KHÔNG GIAN BANACH

H HUY
 1

hương 1.

$1. Sự khả vi

11 ạo hàm của ánh xạ

 E,   ,  F ,  
E F

K ( K R C ).
nh ngh Cho các không gian Banach E, F và D  E là m t lân cận của x ,
f :DF

1) f theo Frechet hay F  x

A: E  F sao cho
f  x  h  f  x   A h  h E   h  , 1
v  : D  x  F thỏa mãn im   h   0F .
h 0E

2) f theo Gateaux hay G  x

A: E  F sao cho
f  x  th   f  x 
im  A  h  , h  E  2
t 0 t
A 1 ho c  2  kí hiệu là f '  x 
ủ f x.

Nhận xét. Để ì o hàm theo Frechet của f ta d (2) ể tìm biểu

thức củ A s ì  từ (1) và chứng minh im   h   0F .
h 0E

nh 1.1 Cho E, F DE ậ f :DF.

1) f theo Frechet xD ì kh vi theo Gateaux t i x và f

x.
2) A 1 ho c  2  là d .
 2

1) ừ 1 ta suy ra

im f  x  h   f  x  . ( do ủ A ) hay f x.
h 0E

f  x  th   f  x 
im
t 0 t t 0

 im A  h  
t
t 
h   th   A  h  hay f là G-kh vi x.

2) Do 1) ta chỉ cần ứ G . Đ ều này suy trực

ti p từ Đị ĩ .
nh .2 Cho các không gian Banach E, F , D  E ậ và f : D  F .
i) f ì f f '  x   0L E , F  , x  D.

ii) f D ủ ì f
f '  x   f , x  D

ng minh.ii) Do f nên
f  x  h  f  x   f h   h E  h  ,   h   0F , h  E

1.2 Các qui tắc tính ạo hàm

nh 1.1 ( Đ ủ )
Cho E, F , G U ậ E ,V ậ F

f : U  V , g : V  G .N u f Frechet x g Frechet
y  f  x ì g f Frechet x và g f  '  x   g '  f  x  f '  x .

. Đ A  f '( x), B  g '( f ( x)), F  g f .

Do g y  f  x  nên

g  y  k   g  y  B k   k F
  k  , im   k   0G
k 0F

Đ t k  h   f  x  h  f  x , Do f x nên

k  h   A  h   h E    h  , im   h   0F
h 0E

Suy ra:
F ( x  h)  F ( x)  g  f  x  h    g  f  x    g (y k (h))  g (y)
 3

 B  k (h)   k (h) F   k (h) 

 BA  h   h E  B  (h)   k  h  F   k (h) 

 BA  h   h E  (h)

ầ ứ
 k  h F 
im  (h)  im  B   h      k  h    0G
h  E h  E
 hE 

Đề s ừ im B   h    B(0F )  0G ,
h E

k  h k h
im   k  h    0G và F
 A    h nên F
bị ch n
h 0E h F
h
E E

ậ F Frechet x F '  x   B A.

hận t
f Gateaux x liên t c t i x , g theo Frechet
y  f  x ì g f Gateaux x g f  '  x   g '  f  x  f '  x .

ừ ềs , ể sự Frechet.
nh ngh a.Cho F1 , F2 ,..., Fn gian Banach. Đ F  F1  F2  ...  Fn

V i y  F , y   y1 , y2 ,..., yn  , yi  Fi , i  1, 2,..., n , y F  y1 F1  y2 F2
 ...  y n Fn
.

K  F,   F
không gian Banach.
nh 1.2
Cho E, F1 , F2 ,..., Fn gian Banach, D ậ E

f : D  F  F1  F2  ...  Fn , f  x    f1  x  , f 2  x  ,..., f n  x   . K f x

ỉ ầ f1 , f 2 ,..., f n .
f '  x  h    f1'  x  h  , f 2'  x  h  ,..., f n'  x  h   ,

s f x. i  1, 2,..., n pi  F1  F2  ...  Fn  Fi

ị pi  y1 , y2 ,..., yn   yi , t ì pi fi  pi f .

d ứ ủ fi x
 4

fi '  x   pi'  f  x   f '  x   pi f '  x  .

ậ fi '  x  ầ ứ i ủ f '  x .
s f1 , f 2 ,..., f n x. hD  x

f  x  h   f  x   ( f1  x  h   f1  x  ,..., f n  x  h   f n  x ) 

( f1'  x  h  ,..., f n'  x  h )  h E  (1  h  ,..., n  h )

v i fi ' ( x)  L  E, Fi  , im i  h   0Fi , i  1, 2,..., n . Đ

h 0E

 fi '  x   1  h  
   
A   ...  ,   h    ...  ì A  L  E, F  , im   h   0F
h 0
 f n'  x   n  h  
E

 
ậ f x f '  x   A.

13 ạo hàm của một số ánh xạ

í d 1.1 ( ạo hàm của ánh xạ từ R vào F)
* M A: R  F d A  h   hw, (w  A 1  F) .

* Vậy, ánh x f : (a, b)  F x  (a, b) khi và chỉ khi ầ

wF sao cho
f  x  h  f  x
f  x  h   f  x   hw  h    h  , im   h   0F hay im w
h0 h 0 h
Thay vì nói ánh x A : h hw o hàm của f ta ũ w o hàm của f
t i x và vi f’( )=w.
í d 1.2. ( ạo hàm của ánh xạ từ R n vào R m )
Cho D  Rn ậ f : D  Rm , f  x    f1  x  ,..., f m  x   fi : D  R, i  1, m

.K f a ỉ fi a , i  1, m .

f '  a  : Rn  Rm ậ ể d s ủ Rn , Rm
ứi
 fi  a  f  a  
 ,..., i  , i  1, m
  x1  xn 
(1)
 5

. ị .2, f a ỉ fi a.

s fi a. K 1 ,...,  n  R sao cho

n
f1'  a  h     k hk , h   h1 ,..., hn   n

k 1

n
fi  a  h   fi  a    k hk  h    h  , im   h   
h 
k 1 n

Cho h  te j e1 ,..., en  s ủ Rn

fi  a  te j   fi  a  fi  a 
im j hay   j , j  1, n
t 0 t x j

Do f '  a  h    f1'  a  h  ,..., f m'  a  h   , h  R n nên f '  a  ứ (1).

í d 1.3. Trên E  C  a, b , R  ta xét n x  

 sup x  t  : t   a, b  . Cho
f
f :  a, b  R  R , (t , x) f t, x  o hàm riêng liên t c trên
x

 a, b  R . Xét F : E  E ị F  x  t   f t , x(t )  x  E , t   a, b 

K F vi t i m i x  E, F '  x   L  E, F  ị
f
F '  x  h  t  
x
t , x t  h(t ), t  a, b , h  E
. D th y v i x  E thì F ( x)  E .
c tiên ta dự doán biểu thức của o hàm Gateaux của F . V i x, h  E,   R
ta có

 f  t , x  t    h(t )   f t , x t  
1 1
lim 0  F ( x   h)(t )  F ( x)(t )  lim 0
 
f
= lim 0
x
t, x t   h(t )  h t  ( qt L’Hospitale)
f
=
x
 t , x  t   h  t  , t   a, b 
Cho x  E ; á A: E  E ị
f
A  h  t  
x
 t , x  t   h  t  , h  C  a, b  , t   a , b 
 6

1
. Đ t   h   F ( x  h)  F ( x)  A(h) , ta sẽ chứng minh
h

im   h   0E.
h 0 E

f
Cho   0 , do ề  a, b  
 x  1, x  1
x

  0,   1 sao cho n u u, v  
 x  1, x  1 u v  ì

f f
t, u   t, v    t   a, b 
x x

Do h  E, h   , t   a, b  , ta có

f
F  x  h  t   F  x  t   A(h)  t   f  t , x  t   h t    f t , x t    t , x t   h t 
x

 f f 
   t , x  t    h  t     t , x  t   h t    h
 x x 

( ị L ,    0,1 , h t )

Vậy F  x  h   F  x   A(h)   h . ứng minh

  0  0 : h  E, h     (h)   hay im   h   0E

h 0E

ậ F x  E, F '  x   A .

í d 1.4. Trên E  C  a, b , R  x  
 sup x  t  : t   a, b  . Cho
f :  a, b  R  R liên t c và o hàm riêng liên t c theo bi n thứ hai .
b

Xét ánh x F : E  R ị F  x    f  t , x  t  dt xE .

a

K F i m i x  E, F '  x   L  E, R  ị

f
b
F  x  h   
'

x
t , x t   h(t)dt , h  E.(1)
a

. c tiên ta dùng công thức tính o hàm Gateaux ể dự

o hàm của F . S d ịnh lí H i t bị ch n Lebesgue ta có
 7

 F ( x  sh)  F ( x)   lim s0  f t, x t   sh(t )   f t , x  t   dt

1 1
lims 0
s a
s

f f
b b
  lim s 0
x
 t , x    
t  sh t h (t )dt    t , x  t  h  t  dt
x
a a

Ta dự o hàm của F là A: E  R ị
f
b
Ah  
x
t , x t  h t  dt , h  E ,
a

D th y A .Ta chứng minh A o hàm Frechet của F.

f
Cho x  E   0 . Do ề  a, b  
 x  1, x  1
x

  0,   1 sao cho n u u  v   , u, v   x  1, x  1 , ì

f f 
t, u   t, v   v i m i t   a, b 
x x ba

K h  ,

f
b
F  x  h  F  x  
x
t , x t   h t  dt
a

 f 
b
   f  t , x  t   h  t    f  t , x  t     t , x  t   h  t   dt
a 
x 

 f f 
b
    t , x  t    h  t     t , x  t   h  t  dt ( ị L ,    0,1 )
a 
x x 

h  b  a 
  h
ba
ậ F x  E, F '  x   L  E, R  ị (1)
Nhận xét. Ta có thể dùng qui t c o hàm của ánh x h p dể gi i Ví d 4
Xét các ánh x
b
G:E  E , G  x  t   f  t , x(t )  , H : E  R , H  x    x(t )dt
a

Ta có F  H G v là ánh x tuyên tính liên t c nên F '( x)  H G '( x) . Áp d ng

Ví d 1.3 ta có công thức tính F '( x)
 8

í d 1.5
Cho f :  a, b  R  R  R liên t c và có o hàm riêng liên t c theo bi n thứ
hai và ba . Xét ánh x
b

F : EE  R , F  x, y    f  t , x  t  , y  t  dt x, y  E, E  C ([a, b]).

a

K F i m i ( x, y)  E  E và
b
 f f 
F  x, y  h, k      t , x  t  , y(t )  h(t)  (t, x  t  , y(t )) k  t  dt, h, k  E.
'

a 
x y 
 9

$2. nh ố gi gi i nội ng d ng

2.1.
Cho E vector . a, b  E ệ

 a, b  1  t  a  tb / t  0,1 ,  a, b   1  t  a  tb / t  (0,1)

nh 2.1. Cho D ậ không gian Banach E , a, h  E sao cho
 a, a  h  D . Gi s f : D  R thỏa mãn

i) ủ f trên  a, a  h  ĩ
lim y x, y[a,a h] f ( y)  f  x  x [a, a  h]

ii) f G x  (a, a  h)

K t n t i c  (a, a  h) sao cho f  a  h   f  a   f '  c  (h)

h ng inh.  : 0,1  R,   t   f  a  th  .

 0,1 d ),   0,1 ,  '  t   f '  a  th  h  .

d ị L  trên  0,1 ì s s   0,1 sao cho

 1    0   '  s   f '  a  sh  h  . Vậ ểm c  a  sh là cần tìm.

nh 2.2 Cho E, F Banach , D ậ E , a, h  E

sao cho  a, a  h  D . Gi s f : D  F thỏa mãn

i) ủ f trên  a, a  h 
ii) f G x  (a, a  h)

K
f a  h  f a  F
 h E
sup f ' x
x a , a  h 
 10

h ng inh. Đ y  f  a  h  f  a  ể coi y   . d ệ

ủ ị Hahn – Bana ì G  F  sao cho G  1, G  y   y .

g : F  R, g  x   Re G  x  g liên t c, ỏ

g  x  y   g  x   g  y  , g   x    g  x  ,   R g  G .

 : 0,1  R,   t   g  f  a  th   .

 0,1 d ),   0,1 ,  '  t   g  f '  a  th  h  .

d ị L a  trên  0,1 ì s c   0,1 sao cho

 1    0    '  c   g  f '  a  ch  h   g  h  f '  a  ch   h sup f '  x

x a , a  h 

ì  1    0  g  y   G  y   y ều ph i chứng minh.

ả. s ủ ị s A  L  E, F  . K

f  a  h  f  a   A h F
 h  sup f ' x  A .
x a , a  h 

. g : D  F, g  x  f  x  A x . ề ệ

ủ ị s g.

g  a  h   g  a   h  sup g'  x
x a , a  h 

Đề ứ suy từ
g  a  h  g  a   f  a  h  f  a   A h , g '  x   f '  x   A , x   a, a  h 

2.2.
a) Ánh ạ có ạo hàm không trên một tập mở, liên thông
c ậ D trong không gian E ậ
ậ 01 ,02 trong E sao cho:

D  01  , D  02  , D  01  02 , D  01  02  

nh 2.1 . Cho E D ậ ì
x, y  D , ầ B1 , B2 ,..., Bk ứ trong D sao cho:
x  B1 , Bi  Bi 1  , i  1, 2,..., k  1 , y  Bk  *
 11

ị ĩ ệ D s x, y  D

ỉ h uh n ầ B1 , B2 ,..., Bk  * .
K ệ D ĩ
ì ì
xD ̅ * + ủ x. K
D x , và x, y  D ì x y  c x y.
xD

ứ x ậ . ậ ậ ,v yx ì s
ầ B1 , B2 ,..., Bk * .K z  Bk ì nên

hay z  x . Suy ra: Bk  x ậ x ậ

ị xD ị xD ậ ệ ề ứ .
s D\ x  . Đ 01  x o2  y ì 01 ,02 ậ
yD \ x

D  01  02 ,01  02   .

tính liên thông. ậ xD

ả . Cho D ậ E. K x, y  D

c ứ D x y.

nh 2.3 Cho E, F , D ậ
E f : D  F .N u f f '  x   0 L E , F  x  D thì f

D.
Ch ng minh. C ịnh x0  D . V i x  D , do Hệ qu 2.2, t n t ng g p khúc
 chứa trong D n i x0 và x . G ỉnh liên ti p của  là x0 , x1 ,..., xk 1, xk  x
n  x0 , x1  áp d ng lý giá trị trung bình, ta có:

f  x1   f  x0  F
 x1  x0 E
 sup f '
 z  , z   x0 , x1   0
Suy ra f  x0   f  x1  .L ựv n  xi , xi 1  , i  1, 2,..., k 1 , ta có:
f  x0   f  x1   ....  f  x  .Vậy f là ánh x h ng.
 12

b) ạo hàm riêng và sự khả vi

nh ngh . Cho E1 , E2 , F gian Banach, D  E  E1  E2 là tập m
f : D  F , a  D , a   a1 , a2  .

Đ o hàm t i a1 của ánh x x1 f ( x1 , a2 ) từ D1  x1  E1 : ( x1 , a2 )  D  E1  F ,

n ut nt i, c g i là o hàm riêng của f theo bi n x1 t i a , ký hiệu

D1 f  a  . ậy D1 f  a   L  E1 , F  .

Đ o hàm riêng D2 f  a  ị ĩ ự.

M nh 2.2. Cho E1 , E2 , F , D  E  E1  E2 là tập m

f : D  F , a  D , a   a1 , a2  . N u f kh vi t i a thì f o hàm riêng theo

m i bi n xi và D1 f  a  h1   f '  a  h1 ,  , D2 f  a  h2   f '  a  , h2  ,

f '  a  h   D1 f  a  h1   D2 f  a  h2  , h  E , h   h1 , h2 

ư . Ta có
f  a  h   f (a)  f '  a  h   h   h  , im   h   0F
h 0 E

Cho h   h1 ,  ta được

f  a1  h1 , a2   f (a1 , a2 )  f '  a  h1 ,   h1   h1 ,  , im   h1 ,   0F
h1 0

Suy ra D1 f  a  h1   f '  a  h1 ,  .

nh lý 2.4. Cho D là tập m trong E  E1  E2 và f : D  F . Gi s o

hàm riêng Di f  x  , i  1, 2 t n t i v i m i x  D và các ánh x o hàm riêng Di f
liên t c t i a  D . K f kh vi t i a. .

Ch ng minh. Đă Ai  Di f  a  . Lập các ánh x A : E  F , A(h1 , h2 )  A1 (h1 )  A2 (h2 ) ,

im   h   0F
1
 ( h)   f (a  h)  f (a)  A(h) v i h  D  a . Ta sẽ chứng minh:
h 0 E
h

Ta phân tích
h  (h)   f  a1  h1 , a2  h2   f  a1 , a2  h2   A1  h1    f  a1 , a2  h2   f  a1 , a2   A2  h2 

 1  h    2  h 
 13

Do Di f liên t c t i nên v i   0 b t kỳ, t n t i   0 sao cho


xD , x  a E
  thì: Di f  x   Di f  a   , i  1, 2
4
V i h  D , h   , áp d ng Hệ qu củ Định lí s gia gi i n i ta có:

1 (h)  h1 sup  D1 f ( x1 , a2  h2 )  A1 , x1   a1 , a1  h1   h
2

 2 (h)  h2 sup  D2 f (a1 , x2 )  A2 , x2   a2 , a2  h2   h
2
, v i h  D , h   , thì  (h)   Vậy im   h   0F
h 0 E

Đị c chứng minh.
c) Liên h giữa sự khả vi Gateaux và khả vi Frechet
nh lý 2.5. Cho E, F và f : B  a, r   E  F là ánh x kh
vi Gateaux t i m i x  B(a, r ) , a ánh x x f '  x  liên t c t i a  D . Khi

f kh vi theo Frechet t i a.
1
Chứng minh. V i h  E , h E  r , t  ( h)  ( f  a  h   f  a   f '  a  h )
h

Ta cần chứng minh im   h   0F .

h 0E

Cho   0 .Do ánh x x f '  x  liên t c t i a nên t n t i   0,(  r ) sao cho

x  E, x  a    f '( x)  f '(a)  

V i h  E , h E   ta th y x  (a, a  h) thì x  a   .Áp d ng Hệ qu của Định lí

s gia gi i n i ta có
f  a  h   f  a   f '  a  h  F
 sup f '  x   f '(a) h
x a , a  h 

 ( h)  

Vậy f kh vi Frechet t i a .
 14

$3 ạo hàm bậc cao- Công th c Taylor

3.1. Ánh xạ song tuyến tínhvà không gian L(E,L(E,F))

nh ngh 3.1
1)Cho E1 , E2 , F là các không gian Banach. Ánh x A : E1  E2  F g i là song

tuy n tính n u A tuy n tính theo m i bi n khi bi n kia c ịnh.

2)Ánh x song tuy n tính A : E  E  F g i xứng n u A  x, y   A  y, x  .

M nh 3.1 .Cho E1 , E2 , F là không gian Banach và A : E1  E2  F là ánh x

song tuy .K mệ ềs
a) A liên t c
b) T n t i h ng s c0 sao cho: A  x1 , x2  F  c  x1 E1
x2 E2
( x1 , x2 )  E1  E2

 A  x1 , x2  
K ị ĩ A  sup  F
: x1  0, x2  0 
x x
 1 E1 2 E2 

Nhận xét. Cho E , F là các không gian Banach.

1) Gi s B  L  E, L  E, F   i x, y  E thì B  x   L  E, F  ĩ là

B  x  là ánh x tuy n tính liên t c từ E vào F và B  x  y   F .

Ta lập ánh x A : E  E  F , A  x, y   B  x  y  .Ta có A là ánh x song tuy n tính

và do A  x, y   B  x  y nên A là ánh x liên t c

2) c l i cho A : E  E  F là ánh x song tuy n tính liên t c thì ta có thể

xây dựng ánh x B  L  E, L  E, F   cho b i B  x  y   A  x, y  .
 15

3.2. ạo hàm bậc hai

nh ngh 3.2
Cho E, F là không gian Banach, D là tập m trong E và ánh x f : D  F
kh vi trên D . K o hàm f ' : D  L  E, F  , x f ' x

1)Ta nói f kh vi bậc 2 t i x n u ánh x f ' kh vi t i x

ậy, f kh vi bậc 2 t i x n u t n t i ánh x B  L  E, L  E, F   sao cho

f '  x  h  f '  x   B  h  h E   h  , h  D  x (1)

im   h   0L E , F  (2)
h 0E

Ánh x B ghi là f  2  x  ho c f ''  x  và g o hàm bậc hai của f t i x

2)G i A : E  E  F là ánh x song tuy n tính liên t ứng v i B thì

(1)  f '  x  h  (k )  f '  x  (k )  B  h  (k )  h E    h  (k ), k  E

 A(h, k )  h E   (h, k ) (1’)

1
(  (h, k )   f '  x  h  (k )  f '  x  (k )  A(h, k )  )
hE

(2)  im(sup  (h, k ) )  0 (2’)

h  k 1

ũ o hàm c p hai của f t i x là ánh x song tuy n tính

liên t c A : E  E  F thỏa mãn ( ’)-(2’)
  0,   0 : h   , k  1 ì f '  x  h  k   f '  x  k   A  h, k     h (3’)

Nhận xét. N ( ’) –(2’) ì ũ

f '  x  th  k   f '  x  k 
limt 0  A  h, k 
t
Ta dùng biểu thứ ể dự A.
M nh 3.2
Cho A : E  E  F là ánh x song tuy n tính liên t c i xứng. Khi
f : E  F , f ( x)  A( x, x) o hàm t i m i a  E cho b i f '(a)(h)  2 A(a, h), h  E
và o hàm c p hai t i m i a  E và f  2 (a)  2 A, f  2 (a)(h, k )  2 A(h, k ), h, k  E .
 16

Ch ng minh .G i B  L(E, L(E, F )) là ánh x ứng v i A . Ta có

f ( x  h)  f ( x)  A  x  h, x  h   A( x, x)  2 A( x, h)  A h, h  .

ánh x h 2 A( x, h) tuy n tính , liên t c , A  h, h  F

c h  h .

Vậy f kh vi t i x và f '( x)(h)  2 A( x, h) hay f '( x)  2B( x)

Do B  L( E, L( E, F )) nên ánh x f ' : E  L( E, F ), x f '(x)  2B( x) là tuy n tính

liên t c theo x .Vậy f  2 (a)  ( f ')'(a)  2 B .

nh lý 3.1 Cho E, F là không gian Banach, D là tập m trong E và
f : D  F kh vi bậc hai t i a .K f
2
 a  là ánh x song tuy n tính i
xứng , ĩa là f
2
 a  h, k   f
2
 a  k , h  v i m i h, k  E
Ch ng minh. Đ t B  f  2  a  ( ta sẽ coi B là phần t của L( E, L( E, F )) ũ
coi B là ánh x song tuy n tính ). Xét ánh x
F  t   f  a  th  tk   f  a  th   f  a  tk   f  a  , ( t  0 ủ nhỏ ).
. Ta sẽ chứng minh
F t  F t 
im  B  h, k  và im  B k, h
t 0 t2 t 0 t2
Đ t g  x   f  a  th  tx   f  a  tx  ta có F  t   g  k   g  0 và

g '  x    f '  a  th  tx   f '  a  tx  t


 t  f '  a   B  th  tx   th  tx    th  tx    f '  a   B  tx   tx    tx  
 t 2 B  h   h  x   th  tx   x    tx 

F t  1
2
 B  h, k   2 g  k   g  0   t 2 B  h  k 
t t

1
 2
sup g '  x   t 2 B  h   k ( do hệ qu ịnh lý s giá gi i n i )
t x 0,k 

 sup
x 0, k 
 h  x   th  tx   x    tx  
 t 0   0
 17

F t 
Vậy im  B  h, k 
t 0 t2
F t 
Đ t g  x   f  a  tk  tx   f  a  tx  và lý luận ự trên ta có im  B k, h
t 0 t2
Cách 2. ư c 1 Gi s E  R2 , hàm f : D  R2  R o hàm riêng
f x ', f y ' trên D và các hàm f x ', f y ' kh vi t i ( x0 , y0 ) .Ta sẽ chứng minh

f ''xy ( x0 , y0 )  f '' yx ( x0 , y0 ) .

Xét hàm F  t   f  x0  t , y0  t   f  x0  t , y0   f  x0 , y0  t   f  x0 , y0  , ( t  0 ủ

nhỏ ). Ta sẽ chứng minh

F t  F t 
im  f ''xy ( x0 , y0 ) và im  f '' yx ( x0 , y0 )
t 0 t2 t 0 t2
Hàm f x ' kh vi t i ( x0 , y0 ) nên

f x '  x0  t , y0  s   f x '  x0 , y0   f xx "( x0 , y0 )t  f xy "  x0 , y0  s  t 2  s 2  (t , s)

v i limt ,s0  (t , s)  0

Đ t g  x   f  x0  x, y0  t   f  x0  x, y0  ta có

F  t   g  t   g  0  = g '  c  t  t  f x'  x0  c, y0  t   f x'  x0  c, y0  , c  (0, t )

= t  f x '  x0 , y0   f xx "( x0 , y0 )c  f xy "  x0 , y0  t  c 2  t 2  (c, t ) 

 

t  f x '  x0 , y0   f xx "( x0 , y0 )c  c (c,0) 

 t  f xy "  x0 , y0  t  c 2  t 2  (c, t )  c (c, 0) 

 

F t  1 2 2
2
 f ''xy ( x0 , y0 )  c  t  (c, t )  c (c, 0)  2  (c, t )   (c, 0)
t t

F t 
Vậy im  f ''xy ( x0 , y0 ) .
t 0 t2
Đ t h  x   f  x0  t , y0  x   f  x0 , y0  x  và lí luậ ự ta có
 18

F t 
im  f '' yx ( x0 , y0 )
t 0 t2
ư c 2. Do m t hệ qu củ ịnh lí Hahn- Banach ta chỉ cần chứng minh
 ( f ''(a)  h, k )   ( f ''(a)  k , h ),   F *

(Ta có thể coi F là không gian thực, n u không ta xét Re  thay cho  )
Xét hàm g (t , s)   ( f  a  th  sk ), v s ủ nhỏ. Ta có
 
g (t , s)   ( f '  a  th  sk  (h)) , g (t , s)   ( f '  a  th  sk  (k ))
t s
  2 2
Các hàm , kh vi t i (0,0) nên g (0, 0)  g (0, 0) .Đ ều ph i chứng
t t ts st
minh suy từ
2 2
g (0, 0)   ( f ''  a  (h, k )) g (0, 0)   ( f ''  a  (k , h))
ts st
3.3. Công th c Taylor ( đến bậc 2 )
nh lý 3.2
Cho E, F là không gian Banach, D là tập m trong E và f : D  F kh
vi bậc 2 t i a  D .K i hD  a
1  2
f  a  h   f  a   f '  a  h   f  a  h, h   h E   h  im   h   0F
2
v
2! h 0 E

Ch ng minh. Đ t f  2  a   B  L( E, L( E, F )) . Xét ánh x

1  2
g  x   f  a  x   f '  a  x   f  a  x, x  , x  D  a .
2!
Ta có
1  2
f  a  h   f  a   f '  a  h   f  a  h, h   g (h)  g ( )
2!
g ' x  f 'a  x  f 'a  B  x ( do Mệ ề 3.2)
 x E   x  , im   x   0L E , F 
x 0E

Áp d ng công thức s gia gi i n i, ta có:

g  h   g ( ) F
  
 h E  sup g '  th  , t  0,1  h E sup   th  , t  0,1
2

 19

g  h   g ( )
Vậy im 2
F
0 .T ều ph i chứng minh
h 0 E
h E

3.4. ạo hàm cấp hai của m t s ánh xạ

a. Ánh xạ từ R n vào R
Ánh xạ song tuyến tính từ R  R vào R p
n n

1) Cho A   aij  , i, j  1, 2,..., n là ma trận vuông c p n , xét ánh x

B : Rn  Rn  R ịnh b i: v i x   x1 ,..., xn  , y   y1 ,..., yn  thì

 y1 
B  x, y    x1 ,..., xn  A  ...    aij xi y j ,
n
(1)
i , j 1
 yn 

K B là ánh x song tuy n tính liên t c.

c l i, gi s B : Rn  Rn  R là ánh x song tuy n tính. G i
e1 ,..., en  s chỉnh t c của R n .V i x   x1 ,..., xn  , y   y1 ,..., yn  , ta có

 n  n
B  x, y   B   xi ei ,  x j e j    xi y j B  ei , e j 
n

 i 1 j 1  i , j 1
Đ t aij  B  ei , e j  thì B có d ng 1

Vậy, cho m t ánh x song tuy n tính B : Rn  Rn  R việc

cho ma trận vuông c p  
n , A  aij ịnh B b i công thức 1

2) Cho Rn  Rn  R p là ánh x song tuy .K B có thể vi t

d ng B  x, y    B1  x, y  ,..., Bp  x, y   x, y  R n Bk : R n  R n  R là

song tuy n tính, k  1,..., p .

Do trên thì Bk c cho b i ma trận  aij k  . c cho b i "ma

trận ba chiều" a ij

k

1i , j  n
ịnh b i :n u x   x1 ,..., xn  , y   y1 ,..., yn  thì
1 k  p

B  x, y    z1 ,..., z p  v i zk 
n

a
i , j 1
k
x y j , k  1,..., p
ij i
 20

M nh 3.3 . Cho D  Rn là tập m và ánh x f : D  R kh vi trên D . K

1. f o hàm c p hai t i a  D khi và chỉ o hàm riêng
f
Di f  , i  1, n kh vi t i a
xi

2. N u f o hàm c p hai t i a thì f

2
 a  là d ng song tuy n tính có ma
2 f  a 
trận mà hàng thứ i là  Di1 f  a  ,..., Din f  a   (nh c l i Dij f  a   )
xi x j

Ch ng minh

Nh c l i f '  x   L  Rn , R  cho b i f '  x  h    Di f  x  hi , h   h1 ,..., hn   Rn

n

i 1

 Gi s f o hàm c p hai t i a và B f
2
 a  ( là d ng song tuy n
tính, i xứng ho c là phần t của L( Rn , L  Rn , R ) ) . Ta có:

f '  a  h  f '  a   B  h  h   h , im   h   0L R , R .n 1

h 

Đ ều kiện 1 i

f '  a  h  (ei )  f '  a  (ei )  B  h  (ei )  h   h  (ei ),  i  1,..., n

hay Di f  a  h   Di f  a   B  h, ei   h   h  ei  , im   h  (ei )  0, i  1,..., n (2)

h 

Từ (2) ta suy ra các hàm Di f kh vi t i a và ( Di f ) '(a)  B(., ei ) hay

B(h, ei )   j 1 D j ( Di f )(a)h j  j 1 Di , j f (a)h j , h  (h1 ,..., hn )

n n

Cho h  e j ta suy ra Dij f  a   B  ei , e j  ,1  i, j  n .Vậy B cho b i ma trậ .

 Gi s các hàm Di f kh vi t i a . Lập ánh x song tuy n tính B có ma

trận mà hàng thứ i là o hàm riêng của hàm Di f hay
Dij f  a   B  ei , e j  ,1  i, j  n . Lập ánh x  cho b i (2) thì ta có (1). Vậy f

o hàm c p hai t i a .
 21

b. Ánh xạ Hammerstein
Cho hàm f :[a, b]  R  R  R ,  t , x, y  f t , x, y  ; t [a, b], x, y  R , liên t c, có

f f 2 f 2 f 2 f
o hàm riêng liên t c , , 2 , , .
x y  x xy  2 y

Đ t E  C1[a, b] v i chu n x E  max  x(t )  x '(t ) : t [a, b] .Xét ánh x

b

F : E  R , F  x    f  t , x  t  , x ' t  dt , xE .

a

M nh 3.4 F o hàm bậc hai t i m i x  E , cho b i

b
 2 f 2 f
F  2  x  h, k     2  t , x  t  , x '(t )  h(t )k (t )  (t , x  t  , x '(t )) h  t  k '(t )  h ' t  k (t )  
a 
x xy

2 f 
2 
.  t , x  t  , x '(t )  h '(t )k '(t)  dt (1)
y 
Ch ng minh.
Ch ng minh F khả vi bậc một
Đ t E1  C[a, b] , xét các ánh x G : E  E1  E1 , G( x)  ( x, x ') và
b
F1 : E1  E1  R , F1  x, y    f  t , x  t  , y  t  dt
a

Ta bi t F1 t i m i ( x, y)  E1  E1 và
 f
b
f 
F  x, y  h, k      t , x  t  , y (t )  h(t)  (t , x  t  , y (t )) k t  dt , h, k  E1
'

x y
1
a  
Ta có F  F1 G và G là ánh x tuy n tính liên t d F kh vi t i m i x

và F '( x)  F1 '(G( x)) G hay

b
 f f 
F '  x  h      t , x(t ), x '(t )  h(t )  (t , x  t  , x '(t ))h '  t  dt , h  E
a 
x y 

Ch ng minh F khả vi bậc hai

 C ịnh x  E . Ta dự ểu thức của F  2  x  s

lim s 0
1
s
F '  x  sh  k   F '  x  k 
 22

1 f f
b
  lim s 0   t , x(t )  sh(t ), x '(t )  sh '(t )  k (t )  (t , x  t   sh(t ), x '(t )  sh '(t ))k ' t 
a
s  x y

f f 
  t , x(t ), x '(t )  k (t )  (t, x  t  , x '(t ))k ' t  dt (Định lí h i t bị ch n)
x y 
b
 2 f 2 f
=  lims0   t , x (t )  sh (t ), x '(t )  sh '(t )  h(t ) k (t )  (t , x  t   sh(t ), x '(t )  sh '(t )).
 x xy
2
a

2 f 
 h  t  k '(t )  h '  t  k (t )   2  t , x(t )  sh(t ), x '(t )  sh '(t )  h '(t )k '(t ) dt ( L’ s )
y 

2 f 2 f 2 f
Do các hàm , , liên t c ,gi i h n trên b ng v ph i của (1).
 2 x xy  2 y

 Xét ánh x B: EE  R v i B(h, k ) là v ph i của (1)

Ta d th y B là song tuy n tính . Ta chứng minh B liên t c.
  2 f 2 f 2 f
Đ t M  max  (t , u , v ) , (t , u , v ) , (t , u, v) : t [a, b], u, v [- x , x ] ta có
  x xy 2 y
2

B  h, k   M   h t  k t   h t  k ' t   h ' t  k t   h ' t  k ' t  dt

b

 4(b  a) M h E  k E

Vậy B liên t c.
2 f 2 f 2 f f f
Do 2 , , liên t c nên , kh vi . Áp d ng Định lí 2.1 về giá trị
 x xy  2 y x y

trung bình ta có t n t i i   0,1 (  i ph thu c t , h ) sao cho:

F '  x  h  k   F '  x  k  

 f f 
 t, x  t   h  t  , x '(t )  h '(t )    t, x  t  , x '(t )  k (t) dt 
b
 
a x
 x 
b  f f 
    t , x  t   h  t  , x '(t )  h '(t )    t , x  t  , x '(t )  k '(t )dt 
a y y
 
 23

b  f 2 f 
2
   2  t , x  t   1h  t  , x '  t   1h '  t   h(t )   t , x  t   1h t  , x ' t   1h ' t   h '(t )  k (t )dt
a
 x xy 
b  f 2 f 
2
 
a xy
 t , x  t    2 h  t  , x '  t    2 h '  t   h(t )  2  t , x  t    2h  t  , x ' t    2h ' t   h '(t )  k '(t )dt
 y
 

2 f 2 f 2 f
V i  0 c, do các hàm , , liên t ều trên
 2 x xy  2 y

[a, b] [- x E 1, x E  1] [- x E 1, x E  1] nên có   0  1 sao cho khi

 2 f 2 f 2 f 
u  u '   , v  v '   thì v i g  2 , , 2  ta có
  x x y  y


g  t , u, v   g  t , u ', v'  , t [a, b] .
4(b  a)

F '  x  h  k   F '  x  k   B  h  k    h E  k E v i h, k  E, h E  

Vậy F '  x  h   F '  x   B  h    h E v i h E  .

ứng minh F '  x  h   F '  x   B  h   h E   h  v i im   h   0L E ,R 

h 0E

ị ĩ , F o hàm bậc hai t i x và F  2  x   B .

 24

$4 Ánh xạ ngược , ánh xạ ẩn

4.1 Một số kết quả bổ trợ
nh lý ánh xạ co
Cho M là tậ f : M  M . Gi s t n

t i k  0,1 sao cho f  x   f  y   k x  y , x, y  M . K n t i duy nh t

x0  M sao cho f  x0   x0 và im f n  x   x0 , x  M
h

Ch ng min
V i m i x  M , ta có
f n1  x   f n  x   f  f n  x    f  f n1  x    k f n  x   f n1  x   ...  k n f  x   x

Suy ra:
 n  p 1 i 
f n p
 x  f  x    k  f  x  x
n
v i m i n, p  N . Do
 i n 

0  k  1,  k i
i 0

h i t nên  f  x 
n
n
d n, vậy h i t
 25

Đ t : im f n  x   x0 . Do f liên t c nên im f  f n  x    f  x0   x0
h  h 

Vây x0 ểm b ng của f . N u có x1 thỏa mãn f  x1   x1 thì:

x0  x1  f  x0   f  x1   k  x0  x1 và do k  1 ta suy ra x1  x0

nh ngh
Cho E . Đ t IsomE là tập h p các ánh x tuy n
tính kh o liên t c từ E lên E
nh lý 4.1
Cho E là không gian Banach. Ta có

1.) N u u  L  E, F  , u  1 thì  I  u  kh

o và:  I  u 1   u n , u 0  I
0

2.) IsomE là tập m .

Ch ng minh

1.) Do L  E, F  là không gian Banach và u 1 nên: u
0
n
h i t . Đ t:


v   un
0

Ta có:
 I  u I  u  u 2
 ...  u n    I  u  u 2  ...  u n  I  u
Cho n  , ta có:  I  u  vv  I  u  Vậy:

v   I  u   un
1

2.) Xét u0  IsomE , v i 0    1/ u01 và u  L  E, F  , u  u0   ta có:

uu01  I   u  u0  u01  u01 u  u0  1

Suy ra:   uu01  I   I  uu01  kh o hay u  u0  IsomE

Vậy IsomE là tập m .

nh lý 4.2
 26

Ánh x  : IsomE  IsomE ịnh b i   u   u 1 kh vi vô h n và

 '  u  h   u 1  h  u 1

Ch ng minh
V i u  IsomE, h  L  E, F  sao cho x  h  IsomE ta có:


 u 1  u  I  u 1h    u 1   I  u 1h  u 1   I  u 1h   I  u 1 N u
1 1
u  h
1

 u h t g  x  sao cho:
1 n
u 1h  1 thì chu i: h it
0


 I  u 1h   I  u 1h  u 1h   g  h  hay g  x     1n  u 1h 
1 2 n

K g liên t c t i 0 , g  0   I và:

u  h  u 1  u 1h   u 1h   g  h  u 1  u 1hu 1  u 1h   g  h  u 1

1 2 2

 
u h  g  h  u
1 2 1
c h
2
v i c là h ng s

Vậy  kh vi và  '  u  h   u 1hu 1 .

Do  ' là h p n i của ánh x nghị o và ánh x h p n i ( song tuy n

tính liên t c ) nên  kh vi vô h n.
nh lý 4 3 ( nh lý ánh xạ ngược )
Cho E, F là không gian Banach, D là tập m trong E và f : D  F kh
vi liên t c. Gi s x0  D và f '  x0  có ánh x c liên t c
K n t i tập m U chứa x0 trong E , tập m V chứa f  x0  trong

F sao cho f : U  V là song ánh và ánh x c f 1 kh vi liên t . a:

 f   y    f  x 
1
1 '
, v i y  f  x  V

Ch ng minh:
Đ t   f '  x0  thì  là ánh x tuy n tính liên t c kh o từ E vào F

và  1 f : D  E,  1 f '  x0   I . N u chứ c  1 f kh ịa

ì f kh ị ì f    1 f
 27

ậy ta có thể ng h p f : D  E, f '  x0   I

Đ t f  x0   y0 và f1  x   f  x  x0   y0 thì f1 ịnh trong m t tập m

chứa 0 E và f1  0E   0E

ậy, ta có thể coi f  0  0, x0  0, f '  0  I

Đ t g  x   x  f  x  thì g '  0   0 . Do g ' liên t c, t n t i r  0 sao cho

1
n u x  2r thì g'  x  .
2

Từ ịnh lý giá trị trung bình suy ra g  x   1 x và g  B'  0, r    B'  0, r / 2 

2

Ta kh ịnh v i m i y  B'  0, r / 2 t n t i duy nh t x  B'  0, r  sao cho

f  x  y

Xem gy  x  x  y  f  x . V i y r/2 và x r thì gy  x  r .

vậy:
g y  B'  0, r    B'  0, r 

Do g y  x   1 , áp d
' ịnh lý trung bình, ta th y:
2
1
g y  x1   g y  x2   g y  x1   g y  x2   x1  x2 v i
2

x1 , x2  B'  0, r  .

1
ĩ g y là ánh x co hệ s
2

ịnh lý ánh x co, g y ểm b ng duy nh t chính là nghiệm của

g  x  y

Đ t U  x  B  0, r  , f  x   r / 2 thì U m . Và V  f U  thì f : U  V

là song ánh.
D t   f 1 : V  U . Ta chứng minh V m và   c1  v 

Xét x1 U , y1  f  x1  thì y1  r / 2
 28

N u y  E, y  r / 2 , t n t i duy nh t x  B'  0, r  sao cho f  x   y .Ta có:

1
x  x1  f  x   f  x1   g  x   g  x1   f  x   f  x1   x  x1 1
2

D n x U ậy y V ĩ V m

B ng thức 1 chứng tỏ   f 1 liên t c, ta chứng minh  kh vi

Do g y  x   1 v i m i
' x  B  0, r  nên f '  x1  kh o, ta có:
2

f  x   f  x1   f '  x1  x  x1   x  x1   x  x1  v i im   h   0F
h 0E

f 1  y   f 1  y1    f '  x1    y  y1   x  x1  f '  x1    f  x   f  x1  
' '

 f  x   x  x1    x  x1   2c y  y1    y    y1 
'
 '
1
v i

 f  x 
'
c '
1

Do  liên t c trên f 1 kh vi t i y1 và:

 f   y    f  x    f '   y1  

1 1
1 ' '
1 1

Suy ra:  f 1  liên t c

'

nh lý 4.4
Cho E, F , G là không gian Banach, D là tập m trong E  F và f : D  G
kh liên t c. Gi s  a, b   D, f  a, b   0G và D2 f  a, b   L  F , G  kh o liên t c
K n t i tập m A  E , chứa a , tập m B  F chứa b thỏa mãn

A  B  D và duy nh t ánh x g : A  B kh o liên t c sao cho:

g  a   b, f  x, g  x    0G v i m i x  A và:

g '  x    D2 f  x, g  x   D1 f  x, g  x  
1

( Ánh x ( ) c g i là ánh x ịnh từ ì ( )

)
Ch ng minh
 29

X t ánh x  : D  E G ịnh b i   x, y    x, f  x, y   . Ta có
  a, b    a, 0 

 IE 0 
  a, b     ,   a, b  h, k    h, D1 f  a, b  h   D2 f  a, b  k  
 D1 f  a, b  D2 f  a, b  

Do D2 f  a, b   Isom  F , G  nên '  a, b   Isom  E  F , E  G  và  kh vi liên

t c trên D .
ịnh lý ánh x c, t n t i tập m V trong E  G chứa  a, 0  sao cho:

 : A  B  V có ánh x c kh vi liên t c, 1 :V  A  B có d ng

1  x, z    x, k  x, z   k ánh x kh vi liên t c

Đ t p2 : E  G  G ịnh b i: p2  x, z   z thì p2 tuy n tính liên t c và

p2   f và ta có:

f  x, k  x, z    f 1  x, z    p2   1  x, z   p2  x, z   z

ậy f  x, k  x,0    0 G v i m i x  A. Đ t g  x   k  x, 0  thì g kh vi

liên t c, g  a   b và f  x, g  x    0G v i m i x A

c  '  a, b   cho b i:
1
Ánh x

  a, b  u, v   u,  D f  a, b   v    D f  a, b 

' 1
2
1
2
1
D1 f  a, b u  
1
n u g '  a     D2 f  a, b  D1 f  a, b  .

g '  x    D2 f  x, g  x   D1 f  x, g  x   v i m i x  A .
1
 30

hương 2. CỰC TRỊ

$ 5 Cực tr (không i u ki n)

5.1 a tạp tuyến tính

nh ngh 5.1
Cho E là không gian Banach thực, tập M  E c g i là m p tuy n
tính n u v i m i x, y  M thì  x  1    y  M , v i m i   R .

Tập  x  1    y,   R g i ng th ng x, y (n u x  y ).

M nh 5.1 Cho E là không gian Banach thực.

1) N u M p tuy n tính và 0E  M thì M ủa E

2) M p tuy n tính n u và chỉ n u t n t i không gian vecto con M 0 sao

cho M  x0  M 0  x0  u : u  M 0  v i m i x0  M

(không gian con M 0 c g i là không gian con song song v p M ).

Ch ng minh

1) V i x  M thì do M p tuy n tính và 0E  M nên

 x   x  1    0E  M ,   R
 31

V i x, y  M thì 1  x  y   M d ứng minh trên x  y  M

2
Vậy M ủa E
2) Gi s M p tuy n tính và x0  M .Đ t M 0  M  x0  x  x0 , x  M 
thì 0E  M và d chứng minh M 0 p tuy . M 0 là

không gian con và ta có: M  x0  M 0 .

c l i, gi s M0 M  x0  M 0 thì M là

p tuy n tính và do 0E  M nên x0  M .

Gi s M  M1  x1  x0  M 0 v i x1 , x0  M và M 0 , M1 là các không gian

con của E . K n t i u0  M 0 sao cho x1  x0  u0 . Suy ra x1  x0  u0  M 0

d M1   x0  x1   M 0  M 0 . ũ M 0  M1 .

Vậy M1  M 0 .
Nhận xét . Gi s M p tuy n tính của E và M 0 là không gian con song
song v i M .V i x0  M c ị t   x   x  x0 thì  ng phôi từ E lên E
và   M 0   M

Vậy M đóng nếu và chỉ nếu M 0 là đóng.

nh ngh 5.2
Cho E là không gian Banach ,tập M t p tuy n tính v i M 0 là
không gian Banach con song song v i M và ánh x f :M R

Gi s x  M , ta lập ánh x g : M0  R ịnh b i g(h)  f ( x  h) Ta nói f

kh vi theo M t i x  M n u và chỉ n u g kh vi theo M 0 t i 0 E ị ĩ
f '( x)  g'(0E ) .

ậy, f kh vi theo M t i x  M n u t n t i ánh x tuy n tính liên t c từ

M 0 vào R , ( ghi là f '( x) và g o hàm của f t i x theo M ), sao cho
f  x  h   f  x   f '( x)  h   h E
 h  , im   h   0 1
hM 0 , h 0E
 32

(chú ý r ng v i x  M , h  M 0 thì x  h  M )
5.2. inh ngh
Cho E là không gian Banach trên R , tập D  E và ánh x f :DR

1) Ta nói
f t cực tiểu ( cự i) ị i a  D n u t n t i r  0 sao cho:
f  a   f  x   f  a   f  x  v im i x  D  B  a, r  1
f t cực tiểu nghiêm ng t ( cự i nghiêm ng t ) ị u
f  a   f  x   f  a   f  x  v im i x  D  B  a, r  \ a

f t cực trị ị ia n u f t cực i ho c cực tiể ịa

i a
2) N u 1 x  D thì ta nói f t cực tiểu ( cự i) tuyệ i trên D

Nhận xét.
1.N u D là tập m của E thì (1) có d ng
f  a   f  x   f  a   f  x  v im i x  B  a, r 

2.N u D  M p tuy n tính v i M 0 ứng thì (1) có

d ng
f  a   f  a  h  f  a   f  a  h v i m i h  M 0 , h  r

Lập ánh x g : M0  R ịnh b i g(h)  f (a  h) thì f t cực tiể ịa

trên M t i a n u và chỉ n u g t cực tiể ị trên M 0 t i 0 E .

5.3 i u ki n cần cho cực tr

nh lý 5.1 ( i u ki n cần th nhất )
Gi s M p tuy ứng v i không gian con M 0 .N u
f :M R t cực trị ị i a  M và f kh vi Gateaux t i a theo M thì
f '  a  (h)  0h  M 0 , ĩ f '  a   0 L  M0 , R 
 33

Ch ng minh
C ịnh h  M 0 , h  0E t g  t   f  a  th , t  ( ,  ) .Ta có g là hàm s thực

theo m t bi n s thực và g '  0   f '  a  h  . Do g t cực trị ị i 0

nên g '  0  0 . Suy ra f '  a  h   0 , v i m i h  M0 .

nh lý 5.2 ( i u ki n cần th hai )
Cho M p tuy ứng v i không gian con M 0 . N u
f : M  R kh vi c t cực tiể ị i a  M thì
f '  a   0L M 0 , R  và f 2  a  h, h   0h  M 0 .

Ch ng minh
ịnh lý 5.1 ta có f '  a   0L M , R . Áp d ng công thức Taylor ta có:
0

im   h   0
1 2
f  a  h  f a   f  a  h, h   h E   h 
2
v i
2 hM 0 , h 0

Do f t cực tiể ị i a nên v i h  M 0 , t  0 ủ nhỏ, ta có:

f 2  a  th, th   2 th E   th   2  f  a  th   f  a    0
2

0  f 2  a  h, h   2 h E   th  . Cho t  0 , ta có f 2  a  h, h   0
2

5.4 i u ki n ủ cho cực tr

nh lý 5.3
Cho E là không gian Banach, M là p tuy n tính trong E ứng
v i không gian con M 0 và f : M  R kh vi c p hai t i a  M , f '  a   0L M , R . 0

1.N u t n t i   0 sao cho f 2  a  (h, h)   h E v i m i h  M 0

2
thì f t cực
tiể ị nghiêm ng t t i a.

2.N u t n t i   0 sao cho ( f 2  a  (h, h)   h E v i m i h  M 0 thì f

2
t cực
i ị nghiêm ng t t i a.

Ch ng minh. Ta chứng minh kh ịnh 1. Áp d ng công thúc Taylor ta có

1 2
f a  h  f a   f  a  h, h   h E   h  im   h   0
2
v i
2 hM 0 , h 0E
 34

Do im   h   0 nên t n t i   0 sao cho h  E, h E   thì   h   1

x 0 E 4

  
f  a  h  f a      h  0
2 2
Suy ra , v i h  M 0 , h E   thì h
2 4
E E
4

Vậy f t cực tiểu nghiêm ng ị i a.

H quả.
Cho E là không gian Banach, M là p tuy n tính trong E ứng v i
không gian con M 0 h u h n chiều. Gi s f : M  R kh vi c p hai t i a  M

và f '  a   0L M , R .K
0

1) N u d f 2 a ị d ĩ f 2  a  (h, h)  0 v i

m i h  M 0 , h  0 thì a ểm cực tiểu ng t.

2) N u d f 2 a ĩ f 2  a  (h, h)  0 v i m i

h  M0, h  0 thì a ểm cự i ng t.
Ch ng minh
) Đ t S  h  M 0 , h E  1 ,  (h)  f 2 (a)(h, h), h  M 0 thì S là tập compact và 

liên t c trên S . k  S :  (k )  inf hS  (h) . Đ t    (k ) thì   0 và ta có

h h h
( )  f 2 (a)( , )  , h  M 0 , h  0 E
h h h

f 2 (a)(h, h)   h , h  M 0 .Áp d ị 5.3 ều ph i chứng minh

2
Do
5.5 rường hợp phiếm hàm lồi
Phi m hàm f : M  R v i M là tập l c g i là phi m hàm l i, n u
f 1  t  x  ty   1  t  f  x   tf  y  , v i m i x, y  M , t  0,1

nh lý 5.4 Cho E là không gian Banach, M là p tuy n tính trong E

ứng v i không gian con M 0 và phi m hàm f : M  R là kh vi c p 2 t i
m i x  M . N u f 2  x  (h, h)  0 v i m i x  M , h  M 0 thì f là phi m hàm l i .

Ch ng minh. V i x, y  M , t h  y  x, xét hàm.  (t )  f ( x  th) t  0,1 .Ta có

 35

 ''(t )  f ''( x  th)(h, h)  0 nên  là phi m hàm l i trên [0,1].

 (t )  (1  t ) (0)  t (1) hay f  1  t  x  ty   1  t  f  x   tf  y 

nh lý 5.5
Cho E là không gian Banach, M là p tuy n tính trong E ứng v i
không gian con M 0 và f : M  R là phi m hàm l i.
N u f kh vi t i a và f '  a   0L M , R thì f 0
t cực tiểu tuyệ i t i a.

Ch ng minh. V i h  M 0 , t  (0,1) thì a  th  t (a  h)  (1  t )a nên

f  a  th   f  a 
f  a  th   tf  a  h   (1  t ) f (a) hay  f a  h  f a 
t

Do f kh vi t i a , cho t  0 , ta có:
f  a  th   f  a 
0  f '  a  h   im  f a  h  f a
t 0 t

Vậy f (a)  f ( x)x  M hay f t cực tiểu tuyệ i trên M t i a .

 36

$6 Cực tr có i u ki n

6.1. Cực tr v i ràng buộc phiếm hàm

1
nh ngh
Cho phi m hàm g : M  R , g i G là tập các x thỏ ều kiện
g  x  0

Gi s M E p tuy n tính v ứng M 0 . Ta

nói hàm f : M  R t i x0  M  G t cự i ( cực tiể ) ị i vàng
bu c 1 n u có lân cận U của x0 ể f ( x)  f ( x0 )( f ( x)  f ( x0 ))x U  M  G

nh lý 6.1 Gi s
1. x0 ểm cực trị của f trên M v i ràng bu c 1 và x0 ểm dừng

của g

2. f kh vi t i x0 , g o hàm liên t c trong lân cận của x0 .

K nt is  sao cho
f '  x0  h    g '  x0  h   0 h  M 0

Ch ng minh. Gi s k  M 0 sao cho g '  x0  k   0 và h  M 0 tùy ý.

 Xét hàm hai bi n   t , s   g  x0  th  sk  v i t, s ủ nhỏ. Ta có:

  0, 0   0

s'  t , s   g '  x0  th  sk  k  liên t c, s'  0, 0  g '  x0  k   0

ịnh lý hàm n, t n t i hàm s  t  kh vi trên lân cận t 0 thỏa mãn:

s  0   0, t , s  t   0

 t' t , s  t   g '  x0  h 

s t 
'
t 0  
 s' t , s  t   g '  x0  k 
t 0
 37

 Xét hàm   t , s   f  x0  th  sk  . Ta có x0 là cực trị của f v i ràng bu c

1 nên F  t    t , s  t  t cực trị t i t  0.

 g '  x  h  
0  F '  0   t'  0, 0   s'  0, 0   s '  0   f '  x0  h   f '  x0  k     ' 0 
 g  x0  k  

f '  x0  k 
Vậy s  ' cần tìm.
g  x0  t 

Nhận xét. ậ ểm có thể là cực trị của f v i vàng bu c g  x  0 c

tìm trong s ểm dừng của h phi m hàm f  x   f  x    g  x 

6.2. Bài toán cực tr có đ ều kiện tổng quát

nh ngh
Cho E, F là không gian Banach thực, D là tập m trong E. Cho f : D  R
và H :DF kh vi liên t . Đ t
C   x  D : H  x   0F  . Ta nói x0 ểm cự i ( cực tiể ) ị
của phiềm hàm f v ều kiện ràng bu c H  x   0F n u x0  c và r  0 sao cho:
f  x   f  x0   f  x   f  x0   x  B  x0 , r   C

M nh 6.1
Gi s f t cực trị ị i ràng bu c H  x   0F t i x0 và x0 là
ểm chính qui của H ĩ H '  x0  là toàn ánh từ E lên F .K
f '  x0  h   0 v im i h thỏa mãn H '  x0  h   0F .

Ch ng minh
Đ t E1  ker H '  x0  thì E1 ủa E. Phân tích E

thành tổng trực ti p tô pô E  E1  E2 . K i xE c vi d i d ng

duy nh t: x  x1  x2 , x1  E1 , x2  E2 .
Ta xem H theo hai bi n H  x   H  x1 , x2  . G i D2 H o

hàm riêng theo bi n x2 của H. Ta có H '  x0   0 D2 H  x20 

x0   x10 , x20   x10  x20

 38

Do x0 ểm chính qui của H nên D2 H  x20  kh o liên t c từ E2 lên F.

ịnh lý ánh x n t n t i tập m A trong E1 , x10  A , tập m B trong E2 ,

x20  B, A  B  D . ( E1  E2  x1  x2 / x1  A, x2  B ) và ánh x g: AB

kh vi liên t c thỏa mãn

g  x10   x20 , H  x1 , g  x1    0F v i m i x1  A

Gi s f t cực tiể ị i ràng bu c H  x   0F t i x0

t n t i h  E1  H '  x0  h   0F  mà f '  x0  h   0 . Xem hàm   t   f  x0  th  v i

t  sao cho x10  th  A .

Ta có  kh vi liên t c,  '  0  f '  x0  h   0 . Vậy t n t i t0 , t0   sao
cho   t0     0 hay f  x0  t0 h   f  x0  .

Do x10  t0h  A nên H  x10  t0 h, g  x10  t0h    0 hay x0  t0 h  C . Đ ều này

mâu thu n v i sự kiện f t cực tiể ị i x0

Mệ ề c chứng minh.
nh ngh
Cho E, F là không gian Banach, T :E F tuy n tính liên t c. G i E  , F 
i ng u của E, F theo thứ tự. Xét ánh x liên h p
T  : F   E ịnh b i T   y   y T v i m i y  F 

M nh 6.2
ng c u và T    T 1 
1 
i.) N u T :E F ng c u thì T 
ii.) Gi s ánh x T :E F tuy n tính liên t c và không là song ánh và
f  E  thỏa mãn: f  x   0 v i m i x  ker T . K n t i y  T  sao cho

T   y   f

Ch ng minh
i.) Ta có:
 39

T  T 1   x   xT 1T  x v i m i x  E
 
và

T  T 1   y   yT 1T  y , y  E 


Vậy: T 1   T  
 1

ii.) Đ t E1  ker T thì E1 .P E thành tổng

trực ti p tô pô E  E1  E2 . K i xE , x  x1  x2 , ta có:
T  x   T  x1  x2   T  x2 

Xem T là ánh x từ E2 vào F thì T ng c u.

Xét f  E  thỏa mãn f  x1   0 v i m i x1  E . K i xE ,

x  x1  x2 thì f  x   f  x1  x2   f  x2  . Vậy ta xem f  E2

Do T là ng c u từ E2 vào F nên theo ( i ), T  ng c u từ F  lên E2

Vậy t n t i y  E  sao cho T   y   f

nh lý 6.2 (Nhân tử Lagrange)

Cho E, F là không gian Banach, D là tập m trong E. cho f : D  R
và H :DF kh vi liên t c. Gi s f t cực trị ị i ràng bu c
H  x   0F t i x0
K n t i z0  F  sao cho:
f '  x0   z0 H '  x0   0E

Vậy x0 ểm dừng của phi m hàm L  x   f  x   z0 H  x 

Phần từ z0  F  ịnh lý 6.2 c g i là nhân t Lagrange của bài

toán cực trị ị ủa f v i ràng bu c H  x   0F

Ch ng minh:
Do mệ ề 2.2 ta có f '  x0  h   0 v im i h  ker H '  x0  . Áp d ng
mệ ề 2.2. ii.) thì t n t i z0  F  sao cho:

f '  x0     H '  x0     z0  hay f '  x0   z0 H '  x0   0E


 40

$ 7 Bài toán biến phân cơ bản

7 1 ặt bài toán
Cho hàm f : [a , b  ,  x, y, y '
] R R R f  x, y, y '  ; x [a, b], y, y '  R , liên t c, có
o hàm riêng liên t c f y' , f y' ' , f yy'' , f yy'' ' , f y''' y '

Xét E  C1[a, b] v i chu n y E  max  y( x) , y'( x) : x [a, b] .

Ta mu n tìm cực trị của phi m hàm j : E  R
b
j  y    f  x, y  x  , y '  x  dx , yE
a

p tuy M   y  C1[a, b]: y(a)   , y(b)    .

D th y M 0   y  C1[a,b]: y (a)  0, y(b)  0  là không gian con song song v i M .

Ta bi J o hàm c p 1 và 2 t i m ểm y  E cho b i
b
J '  y  h     f y'  x, y ( x), y '( x)  h( x)  f y' ' ( x, y  x  , y '( x))h '  x  dx, h  E
a

b
j  2  y  h, k     f yy''  x, y  x  , y '( x)  h( x)k ( x)  f yy'' ' ( x, y  x  , y '( x)) h  x  k '( x)  h '  x  k ( x)  
a

.  f y''' y '  x, y  x  , y '( x)  h '( x)k '(x)  dx

Nói riêng
b
j  2
 y  h, h     f yy''  x, y  x  , y '( x)  h2 ( x)  2 f yy'' ' ( x, y  x  , y '( x))h '  x  h( x) 
a

 f y''' y '  x, y  x  , y '( x)  (h '( x))2  dx

7 2 hương trình E er ( i u ki n cần của cực tr )

M nh 7.1
b
Gi s  , :[a, b]  R liên t c và   ( x)h( x)  ( x)h '( x)dx  0 v i m i h  M 0
a

K  o hàm liên t c và  '  x     x  , v i m i x   a, b 

x
Ch ng minh Đ t g  x      t dt  c , v i c là h ng s ịnh sau,
a
 41

K g'  x    x . Dùng công thức tích phân từng phầ c:

b b

  ( x)h( x)dx  g ( x)h( x) b   g ( x)h '( x)dx

a

a a

Do h  M 0 nên g ( x)h( x) ba  0 . Suy ra

b b

  ( x)h( x)  ( x)h '( x)dx    ( x)  g( x)h '( x)dx  0

a a

x
Đ t h  x      t   g  t dt thì h(a)  0, h '( x)   ( x)  g ( x) .Ch n h ng s c sao cho
a

b a

h  b      x   g  x  dx . K h  M 0 và  ( ( x)  g( x))

2
dx  0
a b

Vậy   x   g  x  , x   a, b hay  '  x     x  , x   a, b .

nh lý 7 1 ( phương trình E er )
Cho f :[a, b]  R  R  R có các o hàm riêng bậc hai liên t c theo bi n
thứ 2 và3. Cho phi m hàm J p tuy n tính M ị .
N u J t cực trị ị i y  M thì y thỏ ì E
d '
f y' ( x, y, y ')  f y ' ( x, y, y ')  0
dx

Ch ng minh Áp d ịnh lý 5.1 ta có J '  y  h   0, h  M 0 , hay

b

  f  x, y( x), y '( x)  h( x)  f ( x, y  x  , y '( x))h '  x  dx  0 v i m i h  M0

' '
y y'
a

Do Định lí 6.1, ta suy ra: f y' ( x, y, y ')  d f y' ' ( x, y, y ')  0 , x   a, b

dx

Ghi chú N u nhân hai v ì E v i y '  0 và c ng f x vào hai v ,

ta có d ng khác củ ì E
d 
f  y ' , f y'   f x
dx  

c trường hợp ặc bi t
1)Hàm f không ph thu c vào y : f  x, y, y '   f  x, y '  .
 42

K f y'  0 ì E thành d f y  0
'
dx

Vậy f y' '  c ( h ng s ).

2) Hàm f không ph thu c vào x : f  x, y, y '  f  y, y ' .

d
ì E fy  f ' 0 cho y ' ta có y ' f y  y ' d f y  0 hay
'
dx y dx

 d 
y ' f y  y '' f y   y '' f y  y ' f y'   0
 dx 

Do f không ph thu c x nên d f  y ' f y  y ' f y . Ngoài ra ta có: '

dx
d '
dx
 
y f y'  y '' f y'  y '
d
f'
dx y

ì E tr thành d  f  y ' f y   0 hay f  y ' f y  c ( h ng s )

' '
dx

3) Hàm không ph thu c vào y ' : f  x, y, y '   f  x, y ' 

P ì E thành : f y  0 . Đ ì n
7.3 Các ví d
Ví d 1 Trong s các C  , y  y  x n i ểm

A(a,  ), B(b,  ) ì dài nhỏ nh t.

b
Giải Ta cần tìm cực tiểu tuyệ i của phi m hàm J  y    1  ( y '( x))2 dx
a

Ta có f  x, y, y '  1  ( y ')2 , không ph thu c vào ì E

y '( x)
f y' '  c hay  c'
1  ( y '( x))2

Vậy y '( x)  const d ( ) ng th ng

1
M t khác f yy''  0, f yy'' '  0, f y''' y '  3
nên
(1  ( y ') )
2 2

b
1
j  2  y  h, h    (h '( x))2 dx  0
a
(1  ( y '(x)) )
2 32
 43

Vậy J là phi m hàm l d dể ì c là cực tiểu tuyệ i.

Ví d 2. Trong m t ph ứ ểm A(a, ), B(b,0),   0
ì C  : y  y  x  n i A, B sao cho m t ch ể t
ng cong  C  d i tác d ng của tr ng lực sẽ ừ A n B trong th i
gian ng n nh t.
1 2
Giải. Do công thứ ă ng th ă mv  mgh , t ểm  x, y  vận
2
ds
t c của ch ểm là v   2 gy v i g là gia t c tr ng lực. Vậy
dt
1
ds  1  y '2  2
dt    dx
v  2 gy 
1
 1  y '2  2 b

Ta cần tìm cực tiểu của phi m hàm J  y      dx ( B ng th i gian ch t

a
2 gy 

ể t từ A n B ).
1
 1  y '2  2
Đ t M   y  C1[a, b]: y(a)   , y(b)  0 .K f  x, y , y '     o
 2 gy 

hàm riêng c p hai liên t c  y  0  , ì E m hàm J là

d
dx
 
f  y ' f y'  f x  0 nên f  y ' f y'  c , c là h ng s .Vậy

c1  y
12
 1  ( y ')2  ( y ') 2
   12
c hay y '2  (*)
 2 gy   2 gy (1  ( y ')2 )  y

1  cos u  thì y '  1  u ' sin u  ( u là hàm theo x ).Thay vào (*)
c1 c
Đ t y
2 2
c1
ta có: (1  cosu )du   dx . Vậy
2
c1 c
x (u+sinu )  c2 , y  1 (1  cosu)  c2 , u là tham s .
2 2

ều kiện y(a)   , y(b)  0 ị c hai h ng s c1 , c2 .

Vậ ng cong ph i tìm là ng Cycloid

 44

Ví d 3
M t ch ểm chuyể ng trong m t ph ừ A 1, 0  n B  2,1 v i
vận t c v  x . ì ể th i gian chuyể ng bé nh t.
Giải . G i s cong của ch ể ng cong. Ta có:
ds 1  y '2 1  y '2
v  dx  x , nên dt  dx
dt dt x
y' 1 x
P ì E f y'   ( h ng s ) hay: y '  
x 1  y '2 c1 c12  x 2

hay  y  c2   x2  c12
2
Suy ra: y  c2  c12  x2

Thay y 1  0 , y  2   1 c: c12  s, c2  2 .

Vậ ng cong ph i tìm là y  2  5  x 2 , x  1, 2 .

Ví d 4
ng cong n ểm  x1 , y1  và  x2 , y2  ì ng cong

 C  sao cho khi quay quanh tr c x,  C  sinh ra m t cong có diện tích bé nh t.

Giải. Diện tích m t tròn xoay sinh b i y  y  x  , x   x1 , x2  khi quay quanh tr c

x cho b i:
x2

I  y   2  y 1  y '2 dx
x1

y  y '2
P ì E y  1  y '2   c1 hay y  c1 1  y '2
1 y '2

2
y  y
c : n     1  x  c2 hay y  c1ch  x  c2  .
c1  c1 

H ng s c1 , c2 ịnh b i hệ ì
y1  c1ch  x  c2  , y2  c1ch  x  c2 

Hệ có thể có m t, hai, ho c vô nghiệm.

 45

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. S.Lang, Analysis II, Addison - Wesley, Massachusetts

2. M. Spivak, Giải tích toán học trên đa tạp Đ i h c và Trung h c
chuyên nghiệp
3. Hoàng T y, Hàm thực và Giải tích hàm Đ i h c Qu c gia Hà N i,