ch¬ng II

®iÒu chØnh m¸y gia c«ng b¸nh r¨ng

Trong gi¸o tr×nh m«n häc "M¸y c«ng cô", khi nghiªn cøu vÒ c¸c
m¸y gia c«ng b¸nh r¨ng ®· tr×nh bµy nh÷ng nguyªn lý vµ nh÷ng chuyÓn
®éng c¬ b¶n ®Ó h×nh thµnh c¸c d¹ng r¨ng; ®· x©y dùng s¬ ®å cÊu tróc ®éng
häc vµ s¬ ®å ®éng víi c¸c xÝch ®éng häc cña m¸y, khi gia c«ng b¸nh r¨ng
trô r¨ng th¼ng, r¨ng nghiªng, còng nh khi gia c«ng b¸nh r¨ng c«n r¨ng
th¼ng vµ r¨ng xo¾n.
- Tuy vËy ®Ó gia c«ng c¸c lo¹i b¸nh r¨ng kÓ trªn, ngoµi viÖc hiÓu biÕt
vÒ cÊu tróc vµ truyÒn dÉn cña c¸c xÝch ®éng häc cña m¸y ra, cÇn thiÕt ph¶i
n¾m ®îc nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ ®iÒu chØnh m¸y khi gia c«ng.
C¸c m¸y gia c«ng b¸nh r¨ng hiÖn nay rÊt ®a d¹ng vµ phong phó.
ViÖc ®iÒu chØnh m¸y khi gia c«ng c¸c b¸nh r¨ng ®èi víi tõng m¸y cô thÓ
thêng ®· ®îc chØ dÉn trong lý lÞch cña m¸y. Song, nãi chung néi dung ®iÒu
chØnh m¸y khi gia c«ng b¸nh r¨ng thêng bao gåm nh÷ng c«ng viÖc chñ yÕu
díi ®©y:
1- TÝnh to¸n chän chÕ ®é c¾t gät;
2- TÝnh to¸n vµ ®iÒu chØnh c¸c xÝch ®éng häc;
3- G¸ ®Æt vµ kÑp chÆt ph«i;
4- G¸ ®Æt vµ kÑp chÆt dông cô c¾t;
5- §iÒu chØnh c¸c bé phËn vµ c¬ cÊu ®iÒu khiÓn chu kú lµm viÖc
cña m¸y;
6- §iÒu chØnh c¸c c¬ cÊu an toµn vµ nh÷ng phÇn cÇn ®iÒu chØnh
kh¸c.
§Ó cô thÓ ho¸ nh÷ng néi dung ®iÒu chØnh m¸y võa kÓ trªn, díi ®©y
chóng ta chØ ®i s©u nghiªn cøu nh÷ng néi dung ®iÒu chØnh m¸y cña m¸y
phay l¨n r¨ng 5K32 vµ m¸y gia c«ng b¸nh r¨ng c«n, r¨ng cung trßn 525 ®Ó
lµm vÝ dô.

 I- §iÒu chØnh m¸y phay l¨n r¨ng 5K32.

I. TÝnh to¸n, chän c¸c chÕ ®é c¾t gät.
C¨n cø vµo c¸c ®iÒu kiÖn gia c«ng cô thÓ, ta cã thÓ dïng c¸c c«ng
thøc thuéc "Nguyªn lý c¾t kim lo¹i" ®Ó tÝnh to¸n chÕ ®é c¾t gät. C¸c gi¸ trÞ
nh lîng ch¹y dao, chiÒu s©u c¾t, vËn tèc c¾t, v.v... sau khi ®· ®îc tÝnh to¸n

23
sÏ ®îc ®èi chiÕu víi c¸c gi¸ trÞ mµ ë trªn m¸y ®· cã, ®Ó chän sao cho phï
hîp. ë ®©y sÏ kh«ng tr×nh bµy vÒ c¸c ph¬ng ph¸p tÝnh to¸n chÕ ®é c¾t gät,
khi cÇn thiÕt tÝnh to¸n ta cã thÓ xem trong gi¸o tr×nh "Nguyªn lý c¾t kim
lo¹i".
MÆt kh¸c ®Ó thuËn tiÖn trong qu¸ tr×nh xö dông m¸y, nhÊt lµ trong
tÝnh to¸n chän chÕ ®é c¾t gät, ngêi ta ®a ra c¸c b¶ng híng dÉn, c¸c ®å thÞ
®Ó gióp cho viÖc chän chÕ ®é c¾t ®îc nhanh chãng vµ thuËn tiÖn mµ kh«ng
cÇn ph¶i tÝnh to¸n phøc t¹p.
1- Chän vËn tèc c¾t.
VËn tèc c¾t thêng ®îc chän tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn gia c«ng cô thÓ
nh vËt liÖu gia c«ng, vËt liÖu cña dao cô hoÆc tÝnh chÊt cña c¸c bíc c«ng
nghÖ lµ th« hoÆc tinh, v.v...
§èi víi c¸c dao phay l¨n r¨ng th«ng thêng b»ng thÐp giã cã thÓ chän
theo b¶ng díi ®©y (khi phay nghÞch):

VËt liÖu VËn tèc c¾t m/phót

gia c«ng Gia c«ng th« Gia c«ng tinh
Gang 16 - 20 20 - 25
ThÐp σb < 60kg/mm2 25 - 28 30 - 35
ThÐp σb > 60kg/mm2 20 - 25 25 - 30
§ång 25 - 40
ChÊt dÎo 25 - 40

§èi víi c¸c dao phay b»ng hîp kim cøng K«-ban th× c¸c gi¸ trÞ vËn
tèc trong b¶ng trªn cã thÓ lÊy t¨ng lªn 1,5 ÷ 2 lÇn.
2- Chän lîng ch¹y dao däc: (híng kÝnh vµ tiÕp tuyÕn).
Lîng ch¹y dao thêng ®îc chän sao cho phï hîp víi yªu cÇu vÒ ®é
bãng vµ ®é chÝnh x¸c cña b¸nh r¨ng ®îc gia c«ng. Khi c¾t th« lîng ch¹y
dao cã thÓ lÊy b»ng 2 ÷ 3 mm/vßng ph«i (tuú thuéc vµo kÕt cÊu cña dao vµ
®é chÝnh x¸c cña hÖ thèng). Khi c¾t tinh lîng ch¹y dao lÊy trong giíi h¹n
0,8 ÷ 1,5 mm/vßng. Kh«ng dïng lîng ch¹y dao qu¸ nhá v× nã sÏ g©y ra
hiÖn tîng dao phay bÞ trît. §Ó thuËn tiÖn cho viÖc ®iÒu chØnh, trªn m¸y ®·
cho c¸c lîng ch¹y dao øng víi tõng cÆp b¸nh r¨ng thay thÕ ®· cã s½n (®îc
®i kÌm theo m¸y).

24
 B¸nh r¨ng Lîng ch¹y dao mm/vßng
Sè thay Däc Híng TiÕp tuyÕn (khi vÞ trÝ tay g¹t)
TT a1 kÝnh 2 1 3
thÕ:
b1
1 28 0,8 0,27 0,17 0,34 0,60
68
2 32 1,0 0,33 0,22 0,44 0,78
64
3 43 1,67 0,56 0,35 0,70 1,24
53
4 48 2,0 0,67 0,44 0,88 1,56
48
5 53 2,5 0,83 0,54 1,08 1,90
43
6 64 4,0 1,33 0,85 1,70 3,00
32
7 68 5,0 1,67 1,05 2,00 3,70
28

§ång thêi trong lý lÞch m¸y còng ®a ra "b¶ng lîng ch¹y dao" ®Ó
gióp cho viÖc lùa chän ®îc nhanh chãng vµ thuËn lîi. C¨n cø vµo vËt liÖu
gia c«ng vµo tÝnh chÊt lµ gia c«ng tinh hoÆc gia c«ng th«, vµo kho¶ng sè
r¨ng cña b¸nh r¨ng ®îc c¾t, v.v... mµ ta lùa chän lîng ch¹y dao sao cho phï
hîp. Tõ gi¸ trÞ cña lîng ch¹y dao ®ã ta sÏ chän sè b¸nh r¨ng thay thÕ (theo
nh b¶ng trªn ®· tr×nh bµy).
II. TÝnh to¸n, ®iÒu chØnh c¸c xÝch ®éng häc.
Néi dung chñ yÕu cña viÖc tÝnh to¸n ®iÒu chØnh c¸c xÝch ®éng häc lµ:
C¨n cø vµo c¸c th«ng sè cña s¶n phÈm gia c«ng (b¸nh r¨ng, b¸nh vÝt...) nh:
sè r¨ng, m«®un, gãc nghiªng cña r¨ng, ®é bãng, v,v..., ®ång thêi c¨n cø vµo
c¸c th«ng sè cña dao nh: sè ®Çu mèi, ®êng kÝnh... ®Ó tÝnh sè r¨ng cña c¸c
b¸nh r¨ng thay thÕ trong c¸c xÝch ®éng häc, sau ®ã tiÕn hµnh l¾p c¸c b¸nh
r¨ng ®ã vµ kiÓm tra l¹i c¸c xÝch ®éng häc.
1- XÝch tèc ®é:
C«ng thøc ®iÒu chØnh lµ:
a' vc
iv = = 1,79
b' D dao
vc : vËn tèc c¾t;
Dd : ®êng kÝnh cña dao.

25
 ViÖc chän vËn tèc c¾t ®· ®îc tr×nh bÇy ë phÇn trªn.
NÕu ta thay gi¸ trÞ cña vËn tèc c¾t vµ cña ®êng kÝnh dao vµo c«ng
thøc ®iÒu chØnh xÝch tèc ®é ta sÏ tÝnh ®îc gi¸ trÞ cña iv ; tõ ®ã sÏ tÝnh ra ®îc
sè r¨ng cña c¸c b¸nh r¨ng a', b' cña ch¹c b¸nh r¨ng thay thÕ. Song viÖc lµm
nµy tèn nhiÒu thêi gian. §Ó c«ng viÖc ®iÒu chØnh ®îc ®¬n gi¶n, sau khi ®·
chän ®îc vËn tèc c¾t thÝch hîp, c¨n cø vµo gi¸ trÞ vËn tèc nµy vµ ®êng kÝnh
cña dao ®· chän, ®èi chiÕu víi ®å thÞ ®· cho trong lý lÞch m¸y ta sÏ chän ®-
îc sè vßng quay cña dao sao cho thÝch hîp. T¬ng øng víi sè vßng quay cña
dao, trªn ®å thÞ còng cho ta sè r¨ng cña cÆp b¸nh r¨ng thay thÕ cña xÝch tèc
®é
150
140
130
120 Π-310:
110
100
95 Π-250:
90
85
80
Π-200:
75
Π-160:
70
65
60
55 Π-125:

50
45
Π-100:
40
35
30 Π-80:
28
26
24 Π-63:

22
20 19
18 Π-50:
17
16
15
14
13
1250 55 60 65 70 75 80 85 90 95 100 110 120 130 140 150 160 170 180 190

Nh vËy trªn m¸y cã 9 cÊp tèc ®é cña trôc chÝnh lµ:

No 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Sè vßng quay cña
trôc chÝnh trong 50 63 80 100 125 160 200 250 310
1 phót
Sè b¸nh r¨ng 20 23 27 31 36 41 46 51 56
thay thÕ 67 64 60 56 51 46 41 36 31

26
 2- XÝch ch¹y dao: C«ng thøc ®iÒu chØnh lµ:
a1 39
- Ch¹y dao däc th¼ng ®øng: is = = s
b1 80 ®
a1
- Ch¹y dao híng kÝnh: is = = 1.62 sK
b1
a1 195
- Ch¹y dao tiÕp tuyÕn: is = = s
b1 136. i o t
io lµ mét trong ba tû sè truyÒn cña hép ch¹y dao tiÕp tuyÕn.
- T¬ng tù nh xÝch tèc ®é, ®Ó c«ng viÖc ®iÒu chØnh xÝch ch¹y dao ®îc
thuËn tiÖn, sau khi ®· chän ®îc lîng ch¹y dao thÝch hîp (theo b¶ng cã
trong lý lÞch m¸y), ®em gi¸ trÞ nµy ®èi chiÕu víi b¶ng lîng ch¹y dao ë trªn
(xem môc 2) ta sÏ chän ®îc sè b¸nh r¨ng thay thÕ phï hîp.
- Nh vËy trªn m¸y øng víi 7 bé b¸nh r¨ng thay thÕ ta sÏ cã 7 gi¸ trÞ l-
îng ch¹y dao däc vµ híng kÝnh t¬ng øng. øng víi mçi bé b¸nh r¨ng thay
thÕ, khi thay ®æi víi 3 gi¸ trÞ io, ta sÏ cã 3 gi¸ trÞ lîng ch¹y dao tiÕp tuyÕn.
C¶ m¸y cã 21 lîng ch¹y dao tiÕp tuyÕn (trong ®ã cã mét sè gi¸ trÞ trïng
nhau).
3- XÝch bao h×nh (ph©n ®é).
a) C«ng thøc ®iÒu chØnh lµ:
Khi sè r¨ng ®îc c¾t z = 12 ÷ 161 r¨ng vµ e : f = 1:1 = 54 : 54
a c 24K
Ta cã: { ix = . = }
b d z
Khi sè r¨ng ®îc c¾t cã z ≥ 162 r¨ng vµ e : f = 1:2 = 36 : 72
a c 48K
Ta cã: { ix = . = }
b d z
K lµ sè ®Çu mèi cña dao.
Khi ta thay c¸c gi¸ trÞ cña z vµ K vµo c«ng thøc trªn, sÏ tÝnh ®îc c¸c
b¸nh r¨ng thay thÕ cña xÝch. Song ®Ó thuËn tiÖn cho viÖc ®iÒu chØnh m¸y,
trªn m¸y cã s½n 36 chiÕc b¸nh r¨ng thay thÕ cña xÝch bao h×nh cã sè r¨ng
lµ: 24, 25 (2 chiÕc), 30, 35, 37, 40, 41, 43, 45, 47, 48, 50, 53, 55, 58, 59, 60,
61, 62, 65, 67, 70, 71, 73, 75, 79, 80, 83, 85, 89, 90, 92, 95, 98, 100.
§ång thêi trong lý lÞch m¸y ®· ®a ra mét b¶ng víi sè r¨ng ®îc c¾t
cã tõ 12 ÷ 200 r¨ng. Trong b¶ng øng víi mçi sè r¨ng ®îc c¾t lµ c¸c gi¸ trÞ
t¬ng øng cña c¸c b¸nh r¨ng thay thÕ (a, b, c, d) víi gi¸ trÞ K =1. NÕu khi
c¾t víi dao phay cã K =2 th× sè r¨ng cña b¸nh r¨ng ®îc c¾t ®· chØ ra trong
b¶ng cÇn gi¶m ®i hai lÇn.

27
 - NÕu khi ®iÒu chØnh xÝch bao h×nh cÇn sè r¨ng cña b¸nh r¨ng thay
thÕ mµ sè r¨ng nµy kh«ng cã trong b¶ng th× ph¶i chÕ t¹o thªm b¸nh r¨ng
thay thÕ ®ã, hoÆc tiÕn hµnh ®iÒu chØnh m¸y nh khi c¾t b¸nh r¨ng cã sè r¨ng
lµ sè nguyªn tè lín h¬n 100.
b) C«ng thøc ®iÒu chØnh khi c¾t b¸nh r¨ng cã sè r¨ng lµ sè nguyªn tè
lín h¬n 100 lµ:
f 24K
ix = .
e ( z ± ∆z )
(z ± ∆z) lµ sè r¨ng cã trong b¶ng.
Khi ®ã ph¶i dïng xÝch vi sai ®Ó khö lîng sai sè. Trong trêng hîp nµy
c«ng thøc ®iÒu chØnh cña xÝch vi sai lµ:
a 2 c 2 25∆z
iy = . =
b 2 d 2 S d .K
Theo chØ dÉn cña lý lÞch m¸y trong trêng hîp nµy chØ lÊy gi¸ trÞ cña
lîng ch¹y dao ®øng S® = 2,89283 mm/v.
8,64201.∆z
Khi ®ã: {iy = }; ®ång thêi trong lý lÞch m¸y còng híng
K
dÉn c¸ch l¾p ®Æt c¸c b¸nh r¨ng thay thÕ cña hép ch¹y dao sao cho lo¹i trõ
®îc ¶nh hëng cña c¸c ly hîp ®iÖn tõ trong hép nµy, b»ng c¸ch truyÒn dÉn
trùc tiÕp tõ trôc chñ ®éng ®Õn trôc bÞ ®éng qua trôc trung gian víi c¸c b¸nh
r¨ng z = 48 ; z = 48 ; z = 48. MÆt kh¸c trong hép ph©n phèi chuyÓn ®éng
ph¶i l¾p thªm n¾p bÝch (xem híng dÉn ë lý lÞch m¸y).
c) Trong trêng hîp c¾t b¸nh r¨ng nghiªng b»ng ph¬ng ph¸p ®iÒu
chØnh kh«ng vi sai th× c«ng thøc ®iÒu chØnh sÏ lµ:
24K  T 
{ ix =  } (khi e : f = 1)
z  T ± Sd 
πm n z
Víi T =
sin β
Trêng hîp nµy trong lý lÞch m¸y kh«ng cã b¶ng tra cøu, do ®ã ta
ph¶i thay c¸c gi¸ trÞ thuéc c¸c th«ng sè cña b¸nh r¨ng ®îc c¾t (nh: z, mn ,
β) vµ sè ®Çu mèi K, lîng ch¹y dao ®øng S® vµo c«ng thøc ®Ó tÝnh, råi tÝnh ra
sè r¨ng cña c¸c b¸nh r¨ng thay thÕ.

4- XÝch vi sai:

28
 a- Trong trêng hîp c¾t b¸nh r¨ng nghiªng b»ng ph¬ng ph¸p ®iÒu
chØnh vi sai mµ chØ cã ch¹y dao däc (th¼ng ®øng), kh«ng cã ch¹y dao ®êng
chÐo th× c«ng thøc ®iÒu chØnh xÝch vi sai sÏ lµ:
7,95775.sin β
{ i1y = }
m n .K
b- Trong trêng hîp gia c«ng mµ cã ch¹y dao tiÕp tuyÕn (vÝ dô nh khi
gia c«ng b¸nh vÝt b»ng ph¬ng ph¸p, ch¹y dao tiÕp tuyÕn hoÆc khi c¾t r¨ng
th¼ng víi ch¹y dao ®êng chÐo th× c«ng thøc ®iÒu chØnh xÝch vi sai sÏ lµ:
 2,70562cos γ 
i2y =  ± 0,00307 × i o
 m n .K 
ë ®©y: β - lµ gãc nghiªng cña r·nh xo¾n b¸nh r¨ng ®îc c¾t.
mn - m«®un ph¸p tuyÕn.
γ - gãc n©ng r·nh xo¾n cña dao phay.
io - lµ tû sè truyÒn cña hép ch¹y dao tiÕp tuyÕn.
- Thµnh phÇn 0,00307 io lµ kÓ ®Õn ¶nh hëng r¨ng nghiªng cña cÆp
b¸nh r¨ng cuèi cïng truyÒn dÉn cho trôc chÝnh. LÊy dÊu (+) khi dao phay
xo¾n ph¶i, lÊy dÊu (-) khi dao phay xo¾n tr¸i.
c- Khi c¾t b¸nh r¨ng trô r¨ng nghiªng víi ch¹y dao ®êng chÐo th×:
{ iy = i1y ± i2y }
LÊy dÊu "+" hoÆc dÊu "-" lµ tuú thuéc vµo híng ch¹y dao tiÕp tuyÕn.
- V× iy lµ mét tæng ®¹i sè nªn cã thÓ lµ rÊt lín hoÆc ngîc l¹i rÊt bÐ,
nªn rÊt khã kh¨n trong viÖc ®iÒu chØnh. Do ®ã khi cÇn, ta cã thÓ ®æi dÊu tr-
íc sè h¹ng thø hai vµ ®æi l¹i híng chuyÓn ®éng ch¹y dao tiÕp tuyÕn.
+ Sau khi ®· tÝnh ®îc c¸c b¸nh r¨ng thay thÕ trong xÝch vi sai cÇn
tiÕn hµnh l¾p ®Æt c¸c b¸nh r¨ng nµy ®óng nh b¶ng híng dÉn trong lý lÞch
m¸y. V× viÖc l¾p c¸c b¸nh r¨ng thay thÕ cña xÝch vi sai cßn phô thuéc vµo
c¸c yÕu tè nh: dao lµ c¾t ph¶i hay c¾t tr¸i, ph¬ng ph¸p phay thuËn hay phay
nghÞch, híng ch¹y dao tiÕp tuyÕn, híng xo¾n cña b¸nh r¨ng ®îc c¾t.
KÕt luËn: Sau khi tÝnh to¸n hoÆc chän ®îc c¸c b¸nh r¨ng thay thÕ
cña tÊt c¶ c¸c xÝch ®éng häc cÇn thiÕt, viÖc l¾p ®Æt c¸c b¸nh r¨ng nµy nhÊt
thiÕt ph¶i theo sù híng dÉn ®· chØ ra trong c¸c b¶ng cã trong lý lÞch m¸y.

III. G¸ ®Æt vµ kÑp chÆt ph«i.

§é chÝnh x¸c chÕ t¹o vµ g¸ ®Æt ph«i lµ ®iÒu kiÖn tríc tiªn ¶nh hëng
®Õn ®é chÝnh x¸c cña b¸nh r¨ng ®îc c¾t. Ph«i ph¶i ®îc kÑp thËt chÆt vµ
kh«ng ®îc rung ®éng khi gia c«ng. CÇn kiÓm tra c«ng viÖc g¸ ®Æt ph«i

29
b»ng ®ång hå so. §ång hå ®îc kÑp chÆt trªn bµn dao phay. §é ®¶o theo ®-
êng kÝnh ngoµi hoÆc theo bÒ mÆt cña gê vai ®Þnh t©m, còng nh ®é ®¶o mÆt
®Çu cña ®Õ dïng ®Ó ®Þnh vÞ ph«i, kh«ng ®îc vît qu¸ 0,015 mm. Nhng ph«i
cã ®êng kÝnh ngoµi nhá h¬n 400mm cã thÓ dïng kÑp chÆt b»ng thuû lùc.
Nh÷ng ph«i cã ®êng kÝnh lín h¬n 400mm cÇn kÑp chÆt b»ng ®å g¸ ®Þnh vÞ
chuyªn dïng vµ kÑp chÆt b»ng bu l«ng. Kh«ng nªn kÑp chÆt b»ng thuû lùc
®èi víi nh÷ng ph«i cÇn c¾t r¨ng xo¾n víi m«®un lín (m«®un lín h¬n 5mm
vµ gãc xo¾n lín h¬n 15o).
ViÖc kÑp chÆt c¸c b¸nh r¨ng liÒn trôc víi m«®un nhá h¬n 5mm ®îc
thùc hiÖn b»ng c¬ cÊu kÑp chÆt thuû lùc cã s½n trªn gi¸ ®ì phô. Khi ®ã c¬
cÊu truyÒn dÉn cã thÓ lµ bé cÆp tèc ®¬n gi¶n.
Khi gia c«ng c¸c b¸nh r¨ng liÒn trôc cã m«®un lín (m ≥ 6mm), cÇn
thay bé cÆp tèc ®¬n gi¶n b»ng èng kÑp san-ga; gi¸ trît cña gi¸ ®ì phô lóc
nµy cÇn ®îc kÑp chÆt thªm trªn c¸c sèng dÉn híng cña th©n gi¸ ®ì; cßn mòi
t©m trªn cÇn ®îc gi÷ chÆt b»ng vÝt hoÆc b»ng c¬ cÊu bÊt kú nµo ®ã. TÊt c¶
lµ ®Ó n©ng cao ®é bãng vµ ®é chÝnh x¸c cña b¸nh r¨ng ®îc c¾t.
IV. G¸ ®Æt vµ kÑp chÆt dông cô c¾t.
§Ó tr¸nh c¸c sai sè gia c«ng trong qu¸ tr×nh c¾t dao phay cÇn ®îc
®Þnh t©m chÝnh x¸c khi g¸ ®Æt. Muèn vËy kh«ng cho phÐp cã nh÷ng x©y
x¸t, bôi bÈn hoÆc dÇu mì thõa b¸m vµo mÆt ®Çu cña dao hoÆc cña c¸c vßng
®Öm. Trong trêng hîp ngîc l¹i, khi ta xiÕt chÆt ªcu th× trôc g¸ dao cã thÓ
biÕn d¹ng vµ dao cã thÓ cã ®é lÖch híng kÝnh. PhÇn ®u«i trôc g¸ dao vµ lç
c«n trong trôc chÝnh còng ®îc gi÷ s¹ch sÏ.
- Khi kÑp chÆt trôc g¸ dao cÇn ph¶i: XiÕt chÆt trôc g¸ vµo mÆt lç c«n
cña trôc chÝnh nhê vÆn thanh kÐo. Sau ®ã, trôc g¸ vÉn gi÷ nguyªn vÞ trÝ cò,
ta níi thanh kÐo mét Ýt sao cho nã kh«ng ë trong t×nh tr¹ng bÞ kÐo, cßn trôc
g¸ th× kh«ng bÞ níi láng. L¹i vÆn thanh kÐo mét lÇn n÷a ®Ó cho thanh kÐo
vµ trôc g¸ ®îc kÑp thËt chÆt. Trôc g¸ dao ®îc coi lµ ®· ®îc g¸ ®Æt vµ kÑp
chÆt mét c¸ch ®óng ®¾n, khi c¸c mÆt gê v¸t cña trôc g¸ kh«ng tiÕp xóc víi
c¸c mÆt v¸t ë bªn trong ®Çu trôc chÝnh. ViÖc ®Þnh vÞ vµ dÉn ®éng ë ®©y lµ
do mÆt c«n, cßn c¸c mÆt gê v¸t chØ dïng ®Ó phßng ngõa. Sau khi kÑp thanh
kÐo, ta h·m trôc g¸ b»ng vßng ªcu (tõ phÝa dao).

- Khi trôc g¸ dao ®· ®îc ®Þnh vÞ vµ kÑp chÆt, ta cÇn quay trôc g¸ dao
®i mét gãc g¸ ϕ . Gi¸ trÞ cña gãc g¸ dao khi c¾t b¸nh r¨ng th¼ng:
ϕ = α (α lµ gãc n©ng r·nh xo¾n cña dao).
- Khi c¾t b¸nh r¨ng nghiªng th×:

30
 ϕ = β ± α ( β lµ gãc nghiªng cña r·nh r¨ng)
- LÊy dÊu "+" khi dao vµ ph«i cã ph¬ng ®êng xo¾n kh¸c nhau.
- LÊy dÊu "-" khi dao vµ ph«i cã cïng híng xo¾n.
Khi cã thùc hiÖn ch¹y dao tiÕp tuyÕn (trong ch¹y dao ®êng chÐo,
trong ®iÒu chØnh m¸y ta cÇn tÝnh ®é dµi cã thÓ di chuyÓn chiÒu trôc cña dao
phay L. NÕu ký hiÖu chiÒu dµi phÇn vµo cña dao lµ "be" (xem h×nh) cßn
chiÒu dµi phÇn ra cña dao lµ "ba" th× chiÒu dµi cña phÇn dao ¨n khíp víi
b¸nh r¨ng ®îc c¾t vµ t¹o nªn h×nh d¸ng cña r¨ng sÏ lµ:
bw = be + ba
NÕu ta ký hiÖu chiÒu dµi h÷u Ých cña dao phay lµ "bn" th× gi¸ trÞ "bv"
mµ trªn ®ã cã thÓ dÞch chuyÓn dao theo híng chiÒu trôc, ®îc x¸c ®Þnh theo
c«ng thøc:
bv = bn - bw
Nh vËy nhiÖm vô ®iÒu chØnh ë ®©y sÏ lµ x¸c ®Þnh lîng dÞch chuyÓn
däc trôc cña dao L sao cho:
L ≤ bv
§Ó thuËn tiÖn cho viÖc tÝnh to¸n, trong lý lÞch m¸y cho ta ®å thÞ ®Ó
tra c¸c gi¸ trÞ be vµ ba , c¸c gi¸ trÞ nµy phô thuéc vµo sè r¨ng z e vµ gãc
nghiªng β cña b¸nh r¨ng ®îc c¾t. C¸c gi¸ trÞ be vµ ba tra ë ®å thÞ cÇn ®îc
nh©n víi πm (m lµ m«®un däc trôc).
Chç b¾t ®Çu cña mét r¨ng trän vÑn lµ chç tÝnh tõ mÆt bªn dao phay ta
1
lÊy vµo b»ng bíc, nh vËy vÒ c¶ hai phÝa ta lÊy b»ng nöa bíc. Do ®ã cÇn
4
céng thªm nöa bíc vµo gi¸ trÞ cña bw. Sau khi ®· tÝnh ®îc c¸c gi¸ trÞ trªn,
L
th× ta chän gi¸ trÞ L < bv vµ lËp tû sè .
B
B lµ chiÒu dµi hµnh tr×nh th¼ng ®øng cña gi¸ trît bµn dao (theo tÝnh
to¸n cô thÓ), cã kÓ ®Õn lîng tho¸t dao khi tiÕn vµo vµ khi c¾t xong).
L
Tû lÖ phô thuéc vµo vÞ trÝ ®Æt tay g¹t cña hép ch¹y dao tiÕp tuyÕn
B
L 1 L 1
(theo lý lÞch m¸y) nh sau: = tay g¹t ë vÞ trÝ 2; = tay g¹t ë
B 4,7 B 2,35
L 1
vÞ trÝ 1; = tay g¹t ë vÞ trÝ 3.
B 18,

31
 Dao phay ®îc g¸ ®Æt trªn trôc chÝnh ë vÞ trÝ chÝnh gi÷a nhê cã thíc
chuyªn dïng vµ dông cô ®Þnh t©m. Sau ®ã dao phay cïng trôc chÝnh tõ vÞ trÝ
nµy ®îc di chuyÓn däc mét lîng ®· ®îc tÝnh to¸n nh trªn ®· nãi (híng di
chuyÓn däc tuú thuéc vµo tõng trêng hîp cô thÓ). ChiÒu dµi hµnh tr×nh
th¼ng ®øng B cña gi¸ trît bµn dao còng ®îc x¸c ®Þnh cô thÓ ®èi víi mçi tr-
êng hîp.
V. §iÒu chØnh c¸c bé phËn nh: c¬ cÊu ®iÒu khiÓn chu kú lµm viÖc
cña m¸y; c¬ cÊu an toµn vµ nh÷ng ®iÒu chØnh kh¸c, (xem trong lý lÞch
m¸y ®· híng dÉn cô thÓ).

 II. §iÒu chØnh m¸y gia c«ng b¸nh r¨ng c«n, r¨ng
cung trßn 525.
I. TÝnh to¸n chän chÕ ®é c¾t.
- C¨n cø vµo c¸c ®iÒu kiÖn gia c«ng ta cã thÓ tÝnh chÕ ®é c¾t theo c¸c
c«ng thøc thuéc "Nguyªn lý c¾t kim lo¹i".
- Song ®Ó thuËn tiÖn ®i kÌm lý lÞch m¸y, ngêi ta cã ®a ra mét sè b¶ng
®Ó gióp ta chän c¸c chÕ ®é c¾t ®îc nhanh chãng vµ thuËn tiÖn.
Khi gia c«ng thÐp 20X (H B = 197 ÷ 156) hoÆc thÐp
40X(H B = 241 ÷ 197) trong ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt ®¬n chiÕc hoÆc hµng lo¹t
nhá, khi chu kú tuæi bÒn cña dao thÐp giã lµ 600 phót vµ cña dao g¾n m¶nh
hîp kim cøng lµ 250 ÷ 400 phót th× cã thÓ chän chÕ ®é c¾t theo c¸c b¶ng d-
íi ®©y:

32
 C¾t th« b»ng c¸c ®Çu dao víi dao thÐp giã P18.

M«®un b¸nh ChiÒu réng gÇn Lîng ch¹y dao gia c«ng mét
r¨ng ®îc c¾t. ®óng cña vµnh VËn tèc r¨ng (gi©y) (gy)
r¨ng c¾t:
(mm) (mm) m/phót Kh«ng bao h×nh Bao h×nh
3 19 20 25
4 32 25 32
5 38 32 40
6 45 34 ÷ 40 40 50
7 50 50 63
8 50 63 76
9 54 76 76
10 57 76 76
Chó ý: C¾t th« c¸c b¸nh r¨ng víi m«®un 9 hoÆc 10mm trong thêi
gian dµi lµ kh«ng nªn.
C¾t th« b»ng c¸c ®Çu dao víi dao g¾n m¶nh hîp kim cøng T14K8.

M«®un b¸nh ChiÒu réng gÇn Lîng ch¹y dao gia c«ng mét
r¨ng ®îc c¾t. ®óng cña vµnh VËn tèc r¨ng tÝnh b»ng (gy)
r¨ng c¾t:
(mm) (mm) m/phót Kh«ng bao h×nh Bao h×nh
3 19 4 5,0
3,5 22 4 5,0
4 32 5 6,3
5 38 6,3 8,0
6 45 155÷233 6,3 8,0
7 50 6,3 8,0
8 50 8,0 10,0
9 54 10,0 12,5
10 57 12,5 16,0

C¾t tinh b»ng c¸c ®Çu dao víi dao thÐp giã P18.

M«®un b¸nh VËn tèc c¾t: m/phót Lîng ch¹y dao gia c«ng
r¨ng ®îc c¾t. mét r¨ng (gy)
(mm) ThÐp 20X ThÐp 40X B¸nh xe B¸nh r¨ng
3 16 20
3,5 20 25

33
 4,0 20 25
4,5 25 32
5 32 32
5,5 56 ÷ 60 56 ÷ 57 32 40
6 40 40
7 40 50
8 50 63
9 50 63
10 63 76

Chó ý: Khi gia c«ng c¸c b¸nh r¨ng cã sè r¨ng nhá (khi i = 3:1 hoÆc
h¬n h¬n), do cã sù gi¶m sè lìi dao ®i qua trªn 1 r¨ng, ta cÇn t¨ng thêi gian
chu kú gia c«ng r¨ng, so víi sè liÖu ®· khuyªn trong c¸c b¶ng.
II. TÝnh to¸n vµ ®iÒu chØnh c¸c xÝch ®éng häc.
1- XÝch tèc ®é:
NÕu ®éng c¬ chuyÓn ®éng chÝnh cã n ®c = 2900 v/phót.
n
th×: { iv = dÇu dao }
180
NÕu ®éng c¬ chuyÓn ®éng chÝnh cã n ®c = 1440 v/phót.
n
th×: { iv = dÇu dao }
90
- C¨n cø vµo vËn tèc c¾t ®· chän, vµ ®êng kÝnh ®Çu dao, ta sÏ tÝnh ®-
îc n®Çu dao , tõ ®ã ta tÝnh ®îc iv vµ c¸c sè r¨ng cña b¸nh r¨ng thay thÕ thuéc
xÝch tèc ®é.
- Song ®Ó thuËn tiÖn: díi ®©y lµ b¶ng tra cøu c¸c vËn tèc c¾t vµ c¸c
b¸nh r¨ng thay thÕ cña chóng.

Sè vßng quay VËn tèc c¾t m/phót. khi φ

cña ®Çu dao B¸nh r¨ng thay thÕ cña ®Çu dao lµ
(vßng) 6" 9" 12"
25 22 79 (12) (18) 24
35 28 73 (15) 23 30
40 31 70 (19) 28 38

34
 50 36 65 24 36 48
60 41 60 30 45 60
82 48 53 37 56 74
98 53 48 50 75 100
130 60 41 62 93 124
162 65 36 77 116 154
200 70 31 95 142 190
230 73 28 110 165 220
325 79 22 155 233 310

Khi dïng c¸c ®Çu dao c¾t ph¶i hoÆc c¾t tr¸i th× trôc chÝnh cña m¸y
cÇn quay trong híng t¬ng øng. V× vËy khi l¾p b¸nh r¨ng thay thÕ cÇn chó ý:
nÕu lµ híng c¾t ph¶i th× b¸nh chñ ®éng ph¶i ®îc l¾p vµo trôc cã ký hiÖu ch÷
"C¾t ph¶i"; cßn khi c¾t tr¸i th× l¾p vµo trôc cã ký hiÖu ch÷ "c¾t tr¸i".
2- XÝch ch¹y dao:
C«ng thøc ®iÒu chØnh:
47,
{ iS = }
S
S thêi gian hµnh tr×nh c«ng t¸c tÝnh trªn 1 r¨ng (gy).
- Sau khi tÝnh to¸n hoÆc chän gi¸ trÞ lîng ch¹y dao S theo b¶ng, ta
®em gi¸ trÞ S nµy ®èi chiÕu víi b¶ng lîng ch¹y dao cã trªn m¸y ®Ó t×m c¸c
b¸nh r¨ng thay thÕ cña xÝch ch¹y dao cho phï hîp. C¸c lîng ch¹y dao hµnh
tr×nh c«ng t¸c S cã trªn m¸y lµ: 2,5 ; 3,2 ; 4 ; 5 ; 6,3 ; 8 ; 10 ; 12,5 ; 16 ;
20 ; 25 ; 32 ; 40 ; 50 ; 63 ; 76 ; (®¬n vÞ lµ gy). øng víi mçi lîng ch¹y dao
trªn sÏ cho sè r¨ng cña c¸c b¸nh r¨ng thay thÕ t¬ng øng.

NÕu gäi t lµ thêi gian m¸y gia c«ng xong b¸nh r¨ng ®îc c¾t ta cã:
t = (S + C) Zc¾t
Zc¾t lµ sè r¨ng cña b¸nh r¨ng ®îc c¾t;
C lµ thêi gian cña hµnh tr×nh ch¹y kh«ng.
Tuú theo vÞ trÝ tay g¹t mµ ta cã hai gi¸ trÞ díi ®©y:
C = 2,5 gy khi Zc¾t > 15
C = 5 gy khi Zc¾t ≤ 15

35
 3- XÝch bao h×nh:
Trªn m¸y cã hai ph¬ng ph¸p c¾t ®ã lµ: Ph¬ng ph¸p c¾t theo bao h×nh
vµ ph¬ng ph¸p c¾t vµo. Ph¬ng ph¸p c¾t vµo chñ yÕu dïng khi gia c«ng th«
c¸c b¸nh r¨ng cã gãc c«n c¬ së lín h¬n 50o, chuyÓn ®éng bao h×nh ë ®©y
vÉn cßn tån t¹i nh÷ng ¶nh hëng cña bao h×nh ®Õn biªn d¹ng r¨ng Ýt h¬n.
Trªn m¸y cã hai tay g¹t, mçi tay g¹t cã hai vÞ trÝ 1:1 vµ 1:5 , khi ®iÒu chØnh
th× c¶ hai tay g¹t nµy lu«n lu«n ph¶i ®Æt cïng mét vÞ trÝ, nghÜa lµ cïng ë vÞ
trÝ 1:1 hoÆc cïng ë vÞ trÝ 1:5.
C«ng thøc ®iÒu chØnh khi c¾t bao h×nh lµ:
35
, zi
{ ix = } (Khi ®ã tay g¹t ë vÞ trÝ 1:1).
z det
C«ng thøc ®iÒu chØnh khi c¾t vµo lµ:
175
, zi
{ ix (c¾t vµo) = } (Khi ®ã tay g¹t ë vÞ trÝ 1:5).
z dÑt
zi lµ sè r¨ng ®· ®îc ph©n ®é: ®îc chän theo b¶ng cã trong lý lÞch
m¸y. Sau khi ®· chän zi vµ tÝnh ®îc zdÑt (theo c«ng thøc ®· biÕt) ta tÝnh ®îc
ix. Chó ý: khi tÝnh ix , ta lÊy kh«ng ®îc nhá h¬n 5 sè lÎ. KÕ ®ã c¨n cø vµo
c¸c ph¬ng ph¸p biÕn ®æi mµ ta ®· biÕt ®Ó tÝnh sè r¨ng cña c¸c b¸nh r¨ng
thay thÕ. Trªn m¸y cã c¸c b¸nh r¨ng thay thÕ sau ®©y: 29, 29, 30, 30, 30,
31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49, 50,
51, 52, 53, 54, 55, 56, 57, 58, 59, 60, 60, 61, 62, 63, 64, 65, 66, 67, 68, 69,
70, 71, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 78, 79, 80, 80, 81, 82, 83, 84, 85, 87, 88, 89,
90, 91, 93, 94, 97, 98, 99 , 100, 100, 116, 116.
175,
- Khi chän zi = 1 th× { ix (c¾t vµo) = }
z dÑt

4- XÝch ph©n ®é:

- C«ng thøc ®iÒu chØnh khi c¾t b»ng ph¬ng ph¸p bao h×nh:
zi
{ iy = 2 } (khi ®ã tay g¹t ë vÞ trÝ 1:1)
z c¾t
- C«ng thøc ®iÒu chØnh khi dïng ph¬ng ph¸p c¾t vµo:
zi
{ iy = 10 } (khi ®ã tay g¹t ë vÞ trÝ 1:5)
z c¾t

36
 Kh«ng cho phÐp chän gÇn ®óng c¸c b¸nh r¨ng thay thÕ. V× vËy trong
lý lÞch m¸y ®· cho ta c¸c b¶ng ®Ó chän b¸nh r¨ng thay thÕ.
- C¨n cø vµo sè r¨ng cña b¸nh r¨ng ®îc c¾t zc¾t vµ sè r¨ng ph©n ®é zi
ta sÏ tra ra ®îc sè r¨ng cña c¸c b¸nh r¨ng thay thÕ cÇn thiÕt. Cã 3 b¶ng:
a) B¶ng thø nhÊt lµ: C¸c b¸nh r¨ng thay thÕ ®Ó ph©n ®é khi c¾t b»ng
ph¬ng ph¸p bao h×nh:
Trong b¶ng nµy sè r¨ng zc¾t cã tõ 5 ÷ 100 r¨ng; sè r¨ng zi lµ tõ
5 ÷ 13 r¨ng.
b) B¶ng thø hai lµ: C¸c b¸nh r¨ng thay thÕ ®Ó ph©n ®é, khi c¾t b»ng

10
ph¬ng ph¸p c¾t vµo víi zi = 1. iy = .
z c¾t

B¶ng nµy sè r¨ng zc¾t cã tõ 25 ÷ 85 r¨ng.

c) B¶ng thø ba lµ: C¸c b¸nh r¨ng thay thÕ ®Ó ph©n ®é khi gia c«ng
10z i
th« c¸c b¸nh r¨ng cã zc¾t > 85 r¨ng ; iy = .
z c¾t
B¶ng nµy zc¾t cã tõ 86 ÷ 200 r¨ng. øng víi mçi sè r¨ng zc¾t , trong
b¶ng sÏ cho ta zi t¬ng øng vµ c¸c b¸nh r¨ng thay thÕ t¬ng øng.
5- TÝnh gãc l¾c θ: Gãc l¾c θ cña gi¸ dao nÕu qu¸ nhá sÏ xÈy ra hiÖn
tîng lµ khi c¾t bao h×nh cha xong th× bµn m¸y (ph«i) ®· lïi ra xa; nh vËy
d¹ng r¨ng sÏ kh«ng cßn ®óng n÷a. Nh ta ®· biÕt:
zi
{ θo = 160 z }
dÑt

Khi chän ®îc zi (nh trªn ®· nãi) vµ tÝnh ®îc zdÑt ta sÏ tÝnh ®îc gi¸ trÞ
gãc θ.

6- Khi biÕt gia trÞ θ ta tiÕn hµnh ®iÒu chØnh gãc l¾c θ nh sau:
Tho¹t ®Çu ta më cho m¸y ch¹y, sau ®ã dõng m¸y khi v¹ch ®¸nh
dÊu t©m bao h×nh trªn ®Üa trïng víi mòi tªn chØ dÉn. §Üa cã v¹ch ®¸nh dÊu
t©m bao h×nh n»m ë mÆt ®Çu cña cam ph©n phèi (tøc trôc ph©n phèi). Sau
®ã ta th¸o tr¹c bao h×nh. §ång thêi th¸o b¸nh r¨ng thay thÕ chñ ®éng cña

37
tr¹c bao h×nh c¶i tiÕn vµ l¾p vµo trôc cña nã mét kho¸ èng chuyªn dïng (®-
îc göi kÌm theo m¸y).
H·y quay kho¸ nµy b»ng tay cho ®Õn khi du xÝch trªn gi¸ dao chØ vµo
gi¸ trÞ gãc θ cÇn thiÕt, th× dõng l¹i. Sau ®ã l¾p b¸nh r¨ng cña tr¹c bao h×nh
vµ tr¹c bao h×nh c¶i tiÕn, råi tiÕn hµnh kiÓm tra l¹i xem gi¸ dao cã quay
®óng nh gãc θ ®· ®iÒu chØnh cha.
Chó ý: Khi m¸y lµm viÖc cã xÝch bao h×nh c¶i tiÕn th× cÇn thùc hiÖn
viÖc ®iÒu chØnh gãc l¾c θ khi ®ãng xÝch nµy.
+ Khi c¾t b»ng ph¬ng ph¸p c¾t vµo: tho¹t ®Çu ta më cho m¸y ch¹y,
sau ®ã dõng m¸y khi v¹ch ®¸nh dÊu (kÕt thóc c¾t vµo) ë trªn ®Üa trïng víi
mòi tªn chØ dÉn. Sau ®ã lµm ®óng nh ë phÇn trªn ®· nãi.
III. Mét sè nh÷ng c«ng viÖc ®iÒu chØnh kh¸c.
§Ó m¸y cã thÓ lµm viÖc cÇn tiÕn hµnh ®iÒu chØnh mét sè c¸c th«ng
sè, mµ nh÷ng th«ng sè nµy ®· ®îc ghi trong phiÕu ®iÒu chØnh nh:
1- C¸ch g¸ ®Æt vµ kiÓm tra ®Çu dao phay.
2- C¸ch g¸ ®Æt vµ kÑp chÆt ph«i; ph¬ng ph¸p ph©n chia lîng d.
3- Sù dÞch chuyÓn bµn m¸y, dÞch chuyÓn ô ph«i.
4- §iÒu chØnh gãc lÖch t©m; ®iÒu chØnh t©m m¸y.
5- §iÒu chØnh xÝch c¶i tiÕn bao h×nh.
6- KiÓm tra sù ®óng ®¾n cña c¸c bé b¸nh r¨ng thay thÕ.
7- §iÒu chØnh hÖ thèng thuû lùc.
8- Mét sè ®iÒu chØnh kh¸c, v.v...
V× trong khu«n khæ thêi gian cã h¹n nªn nh÷ng néi dung nµy kh«ng
tr×nh bµy. Khi cÇn cã thÓ ®äc trong lý lÞch m¸y 525. Trong lý lÞch m¸y
nh÷ng vÊn ®Ò trªn ®· ®îc tr×nh bµy kh¸ tû mû vµ râ rµng.

38