SAYISAL ELEKTRONİK

10.HAFTA

Öğr. Gör. Sevgi TAÇYILDIZ

Ders notları Eskişehir Teknik Üniversitesi Porsuk Meslek Yüksekokulu bünyesinde verilen SAYISAL ELEKTRONİK
dersi için derlenerek hazırlanmıştır. Herhangi bir şekilde orijinallik iddiası ve yayın niteliği yoktur. Eğitim amaçlı ders
notları niteliğindedir. Okunabilirliği arttırmak amacı ile atıflar belirtilmemiştir.
 KARNAUGH HARİTALARI
Karnaugh (K) haritası, lojik ifadelerin sadeleştirilmesinde ve sayısal devre
tasarımında kullanılır. Boolean cebrinde yapılan sadeleştirmeler K haritası ile daha
kolay yapılabilir.
Karnaugh haritası, giriş değişken sayısına bağlı olarak hücrelerden oluşan basit,
kullanışlı ve kolay bir yöntemdir. Giriş değişken sayısı artıkça lojik ifadenin
sadeleştirilmesi zorlaştığından 2, 3 ve 4 giriş değişkeni için daha kullanışlıdır.
K - haritası değişken sayısına göre hazırlanır. 2 değişken için (A, B), 3 değişken için
(A, B, C), 4 değişken için (A, B, C, D) harfleri kullanılır. K - haritasındaki hücre sayısı
2n ile hesaplanır, burada “n: giriş değişken sayısı” dır. Hücre sayısı iki değişken için
22 = 4, üç değişken için 23 = 8, dört değişken için 24 = 16’dır.
K- haritasında düşey doğrultuda bulunan hücrelere ‘sütun’, yatay doğrultuda bulunan
hücrelere ‘satır’ denir (Şekil 1).

Şekil 1

Şekil 1’de 2 değişkenli K-haritası üzerinde hücreler, sütunlar, satırlar ve değişkenlerin

yazıldığı yerler gösterilmektedir. Değişkenler haritanın sol üst köşesinde eğik çizgi ile
çizilen yere yazılmaktadır.
K-Haritalarında Değişkenlerin Okunuşu
Her değişken ‘1’ ve ‘0’ olmak üzere sadece iki değer alır. 2 girişli K - haritasında A’ nın
bulunduğu satır ve B’ nin bulunduğu sütunlara bu değerler yazılır (Şekil 2). K
haritasında ‘1’ lere göre gruplandırma yapıldığından değişkenin kendisi A = 1, değili

𝐀 = 𝟎 ‘dır.

Hafta 10
 Şekil 2

Şekil 2’de K-haritasının dış tarafındaki A (mavi) ve B (turuncu) değişkenin “1” olduğu,
A (kırmızı) ve B (yeşil) ise değişkenin “0” olduğu satır ve sütunlardır. Değişkenleri A ve
B olan iki değişkenli K-haritasında hücrelere karşılık gelen ifadelerin yazılışı şu
şekildedir (Şekil 2).
✓ A =0, B = 0 olan hücrenin yazılışı 00
✓ A =0, B = 1 olan hücrenin yazılışı 01
✓ A =1, B = 0 olan hücrenin yazılışı 10
✓ A =1, B = 1 olan hücrenin yazılışı 11
Şekil 3’de 2 değişkenli K-haritasındaki hücrelerin okunuşu yer almaktadır. Değişkenin
“1” olduğu yerlere değişkenin kendisi, “0” olduğu yerlere değişkenin değili yazılır.
✓ A =0, B = 0 olan hücrenin okunuşu A B
̅B
✓ A =0, B = 1 olan hücrenin okunuşu A
✓ A =1, B = 0 olan hücrenin okunuşu AB
✓ A =1, B = 1 olan hücrenin okunuşu AB

Şekil 3

Hafta 10
3 Değişkenli K-haritası:
Üç değişkenli K- haritası için 8 hücre çizilir. Değişkenlerin biri satırda, ikisi sütunda yer
alır. İki değişkenli K-haritasından farklı olarak sütunda 2 değişken olduğu için BC nin
olduğu sütunlarda 0 ve 1’ in yerine sırasıyla 00, 01, 11, 10 yazılır. Değişkenleri A, B ve
C olan üç değişkenli K - haritasında hücrelere karşılık gelen ifadelerden bazılarının
yazılışı şu şekildedir (Şekil 4);
✓ A =0, B = 0, C=0 olan hücrenin yazılışı 000
✓ A =0, B = 1, C=1 olan hücrenin yazılışı 011
✓ A =1, B = 0, C=1 olan hücrenin yazılışı 101
BC değişkenlerinin olduğu sütunlarda yazılan 00, 01, 11, 10 için ilk sayı B, ikinci sayı
C değişkenine karşılık gelmektedir (Örneğin “10” yazılı olan sütunda B=1, C=0 ‘dır).

Şekil 4

Şekil 5’teki 3 değişkenli K-haritasında bazı hücrelerin okunuşu;

✓ A =0, B = 0, C =0 olan hücrenin okunuşu A B C
✓ A =0, B = 1, C= 0 olan hücrenin okunuşu ABC
̅C
✓ A =1, B = 0, C= 1 olan hücrenin okunuşu AB

Şekil 5

Hafta 10
4 Değişkenli K-haritası
Dört değişkenli K- haritası için 24 =16 hücre çizilir. Değişkenlerin ikisi satırda, ikisi
sütundadır. AB ‘nin olduğu satırlar ile CD’nin olduğu sütunlarda 0 ve 1’lerin yazılışı yine
00, 01, 11, 10 şeklindedir. Giriş değişkenleri A, B, C ve D olan dört değişkenli K -
haritasında hücrelere karşılık gelen ifadelerden bazılarının yazılışı şöyledir (Şekil 6);
✓ A =0, B = 0, C=0, D=0 olan hücrenin yazılışı 0000
✓ A =0, B = 0, C=1, D=1 olan hücrenin yazılışı 0011
✓ A =1, B = 0, C=1, D=1 olan hücrenin yazılışı 1011

Şekil 6

Şekil 7’deki 4 değişkenli K-haritasında bazı hücrelerin okunuşu;

✓ A =0, B = 0, C =0, D=0 olan hücrenin okunuşu A B C D
✓ A =0, B = 0, C=1, D=1 olan hücrenin okunuşu A BCD
̅ CD
✓ A =1, B = 0, C=1, D=1 olan hücrenin okunuşu AB

Şekil 7

Hafta 10
Doğruluk Tablosunun K-Haritasına Yerleştirilmesi
Doğruluk tablosunda çıkışın (Y) ‘1’ olduğu durumlar K- haritasındaki hücrelere aktarılır.
Bu işlem, doğruluk tablosunda çıkışın ‘1’ olduğu yerlerin K-haritasında onu temsil eden
hücrelere ‘1’ değerinin yazılmasıdır. Y çıkışının ‘0’ olduğu yerler gruplandırmada göz
önünde bulundurulmadığı için, K-haritasına yazılmaz. Şekil 8’de bir devrenin Y çıkışına
ait doğruluk tablosundaki “1” ‘ler K-haritasına aktarılmıştır. Aktarma işleminde;
• Doğruluk tablosunun Y sütunundaki ilk “1” re karşılık gelen ifade 𝐀 𝐁 ( A=0, B=1)
K-haritasında A değişkeninin 0, B değişkeninin 1 olduğu hücreye yerleştirilir.
• Doğruluk tablosunun Y sütunundaki ikinci “1” re karşılık gelen ifade 𝐀𝐁 ( A=1,
B=0) K-haritasında A değişkeninin 1, B değişkeninin 0 olduğu hücreye
yerleştirilir.

Şekil 8

Doğruluk tablosundan K-haritasına diğer bir aktarım şekli de doğruluk tablosunun sol
tarafına durumlara karşılık gelen sayıları onluk sistemde yazmaktır. (Tablo 1). Bu işlem
sıra numaralarının yazılması şeklinde de ifade edilir (Doğruluk tablosundaki ilk durum
00 sıra no 0, ikinci durum 01 sıra no 1, üçüncü durum sıra no 3 ve son durum 11 sıra
no 3). Sıra numaralarına karşılık gelen yerler K- haritasına yazılır ve o hücrelere 1’ler
yerleştirilir. Bu şekil aktarma işlemi hata yapma olasılığını azaltmaktadır.

Sıra no A B Y
0 0 0 0
1 0 1 1
2 1 0 1
3 1 1 0

Tablo 1

Hafta 10
Şekil 9’da 2 değişkenli K-haritasında sıra no’ların yerleri ve doğruluk tablosundan K-
haritasına “1”’lerin nasıl aktarıldığı gösterilmektedir.

Şekil 9

Tablodaki sıra numaraları K-haritasında ait hücrelere yazılır. Örneğin AB girişi (10) ve
Y çıkışı 1 K-haritasında 2 sıra numaralı hücreye yazılmıştır.
Tablo 2’de üç giriş değişkenli bir sistemin doğruluk tablosu yer almaktadır.

Sıra no A B C Y
0 0 0 0 0
1 0 0 1 0
2 0 1 0 0
3 0 1 1 1
4 1 0 0 1
5 1 0 1 1
6 1 1 0 1
7 1 1 1 1

Tablo 2

Şekil 10’da 3 değişkenli K-haritasında sıra no’ların yerleri ve Tablo 2’ de verilen Y

çıkışındaki 1’lerin aktarılmış hali yer almaktadır.

Şekil 10

Hafta 10
Şekil 11’de 4 değişkenli K-haritasında sıra no’ların yerleri gösterilmektedir.

Şekil 11

NOT:
✓ 3 veya 4 değişkenli K- haritasında hücrelere değişkenlerin yazılış ve
hücrenin okunuş mantığı 2 değişkenli ile aynıdır.
✓ “1” ifadesi değişkenin kendisi için, “0” ifadesinin de değişkenin değili için
kullanıldığını unutmayınız.
✓ 3 ve 4 değişkenli K-haritalarında sıra no’ların satır ve sütunda atlayarak
yazıldığına dikkat ediniz.
ÖRNEKLER
1. Aşağıda verilen 3 değişkenli K-haritasında (?) olan hücrelere karşılık gelen
ifadeleri yazınız.

Çözüm:
İlk satırda yeşil (?) işaretli yer;
̅𝐁
A = 0, B = 0 ve C= 1 olduğu için 𝐀 ̅𝐂
İkinci satırda mavi (?) işaretli yer;
A = 1, B = 1 ve C= 0 olduğu için 𝐀𝐁𝐂̅

Hafta 10
2. Yanda verilen 4 değişkenli K-haritasında (?) olan hücrelere karşılık gelen
ifadeleri yazınız.
Çözüm:
İlk satırda kırmızı (?) işaretli yer;
̅𝐁
A = 0, B = 0, C = 0 ve D = 1 olduğu için 𝐀 ̅ 𝐂̅𝐃
İlk satırda yeşil (?) işaretli yer;
̅𝐁
A = 0, B = 0, C= 1 ve D = 0 olduğu için 𝐀 ̅ 𝐂𝐃
̅
Son satırda mavi (?) işaretli yer;
̅ 𝐂𝐃
A = 1, B = 0, C= 1 ve D = 0 olduğu için 𝐀𝐁 ̅
3. 4 girişli bir sisteme ait verilen doğruluk
tablosunun Y çıkışını K-haritasına aktarınız.
Çözüm:
I.YOL: Öncelikle doğruluk tablosuna sıra no’ları yazmak için sütun eklenir (sarı sütun).
16 hücreden oluşan K - haritası çizilerek sıra no’ları yazılır. Doğruluk tablosunda Y
çıkışının “1” olduğu yerlerdeki sıra numaralarına K-haritasında “1” ler yazılır.

Sıra no A B C D Y
0 0 0 0 0 0
1 0 0 0 1 0
2 0 0 1 0 0
3 0 0 1 1 0
4 0 1 0 0 1
5 0 1 0 1 0
6 0 1 1 0 1
7 0 1 1 1 0
8 1 0 0 0 1
9 1 0 0 1 0
10 1 0 1 0 0
11 1 0 1 1 1
12 1 1 0 0 0
13 1 1 0 1 1
14 1 1 1 0 0
15 1 1 1 1 0

Hafta 10
II.YOL
Doğruluk tablosunda Y çıkışının “1” olduğu satırlarda A, B, C ve D değişkenlerine
bakılarak K-haritasında ilgili hücre bulunur ve “1” yazılır.

̅BC̅D
A=0, B=1, C=0, D=0 olan hücre “1” A ̅
̅BCD
A=0, B=1, C=1, D=0 olan hücre “1” A ̅
A=1, B=1, C=0, D=1 olan hücre “1” ABC̅D
̅ C̅D
A=1, B=0, C=0, D=0 olan hücre “1” AB ̅
̅ CD
A=1, B=0, C=1, D=1 olan hücre “1” AB

Çalışma Soruları
1.Aşağıda verilen 3 değişkenli K-haritasının 1, 3, 5, 6 sıra nolu hücrelerine lojik “1”
yerleştiriniz.

2. 4 değişkenli K-haritasının hücrelerine okunuşları aşağıda verilen ifadeleri

yerleştiriniz.
̅BC̅D
✓ A ̅
̅BCD
✓ A
✓ ABCD
̅BCD
✓ A ̅
✓ ABC̅D
̅
̅B
✓ A ̅CD
̅
✓ ABC̅D
̅
̅CD
✓ AB ̅

Hafta 10
3. Doğruluk tablosunun Y çıkışını K-haritasına aktarınız.

A B C Y
0 0 0 1
0 0 1 0
0 1 0 1
0 1 1 1
1 0 0 0
1 0 1 1
1 1 0 0
1 1 1 1

Hafta 10