้ ระบวนการประสานรายการยาร่วมก ับการให้คา
การใชก ํ แนะนําด้านยา
ในการดูแลผูป
้ ่ วยนอกโรคเบาหวาน
Use of Medication Reconciliation in Addition to Drug Use Counseling
for Diabetic Out-patients
นิพนธ์ตน
้ ฉบ ับ
นิตยา ภาพสมุทร, บุษรา วาจาจําเริญ, อาทิตยา ไทพาณิชย์*, อรรถยา
เปล่งสงวน, จิราพร คําแก ้ว และ มยุร ี พงศ์เพชรดิถ
กลุม
่ งานเภสัชกรรม โรงพยาบาลนพรัตนราชธานี กรุงเทพมหานคร
* ติดต่อผูน
้ พ
ิ นธ์: sunthai999@gmail.com
วารสารไทยเภส ัชศาสตร์และวิทยาการสุขภาพ 2555;7(2):73-77
บทค ัดย่อ
วัตถุประสงค์: ประเมินผลการนํ ากระบวนการประสานรายการยา (medication
reconciliation) ร่ ว มกับ การให้คํา แนะนํ า โดยเภสัช กรมาใช้ก ับ ผู้ป่ว ยนอก
โรคเบาหวานโรงพยาบาลนพรัตนราชธานี โดยพิจารณาผลลัพธ์ 3 ด้าน คือ ด้าน
เศรษฐศาสตร์ (economic outcome) ด้านผูป้ ่วย (patient outcome) และด้าน
คลินิก (clinical outcome) วิ ธีการศึกษา: การวิจยั เชิงพรรณนาไปข้างหน้าโดยนํา
กระบวนการประสานรายการยามาค้นหาประวัตกิ ารใช้ยาของผูป้ ่วย ปญั หาด้านยา
จํา นวนยาที่เ หลือ พร้อ มทัง้ เสนอแนะและหาแนวทางแก้ป ญ ั หาแก่ ผู้ป่ ว ย โดย
บันทึกข้อมูลลงในแบบเก็บข้อมูล จากการพบแพทย์ 3 ครัง้ ผลการศึกษา: จาก
การศึกษาในผูป้ ว่ ย 200 ราย ส่วนใหญ่รบั ยาจากโรงพยาบาลนพรัตนราชธานี การ
นํากระบวนการประสานรายการยามาใช้ดแู ลผูป้ ว่ ย ช่วยประหยัดมูลค่าการใช้ยาได้
ในการติดตามทัง้ 3 ครัง้ โดยมีมูลค่าการประหยัดสูงสุดรวมมูลค่า 151,963.60
บาท พบปญั หาด้านยารวม 397 ปญั หา โดยในครัง้ ที่ 1 พบ 304 ปญั หา และลดลง
เป็ น 47 และ 46 ปญั หาในครัง้ ที่ 2 และ 3 ตามลําดับ โดยลดลงอย่างมีนัยสําคัญ
ทางสถิติ (P < 0.001) ด้านคลินิก พบว่าค่า FBS มีค่า 175.00  76.58 มก./ดล.
(ครัง้ ที่ 1) และลดลงเป็ น 164.21  62.15 และ 143.02  44.68 มก./ดล. (ครัง้ ที่ 2
และ 3 ตามลําดับ) อย่างมีนยั สําคัญทางสถิติ (P = 0.006) และค่าเฉลีย่ HbA1C
จาก 8.82  0.62% (ครัง้ ที่ 1) ลดลงเป็ น 7.32  0.75 และ 7.30  0.71 (ครัง้ ที่ 2
และ 3 ตามลําดัย) ซึง่ เมือ่ เปรียบเทียบค่า HbA1C ในครัง้ ที่ 1 และ 3 พบว่าลดลง
อย่างมีนยั สําคัญ (P = 0.001) สรุป: การนํากระบวนการประสานรายการยา มาใช้
ร่วมกับการให้คาํ แนะนําโดยเภสัชกรในการดูแลผูป้ ่วยนอกโรคเบาหวานมีผลทําให้
ปญั หาของการใช้ยาลดลง ประหยัดค่ายาให้กบั ผูป้ ่วยและโรงพยาบาล และผูป้ ่วย
เบาหวานมีผลทางคลินิกดีขน้ึ
คําสําคัญ: การประสานรายการยา, เบาหวาน, ผูป้ ่วยนอก, ระดับนํ้าตาลในเลือด
หลังอดอาหาร, ฮีโมโกลบินเอวันซี
บทนํา
เหตุการณ์ไม่พงึ ประสงค์จากการใช้ยาเกิดขึน้ ได้ทุกจุดของการ
ให้บริการในโรงพยาบาล จากการทบทวนเวชระเบียบพบว่า กว่า
ครึ่ง ของการเกิด เหตุ ก ารณ์ ไ ม่ พ ึง ประสงค์จ ากยานั น้ เกิด ขึ้น ที่
รอยต่อของการให้บริการ1 ประมาณร้อยละ 20 มีสาเหตุจากการ
สือ่ สารหรือการส่งต่อข้อมูลทีไ่ ม่ครบถ้วนหรือคลาดเคลื่อน ซึง่ การ
ส่งต่อข้อมูลเรื่องยาทีผ่ ูป้ ่วยใช้อยู่ ยาที่แพทย์ปรับชนิดหรือขนาด
หรือความถี่ หรือปญั หาในการใช้ยาของผูป้ ว่ ย เหล่านี้ลว้ นส่งผลต่อ
ผลการรักษาในสถานพยาบาล การย้ายหอผู้ป่วย การจําหน่ าย
ผู้ป่วยหรือการส่งต่อผู้ป่วยไปยังสถานบริการใกล้บ้าน แม้แต่ใน
ไทยเภสัชศาสตร์และวิทยาการสุขภาพ ปี 7 ฉบับ 2, เมย. – มิย. 2555
Original Article
Nittaya Papsamoot, Bussara Wajajamroen, Artitaya
Thaipanich*, Attaya Plangsanguan, Jiraporn Kumkaew and
Mayuree Pongpetdit
Department of Pharmacy, Nopparat Rajathanee hospital, Bangkok, Thailand
* Corresponding author: sunthai999@gmail.com
Thai Pharmaceutical and Health Science Journal 2012;7(2):73-77
Abstract
Objective: To evaluate medication reconciliation process with pharmacist
counseling in diabetic patients in Nopparat Rajathanee hospital in 3
aspects including economic, patient and clinical outcomes. Methods: In
this descriptive and analytical prospective study, medication reconciliation
was used to determine medication history, drug related problems, costs of
returned medications, as well as recommendation for problem resolution.
Data were collected from 3 visits. Results: Of the 200 patient included,
most patients received medications solely from Nopparat Rajathanee
hospital. Medication reconciliation helped reduce medication cost in all 3
visits with a total saving of 151,963.60 baht. A total of 397 drug related
problems were found in 3 visited; 304, 47 and 46 in visits 1, 2 and 3
respectively. This reduction was statistically significant (P < 0.001). FBS
levels decreased significantly (from 175.00 ± 76.58 mg/dl in visit 1, to
164.21 ± 62.15 and 143.02 ± 44.68 mg/dl in visits 2 and 3 respectively, P =
0.006). HbA1C levels also decreased from 8.82 ± 0.62% in visit 1 to 7.32 ±
0.75 and 7.30 ± 0.71%, in visits 2 and 3 respectively. A decrease from visit
1 to 3 was statistically significant (P = 0.001). Conclusion: Medication
reconciliation in addition to pharmacy counseling results in a decrease in
drug related problem, cost saving and improved clinical outcomes in
diabetic patients.
Keywords: medication reconciliation, diabetes mellitus, out-patient, fasting
blood sugar, HbA1C
แผนกผูป้ ่วยนอก ผูป้ ่วยอาจได้รบั ยาจากหลายแหล่ง เช่น ยาจาก
การตรวจหลายแผนก หรือยาทีซ่ อ้ื มาใช้เอง
การประสานรายการยา (Medication reconciliation) หมายถึง
กระบวนการเปรียบเทียบและประสานรายการยาระหว่างรายการ
ยาที่ผูป้ ่วยรับประทานอยู่อย่างต่อเนื่องก่อนการเข้ามารับบริการ
รัก ษาในโรงพยาบาลกับ รายการยาที่ผู้ป่ ว ยได้ ร ับ เมื่อ แรกรับ
รวมทัง้ เมื่อผู้ป่วยย้ายแผนก ย้ายหอผู้ป่วย หรือเมื่อถูกจําหน่ าย
กลับบ้าน โดย Joint Commission on Accreditation of
Healthcare Organizations (JCAHO) และ Institute for
73 Thai Pharm Health Sci J Vol. 7 No. 2, Apr. – Jun. 2012
Healthcare Improvement (IHI) พบว่าความผิดพลาดลักษณะ
เหตุการณ์ทต่ี อ้ งทบทวน (sentinel events) เกีย่ วกับยามีสาเหตุมา
จากการปญั หาการสือ่ สาร แม้จะไม่ใช่สาเหตุโดยตรงทัง้ หมดแต่กม็ ี
ส่วนเกีย่ วข้อง และกว่าครึง่ หนึ่งสามารถหลีกเลีย่ งหากมีระบบการ
ประสานรายการยาทีม่ ปี ระสิทธิภาพ2 สอดคล้องกับการศึกษาของ
Bates และคณะ3 ทีพ่ บว่าร้อยละ 28 ของเหตุการณ์ไม่พงึ ประสงค์
จากยาทีเ่ กิดขึน้ สามารถป้องกันได้ JCAHO จึงประกาศให้ การ
ประสานรายการยา เป็ น National Patient Safety Goal ข้อ 8 (8A
& 8B) โดยมีเป้าหมายเพือ่ ลดความคลาดเคลื่อนทางยาทีเ่ กิดขึน้
ตัง้ แต่ปี ค.ศ. 2005 เป็ นต้นมา สําหรับประเทศไทย สถาบันพัฒนา
และรับ รองคุณ ภาพโรงพยาบาล (พรพ.) ก็ต ระหนั ก ถึง ป ญ ั หา
ดังกล่าว จึงได้กําหนดเรือ่ ง การประสานรายการยาไว้ในมาตรฐาน
ใหม่ในส่วนของระบบยา
กลุ่มงานเภสัชกรรม โรงพยาบาลนพรัตนราชธานีมเี ป้าหมาย
การบริการผูป้ ่วยด้านยาอย่างมีคุณภาพและปลอดภัย ได้เล็งเห็น
ความสําคัญของกระบวนการดังกล่าว จึงนํ ากระบวนการประสาน
รายการยามาใช้ในการดูแลผูป้ ่วยนอก เพือ่ หาข้อมูลยาทีผ่ ปู้ ่วยใช้
อยู่ใ ห้ส มบูร ณ์ ท่ีสุด เท่ าที่จ ะเป็ น ไปได้แ ละสื่อ สารกัน ระหว่า งผู้ท่ี
เกีย่ วข้อง เพือ่ ช่วยให้กระบวนการดูแลรักษาผูป้ ่วยมีประสิทธิภาพ
ปลอดภัย และประหยัด ยิ่ง ขึ้น โดยการศึก ษานี้ ม ีว ัต ถุ ป ระสงค์
จําเพาะ คือ เพือ่ ประเมินผลการนํากระบวนการประสานรายการยา
ร่ ว มกั บ การให้ คํ า แนะนํ าโดยเภสั ช กรมาใช้ ก ั บ ผู้ ป่ ว ยนอก
โรคเบาหวาน ในผลลัพธ์ทงั ้ ด้านผูป้ ่วย (Patient outcome) โดย
ประเมินจํานวนความคลาดเคลื่อนทางยาและปญั หาด้านยา ด้าน
เศรษฐศาสตร์ (Economic outcome) โดยประเมินมูลค่ายาที่
ประหยัดได้ และด้านคลินิก (Clinical outcome) โดยประเมินผล
การควบคุมนํ้าตาลในเลือด
วิธก ึ ษา
ี ารศก
งานวิจยั นี้เป็ นงานวิจยั เชิงพรรณนาและเชิงวิเคราะห์ แบบเก็บ
ข้อมูลไปข้างหน้า (Prospective descriptive and analytic study)
โดยมีขนั ้ ตอนการดําเนินงานดังนี้
1) การเตรียมการ ทําการศึกษาค้นคว้าหนังสือ เอกสาร ตํารา
รวมทัง้ งานวิจยั ต่าง ๆ เกี่ยวกับการประสานรายการยา นํ ามา
กํ า หนดเป็ น ขัน้ ตอนการปฏิบ ตั ิง านการประสานรายการยาของ
โรงพยาบาลนพรัตนราชธานี พร้อมทัง้ จัดเตรียมเครื่องมือ วัสดุ
อุปกรณ์ต่าง ๆ ดังนี้
1) ชุดอุปกรณ์คอมพิวเตอร์สาํ หรับค้นหาและบันทึกประวัตกิ าร
ใช้ยา
2) แบบบันทึกข้อมูลผูป้ ว่ ย Multi-visit medication reconcil-
iation form (MMRF)
3) เวชระเบียนผูป้ ว่ ยนอก
4) แผนผังขัน้ ตอนการปฏิบตั งิ าน
ไทยเภสัชศาสตร์และวิทยาการสุขภาพ ปี 7 ฉบับ 2, เมย. – มิย. 2555
5) แบบเก็บข้อมูลซึง่ ประกอบด้วย ข้อมูลทัวไป
่ เช่น เพศ อายุ
โรคประจําตัว โรคร่วม ทีม่ าของข้อมูลยา ข้อมูลด้านการเจ็บป่วย
และการใช้ยา
6) กระเป๋าผ้าสําหรับใส่ยาของผูป้ ว่ ย
งานวิจยั นี้ผา่ นการรับรองของคณะกรรมการวิจยั และจริยธรรม
วิจยั โรงพยาบาลนพรัตนราชธานี (เลขทีอ่ นุ มต้ ิ 9/2553 วันที่ 20
เมษายน 2553) และผูป้ ว่ ยเบาหวานได้รบั คําอธิบายและยินยอมลง
นามเข้าร่วมโครงการ
2) ขัน้ การดําเนิ นงาน
กลุ่มตัวอย่างในการศึกษานี้ คือผูป้ ่วยนอกโรคเบาหวานโดย
ศึกษาในผูป้ ่วยที่มารับการรักษา ณ แผนกผูป้ ่วยนอกอายุรกรรม
ช่วงวันที่ 1 มกราคม 2553 ถึง 30 มิถุนายน 2553 สุ่มตามสะดวก
จํานวน 200 คน โดยมีเกณฑ์ในการคัดเลือกเข้า (Inclusion
criteria) คือผูป้ ่วยโรคเบาหวานชนิดที่ 2 ทีเ่ ข้ารับการรักษาใน
แผนกผูป้ ว่ ยนอกอายุรกรรมในช่วงเวลา 8.00 - 12.00 น. ส่วน
เกณฑ์ในการคัดออก (Exclusion criteria) คือ ผูป้ ว่ ยตัง้ ครรภ์
(จัดเข้าสูค่ ลินิก GDM)
ขัน้ ตอนดําเนิ นการ ผูว้ จิ ยั ติดตามผูป้ ว่ ย 3 ครัง้ คือครัง้ ที่ 1,
2 และ 3 ตามแพทย์นดั ดังรายละเอียดต่อไปนี้
ครัง้ ที่ 1
ก่อนพบแพทย์
เมื่อ ผู้ป่ ว ยมาพบแพทย์ ผู้ว ิจ ัย สืบ ค้น รวบรวมข้อ มู ล ผู้ป่ ว ย
ได้แก่ ข้อมูลทัวไป ่ ข้อมูลการเจ็บปว่ ย ประวัตกิ ารใช้ยาครัง้ สุดท้าย
ทัง้ ชนิด วิธรี บั ประทานยา จํานวนยาทีเ่ หลือโดยให้ผูป้ ่วยร่วมนับ
เม็ดยาทีเ่ หลือ โดยการสัมภาษณ์และการคัดจากเวชระเบียนผูป้ ว่ ย
นอก ประกอบกับข้อมูลการสังใช้ ่ ยาจากฐานข้อมูลอิเลกโทรนิกส์
จากนัน้ ค้นหาปญั หาด้านยา (Drug related problem; DRP) พร้อม
เสนอแนะแนวทางแก้ปญั หาให้ผปู้ ่วยในกรณีทป่ี ญั หานัน้ สามารถ
แก้ไขได้โดยผูว้ จิ ยั (เภสัชกร) ในกรณีท่จี ําเป็ นต้องปรึกษาแพทย์
ผูว้ จิ ยั เขียนบันทึกขอปรึกษาแพทย์ลงในแบบ MMRF ครัง้ ที่ 1 และ
แนบ MMRFพร้อมเวชระเบียนผูป้ ่วยนอกให้แพทย์เมือ่ ผูป้ ่วยเข้า
พบแพทย์
หลังพบแพทย์
หลั ง พบแพทย์ ผู้ ป่ ว ยพบเภสั ช กรผู้ ว ิ จ ั ย อี ก ครั ง้ เพื่ อ 1)
ตรวจสอบผลการปรึกษาแพทย์ว่าการแก้ไขบันทึกลงใน MMRF
ช่องครัง้ ที่ 1 หรือไม่ จากนัน้ ทําสําเนาใบ MMRF ให้แก่ผปู้ ว่ ยและ
แจ้ ง ให้ ผู้ ป่ ว ยนํ า ยาที่เ หลือ ใส่ ก ระเป๋ าผ้ า พร้ อ มสํ า เนา MMRF
กลับมาด้วยในครัง้ ต่อไป หลังจากนัน้ ให้ผู้ป่วยรับยากลับบ้านที่
ห้องจ่ายยา 2) ตรวจสอบชนิดและวิธรี บั ประทานยาเปรียบเทียบ
กับยาที่เคยได้รบั หากมีการเปลี่ยนแปลงผู้วจิ ยั อธิบายให้ผู้ป่วย
ทราบ และ 3) ตรวจสอบจํานวนยาทีแ่ พทย์สงกั ั ่ บจํานวนยาทีเ่ หลือ
74 Thai Pharm Health Sci J Vol. 7 No. 2, Apr. – Jun. 2012
คํานวณจํานวนยาให้ตรงตามวันนัด ผูว้ จิ ยั หักลบยาทีเ่ หลือในใบสัง่ ผลการศก ึ ษาและอภิปรายผลการศก ึ ษา
ยาและบันทึกลงใน MMRF (นําจํานวนยาทีเ่ หลือคํานวณมูลค่าการ จากผูป้ ว่ ยนอกโรคเบาหวานทัง้ สิน้ 200 ราย อายุเฉลีย่ 62.3
ประหยัดยา)
ปี ส่วนใหญ่เป็ นเพศหญิง (148 ราย, ร้อยละ 74) ส่วนใหญ่รบั
ครัง้ ที่ 2 และ 3 ยาที่โรงพยาบาลนพรัตนราชธานีท่เี ดียว (182 ราย, ร้อยละ
่
เมื่อ ผู้ป ว ยมาพบแพทย์ ค รัง้ ที่ 2 และ 3 ผู้ว ิจ ัย ดํ า เนิ น การ 91.0) และเกือบทุกรายมีโรคร่วม (197 ราย, ร้อยละ 98.5)
เหมือนครัง้ ที่ 1 โดยตรวจสอบสําเนาใบ MMRFและจํานวนยาที่ (ตารางที่ 1)
เหลือและติดตามประเมิน DRP พิจารณาว่าแพทย์สงแก้
ั ่ ไขตามคํา
ขอปรึกษาหรือไม่ แล้วบันทึกการแก้ไขลงใน MMRF ช่องครัง้ ที่ 2
ป้ ว่ ยนอกโรคเบาหวาน (N = 200)
ตารางที่ 1 ข้อมูลทัวไปของผู
่
และ 3 ตามลําดับ
จํานวน (ร้อยละ)
เพศ: ชาย 52 (26.0)
การประเมิ นผลลัพธ์ หญิง 148 (74.0)
ในการประเมินปญั หาด้านยา จําแนกประเภทปญั หาด้านยา อายุ (ค่าเฉลีย่  ส่วนเบีย่ งเบนมาตรฐาน) 62.3 ± 11.9
ดังนี้ ผูป้ ว่ ยไม่ได้รบั ยาทีค่ วรได้รบั ได้รบั ยาทีไ่ ม่ควรได้รบั ได้รบั ยา โรคร่วม
ไม่มโี รคร่วม 3 (1.5)
ซํ้าซ้อน ได้รบั ยาขนาดไม่เหมาะสม ได้รบั ยาไม่ครบตามจํานวนนัด มีโรคร่วม* 197 (98.5)
ได้รบั ยาทีม่ ขี อ้ ห้าม ไม่ใช้ยาตามสัง่ ได้รบั ยาผิดขนาด รับประทาน 174
ความดันโลหิตสูง
139
ยาผิดวิธ ี ใช้ยาผิดเวลา เกิดผลข้างเคียงจากการใช้ยา ได้รบั ยาที่ ไขมันในเลือดสูง
68
โรคอื่นๆ
อันตรกริยาระหว่างกัน และอืน่ ๆ เช่น ความคลาดเคลือ่ นทางยา แหล่งรับยา
สําหรับผลลัพธ์ด้านเศรษฐศาสตร์ ประเมิน โดยการคํานวณ รพ.นพรัตนราชธานี 182 (91.0)
มูลค่ายาจากยาทีผ่ ปู้ ่วยเหลืออยู่และแพทย์สงให้ ั ่ ใช้ต่อ โดยไม่ตอ้ ง รพ.นพรัตนราชธานี และทีอ่ ่นื 18 (9.0)

จ่ า ยยาเพิ่ม ให้ ผู้ป่ ว ย ราคาที่นํ า มาคํ า นวณเป็ น ราคาขายของ * ผูป้ ว่ ยมากกว่า 1 รายมีโรคร่วมหลายโรค

โรงพยาบาลนพรัตนราชธานี มูลค่าที่ได้เป็ นมูลค่ารวมของผูป้ ่วย

ทัง้ หมดทีม่ ารับการติดตาม ไม่ใช่มลู ค่าต่อราย มูลค่ายาที่ประหยัดได้
ด้านผลลัพธ์ทางคลินิก พิจารณาจากระดับนํ้ าตาลในเลือดหลัง
จากการนํ ากระบวนการประสานรายการยามาใช้ในการ
อดอาหาร (fasting blood sugar; FBS) ทีก่ ารพบแพทย์ครัง้ ที่ 1, 2
ดูแลผูป้ ว่ ย 200 ราย พบว่าสามารถประหยัดยาได้รวมเป็ น
และ 3 และฮีโมโกลบินเอวันซี (HbA1C) ก่ อนเข้ากระบวนการ
ประสานรายการยา (พบแพทย์ครัง้ ที่ 1) กับหลังผ่านกระบวนการ
มูลค่า 151,963.60 บาท รายละเอียดมูลค่ายาทีป่ ระหยัดได้ใน
(พบแพทย์ครัง้ ที่ 3) แต่ละครัง้ แสดงดังตารางที่ 2 ซึ่งพบว่าสามารถประหยัดยา
ได้มากทีส่ ดุ ในครัง้ ที่ 1 เป็ นมูลค่า 126,721.709 บาท
การวิ เคราะห์ข้อมูล
วิเคราะห์และนําเสนอข้อมูลทัวไปของกลุ
่ ่มตัวอย่างด้วยความถี่ ตารางที่ 2 มูลค่าการประหยัดยาในแต่ละครัง้ และมูลค่าประหยัดยา
และร้อยละ คํานวณมูลค่ายาจากยาทีผ่ ปู้ ่วยเหลืออยู่และแพทย์สงั ่ รวมตลอดเวลาทีศ่ กึ ษา
ให้ ใ ช้ ต่ อ โดยไม่ ต้ อ งจ่ า ยยาเพิ่ม ให้ ผู้ ป่ ว ย โดยนํ า ข้ อ มู ล การ มูลค่าการประหยัดยา มูลค่าการประหยัดยา
เฉลีย่ ต่อราย (บาท) (บาท)
ประหยัดยาทัง้ หมดของผูป้ ่วยทุกราย ทุกครัง้ รวมกันเป็ นจํานวน
ครัง้ ที่ 1 (N = 200) 633.61 126,721.70
บาท รายงานประเภทและความถีข่ องปญั หาด้านยาทีพ่ บ จํานวน ครัง้ ที่ 2 (N = 89) 205.37 18,278.90
ปญั หาที่ได้รบั การแก้ไขเทียบกับจํานวนปญั หาที่พบเป็ นความถี่ ครัง้ ที่ 3 (N = 67) 103.93 6,963.00
และร้อยละ เปรียบเทียบค่าเฉลีย่ ของปญั หาทีพ่ บในครัง้ ที่ 1, 2 รวมมูลค่าทัง้ หมด 151,963.60
และ 3 โดยใช้ non-parametric test (Friedman test) สําหรับ
ผลลัพธ์ FBS เปรียบเทียบจากครัง้ ที่ 1, 2, 3 โดยสถิติ repeated ปัญหาด้านยาและความคลาดเคลื่อนทางยา
measure ANOVA และเปรียบเทียบ HbA1C ก่อนเข้ากระบวนการ จากผูป้ ว่ ยทีค่ ดั เข้าโครงการในครัง้ ที่ 1 จํานวน 200 ราย พบ
ประสานรายการยา (พบแพทย์ครัง้ ที่ 1) กับหลังผ่านกระบวนการ ผูป้ ่วยมีปญั หาด้านยา 304 ครัง้ ปญั หาทีพ่ บมากทีส่ ุดเป็ นปญั หา
(พบแพทย์ครัง้ ที่ 3) โดยสถิติ Paired-t-test การวิเคราะห์ทางสถิติ อืน่ ๆ (เช่น ปญั หาความคลาดเคลือ่ นทางยา และผูป้ ว่ ยขาดความรู้
ทัง้ หมดใช้โปรแกรม SPSS version 16 กําหนดระดับนัยสําคัญ ความเข้าใจเกี่ยวกับโรคและการปฏิบตั ติ วั ทีถ่ ูกต้องรวมทัง้ สิ้น 83
ทางสถิตทิ ่ี 0.05 ครัง้ ) ส่ว นป ญั หาผู้ป่วยไม่ใ ช้ย าตามแพทย์ส งพบ ั่ 71 ครัง้
นอกจากนี้ พบป ญ ั หาผู้ ป่ ว ยรับ ประทานยาผิด เวลา 39 ครัง้

ไทยเภสัชศาสตร์และวิทยาการสุขภาพ ปี 7 ฉบับ 2, เมย. – มิย. 2555 75 Thai Pharm Health Sci J Vol. 7 No. 2, Apr. – Jun. 2012
รับประทานยาผิดขนาด 33 ครัง้ เกิดอาการข้างเคียงจากการใช้ยา และปรับเปลี่ยนต่อปญั หาที่เกิดขึ้นกับผู้ป่วย ทําให้ปญั หาเหล่านี้
30 ครัง้ (ตารางที่ 3) ลดลงอย่างมาก
ผูป้ ว่ ยทีส่ ามารถติดตามได้ในครัง้ ที่ 2 จํานวน 89 ราย พบว่ามี ผูป้ ่วยทีส่ ามารถติดตามได้ครบ 3 ครัง้ มีจํานวน 65 ราย มี
ปญั หาด้านยา 47 ครัง้ โดยปญั หาด้านยาทีพ่ บมากทีส่ ุดยังคงเป็ น ค่ า เฉลี่ ย ของจํ า นวนป ญ ั หาด้ า นยา (รวมถึ ง ป ญ
ั หาความ
ปญั หาอื่น ๆ (เช่น ปญั หาความคลาดเคลื่อนทางยา ผู้ป่วยขาด คลาดเคลือ่ นทางยา) ครัง้ ที่ 1, 2 และ 3 เท่ากับ 1.49 ± 1.00, 0.48
ความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับโรคและการปฏิบตั ติ วั ที่ถูกต้องทัง้ สิ้น ± 0.66 และ 0.68 ± 0.89 ปญั หา ตามลําดับ โดยค่าเฉลีย่ ของ
จํานวน 12 ครัง้ ) รองลงมายังคงเป็ นปญั หาไม่ใช้ยาตามสัง่ 8 ครัง้ จํานวนปญั หาลดลงอย่างมีนยั สําคัญทางสถิติ (P < 0.001)
และปญั หาผูป้ ว่ ยรับประทานยาผิดขนาด 6 ครัง้ (ตารางที่ 3)
ในการติดตามครัง้ ที่ 3 มีผปู้ ่วยเพียง 67 ราย พบว่ามีปญั หา ข้อมูลด้านคลิ นิก (ผลการควบคุมระดับนํ้าตาลในเลือด)
ด้านยา 46 ครัง้ โดยปญั หาทีพ่ บมากทีส่ ุด คือ ปญั หาอื่นๆ จํานวน ในการติดตามผลทางคลินิกโดยพิจารณาจากค่า FBS, HbA1C
15 ครัง้ ผู้ป่วยไม่ใ ช้ย าตามสัง่ 8 ครัง้ ได้รบั ยาผิดขนาด 6 ครัง้ ครัง้ ที่ 1, 2 และ 3 ในผูป้ ว่ ยทีไ่ ด้รบั การตรวจ FBS จํานวน 188,
(ตารางที่ 3) 84 และ 60 ราย ทีไ่ ด้รบั การตรวจ HbA1C จํานวน 92, 31 และ 13
ราย ตามลําดับ โดยแสดงผลทางคลินิกดังตารางที่ 4
ตารางที่ 3 รายละเอียดปญั หาด้านยาของผูป้ ว่ ยทีเ่ กิดขึน้
จํานวนครัง้ ตารางที่ 4 ค่าเฉลีย่ FBS และ HbA1C ในการติดตามผูป้ ว่ ย 3 ครัง้
ปัญหาด้านยา ครัง้ ที่ 1 ครัง้ ที่ 2 ครัง้ ที่ 3
ค่าทาง
(N = 200) (N = 89) (N = 67) ครัง้ N ค่าตํ่าสุด ค่าสูงสุด ค่าเฉลีย่
คลินิก
ผูป้ ว่ ยไม่ได้รบั ยาทีค่ วรได้รบั 13 5 1
ครัง้ ที่ 1 FBS 188 54 436 174.38 ± 75.46
ผูป้ ว่ ยได้รบั ยาทีไ่ ม่ควรได้รบั 8 1 3 HbA1C 92 6 14 8.90 ± 1.79
(N = 200)
ผูป้ ว่ ยได้รบั ยาซํ้าซ้อน 6 1 0
ครัง้ ที่ 2 FBS 84 86 331 158.30 ± 56.52
ผูป้ ว่ ยได้รบั ขนาดยาไม่เหมาะสม 0 0 0 HbA1C 31 6 12 9.12 ± 1.74
(N = 89)
ผูป้ ว่ ยได้รบั จํานวนไม่ครบตามนัด 15 3 4
ครัง้ ที่ 3 FBS 60 70 232 139.63 ± 43.48
ผูป้ ว่ ยได้รบั ยาทีม่ ขี อ้ ห้าม 0 1 0 HbA1C 13 6 11 8.02 ± 1.38
(N = 67)
ผูป้ ว่ ยไม่ใช้ยาตามสัง่ 71 8 8
ผูป้ ว่ ยได้รบั ประทานยาผิดขนาด 33 6 6
ผูป้ ว่ ยรับประทานยาผิดวิธี 6 1 1 จากข้อมูลในตารางที่ 4 พบว่า ในครัง้ ที่ 1 ซึ่งได้เริม่ นํ าการ
ผูป้ ว่ ยใช้ยาผิดเวลา 39 5 0
ผูป้ ว่ ยเกิดผลข้างเคียงจากการใช้ยา 30 4 7
ประสานรายการยามาใช้ พบว่าค่าระดับนํ้ าตาลในเลือด (FBS) ใน
ผูป้ ว่ ยได้รบั ยาทีม่ อี นั ตรกริยาระหว่างกัน 0 0 1 ผูป้ ่วยจํานวนหนึ่งทีม่ ี FBS อยู่ในเกณฑ์ทไ่ี ม่เหมาะสม คือ มีทงั ้
อื่น ๆ 83 12 15 ผูป้ ว่ ยทีม่ รี ะดับนํ้ าตาลสูงมาก (FBS = 436 mg/dl) และตํ่ามาก
รวม 304 47 46 (FBS = 54 mg/dl) ทําให้ผปู้ ่วยเสีย่ งต่อการเกิดภาวะนํ้ าตาลสูง
และตํ่าเกินไปได้ หลังจากทีน่ ํ ากระบวนการประสานรายการยามา
จากข้อมูลแสดงให้เห็นว่าปญั หาที่พบในผู้ป่วยเบาหวานเป็ น ใช้ ในครัง้ ที่ 2 ระดับนํ้ าตาลทีส่ งู สุดมีคา่ ลดลง (FBS = 331 mg/dl)
ปญั หาทีส่ ามารถป้องกันได้ เช่น การให้ความรูผ้ ปู้ ว่ ย ให้คาํ แนะนํ า และไม่มผี ปู้ ว่ ยอยู่ในภาวะนํ้ าตาลทีต่ ่าํ เกินไป (FBS = 86 mg/dl)
เพื่อ การปฏิบ ัติต ัว ที่ถู ก ต้อ ง และให้ผู้ป่ ว ยสามารถแก้ ป ญ
ั หาที่
และในครัง้ ที่ 3 ระดับนํ้ าตาลทีส่ งู สุดลง (FBS = 232 mg/dl) และ
เกิดขึน้ ในผูป้ ว่ ยเฉพาะราย ปญั หาทีพ่ บส่วนใหญ่เป็ นปญั หาความ ตํ่าสุด (FBS = 70 mg/dl) เมือ่ เปรียบเทียบผูป้ ว่ ยทีม่ ี FBS ครบ 3
ร่ ว มมือ ในการใช้ย า รับ ประทานยาผิด ขนาด ผิด วิธ ี ทัง้ นี้ อาจ ครัง้ จํานวน 52 ราย พบว่าค่าเฉลีย่ FBS ลดลงอย่างมีนัยสําคัญ
เนื่องจากยาเบาหวานต้องรับประทานให้เหมาะสมกับเวลาและมือ้ ทางสถิติ (ครัง้ ที่ 1; 175.00 ± 76.58, ครัง้ ที่ 2; 164.21 ± 62.15
อาหารของผู้ป่วย และเนื่ องจากแพทย์ได้ป รับยาทัง้ เพิม่ และลด และครัง้ ที่ 3; 143.02 ± 44.68, P = 0.006, repeated measure
ชนิดและขนาดยา เปลีย่ นวิธรี บั ประทานยา อาจทําให้ผปู้ ว่ ยจํานวน ANOVA) แสดงให้เห็น ว่ากระบวนการประสานรายการยา
หนึ่งไม่สามารถปรับเวลารับประทานยาให้เหมาะสมกับชนิดยาและ สามารถช่ ว ยให้ผู้ป่ ว ยเบาหวานมีร ะดับ นํ้ า ตาลอยู่ ใ นเกณฑ์ ท่ี
กิจวัตรประจําวันของผู้ป่วยได้ และในบางรายไม่อ่านฉลากยาที่ เหมาะสมมากขึ้น อย่ า งมากซึ่ง อาจเป็ น ผลจากการได้ ร ับ ยาที่
แพทย์ปรับยาให้ใหม่ทําให้รบั ประทานยาขนาดเดิมตามความเคย เหมาะสม และใช้ยาได้ตามคําแนะนํ ามากขึน้ สอดคล้องกับการที่
ชิน ทําให้ผปู้ ่วยได้รบั ยาทีไ่ ม่เหมาะสม ซึง่ อาจก่อให้เกิดอาการไม่ ผูป้ ว่ ยมีปญั หาด้านยาลดลง
พึง ประสงค์ จ ากการใช้ ย าไม่ ถู ก วิธ ีห รือ ไม่ ถู ก เวลาได้ การนํ า สําหรับค่าเฉลีย่ นํ้ าตาลสะสมฮีโมโกลบินเอวันซี (HbA1C) ใน
กระบวนการประสานรายการยามาใช้ในการดูแลผูป้ ่วย และเภสัช ครัง้ ที่ 1 มีคา่ เฉลีย่ 8.90 ± 1.79 (6 - 14) ครัง้ ที่ 2 มีคา่ เฉลีย่ 9.12
กรได้ แ จ้ ง แพทย์ ท ราบรายการยา วิธ ีร ับ ประทานยาที่ผู้ ป่ ว ย ± 1.74 (6 - 12) และครัง้ ที่ 3 มีค่าเฉลีย่ 8.02 ± 1.38 (6 - 11)
รับประทานอยู่ปจั จุบนั ทีส่ ุด รวมถึงการทีเ่ ภสัชกรได้แนะนํ า แก้ไข แสดงให้เห็นว่า การประสานรายการยาร่วมกับคําแนะนํ าโดยเภสัช

ไทยเภสัชศาสตร์และวิทยาการสุขภาพ ปี 7 ฉบับ 2, เมย. – มิย. 2555 76 Thai Pharm Health Sci J Vol. 7 No. 2, Apr. – Jun. 2012
กรสามารถทําให้ระดับนํ้ าตาล HbA1C ของผูป้ ว่ ยเบาหวานส่วน
ใหญ่ลดลง โดยผูป้ ว่ ยทีม่ คี า่ HbA1C สูงมากมีจาํ นวนลดลง เมือ่ นํ า
ค่า HbA1C ในครัง้ ที่ 1 และ 3 ของผูป้ ว่ ย 19 รายทีม่ คี า่ HbA1C
ครบทัง้ สองครัง้ มาเปรียบเทียบกันทางสถิติ โดยค่าเฉลี่ยครัง้ ที่ 1
เท่ากับ 8.73 ± 0.83 และครัง้ ที่ 3 เท่ากับ 7.07 ± 0.59 พบว่ามี
ความแตกต่างกันอย่างมีนัยสําคัญทางสถิติ (P = 0.001, paired t-
test) แสดงว่าการนํ ากระบวนการประสานรายการยามาใช้ในการ
ดูแลผูป้ ว่ ยเบาหวานสามารถลดค่าเฉลีย่ HbA1C ซึง่ มีแนวโน้มทีด่ ี
ต่อการลดการเกิดภาวะแทรกซ้อนต่าง ๆ
ึ ษา
สรุปและอภิปรายผลการศก
การนํ ากระบวนการ medication reconciliation มาใช้ร่วมกับมี
การให้ขอ้ มูลด้านยาและการดูแลตนเองกับผูป้ ่วย พบว่า ช่วยเพิม่
ผลลัพธ์ทด่ี ที งั ้ ด้าน การประหยัดค่าใช้จ่ายด้านยา โดยพบว่ามูลค่า
การประหยัด ยาของการศึก ษานี้ มคี ่า ประมาณ 25,327 บาทต่ อ
เดือน ซึ่งใกล้เคียงกับการศึกษาของโรงพยาบาลลําปางที่มูลค่า
ประหยัด ยาอยู่ ท่ี 20,000 บาทต่ อ เดือ น 4 ซึ่ง ผลของมูล ค่ า การ
ประหยัดยาในการศึกษานี้ในแต่ละครัง้ ลดลงอาจเนื่องจากผูป้ ่วยมี
ความร่วมมือในการใช้ยาดีข้นึ จึงทําให้มยี าเหลือ จํานวนน้ อยลง
นอกจากนี้ สามารถลดปญั หาด้านยา ป้องกันความคลาดเคลื่อน
ทางยา ซึง่ คล้ายกับการศึกษาของ Lubowski และคณะ5,6 และผล
ในการรักษาทางคลินิกดีข้นึ อย่างมีนัยสําคัญทางสถิติ ในจํานวน
ผูป้ ่วยทีม่ าติดตามผลระดับนํ้ าตาลได้ครบทัง้ 3 ครัง้ แต่การศึกษา
นี้ ไม่ส ามารถติด ตามผู้ป่วย 200 ราย จนครบ 3 ครัง้ ได้ท งั ้ หมด
เนื่องจากมีผปู้ ว่ ยจํานวนหนึ่งติดปญั หาเรือ่ งสิทธิในการรักษาไม่ถูก
ส่งตัวมารับการรักษาต่อทีโ่ รงพยาบาล และระยะเวลาทีจ่ ํากัด มีผู้
เข้าการศึกษาในช่วงต้นการศึกษาจํานวนน้ อย ทําให้ผู้ป่วยที่เข้า
การศึก ษาช่ ว งหลัง มีร ะยะเวลาติด ตามสัน้ อีก ทัง้ การติด ตาม
ผลลัพธ์ทางคลินิกในผูป้ ่วยเป็ นการติดตามผลตามการรักษาปกติ
ผู้วจิ ยั จึง ไม่ไ ด้แ ทรกแซงหรือ กํ า หนดให้ผู้ป่วยต้อ งตรวจค่า ทาง
ห้อ งปฏิบ ัติก ารดัง กล่ า วให้ค รบทุ ก ครัง้ ที่ม าพบแพทย์ จึง ทํ า ให้
ผูป้ ว่ ยบางรายเท่านัน้ ทีม่ ตี วั ชีว้ ดั หรือผลลัพธ์ในการศึกษาครบถ้วน
การนํ ากระบวนการประสานรายการยามาใช้ร่วมกับมีการให้
ข้อมูลด้านยาและการดูแลตนเองกับผูป้ ว่ ยมาใช้ในผูป้ ว่ ยโรคเรือ้ รัง
ไทยเภสัชศาสตร์และวิทยาการสุขภาพ ปี 7 ฉบับ 2, เมย. – มิย. 2555
ที่ ม ี ค วามจํ า เป็ นต้ อ งใช้ ย าอย่ า งต่ อ เนื่ อง และมาติ ด ตาม
ผลการรัก ษาในระยะยาว น่ า จะช่ว ยลดปญั หาด้านยา ประหยัด
มูลค่ายา และปรับปรุงผลลัพธ์ทางคลินิกของผูป้ ว่ ยได้
กิ ตติ กรรมประกาศ
ผู้ ว ิ จ ั ย ขอขอบคุ ณ ผู้ อํ า นวยการ อายุ ร แพทย์ ก ลุ่ ม งาน
อายุรศาสตร์ โรงพยาบาลนพรัตนราชธานี ผูป้ ่วยและญาติผูป้ ่วย
ทุกท่านทีใ่ ห้ความสนับสนุ นและให้ความร่วมมือเป็ นอย่างดี
References
1. Rozich JD, Resar RK, Medication Safety: one organization’s
approach to the challenge. J Clin Outcomes Manage 2001; 8(10):
27-34.
2. The Joint Commission on Accreditation of Healthcare Organizations
(JCAHO). Using medication reconciliation to prevent errors. Sentinel
Event Alert Issue 35, Jan. 2006.
3. Bates DW, Cullen DJ, Laird N, et al. Incidence of adverse drug
events and potential adverse drug events. Implications for
prevention. JAMA 1995;274:29-34.
4. ปิ ยวรรณ เหลืองจิรโณทัย, ศุภธิดา สิทธิหล่อ, รุ่งทิวา หมืน่ ปา. ถุงเขียว
ใบย่ อ ม ต้ อ มยามาโรงพยาบาล การนํ า เสนอผลงานเครื อ ข่ า ยวิ จ ัย
โรงพยาบาลเขตภาคเหนือ ครัง้ ที่ 1 (1st RNNRH) “Quality Research &
Research of Quality”, ห้องประชุมโรงพยาบาลลําปาง, 23-24 มิถุนายน
2551.
5. Lubowski TJ, Cronin LN, Pavelka RW, Briscoe-Dwyer LA,
Briceland LL, Hamilton RA. Effectiveness of a medication
reconciliation project conducted by PharmD students. Am J Pharm
Educ 2007; 71: 1-7.
6. สุวนั นา ประพฤตินอก, นฤนาถ วิเศษ, นิอซั รี เจ๊ะเมาะ. การประยุกต์ใช้
กระบวนการ Medication Reconciliation เพือ่ ศึกษาปญั หาทางยาในเรื่อง
อาการไม่พงึ ประสงค์และความร่วมมือในการใช้ยาในผูป้ ่วยเบาหวานทีเ่ ข้า
รับการรักษาแบบผูป้ ว่ ยนอก ณ โรงพยาบาลลาดกระบัง กรุงเทพมหานคร.
ปริญญานิพนธ์. สมุทรปราการ: มหาวิทยาลัยหัวเฉียวเฉลิมพระเกียติ;
2553.
Editorial note
Manuscript received in original form on January 10, 2012;
accepted in final form on October 2, 2012
77 Thai Pharm Health Sci J Vol. 7 No. 2, Apr. – Jun. 2012