บทความวิจยั

การบูรณาการบทบาทของเภสัชกรด้านการคุ้มครองผูบ้ ริ โภคในระบบสุขภาพชุมชน

พงษ์ศกั ดิ ์ นาต๊ะ1,2, พักตร์วภิ า สุวรรณพรหม3,รัตนาภรณ์ อาวิพนั ธ์3

1นักศึกษาบัณฑิตศึกษา สาขาการจัดการเภสัชกรรม คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่

2กลุ่มงานเภสัชกรรมและคุม
้ ครองผูบ้ ริโภค โรงพยาบาลเทิง จังหวัดเชียงราย
3ภาควิชาบริบาลเภสัชกรรม คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่

บทคัดย่อ
วัตถุประสงค์: เพื่อศึกษาการบูรณาการบทบาทของเภสัชกรด้านการคุ้มครองผูบ้ ริโภคในระบบสุขภาพชุมชน วิ ธีการ:
การศึกษานี้เป็ นวิจยั เชิงคุณภาพโดยการสัมภาษณ์เชิงลึกเภสัชกรและผู้เกีย่ วข้องในระบบสุขภาพชุมชน การสังเกตกระบวนการ
ทางานของเภสัชกร และการวิจยั เอกสารรวบรวมผลงานของเภสัชกร การวิจยั เก็บข้อมูลระหว่างเดือนพฤศจิกายน 2558 ถึง
กรกฎาคม 2559 การวิเคราะห์ขอ้ มูลใช้การตีความและให้ความหมายข้อมูลเชิงคุณภาพ ผลการวิ จยั : การบูรณาการงานคุม้ ครอง
ผู้บริโภคในระบบสุขภาพชุมชนไม่ได้มุ่งเน้นเฉพาะประเด็นทางกฎหมาย ที่เน้นการควบคุมหรือกากับตัวผลิตภัณฑ์ให้มคี วาม
ปลอดภัยเท่านัน้ แต่เป็ นการก้าวออกจากบริบทของกฎหมายไปหาประชาชนในฐานะผูบ้ ริโภคทีไ่ ด้รบั ผลกระทบโดยตรงจากการ
บริโภค มิติของปั ญหาจึงเชื่อมโยงอยู่กบั บริบททางสังคมและวัฒนธรรมของคนในชุมชน กระบวนการแก้ไขปั ญหาจึงเป็ นการ
ออกแบบร่วมกับชุมชนภายใต้บริบทของชุมชน โดยการค้นหาและพัฒนาศักยภาพของชุมชน บนพืน้ ฐานความรูข้ องชุมชนร่วมกับ
ฐานความรูท้ างวิชาการของเภสัชกรแบบผสมผสาน ด้วยกระบวนการจัดการความรู้ ทท่ี าให้ชุมชนเกิดการเรียนรู้ทจ่ี ะนาไปสู่การ
่ น สรุป:การเปิ ดบทบาทด้านการคุม้ ครองผูบ้ ริโภคในบริบทชุมชน
เฝ้ าระวังปั ญหาจนเป็ นวิถปี กติของชุมชนอย่างต่อเนื่องและยังยื
ของเภสัช กรต้องอาศัยการบูรณาการความรู้ ทักษะ และความชานาญในหลายสาขาเข้าด้วยกัน ทัง้ ความรู้ทางเภสัชศาสตร์
สังคมศาสตร์ มนุษยศาสตร์ ฯลฯ ทีต่ อ้ งได้รบั การพัฒนาและฝึกฝน อีกทัง้ ต้องปรับเปลีย่ นกระบวนทัศน์ในการทางานของเภสัชกร
ให้กา้ วข้ามฐานคติทางความคิดแบบวิทยาศาสตร์ไปสู่แนวคิดแบบองค์รวมทีไ่ ม่มุ่งเน้นตนเองเป็ นศูนย์กลางของความรู้ แต่เป็ น
การน้อมตัวเองลงไปหาความรู้ทม่ี อี ยู่ในชุมชนและบูรณาการเข้าด้วยกัน จนเกิดเป็ นความรู้ทเ่ี ป็ นแบบแผนปฏิบตั ขิ องชุมชน การ
ให้คุณค่าและความหมายต่อตนเองและงานทีป่ ระโยชน์สขุ ของสาธารณะ การมองคนอื่นอย่างเท่าเทียม การเห็นตนเองและคนอื่น
เป็ นมนุ ษย์ท่มี คี วามสุขทุกข์ร่วมกันในสังคม เป็ นการยกระดับการทางานด้านการคุ้มครองผู้บริโภคของเภสัชกรให้มคี ุณ ค่าและ
ความหมายต่อเพื่อนมนุษย์ เพื่อเยียวยาสังคมตามแนวทางของระบบสุขภาพชุมชนอย่างแท้จริง
คาสาคัญ: เภสัชกร การคุม้ ครองผูบ้ ริโภค การบูรณาการ ระบบสุขภาพชุมชน กระบวนทัศน์

รับต้นฉบับ: 17 ธ.ค. 2560, ได้รบั บทความฉบับปรับปรุง: 10 ก.พ. 2561, รับลงตีพมิ พ์: 24 ก.พ. 2561
ผูป้ ระสานงานบทความ: พงษ์ศกั ดิ ์ นาต๊ะ กลุ่มงานเภสัชกรรมและคุม้ ครองผูบ้ ริโภค โรงพยาบาลเทิง ถ.พิศาล ต.เวียง อ.เทิง จ.เชียงราย 57160 E-
mail: Pongsak_nata@yahoo.com
 RESEARCH ARTICLE

Integrating Pharmacist’s Roles in Health Consumer Protection

into Community Health System
Pongsak Nata1,2, Puckwipa Suwannaprom3, Ratanaporn Awiphan3

1Graduate Student in Pharmacy Management, Faculty of Pharmacy Chiang Mai University

2Department of Pharmacy and Health Consumer Protection, Thoeng Hospital, Chiang Rai
3Department of Pharmaceutical Care, Faculty of Pharmacy Chiang Mai University

Abstract
Objective: To explore the integration of pharmacist’s roles in health consumer protection into community health
system. Method: This study was qualitative research collecting the data by conducting in-depth interview with
pharmacists and those in community health system, observing pharmacists’ work process and doing documentary
research on pharmacists’ work. Data collection was conducted between November 2015 and July 2016. Data were
analyzed through interpreting and examining the meaning of qualitative data. Results: Integration of the works on
consumer protection practice into community health system was not limited only to those related to law enforcement
targeting on the control and supervision of health products to ensure safety of use. Instead, it was a step out of legal
context to reach the public as a consumer directly affected by consuming health products. Dimension of the problems
on consumer protection, hence, were related to social and cultural context in the community. Resolution of the problems
was inevitably in collaboration with the community within its context to identify its potential and empower the community
on its knowledge base together with pharmacists’ scientific one by using knowledge management process leading to
learning of community and the continuous and sustainable monitoring of the problems as its normal way of life.
Conclusion: Expanding of the roles of pharmacists on consumer protection in community context requires the integration
of knowledge, skills and expertise from various disciplines, including pharmaceutical sciences, social sciences and
humanities etc., that needs to be trained. Pharmacists need to shift their paradigm of working to step over ideology of
scientific thinking and adopting a holistic view by deserting the idea of oneself as a center of knowledge. The shift
equates bending down oneself to the existing knowledge within the community and integrating it to become practical
knowledge for the community, valuing and meaning giving on self and work that benefits the mankind, respecting the
others, and viewing oneself and others as human sharing happiness and suffering in society. The shift enhances values
and meaning of the work on consumer protection in community for humanity in remedying the society consistent to the
real philosophy of community health system.
Keywords: pharmacist, consumer protection, integration, community health system, paradigm

62
บทนา
สุ ข ภาพชุ ม ชนเป็ นปรัช ญาแนวคิด ในการตรา
กฎหมายด้านสุขภาพ (1, 2) ที่ประเทศใช้ในการขับเคลื่อน
ไปสู่สงั คมแห่งสุขภาวะของคนไทย แนวคิดนี้มพี ้นื ฐานมา
จากสาธารณสุ ข มูล ฐานซึ่ง เป็ น แนวคิด สากลที่ไ ด้ร ับ การ
ยอมรับ ที่ผ่ า นการสัง เคราะห์ใ ห้ส อดคล้อ งกับ บริบ ทด้า น
สุขภาพของประเทศทีเ่ ปลีย่ นแปลงไป แนวคิดนี้มพี น้ื ฐานมา
จากประสบการณ์ในการดาเนินนโยบายด้านสาธารณสุขมูล
ฐานในอดีตที่ผ่านมา และเกิดจากความต้องการในการรื้อ
ฟื้ นงานสาธารณสุ ข มู ล ฐานขึ้น มาอีก ครัง้ ผ่ า นเครื่อ งมือ
บริการปฐมภูมิ (3-5) การเกิดขึน้ ของนโยบายหลักประกัน
สุขภาพถ้วนหน้ า กองทุนสนับสนุ นการสร้างเสริมสุขภาพ
และพระราชบั ญ ญั ติ สุ ข ภาพแห่ ง ชาติ พ .ศ. 2550 คื อ
ตัว อย่ า งของความพยายามในการ “บู ร ณาการ” ความ
ร่วมมือจากภาคส่วนทีเ่ กี่ยวข้องเข้าด้วยกันเพื่อจัดระเบียบ
สังคมสุขภาพขึน้ ใหม่ภายใต้แนวคิดสุขภาพชุมชน ความท้า
ทายคือการพัฒนาแนวคิดดังกล่าวให้เกิดขึน้ ให้เป็ นทีย่ อมรับ
ในสัง คมวงกว้า งและการจัด การกับ ความไร้ร ะเบีย บของ
ระบบสุขภาพในปั จจุบนั
หลัก การบู ร ณาการ (integration) เป็ นหลัก การ
หนึ่ ง ของระบบบริก ารปฐมภู มิ ท่ีเ ป็ น ส่ ว นหนึ่ ง ของระบบ
สุขภาพชุมชน (6) โดยเป็ นการรวมเข้าด้วยกันของคน กลุ่ม
คน องค์ก ร องค์ค วามรู้ วิท ยาการ ฯลฯ ที่เ กี่ย วข้อ งกับ
สุขภาพอย่างผสมผสาน เพื่อให้เกิดความร่วมมือในระดับ
ต่าง ๆ ในการดูแลกลุ่มเป้ าหมาย หลักการนี้ให้ความสาคัญ
กับความเชื่อมโยง ความสัมพันธ์ระหว่างหน่ วยย่อย โดยมี
เป้ าหมายร่วมเป็ นตัวกากับกระบวนการขับเคลื่อนให้ไปใน
ทิศทางเดียวกัน ทัง้ ยังต้องคานึงถึง “บริบท” ที่เป็ นอยู่ใ น
ขณะนั ้น เพื่ อ หวั ง ผลให้ เ กิ ด การปรั บ เปลี่ ย นวิ ถี ชี วิ ต
พฤติก รรม หรือ ธรรมเนี ย มปฏิบ ัติ เ กี่ย วกับ สุข ภาพ ที่จ ะ
น าไปสู่สุข ภาวะที่เ ป็ น เป้ า หมายสูง สุ ด ของระบบสุ ข ภาพ
ชุมชน (7, 8)
มูลเหตุ ดงั กล่าวทาให้วิชาชีพทางการแพทย์และ
สาธารณสุขมีการปรับ กระบวนทัศน์ ใ นการทางานเพื่อ ให้
สอดคล้ อ งกับ ระบบสุ ข ภาพที่ เ ปลี่ ย นไป เช่ น เดี ย วกับ
“วิชาชีพเภสัชกรรม” ที่มบี ทบาทตามกฎหมายในการดูแล
สุขภาพด้านเภสัชกรรมและการคุ้มครองผู้บริโภค (ด้านยา
และผลิตภัณฑ์สุขภาพ) เพื่อให้ประชาชนมีความปลอดภัย
ในการใช้ยาและผลิตภัณฑ์สุขภาพ (9) การแสดงบทบาท
วิช าชีพ เภสัชกรรมภายใต้แนวทาง “เภสัช กรรมปฐมภูมิ”
63
เป็ น รู ป แบบหนึ่ ง ของการแสดงบทบาทให้ ส อดคล้อ งกับ
ทิศ ทางของระบบสุขภาพชุมชน อย่ า งไรก็ตามการแสดง
บทบาทดังกล่าวยังไม่ถูกสังเคราะห์เพื่อกาหนดเป็ นแนวทาง
ปฏิบตั ทิ ช่ี ดั เจน ทาให้งานเภสัชกรรมปฐมภูมดิ าเนินไปตาม
ความพร้อ มของทรัพ ยากรและปั จ จัย หนุ น เสริม ที่แ ต่ ล ะ
หน่ วยงานมี (10) และความพึงพอใจในงานนี้ของเภสัชกร
เป็ นปั จจัยสาคัญทีท่ าให้เภสัชกรทางานด้านเภสัชกรรมปฐม
ภู มิ (11) สะท้ อ นให้ เ ห็ น ว่ า บทบาทดั ง กล่ า วไม่ ไ ด้ ถู ก
กาหนดให้ยดึ ถือปฏิบตั โิ ดยทัวไป ่ ประกอบกับแนวทางการ
พัฒ นาบทบาทเภสัช กรรมปฐมภู มิมีค วามแตกต่ า งกัน
ระหว่างองค์กรหลากหลายทีเ่ กี่ยวข้อง ทาให้แบบแผนการ
แสดงบทบาทดังกล่าวมีความหลากหลายตามไปด้วย
การวิจยั นี้มวี ตั ถุประสงค์เพื่อตอบคาถามว่า เภสัช
กรบูร ณาการบทบาทด้า นการคุ้ม ครองผู้บ ริโ ภคในระบบ
สุ ข ภาพชุ ม ชนอย่ า งไรในระบบสุ ข ภาพชุ ม ชน และใน
กระบวนการนัน้ เภสัช กรรมีก ระบวนทัศ น์ อ ย่ า งไรในการ
บู ร ณาการ ผลการวิจ ัย จะช่ ว ยอธิบ ายและแสดงให้เ ห็น
หลักการพืน้ ฐานของการบูรณาการบทบาทดังกล่าว อันจัก
น าไปสู่ ก ารพัฒ นาบทบาทวิช าชีพ เภสัช กรรมในระบบ
สุขภาพชุมชนให้มคี วามชัดเจนต่อไป
วิ ธีการวิ จยั
การวิจยั นี้ได้รบั อนุมตั จิ ากคณะกรรมการจริยธรรม
วิจยั ของคณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ เลขที่
30/2558 รับ รอง ณ วัน ที่ 25 กัน ยายน 2558 การวิจ ัย มี
ระเบียบวิธวี จิ ยั ดังนี้
รูปแบบการวิ จยั
การวิจยั นี้เป็ นการวิจยั เชิงคุณภาพแบบการศึกษา
เฉพาะกรณี (case study approach) (12) รู ป แบบเป็ น
การศึกษาเชิงพรรณนาและมุ่งหาคาอธิบายด้วยการตีความ
และให้ความหมายชุดประสบการณ์ของเภสัชกรผู้ให้ขอ้ มูล
ในการแสดงบทบาทด้า นการคุ้ม ครองผู้บ ริโ ภคในระบบ
สุขภาพชุมชน
ผูใ้ ห้ข้อมูล
ผู้ใ ห้ข้อ มูล เป็ น ผู้ ท่ีมีป ระสบการณ์ ม าก คือ เป็ น
เภสัช กรที่มีประสบการณ์ ในการทางานด้านการคุ้มครอง
ผู้บริโภคในชุมชนมาเป็ นระยะเวลานาน มีผลงานในด้านนี้
เป็ นที่ประจักษ์ และได้รบั การยอมรับในวิชาชีพเภสัชกรรม
สหวิชาชีพ หรือสังคมในวงกว้างอย่างน้อยในระดับจังหวัดที่
เภสัชกรสังกัดอยู่ การคัดเลือกผู้ให้ขอ้ มูลใช้การเลือกแบบ
ยึดจุดมุ่งหมายของการศึกษา (purposeful sampling) (12)
และการคัดเลือกแบบเจาะจง (13) ร่วมกับการแนะนาต่อกัน
ไป (snow-ball technique) (12) โดยเริ่ ม ต้ น จากที ม วิ จ ัย
พิจารณาร่วมกันเพื่อค้นหาเภสัชกรทีม่ ปี ระสบการณ์ในการ
ท างานคุ้ ม ครองผู้ บ ริ โ ภคเชิง รุ ก และมี ก ารประสานกับ
หน่ วยงานอื่นในชุมชนเพื่อแก้ไขปั ญหาในพื้นที่ และได้รบั
การยอมรับ ในวงการวิช าชีพ เภสัช กรรม และ/หรือ ใน
ระดับประเทศ เภสัชกรท่านดังกล่าวเป็ นผู้แนะนาเภสัชกร
ผูใ้ ห้ขอ้ มูลรายอื่น ๆ รวมทัง้ หมด 3 คน ผูว้ จิ ยั ยังเก็บข้อมูล
เพิ่ม เติม จากผู้ใ ห้ข้อ มูลเสริม ที่เ ภสัชกรผู้ใ ห้ข้อ มูลหลักให้
คาแนะนา ได้แก่ บุคลากรวิชาชีพอื่นหรือบุคลากรในองค์กร
อื่น ที่ท างานร่ ว มกัน กับ เภสัช กรผู้ใ ห้ข้อ มูล หลัก การเก็บ
ข้อ มูลจากผู้ให้ข้อ มูลเสริม เดิมมีเ ป้ าหมายเพื่อ การยืนยัน
ข้อมูล (triangulation) (12) ทีไ่ ด้จากเภสัชกรผูใ้ ห้ขอ้ มูลหลัก
เท่านัน้ แต่เมื่อได้พูดคุย ผูใ้ ห้ขอ้ มูลเสริมนี้ไม่เพียงแต่เป็ นผู้
ยืนยันข้อมูลเท่านัน้ แต่ยงั สามารถให้ขอ้ มูล ทีเ่ ป็ นประโยชน์
ต่อการวิเคราะห์ขอ้ มูลอีกด้วย ผูว้ จิ ยั จึงได้ใช้ขอ้ มูลเหล่านี้ใน
การเขียนรายงานการวิจยั ด้วย
วิ ธี ก ารเก็ บ รวบรวมข้ อ มู ล และตรวจสอบ
คุณภาพ
หลัง จากติด ต่ อ ประสานงานชี้แ จงโครงการและ
ได้รบั การตอบรับจากเภสัชกรผูใ้ ห้ขอ้ มูลแล้ว ผูว้ จิ ยั เดินทาง
ไปพบผู้ให้ขอ้ มูล ณ พื้นที่ปฏิบตั ิงาน ผู้วิจยั ใช้เทคนิคการ
เก็บข้อมูลหลายวิธแี บบผสมผสาน เพื่อให้ได้ขอ้ มูลจากชุด
ประสบการณ์ ของผู้ให้ขอ้ มูล ที่เพียงพอสาหรับการตีความ
และให้ความหมาย ประกอบด้วย การสังเกตกระบวนการ
ทางานแบบมีส่วนร่วม การสัมภาษณ์ เชิงลึก ในผู้ให้ข้อมูล
หลัก และการสนทนากลุ่ ม กับ บุค คลที่ท างานร่วมกับผู้ให้
ข้อมูลหลัก เครื่องมือในการศึกษาคือตัว ผู้วจิ ยั ซึ่งรวบรวม
ข้อ มูลโดยใช้วิธีการเชิง คุณภาพ (12, 13) ผู้วิจ ัย ใช้เครื่อง
บันทึกเสียงและการจดบันทึกในการบันทึกข้อมูล การเก็บ
ข้อ มูล ท าระหว่ า งเดือ นพฤศจิกายน 2558 ถึง กรกฎาคม
2559 ภายหลัง จากการลงพื้น ที่แ ต่ ละครัง้ ผู้วิจ ัย วิเ คราะห์
ข้อมูลเบือ้ งต้นร่วมกับการศึกษาเอกสารผลงานของเภสัชกร
การวิ เคราะห์ข้อมูล
การศึ ก ษาใช้ ก ระบวนการวิเ คราะห์ ข้อ มู ล เชิง
คุณภาพ (12) โดยการนาข้อมูล ที่ได้จ ากภาคสนามแต่ ละ
ครัง้ มาวิเ คราะห์เบื้องต้น เมื่อ ได้ เ ก็บ ข้อมูล เพิ่มเติมจะนา
ข้อมูลทัง้ หมดมาวิเคราะห์ร่วมกันอีกครัง้ หนึ่ง
ผลการวิ จยั และอภิ ปรายผล
การวิเคราะห์ขอ้ มูล พบว่า การบูรณาการบทบาท
เภสัชกรด้านการคุม้ ครองผูบ้ ริโภคในระบบสุขภาพชุมชนมี
ความสัม พัน ธ์ก ับ ปรัช ญาและแนวคิด ของระบบสุ ข ภาพ
ชุ ม ชนอย่ า งชัด เจน ประเด็ น หลัก ที่ พ บในการวิ จ ัย มี 4
ประเด็นสาคัญ คือ 1) การทาความเข้าใจปั ญหาการคุม้ ครอง
ผู้บริโภคในมิติท่เี ป็ นองค์รวม 2) การใช้กระบวนการมีส่วน
ร่วมของชุมชนภายใต้บริบทของชุมชนในการแก้ปัญหา 3)
การบูรณาการบทบาทเภสัชกรด้านการคุม้ ครองผูบ้ ริโภคใน
ระบบสุขภาพชุมชน และ 4) การปรับเปลี่ยนกระบวนทัศน์
ของเภสัชกรในการดาเนินงานให้สอดคล้องกับปรัชญาและ
แนวคิดข้างต้น ดังมีรายละเอียด ดังนี้
1. การทาความเข้าใจปัญหาด้านการคุ้มครองผูบ้ ริโภค
การด าเนิ น งานของเภสัช กรด้ า นการคุ้ ม ครอง
ผู้บ ริโ ภคในระบบสุ ข ภาพชุ ม ชน เริ่ม ต้ น จาการท าความ
เข้าใจปั ญหาด้านการคุ้มครองผู้บริโภค ผลการวิจยั สะท้อน
ให้เห็นมุมมองของเภสัชกรต่อปั ญหาการคุม้ ครองผูบ้ ริโภค
ในชุมชนว่ามีลกั ษณะดังต่อไปนี้
1.1 ผูบ้ ริโภคอยู่ในภาวะจายอมและตกเป็ นเหยือ่
พฤติกรรมการบริโภคยาและผลิตภัณฑ์สุขภาพไม่
เหมาะสมในชุมชน เป็ นผลจากการใช้ชุด ความรู้และความ
เชื่อทีช่ ุมชนผลิตขึน้ เองผ่านการบอกต่อถึงผลของผลิตภัณฑ์
เมื่อได้ทดลองใช้ด้วยตนเอง และผ่านการโฆษณาชวนเชื่อ
โดยผู้ประกอบการ ชุด ความรู้และความเชื่อนี้ สมั พัน ธ์ก ับ
ความหวัง ของประชาชนที่ต้อ งการจะพ้น จากความทุ ก ข์
ทรมานจากความเจ็บป่ วย เช่น ผูป้ ่ วยโรคเรือ้ รัง ผูป้ ่ วยนอน
ติดบ้านติดเตียง ผู้สูงอายุ เงื่อนไขเหล่านี้นาพาผู้ป่วยไปสู่
การแสวงหายาและผลิต ภัณฑ์สุข ภาพเพื่อ เยียวยาความ
ทุกข์ของตนเอง ผู้ป่วยเหล่านี้จงึ เป็ นกลุ่มเป้ าหมายหลักใน
การโฆษณาชวนเชื่อของผู้ประกอบการ ความหวัง ที่จะพ้น
จากความทุกข์ทรมานเป็ น ที่มาของการระบาดของยาและ
ผลิ ต ภั ณ ฑ์ สุ ข ภาพในชุ ม ชน ดัง ค ากล่ า ว “คนไข้เ ขารอ
ความหวังอยู่ พอเห็นคนมาขายก็ซ้อื ” (อสม.1)
นอกจากนี้ พฤติก รรมการใช้ย าและผลิต ภัณฑ์
สุขภาพไม่เหมาะสมเป็ นภาวะจายอมของผูบ้ ริโภคต่อสภาพ
เศรษฐกิจและสังคมทีผ่ ลักดันให้ต้องใช้ร่างกายทางานหนัก
เพื่อหาเลี้ยงปากท้องตนเองและครอบครัว เมื่อร่างกายมี
ความติ ด ขัด ไม่ ส ามารถท างานหรื อ ท างานได้ น้ อ ยลง
ประชาชนกลุ่มนี้จะแสวงหายาเพื่อแก้ไขอุปสรรคหรือความ
ติด ขัด ในการดารงชีวิต ประจ าวัน เหล่ า นี้ เพื่อ ให้ร่ า งกาย
64
สามารถกลับไปทางานต่อได้เป็ นปกติ ดังคากล่าว “ชีวติ จริง
เนีย่ บางคนมันต้องใช้น่ะ อย่างยาแก้ปวดยาซองอย่างนี้น่ะ
มันไม่มที างเลือก” (เภสัชกรผูใ้ ห้ขอ้ มูล)
ยาทีท่ าให้เกิดชุดความรูแ้ ละความเชื่อเหล่านี้มคี ุณ
ลักษณะเฉพาะคือสามารถตอบสนองต่อภาวะผิดปกติของ
ร่ า งกายที่เ ห็น ผลรวดเร็ว ยาสเตีย รอยด์ถู ก น ามาใช้เ ป็ น
เครื่องมือต่อรองกับความทุกข์และความหวังของประชาชน
มากที่สุด ด้วยฤทธิท์ างเภสัชวิทยาของสเตียรอยด์ ท่ีอ อก
ฤทธิหลายระบบทั
์ วร่
่ างกายและเห็นผลในเวลาอันสัน้ ทาให้
อาการผิดปกติของร่างกาย เช่น อาการปวด อาการไข้ ภาวะ
เบื่ออาหาร ดีข้นึ อย่างทันตาเห็น ทาให้ผู้ป่วยพึงพอใจใน
ฤทธิของยาและใช้
์ ยาต่อเนื่อง กลายเป็ นชุดความรูแ้ ละความ
เชื่อของชุมชนทีผ่ ลิต ส่งต่อ แพร่กระจาย และฝั งแน่ นอยู่ใน
ชุมชน ดังคากล่าว
“(พูดถึงยาสเตียรอยด์)...แกบอกว่ามันกินมาเยอะ
แล้ว กินมาเป็ น 10 ปี แล้ว จากทีบ่ อกว่ายีห่ อ้ นี้ด.ี ..กินได้ปีนึง
ก็ เ ปลี ย่ นมาเป็ น อี ก ยี ห่ ้ อ นึ ง ที ว่ ่ า ดี ก็ กิ น มาอี ก เรื อ่ ย ๆ”
(พยาบาลวิชาชีพ)
1.2 ปั ญ หาการคุ้ ม ครองผู้บ ริ โ ภคมี ล ัก ษณะ
แพร่กระจาย
การแพร่กระจายของยาและผลิตภัณฑ์สุขภาพไม่
เหมาะสมในชุมชน สัมพันธ์กบั ความทุกข์จากความเจ็บป่ วย
ของประชาชนในชุมชน เมื่อความทุกข์ได้รบั การเยียวยา
ความนิยมในตัวผลิตภัณฑ์จะขยายไปในวงกว้างผ่านการ
บอกต่อเล่าขาน การแพร่กระจายจะดาเนินผ่านช่องทางที่
ประชาชนเข้าถึงง่าย เช่น ร้านขายของชา การขายตรง การ
แฝงมากับรถเร่ มหรสพพืน้ บ้าน และวิทยุชุมชน จนเกิดผล
กระทบในวงกว้างทีย่ ากต่อการควบคุม ดังคากล่าว “มันเต็ม
ไปหมด มันฮิตกินกันทัง้ หมู่บ้าน แล้วมันโฆษณาทางวิทยุ
ชุมชน” (อสม.)
การแพร่กระจายนี้ยงั มีความสัมพันธ์กบั วิถใี นการ
ดู แ ลสุ ข ภาพและค่ า นิ ย มทางสัง คมที่เ ปลี่ย นแปลงไปต่ อ
ร่างกาย วิถีและค่านิยมเหล่านี้ถูกกระตุ้นและสร้างขึ้นโดย
การท าให้สุ ข ภาพเป็ น สิน ค้า เช่ น การดู แ ลสุ ข ภาพด้ว ย
ผลิตภัณฑ์เสริมอาหารทีพ่ ยายามทาให้คุณค่าเหมือนเป็ นยา
ผลิตภัณฑ์ลดความอ้วน ผลิตภัณฑ์เพื่อผิวขาวกระจ่างใส
ผลิตภัณฑ์สาหรับภาวะเสื่อมสมรรถภาพทางเพศ ชุดความ
เชื่อ นี้ พ ร้อ มที่จ ะผลิต ได้เ สมอเมื่อ มีค วามทุ ก ข์ ห รือ ความ
ต้องการชนิดใหม่เกิดขึน้ ในชุมชน
65
“.....ในปั จ จุบนั มัน สามารถสร้างภาพมายาของ
ผลิ ต ภั ณ ฑ์ สิ น ค้ า ที ไ่ ม่ จํ า ต้ อ งบริ โ ภคให้ ก ลายเป็ น ของ
จําเป็ นต้องบริโภคไปเสียแล้ว ไม่ว่าจะเป็ นครีมหน้าขาว ครีม
สาวสะพรัง่ น้าํ มันนวดฟิตปั ง๋ พลังหนุ่ม ไปจนกระทัง่ วิตามิน
อาหารเสริม และหยู ก ยาต่ า ง ๆ มากมาย” (หนั ง สือ ถอด
บทเรียนของเภสัชกรผูใ้ ห้ขอ้ มูล)
1.3 ปั ญ หาคุ้ ม ครองผู้บ ริ โ ภคเป็ นปั ญ หาเชิ ง
ระบบ
ปั ญ หาด้า นการคุ้มครองผู้บ ริโภคเป็ นปั ญหาเชิง
ระบบที่มปี ั จจัยเกีย่ วข้องหลากหลาย ตัง้ แต่ คนขาย แหล่ง
กระจายยา ช่องทางจาหน่ ายและการส่งเสริมการขาย เช่น
การโฆษณาผ่านสถานีวทิ ยุ การขายตรง รถเร่ทม่ี าพร้อมกับ
มหรสพพืน้ บ้าน เหล่านี้คอื มิตดิ า้ นกว้างของปั ญหาด้านการ
คุม้ ครองผูบ้ ริโภค
“เรามองว่า สังคมมัน dynamic ไปเรือ่ ย ๆ วันนี้กนิ
ยาตัวนี้ วันหนึง่ ก็อาจจะมียาตัวอืน่ ๆ ทีไ่ ม่ใช่ยาตัวนี้ หรือ
อาจจะทําให้คนเป็ นโรคตับ คือมันจะมี product อืน่ หรือมี
พฤติกรรมอืน่ เดีย๋ วคนก็จะป่ วยอีกน่ะ” (เภสัชกรผูใ้ ห้ขอ้ มูล)
ในมิติเชิงลึก การใช้ยาและผลิตภัณฑ์สุขภาพไม่
เหมาะสมในชุมชนเป็ นปั ญหาเชิงพฤติกรรมส่วนบุคคลทีม่ ี
ความซับซ้อน การทีผ่ ปู้ ่ วยเรียนรูท้ จ่ี ะใช้ยาด้วยตนเองเพราะ
ภาวะจายอมทางสุขภาพ และให้คุณค่ากับผลลัพธ์ทด่ี ขี องยา
และผลิตภัณฑ์สุขภาพโดยไม่สนใจผลกระทบระยะยาว เกิด
เป็ น ชุ ด ความรู้แ ละความเชื่อ ที่ถู ก ผลิต ซ้ า จนกลายเป็ น
ค่านิยมปกติทฝ่ี ั งลึก พฤติกรรมผูบ้ ริโภคจึงเป็ นเพียงปลาย
เหตุ ของปั ญหา ที่ ย ั ง มี ปั จจั ย ด้ า นลึ ก ที่ เ กี่ ย ว ข้ อ ง อี ก
หลากหลาย ทาให้ปัญหาด้านการคุ้มครองผู้บริโภคมีความ
ละเอียดอ่อนและซับซ้อน
“ความรูส้ กึ ของคนทีก่ นิ ส่วนใหญ่เค้าจะบอกว่า ขอ
แค่ว่าวันนี้ฉันไม่ทรมาน ฉันยังมีชวี ติ อยู่พอแล้ว ถ้าถามว่า
เค้ า รู้ ม ัย๊ เค้ า รู้ ก ัน ทุ ก คน พี ช่ ายเขาก็ ต ายแล้ ว กิ น แบบ
เดียวกันนีล่ ะ พีส่ าวเค้าก็ตายแล้ว กินเหมือนกัน พากันกิน
จนตาย” (พยาบาลวิชาชีพ)
1.4 ปั ญหาด้านคุ้มครองผู้บริ โภคเชื่ อมโยงกับ
ประเด็นทางกฎหมาย
การเข้ า มาของยาและผลิ ต ภั ณ ฑ์ สุ ข ภาพไม่
เหมาะสมในชุ มชนส่วนใหญ่ แ ฝงตัวมาอย่ างผิดกฎหมาย
เช่น การปลอมปนยาสเตียรอยด์ในยาแผนโบราณและหลอก
ขายให้กบั ผูป้ ่ วยกลุ่มเป้ าหมาย การซุกซ่อนขายยาห้ามขาย
ในร้ า นขายของช าในชุ ม ชน และในบางกรณี ท้ า ทาย
กฎหมายโดยการโฆษณาชวนเชื่ออย่างเปิ ดเผยผ่านสือ่ วิทยุ
ชุมชน เป็ นต้น ปั ญหาการคุม้ ครองผูบ้ ริโภคจึงเชื่อมโยงกับ
ประเด็นทางกฎหมายอย่างแยกกันไม่ออก
“การนํ าสารสเตียรอยด์มาผสมในยานํ้ าสมุนไพร
แผนโบราณทีไ่ ด้รบั การขึ้นทะเบียนถูกต้องตามกฎหมาย...
แต่เมือ่ เภสัชกรลงไปติดตามตรวจสอบในสถานทีผ่ ลิต ผล
วิเ คราะห์กลับ ไม่พ บว่า มีส่วนผสมของสารสเตียรอยด์แต่
อย่างใด แต่ยาเหล่านี้เมือ่ ขายนอกจังหวัด (ทีเ่ ป็ นแหล่งผลิต)
กลับพบว่ามีสารสเตียรอยด์ผสมอยู่” (หนังสือถอดบทเรียน
ของเภสัชกรผูใ้ ห้ขอ้ มูล)
2. กระบวนการในการแก้ปัญหา
กระบวนการแก้ปั ญ หาของเภสัช กรใช้วิธีก ารที่
หลากหลาย จากข้อมูลการวิจยั กระบวนการแก้ปัญ หามี
ลักษณะสาคัญ 3 ประการได้แก่
2.1 การสร้างพลังให้กบั ชุดความรูใ้ หม่และการ
จัดการความรูใ้ นชุมชน
พฤติ ก รรมการใช้ ย าและผลิต ภัณ ฑ์สุ ข ภาพไม่
เหมาะสมในชุมชนเป็ นผลจากการใช้ชุดความรู้ และความ
เชื่อเดิมที่เกิดขึน้ ผ่านการเรียนรู้ ส่งต่อ และฝั งแน่ นจนเป็ น
วิถปี กติของชุมชน โดยไม่รสู้ กึ ว่าเป็ นความผิดหรือความไม่
เหมาะสม การด าเนิ น งานของเภสัช กรเพื่ อ แก้ ปั ญหา
ดังกล่าวจึงเป็ นการสร้างชุดความรู้ใหม่ให้กบั ชุมชนว่า “ยา
และผลิตภัณฑ์สุขภาพเหล่านัน้ เป็ นอันตราย ผิดกฎหมาย
และไม่ควรบริโภค” เพื่อให้ชุดความรู้ใหม่น้ีค่ อย ๆ ปรากฏ
โผล่ ขยายตัว และท าให้ชุ ด ความรู้ แ ละความเชื่อ เดิม ลด
ความสาคัญลง ในการสร้างพลังให้กบั ชุดความรูใ้ หม่ เภสัช
กรดาเนินการผ่านหลักฐานเชิงประจักษ์ ท่เี กิดขึน้ ในชุมชน
เพื่อ ให้ชุ ม ชนประจัก ษ์ ถึง ผลผลิต ของชุ ด ความเชื่อ เดิม ที่
ได้ ร ั บ การเยี ย วยาด้ ว ยชุ ด ความรู้ ใ หม่ โดยการน า
สถานการณ์ปัญหาทีเ่ กิดขึน้ จริงในชุมชนและมีผลกระทบสูง
มาเปิ ดเผยให้ชุมชนได้รบั รู้ เช่น กรณีผู้ป่วยเสียชีวิตหรือ
ผูป้ ่ วยทีไ่ ด้รบั ผลกระทบรุนแรงในชุมชนมาเป็ นตัวอย่างการ
เรีย นรู้ โดยการตัง้ ค าถามกับ ชุ ม ชนว่ า “ปรากฏการณ์ ที ่
เ กิ ด ขึ้ น ชุ ม ช น รู้ สึ ก อ ย่ า ง ไ ร แ ล ะ จ ะ ทํ า อ ย่ า ง ไ รกั บ
ปรากฏการณ์ นั น้ ” การด าเนิ น งานเน้ น การแลกเปลี่ย น
พูดคุย และสร้างความสัมพันธ์ในแนวราบไม่ให้มอี านาจของ
การควบคุ ม ก ากับ สัง่ การ หรือ ตัด สิน ด้ว ยแนวคิด และ
วิธีการของเภสัชกร ทัง้ นี้เป็ นการเปิ ดพื้นที่ให้มีการแสดง
ความคิดเห็นอย่างกว้างขวาง ทาให้เกิดการแลกเปลี่ยนชุด
ความรู้ การสังเคราะห์ และออกแบบการแก้ไขปั ญหาร่วมกัน
ระหว่างชุมชนกับเภสัชกร จนกลายเป็ นวิธกี ารแก้ปัญหาที่
เหมาะสมและชุมชนยอมรับ
“มันเป็ นกระบวนการในชุมชน เหมือนกับผ่านการ
กระทําของตัวเขาเอง กินแล้วมันเป็ นอย่างนี้นะ เคสที ่ 1 เคส
ที ่ 2 เห็นมัยยายนั
๊ น้ เห็นไหมยายนี้ มันก็เหมือนกับเรียนรู้
ด้ว ยตัว ของเขาเอง ยกตัว อย่ า งไปได้เ รือ่ ย ๆ คนนัน้ เป็ น
อย่างนี้นะ เค้าก็จะคุยไปเรือ่ ย ๆ” (พยาบาลวิชาชีพ)
2.2 การสร้ า งพลัง เครื อ ข่ า ยในการจัด การ
ปัญหาการคุ้มครองผูบ้ ริโภคในชุมชน
การเริ่ ม ต้ น จากการท าความเข้า ใจปั ญ หาการ
บริโ ภคไม่ เ หมาะสมในชุ ม ชน ท าให้ เ ภสัช กรเห็น ความ
ซับ ซ้ อ นของปั ญหาว่ า มี ปั จจัย ที่ เ กี่ ย วข้ อ งหลากหลาย
กระบวนการแก้ปัญหาไม่สามารถจัดการได้ด้วยวิธกี ารใด
วิธกี ารหนึ่งหรือหน่ วยงานใดหน่ วยงานหนึ่งเพียงลาพัง แต่
ต้องอาศัยความร่วมมือจากชุมชนในลักษณะเครือข่ายการ
ดาเนินงาน การออกแบบกระบวนการแก้ปัญหาจึง เป็ นการ
ค้ น หาและประเมิน ศัก ยภาพของชุ ม ชน แล้ ว เชื่อ มโยง
ประเด็นปั ญหาการคุ้มครองผู้บริโภคเข้าไปเพื่อให้เกิดการ
เรียนรูแ้ ละออกแบบวิธกี ารแก้ปัญหาร่วมกัน
“ชุมชนเค้ามีศกั ยภาพ มันมีทงั ้ ความรู้ ทัง้ วิธีการ
เอาตัวรอด เพียงแต่ว่ามันอาจจะเป็ นกระบวนการทีม่ นั ไม่
เจ๋ง มันอาจจะไม่เจ๋งมาก แต่กระบวนการจัดการความรู้มนั
เป็ นตัวไปเจียระไน” (เภสัชกรผูใ้ ห้ขอ้ มูล)
ในการเข้าไปมีส่วนร่วมของเภสัชกรในการพัฒนา
เครือข่ายคุม้ ครองผูบ้ ริโภคในชุมชน เภสัชกรไม่ได้มุ่งการนา
ประเด็น ปั ญ หาด้า นการคุ้ม ครองผู้บ ริโ ภคเข้า ไปเพื่ อ ให้
เครือข่ายดาเนินการแก้ปัญหาในทันที แต่ เป็ นการเข้าไป
เรียนรู้และพัฒนาความสัมพันธ์จนเกิดความไว้เนื้อเชื่อใจ
แล้ ว จึง พัฒ นากระบวนการขับ เคลื่อ นเพื่ อ แก้ ปั ญ หาไป
ด้วยกัน
“ลองเปลีย่ นจากวิธเี ดิม ๆ ทีเ่ รามักเอางานคุม้ ครอง
ผู้บริโภคด้านสุขภาพของเราเป็ นตัวตัง้ แล้วคอยมองหาว่า
ใครเกีย่ วข้องกับเรา มาเป็ นการมองว่ามีใคร หรือเครือข่าย
อะไรในชุมชนบ้าง...ลองเข้าไปพูดคุย เรียนรู้ว่าเขาทํางาน
อะไร” (หนังสือถอดบทเรียนของเภสัชกรผูใ้ ห้ขอ้ มูล)
บทบาทของเภสัช กรในการพัฒ นาเครื อ ข่ า ย
คุ้ม ครองผู้บ ริโ ภคในชุ ม ชน คือ เป็ น ผู้จุ ด ประกาย สร้า ง
ประเด็น และหนุ น เสริม วิช าการให้ เ ครือ ข่ า ยเกิด ความ
ตระหนักและขับเคลื่อนเพื่อแก้ปัญหา ด้วยบทบาทหน้ า ที่
66
และความชานาญในเรื่องยาและผลิตภัณฑ์สุขภาพ ทาให้
เภสัชกรเป็ น ที่พ่งึ ของเครือข่ายคุ้มครองผู้บริโภคทางด้าน
วิช าการเมื่อ มีก ารหยิบ ยกประเด็น ของยาและผลิต ภัณฑ์
สุขภาพมาเป็ นวาระพัฒนาร่วมกัน
“ถ้าเป็ นประเด็นนี้ก็จะเป็ นเภสัชกรทีต่ ้องมาช่วย
เราไม่เข้าใจ เราก็จะปรึกษากัน เภสัชกรก็จะมาช่วยหนุ น
เสริ ม ในงานของพวกเรา คล้ า ยกับ ว่ า เภสัช กรจะเป็ น
นักวิชาการของสมาคม” (ตัวแทนเครือข่ายภาคประชาชนใน
พืน้ ทีท่ างานของเภสัชกรผูใ้ ห้ขอ้ มูล)
การมีสว่ นร่วมเป็ นหัวใจสาคัญของการจัดการแบบ
เครือข่าย เพราะปั ญหาการคุม้ ครองผูบ้ ริโภคเป็ นปั ญหาเชิง
ระบบทีม่ คี วามซับซ้อน ทีต่ ้องอาศัยมุมมองทีห่ ลากหลายใน
การทาความเข้าใจและออกแบบวิธแี ก้ปัญหาให้ครอบคลุม
ทัง้ ระบบ การออกแบบกระบวนการทางานทีท่ าให้แต่ละส่วน
ตระหนักในบทบาทของตนเอง และการกาหนดเป้ าหมาย
ร่วมที่สอดคล้องกับความต้องการของแต่ละส่วน ทาให้เกิด
พลัง ร่ ว มในการขับ เคลื่อ นระบบให้ไ ปในทิศ ทางเดีย วกัน
ภายใต้ศกั ยภาพของแต่ละส่วนทีอ่ ยู่คนละทีก่ นั แต่เชื่อมโยง
กันเป็ นระบบ
“เป็ น การกระตุ้ น ให้ ทุ ก เครื อ ข่ า ยที เ่ ข้ า มาร่ ว ม
ทํางาน เกิดความตืน่ ตัวเพราะเห็นภาพชัดเจนว่าตนเองมี
ความสําคัญและมีบทบาทหน้า ทีอ่ ย่างไรในวงจรการแก้ไข
ปั ญหา ทํ า ให้ เ กิ ด การมี ส่ ว นร่ ว มในการแก้ ไ ขปั ญหา ”
(หนังสือถอดบทเรียนของเภสัชกรผูใ้ ห้ขอ้ มูล)
2.3 การบังคับด้วยกฎหมาย
การบัง คับ ใช้ก ฎหมายเป็ น เครื่อ งมือ ที่จ าเป็ นใน
การดาเนินงานด้านการคุม้ ครองผูบ้ ริโภคในชุมชน อย่างไรก็
ตามการบัง คับ ใช้ ก ฎหมายเป็ นเพีย งส่ ว นหนึ่ ง ของการ
ดาเนินงาน ที่ต้องทาควบคู่กบั วิธีการอื่นเสมอเพื่อให้การ
แก้ปัญหามีความครอบคลุม
“การแก้ปัญหาคุม้ ครองผูบ้ ริโภคด้านสุขภาพ ไม่ได้
มีแนวทางเดียวเท่านัน้ บางกรณีอาจจะต้องใช้กฎหมาย บาง
กรณีอาจจะต้องใช้พลังขับเคลือ่ นของสังคม หรือบางกรณีก็
อาจจะใช้แ ค่ วิธีก ารง่ า ย ๆ ทีค่ ิด ค้ น โดยชาวบ้ า นก็พ อ”
(หนังสือถอดบทเรียนของเภสัชกรผูใ้ ห้ขอ้ มูล)
การบังคับใช้กฎหมายเป็ นเครื่องมือ ที่เภสัชกรใช้
ในการแก้ปัญหาในกรณีวกิ ฤติทต่ี ้องระงับเหตุอย่างเร่งด่วน
อันเกิดจากการกระทาผิดกฎหมายโดยฉกฉวยผลประโยชน์
อย่างขาดศีลธรรม และสร้างผลกระทบต่อสุขภาพชีวติ และ
ทรัพ ย์สิน ของผู้บ ริโ ภคอย่ า งรุ น แรง เช่ น การโฆษณายา
67
ปลอมแล้วหลอกขายในราคาแพงโดยการเร่โฆษณาขายใน
ชุมชนเป็ นระยะเวลาสัน้ ๆ พอได้เงินจากประชาชนแล้วก็
ออกจากพืน้ ทีไ่ ป และทิง้ ความทุกข์ทรมานไว้ให้ประชาชน
“ก็มคี นกังวลว่า ไม่อยากเอากฎหมายไปจับ ตรงนี้
เราต้องเข้าใจให้ดี ถ้าคนมันจะตายเนีย่ ถ้าเรามัวสนใจมิตวิ ธิ ี
คิดว่าเค้าใช้เพือ่ อะไร กินเพราะคนมีความคิดยังไง ผมคิดว่า
มันต้องประยุกต์แบบสมดุลไง คือเข้าใจเค้าด้วย แต่ปัญหาที ่
มันรุนแรงต้องเบรกให้ได้ก่อน” (เภสัชกรผูใ้ ห้ขอ้ มูล)
เภสัชกรมีบทบาทในการชี้ประเด็นความผิดตาม
กฎหมาย แต่ ใ นการบัง คับ ใช้ก ฎหมายเพื่อ การคุ้ม ครอง
ผูบ้ ริโภค เภสัชกรต้องอาศัยอานาจของหน่วยงานหรือบุคคล
อื่นที่เกี่ยวข้องเข้าไปร่วมจัดการ เช่น นายอาเภอ ตารวจ
ผูน้ าชุมชน องค์กรปกครองส่วนท้องถิน่ การมีส่วนร่วมของ
หน่ ว ยงานที่เ กี่ย วข้อ งนี้ นอกจากจะท าให้ก ารบัง คับ ใช้
กฎหมายได้ ผ ลดีแ ล้ ว ยัง ท าให้ เ กิ ด ความร่ ว มมือ ในการ
ดาเนินงานด้านการบังคับใช้กฎหมายอีกด้วย
“คือ ช่ ว งทีพ่ วกเราไปตรวจร้า นค้า มีเ ทศบาลกับ
รพ.สต. และตํารวจไปด้วย คือไปยึดเขา...คือใช้กฎหมาย
ด้วย แล้วก็ได้ความร่วมมือด้วย” (เภสัชกรผูใ้ ห้ขอ้ มูล)
นอกจากการบังคับใช้กฎหมายโดยตรงแล้ว เภสัช
กรยังพัฒนาเครือข่ายเฝ้ าระวังการกระทาผิดกฎหมายด้าน
การคุม้ ครองผูบ้ ริโภคในชุมชนเพื่อช่วยลดแรงปะทะ และทา
ให้การบังคับใช้กฎหมายทาได้ง่ายขึน้ การพัฒนาเครือข่าย
เป็ นการใช้กระบวนการแบบมีส่วนร่วม เช่น เวทีประชาคม
เพื่อให้ชุมชนกาหนดกฎเกณฑ์ทางสังคมขึน้ มาควบคุม และ
กากับการกระทาผิดกฎหมายด้านการคุม้ ครองผูบ้ ริโภคเอง
พลังเครือข่ายชุมชนเหล่านี้เป็ นเหมือนด่านหน้าในการดัก
จับและจัดการปั ญหาด้วยตนเองก่อนทีจ่ ะถึงเจ้าหน้าที่
“บางครัง้ ก็เป็ นรถเรีย่ ไร ก็ไม่ให้เข้าหมู่บ้าน รถเร่
ขายยาก็ไม่อยากให้เข้าหมู่บ้าน ถ้าเข้านีค่ ือเค้าก็จะใช้กฎ
ของหมู่บ้าน คือปรับ บางทีตามกฎหมายมันไม่มี ก็ใช้กฎ
ของหมู่บา้ นแทน” (อสม.)
3. การบูรณาการบทบาทของเภสัชกรด้านการคุ้มครอง
ผูบ้ ริโภคในระบบสุขภาพชุมชน
การอธิบายบทบาทของเภสัชกรในระบบสุขภาพ
ชุมชนด้วยกรอบแนวคิดการบูรณาการช่วยให้เห็นบทบาท
ของเภสัชกรทีส่ อดคล้องกับปรัชญา แนวคิด และเป้ าหมาย
ของระบบสุขภาพชุมชนได้ชดั เจนมากขึน้ ดังมีรายละเอียด
ดังนี้
 3.1 การบูรณาการภายในระบบงานเภสัชกรรม
การขยายบทบาทด้านการคุ้มครองผู้บริโภคด้าน
ยาและผลิตภัณฑ์สุขภาพเข้าไปในชุมชน เริ่มต้นจากการ
เห็นผู้ป่วยที่ได้รบั ผลกระทบจากการใช้ผลิตภัณฑ์ดงั กล่าว
ที่ม ารับ บริก ารในโรงพยาบาล แล้ ว พยายามเชื่อ มโยง
ประเด็นปั ญหานี้กบั กระบวนการเชิงป้ องกันเพื่อไม่ให้ปัญหา
เกิดขึน้ อีก โดยมองเชื่อมโยงไปถึงสาเหตุต้นตอของปั ญหา
ในชุมชนว่า “ประชาชนได้ยาหรือผลิตภัณฑ์สุขภาพเหล่านี้
มาอย่างไร” กระบวนการทีเ่ ข้ามาตอบสนองคือการคุม้ ครอง
ผูบ้ ริโภคในชุมชน “คนไข้แพ้ยามา ช็อคมา เป็ นยาตัว ทีท่ ํา
ให้ไปทํางานในชุมชน ขึ้นเวรบ่ายอย่างนี้ล่ะค่ะ พยาบาล ER
ตามให้ไปช่วยดูหน่ อย กินยาเม็ดสีเหลืองมา แค่เอามือจับ
มันก็ตดิ คนไข้สนั ่ ความดันตก” (เภสัชกรผูใ้ ห้ขอ้ มูล)
นอกจากการพบปั ญหาในผู้ป่วยที่มารับบริการที่
โรงพยาบาลแล้ว การเปิ ดพืน้ ทีก่ ารทางานของเภสัชกรด้าน
การบริบาลเภสัชกรรมเพื่อดูแลผู้ป่วยต่ อเนื่องที่บ้าน เป็ น
การเปิ ดโอกาสให้เภสัชกรได้ลงไปสัมผัสปั ญหาการใช้ย า
ของผู้ป่วยในบริบทชุมชน ทาให้เภสัชกรเห็นปั ญหาการใช้
ยาในมิติท่ีแตกต่ างออกไป ปั ญหาเหล่านี้เชื่อมโยงอยู่ก ับ
ปั ญหาการดูแลผูป้ ่ วยในโรงพยาบาลทีต่ ้องแก้ไขไปพร้อม ๆ
กัน
“งานเภสัชกรรมปฐมภูมิ มันทําให้เราเริม่ ไปเยีย่ ม
บ้าน แต่ก่อนไม่รู้จกั ยาประดงหมอเสาร์ นกเป็ ด ไม่รู้จกั ไป
เห็นทีบ่ า้ นคนไข้ เฮ้ย! มีอย่างนี้ดว้ ย” (เภสัชกรผูใ้ ห้ขอ้ มูล)
3.2 การบู ร ณาการกับ ระบบงานอื่ นในระบบ
สาธารณสุข
ในระบบสุขภาพทีน่ าด้วยประเด็นทางสาธารณสุข
พฤติ ก รรมบริโ ภคยาและผลิต ภัณ ฑ์สุ ข ภาพเป็ นปั ญ หา
พืน้ ฐานทีเ่ กีย่ วข้องกับประชาชนทุกกลุ่มโดยเฉพาะในบริบท
ชุมชน เช่น ปั ญหาการแสวงหายาและผลิตภัณฑ์สุขภาพมา
ใช้ด้วยตนเองในกลุ่มผู้ป่วยโรคเรื้อรัง พฤติกรรมการใช้ยา
บรรเทาอาการปวดในกลุ่มประชากรวัยทางาน การบริโภค
ขนมเกินพอดีในกลุ่มเด็กนักเรียน ลักษณะดังกล่าวเป็ นการ
เอื้อ ให้ ส ามารถบู ร ณาการกระบวนการท างานด้ า นการ
คุม้ ครองผูบ้ ริโภคเข้ากับกระบวนการดูแลกลุ่มเป้ าหมายต่าง
ๆ เหล่านี้ได้เป็ นอย่างดี
“แต่ พ วกเราพบว่ า งานคุ้ ม ครองผู้ บ ริโ ภคด้ า น
สุ ข ภาพมัน สามารถแทรกเข้า ไปได้ ทุ ก งาน แบบไม่ ต้ อ ง
พยายามยัดเยียดด้วยซํ้า ” (หนังสือถอดบทเรียนของเภสัช
กรผูใ้ ห้ขอ้ มูล)
ในระบบงานสาธารณสุข ที่ให้ความสาคัญกับการ
ส่งเสริมสุขภาพ และสร้างการมีส่วนร่วมของประชาชนใน
การจัด การสุ ข ภาพของตนเอง การออกแบบระบบงาน
คุ้ ม ครองผู้ บ ริโ ภคให้เ ข้า ไปเชื่อ มโยงกับ ระบบการดู แ ล
ประชาชนกลุ่มต่าง ๆ เหล่านี้ เป็ นรูปแบบหนึ่งของการบูร
ณาการ ตัว อย่ า งจากการวิจ ัย ที่สะท้อ นภาพดังกล่ า ว คือ
การบูรณาการแผนการทางานด้านการคุม้ ครองผูบ้ ริโภคกับ
ระบบงานส่ ง เสริ ม สุ ข ภาพเด็ ก วั ย เรี ย น เพื่ อ พั ฒ นา
กระบวนการทางานร่วมกันระหว่างกลุ่มงานเภสัชกรรมกับ
กลุ่มงานด้านการส่งเสริมสุขภาพ เป็ นต้น
“เพือ่ ไม่ให้เสียโอกาสดีทีว่ งิ ่ เข้ามาหา ดังนัน้ ฝ่ าย
คุ้ม ครองผู้บ ริโ ภคจึง อาสาเป็ น เจ้า ภาพในการจัด ประชุ ม
ระดมสมอง โดยเชิญตัวแทนเจ้าหน้าทีส่ าธารณสุข ตัวแทน
ครูจากสถานศึกษาทัง้ ครู อย.น้อย และครูทเี ่ กีย่ วข้องกับงาน
สาธารณสุขต่าง ๆ ตลอดจนตัวแทนจากเขตพื้น ทีก่ ารศึกษา
ในจัง หวัด มาประชุ ม หารือ ในการ แก้ ไ ขปั ญ หาร่ ว มกัน ”
(หนังสือถอดบทเรียนของเภสัชกรผูใ้ ห้ขอ้ มูล)
3.3 การบูรณาการในระบบสุขภาพชุมชน
เครือข่ายคุ้มครองผู้บริโภคในชุมชนดังอธิบายใน
ข้อ 2.2 เป็ นรูปแบบของการบูรณาการงานคุม้ ครองผูบ้ ริโภค
เข้าไปในระบบสุขภาพชุมชน ทีเ่ กิดจากการรวมกันของคน
ในชุมชนเพื่อให้เกิดความร่วมมือในการแก้ปัญหาทีน่ าไปสู่
เป้ าหมายที่แตกต่างหลากหลาย ลักษณะร่วมประการหนึ่ง
ของเครือข่ายเหล่านี้คอื การขับเคลื่อนไปเพื่อความเป็ นปกติ
สุขของสังคม ซึง่ เป็ นลักษณะร่วมของเครือข่ายทีเ่ ภสัชกรใช้
ในการพิจารณาเพื่อเข้าไปพัฒนาระบบบูรณาการ
การบู ร ณาการในลัก ษณะนี้ ห วัง ผลเพื่อ ให้ เ กิด
ความร่วมมือในการขับเคลื่อนประเด็นการคุม้ ครองผูบ้ ริโภค
ด้านยาและผลิตภัณฑ์สขุ ภาพเชิงประเด็น เช่น เครือข่ายเฝ้ า
ระวังปั ญหาสเตียรอยด์ เครือข่ายร้านขายของชาคุณภาพ
เครือข่ายเฝ้ าระวังโฆษณา แล้วพัฒนาเป็ นองค์กรการทางาน
คุ้ ม ครองผู้ บ ริโ ภคขึ้น มาในชุ ม ชน เพื่ อ ให้ ก ระบวนการ
ขับเคลื่อนเพื่อแก้ปัญหาการคุม้ ครองผูบ้ ริโภคกลายเป็ นวิถี
ปกติของชุมชน ทีจ่ ะเป็ นส่วนหนึ่งในการสร้างสังคมสุขภาวะ
อันเป็ นเป้ าหมายสูงสุดของระบบสุขภาพชุมชน
“การดํา เนิ น งานคุ้มครองผู้บริโภคในชุมชน ควร
มุ่งเน้นรูปแบบการทํางาน “เชิงรุก” โดยการเผยแพร่ความรู้
ต่าง ๆ ทีเ่ กีย่ วข้อง รวมทัง้ จัดกระบวนการ “เชือ่ มโยง” เพือ่ ให้
ภาคีเครือข่าย ตลอดจนประชาชนในชุมชนมีความเข้มแข็ง
และมีส่ ว นร่ ว มในการเฝ้ าระวัง ความเสีย่ งให้ก ับ ตนเอง
68
ครอบครัว ไปจนถึง “ชุ ม ชน” ในรูป แบบเครือ ข่า ยองค์ก ร
ผู้บริโภคในชุมชน” (หนังสือถอดบทเรีย นของเภสัชกรผู้ให้
ข้อมูล)
4. กระบวนทัศน์การบูรณาการบทบาทเภสัชกรในระบบ
สุขภาพชุมชน
การวิเคราะห์กระบวนทัศน์ (paradigm) ของเภสัช
กรในการบูรณาการบทบาทด้านการคุม้ ครองผูบ้ ริโภคด้าน
ยาและผลิตภัณฑ์สุขภาพในระบบสุขภาพชุมชน แสดงให้
เห็น การเคลื่อ นย้า ยกระบวนทัศ น์ (paradigm shift) ของ
เภสัชกรจากฐานคติทางความคิดเดิม ทีม่ ุ่งเน้นความเป็ นภว
วิส ัย (objective) ไปสู่ก ระบวนทัศ น์ ท่ีมีค วามเป็ น อัต วิสยั
(subjective) ที่ มี ค วามสอดคล้ อ งกั บ แนวคิ ด ของระบบ
สุขภาพชุมชน ดังนี้
4.1 การมองในมิ ติที่เป็ นองค์รวม และเชื่อมโยง
การทางานอย่างเป็ นระบบ
การมองพฤติกรรมการบริโภคยาและผลิตภัณฑ์
สุ ข ภาพของผู้ บ ริ โ ภคว่ า ไม่ ไ ด้ เ กิด ขึ้น เองเพี ย งล าพัง ที่
เกีย่ วกับแค่เฉพาะตัวผลิตภัณฑ์และผูบ้ ริโภคเท่านัน้ แต่เป็ น
ผลจากปั จ จัย แวดล้อ มที่ห ลากหลายและซับ ซ้อ น ตัง้ แต่
ความรูแ้ ละความเชื่อของประชาชนทีผ่ กู โยงอยู่กบั ความหวัง
ทีจ่ ะหลุดพ้นจากความทุกข์จากความเจ็บป่ วย และความบีบ
คัน้ ทางสังคมให้ต้องใช้ร่างกายทางานหนัก เพื่อตอบสนอง
ต่ อระบบทุนจนเกิดความเจ็บป่ วย กลายเป็ นวงจร ความ
ทุกข์-ความหวัง-การแสวงหาทางบรรเทาทุกข์-ความทุกข์
ซ้ า ซาก มุ ม มองนี้ เ ป็ นการมองปั ญ หาด้ า นการคุ้ ม ครอง
ผู้บริโภคอย่างเป็ นองค์รวมที่ทาให้เภสัชกรเข้าใจมิติความ
เป็ นมนุ ษย์ของผูบ้ ริโภค โดยไม่ตดั สินพฤติกรรมการบริโภค
ว่าเป็ นความผิดของผูบ้ ริโภค แต่มองลึกเข้าไปถึงความทุกข์
ที่อ ยู่ เ บื้อ งหลัง ของปั ญ หา ท าให้ก ระบวนการแก้ปั ญ หา
ดาเนินอยู่บนพื้นฐานความเข้าใจและเห็นใจ ตลอดจนมอง
ตนเองและผู้บริโภคอย่างเท่าเทียมในฐานะที่ต่างคนต่ างก็
เป็ น ส่ ว นหนึ่ ง ของสัง คมที่ต้ อ งร่ ว มกัน เยีย วยาและแก้ไ ข
ปั ญหาไปด้วยกัน
“เวลาเรามองเนี ย่ มัน จะไม่ เ ห็น แค่ ผู้ป่ วย ไม่ ไ ด้
มองเห็นแค่ตัวยา แต่ มองคนทีอ่ ยู่รอบข้างด้วย เราจะเห็น
ด้านลึกของวิธคี ดิ เค้า ปั จจัย ทีม่ นั มีผลต่อตัวเขา แล้วก็เห็น
แนวทางในการทีจ่ ะออกแบบเครือ่ งไม้เครือ่ งมือ หรือว่าทํา
ให้ม ัน เกิด ระบบเพือ่ ให้ค นเหล่ า นี้ ไ ด้ร ับ ความปลอดภัย ”
(เภสัชกรผูใ้ ห้ขอ้ มูล)
69
การมองปั ญหาการคุ้ ม ครองผู้ บ ริ โ ภคอย่ า ง
เชื่อ มโยงเป็ น ระบบ ท าให้เ ภสัช กรเห็น ปั จ จัย เกี่ย วข้อ ง
หลากหลาย การแก้ปัญหาจึงไม่ได้มุ่งเน้นทีร่ ะดับปั จเจกเป็ น
สาคัญ แต่มุ่งเน้นการจัดการเชิงระบบเพื่อแก้ไขปั ญหาจาก
เหตุ ปั จ จัย แวดล้อ มที่เ ชื่อ มโยงอยู่ก ับ ตัว ปั จ เจก โดยมอง
ตนเองเป็ นส่วนหนึ่งของระบบทีต่ อ้ งเข้าไปเกีย่ วข้องสัมพันธ์
กับส่วนอื่น ๆ จึงจะสามารถแก้ปัญหาได้อย่างครอบคลุม
“พอตอนหลังเราทํางานคุม้ ครองผูบ้ ริโภค เวลาเรา
มอง มันจะเห็นภาพทัง้ หมด เห็นเป็ นระบบ แล้วมันทําให้การ
ออกแบบมันมีเหตุมผี ล แต่มนั ไม่ใช่เหตุผลทางวิทยาศาสตร์
ทัง้ หมด มันเป็ นเหตุเป็ นผลเชิงสังคมศาสตร์” (เภสัชกรผู้ให้
ข้อมูล)
4.2 ความเป็ นอัตวิ สยั และการใช้ (อานาจของ)
ความรู้
ความเป็ น อัตวิสยั ของเภสัชกรในการบูร ณาการ
บทบาทด้านการคุ้มครองผู้บริโภคในชุมชน แสดงให้เห็น
จากวิธกี ารมองปั ญหาการใช้ยาและผลิตภัณฑ์สุขภาพจาก
มุ ม มองของผู้ บ ริโ ภค โดยไม่ ตัด สิน ด้ ว ยชุ ด ความรู้ ห รือ
มุมมองของตนเอง เป็ นการก้าวข้ามกาแพงความรูข้ องเภสัช
กร จาก “ยาแก้ความเจ็บป่ วย” ไปสู่ “ยาแก้ทุกข์” หรือ “ยา
เพิม่ ทุกข์” เป็ นการก้าวข้ามการมองปั ญหาแบบภววิสยั ซึ่ง
เป็ นการมองจากมุมมองของตนเอง ไปสู่การทาความเข้าใจ
ปั ญหาในมุมมองของชุมชนทีม่ มี ติ ทิ างสังคมและวัฒนธรรม
เข้ามาเกีย่ วข้อง
“เราก็จะไปบอกชาวบ้านว่า อันนี้นะยาไม่เหมาะสม
อันนัน้ คือมุมมองของเราไง ทีน้ ีชาวบ้านเค้าไม่ได้มองยาไม่
เหมาะสมหรอก เค้ า มองยาว่ า เป็ น เครือ่ งช่ ว ยชีวิต เขา”
(เภสัชกรผูใ้ ห้ขอ้ มูล)
ทัศ นะการมองความรู้ ด ัง กล่ า วของเภสัช กรยัง
แสดงให้เห็นอีกจากการบูรณาการงานคุม้ ครองผูบ้ ริโภคใน
ระบบสุ ข ภาพชุ ม ชนด้ว ยการจัด การความรู้ (knowledge
management) ที่เ น้ น การเปิ ดพื้ น ที่ใ ห้ มีก ารแลกเปลี่ ย น
ความรู้ร ะหว่ างชุมชนกับเภสัชกร โดยให้ค วามสาคัญกับ
ความรู้เดิมของชุมชน และปรับแนวทางการใช้ความรู้ของ
เภสัช กรให้สอดคล้อ งกับ แนวทางของชุ ม ชน เพื่อ ให้เ กิด
ความรูแ้ ละวัฒนธรรมใหม่ในการจัดการปั ญหาในชุมชน
“แต่ ว่ า มัน อาศัย การไปเรีย นรู้จ ากชุ ม ชน คือ เรา
เชือ่ มัน่ ในชุ มชน เราก็เ อาข้อ มูล ทีเ่ รามีไปแลกเปลีย่ นกับ
ชุมชน แล้วชุมชนเค้าก็จะระดมสมองกันคิดเครือ่ งมือ ตอนที ่
เราไปช่วยเค้าคิดเนีย่ เรามองว่า เราไม่ได้เป็ นเจ้าหน้าทีไ่ ง
เราก็คือ คนหนึ ่ง ในชุ ม ชน มัน ก็เ ลยทํ า ให้ เ กิด การสร้ า ง
เครือ่ งมือทีช่ ุมชนเค้าโอเค” (เภสัชกรผูใ้ ห้ขอ้ มูล)
การปรับ เปลี่ย นกระบวนทัศ น์ ข องเภสัช กรใน
การบูรณาการงานคุม้ ครองผูบ้ ริโภคในระบบสุขภาพชุมชน
เกิดจากการเรียนรูจ้ ากการปฏิบตั จิ ริงด้วยตนเองและพัฒนา
กระบวนการทางานต่อเนื่อง จนเกิดความเข้าใจและเรียนรู้
ว่า ทีส่ ดุ แล้วปั ญหาการคุม้ ครองผูบ้ ริโภคในชุมชนไม่หยุดนิ่ง
แต่ เปลี่ยนแปลงเป็ นพลวัตรเช่นเดียวกับปั ญหาของสังคม
ด้านอื่น ๆ ที่สงั คมต้องร่วมกันเยียวยาด้วยพลังความรูข้ อง
ชุมชนเอง เภสัชกรเป็ นฟั นเฟื องตัวหนึ่งทีจ่ ะร่วมกับฟั นเฟื อง
ตัวอื่น ๆ เพื่อขับเคลื่อนสังคมแห่งสุขภาวะไปด้วยกัน
“ผมว่ า มัน น่ า จะเลยระยะทีย่ าก คือ มัน จะมีอ ยู่
ช่วงหนึง่ ทีเ่ รารู้สกึ ว่า ทําไมปั ญหามันเยอะ มันแก้ไม่หมด
ตอนนั น้ จะรู้ สึก ว่ า มัน ยาก แต่ พ อตอนหลัง ๆ เราเข้า ใจ
ศัก ยภาพชุ ม ชนมากขึ้น ผมมองว่ า ตรงนัน้ มัน ไม่ย าก คือ
ปั ญหาคงมีอยู่ แต่ ว่าเรามองว่า เดี๋ยวสังคมมันจะมีการจัด
สมดุลของมันเอง” (เภสัชกรผูใ้ ห้ขอ้ มูล)
ทัศนะในการมองคนอื่นอย่างเท่าเทียม เชื่อมันใน
ศักยภาพของคน และมองตนเองเป็ นส่วนหนึ่งของสังคมทีม่ ี
หน้าทีใ่ นการทาให้สงั คมเป็ นปกติสุข เป็ นทัศนะในการมอง
ตนเอง คนอื่น และงานอย่างมีคุณค่า ทัศนะนี้เป็ นการรักษา
ความสัมพันธ์เชิงบวกกับบริบทแวดล้อมด้านการคุ้มครอง
ผู้บริโภค ทาให้การทางานและชีวิตของเภสัชกรที่ทางาน
ด้านการคุม้ ครองผูบ้ ริโภคมีความหมายต่อเพื่อนมนุษย์ และ
ทาให้เภสัชกรทางานโดยไม่ทุกข์และลงมือทาในส่วนทีท่ าได้
อย่างดีทส่ี ุด การทางานนี้จงึ มีคุณค่าและความหมายต่อการ
มีชวี ติ อยู่และดาเนินต่อไปของเภสัชกรแม้จะเป็ นงานที่ยาก
และหนัก
“เราไปทําสิง่ ทีร่ ู้สกึ ว่ามีประโยชน์ กบั เค้าเนีย่ เรา
ไม่ได้มองว่า เราไปทําบุญคุณกับเค้านะ พอเราทําแล้ว เรา
เห็นเค้ามีชวี ติ เค้ามีคุณภาพชีวติ ดี เค้ามีความสุข หรือว่า
ไม่ได้ต้องการการยอมรับอะไรนะ คือมันเป็ นความสุขไง”
(เภสัชกรผูใ้ ห้ขอ้ มูล)
สรุปผลและข้อเสนอแนะ
การบูรณาการบทบาทเภสัชกรด้านการคุ้มครอง
ผูบ้ ริโภคในระบบสุขภาพชุมชนเริม่ ต้นจาการทาความเข้าใจ
ปั ญหาคุ้ ม ครองผู้ บ ริ โ ภคว่ า เป็ นปั ญหาเชิ ง ระบบ โดย
พฤติกรรมบริโภคเป็ นผลจากบริบทแวดล้อม ตัง้ แต่ ระบบ
เศรษฐกิจ ค่ า นิ ย มทางสัง คม วัฒ นธรรมของชุ ม ชน และ
ปั จจัยจากตัวผูบ้ ริโภคเอง ปั ญหาเหล่านี้มคี วามซับซ้อนและ
ต้องการการทาความเข้าใจอย่างลึกซึ้งมากกว่าแค่การมอง
ปรากฏการณ์ ท่เี กิดขึน้ เพียงผิวเผิน แล้วลงมือแก้ไขปั ญหา
จากมุมมองของเภสัชกรเท่านัน้ อีกทัง้ ปั ญหามีมิติทงั ้ ด้าน
กว้างและลึก ในมิตดิ า้ นกว้างต้องอาศัยความร่วมมือจากผูม้ ี
ส่วนเกีย่ วข้องทีห่ ลากหลายเข้ามาร่วมดาเนินการ ในขณะที่
ด้า นลึก จ าเป็ น ต้ อ งอาศัย การบู ร ณาการศาสตร์แ ละองค์
ความรูห้ ลายแขนงเข้าด้วยกัน เพื่อใช้ในการแก้ไขปั ญหาทัง้
ในระดับบุคคล ครอบครัว และชุมชนอย่างเป็ นระบบ
การบูรณาการเป็ นแนวคิดในการแก้ปัญหาที่เ กิด
จากการคิด การมอง และการจัดการแบบแยกส่ วน การบูร
ณาการให้ความสาคัญกับความเชื่อมโยง ความสัมพันธ์ และ
ความร่วมมือระหว่างหน่ วยย่อย โดยมีเป้ าหมายร่วมเป็ นตัว
กากับกระบวนการขับเคลื่อนให้ไปในทิศทางเดียวกัน โดย
ค านึ ง ถึง บริบ ทที่เ ป็ น อยู่ในขณะนัน้ (7) การบูร ณาการใน
ระบบสุขภาพมีความหลากหลาย เช่น การบูรณาการเชิง
ระบบ (systemic integration) (7) ซึ่ ง เป็ นการบู ร ณาการ
่ ระหว่ า งระบบบริการเพื่อ ให้เ กิดความร่ ว มมือ ในการดูแล
กลุ่ ม เป้ า หมาย เช่ น การบูร ณาการระบบการดูแ ลผู้ป่ วย
ต่อเนื่องกับระบบการดูแลผูป้ ่ วยเฉพาะโรคเพื่อเชื่อมต่อการ
ดูแลเข้าไปในชุมชน การบูรณาการองค์ก ร (organisation
integration) (14) เป็ น การบูร ณาการระดับ โครงสร้า งของ
การบริห ารจัด การ หวัง ผลให้เ กิด องค์ก รที่มีก ารบริห าร
จัดการร่วม ตัวอย่างทีเ่ ป็ นรูปธรรม ได้แก่ การจัดโครงสร้าง
การบริหารจัดการระบบสุขภาพแบบเขตบริการสุขภาพของ
กระทรวงสาธารณสุ ข ที่ แ บ่ ง ระดั บ สถานบริ ก ารตาม
ศักยภาพในการจัดบริการ และบริหารคน งาน เงินร่วมกัน
ระดับเขตบริการสุขภาพ การบูรณาการแบบแผนการทางาน
(normative integration) (15) เป็ น การบู ร ณาการในระดับ
วิสยั ทัศน์ แนวคิด ค่านิยม และวัฒนธรรมองค์กร (7) วิธนี ้ี
เป็ น การบู ร ณาการที่มีค วามเป็ น รู ป ธรรมน้ อ ยที่สุ ด แต่ มี
ความสาคัญต่อความยังยื ่ นของระบบมากทีส่ ุด (15) เพราะมี
ผลต่อความสัมพันธ์และแบบแผนการทางานร่วมกันของคน
ใ นระ บ บ กา รบู ร ณาการกระบ วนกา รดู แ ล (clinical
integration or professional integration) เป็ นการบูรณาการ
กระบวนการดูแลระหว่างสหสาขาวิชาชีพ (15) เพื่อแสวงหา
ความร่ ว มมื อ ในการดู แ ลกลุ่ ม เป้ าหมายเฉพาะกลุ่ ม
ตัวอย่างเช่น การพัฒนาแนวทางการดูแลผูป้ ่ วยสาขาต่าง ๆ
ร่วมกันระหว่างโรงพยาบาลเครือข่ายที่ดูแลตามแผนการ
จัดระบบบริการสุขภาพ (service plan) (16) เป็ นต้น การบูร
70
ณาการยังมีระดับของความเข้มข้น (intensity) ทีแ่ ตกต่างกัน
ระดั บ แรก คื อ การเชื่ อ มโยง (linkage) ที่ แ ต่ ล ะส่ ว น
(participants) มีความเป็ นอิสระต่อกัน แต่เชื่อมโยงกันด้วย
การสือ่ สารเพื่อให้เกิดความเข้าใจระหว่างกันในกระบวนการ
ดู แ ล (14) การบู ร ณาการระดั บ การประสานงาน (co-
ordination) มีรปู แบบและโครงสร้างชัดเจนกว่าการเชือ่ มโยง
เพราะมีก ารเชื่อ มโยงระบบงานเข้า ด้ว ยกัน และใช้ข้อ มู ล
ร่วมกันอย่างเป็ นระบบ และประสานผลลัพธ์การดูแลระหว่าง
กัน (17) การบูรณาการระดับสูงหรือแบบเต็มรูปแบบ (full
integration) (7) เป็ นการบู ร ณาการในระดับ การบริห าร
ทรัพยากรร่วมกัน มีลกั ษณะใกล้เคียงกับการจัดองค์กรย่อย
ขึน้ มารองรับระบบการดูแลเฉพาะกลุ่ม (7)
การบูรณาการบทบาทด้านการคุ้มครองผู้บริ โภค
ในระบบสุขภาพชุมชนที่พบจากการวิจยั นี้ อยู่ในลักษณะที่
เภสัชกรทางานบนพืน้ ฐานสภาพปั ญหาทีเ่ กิดขึน้ จริงในพืน้ ที่
(problem based management) โดยไม่ ไ ด้ม องหรือ ตัด สิน
ปั ญ หาจากมุ ม มองของเภสัช กรเอง แต่ เ ป็ น การประเมิน
สถานการณ์ ท่เี ชื่อมโยงกับบริบททางสังคมและวัฒนธรรม
ของชุ ม ชน (context based management) และแสดงให้
เห็น ลัก ษณะของการบู ร ณาการที่ห ลากหลายในระดับ ที่
แตกต่ า งกัน ตัง้ แต่ ก ารบูร ณาการภายในระบบงานเภสัช
กรรมไปจนถึง การบู ร ณาการในระบบสุ ข ภาพชุ ม ชน ที่
ทัง้ หมดเป็ นระบบที่เชื่อมโยงกัน เพื่อส่งเสริมให้ระบบงาน
เภสัช กรรมเป็ น ส่ว นหนึ่ ง ในการสร้า งสุข ภาวะของชุ มชน
ดังนี้
การบูรณาการระบบงานคุ้มครองผู้บริโภคเข้ากับ
ระบบงานอื่นเฉพาะภายในระบบงานเภสัชกรรมเป็ นการบูร
ณาการเชิงระบบ (systemic integration) (7) คือ เป็ นการบูร
ณาการแนวทางและผังการดาเนินงานทัง้ หมดเข้าด้วยกัน
เป็ นระบบงานเภสัชกรรมและคุม้ ครองผูบ้ ริโภค (pharmacy
and health consumer protection system) ภ า ย ใ ต้
เป้ าหมายเดี ย วกัน คื อ ความปลอดภัย ในการใช้ ย าและ
ผลิตภัณฑ์สุขภาพของประชาชน แต่ละระบบงานต่างมีสว่ น
ร่ ว มต่ อ เป้ า หมายนี้ เพราะปั ญ หาการใช้ย าของผู้บ ริโ ภค
(ผู้ป่ วย) ตัง้ แต่ ปั ญ หาความร่ ว มมือ ในการใช้ย า การเกิด
อุ บ ัติ ก ารณ์ ไ ม่ พึ ง ประสงค์ จ ากการใช้ ย า ไปจนถึ ง การ
แสวงหายาและผลิ ต ภั ณ ฑ์ สุ ข ภาพมาดู แ ลตนเองของ
ประชาชน ล้วนเป็ นปั ญหาร่วมในเชิงพฤติกรรมของผูบ้ ริโภค
ทั ง้ สิ้ น การบู ร ณาการในลั ก ษณะนี้ เ ป็ นการเชื่ อ มโยง
(linkage) หรื อ ประสานงาน (co-ordination) (7) โดยมี
71
ผูป้ ่ วยทีไ่ ด้รบั ผลกระทบจากการใช้ยาและผลิตภัณฑ์สุขภาพ
ไม่เหมาะสมในชุมชนเป็ นตัวเชื่อม แต่ละระบบงานอาจแยก
การบริหารจัดการออกจากกันแต่ มีก ารก าหนดเป้ า หมาย
ร่วมและเชื่อมโยงข้อมูลการดูแลผูป้ ่ วยเข้าด้วยกัน การวาง
ระบบเพื่อให้มกี ารดักจับ และรายงานกรณีผปู้ ่ วยเหล่านี้จาก
ระบบงานเภสัช กรรมในโรงพยาบาลแล้ ว เชื่อ มโยงกับ
ระบบงานคุม้ ครองผูบ้ ริโภค เป็ นการพัฒนาระบบงานเภสัช
กรรมให้ค รอบคลุ ม การดูแลทัง้ ในระดับ บุค คล ครอบครัว
และชุมชน และครอบคลุมมิติมงั ้ การส่งเสริม ป้ องกัน และ
รักษา
การบูรณาการระบบงานคุ้มครองผู้บริโภคเข้ากับ
กระบวนการทางานของกลุ่ มงานอื่นในระบบสาธารณสุข
เพื่อดูแลสุขภาพกลุ่มเป้ าหมาย เช่น การดูแลสุขภาพตาม
ช่วงวัย (แม่และเด็ก จนถึง ผูส้ งู อายุ ) ผูป้ ่ วยกลุ่มโรคต่าง ๆ
เป็ นการพัฒนาบทบาทของเภสัชกรทีแ่ สดงให้เห็นถึงการบูร
ณาการเชิง ระบบ (systemic integration) (7) เพื่อ ให้ เ กิด
ความร่วมมือในการดูแลกลุ่มเป้ าหมาย ซึ่งเป็ นการขยาย
ขอบเขตงานคุ้มครองผู้บริโภคให้ครอบคลุมกลุ่มเป้ าหมาย
มากขึน้ ลักษณะดังกล่าวส่งผลดีต่อทัง้ กลุ่มเป้ าหมายในด้าน
ที่ ไ ด้ ร ั บ บทเรี ย นที่ ผ่ า นการบู ร ณาการแล้ ว และกั บ ทัง้
บุคลากรทางด้านสาธารณสุขในด้านการบริหารทรัพยากรให้
สมประโยชน์ และทาให้เกิดบรรยากาศการทางานร่วมกัน
อย่างสร้างสรรค์
การบูรณาการงานด้านการคุ้มครองผู้บริโภคเข้า
ไปในระบบสุข ภาพชุมชนเป็ นการบูร ณาการที่มีขอบเขต
กว้ า งมากที่ สุ ด เป็ นการบู ร ณาการความร่ ว มมื อ (co-
ordination integration) (14) ของภาคส่วนต่าง ๆ ในชุมชน
เพื่อ ให้ชุ ม ชนขับ เคลื่อ นกระบวนการแก้ปั ญ หาคุ้ม ครอง
ผู้ บ ริโ ภคเชิง ประเด็น เช่ น เครือ ข่ า ยเฝ้ าระวัง ปั ญหาส
เตี ย รอยด์ ใ นชุ ม ชน เครือ ข่ า ยร้ า นขายของช าคุ ณ ภาพ
เครื อ ข่ า ยเฝ้ าระวั ง โฆษณา แล้ ว พั ฒ นาเป็ นองค์ ก ร
(organization integration) (14) ก า ร ท า ง า น ด้ า น ก า ร
คุ้ ม ครองผู้ บ ริโ ภคขึ้น มาในชุ ม ชน เพื่ อ ให้ ก ระบวนการ
ขั บ เ ค ลื่ อ น เ พื่ อ แ ก้ ปั ญ ห า เ ป็ น วิ ถี ป ก ติ (normative
integration) (7, 15) ของชุมชนในการจัดการสุขภาพตนเอง
กระบวนการพัฒ นาเครือ ข่า ยเพื่อ จัด การปั ญ หา
การคุ้ม ครองผู้บ ริโ ภคในชุ ม ชน เป็ น การเรีย นรู้โ ดยการ
ปฏิบตั ิจริง บนพื้นฐานการมีส่วนร่วมและความสัมพันธ์ ทด่ี ี
ของคนในเครือข่าย โดยมีการถอดบทเรียนเพื่อให้เกิดการ
เรียนรูแ้ ละปรับปรุงระบบ ซึง่ เป็ นการยกระดับทักษะ ความ
ชานาญ และจิตสานึก ที่ดีให้กบั ชุมชน กระบวนการนี้ เป็ น
การวางรากฐาน ให้ แ ก่ ชุ ม ชนโดยท าให้ ชุ ม ชนเห็ น
ความสาคัญของปั ญหาด้านการคุม้ ครองผู้บริโภค และเกิด
การเรียนรู้ในการเฝ้ าระวังและจัดการปั ญหาด้วยชุมชนเอง
โดยเภสัช กรมีบ ทบาทในการหนุ น เสริม ให้ร ะบบมีค วาม
เข้มแข็งมากขึน้ ปั ญหาด้านคุม้ ครองผูบ้ ริโภคมีความเป็ นพล
วัตรแปรเปลีย่ นไปตามกระแสบริโภคของสังคม การจัดการ
ปั ญหาทีละเรื่องเป็ นการแก้ปัญหาที่ไม่รู้จบ แต่ถ้าเภสัชกร
สามารถส่ง เสริม ให้ชุ มชนเข้า ใจสภาพปั ญหา เผชิญหน้ า
และจัดการกับปั ญหาสุขภาพด้วยตัวเองได้ ชุมชนจะเกิด
สมดุลด้วยตัวเอง โดยเภสัชกรเป็ นส่วนหนึ่งในการเข้าไปจัด
สมดุลดังกล่าว
การบู ร ณาการบทบาทของเภสัช กรด้ า นการ
คุ้ม ครองผู้บ ริโ ภคด้า นยาและผลิต ภัณฑ์สุข ภาพในระบบ
สุขภาพชุมชนมีลกั ษณะเฉพาะทีส่ อดคล้องกับหลักการของ
การบูรณาการ (7, 14, 15) และปรัชญา-แนวคิดของระบบ
สุขภาพชุมชน (18, 19) ได้แก่
1) การมีส่ ว นร่ ว ม (participation) และการท าให้
เกิดเป้ าหมายร่วม (comprehensive goal) เป็ นความจาเป็ น
พืน้ ฐานของการบูรณาการในระบบสุขภาพชุมชนทีจ่ ะทาให้
แต่ละส่วนมองเห็นทิศทางในการขับเคลื่อนร่วมกัน (7) การ
เปิ ดพืน้ ทีใ่ ห้เกิดการแลกเปลีย่ นกันระหว่างความรูข้ องเภสัช
กร และความรู้ ข องชุ ม ชนบนพื้น ฐานความสัม พัน ธ์ ท่ีดี
นาไปสูก่ ารกาหนดเป้ าหมายร่วมอย่างแท้จริง แบบแผนของ
การเข้าไปมีส่วนร่วมของเภสัชกรในระบบบูร ณาการ คือ
การเคารพองค์ค วามรู้ข องชุ ม ชนและการไม่ ตัด สิน ด้ ว ย
มุมมองและความรูข้ องตนเอง แบบแผนนี้ก่อให้เกิดแนวทาง
การบู ร ณาการเป้ าหมายการท างานด้ า นการคุ้ ม ครอง
ผูบ้ ริโภคเข้ากับเป้ าหมายร่วมคือ “สุขภาพดี” ของชุมชน
2) การจัด การความรู้บ นพื้น ฐานความสัม พัน ธ์
(management based on relationship) ในการบู ร ณาการ
บทบาทด้านการคุ้มครองผู้บริโภคเข้าไปในระบบสุขภาพ
ชุมชนของเภสัชกร มีความสอดคล้องกับปรัชญาและแนวคิด
ของระบบสุ ข ภาพชุ ม ชนที่ใ ห้ค วามส าคัญ และเชื่อ มัน่ ใน
ศั ก ยภาพของคนและชุ ม ชน (18) กระบวนการนี้ ใ ห้
ความสาคัญกับการพัฒนาและรักษาความสัมพันธ์ก ับ คน
และเครือข่าย โดยบูรณาการให้มคี วามเป็ นธรรมชาติ และ
มองตนเองและคนอื่นอย่า งเท่า เทียม ตลอดจนเชื่อมันใน ่ ระบบอย่างเชื่อมโยง เนื่องจากปั ญหาที่เกิดขึน้ อยู่ในระดับ
ความรู้และศักยภาพของชุมชน ลักษณะเหล่านี้นาไปสู่การ
ยอมรับ การให้เกียรติซง่ึ กันและกัน และการเปิ ดพืน้ ทีใ่ ห้กบั
การแลกเปลี่ยนเพื่อให้องค์ความรูไ้ ด้เผยตัวอย่างอิสระ จน
น าไปสู่ ก ระบวนการขับ เคลื่ อ นเพื่ อ แก้ ปั ญหาด้ า นการ
คุม้ ครองผูบ้ ริโภคภายใต้วถิ แี ละแนวทางของชุมชน
3) การบูรณาการงานคุ้มครองผู้บริโภคเข้าไปใน
ระบบสุขภาพชุมชนของเภสัชกรสะท้อนภาพการพัฒนาด้วย
หลัก การบูร ณาการที่อิง อยู่ก ับ บริบ ทของชุ ม ชน (context
based) ที่เ ป็ น หลัก การสาคัญ ในการพัฒ นาระบบสุข ภาพ
ชุ ม ช นให้ มี ค วาม ยั ง่ ยื น (7, 18, 19) ก ระ บ ว นการให้
ความสาคัญกับวิถีเดิมของเครือข่าย โดยการเข้าไปเรียนรู้
จนเข้าใจ ร่วมกับการพัฒนาความสัมพันธ์จนเกิดความไว้
เนื้ อ เชื่อ ใจ ตลอดจนเรีย นรู้แ ละพัฒ นาระบบบู ร ณาการ
ร่วมกัน จนวิถกี ารคุม้ ครองผูบ้ ริโภคเป็ นส่วนหนึ่งของระบบ
สุขภาพชุมชน การบูรณาการในลักษณะนี้หวังผลเพื่อให้เกิด
ความร่วมมือ โดยมุ่งให้ระบบขับเคลื่อนประเด็นการคุม้ ครอง
ผู้บริโภคภายใต้บริบทและวิถีเดิมของชุมชนด้วยชุมชนเอง
อย่างยังยื ่ น
การบูรณาการดังกล่าวเกิดขึน้ ไม่เพียงแต่เฉพาะใน
กระบวนการทางานเท่านัน้ แต่เป็ นผลจากการเปลีย่ นแปลง
ในระดับ กระบวนทัศ น์ ข องเภสัช กรผู้ร ับ ผิด ชอบงานด้ว ย
กระบวนทัศน์เป็ นกระบวนทางความคิด การรับรู้ วิธคี ดิ และ
การสะท้อนความคิดให้เป็ นความหมายหรือให้มคี ุณค่าทีเ่ ป็ น
แบบแผน กระบวนทัศน์เป็ นการคิดหรือทัศนะพื้นฐานของ
มนุ ษ ยชาติ ท่ีด ารงอยู่ ใ นช่ ว งเวลาหนึ่ ง การเคลื่อ นย้ า ย
กระบวนทัศ น์ จ ะเกิ ด ขึ้น ก็ ต่ อ เมื่ อ กระบวนทัศ น์ เ ดิ ม ไม่
สามารถตอบคาถามหรือแก้ปัญหาต่อปรากฏการณ์ทเ่ี กิดขึน้
ณ ช่วงเวลานัน้ ๆ ได้ (20)
ทัศนะแบบองค์รวม (holism) เป็ นกระบวนทัศน์ใน
การมองสุขภาพบนพืน้ ฐานความสัมพันธ์ของกาย-จิต-สังคม
(bio-psycho-social) มี ผ ลลั พ ธ์ คื อ “สุ ข ภาพดี ” หรื อ “สุ ข
ภาวะ” มากกว่าแค่ “หายป่ วย” (8, 21, 22) กระบวนการเพื่อ
นาไปสู่เป้ าหมายในทัศนะแบบองค์รวมนี้วางอยู่บนพื้นฐาน
ของความเข้า ใจว่ า ไม่ สามารถแยกส่ว นใดส่ว นหนึ่ งของ
ระบบมาศึกษา แล้วนาสิง่ ทีไ่ ด้จากการศึกษามาอธิบายระบบ
ทัง้ มวลได้ (23) ทัศ นะดัง กล่ า วเป็ นการมองชีวิตแตกต่ าง
ออกไปจากกระบวนทัศน์แบบวิทยาศาสตร์ ท่มี องชีวติ เป็ น
กลไกไปสูม่ ติ ขิ องแนวคิดกระบวนระบบ (systemic thinking)
กระบวนการแก้ปั ญ หาภายใต้ท ัศ นะนี้ จึง เป็ น การแก้เ ชิง
ของระบบทัง้ หมดไม่ใช่สว่ นใดส่วนหนึ่งเพียงลาพัง (23)
72
 การมองและตี ค วามปั ญหาด้ า นการคุ้ ม ครอง
ผู้บริโภคของเภสัชกรที่ได้จากการวิจยั นี้ มีความแตกต่าง
จากเดิม ที่เ น้ น การตัด สิน ผิด ถู ก และการกระท าเพื่อ ให้
เป็ นไปตามกฎหมายและกฎระเบียบอย่างเคร่งครัด ซึง่ เป็ น
การมองและกระท าต่ อ ปั ญหาด้ ว ยกระบวนทัศ น์ แ บบ
วิทยาศาสตร์ มุมมองทีพ่ บเป็ นการมองปั ญหาด้วยกระบวน
ทั ศ น์ อ งค์ ร วมที่ ถื อ ว่ า พฤติ ก รรมการบริ โ ภคยาและ
ผลิตภัณฑ์สุขภาพของผู้บริโภคเป็ นผลจากการขับดันของ
ปั จจัยแวดล้อมที่ซบั ซ้อน การมองปั ญหาในทัศนะนี้ทาให้
เ ภ สั ช ก ร เ ข้ า ใ จ มิ ติ ค ว า ม เ ป็ น ม นุ ษ ย์ ข อ ง ผู้ บ ริ โ ภ ค
กระบวนการแก้ปัญหาจึงดาเนิน อยู่บนพื้น ฐานของความ
เข้าใจ และมุ่งเน้นการจัดการเชิงระบบเพื่อแก้ไขปั ญหาจาก
เหตุ ปั จ จัย แวดล้อ มที่เ ชื่อ มโยงอยู่ ก ับ ตัว ปั จ เจก การเข้า
ใจความเป็ น องค์ร วมและการเชื่อ มโยงไปสู่ก ระบวนการ
แก้ปัญหาอย่างเป็ นระบบของเภสัชกร เป็ นการก้าวพ้นจาก
การเอาตนเองเป็ นศูนย์กลางการแก้ปัญหาไปสู่การแสวงหา
ความร่วมมือในการแก้ปัญหาทัง้ ระบบอย่างยังยื ่ น
การใช้ความรูด้ า้ นการคุม้ ครองผูบ้ ริโภคของเภสัช
กรเพื่อแก้ไขปั ญหาในชุมชน ไม่ได้จาเพาะอยู่แค่ความรูด้ า้ น
ยา ผลิตภัณฑ์สุขภาพ และกฎหมายทีเ่ กีย่ วข้องเท่านัน้ แต่
ไ ด้ ข ย า ย ข อบเข ตไ ป ถึ ง คว าม รู้ ด้ า นมนุ ษ ยศาสตร์
สังคมศาสตร์ การจัดการความรู้ การคิดเชิงระบบ ตลอดจน
การบูรณาการความรูเ้ หล่านี้เข้าด้วยกันจนกลายเป็ นทักษะ
ความรู้ และความชานาญเฉพาะด้าน ประกอบกับการใช้
ความรูเ้ หล่านี้ในการทางานของเภสัชกรไม่ได้เอาตนเองเป็ น
ศูนย์กลางของความรู้ แต่เป็ นการบูรณาการความรู้เหล่านี้
เข้ากับบริบทของชุมชนในลักษณะการเรียนรูร้ ่วมกัน เพื่อให้
กระบวนการแก้ปัญหากลมกลืนไปกับวิถีชวี ติ ของชุมชน จน
เป็ นกระบวนการที่ชุมชนสามารถจัดการปั ญหาด้วยตนเอง
ได้ ความรู้ ทักษะ และความชานาญในลักษณะนี้จาเป็ นต้อง
ได้ร ับ การฝึ ก ฝนและเรีย นรู้อ ย่ า งต่ อ เนื่ อ งเพื่อ ให้สามารถ
ทางานร่วมกับชุมชนได้อย่างมีประสิทธิภาพ
การวิจ ัย นี้ มุ่ ง เน้ น อธิบ ายการบูร ณาการบทบาท
ของเภสัช กรด้า นการคุ้ม ครองผู้บ ริโ ภคในการแก้ปั ญ หา
ชุ ม ชน โดยใช้ก รอบทฤษฎีข องการบู ร ณาการและระบบ
สุขภาพชุมชนเป็ นหลัก (ศึกษากรอบแนวคิดการบูรณาการ
และระบบสุขภาพชุมชนในบทความเรื่องการบูรณาการใน
ระบบสุ ข ภาพชุ ม ชน) อย่ า งไรก็ ต ามยัง มี แ นวคิ ด อื่ น ที่
น่ าสนใจที่ใช้อธิบายการแก้ปัญหาในระดับชุมชนให้มคี วาม
ชัดเจนมากขึน้ เช่น แนวคิด collective impact framework
73
โดย John Kania และ Mark Kramer (24) ที่ระบุเงื่อนไขที่
ท าให้ เ กิ ด ความส าเร็ จ ในการแก้ ปั ญหาที่ ซ ั บ ซ้ อ น ซึ่ ง
คล้ายคลึงกับผลในการวิจยั นี้ คือ 1) การทาให้เกิดเป้ าหมาย
ร่ ว มที่เ ป็ น เหมือ นเข็ม ทิศ ที่ก าหนดให้แ ต่ ละส่ว นในระบบ
บู ร ณาการขั บ เคลื่ อ นไปในทิ ศ ทางเดี ย วกั น 2) การ
แลกเปลีย่ นเรียนรูท้ ต่ี ่อเนื่องทีจ่ ะนาไปสู่ความเข้าใจร่วมและ
วัฒนธรรมร่วมทีม่ ลี กั ษณะคล้ายคลึงกับการบูรณาการแบบ
แผนการทางาน (normative integration) 3) การส่งเสริมให้
แต่ ล ะส่ ว นสร้ า งสรรค์ กิจ กรรมภายใต้ บ ริบ ทตนเองที่จ ะ
น าไปสู่ เ ป้ าหมายร่ ว ม (mutually reinforcing activity) 4)
การท าให้ ทุ ก ฝ่ ายวั ด ผลส าเร็ จ ของงาน ที่ เ หมื อ นกั น
โดยเฉพาะอย่า งยิ่ง ในส่วนที่สาคัญ และ 5) การมีอ งค์กร
แ ก น ก ล า ง (backbone support organizations) ที่ ค อ ย
สนั บ สนุ น ให้เ กิด เงื่อ นไขส าคัญ ทัง้ 4 ประการที่ก ล่ า วมา
ข้างต้น อันเป็ นปั จจัยแห่งความสาเร็จของการแก้ปัญหาทีม่ ี
ความซับ ซ้อ น และต้ อ งอาศัย การสานพลัง ระหว่ า งภาคี
เครือ ข่ า ย เภสัช กรในการวิจ ัย นี้ ท าหน้ า ที่เ ปรีย บเสมือ น
องค์กรแกนกลางในทฤษฎีน้ี
ดังได้กล่าวข้างต้น การวิจยั นี้มีวตั ถุประสงค์ เพื่อ
สะ ท้ อ นแ นว คิ ด แ ละ ห ลั ก กา รพื้ น ฐา น (fundamental
concept) ของบทบาทเภสัชกรด้านการคุม้ ครองผูบ้ ริโภคใน
ภาคปฏิบ ัติก ารระดับ ชุ ม ชนที่จ ะต่ อ ยอดสู่ก ารปฏิบ ัติแ ละ
พัฒ นาองค์ค วามรู้ใ ห้มีค วามชัด เจนมากขึ้น การท าวิจ ัย
เพิ่ม เติม เพื่อ ให้เ ห็น รายละเอียดที่ชดั เจนขึ้น โดยใช้กรอบ
แนวคิดหรือทฤษฎีอ่นื ใดมาช่วยอธิบายล้วนมีสว่ นส่งเสริมให้
การพัฒ นาบทบาทเภสัช กรด้า นการคุ้มครองผู้บริโภคใน
ระบบสุ ข ภาพชุ ม ชนมี ค วามชัด เจนมากขึ้น ซึ่ ง จะเป็ น
คุ ณูป การในการพัฒนาบทบาทด้านนี้ ให้มีค วามก้าวหน้ า
มากยิง่ ๆ ขึน้ ไป
กิ ตติ กรรมประกาศ
ก า ร วิ จ ั ย นี้ เ ป็ น ส่ ว น ห นึ่ ง ข อ ง วิ ท ย า นิ พ น ธ์
ประกอบการศึก ษาในหลัก สูต รเภสัช ศาสตรมหาบัณ ฑิต
สาขาวิ ช าการจั ด การเภสั ช กรรม คณะเภสั ช ศาสตร์
มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ ทีผ่ นู้ ิพนธ์ช่อื แรกได้รบั แรงบันดาลใจ
กาลังใจ และข้อเสนอแนะจาก ผศ.ดร.พักตร์วิภา สุวรรณ
พรหม และ ผศ.ดร.รัตนาภรณ์ อาวิพนั ธ์ ขอบพระคุณ พญ.
สุพตั รา ศรีวนิชชากร และ นพ.วรวุฒิ โฆวัชรกุล (ผูอ้ านวย
การโรงพยาบาลสันทราย จังหวัดเชียงใหม่ ) และทีมงานทุก
ท่ า น ที่ช่ ว ยเปิ ดมุ ม มองและเพิ่ม เติ ม แนวคิด ของระบบ
 สุข ภาพชุ ม ชนให้ ขอบพระคุ ณ รศ.ดร.ลือ ชัย ศรีเ งิน ยวง
คณบดี ค ณะสัง คมศาสตร์ มหาวิท ยาลัย มหิด ล ในการ
ประสิท ธิป์ ระสาทวิช าการวิจ ัย เชิง คุ ณ ภาพ ขอบคุ ณ ผู้ใ ห้
ข้อมูลทุกท่านทีเ่ ป็ นมนุ ษย์อนั ทรงคุณค่าที่เสียสละแรงกาย
แรงใจในการวิวฒ ั น์วชิ าชีพเภสัชกรรมให้มคี วามก้าวหน้า
เอกสารอ้างอิ ง
1. National Health Act B.E. 2550. Royal Gazette No. 124,
Part 16A (Mar 19, 2007).
2. National Health Committee Declaration No. 126 in
2009 on charter of national health system. Royal
Gazette No.126, Special 175D special (Dec 2, 2009)
3. Srivanichakorn S. Community health: the turning point
of health service system quality. In: Atikamanon S,
editor. Conceptual framework of primary care service
and practice in community health. Nonthaburi: Office
of Community Based Health Care Research and
Development; 2007. p.2-20.
4. Kimchai K. 30 years of primary health care.
Proceedings of summary of primary health care
practice and orientation to primary health care
development in the 4th decade in Northeast Thailand
conference; 2008 Sep 17-19; Udon Thani, Thailand.
2009. p. 1-25.
5. Chuengsatiansup K. Primary health care primary care
and community health: lesson learned challenge and
new context of public sector health. Proceeding of
community health and primary care expo; 2009 Feb
18-20; Nonthaburi, Thailand. 2009. p. 1-24.
6. Srivanichakorn S, Atikamanon S, Chalordech B,
Surakitkoson T, Sukpordee N. Primary care services;
services that closed to heart and home. Nonthaburi:
Health Care Reform Office; 2002.
7. Kodner D. All Together Now: A Conceptual Exploration
of Integrated Care. Healthc Q. 2009;13(special issue):
6-15.
8. Wasi P. New concepts of management in community
health system development. In: Srivanichakorn S,
Pratum-nan S, editors. Proceeding of community
health&primary care expo; new management new
possibility; 2011; Oct 12-14; Nonthaburi, Thailand.
Nonthaburi: Sahamitr printing and publishing; 2011.
p. 8-24.
9. Office of the Civil Service Commission. Standard for
job specification [online]. 2000 [cited Aug 31, 2017].
Available from: www.ocsc.go.th/job/specification/
officer
10. Jaisa-ard R, Kanjanarach T. Needs for competency
improvement in pharmacy service at primary care
level. Isan Journal of Pharmaceutical Sciences
2014;10: 69-79.
11. Chirunthorn R, Singpaiboonporn N, Lohanavakul P,
Treratthanapaiboon P. Factors affecting the role
performance of pharmacists in primary care units
(PCU): a case study in the upper southern region of
Thailand. Songklanagarind Medical Journal. 2006; 24:
504-16.
12. Photisita C. Science and art of quality research.
Bangkok: Amarin Printing&Publishing; 2001.
13. Yod-Damnern-Attig B, Tangchonlatip K. Analytic of
qualitative data: data management interpret and
search of meaning. Nakon-pratom: Institute for Popu-
lation and Social Research, Mahidol University; 1999.
14. Shaw S, Rosen R, Rumbold B. An overview of
integrated care in the NHS: What is integrated care?
London: Nuffield Trust; 2011.
15. Valentijn PP, Schepman SM, Opheij W, Bruijnzeels
MA. Understanding integrated care: a comprehensive
conceptual framework based on the integrative
functions of primary care. Int J Integr Care 2013;13:1-
12.
16. Health Administration Division, Ministry of Public
Health. Service plan. Proceedings of seminar for
provincial service plan development; 2012 Feb 29;
Bangkok, Thailand. 2012. p. 1-4.
17. Yodpetch S. Integration of elder long term care
system. Bangkok: Thai Health Promotion Foundation;
2009.
18. Tepsongkroh P, Tepsongkroh J, Saksoong A,
Siripaisan S, Promkaew P, Natee W. Community
74
 capital based knowledge management for sustainable
development of quality of life in Songkhla Lake Basin
watershed area. Journal of Community Development
and Life Quality. 2013;1: 217-31.
19. Wasi P. Community health system development;
community well-being the base of all well-beings.
Bangkok: National Health Security Office; 2006.
20. Panich W. Knowledge management in community
health system development. In: Srivanichakorn S,
Pratum-nan S, editors. Proceeding of community
health&primary care expo; new management new
possibility; 2011; Oct 12-14; Nonthaburi, Thailand.
Nonthaburi: Sahamitr Printing and Publishing; 2011.
p. 68-73.
75
21. Thongtavee C. Paradigm: meaning structure and
shifting [online]. 2004 [cited Aug 31, 2017]. Available
from: v1.midnightuniv.org/midnight2545/document977
3.html.
22. Chuengsatiansup K. To new imagination to the heart
of health system. In: Atikamanon S, editor.
Conceptual framework of primary care service and
practice in community health: Office of Community
Based Health Care Research and Development;2007.
23. Wangwinyoo N. Health paradigm and deep ecology.
Health systems research institute Bangkok; 2003.
24. Kania J, Kramer M. Collective impact. Stanford Social
Innovation Review. 2011;9: 35-41.