บทความวิจยั

ผลการพัฒนากระบวนการประสานรายการยาด้วยระบบอิ เล็กทรอนิ กส์

ระหว่างโรงพยาบาลและหน่ วยบริ การปฐมภูมิ ณ อาเภอภูหลวง
อมรรัตน์ เต็มวงษ์1, สุรชั ดา ชนโสภณ2, สายทิพย์ สุทธิรกั ษา2

1นิสต
ิ เภสัชศาสตรมหาบัณฑิต สาขาเภสัชกรรมปฐมภูมิ คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหาสารคาม
2กลุ่มวิชาเภสัชกรรมคลินิก
คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหาสารคาม
บทคัดย่อ
วัตถุประสงค์: เพื่อสร้างและประเมินชุดคาสังอิ
่ เล็กทรอนิกส์ในกระบวนการประสานรายการยาสาหรับผูป้ ่ วยในระหว่าง
โรงพยาบาลและหน่วยบริการปฐมภูมิ วิ ธีการศึกษา: การศึกษากึง่ ทดลองในโรงพยาบาลชุมชนขนาด 30 เตียง แบ่งเป็ น 3 ระยะ
คือ 1) การวางแผนและวิเคราะห์สถานการณ์และปั ญหาของกระบวนการประสานรายการยา 2) การพัฒนาระบบและกระบวนการ
ของการประสานรายการยาและทดสอบระบบ และ 3) การนาระบบลงสู่การปฏิบตั ิ ประเมินผล และเปรียบเทียบผลก่อนหลัง
พัฒนาการมีกระบวนการประสานรายการยาด้วยระบบอิเล็กทรอนิกส์ในกลุ่มผูป้ ่ วยโรคเบาหวานหรือความดันโลหิตสูงหรือโรค
ร่วมอื่น ๆ ทีเ่ ข้ารับการรักษาในโรงพยาบาลและดูแลต่อเนื่องในหน่วยบริการปฐมภูมิ ผลการศึกษา: ผูป้ ่ วยเข้ารับการรักษาก่อน
และหลังการปรับปรุงกระบวนการกลุ่มละ 104 ครัง้ หลังการพัฒนากระบวนการประสานรายการยาด้วยระบบอิเล็กทรอนิกส์พบว่า
ร้อยละของการประสานรายการยาเพิม่ ขึน้ (77.88 และ 100; P<0.001) ระยะเวลาเฉลี่ยในการติดตามข้อมูลทางยาของผู้ป่วย
ลดลง (429.79 ± 868.50 เป็ น 1.00 นาที; P < 0.001) ระยะเวลาเฉลี่ยในได้รบั ยาเดิมของผู้ป่วยลดลง (482.04 ± 913.64 นาที
เป็ น 33.78 ± 93.08 นาที; P < 0.001) ลดปั ญ หาผู้ป่ วยไม่ ไ ด้ร ับ ยาที่ค วรได้ร ับ (ร้อ ยละ 22.12 เป็ น 0; P < 0.001) และลด
ความคลาดเคลื่อนทีเ่ กิดขึน้ ส่งผลให้เกิดความรุนแรงระดับ D ลดลง (ร้อยละ 18.27 เป็ นร้อยละ 5.77; P < 0.001) คะแนนความพึง
พอใจเฉลี่ยของเจ้าหน้ าที่ (คะแนนเต็ม 5 คะแนน) ในด้านประสิทธิภาพและประโยชน์ ของระบบ คือ 4.06 ± 0.41 ด้านการ
ออกแบบ คือ 3.90 ± 0.54 และด้านการสนับสนุนการใช้งาน คือ 4.07 ± 0.71 สรุป: ชุดคาสังอิ ่ เล็กทรอนิกส์สามารถลดระยะเวลา
ในการประสานรายการยา ช่ ว ยป้ อ งกัน และลดความคลาดเคลื่อ นทางยาที่อ าจเกิด ระหว่ า งรอยต่ อ การให้บ ริก ารระหว่ า ง
โรงพยาบาลและหน่วยบริการปฐมภูมิ
คาสาคัญ: การประสานรายการยา โรงพยาบาล หน่วยบริการปฐมภูมิ ความคลาดเคลื่อนทางยา ชุดคาสังอิ ่ เล็กทรอนิกส์

รับต้นฉบับ: 6 พ.ค. 2564, ได้รบั บทความฉบับปรับปรุง: 30 พ.ค. 2564, รับลงตีพิมพ์: 2 มิย. 2564
ผูป้ ระสานงานบทความ: สายทิพย์ สุทธิรกั ษา กลุ่มวิชาเภสัชกรรมคลินิก คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหาสารคาม ตาบลขามเรียง อาเภอกันทร
วิชยั จังหวัดมหาสารคาม E-mail: saithip.s@msu.ac.th
 Research article
บทความวิจยั
Outcomes of Electronic Medication Reconciliation Implemented for
Network of Hospital and Primary Care Units in Phuluang District
Amornrut Temwong1, Suratchada Chanasopon2, Saithip Suttiruksa2

1Graduate Student in Master Program (Primary Pharmacy), Faculty of Pharmacy, Mahasarakham University
2Department of Clinical Pharmacy, Faculty of Pharmacy, Mahasarakham University

Abstract
Objective: To develop and evaluate an electronic program for medication reconciliation process in in-patients
between hospitals and primary care units. Methods: This quasi-experimental study in a 30-bed community hospital was
divided into 3 phases: 1) planning and analyzing the situation and problems of medication reconciliation process; 2)
developing the system and process of medication reconciliation and testing the system and 3) Implementation, evaluation
and comparison of outcomes measured at pre and post implementation period of electronic medication reconciliation in
patients with diabetes or hypertension or other comorbidities who were hospitalized and received continuing care in
primary care units. Results: There were 104 patient visits each at pre and post implementation period. After the
implementation of electronic medication reconciliation, percentage of medication reconciliation was increased (77.88 and
100; P<0.001). The mean time to collect drug history of patients was decreased (429.79 ± 868.50 to 1.00 minutes;
P<0.001). The mean time to obtain drugs being taken by patients was reduced (482.04 ± 913.64 minutes to 33.78 ±
93.08 minutes; P < 0.001). The problems on patients not receiving necessary medication was reduced (22.12% to 0; P
< 0.001). Medication errors with severity in D category was reduced (18.27% to 5.77; P < 0.001). The average satisfaction
score among staff (with full score of 5) in system efficiency and utility was 4.06 ± 0.41. That of design was 3.90 ± 0.54,
and that of usability was 4.07 ± 0.71. Conclusion: Electronic program shortens the time for medication reconciliation,
prevents and reduces medication errors at the transition of care between the hospital and primary care units
Keywords: medication reconciliation, hospital, primary care unit, medication error, electronic program

141
บทนา
ปั จจุบนั กลุ่มโรคไม่ตดิ ต่อเรือ้ รังเป็ นปั ญหาสุขภาพ
อันดับหนึ่งของโลก ส่งผลกระทบทัง้ ในมิตภิ าวะโรคโดยรวม
และการเสียชีวติ นอกจากนี้ยงั ส่งผลกระทบต่อศักยภาพของ
ทรัพยากรมนุ ษย์ ทัง้ ด้านสุขภาพ คุณภาพชีวติ เศรษฐกิจ
และสัง คม จากรายงานสถิติสุข ภาพทัว่ โลกขององค์ก าร
อนามัยโลกในปี พ.ศ. 2555 พบว่า 1 ใน 10 ของประชากร
วัยผู้ใหญ่ เจ็บป่ วยเป็ นโรคเบาหวาน และ 1 ใน 3 มีภาวะ
ความดัน โลหิต สูง การเสีย ชีวิต จากโรคไม่ ติด ต่ อ เรื้อ รัง มี
แนวโน้มเพิม่ ขึน้ จาก 38 ล้านคน ในปี พ.ศ. 2555 เป็ น 41
ล้ า นคนในปี พ.ศ. 2559 ซึ่ ง สอดคล้ อ งกับ รายงานของ
สถาบัน วิจ ัย ระบบสาธารณสุข ภาพประเทศไทยที่สารวจ
สุขภาพประชาชนไทย พบว่า ประชากรในกลุ่มอายุ 15 ปี
ขึน้ ไป มีความชุกของโรคเบาหวานเพิม่ ขึน้ จาก ร้อยละ 6.9
ในปี พ.ศ. 2552 เป็ นร้อยละ 8.9 ในปี พ.ศ. 2557 และความ
ชุกของโรคความดันโลหิตสูงเพิม่ ขึน้ จากร้อยละ 22.0 ในปี
พ.ศ. 2552 เป็ น ร้อ ยละ 24.7 ในปี พ.ศ. 2557 อัต ราการ
เสีย ชีวิต เพิ่ม ขึ้น จาก 343.06 ต่ อ แสนคนในปี พ.ศ. 2552
เป็ น 355.30 ต่อแสนคนในปี พ.ศ. 2556 (1-3)
ผูป้ ่ วยโรคไม่ตดิ ต่อเรือ้ รังมักมีอาการเจ็บป่ วยและมี
ภาวะโรคแทรกซ้อนได้มาก ทาให้ต้องใช้ยาหลายชนิด จึงมี
โ อกา สเกิ ด ปั ญ ห า จ า ก กา ร ใ ช้ ย า แ ละ ปั ญ ห า ค ว า ม
คลาดเคลื่ อ นทางยา ผู้ ป่ วยหลายรายเมื่ อ รั ก ษาใน
โรงพยาบาลขนาดใหญ่ เมื่ออาการดีขน้ึ อาจมีการส่งต่อให้
ไปรับการรักษาในสถานพยาบาลทีใ่ กล้บา้ น เมื่อผูป้ ่ วยมีการ
ส่งต่อไปมาระหว่างสถานพยาบาลและมีการปรับเปลีย่ นการ
รักษา อาจส่งผลให้การประสานรายการยามีความผิดพลาด
หรือไม่สามารถติดตามรายการยาระหว่างสถานพยาบาลแต่
ละแห่งได้ การศึกษาของ Cornish และคณะพบว่า ผูป้ ่ วยที่
เข้ารับการรักษาเป็ นผู้ป่วยในร้อยละ 46-61 ไม่ได้รบั ยาที่
เคยใช้ต่อเนื่องตัง้ แต่ 1 ชนิดหรือมากกว่า (4)
ในต่างประเทศ หน่ วยงาน Joint Commission on
Accreditation of Healthcare Organization (JCAHO) ของ
สหรัฐอเมริกาได้กาหนดให้กระบวนการประสานรายการยา
(Medication Reconciliation ; MR) เป็ นเป้ าหมายข้อ ที่ 8
ของ national patient safety goal (8A&8B) ตัง้ แต่ ปี ค.ศ.
2005 (5) ในประเทศไทยสถาบันพัฒนาและรับรองคุณภาพ
โรงพยาบาลได้กาหนดให้ MR เป็ นส่วนหนึ่งในการรับรอง
คุณภาพโรงพยาบาล (6) เพื่อลดการเกิดความคลาดเคลื่อน
ทางยา ป้ องกันไม่ให้ผู้ป่วยไม่ได้รบั ยาที่จาเป็ นต้องได้รบั
ได้รบั ยาซ้าซ้อน หรือได้รบั ยาทีม่ อี นั ตรกิรยิ าต่อกัน รวมทัง้
ติดตามการเปลี่ยนแปลงคาสังใช้ ่ ยาเพื่อให้ผู้ป่วยได้รบั ยา
อย่างเหมาะสม (7)
ปั จจุบนั MR ในประเทศไทยระหว่างโรงพยาบาล
กับหน่ วยบริการปฐมภูมิทงั ้ หมดยังคงมีรูปแบบการเขียน
รายการยาลงในแบบฟอร์ม กระดาษ ยังไม่มีการเชื่อมต่ อ
ข้อมูลผ่านระบบสารสนเทศแบบอิเล็กทรอนิกส์ แต่ จะพบ
การใช้ระบบสารสนเทศแบบอิเล็กทรอนิกส์เพื่อ MR ระหว่าง
หน่ วยงานต่าง ๆ ภายในโรงพยาบาลเดียวกัน เช่น แผนก
ผูป้ ่ วยนอกและผูป้ ่ วยใน เป็ นต้น
ในโรงพยาบาลทีเ่ ป็ นสถานทีว่ จิ ยั ก่อนการพัฒนา
กระบวนการ MR (1 มีนาคม พ.ศ. 2562 ถึง 29 กุมภาพันธ์
พ.ศ. 2563) พบความคลาดเคลื่อ นทางยาของผู้ป่วยในที่
เกี่ ย วข้ อ งกับ MR ที่ ร อยต่ อ ของการให้ บ ริ ก ารระหว่ า ง
โรงพยาบาลและหน่ วยบริการปฐมภูมิ ร้อยละ 22.12 ของ
ความคลาดเคลื่อนทางยาทัง้ หมด ความรุนแรงของความ
คลาดเคลื่อนทางยาอยู่ในระดับ B, C และ D การติดตาม
ข้อมูลทางยาระหว่างโรงพยาบาลและหน่ วยบริการปฐมภูมิ
ดาเนิ น การโดยวิธีก ารต่ า ง ๆ ได้ แ ก่ การน ายาเดิม มาให้
ตรวจสอบ การสืบ ค้น จากสมุ ดประจ าตัวผู้ป่วย ไลน์ ก ลุ่ ม
เจ้าหน้าที่ การโทรศัพท์ตดิ ตามประวัตยิ า จากนัน้ บันทึกลง
ในแบบฟอร์ ม MR เพื่ อ ให้ แ พทย์ ใ ช้ เ ป็ นข้ อ มู ล ในการ
พิจ ารณาการรัก ษา การดาเนิ น งานพบปั ญ หาผู้ป่ วยหรือ
ญาติไม่ได้นาสมุดประจาตัวและยาเดิมมา หรือนายามาไม่
ครบถ้วน ประวัติการรักษาในฐานข้อมูลในโรงพยาบาลไม่
สอดคล้องกับประวัตกิ ารรักษาล่าสุด ผูป้ ่ วยมารับการรักษา
ในช่ ว งเวลาที่ห น่ ว ยบริก ารปฐมภู มิปิ ด ท าการ ท าให้ไ ม่
สามารถติดตามประวัตกิ ารรักษาได้ ผูป้ ่ วยบางรายจึงไม่ได้
รับการรักษาต่อเนื่องในช่องว่างดังกล่าว การทีย่ งั ไม่มกี ารใช้
ระบบสารสนเทศแบบอิเล็กทรอนิก ส์ในการเชื่อมโยงการ
ประสานรายการระหว่างโรงพยาบาลกับหน่ วยบริการปฐม
ภู มิ ท าให้มีโ อกาสเกิด ความคลาดเคลื่อ นทางยาในช่ ว ง
รอยต่อดังกล่าว จนเกิดผลเสียต่อผูป้ ่ วยได้
การศึก ษานี้ จึงมีค วามสนใจที่จะพัฒนากระบวน
การ MR สาหรับผูป้ ่ วยในโดยใช้ระบบอิเล็กทรอนิกส์ระหว่าง
โรงพยาบาลกั บ หน่ ว ยบริ ก ารปฐมภู มิ เ ครื อ ข่ า ย และ
เปรียบเทียบผลลัพธ์ก่อนและหลัง การพัฒนากระบวนการ
MR หากระบบทีพ่ ฒ ั นาขึน้ มีประสิทธิภาพจะสามารถป้ องกัน
142
และลดอุบตั ิการณ์ ความคลาดเคลื่อนทางยาที่อาจเกิดขึ้น
ระหว่างรอยต่อของการให้บริการ
วิ ธีการวิ จยั
งานวิ จ ั ย นี้ เ ป็ นงานวิ จ ัย กึ่ ง ทดลองชนิ ด วัด ผล
ก่ อ นหลัง งานวิจ ัย นี้ ไ ด้ร ับ การรับ รองจากคณะกรรมการ
จริย ธรรรมการวิจ ัย ในมนุ ษ ย์ มหาวิท ยาลัย มหาสารคาม
เลขที่ 010/2563 และสานักงานสาธารณสุขจังหวัดเลยเลขที่
ECLOEI63006 วิธีก ารวิจ ัย มี 3 ระยะ ดัง นี้ ระยะที่ 1 การ
วางแผนและวิ เ คราะห์ ส ถานการณ์ และปั ญหาของ
กระ บ ว นกา ร MR ระ ย ะ ที่ 2 ก า ร พั ฒ นา ระ บ บ แ ล ะ
กระบวนการของ MR และทดสอบระบบ และระยะที่ 3 การ
นาระบบลงสู่การปฏิบตั ิ ประเมินผล และเปรียบเทียบผล
ก่ อ นหลัง พัฒ นาการมี ก ระบวนการ MR ด้ ว ยชุ ด ค าสัง่
อิเล็กทรอนิกส์
ประชากรและตัวอย่างผูป้ ่ วย
ประชากรในการศึก ษาครัง้ นี้ คือ ผู้ป่ วยที่มีโ รค
ประจาตัวหลัก คือ โรคเบาหวาน (ICD; E10 -E14) หรือโรค
ความดันโลหิตสูง (ICD; I10 – I15) หรือโรคร่วมอื่น ๆ ที่
รักษาตัวในหอผู้ป่วยในโรงพยาบาลภูหลวง และมีประวัติ
การได้รบั การรักษาในโรงพยาบาลภูหลวงและหน่ วยบริการ
ปฐมภูมทิ เ่ี ป็ นเครือข่ายของโรงพยาบาลภูหลวงอย่างน้อย 1
ครัง้ ตัว อย่ า ง คือ ประชากรที่ร ัก ษาตัว ในหอผู้ป่ วยในใน
ช่ ว งเวลา 1 มีน าคม พ.ศ. 2562 ถึง 29 กุ ม ภาพัน ธ์ พ.ศ.
2563 (ก่อนพัฒนาระบบ) และ 1 มิถุนายน พ.ศ.2563 ถึง 14
พฤศจิกายน พ.ศ.2563 (หลังพัฒนาระบบ) เกณฑ์การคัด
ผู้ป่วยออกจากการวิจยั คือ 1) ผู้ป่วยที่ย้ายสิทธิการรักษา
หรือส่งต่อการรักษาไปยังนอกพืน้ ทีศ่ กึ ษา และ 2) บุคลากร
ที่ถ อนตัว หรือ ไม่ ส ามารถเข้า ร่ ว มโครงการวิจ ัย ได้ต ลอด
โครงการ
การเก็บ ข้อ มูลก่ อ นการศึก ษานาน 1 ปี พบว่ า มี
จ า นว นค รั ้ง ข อง MR ใ นผู้ ป่ ว ย ต า มระ บบ ป กติ ข อง
โรงพยาบาล จานวนทัง้ สิน้ 104 ครัง้ ดังนัน้ หลังจากพัฒนา
ชุดคาสังอิ
่ เล็กทรอนิก ส์ในกระบวนการ MR ผู้วิจยั จึงเก็บ
ข้อมูล MR ด้วยจานวนเท่ากันคือจานวน 104 ครัง้ อย่างไร
ก็ต ามหากค านวณขนาดกลุ่ ม ตัว อย่ า งโดยก าหนดความ
คลาดเคลื่อนชนิดที่ 1 ทีร่ ะดับ 0.05 และความคลาดเคลื่อน
ชนิดที่ 2 ที่ระดับ 0.2 จากการศึกษาของวราภรณ์ ภูมิอภิ
รัตน์ (8) พบ ค่าเฉลี่ยความคลาดเคลื่อ นทางยาต่ อ ผู้ป่ วย
143
ก่อนและหลังมีกระบวนการ MR คือ 0.30 ± 0.46 ครัง้ และ
0.0067 ± 0.0816 ครั ้ง ตามล าดั บ การค านวณขนาด
ตัวอย่างโดยใช้สูตรสาหรับกรณีการเปรียบเทียบค่าเฉลี่ย
สองกลุ่ ม ที่เ ป็ น อิสระต่ อ กัน และเป็ น การทดสอบสองทาง
ได้ขนาดตัวอย่าง 19 ครัง้ ต่อกลุ่ม จึงถือว่า ขนาดตัวอย่างที่
กาหนดไว้แต่แรกมีขนาดทีเ่ พียงพอ
ระยะที่ 1 การวางแผนและวิ เคราะห์สถานการณ์
การศึกษารวบรวมข้อมูลทัวไปของผู
่ ้ป่วย ร้อยละ
ของผูป้ ่ วยทีไ่ ด้รบั MR ระยะเวลาในการติดตามข้อมูลทางยา
ของผูป้ ่ วยทีร่ บั ไว้ในโรงพยาบาล ระยะเวลาในการได้รบั ยา
เดิมของผู้ป่วยที่รบั ไว้ในโรงพยาบาล ร้อยละของปั ญหาที่
เกิ ด จากยา ประเภทและระดับ ความรุ น แรงของความ
คลาดเคลื่อนทางยา การเก็บข้อมูลย้อนหลังก่อนการพัฒนา
กระบวนการท าในระหว่า ง 1 มีน าคม พ.ศ. 2562 ถึง 29
กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2563 แหล่งที่สบื ค้น ข้อมูล ได้แก่ ข้อมูล
จากเวชเบี ย นผู้ ป่ วยใน ฐานข้ อ มู ล คอมพิ ว เตอร์ ข อง
โรงพยาบาล ข้อ มู ล การบัน ทึก ประเภทและระดับ ความ
รุนแรงของความคลาดเคลื่อนทางยา
ระยะที่ 2 การพัฒนาและทดสอบระบบ
ผู้วจิ ยั จัดการประชุมระดมสมองในกลุ่มบุคลากรที่
เกี่ยวข้อง ได้แก่ แพทย์ 2 ราย เภสัชกร 2 ราย พยาบาล
4 ราย นัก วิช าการคอมพิวเตอร์ 1 ราย และเจ้า หน้ าที่ใน
หน่วยบริการปฐมภูมจิ านวน 5 แห่งอย่างน้อยแห่งละ 1 ราย
รวมทัง้ สิน้ 14 รายในวันที่ 27 เมษายน 2563 โดยนาเสนอ
สรุปผลการวิเคราะห์สถานการณ์ และปั ญหาในปั จจุบนั ของ
กระบวนการ MR ในระยะที่ 1 เพื่อระดมสมองหาแนวทาง
ปฏิบตั ทิ เ่ี หมาะสมเรื่อง MR ระหว่างโรงพยาบาลและหน่ วย
บริการปฐมภูมิ
ต่ อ มา ผู้ วิ จ ัย ออกแบบและพัฒ นาชุ ด ค าสัง่ ใน
กระบวนการ MR ร่ ว มกับ ผู้ ดู แ ลระบบสารสนเทศ โดย
กาหนดให้ ข้อมูลสาหรับ MR เพื่อใช้ประกอบการพิจารณา
การรักษา ประกอบด้วย รหัสประจาตัวผู้ป่วย ที่อยู่ หน่ วย
บริการที่รบั การรักษา เพศ อายุ โรคประจาตัว รายการยา
และสิทธิการรักษา ส่วนเทคโนโลยีท่ใี ช้ใ นการจัดการและ
เชื่อมโยงข้อมูลเพื่อให้ผู้ใช้ งานสามารถจัดการและเข้า ถึง
ข้อมูลให้ทางานผ่านระบบออนไลน์
การทดสอบระบบท าโดยทดลองใช้ชุ ด ค าสังใน ่
กระบวนการ MR ทีม่ กี ารรับการรักษาระหว่างโรงพยาบาล
และหน่ ว ยบริก ารปฐมภู มิใ นด้ า นการออกรายงานตาม
รู ป แบบที่ ก าหนด ความถู ก ต้ อ งครบถ้ ว นของข้ อ มู ล
ระยะเวลาทีใ่ ช้ในการติดตามข้อมูลทางยาของผูป้ ่ วยทีร่ บั ไว้
ในโรงพยาบาล
ระยะที่ 3 การนาระบบลงสู่การปฏิ บตั ิ และประเมิ นผล
การศึกษานากระบวนการ MR ทีไ่ ด้พฒ ั นาแล้วลง
สู่การปฏิบตั ิ โดยบูรณาร่วมกับการประชุมวิชาการระบบยา
ในโรงพยาบาลเพื่อชีแ้ จงบุคลากรในโรงพยาบาลและหน่วย
บริ ก ารปฐมภู มิ เกี่ ย วกั บ แนวทางการใช้ ชุ ด ค าสัง่ ใน
กระบวนการ MR ผู้เข้าฟั งการชี้แจงประกอบด้วย แพทย์
เภสัช กร พยาบาล และนัก วิช าการสาธารณสุข โดยการ
ประชุมจัดเป็ น 2 รุ่น ผูเ้ ข้าร่วมจานวน 23 คน
การประเมินผลระบบทาโดยเปรียบเทียบผลลัพธ์
ในช่ ว งก่ อ นและหลัง พัฒ นาการมีก ระบวนการ MR ด้ว ย
ชุดคาสังอิ ่ เล็กทรอนิกส์ การเก็บข้อมูลทัง้ แบบไปข้างหน้า
(หลังการพัฒนาระบบฯ) และแบบย้อนหลัง (ก่อนการพัฒนา
ระบบฯ) ณ หอผู้ป่ วยในของโรงพยาบาลที่ท าการศึก ษา
แหล่ ง ของข้ อ มู ล ที่ เ ก็ บ ได้ แ ก่ สรุ ป ข้ อ มู ล กระบวนการ
ประสานรายการยาของผู้ ป่ วยเฉพาะราย ซึ่ ง ได้ จ าก
แบบฟอร์มกระบวนการประสานรายการยาของโรงพยาบาล
และหน่ วยบริ ก ารปฐมภู มิ แบบฟอร์ ม รายงานความ
คลาดเคลื่อนทางยา ฐานข้อมูลคอมพิวเตอร์ของโรงพยาบาล
เวชระเบียนผูป้ ่ วยในของผูป้ ่ วยกลุ่มโรคทีก่ าหนด ข้อมูลเชิง
ปริมาณทีเ่ ก็บมีรายละเอียดดังนี้
ร้อยละของผู้ป่วยที่ได้รบั การประสานรายการยา:
ผูว้ จิ ยั ตรวจสอบข้อมูลผูป้ ่ วยในกลุ่มทีก่ าหนดทีม่ าด้วยภาวะ
ใด ๆ ก็ตามที่มีการรับการรักษาระหว่างโรงพยาบาลและ
หน่ ว ยบริการปฐมภู มิอย่ างน้ อ ย 1 ครัง้ โดยใช้ชุด คาสังที ่ ่
เกีย่ วข้องในการออกรายงานทีก่ าหนด และอ้างอิงตามกรอบ
เวลาโดยการรวบรวมให้เสร็จสิน้ ภายใน 24 ชัวโมง ่ (7) โดย
เริ่ม นับ เมื่อ มีห ลัก ฐานการดาเนิ น การและการบัน ทึก การ
ประสานรายการยาในฐานข้ อ มู ล คอมพิ ว เตอร์ ข อง
โรงพยาบาล หากไม่เป็ นไปตามนิยามข้างต้นจะบันทึกเป็ น
การไม่ได้รบั การประสานรายการยา
ระยะเวลาในการติดตามข้อมูลทางยาของผู้ป่วยที่
รับไว้ในโรงพยาบาล: ผูว้ จิ ยั เก็บข้อมูลระยะเวลาทีใ่ ช้ในการ
ติดตามประวัตยิ าเดิมของผูป้ ่ วยกลุ่มโรคทีก่ าหนดทีม่ กี ารรับ
การรัก ษาระหว่ า งโรงพยาบาลและหน่ ว ยบริก ารปฐมภูมิ
อย่ า งน้ อ ย 1 ครัง้ รู ป แบบการติด ตามข้อ มูล ทางยาด้ว ย
วิธีการต่ าง ๆ ที่เก็บ ได้แก่ การนายาเดิมมาให้ตรวจสอบ
การตรวจสอบจากสมุ ด ประจ าตัว ผู้ป่ วย การใช้ไ ลน์ ก ลุ่ ม
เจ้าหน้าทีร่ ะหว่างโรงพยาบาลกับหน่ วยบริการปฐมภูมิ การ
โทรศัพ ท์ ติด ตามประวัติย า การใช้ ชุ ด ค าสัง่ ในการออก
รายงานทีก่ าหนดในกระบวนการประสานรายการยาระหว่าง
โรงพยาบาลและหน่ วยบริการปฐมภูมสิ าหรับการพิจ ารณา
การรักษาแบบผูป้ ่ วยใน หน่วยนับของเวลาทีใ่ ช้เป็ นนาทีโดย
เริม่ นับตัง้ แต่เวลาทีผ่ ปู้ ่ วยได้รบั การลงทะเบียนเข้าในระบบ
การรัก ษาของโรงพยาบาล สิ้น สุ ด การนั บ เมื่อ ได้ร ับ การ
พิจารณาข้อมูลประวัตยิ าเดิมของผูป้ ่ วย
ระยะเวลาในการได้รบั ยาเดิมของผูป้ ่ วยที่รบั ไว้ใน
โรงพยาบาล: ผู้วจิ ยั เก็บข้อมูลระยะเวลาที่ผู้ป่วยได้รบั การ
พิจารณาการประสานรายการยาและได้รบั ยาต่อเนื่อง หน่วย
นับของเวลาเป็ นนาที โดยเริม่ นับจากเวลาทีผ่ ปู้ ่ วยได้รบั การ
ลงทะเบียนเข้าในระบบการรักษาของโรงพยาบาลจากจุด
แรกรับผู้ป่วย และสิ้นสุดการนับเมื่อผู้ป่วยได้รบั พิจารณา
จากแพทย์ผู้รกั ษาและได้รบั การลงทะเบียนโดยมีใบสังยา ่
เข้าในระบบแบบผูป้ ่ วยในฐานข้อมูลของโรงพยาบาล
ร้ อ ยละของปั ญหาที่ เ กิ ด จากยา: เภสัช กรผู้ ท่ี
ปฏิ บ ัติ ง านเป็ นผู้ ส ัม ภาษณ์ ผู้ ป่ วย/ผู้ ดู แ ล ทบทวนและ
ประเมินการใช้ยาของผู้ป่วยโดยอ้างอิงจากนิยามปั ญหาที่
เกี่ย วกับ ยาของ Hepler & Strand (9) ที่ป ระกอบด้ ว ย 8
ประเภท ได้แก่ 1) ผู้ป่วยไม่ได้รบั ยาที่ควรจะได้ 2) ผู้ป่วย
ได้รบั ยาไม่เหมาะสม 3) ผู้ป่วยได้รบั ยาที่ถูกต้องแต่ ขนาด
น้ อยเกินไป 4) ผู้ป่วยไม่ได้รบั ยาตามแพทย์สงั ่ 5) ผู้ป่วย
ได้รบั ยาถูกต้อง แต่ขนาดมากเกินไป 6) ผูป้ ่ วยเกิดอาการไม่
พึงประสงค์จากการใช้ยา 7) ผู้ป่วยเกิดอันตรกิรยิ าระหว่าง
ยา และ 8) ผู้ป่วยได้รบั ยาโดยที่ไม่มีข้อบ่งชี้ทางวิช าการ
หรือไม่มขี อ้ มูลยืนยันถึงข้อบ่งชีท้ างวิชาการ กรณีมรี ายการ
ยาที่ผู้ป่วยได้จากสถานพยาบาลอื่น ๆ เภสัชกรจะติดตาม
และบันทึกเพิ่มเติมบนแบบบันทึกสรุปข้อมูลกระบวนการ
MR สาหรับผู้ป่วยเฉพาะรายเหมือนผูป้ ่ วยแรกรับ หากพบ
ปั ญ หาหรือ โอกาสที่จ ะเกิด ปั ญ หาตามนิ ย ามข้า งต้ น ใน
ขัน้ ตอน จะบัน ทึ ก และปรึ ก ษาแพทย์ เ พื่ อ แก้ ไ ขรวมถึ ง
ติด ตามผล โดยผู้วิจยั เป็ น ผู้ตรวจสอบและรวบรวมข้อมูล
ปั ญหาดังกล่าวจากหลักฐานทีม่ กี ารบันทึกไว้
ประเภทและระดั บ ความรุ น แรงของคว า ม
คลาดเคลื่อ นทางยา: เภสัช กรผู้ป ฏิบ ัติง านเป็ นผู้ป ระเมิน
144
ประเภทและระดับความรุนแรงของความคลาดเคลื่อนทาง
ยาในแต่ละส่วนของกระบวนการใช้ยา คือ 1. ความคลาด
เคลื่อนในการสังใช้ ่ ยา 2. ความคลาดเคลื่อนในการคัดลอก
ค าสัง่ 3. ความคลาดเคลื่อ นก่ อ นการจ่ า ยยา-จ่ า ยยา 4.
ความคลาดเคลื่อนในการให้หรือบริหารยา และระดับความ
รุนแรงของความคลาดเคลื่อนทางยาตัง้ แต่ A-I (10-14) หาก
เภสัชกรพบความแตกต่างของยาจากกระบวนการ MR ซึง่ ที่
ไม่ได้บนั ทึกไว้ในเวชระเบียน เภสัชกรจะปรึกษาแพทย์หรือ
ผู้ ส ัง่ ใช้ ย าเพื่ อ ทวนสอบข้ อ มู ล แก้ ไ ขและติ ด ตามผลที่
เกี่ยวข้อง รวมทัง้ บันทึกเป็ นความคลาดเคลื่อนทางยาเมื่อ
เกิด ความแตกต่ างโดยไม่ไ ด้ตงั ้ ใจหรือ มีความตัง้ ใจแต่ ไม่
บันทึกในเวชระเบียน การทวนสอบประเภทและระดับความ
รุนแรงของความคลาดเคลื่อนทางยาทาโดยการประเมินของ
เภสัชกร 2 ท่านทีเ่ ป็ นอิสระต่อกัน (ประสบการณ์การทางาน
8 และ 9 ปี ตามลาดับ)
ร้อยละความพึงพอใจของผูท้ เ่ี กีย่ วข้อง: การศึกษา
ประเมินความพึงพอใจหรือข้อเสนอแนะด้านอื่น ๆ รวมทัง้
การแลกเปลีย่ นความคิดเห็นระหว่างบุคลากรทีเ่ กีย่ วข้องถึง
อุ ป สรรคต่ อ การปฏิบ ัติก ารหรือปั จจัยแห่ งความสาเร็จ ใน
วั น ที่ 25 กุ ม ภ า พั น ธ์ 2564 บุ ค ลา กรที่ เ กี่ ย วข้ อ งกั บ
กระบวนการ MR ในการวิจยั คือ แพทย์ 2 ราย เภสัชกร 2
ราย พยาบาล 4 ราย นักวิชาการคอมพิวเตอร์ 1 ราย และ
เจ้าหน้าทีใ่ นหน่ วยบริการปฐมภูมจิ านวน 5 แห่งอย่างน้อย
แห่ ง ละ 1 ราย รวมทัง้ สิ้น 14 ราย ทัง้ หมดปฏิบ ัติง านใน
สถานทีว่ จิ ยั เป็ นเวลาติดต่อกันมากกว่า 6 เดือน
การวิ เคราะห์ข้อมูล
การศึก ษาใช้สถิติเ ชิง พรรณนาสรุ ป ข้อ มูลทัว่ ไป
ผลลัพ ธ์จ ากการใช้ร ะบบ MR ที่พ ัฒ นาขึ้น การวิเ คราะห์
ความแตกต่างก่อนและหลังพัฒนากระบวนการ MR ด้วย
ระบบอิเล็กทรอนิกส์ใช้สถิติ Independent t-test หากการ
กระจายของข้อมูลเป็ นโค้งปกติ และใช้สถิติ Mann Whitney
U test หากการกระจายของข้อ มู ล ไม่ เ ป็ น โค้ง ปกติ การ
ประมวลผลใช้โปรแกรม STATA
ผลการวิ จยั
บริบทของสถานที่วิจยั
บริบทของพื้นที่วิจยั คือ เป็ นโรงพยาบาลชุมชน
ระดับทุตยิ ภูมิ ขนาด 30 เตียง สังกัดกระทรวงสาธารณสุขที่
มีห น่ ว ยบริก ารปฐมภู มิใ นเครือ ข่า ย 5 แห่ ง บริก ารตรวจ
145
รักษาเป็ นแบบสหวิชาชีพทีม่ กี ารรับและส่งต่อการรักษาใน
กลุ่มผู้ป่วยโรคเรื้อรังระหว่างโรงพยาบาลและหน่ วยบริการ
ปฐมภู มิท่ีมีตัง้ แต่ ปี พ.ศ.2556 การพัฒ นากระบวนการ
ประสานรายการยาในโรงพยาบาลเริ่ม ในปี พ.ศ. 2557
รูปแบบ MR ระหว่างโรงพยาบาลและหน่ วยบริการปฐมภูมิ
ได้แก่ การนายาเดิมมาให้ตรวจสอบ การตรวจสอบจากสมุด
ประจ าตั ว ผู้ ป่ วย การสอบถามจากไลน์ ก ลุ่ ม เจ้ า หน้ า ที่
ระหว่างโรงพยาบาลกับหน่ วยบริการปฐมภูมิ การโทรศัพท์
ติดตามประวัติการใช้ยา จากนัน้ บันทึกลงในแบบฟอร์มการ
ประสานรายการยา ข้อจากัดในระบบเดิมนี้ คือ การติดตาม
ข้ อ มู ล ช่ ว งนอกเวลาราชการท าไม่ ไ ด้ และยัง ไม่ มีก าร
ประเมินผลเพื่อการพัฒนางานด้าน MR ระหว่างโรงพยาบาล
และหน่วยบริการปฐมภูมิ
ผลการพัฒนากระบวนการ MR
ผูเ้ ข้าร่วมระดมสมองให้ความเห็นดังนี้
“อยากให้แสดงข้อมูลจานวนยาทีผ่ ปู้ ่ วยได้รบั ที ่ รพ.
สต. และวันนัดครัง้ ถัดไปด้วยค่ะ เพือ่ จะได้มปี ระโยชน์ในการ
ประเมิน วัน นั ด จ านวนยาทีต่ ้อ งจ่ า ยตอนจ าหน่ า ยผู้ป่ วย
เพราะบางครัง้ ผูป้ ่ วยไม่ได้นาสมุดประจาตัวมาด้วย” (เภสัช
กรโรงพยาบาลท่านที่ 2)
“เห็นด้วยในการพัฒนากระบวนการ MR เพราะถ้า
ช่วงนอกเวลาราชการจะตามข้อมูลไม่ได้ ผูป้ ่ วยไม่ได้ถอื ยา
เดิมมา อยากได้ข้อมูล ประวัติยาทีค่ รบถ้วนและสามารถดู
ประวัตไิ ด้ในทุกจุดบริการของโรงพยาบาลค่ะ” (พยาบาลใน
โรงพยาบาลท่านที่ 1)
จากการทดสอบระบบได้ขอ้ สรุปและแนวทางการ
ปฏิบตั ิ คือ เจ้าหน้ าที่ของหน่ วยบริการปฐมภูมิต้องน าส่ง
ข้ อ มู ล MR จากหน่ ว ยบริ ก ารปฐมภู มิ (รู ป ที่ 1-2) และ
เจ้าหน้าทีข่ องโรงพยาบาลดาเนินงานตามกระบวนการ MR
(รูปที่ 1, 3-5) ข้อดีของระบบที่พฒ
ั นาขึน้ คือ สามารถ
ติดตามข้อมูล MR ในขัน้ ตอนการทวนสอบเพื่อประกอบการ
รูปที่ 1. การเข้าสู่ระบบเพื่อเข้าใช้งานชุดคาสังโดยข้
่ อมูล
สาหรับผูใ้ ช้งาน
 รูปที่ 2. การนาส่งข้อมูลจากหน่วยบริการปฐมภูมิ
ตัดสินใจในการรักษาได้ทนั ทีด้วยชุดคาสังอิ ่ เล็กทรอนิ ก ส์
ผ่านทางเครือข่ายออนไลน์ระหว่างโรงพยาบาลและหน่ วย
บริก ารปฐมภู มิ ทัง้ ยัง ลดข้อ จากัด ในเรื่อ งการไม่สามารถ
ติดตามประวัตกิ ารรักษาของผูป้ ่ วยในช่วงนอกเวลาราชการ
จึ ง น่ า จ ะ สา ม า รถ ป้ อง กั น แ ละ ลดอุ บ ั ติ ก า รณ์ ค ว า ม
คลาดเคลื่ อ นทางยาที่ อ าจเกิ ด ขึ้น ระหว่ า งรอยต่ อ การ
ให้บริการระหว่างโรงพยาบาลและหน่วยบริการปฐมภูมิ
ข้อมูลทัวไปของผู
่ ป้ ่ วย
ตัวอย่างในช่วงก่อนพัฒนาระบบ: ผู้ป่วยรักษาตัว
ในโรงพยาบาลจานวน 104 ครัง้ (91 ราย) ส่วนใหญ่เป็ นเพศ
หญิง (ร้อยละ 67.31) อายุเฉลี่ย 68.43 ± 11.65 ปี จานวน
ยาที่ ไ ด้ ร ับ เฉลี่ ย 3.04 ± 1.58 รายการ ส่ ว นใหญ่ มี โ รค
ประจาตัวคือความดันโลหิตสูง (ร้อยละ 75.00) สถานที่ท่ี
ผูป้ ่ วยรับยาโรคเรือ้ รังส่วนใหญ่ คือ หน่ วยบริการปฐมภูมิ 2
(ร้อยละ 34.62) และสิทธิการรักษาส่วนใหญ่ท่ีใช้ คือ สิทธิ
ประกันสุขภาพถ้วนหน้า (ร้อยละ 97.12) (ตารางที่ 1)
ตัวอย่างในช่วงหลังพัฒนาระบบ: ผู้ป่วยรักษาตัว
ในโรงพยาบาลจานวน 104 ครัง้ (101 ราย) ส่วนใหญ่เป็ น
เพศหญิ ง (ร้ อ ยละ 63.46) อายุ เ ฉลี่ย 63.90 ± 12.57 ปี
จ านวนยาที่ไ ด้ร ับเฉลี่ย 3.34 ± 1.48 รายการ ผู้ป่ วยส่วน
ใหญ่มโี รคประจาตัว คือ ความดันโลหิตสูง (ร้อยละ 47.12)
และสถานที่ท่ีผู้ป่ วยรับ ยาโรคเรื้อ รัง ส่ว นใหญ่ คือ หน่ ว ย
บริการปฐมภูมิ 1 (ร้อยละ 28.85) สิทธิการรักษาที่ใช้ส่วน
ใหญ่ คือ สิท ธิป ระกัน สุ ข ภาพถ้ ว นหน้ า (ร้อ ยละ 87.50)
(ตารางที่ 1) ข้อมูลเพศ อายุ โรคประจาตัว จานวนรายการ
ยาที่ได้รบั และสิทธิการรักษาของตัวอย่างในช่วงก่อนและ
หลังพัฒนาระบบไม่แตกต่างกัน
ผลของกระบวนการประสานรายการยา
ร้อยละของผู้ป่วยที่ได้รบั การประสานรายการยา:
หลังการพัฒนากระบวนการ MR ผู้ป่วยจากหน่ วยบริการ
ปฐมภูมิท่มี าเข้ารับการรักษาแบบผู้ป่วยในที่โรงพยาบาล
ได้รบั การประสานรายการยาเพิม่ ขึน้ อย่างมีนัยสาคัญทาง
สถิตจิ ากร้อยละ 77.88 เป็ นร้อยละ 100.00 (P < 0.001)
ระยะเวลาในการติดตามข้อมูลทางยาของผู้ป่วยที่
รับ ไว้ใ นโรงพยาบาล: หลัง การพัฒ นากระบวนการ MR
ระยะเวลาเฉลีย่ ในการติดตามข้อมูลทางยาของผูป้ ่ วยทีร่ บั ไว้
ในโรงพยาบาลระหว่างโรงพยาบาลและหน่ วยบริการปฐม
ภูมิลดลงอย่างมีนัยสาคัญทางสถิติ จาก 429.79 ± 868.50
นาที เป็ น 1.00 นาที (P < 0.001)
ระยะเวลาในการได้รบั ยาเดิมของผูป้ ่ วยที่รบั ไว้ใน
โรงพยาบาล: การพั ฒ นากระบวนการ MR ส่ ง ผลให้
ระยะเวลาเฉลี่ย ในการได้ร ับ ยาเดิม ของผู้ป่ วยที่ร ับ ไว้ใ น
โรงพยาบาลลดลงอย่างมีนัยสาคัญทางสถิตจิ าก 482.04 ±
913.64 นาทีในช่วงก่อนการวิจยั เป็ น 33.78 ± 93.08 นาที
(P < 0.001) ปั ญหาที่เกิดจากยา: การพัฒนากระบวนการ
MR ส่งผลให้ผปู้ ่ วยไม่ได้รบั ยาทีค่ วรจะได้ ลดลงอย่างมีนยั -
146
 รูปที่ 3. กระบวนการ MR

รูปที่ 4. ข้อมูลประวัตกิ ารรักษาครัง้ ทีม่ กี ารรับบริการทีห่ น่วยบริการปฐมภูมิ

147
 รูปที่ 5. แบบฟอร์ม MR สาหรับใช้ในโรงพยาบาล
นัยสาคัญทางสถิติ (P < 0.001) จาก 23 ครัง้ ของการเข้า
รักษาตัว (ร้อยละ 22.12) ในช่วงก่อนการวิจยั เหลือเพียง 10
ครัง้ (ร้อยละ 9.62) ในช่วงหลังการพัฒนาระบบ
ความคลาดเคลื่อนทางยา
การพั ฒ นากระบวนการ MR ส่ ง ผลให้ ค วาม
คลาดเคลื่อนทางยาลดลงจากร้อยละ 25.00 ของจานวนครัง้
ในการรักษาเหลือพียงร้อยละ 9.62 (P=0.005) (ตารางที่ 2)
ความคลาดเคลื่อ นที่เ กิด จากข้อ จ ากัด ของระบบข้อ มู ล
สารสนเทศที่ทาให้ตดิ ตามข้อมูลทางยาในหน่ วยบริการปฐม
ภูมนิ อกช่วงเวลาราชการไม่ได้นัน้ ลดลงจากร้อยละ 22.12
ของจานวนครัง้ ในการรักษา จนหมดไป (P < 0.001) (ตาราง
ที่ 2) นอกจากนี้ ความไม่สอดคล้องของรายการยาทีแ่ พทย์
จ่ายและในประวัตกิ ารใช้ยาในอดีตซึง่ เกิดโดยความไม่ตงั ้ ใจ
ของแพทย์ลดลง (P=0.246) (ตารางที่ 4)
การพัฒนากระบวนการ MR ส่งผลให้ระดับความ
คลาดเคลื่อ นระดับ D (เกิด ขึ้น แล้ว แต่ ไม่ เ ป็ น อัน ตรายต่ อ
ผู้ป่ วย แต่ ย ัง มีค วามจ าเป็ น ต้ อ งติด ตามผู้ป่ วยเพิ่ม เติม )
ลดลงอย่างมีนัยสาคัญทางสถิตจิ ากร้อยละ 18.27 เป็ นร้อย
ละ 5.77 (P = 0.004) (ตารางที่ 4)
ความพึงพอใจของบุคลากร
บุ ค ล า ก ร ที่ เ กี่ ย ว ข้ อ ง จ า นว น 14 ร า ย ต อบ
แบบสอบถามความพึงพอใจ คะแนนความพึงพอใจเฉลีย่ ใน
ด้านประสิทธิภาพและประโยชน์ ของระบบ เท่ากับ 4.06±
0.41 คะแนน คะแนนเฉลี่ย ในด้า นการออกแบบ เท่ า กับ
3.90 ± 0.54 คะแนน และคะแนนเฉลีย่ ในด้านการสนับสนุน
การใช้งาน เท่ากับ 4.07 ± 0.71 คะแนน (จากคะแนนเต็ม 5
คะแนน)
การอภิ ปรายผล
การพัฒนากระบวนการ MR ส่งผลให้ผู้ป่วยจาก
พืน้ ทีข่ องหน่ วยบริการปฐมภูมทิ เ่ี ข้ารับการรักษาแบบผูป้ ่ วย
ในที่โ รงพยาบาลได้ร ับ MR เพิ่ม ขึ้น อย่ า งมีนัยสาคัญทาง
สถิติ จากร้อยละ 77.88 เป็ นร้อยละ 100.00 (P < 0.001) ซึง่
เป็ นผลจากชุดคาสังอิ ่ เล็กทรอนิกส์ท่พี ฒ ั นาขึ้นซึ่งสามารถ
ลดข้อ จ ากัด การไม่ สามารถติด ตามประวัติก ารรัก ษาของ
ผู้ป่ วยในช่ ว งนอกเวลาราชการระหว่ า งโรงพยาบาลและ
หน่ วย บริการปฐมภูมิ และแก้ปัญหาการติดตามข้อมูลทาง
ยารู ป แบบเดิม ที่ม ัก พบว่ า ผู้ป่ วยหรือ ญาติไ ม่ ไ ด้น าสมุ ด
ประจาตัวผูป้ ่ วยและยาเดิมติดตัวมาด้วย หรือนายามาแต่ไม่
148
ตารางที่ 1. ข้อมูลพืน้ ฐานของกลุ่มตัวอย่างก่อนและหลังพัฒนาระบบ (หน่วยนับเป็ นจานวนครัง้ ของการเข้ารักษา)
ลักษณะข้อมูล ก่อนพัฒนาระบบ (n = 104) หลังพัฒนาระบบ (n = 104) P
เพศ, จานวนครัง้ (ร้อยละ) 0.6621
ชาย 34 (32.69) 39 (36.54)
หญิง 70 (67.31) 66 (63.46)
อายุ (ปี ), ค่าเฉลีย่ ±SD 68.43 ± 11.65 63.90 ± 12.57 0.0762
พิสยั ของอายุ (ต่าสุด, สูงสุด) (40 , 98) (30 , 96)
โรคประจาตัว/โรคร่วม, จานวนครัง้ (ร้อยละ)
เบาหวาน 8 (7.69) 20 (19.23) 0.0241
ความดันโลหิตสูง 78 (75.00) 49 (47.12) < 0.0011
เบาหวานและความดันโลหิตสูง 13 (12.50) 31 (29.81) 0.0041
อื่น ๆ 5 (4.81) 4 (3.85) 1.0001
จานวนรายการยาทีไ่ ด้รบั , ค่าเฉลีย่ ±SD 3.04 ± 1.58 3.34 ± 1.48 0.1752
(ต่าสุด, สูงสุด, มัธยฐาน) (1, 8, 2) (1, 8, 2)
สถานทีท่ ผ่ี ปู้ ่ วยรับยาโรคเรือ้ รัง, จานวนครัง้ (ร้อยละ)
หน่วยบริการปฐมภูมิ 1 23 (22.12) 30 (28.85) 0.3401
หน่วยบริการปฐมภูมิ 2 36 (34.62) 24 (23.07) 0.0921
หน่วยบริการปฐมภูมิ 3 14 (13.46) 17 (16.35) 0.6971
หน่วยบริการปฐมภูมิ 4 7 (6.73) 16 (15.38) 0.0751
หน่วยบริการปฐมภูมิ 5 24 (23.08) 17 (16.35) 0.2961
สิทธิการรักษา
หลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า 101 (97.12) 91 (87.50) 0.0171
ข้าราชการ 3 (2.88) 12 (11.54) 0.0291
ประกันสังคม 0 1 (0.96) 1.0001
1: Fisher's exact test 2: Student’s t-test

ครบถ้วน หรือประวัตกิ ารรักษาในฐานข้อมูลในโรงพยาบาล เคี ย งกัน กับ โรงพยาบาลในการศึก ษานี้ ผลการศึ ก ษา

ไม่สอดคล้องกับประวัติการรักษาล่าสุด กระบวนการ MR สอดคล้อ งกับ หลายการศึก ษาที่พ บว่ า กระบวนการ MR
แบบใหม่สามารถใช้ในโรงพยาบาลทุกแห่งที่มีบริบทใกล้ ด้วยระบบอิเล็กทรอนิกส์สามารถเพิม่ ความร่วมมือในการทา

ตารางที่ 2. จานวนครัง้ (ร้อยละ) ของความคลาดเคลื่อนทางยาทีเ่ กิดขึน้ (ตัวหารเป็ นจานวนครัง้ ของการเข้ารักษา)

ก่อนพัฒนาระบบ (n = 104) หลังพัฒนาระบบ (n = 104) P
ความคลาดเคลื่อนทางยา 26 (25.00) 10 (9.62) 0.0051
สาเหตุจากบุคลากรทางการแพทย์ 3 (2.88) 0 0.2461
สาเหตุจากผูป้ ่ วย 0 10 (9.62) 0.0021
สาเหตุจากระบบข้อมูลสารสนเทศ 23 (22.12) 0 < 0.0011
ไม่เกิดความคลาดเคลื่อนทางยา 78 (75.00) 94 (90.38) 0.0051
1: Fisher's exact test

149
ตารางที่ 3. จานวนครัง้ (ร้อยละ) ของความไม่สอดคล้องของรายการยาทีแ่ พทย์จ่ายและในประวัตกิ ารใช้ยาในอดีต (ตัวหารเป็ น
จานวนครัง้ ของการเข้ารักษา)
ความไม่สอดคล้อง ก่อนพัฒนาระบบ (n = 104) หลังพัฒนาระบบ (n = 104) P
ความไม่สอดคล้องทีเ่ กิดจากความตัง้ ใจ 35 (33.65) 42 (28.00) 0.0051
ความไม่สอดคล้องทีเ่ กิดจากความไม่ตงั ้ ใจ 3 (2.88) 0 0.2461
ความไม่สอดคล้องทีเ่ กิดจากความตัง้ ใจ 0 0 0
แต่ไม่มกี ารบันทึกไว้
1: Fisher's exact test

MR จากร้อ ยละ 20-40 เป็ น ร้อ ยละ 50-100 (15-19) และ
ส่ ง ผลให้ ผู้ ป่ วยได้ ผ่ า นกระบวนการ MR ใน 24 ชัว่ โมง
ระหว่างการรับรักษาเพิม่ ขึน้ จากร้อยละ 62 เป็ นร้อยละ 90
(20) การศึกษาออกแบบกระบวนการเพื่อลดปั ญหาในช่วง
รอยต่อการให้บริการของกระบวนการ MR โดยการมีส่วน
ร่วมของบุคลากรทีเ่ กีย่ วข้อง จึงส่งผลให้ความร่วมมือในการ
ใช้ระบบอิเล็กทรอนิกส์ดงั กล่าวเพิม่ ขึน้ อย่างมีนัยสาคัญทาง
สถิติ
หลัง การพัฒ นาระบบ ระยะเวลาเฉลี่ ย ในการ
ติดตามข้อมูลทางยาของผูป้ ่ วยลดลงจาก 429.79 ± 868.50
นาที เป็ น ภายใน 1.00 นาที (P < 0.001) และระยะเวลา
เฉลี่ย ในการได้ร ับ ยาเดิม ของผู้ป่ วยลดลงจาก 482.04 ±
913.64 นาที เป็ น 33.78 ± 93.08 นาที (P < 0.001) ก่อน
พัฒ นากระบวนการ ระยะเวลาทัง้ สองกิจ กรรมดัง กล่ า ว
ยาวนาน เนื่องจากรูปแบบ MR เดิมเป็ นการติดตามข้อมูล
ทางยาด้วยวิธกี ารต่าง ๆ ได้แก่ การทีผ่ ปู้ ่ วยหรือญาตินายา
เดิมมาให้ตรวจสอบ การตรวจสอบจากสมุดประจาตัวผูป้ ่ วย
หรือกลุ่มไลน์เจ้าหน้าทีท่ ด่ี แู ลระบบยา การโทรศัพท์ตดิ ตาม
ประวัติยา จากนัน้ จึงบันทึกลงในแบบฟอร์ม MR ซึ่งมีข้อ
จากัดในการติดตามข้อมูลช่วงนอกเวลาราชการ และพบ
ปั ญหาทีผ่ ปู้ ่ วยหรือญาติไม่ได้นาสมุดประจาตัวและไม่นายา
เดิมมา หรือนายามาไม่ครบถ้วน และประวัติการรักษาใน
ฐานข้อมูลในโรงพยาบาลไม่สอดคล้องกับประวัติการรักษา
ล่าสุด การที่ผู้ป่วยมารับการรักษาช่วงเวลาทีห่ น่ วยบริการ
ปฐมภูมปิ ิ ดทาการ ทาให้ไม่สามารถติดตามประวัตกิ ารรักษา
ได้ ซึ่งส่งผลต่ อระยะเวลาในกิจกรรมทัง้ สองดังกล่าว ซึ่ง
MR แบบใหม่ในการศึกษานี้สามารถช่วยลดข้อจากัดนัน้ ได้
ปั ญหาทีผ่ ปู้ ่ วยไม่ได้รบั ยาทีค่ วรจะได้ลดลงอย่างมี
นั ย ส าคั ญ ทางสถิ ติ (P < 0.001) เนื่ อ งจากก่ อ นพั ฒ นา
กระบวนการ ปั ญหานี้ถูก เก็บข้อมูลแบบย้อนหลัง นัน่ คือ
ไม่ได้มกี ารออกแบบการเก็บข้อมูลทีช่ ดั เจน และขาดการให้
ความสาคัญกับการสอบถามผูป้ ่ วยหรือญาติเกีย่ วกับยาทีใ่ ช้
อยู่ใ นปั จ จุ บ ัน หรือ ญาติผู้ใ ห้ข้อ มูลไม่ ได้เ ป็ น ผู้ดูแลผู้ป่วย
โดยตรงทาให้มขี อ้ มูลผิดพลาดหรือ ให้ขอ้ มูลไม่เพียงพอ จึง
ทาให้ไม่พบปั ญหาจากการใช้ยาบางประเภท
ผลอัน นี้ สอดคล้อ งกับ การศึก ษาของสมสกุ ล ศิริ
ไชยและคณะ ที่พบปั ญหาการใช้ยาของผู้ป่วยและปั ญหา
ความคลาดเลื่อนทางยาในขัน้ ตอนแรกรับและขัน้ ตอนการ
รับ ยากลับ บ้ า น ซึ่ ง กระบวนการ MR ช่ ว ยป้ องกัน และ
แก้ปัญหาการใช้ยาทีอ่ าจเกิดขึน้ ได้ (21) จากการศึกษาของ

ตารางที่ 4. จานวนครัง้ (ร้อยละ) ของความคลาดเคลื่อนทางยาแบ่งตามระดับความรุนแรง (ตัวหารเป็ นจานวนครัง้ ของการรักษา)

ระดับความรุนแรงของความคลาดเคลื่อน ก่อนพัฒนาระบบ (n = 104) หลังพัฒนาระบบ (n = 104) P
A 0 0 0
B 3 (2.88) 0 0.2461
C 4 (3.85) 4 (3.85) 1.0001
D 19 (18.27) 6 (5.77) 0.0041
E,F,G,H, I 0 0 0
1: chi-square test

150
นิตยา ภาพสมุทรและคณะ ในการนากระบวนการ MR มา
ใช้ร่วมกับการให้คาแนะนาโดยเภสัชกรในการดูแลผู้ป่วย
นอกโรคเบาหวาน ส่งผลทาให้ปัญหาของการใช้ยาลดลง
จาก 304 ปั ญหาในครัง้ ที่ 1 ลดลงเป็ น 47 และ 46 ปั ญหาใน
การติด ตามครัง้ ที่ 2 และ 3 (P<0.001) (22) การทบทวน
วรรณกรรมอย่ า งเป็ นระบบเกี่ย วกับ ผลของ MR แบบ
อิเล็กทรอนิกส์ทด่ี าเนินการในจุดเปลีย่ นผ่านของการรักษา
ในโรงพยาบาล มีผลลดความไม่สอดคล้องของรายการยาที่
แพทย์จ่ายและในประวัติการใช้ยาในอดีตซึ่งเกิดโดยไม่ได้
ตัง้ ใจได้ร้อ ยละ 45 (23) ทัง้ นี้ อ าจเนื่ อ งจากการศึ ก ษานี้
สามารถติดตามข้อมูลการประสานรายการยาในขัน้ ตอนการ
ทวนสอบ เพื่อใช้ประกอบการพิจารณาการรักษาของแพทย์
ด้วยระบบอิเล็กทรอนิกส์ผ่านทางเครือข่ายออนไลน์ ระหว่าง
โรงพยาบาลและหน่ วยบริการปฐมภูมไิ ด้ทนั ที จึงช่วยความ
คลาดเคลื่อนดังกล่าวได้
การพัฒนากระบวนการ MR ใหม่ส่งผลให้จานวน
ความคลาดเคลื่อนทางยาที่มีความรุนแรงในระดับ D (เกิด
ความคลาดเคลื่อนขึน้ แต่ไม่เป็ นอันตรายต่อผู้ป่วย แต่ยงั มี
ความจ าเป็ นต้ อ งติ ด ตามผู้ ป่ วยเพิ่ม เติ ม ) ลดลงอย่ า งมี
นั ย ส าคัญ ทางสถิ ติ จ ากร้ อ ยละ 18.27 เป็ นร้ อ ยละ 5.77
(P<0.001) ตัว อย่ า งความคลาดเคลื่อ นระดับ D ที่พ บใน
การศึก ษา ได้แ ก่ การไม่ สงใช้ ั ่ ย าเดิม ในผู้ป่ วยเบาหวาน
ส่งผลให้ต้องมีการติดตามและตรวจค่าทางห้องปฏิบตั ิการ
เพื่อ ปรับ ขนาดยา เป็ น ต้ น ผลการศึก ษานี้ ส อดคล้อ งกับ
การศึก ษาของ Hron และคณะ ที่พ บว่ า การใช้ MR ด้ว ย
ระบบอิเ ล็ก ทรอนิ ก ส์ส่ ง ผลให้ มีก ารประสานรายการยา
เพิม่ ขึน้ ร้อยละ 84 ความคลาดเคลื่อนทางยาก่อนและหลังใช้
กระบวนการลดลงร้อยละ 53 (18) การศึกษาของศิรริ ตั น์ ไส
ไทย และคณะพบว่า ในขณะแรกรับผู้ป่วยเข้าโรงพยาบาล
พบความคลาดเคลื่อนทางยาทีม่ คี วามรุนแรงระดับ B, C, A
และ D เท่ากับร้อยละ 48.7, 25.6, 21.9 และ 3.7 ตามลาดับ
ขณะจาหน่ ายผูป้ ่ วย พบความคลาดเคลื่อนทางยาทีม่ คี วาม
รุนแรงระดับ A และ B ร้อยละ 14.0 และ 7.0 ตามลาดับ ซึง่
กระบวนการ MR ท าให้สามารถตรวจหาคลาดเคลื่อนได้
อย่างมีประสิทธิภาพ (24)
คะแนนความพึงพอใจเฉลี่ยของบุคลากรในด้า น
ประสิทธิภาพและประโยชน์ของระบบ เท่ากับ 4.06± 0.41
คะแนน ด้านการออกแบบมีคะแนน 3.90 ± 0.54 คะแนน
และด้า นการสนั บ สนุ น การใช้ง านมีค ะแนน 4.07 ± 0.71
คะแนน เนื่ อ งจากเทคโนโลยีและเครื่อ งมือที่เกี่ยวข้องใน
151
MR ในการศึกษานี้เป็ นซอฟต์แวร์ทไ่ี ม่มคี ่าใช้จ่าย อาจส่งผล
ต่อความสวยงาม ทาให้ระดับคะแนนความพึงพอใจในส่วน
ด้านการออกแบบไม่สงู นัก
ก า ร ศึ ก ษ า นี้ มี ข้ อ จ า กั ด บ า ง ป ร ะ ก า ร คื อ
กระบวนการ MR ด้ ว ยชุ ด ค าสัง่ อิเ ล็ก ทรอนิ ก ส์ร ะหว่ า ง
โรงพยาบาลและหน่ วยบริการปฐมภูมเิ ป็ นการสารองข้อมูล
บนระบบ server และใช้งานระบบเครือข่ายออนไลน์ หาก
ระบบอินเทอร์เน็ตขัดข้องจะไม่สามารถใช้งานคาสังดั ่ งกล่าว
ได้ แต่ ต้องติดตามข้อมูลทางยาด้วยวิธกี ารต่าง ๆ ซึ่งเป็ น
กระบวนการเดิมที่มขี อ้ จากัดดดังกล่าวมาแล้ว นอกจากนี้
รายงานจากชุดคาสังอิ ่ เล็กทรอนิกส์ดงั กล่าวในกระบวนการ
MR เป็ น รายการยาที่มีก ารใช้ใ นโรงพยาบาลและหน่ ว ย
บริการปฐมภูมเิ ท่านัน้ กรณียาที่ผู้ป่วยซื้อใช้รกั ษาโรคด้วย
ตนเอง หรือ ใช้ ผ ลิต ภัณ ฑ์สุ ข ภาพอื่น ๆ อาจไม่ ไ ด้มีก าร
บันทึกในระบบคอมพิวเตอร์โรงพยาบาล ซึ่งอาจส่งผลต่อ
การรักษา
หากต้องการพัฒนา MR ให้บุคลากรเกิดความพึง
พอใจมากขึน้ อาจต้องมีการพัฒนาด้านการออกแบบเพื่อให้
มีความสวยงามน่ าใช้งานจากซอฟต์แวร์ท่มี คี ่าใช้จ่าย และ
การเพิ่ม ความสะดวกต่ อ การสืบ ค้ น ข้อ มู ล และการออก
รายงานการประสานรายการยา โดยเปลี่ยนจากการสืบค้น
โดยใช้เลขบัตรประชาชนในปั จจุบนั เป็ นการสืบค้นจาก รหัส
ประจ าตัวผู้ป่ วย หรือ ชื่อ -สกุ ล เพื่อ ความรวดเร็วขึ้น การ
ออกแบบระบบควรท าให้ มี ค วามเชื่ อ มโยงกับ ข้ อ มู ล ที่
เกีย่ วข้องอื่น ๆ เพื่อพัฒนางานด้านอื่น ๆ เพิม่ เติม
สรุป
ผ ลกา ร ศึ ก ษ า แ สดง ใ ห้ เ ห็ น ว่ า กา ร พั ฒ น า
กระบวนการ MR ที่ส ามารถติด ตามข้อ มู ล การประสาน
รายการยาในขัน้ ตอนการทวนสอบเพื่อให้ผู้สงใช้ ั ่ ยาทราบ
ประวัติการรักษาได้ทนั ทีด้วยชุดคาสังอิ ่ เล็กทรอนิกส์ผ่าน
ทางเครือข่ายออนไลน์ระหว่างโรงพยาบาลและหน่วยบริการ
ปฐมภูมิ ช่วยลดข้อจากัดจากการไม่สามารถติดตามประวัติ
การรัก ษาของผู้ ป่ วยในช่ ว งนอกเวลาราชการ ช่ ว ยลด
ระยะเวลาในการติดตามข้อมูลทางยาและระยะเวลาในการ
ได้รบั ยาเดิมของผู้ป่วยที่รบั ไว้ในโรงพยาบาล จึงสามารถ
ป้ องกันและลดอุบตั ิการณ์ ความคลาดเคลื่อนทางยาที่ อาจ
เกิดขึ้นระหว่างรอยต่ อการให้บริการระหว่างโรงพยาบาล
และหน่วยบริการปฐมภูมไิ ด้
กิ ตติ กรรมประกาศ
ผู้ วิ จ ั ย ข อข อบ คุ ณค ณา จา รย์ ข อง หลั ก สู ต ร
เภสัช ศาสตรมหาบัณฑิต สาขาเภสัช กรรมปฐมภูมิ คณะ
เภสัช ศาสตร์ มหาวิ ท ยาลัย มหาสารคามทุ ก ท่ า นที่ ใ ห้
ค าแนะน าและข้อ เสนอแนะในการท าวิจ ัย ครัง้ นี้ อีก ทัง้
ขอขอบคุ ณ ผู้อ านวยการ เจ้า ที่โ รงพยาบาลภู ห ลวงและ
เจ้าหน้าทีห่ น่วยบริการปฐมภูมใิ นเขตพืน้ ทีอ่ าเภอภูหลวงทีม่ ี
ส่ ว นช่ ว ยให้ ง านวิ จ ัย นี้ ส าเร็ จ ลุ ล่ ว งไปด้ ว ยดี สุ ด ท้ า ยนี้
ขอขอบคุณบัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยมหาสารคามที่
สนับสนุนทุนในการวิจยั ครัง้ นี้
เอกสารอ้างอิ ง
1. World Health Organization. New data highlight
increases in hypertension, diabetes incidence [on
line]. 2019 [cited Jun 10, 2019] . Available from:
www.who.int/mediacentre/news/releases/2012/worl
d_health_statistics_20120516/en
2. Aekplakorn W. Executive summary. In: Aekplakorn
W, editor. Thai national health examination survey,
NHES V. Nonthaburi: Health Systems Research
Institute; 2016.
3. Karnjanapiboonwong A, Khamwangsaya P, Keawtha
S. Non-communicable disease situation according
to 9 global goals in Thailand. In: Aekplakorn W,
editor. The situation report of NCDs, diabetes,
hypertension and related factors in 2019.
Nonthaburi: Health Systems Research Institute;
2016.
4. Cornish PL, Knowles SR, Marchesano R, Tam V,
Shadowitz S, Juurlink DN, et al. Unintended
medication discrepancies at the time of hospital
admission. Arch Intern Med 2005; 165: 424-29.
5. Joint Commission on Accreditation of Healthcare
Organizations. Standards [online]. 2019 [ cited Jun
10, 2019]. Available from: www.jointcommission.org
/standard.
6. Healthcare Accreditation Institute. History of the
institute [online]. 2015 [cited Jun 10, 2019]. Availa-
ble from: www.ha.or.th
7. Hemachudha A, Suetrong C. Medication reconcilia
tion measure to increase the safety of the drug
system [ online]. 2019 [ cited Jun 12, 2019] .
Available from: ccpe.pharmacycouncil.org.
8. Pumapirat W. Evaluation of medication reconciliation
process in outpatients with diabetes from primary
care units at Nopparatrajathanee hospital [master
thesis]. Nakon Pathom: Silpakorn University; 2014.
9. Hepler CD, Strand LM. Opportunities and responsibi
lities in pharmaceutical care. Am J Hosp Pharm.
1990; 47: 533-43.
10. Khrueawang K. Medication error. Public Health &
Health Laws Journal. 2018; 4: 251–65.
11. Health Information System Development Office. Key
performance indicator for hospital pharmacy
[ online]. date unknown [ cited Jun 10, 2019] .
Available from: www.hiso.or.th/hiso/picture/reportH
ealth /add_pro4_3.pdf
12. Rich DS. New JCAHO medication management
standards for 2004. Am J Health Syst Pharm. 2004;
61: 1349–58.
13. Payne R, Franklin BD, Slight S, Avery A. Medication
error. Geneva: Department of Service Delivery and
Safety, World Health Organization; 2016.
14. National Coordinating Council for Medication Error
Reporting and Prevention. NCC MERP Index for
categorizing medication errors algorithm [online].
1996 [ cited Jun 10, 2019] . Available from:
www.nccmerp.org/types-medication-errors
15. Bails D, Clayton K, Roy K CM. Implementing online
medication reconciliation at a large academic
medical center. Jt Comm J Qual Patient Saf. 2008;
34 : 499–508.
16. Agrawal A, Wu W. Reducing medication errors and
improving systems reliability using an electronic
152
 medication reconciliation system. Jt Comm J Qual
Patient Saf. 2009; 35 : 106 –14.
17. Thummawut W, Nualming P, Tansakul S. Deve
lopment of electronic information system for
medication reconciliation. Thai Journal of Hospital
Pharmacy. 2017; 27 : 147–58.
18. Hron JD, Manzi S, Dionne R, Chiang VW, Brostoff
M, Altavilla SA, et al. Electronic medication reconci
liation and medication errors. Int J Qual Care. 2015;
27: 314–9.
19. Taha H, Abdulhay D, Luqman N, Ellahham S.
Improve admission medication reconciliation compli
ance using the electronic tool in admit medical
patient. BMJ Qual Improv Rep. 2016; 5: 1–4.
20. White CM, Schoettker PJ, Conway PH, Geiser M,
Olivea J, Pruett R, et al. Utilising improvement
science methods to optimise medication reconci
liation. BMJ Qual Saf. 2011; 20: 372–80.
21. Sirichai S, Kamalasai K, Kulchulakranont W,
Rutikasem A, Chueiad A. Evaluation of medication
153
reconciliation system at Lersin Hospital. Journal of
the Department of Medical Services 2017; 42 : 81–
7.
22. Papsamoot N, Wajajamrorn B, Thaipanich A, Plang
sangan A, Kumkaew J, Pongpetdit M. Use of
medication reconciliation in addition to drug use
counseling for diabetic out-patients. Thai Pharma
ceutical and Health Science Journal 2012; 7: 73-7.
23. Mekonnen AB, Abebe TB, McLachlan AJ, Brien
JAE. Impact of electronic medication reconciliation
interventions on medication discrepancies at
hospital transitions: A systematic review and meta-
analysis. BMC Med Inform Decis Mak. 2016; 16: 1-
14.
24. Saithai S, Wongpoowarak. Outcomes of medication
reconciliation at the female medical ward in a
general hospital. Thai Journal of Pharmacy Practice
2013; 5: 2–15.