Te Mae Master It

UNIVERSITETI I PRISHTINËS
“HASAN PRISHTINA”
FAKULTETI I EDUKIMIT
PROGRAMI: MASTER NË MËSIMDHËNIE DHE KURRIKULA
TEZA E MASTERIT
Trajtimi i thyesave në klasën e

gjashtë në disa vende të Ballkanit
Mentor Kandidati
Dr. sc. Dukagjin Pupovci, Habib Rexhepi
Prof. i rregullt
Prishtinë, Dhjetor 2016
2
Dedikimi dhe falënderimet
 Këtë punim i’a dedikoj familjes sime e cila më përkrahu dhe më inkurajoi gjithnjë
gjatë gjithë ngritjes sime akademike.
 Më të dashurve: bashkëshortes sime Lumturisë, vajzave të mia, Ermirës dhe Blinajës,
djalit tim Ermalit që më mirëkuptuan dhe më mbështetën.
 Falënderoj veçanërisht mentorin, prof. dr. Dukagjin Pupovci për këshillat, mundin,
dhe për gatishmërinë për të më ndihmuar në çdo kohë e moment.
 Falënderoj anëtaret e Komisionit për vlerësim, prof.ass. Valbona Berisha dhe prof.ass.
Minavere Rashiti për sugjerimet që kontribuan në evitimin e disa lëshimeve dhe
finalizimin e temës.
 Falënderoj kolegët e mi, mësimdhënësit e matematikës gjithandej trojeve shqiptare që
më ndihmuan në forma të ndryshme, duke më dërguar pjesë të librave, hulumtime,
programe softuerike, këshilla e sugjerime, të cilët kontribuan që ky studim të jetë sa
më cilësor.
3
Tabela e përmbajtjes
Dedikimi dhe falënderimet.....................................................................................................2

Tabela e përmbajtjes..............................................................................................................3
Lista e figurave.......................................................................................................................5
Lista e tabelave.......................................................................................................................7
Lista e shkurtesave.................................................................................................................8
Abstrakti.................................................................................................................................9
Abstract................................................................................................................................10
1. Hyrja.................................................................................................................................11
2. Mësimi i thyesave në shkollë...........................................................................................13
2.1. Koncepti i thyesës......................................................................................................13
2.2. Historiku i thyesave, thyesat egjiptase.......................................................................13
2.2.1. Syri i Horusit...........................................................................................................16
2.3. Karakteristikat e thyesave dhe mësimi i tyre në klasat e hershme.............................20
2.4. Mësimi i thyesave në SHBA dhe vende të tjera.........................................................23
3. Metodologjia e hulumtimit...............................................................................................30
3.1. Problemi i hulumtimit................................................................................................30
3.2.1. Përkufizimet operative........................................................................................31
3.3. Mbledhja dhe analiza e të dhënave............................................................................32

4. Mësimi i thyesave në shtetet e Ballkanit..........................................................................34
4.1. Programet mësimore të matematikës në shtetet e Ballkanit..........................................34
4.1.1. Programi mësimor i matematikës në Kosovë.............................................................34
4.1.1.1. Qëllimet e përgjithshme të të mësuarit të matematikës......................................34
4.1.2. Programi mësimor i matematikës në Shqipëri...........................................................35

4.1.3. Programi mësimor i matematikës në Maqedoni.........................................................38
4.1.4. Programi mësimor i matematikës në Mal të Zi..........................................................39
4.2. Thyesat në programet mësimore të shteteve të Ballkanit..............................................41
4.2.1. Thyesat në programet mësimore në Kosovë..............................................................41
4.2.2. Thyesat në programet mësimore në Shqipëri.............................................................44
4.2.3. Thyesat në programet mësimore në Maqedoni..........................................................47
4.2.4. Thyesat në programet mësimore në Mal të Zi...........................................................49
5. Thyesat në tekstet e matematikës së klasës së gjashtë në shtetet e Ballkanit...................51
4
5.1. Teksti mësimor i Kosovës.............................................................................................53
5.1.1. Prezantimi i kuptimit të thyesës.................................................................................53
5.1.2. Krahasimi i thyesave..................................................................................................56
5.1.2. Veprimet me thyesa....................................................................................................58
5.2. Teksti mësimor i Shqipërisë..........................................................................................64
5.2.1. Kuptimi i thyesës........................................................................................................64
5.3. Teksti mësimor i Maqedonisë.......................................................................................75
Mbledhja dhe zbritja e thyesave me emërues të barabartë...................................................81
5.4. Teksti mësimor i Malit të Zi..........................................................................................84
6. Shqyrtime përfundimtare.................................................................................................97
6.1. Diskutimi i rezultateve..................................................................................................97
6.1.1. Programet mësimore..................................................................................................97
6.1.2. Shtjellimi i thyesave në tekste mësimore...................................................................99
6.2. Përfundimet.................................................................................................................107
6.3. Rekomandimet............................................................................................................112
7. Referencat dhe bibliografia............................................................................................115
5
Lista e figurave
Figura 1. Papirusi i Ahmesit (Rhind-it)...................................................................................14

Figura 2. Shënimi i thyesave nga egjipasit..............................................................................14
Figura 3. Shkrimi i thyesave jonjësi si shumë e thyesave njësi..............................................15
Figura 4. Ilustrimi i problemit të 4-të nga Papirusi i Ahmesit. Zgjidhja e tij..........................16
Figura 5. Syri i Horusit dhe përgjysmimi i katrorit.................................................................17
Figura 6. Simboli Rx Figura 7. Syri i providencës në dollarin amerikan...........................18
Figura 8. Maniskripti i Bakhshālī në të cilin është përdorur edhe numri i përzier.................19
Figura 9. Evolimi i shënimit të numrave natyrorë nga indianët tek arabët.............................19
Figura 10. Paraqitja grafike e raportit të numrave fibonacci. Prerja e artë.............................20
Figura 11. Modelet drejtkëndëshe më të përshtatshme se sa ato rrethore për sqarimin e
thyesave....................................................................................................................................26
Figura 12. Paraqitja e thyesave të parregullta dhe e numrave të përzier në drejtëz numerike 26
Figura 13. Thyesat që krahasohen duhet ti referohen të njëjtës madhësi................................26
Figura 14. Modelimi i thyesave të parregullta dhe i numrave të përzier në Japoni................28
Figura 15: Kompetencat matematike......................................................................................38
Figura 16: Ilustrim i kuptimit të thyesës ...........................................................................54
Figura 17: Ilustrimi i kuptimit të thyesës ..........................................................................54

Figura 18: Ilustrim i kuptimit të thyesave...............................................................................55
Figura 19: Elementet e thyesës dhe domethënia e tyre...........................................................55
Figura 20: Krahasimi i thyesave me numërues të njëjtë.........................................................56
Figura 21: Krahasimi thyesave me emërues të njëjtë..............................................................57
Figura 22: Mbledhja dhe zbritja e thyesave............................................................................59
Figura 23: Shumëzimi i thyesës me numër natyror................................................................60
Figura 24: Ilustrimi i shumëzimit të thyesës me thyes me drejtkëndësh................................62
Figura 25: Pjesëtimi i thyesës me numër natyror....................................................................62
Figura 26: Ilustrimi i kuptimit të thyesave..............................................................................65
Figura 27: Marrja e nga tërësia........................................................................................65
Figura 28: Ngjyrosja e të trekëndëshit..............................................................................66

Figura 29: Ilustrimi i thyesave të barabarta.............................................................................67
Figura 32: Krahasimi i thyesave me emërues të përbashkët...................................................68
Figura 33:Krahasimi i thyesave me numërues të përbashkët..................................................68
Figura 34: Ilustrim i mbledhjes së thyesave me emërues të përbashkët.................................70
Figura 35: Ilustrimi i thyesës ............................................................................................71
Figura 36: Ilustrim i zbritjes së thyesave me emërues të përbashkët......................................71
6
Figura 37: Ilustrim i shumëzimit të thyesave..........................................................................72
Figura 38: Paraqitja e kuptimit të thyesave.............................................................................75
Figura 39: Paraqitja e thyesës si herës i dy numrave natyrorë, ................................76
Figura 40: Ilustrim i kuptimit të thyesës.................................................................................77
Figura 41: Ilustrim i thyesave të barabarta..............................................................................80
Figura 42: Sqarim i thyesave të barabarta...............................................................................81
Figura 43: Mbledhja e thyesave me emërues të barabartë......................................................81
Figura 44: Ilustrimi i mbledhjes së thyesave me anë të segmentit..........................................82
Figura 45: Sqarimi i rregulles së mbledhjes së dy thyesave me emërues të barabartë...........83
Figura 46: Sqarimi i zbritjes së thyesave me emërues të barabartë........................................83
Figura 47: Ilustrim i kuptimit të thyesës.................................................................................84
Figura 48: Paraqitja e pjesëve të hijezuara me thyesa.............................................................86
Figura 49: Ngjyrosja e pjesëve të caktuara të tërësisë aq sa tregon thyesa.............................86
Figura 50: Krahasimi i thyesave me emërues të njëjtë...........................................................87
Figura 51: Krahasimi i thyesave numërues të njëjtë...............................................................88
Figura 52: Mbledhja e thyesave me emërues të njëjtë............................................................91
Figura 53: Mbledhja e thyesave me emërues të njëjtë............................................................91
Figura 54: Zbritja e thyesave me emërues të përbashkët........................................................92
Figura 55: Zbritja e thyesave me emërues të njëjtë.................................................................92
Figura 56: Shumëzimi i thyesave............................................................................................95
Figura 57: Shumëzimi i thyesave............................................................................................95
Figura 58: Shembull i detyrave me disa veprime me thyesa..................................................96
Figura 59: Thyesa paraqet herës të numëruesit me emëruesin.............................................102
Figura 60: Si duhet të ilustrohet krahasimi i thyesave..........................................................103
Figura 61: Krahasimi thyesave duhet tu referohet madhësive të barabarta..........................104
Figura 62: Përparësitë e modelimit me drejtkëndësh në raport me modelimin me rreth......105
Figura 63: Ilustrimi i shumëzimit të thyesës me thyesë........................................................106
Figura 64: Ilustrimi i pjesëtimit të thyesës me numër natyrorë............................................107
7
Lista e tabelave
Tabela 1: Fondi i orëve të matematikës për secilin nivel dhe klasë të arsimit parauniversitar
në Kosovë.................................................................................................................................34
Tabela 2: Fondi i orëve i matematikës për të gjitha nivelet dhe klasat e Arsimit
parauniversitar në Shqipëri......................................................................................................36
Tabela 3: Shpërndarja e orëve për tematikat mësimore nëpër klasat e Arsimit Fillor (klasa 1-
5)..............................................................................................................................................37
Tabela 4: Shpërndarja e orëve për tematikat mësimor nëpër klasat e Arsimit të Mesëm të Ulët
(klasa VI-IX)............................................................................................................................37
Tabela5. Kohëzgjatja e vitit shkollor në këto katër vende.......................................................97
Tabela 6. Kategoritë (kapitujt) e matematikës nga klasa I-IX.................................................99
Tabela 7. Fondi i orëve për fushën (lëndën) e matematikës....................................................99
8
Lista e shkurtesave
IAE International Academy of Education
IBE International Bureau of Education
IES International Education Studies
IKS Instituti i Kurrikulave dhe i Standardeve
IPK Instituti Pedagogjik i Kosovës
IZHA Instituti i Zhvillimit të Arsimit
KEC Qendra për Arsim e Kosovës
MASHT Ministria e Arsimit Shkencës dhe Teknologjisë
OECD Organisation for Economic Co-operation and Development
PIRLS Progress in International Reading Literacy Study
PISA Programme for International Student Assessment
PMMP Plotëpjesëtuesi më i Madh i Përbashkët
SNKA Sistemi Ndërkombëtar i Klasifikimit të Arsimit
SHMVP Shumëfishi më i Vogël i Përbashkët
TIMSS Trends in International Mathematics and Science Study
UNESCO United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization
UNICEF United Nations Children's Emergency Found
USAID United States Agency for International Development
9
Abstrakti
Thyesat janë një nga konceptet themelore në matematikë dhe si të tilla ato çmohen jo vetëm
për rëndësinë e tyre në matematikë, por edhe për fushat dhe veprimtaritë tjera njerëzore. Edhe
pse ato i gjejmë të përfshira gjerësisht nëpër programet dhe tekstet mësimore, prapë kudo
nëpër botë kuptimi dhe mësimi i tyre, është një nga problemet kyçe për nxënësit,
mësimdhënësit dhe prindërit. Kjo problematikë haset edhe në vendet me traditë në të mësuarit
e matematikës. Nga shumë hulumtime vlerësohet se problemi kyç qëndron tek mënyra se si
dhe kur duhet të mësohen thyesat. Se kur duhet filluar nxënësit t’i mësojnë thyesat kemi dy
rekomandime, për nxënësit e vendeve me sisteme arsimore të avancuar preferohet që ato të
mësohen duke filluar nga klasa e III e tutje, kurse për vendet që kanë probleme me sistemin
arsimor, ato preferohen të mësohen nga klasa e V e më gjerësisht në klasën e VI.
Përmes hulumtimit “Mësimi i thyesave në klasën e VI në Kosovë, Shqipëri, Maqedoni e Mal

të Zi” jam munduar të sqaroj se si trajtohen thyesat në këto katër vende, pasi ato janë vende
në tranzicion të sipër dhe me probleme të theksuara në arsim, prandaj për nxënësit nga vendet
e tilla klasa e VI rekomandohet si klasa më e përshtatshme për mësimin më të thelluar të
thyesave.
Kësaj çështje i’u kam qasur duke ndërtuar së pari bazamentin teorik të të mësuarit e thyesave
të cilin e kam sendërtuar nga leximi dhe analizimi i literaturës, dhe më pastaj edhe nga
analizimi i dokumenteve të ndryshme të këtyre katër vendeve të përfshira në hulumtim. Në
këtë hulumtim në mënyrë të veçantë kam analizuar programet dhe tekstet mësimore, në
veçanti përmbajtjet mbi thyesat. Analizën e tyre e kam bërë duke vënë korrelacione ndërmjet
vetë këtyre katër vendeve dhe me vendet tjera.
Të dhënat e mbledhura i kemi analizuar përmes analizës, sintezës dhe krahasimit, rezultatet e
të cilave i kemi paraqitur në kapitullin përkatës.
Fjalët kyçe: thyesë, mësimi i thyesave, program mësimor, tekst mësimor, Kosovë, Shqipëri,
Maqedoni, Mali i Zi.
10
Abstract
Fractions are one of the most basic and fundamental concepts in mathematics. Not only are
they valued for their importance in mathematics, but also for other human activities and
scope. Although they are treated extensively in textbooks and curriculum, yet again their
meaning and understanding remains one of the key problems for students, teachers, and
parents. Even the countries with tradition in teaching and learning mathematics are not imune
to this problem. It is estimated that the key problem lies in ‘how’ and ‘when’ to teach and
learn fractions. One may ask, ‘When should students begin to learn fractions?’ The answer
lies in two recommendations: for students of more advanced system of education countries,
fractions are preferred to be learnt from grade III and onward, whereas for countries that have
problems with the educational system, students are prefered to be taught from grade V, and
more broadly from grade VI.
Through the research “Teaching Fractions to 7th Grade in Kosovo, Albania, Macedonia, and
Montenegro” we have tried to explain the way how fractions are dealt with in these four
countries considering the fact that they are countries in transition with severe educational
problems. Therefore, for students of the for mentioned countries, grade VI is considered and
recommended the most suitable grade for deeper understanding of fractions.
To this issue we approached by building up a theoretical foundation of learning fractions, by

reading and analyzing literature, and then by analyzing the various documents and textbooks
of the four countries involved in the research. We have particularly analyzed textbooks and
programs with fractions content. This analysis was done firstly by putting a correlation
between these very four countries, and then with other countries as well.
The collected data were analyzed through analysis, synthesis, and comparison. The results are
presented in the forthcoming chapter.
Key words: Fractions, fractions teaching, curriculum, textbooks, Kosovo, Albania,

Macedonia, Montenegro.
11
1. Hyrja
Thyesat janë një nga konceptet themelore në matematikë. Nga vetë termi thyesë (thyej,
thyerje, thyes, ...) kuptojmë se është fjala për ndarje, copëzim të diçkaje. Natyrisht, këtu kemi
ndarje (copëzim) të tërësisë në pjesë të barabarta.
Mësimi i thyesave llogaritet si një nga çështjet më problematike për nxënësit e shkollave
fillore dhe të mesme. Edhe pse ato mësohen tradicionalisht nëpër shkollat tona, kudo rreth
nesh dëgjojmë nxënës, mësimdhënës e prindër që ankohen dhe kanë probleme me mësimin e
thyesave. Në të njëjtën kohë të gjithë jemi të vetëdijshëm për rëndësinë e mësimit të thyesave
që kanë për fushën e matematikës, për fushat tjera dhe në përgjithësi për edukimin e
mëtejshëm të nxënësve. Dr. Tom Dick, ekspert i të mësuarit të matematikës thotë se njohja
dhe kuptimi solid i thyesave është një nga themelet mbi të cilat ndërtohet matematika e
shkollës së mesme1.
Në lidhje me çështjen se në cilën klasë nxënësit duhet t’i mësojnë thyesat ka pikëpamje të
ndryshme. Në vendet me sisteme më të avancuara të arsimit, preferohet që ato të mësohen
edhe në klasat e më hershme (Fazio & Siegler, 2010) kurse në vendet që kanë probleme në
sistemin arsimor preferohet që mësimi i thyesave të bëhet nga klasa e V, kurse më gjerësisht
në të VI, si p.sh në Kroaci (Brdar, Hunjek, Lepen, 2014). Të gjitha këto pikëpamje kanë një
emërues të përbashkët, para se të fillohet me shpjegimin dhe kuptimin e thyesave nxënësit
duhet të pajisen me njohuri mbi numrat natyrorë dhe të plotë e veprimet me ta, si dhe me
konceptin e ndarjes në pjesë të barabarta.
Katër vendet e përfshira në hulumtimin tonë: Kosova, Shqipëria, Maqedonia dhe Mali i Zi
janë në periudhën e tranzicionit dhe me shumë probleme duke përfshirë edhe problemet në
arsim, prandaj bazuar në gjetjet dhe rekomandimet e hulumtimit Bezuk & Cramer, (1989) i
cili merret me faktin se çka, kur dhe si duhet mësuar thyesat, dhe nga rekomandimet e
hulumtimit Brdar, Hunjek, Lepen, (2014) i realizuar në Kroaci (i cili me një formë mund të
llogaritet si vend ballkanik) për katër vendet e përfshira në hulumtim rekomandimi më i mirë
është që thyesat të mësohen në klasën V dhe të VI, pasi deri atëherë nxënësit duhet të kenë
fituar një bagazh solid të njohurive matematike, e në veçanti për numrat dhe veprimet me
numra. Autorët në fjalë vijnë deri te këto konkludime pasi kishin konstatuar një varg
1
Nelson, K. (2015). http://www.weareteachers.com/why-are-fractions-so-hard-to-teach-5-
ways-to-help-students-even-high-schoolers-understand-them/
12
problemesh në të mësuarit e drejtë të thyesave në klasat e hershme, madje edhe në vendet me
traditë në të mësuarit e matematikës dhe të thyesave.
Në këtë punim kemi shqyrtuar edhe hapësirën dhe kohën që u kushtohet mësimit të thyesave
në katër vendet e rajonit, Kosovë, Shqipëri, Maqedoni dhe Mal të Zi. Për këtë kemi krahasuar
programet dhe tekstet mësimore të matematikës për klasën e VI, duke u përpjekur të
kuptojmë për faktin se sa dhe si trajtohen thyesat, si bëhet shtrirja e njësive mësimore në
lidhje me thyesat. Mungesa e hulumtimeve serioze në lidhje me të mësuarit e thyesave ka
bërë që këto vende të kenë qasje ad-hoc, adaptime të programeve dhe teksteve mësimore të
vendeve tjera me sisteme arsimore më të avancuara, apo imitime ose kopjime të qasjeve të
vendeve tjera.
Nga shfletimi i literaturës në lidhje me të mësuarit e thyesave kemi vënë re se studiuesit dhe
metodicientët e të mësuarit të thyesave kanë dhënë një varg rekomandimesh në lidhje me këtë
çështje, andaj ne me këtë rast jam munduar të gjej se sa këto rekomandime janë përfillur nga
hartuesit e programeve dhe teksteve mësimore në këto katër shtete.
Në përvetësimin sa më të mirë të thyesave nga nxënësit, ndikojnë një varg faktorësh të

natyrave të ndryshme si psikologjik, metodiko-didaktik për të cilët kemi folur gjerësisht në
kapitullin pasues.
13
2. Mësimi i thyesave në shkollë
2.1. Koncepti i thyesës
Shfaqja dhe përdorimi i thyesave filloi që herët. Historia e tyre nis me kohën e fillimit të
vëzhgimeve të njeriut nëpër natyrë. Është pranuar gjerësisht fakti se koncepti i numrave
natyrorë vjen nga nevoja për të numëruar, kurse ai i thyesës nga nevoja për të matur. Njësia e
numërimit është një dhe e pandashme, kurse ajo e matjes është njësi e ndashme. Numrat
natyrorë janë të mjaftueshëm për të numëruar çdo sasi diskrete, kurse kërkesa për matje sa më
të sakta të sasive të vazhdueshme, si p.sh nevoja për ndarje dhe matje të ditëve, muajve,
stinëve, mallrave, sipërfaqeve, parashikimi i lëvizjes së yjeve, kushtëzuan lindjen dhe
përdorimin e thyesave (Filep, 2004).
Për shkak të kompleksitetit të thyesës, nuk ka ndonjë përkufizim specifik për të, por në të
shumtën e rasteve ajo përkufizohet duke shpjeguar domethënien e saj dhe të elementeve që e
përbëjnë atë, si p.sh: thyesa është numër, që shpreh një a më shumë pjesë të barabarta, në të
cilat është ndarë një njësi. Elementet e thyesës janë: emëruesi i thyesës - numri poshtë vizës,
që tregon se në sa pjesë të barabarta është ndarë njësia e plotë; numëruesi i thyesës - numri
sipër vizës, që tregon se sa pjesë të barabarta janë veçuar nga njësia e plotë2.
2.2. Historiku i thyesave, thyesat egjiptase
Egjiptasit ishin të parët që përdorën dhe e zhvilluan konceptin e thyesës. Thyesat i gjejmë të
përfaqësuara gjerësisht edhe në dokumentin e parë që njeh historia e matematikës, Papirusin e
Ahmesit (Ahmesi - shkruesi i parë i njohur gjer më tani), i cili ruhet në Londër. Vlerësohet se
ai është shkruar rreth vitit 1650 p.e.s. Në këtë papirus janë dhënë dhe zgjidhur shumë
probleme aritmetike, algjebrike, si dhe gjeometrike (84 detyra e probleme), të cilat i
preokuponin matematikanët e asaj kohe. Vlerësohet se ky papirus përmban njohurit
matematike të 2000 viteve p.e.s. (Jankov, 2011).
Në vijim prezantojmë një pasqyrë të shkurtër të zhvillimit historik të thyesave nga shekulli
XVII p.e.s deri në shekullin XIII të erës sonë, të bazuar në burime të ndryshme si libra,
studime e hulumtime të ndryshme, monografi e burime të ndryshme elektronike, si p.sh.
Kosheleva, O., Kreinovich, V. (2005); Hodkin, L. (2005); Mathematical Assiciation of
2
www.fjalori.shkenca.org
14
America. Oberlin. Ohio. U. S. A. (1927); Majstorovic, R. (2016); Gixhari, M., Gixhari, B.
(2013); Lawson. J. (2005); Sykorova, I. (2010); etj...
Matematika egjiptiane me sa duket lindi nga problemet dhe nevojat e ndryshme reale e
praktike të tilla si ndarja e fushave pas përmbytjeve nga lumi Nil, projektet e ndërtimit të tilla
si piramidat, bërja e kalendarëve, si dhe aktivitete të ndryshme llogaritëse (kontabilitetit) dhe
ishte praktikuar nga shkruesit dhe ndoshta edhe nga priftërinjtë. (Lawson, 2005). Matematika
e kësaj kohe ishte më shumë retorike, detyrat dhe zgjidhja e tyre jepeshin me fjalë, p.sh. “Një
grumbull dhe një e katërta e tij bashkë japin 15. Sa është grumbulli?”.3
Figura 1. Papirusi i Ahmesit (Rhind-it)
Matematikanët e lashtë nga Egjipti përdornin thyesat njësi (me numërues 1). Simbolikisht
thyesat i shënonin përmes hieroglifeve si më poshtë.
Figura 2. Shënimi i thyesave nga egjipasit
3
https://svrle.wordpress.com/
15
Simboli në formë ovale simbolizon gojën gjegjësisht kafshatën e cila paraqiste madhësinë e
plotë të ndarë në aq pjesë sa paraqet numri i shënuar më poshtë, dhe lexoheshin: 1/3 - e treta,
1/5 - e pesta, 1/249 - e dyqind e dyzet e nënta.
Të gjitha thyesat tjera (jo njësi) i shprehnin si shumë të thyesave njësi, (thyesa me emërues
1). P.sh. e cila në atë kohë paraqitej si në figurën 3. Figura e njeriut ndërmjet
thyesave me shputa me orientim nga thyesa e parë kah e dyta simbolizon shumën e tyre kurse
në rast se shputat ishin të kthyera në kahe të kundërt simbolizon zbritjen4.
Figura 3. Shkrimi i thyesave jonjësi si shumë e thyesave njësi
Për të ilustruar më mirë përdorimin e thyesave në zgjidhjen e problemeve, të shohim

problemin e 4-të nga Papirusi i Ahmesit (Rhind-it) në të cilin kërkohej që 7 bukë të ndaheshin
në mënyrë të barabartë ndërmjet 10 personave. (Filep. 2001).
Së pari secila nga 7 bukët ndahet në 2 pjesë të barabarta, d.m.th kemi 14 pjesë nga 1/2, prej të
cilave të 10 personave ua japim nga 1 pjesë 1/2 dhe na mbesin edhe 4 pjesë nga 1/2. Tani
është më e përshtatshme që këto 4 pjesë ti ndajmë edhe në nga 3 pjesë të barabarta (d.m.th
1/6) dhe fitojmë 12 pjesë nga 1/6, 10 pjesë të tilla u’a shpërndajmë të 10 personave. Tash na
mbesin edhe 2 pjesë nga 1/6 e bukës të cilat i ndajmë në nga 5 pjesë tjera të barabarta (1/30)
të cilat bëjnë gjithsejtë 10 pjesë dhe secilit nga 10 personave u’a japim nga një (1/30).
4
http://www.basic-mathematics.com/history-of-fractions.html
16
Figura 4. Ilustrimi i problemit të 4-të nga Papirusi i Ahmesit. Zgjidhja e tij
Matematikanët egjiptas shpikën dhe përdornin algoritme me anë të të cilave kthenin çdo
thyesë jo njësi në shumë të thyesave njësi. P.sh. , , . Po
ashtu ata njihnin dhe përdornin formulën për zbërthimin e cilësdo thyese njësi në shumë të dy
thyesave tjera njësi, me çka ata zbërthenin çfarëdo thyese në shumë të
pakufi thyesave tjera njësi.
2.2.1. Syri i Horusit
Egjiptasit e lashtë mendonin se syri i Horusit (perëndia e qiellit) i mbronte nga të këqijat. Syri
i Horusit ka një kuptim të veçantë dhe përbëhet nga 6 pjesët të cilat janë renditur sipas
rëndësisë së tyre dhe përfaqësojnë të gjashtë shqisat e njeriut: të prekurit, të shijes, të
dëgjimit, të menduarit, të shikimit, të nuhaturit. Syri është receptori i imputeve dhe këto 6
pjesët e tij janë dyert për të pranuar ndjesitë. Syri i Horusit paraqet një sistem të pjesshëm
kuantifikimi për të matur pjesë nga një e tërë. I tërë syri është përafërsisht barazi me 1 heqat
(heqat – njësi e përbashkët e vëllimit e përdorur për të matur sasi të grurit apo miellit që është
përafërsisht sa 4,8 litra apo pak më shumë se 1 galon britanik), dhe secila prej pjesëve të syrit
paraqet pjesë të heqatit që përgjysmohen në mënyrë progresive.5
5
http://www.aloha.net/~hawmtn/horus.htm
17
Figura 5. Syri i Horusit dhe përgjysmimi i katrorit
Ana e djathtë e syrit 1/2 simbolizon shqisën e nuhatjes dhe ka formën e hundës.
Bebëza e syrit 1/4 përfaqëson shqisën e të pamurit gjegjësisht ndjesinë e dritës.
Vetulla 1/8 përfaqëson të menduarit. Ne shpesh përdorim vetullat tona për të shprehur
mendimet tona, ngremë vetullat për të shprehur habinë, emocionet, etj.
Ana e majtë 1/16 përfaqëson shqisën e të dëgjuarit dhe ka formën e veshit, dikush tjetër e
personifikon me bririn (instrument muzikor).
Bishti i lakuar 1/32 përfaqëson shqisën e të shijuarit dhe ka formën e kërcellit të grurit i cili
përdoret si ushqim për gojën tonë dhe si i tillë personifikon shijen. Disa atë e krahasojnë
edhe me gjuhën e cila shërben për t’i ndjerë shijet e ndryshme.
Prekja, loti 1/64 i cili përfaqëson shqisën e prekjes. Ajo personifikohet me shkopin e ngulitur
në tokë dhe vetë toka dhe ngulitja paraqet prekjen e cila llogaritet si ndjesia themelore 6. Kur
mblidhen të gjitha pjesët fitojmë shumën 63/64 ose përafërsisht 1. Ka zëra që thonë se pjesa
që mungon 1/64 është fuqia magjike e THOTHIT e disa të tjerë duan të tregojnë se kjo
paraqet faktin se asgjë nuk është e përkryer dhe nuk mund të bëhet 100%.7
Syrin e Horusit e gjejmë të pikturuar dhe të gdhendur në shumë vende si në stoli, enë,
arkivole, etj... Në Shtetet e Bashkuara, simbol Rx në farmaci, Syri i Providencës në monedhë
dhe syri masonik e kanë të gjithë origjinën nga Syri i Horusit.
6
http://www.recoveredscience.com/const102horuseye.html
7
http://www.ancientegyptonline.co.uk/eye.html
18
Figura 6. Simboli Rx Figura 7. Syri i providencës në dollarin amerikan
Pas Egjiptit thyesat i gjejmë duke u përdorur edhe në shumë vende e popuj të ndryshëm.
Kështu ato i hasim tek indianët e lashtë, sumerët, grekët e lashtë (Elementet e Euklidit), etj...
Ato përdoreshin për llogaritje dhe matje të ndryshme dhe në shumë fusha të ndryshme si
astronomi, gjeometri, muzikë (Pitagora) dhe kudo ku kishte nevojë për matje dhe ndarje.
Ekzistojnë dokumente që dëshmojnë avancim në njohje dhe përdorim të thyesave nga

indianët në krahasim me egjiptasit. Ndryshe nga egjipasit e lashtë të cilët përdornin vetëm
thyesat njësi, indianët e lashtë përdornin edhe thyesat e përbëra dhe numrat e përzier.
Matematikanët e parë indianë të cilat janë marrë me hulumtimin dhe përdorimin e thyesave
njihen: Rgveda (1000 p.e.s), Sylba-sūtras (850 p.e.s). Njohuritë më të thella për thyesat i
gjejmë tek maniskripti i Bakhshālī (400 p.e.s), kurse rregullat aritmetike në lidhje me thyesat
janë përshkruar nga Brahmagupta (597-670).
Indianët e lashtë thyesat i shënonin si në kohën e sotme, numëruesin mbi emërues por pa vijë
thyesore, p.sh , apo numrin e përzier , ku pjesën e plotë e shënonin lartë
kurse thyesën poshtë sajë. (Sýkorová, 2010).
19
Figura 8. Maniskripti i Bakhshālī në të cilin është përdorur edhe numri i përzier
Indianët dhanë kontribut të madh në matematikë. Sistemi i sotshëm i shënimit të numrave

natyrorë, (sistemi arab) është me bazë indiane, i cili ka pësuar një varg ndryshimesh si
rezultat i punës së madhe të matematikanëve indianë të pasuar më pastaj nga ata arab.
Figura 9. Evolimi i shënimit të numrave natyrorë nga indianët tek arabët8
Pra, ishin indianët e lashtë dhe arabët ata të cilët e tejkaluan dukurinë e përdorimit të thyesave
njësi, duke nxjerrë e përdor veti e veprime aritmetikore në funksion të zgjidhjes së
problemeve të ndryshme nga jeta e përditshme. (Sýkorová, 2010). Këtu duhet veçuar
kontributin e Omar Khajamit (Shek. XI) i cili thyesën e shpjegoi si numër i pjesshëm që del
nga pjesëtimi i dy numrave.
Fibonacci (1175 - 1250) është matematikani i parë nga Evropa që modeloi dhe përdori
thyesat ashtu si i përdorim ne sot. Ai ishte shumë i pasionuar pas studimit të numrave (vargu
u numrave fibonacci: 0, 1, 1, 2, 3, 5, 8 , 13, shuma e dy numrave paraprak, .... Nëse vejmë
raporte ndërmjet numrave të njëpasnjëshëm të vargut të numrave fibonacci vërejmë: ,
, , ..., , , , ....
Nëse e kompletojmë vargun e raporteve dhe atë e paraqesim në grafik, vërejmë se vlera e
këtyre raporteve i ofrohet një vlere (kufiri) që e quajmë prerje e artë e cila shënohet
=1,618034...9
8
https://www.britannica.com
9
https://plus.maths.org/content/life-and-numbers-fibonacci
20
Figura 10. Paraqitja grafike e raportit të numrave fibonacci. Prerja e artë10
2.3. Karakteristikat e thyesave dhe mësimi i tyre në klasat e hershme
Nga shfletimi i literaturës në lidhje me problematikën e të mësuarit të thyesave, konstatojmë

se çmohet rëndësia dhe roli i thyesave për sendërtimin e kompetencave matematike dhe të
atyre të përgjithshme. Gjithashtu, vërehet një lloj kujdesi në qasjet e të mësuarit të thyesave,
pasi kudo nëpër botë të mësuarit e thyesave nga nxënësit e shkollave fillore dhe të atyre të
mesme has në probleme dhe vështirësi në kuptimin e konceptit të thyesës dhe të veprimeve
me to. Hulumtimet dëshmojnë se edhe nxënësit nga vendet me tradita në të mësuarit e
matematikës si Kina, Japonia, kanë probleme në të mësuarit e thyesave. (Fazio & Siegler,
2010).
Arsyet se pse nxënësit kanë probleme me thyesa kanë të bëjnë më shumë më të kuptuarit
logjik të tyre. Koncepti i një “pjesë” është aq abstrakt, sa fëmijët me të vërtetë e kanë
problem ta kuptojnë dhe shprehin se çfarë paraqet ajo dhe si lidhet me numrat që i përdorin
për t’i paraqitur ato (pjesët). Në klasat e hershme të shkollimit, nxënësit duhet të zhvillojnë
qasjen e tyre intuitive për numrat jo të plotë përmes aplikimit të modeleve dhe paraqitjeve të
ndryshme. Duke përdorur strategji vizuale, nxënësit janë në gjendje të zhvillojnë sensin për
numrin dhe thyesën, si dhe të kuptojnë madhësinë e thyesës. (Noura, 2009). Është e
rëndësishme që mësimdhënësi t’u ndihmojë nxënësve të kuptojnë se thyesat sa janë të njëjta,
po aq janë edhe të ndryshme nga numrat tjerë. (John A. Van de Walle, Karen S. Karp,
Jennifer M. Bay-Williams, 2016). Cramer dhe Henry, (2002), theksojnë se nëse
mësimdhënësit u kushtojnë më shumë vëmendje dhe kohë në shkollën fillore sendërtimit të
kuptimit mbi thyesat duke përdorur modele konkrete dhe duke theksuar konceptet,
10
https://plus.maths.org
21
domethënien, simbolikën, etj atëherë thyesave mund t’u qasemi në mënyrë më adekuate në
shkollën e mesme. (Noura, 2009). Fëmijët e pëlqejnë të punojnë me copa (pjesë) dhe kjo
atyre u jep një kuptim real mbi thyesën për të ndërtuar pjesën tjetër të njohurive mbi thyesat.
Preferohet që paraqitjet e tilla të punohen dhe të mbahen të varura në muret e klasës gjatë tërë
kohës sa flitet për thyesat. (Nelson, 2015).
Bezuk dhe Cramer (1989), të cilët janë marrë gjerësisht me problematikën e të mësuarit
elementar të thyesave, rekomandojnë që theksi i të mësuarit të thyesave të vihet në zhvillimin
e një kuptimi sasior të thyesave dhe zhvillimin e algoritmeve për kryerjen e operacioneve me
thyesa.
Fëmijëve duhet shpjeguar me kujdes konceptet e reja mbi thyesat, duke pas parasysh vetitë e
veçanta të thyesave të cilat bien ndesh me kuptimet mbi numrat natyrorë dhe të plotë të
mësuara më herët. Duhet arsyetuar mirë se pse 1/3 është më e vogël se 1/2 pasi problemi
qëndron në faktin se ata e dinë se numri 3 është më i madh se numri 2. Këto duhet sqaruar me
shembuj nga jeta e përditshme. Për të sqaruar këtë problematikë, ekspertët ofrojnë disa
shembuj se si kuptimi sasior u mundëson atyre qartësim të konceptit thyesë. P.sh nxënësve
duhet sqaruar se një byrek kur është i ndarë në 3 pjesë të barabarta, secila pjesë do të jetë më
e vogël se një pjesë e një byreku të njëjtë, të ndarë në dy pjesë të barabarta. Pra, në sa më
shumë pjesë ndahet madhësia, aq më e vogël do të jetë madhësia e secilës pjesë. Kuptimi
sasior i thyesës ndihmon edhe në kuptimin e rrumbullakimit të thyesës në numrin më të afërt
natyror dhe në kuptimin e krahasimit të tyre. P.sh. nxënësit duhet të konstatojnë se 12/13+7/8
është përafërsisht 2, për shkak se 12/13 është po thuaj se 1 dhe 7/8 është pothuaj se 1. Po
ashtu fëmijët duhet të jenë në gjendje të arsyetojnë se pse 1/2+1/3 nuk mund të jetë barazi me
2/5 pasi 2/5 veç është më e vogël se 1/2. Krijimi i kuptimit sasior të thyesave mund të
bazohet mbi përvojat e nxënësve nga përditshmëria, në përdorimin e përfaqësimit vizual e
fizik, si dhe në udhëzime dhe procedura që jepen nga mësimdhënësit gjatë procesit mësimor.
(Bezuk & Cramer, 1989).
Një problem tjetër që pengon kuptimin e mirëfilltë të thyesave është paraqitja dhe marrja e
përmbajtjeve mbi thyesat në mënyrë formale, duke aplikuar shabllone e klishe procedurale.
Kjo qasje mund të shkaktojë besim të rremë tek nxënësit se njohin thyesat dhe dinë ti kryejnë
veprimet me to. Kjo mënyrë dominonte gjerë në vitet e 70 të shekullit XX. Ndërmjet viteve
70 dhe 80 kur filloi faza e matematikës së zbatuar në veçanti në shkencat kompjuterike dolën
në sipërfaqe defektet e kësaj qasjeje dhe kjo nxiti ndërgjegjësimin e mësimdhënësve dhe të
22
tjerëve për rëndësinë e thyesave dhe mënyrës së të mësuarit të tyre. Prania e besimit të rremë
u vu re përmes një seri hulumtimesh empirike si p.sh ato të fokusuar në operacionet
aritmetike (Bell, 1988), (FISCHBEIN et al., 1985), (Graeber dhe Tirosh, 1989) dhe (Tsamir
dhe Tirosh, 2002). Këto hulumtime treguan se numër i madh i nxënësve mendojnë se
shumëzimi i thyesave jep gjithnjë thyesë më të madhe, kurse pjesëtimi i tyre jep gjithnjë
thyesë më të vogël, pjesëtimi me zero rezulton në një numër, të gjitha këto janë pasojë e
krijimit të besimit të rremë i mbështetur në skema primitive për veprimet me numra që
tejkalojnë faktet e vëzhgueshme. (Ciosek & Samborska, 2016).
Në lidhje me të mësuarit e qëndrueshëm dhe të mirëfilltë të thyesave, hulumtuesit kanë disa

rekomandime të cilat kanë të bëjnë me kohën se kur duhet filluar së mësuari thyesat dhe si
duhet shtruar ato para nxënësve, disa nga të cilat i përmendëm më lartë. Në vazhdim po
japim disa nga rekomandimet që kanë të bëjnë më shumë me mënyrën e shtrimit dhe të
interpretimit të thyesave para nxënësve, dhe që u përshtaten më shumë kontekstit të vendeve
Ballkanike. Këtu vlen të përmenden rekomandimet pothuaj se identike në lidhje me të
mësuarit e thyesave që dalin nga hulumtimet e dy institucioneve kredibile ndërkombëtare:
1. Hulumtimi i Akademisë Ndërkombëtare të Edukimit (IAE) i cili u sponsorizua nga

UNESCO, Zyra ndërkombëtare e Edukimit (IBE), (Fazio & Siegler, 2010), dhe
2. Hulumtimi i Institutit të Studimeve Arsimore (IES), pjesë e Departamentit Amerikan të

Shtetit, (Siegler, Carpetner, Francis, Geary, Lewis, Okamoto, Thomson, Wray, 2010).
Të dy këto institucione rekomandojnë që thyesat të mësohen përmes shumëllojshmërisë së

aktiviteteve dhe strategjive mësimore dhe të gjitha këto të jenë të përqendruara në të kuptuarit
konceptual të thyesave nga nxënësit. Kur nxënësit kanë një kuptim sipërfaqësorë për thyesat
shfaqin probleme me kuptimin elementar të tyre, p.sh. shumë nxënës numëruesin dhe
emëruesin e thyesës i trajtojnë si numra të veçantë dhe jo si një tërësi të unifikuar, kurse
procedurat dhe veprimet me thyesa i mësojnë në mënyrë arbitrare dhe lehtë i ngatërrojnë
ndërmjet vete. Për këtë ata u rekomandojnë mësimdhënësve që duke kultivuar kuptimin
konceptual mbi thyesat, mund t’u ndihmojnë nxënësve të kuptojnë se thyesat janë numra real.
Ekspertët rekomandojnë edhe zgjerimin dhe plotësimin e dijeve të mësimdhënësve për
thyesat. Mësuesit me njohuri të forta për konceptet mbi thyesat, të cilët po ashtu njohin edhe
gabimet (keqkuptimet) e zakonshme të nxënësve luajnë rolin thelbësor për përmirësimin e të
mësuarit të nxënësve për thyesat.
23
Për shkak të këtyre problemeve shumë nga shtete të botës dhe institucione të organizatave
ndërkombëtare kanë ngritur ekipe dhe kanë hartuar standarde e strategji në lidhje me të
mësuarit e thyesave, si p.sh, SHBA-të, Finlandë, Anglia, Belgjika, Australia, Kanadaja,
Irlanda, etj... për disa nga të cilat do të flasim në vazhdim.
2.4. Mësimi i thyesave në SHBA dhe vende të tjera
SHBA-të (Departamenti i Shtetit për Arsim) kanë hartuar Standardet Themelore Shtetërore të
Përbashkëta (Common Core State Standards Initiative 11), të cilat janë një grup i standardeve
të kualitetit të lartë akademik në matematikë, arte dhe në gjuhë angleze/lexim. Ato kanë për
qëllim të përshkruajnë se çka një nxënës duhet të dijë dhe të jetë në gjendje të bëjë në fund të
çdo klase. Në arsyetimin e hartimit të këtyre standardeve thuhet se për vite të tëra progresi
akademik i nxënësve amerikanë ka qenë në rënie, dhe “jemi të ranguar poshtë në krahasim
me vendet tjera, veçanërisht në matematikë.12
Këtë fakt ata e mbështesin në rezultatet e vlerësimeve ndërkombëtare si PISA, dhe nga
suksesi jo i kënaqshëm nëpër olimpiada e gara të ndryshme ndërkombëtare të nxënësve
amerikanë. Shkaku kryesor i jo efikasitetit të sistemit arsimor dhe i suksesit jo të kënaqshëm
të nxënësve, sipas Departamentit të Shtetit për Arsim ka qenë laramania e standardeve
akademike të cilat ndryshojnë nga shteti në shtet. Duke parë të gjitha këto problematika në
vitin 2009 ka filluar hartimi i këtyre standardeve, në hartimin e të cilave janë angazhuar
zyrtarë federal, guvernatorë të shteteve, zyrtarë arsimor të shteteve, distrikteve, udhëheqës të
shkollave shtetërore publike, ekspertë. Hartimi i tyre në nivel qendror, dhe adaptimi e
miratimi i tyre nga shtetet veç e veç ka zgjatur gjerë në vitin 2013, nga kur ka filluar edhe
implementimi i tyre. Adaptimi dhe zbatimi i tyre bëhet në mënyrë vullnetare nga shtetet, dhe
nga 50 shtete sa numërojnë SHBA-të, gjerë më tani ato janë adaptuar dhe zbatohen nga 42
sosh, nga Distrikti Kolumbia, nga 4 territore dhe nga Departamenti i Mbrojtjes, Aktivitetet
Edukative (US Department Defense Education Activity - DoDEA, që vepron në kuadër të
zyrës së sekretarit amerikan të mbrojtjes, dhe kujdeset për edukimin e fëmijëve të ushtarëve
amerikanë që shërbejnë në ushtrinë amerikane si brenda Amerikës dhe jashtë sajë, duke
filluar nga parashkollorët deri në K12).13 Këto standarde nuk janë miratuar në tërësi nga 8
shtete në të cilat ka distrikte, territore e nivele shkollimi ku ato zbatohen pjesërisht.
11
http://www.corestandards.org/
12
http://www.corestandards.org/
13
http://www.dodea.edu/
24
Hartimi i këtyre standardeve është pasuar me hartimin e standardeve për fusha të ndryshme
duke përfshirë edhe ato për matematikën (Common Core State Standards for Mathematics 14).
Standardet e Përbashkëta Themelore të Matematikës përqendrohen në një grup të qartë të
aftësive të matematikës dhe koncepteve. Nxënësit do të mësojnë konceptet në një mënyrë më
të organizuar si gjatë një viti shkollor, po ashtu edhe në të gjitha klasat. Standardet
inkurajojnë studentët për të zgjidhur problemet e botës reale.15
Që në prezantim të standardeve të matematikës vihet në pah disavantazhi i të mësuarit të

matematikës (përmbajtjeve) në SHBA në raport me vendet tjera, përmes citimeve nga
hulumtimet e fundit të bëra nga ekspertë dhe institucione relevante, p.sh:
“Standardet e përbëra (Hong Kongu, Korea, Singapori) kanë një numër më të madh të
karakteristikave që mund të ndihmojnë për zhvillimin e standardeve të matematikës në
SHBA. Këto standarde përqendrohen në të mësuarit e hershëm të matematikës me përmbajtje
nga numri, matjet dhe gjeometria elementare, e me më pak theks në analizën e të dhënave dhe
në algjebër. Standardet e Hong Kongut për klasat 1 – 3, afërsisht gjysmën e kohës ia
kushtojnë numrave dhe pjesën tjetër gjeometrisë dhe matjeve”.
Gingsburg, Leinwand & Decker, 2009.
“Sepse konceptet matematike në tekstet amerikane janë shpesh të dobëta, paraqitja e tyre
bëhet më shumë mekanike se sa praktike. Nëse i shikojmë të dy llojet e teksteve tradicionale
dhe jo tradicionale i gjejmë këto dobësi konceptuale në të dyja”.
Ginsgburg et al, 2005
Është e qartë se këtu theksi vihet tek numri dhe matjet, dhe si thamë në kreun e këtij kapitulli
njësia për numërim është një dhe e pandashme kurse për matje sa më të sakta duhet të
përdoren njësi që ndahen në pjesë, prandaj këto ndryshime implikojnë kujdesin që duhet të
kihet në trajtimin e thyesave. Me këtë qëllim, fillojnë të bëhen një numër i madh
hulumtimesh, si p.sh, hulumtimi i Institutit të Studimeve Arsimore (IES), pjesë e
Departamentit Amerikan të Shtetit, (Siegler, Carpetner, Francis, Geary, Lewis, Okamoto,
Thomson, Wray, 2010), qëllimi i të cilave është analiza dhe hartimi i strategjive në lidhje
14
http://www.corestandards.org/math
15
http://www.corestandards.org/math
25
mësimin e thyesave me qëllim gjetjen e kohës, mënyrës dhe përmbajtjeve adekuate duke
patur kujdes nivelin dhe nevojat e nxënësve.
Më pastaj me qëllim implementimin e plotë të këtyre standardeve dhe inkorporimin e

thyesave në to, në vitin 2014 hartohet dokumenti “Mësimi i thyesave sipas Standardeve
Themelore të Përbashkëta” me autor Hung-Hsi Wu. Ky dokument jep pamje të zgjeruar dhe
të detajuar se sa dhe si duhet të mësohen thyesat me qëllim plotësimin e Standardeve
Themelore të Përbashkëta, duke filluar nga klasa e III gjer në klasën e VII. (Wu, H.-H.,
2013).
Ky dokument (udhëzues), të mësuarit e thyesave e ndanë në dy faza, faza fillestare e cila

fillon në klasën e III dhe pjesërisht në klasën e IV, në të cilën fazë bëhet sqarimi i konceptit të
thyesës përmes shembujve dhe modeleve përfaqësimore, dhe faza e dytë e cila fillon në
klasën e IV me mësimin formal të thyesave dhe veprimeve aritmetikore me to dhe vazhdon
me pjesën më të sofistikuar të thyesave që mësohet në klasën e VI dhe të VII. Ky dokument
pos që përmban detajet e përmbajtjeve për secilën klasë veç e veç, ai në të njëjtën kohë është
i pasur edhe me metodologji e këshilla didaktike për mësimdhënës se si ato duhet shtruar para
nxënësve nëpër klasat përkatëse, si p.sh, përdorimi i rrethit (picës) për të sqaruar thyesën nuk
është sa duhet adekuat pasi ato nuk ofrojnë aq fleksibilitet në ndarje, andaj preferohet që më
shumë të përdoren modele drejtkëndëshe. Arsye tjetër është se ndryshe nga drejtkëndëshi,
rrethi nuk mund të përdoret për të modeluar shumëzimin e thyesave.
Figura 11. Modelet drejtkëndëshe më të përshtatshme se sa ato rrethore për sqarimin e

thyesave
Me qëllim të sqarimit sa më të mirë të thyesave të parregullta, të cilat paraqesin vlerë më të

madhe se 1 dhe si të tilla shënohen (përkthehen) si numra të përzier, preferohet që ato të
paraqiten përmes drejtëzës numerike, ashtu që nga njëra anë e sajë (poshtë ose lartë)
paraqiten numrat e plotë e nga ana tjetër thyesat.
26
Figura 12. Paraqitja e thyesave të parregullta dhe e numrave të përzier në drejtëz
numerike
Në lidhje me krahasimin e thyesave kërkohet nga mësimdhënësit që konceptet “më e vogël”,

“më e madhe” të shpjegohen me kujdes. Duhet vënë në dukje se nuk mund të krahasohen dy
thyesa nëse ato nuk u referohen të njëjtës madhësi.
Figura 13. Thyesat që krahasohen duhet ti referohen të njëjtës madhësi
Mënyra më e mirë e krahasimit të thyesave është kur ato i sjellim në thyesa me emërues të
njëjtë por kjo implikon nevojën që paraprakisht nxënësit duhet t’i kenë të ditura thyesat e
barabarta, gjegjësisht zgjerimin dhe thjeshtimin e thyesave, pasi për t’i kthyer ato thyesa në
thyesa me emërues të njëjtë duhet të përdoret veprimi i zgjerimit.
Edhe në Finlandë janë hasur një varg problemesh në lidhje me të mësuarit e matematikës në
përgjithësi, e në veçanti të thyesave. Edhe pse rezultatet e testit të PISA kanë sjellë kënaqësi
dhe krenari në Finlandë, megjithatë, mësimdhënësit nga universitetet dhe shkollat politeknike
janë të shqetësuar, pasi në fakt njohuritë matematike të studentëve të rinj kanë rënë në
mënyrë drastike. Ata këtë e mbështesin në të dhënat e testit TIMSS, në të cilin nxënësit
finlandezë ishin nën mesatare në gjeometri dhe algjebër. Po ashtu ata kanë vërejtje edhe në
testin PISA, pasi ky test nuk siguron të dhëna për nivelin e dijeve në shumë lëmi të
matematikës si: thyesa, përdorim të kompjuterëve në thyesa, zgjidhje të ekuacioneve lineare,
vëllime, trajtim të shprehjeve algjebrike, etj. Testi PISA na jep informacione të dobishme në
lidhje me leximin matematikor të nevojshëm për zgjidhjen e problemeve të thjeshta, mirëpo
27
këto aftësi nuk janë thjesht të mjaftueshme në një botë ku matematika përdoret gjithnjë e më
shumë.16
Edhe në Belgjikë janë bërë një varg hulumtimesh në lidhje me të mësuarit elementar të
thyesave, të cilat kanë konstatuar se ky është problem i vazhdueshëm. Në vitin 2002 në
pjesën Flamane (Holandeze) të Belgjikës nga një sondazh u zbulua se vetëm 64% të nxënësve
të shkollave fillore zotëronin objektivat në lidhje me thyesat dhe numrat dhjetorë. Këto
objektiva janë kërkesa minimale të cilat duhet t’i përmbush çdo nxënës në fund të shkollës
fillore. I njëjti nivel është konstatuar edhe në sondazhin e dytë që u organizua në vitin 2009.
Kjo mungesë e përmirësimit nxiti autoritetet belge që të përqendrohen në të mësuarit e
thyesave, me theks në përmirësimin e mësimdhënies së tyre dhe përforcimin e dijeve të vetë
mësimdhënësve për matematikën e në veçanti për thyesat. Në një hulumtim të Universitetit të
Gent-it thuhet se vështirësia e të nxënit qëndron jashtë nxënësit (d.m.th te mësuesi se si ai i
ngrit idetë dhe udhëzimet, dizajni i mësimit në materiale mësimore dhe vështirësitë në
përmbajtje të caktuara), apo eventualisht probleme të lidhura me nxënësin si dëmtime
intelektuale, vizuale. Pra, vështirësitë e të nxënit kryesisht janë rezultat i një dizajnimi jo të
mirë të mësimit nëpër tekste e mjete mësimore, dhe kjo qasje adreson përgjegjësinë qendrore
për problemet në mësimdhënie tek mësuesi. (Steenbrugge, 2012).
Për të tejkaluar këtë gjendje autoritete belge kanë hartua një varg projektesh dhe standardesh
përmes së cilave tentohet të përmirësohet procesi i mësimdhënies duke përfshirë aftësimin
dhe ngritjen profesionale të mësimdhënësve si dhe dizajnimin e kurrikulave dhe përmbajtjeve
mësimore.
Në Japoni thyesat mësohen për herë të parë nga nxënësit në klasën e IV, kurse në klasën e V
dhe VI ata zgjerojnë edhe më tutje njohuritë për thyesa dhe veprimet me to.
Në klasën e IV, fokusi vihet në zhvillimin e kuptimit të thyesave, thyesave të parregullta të

cilat kthehen në numra të përzier, pastaj mësohet edhe krahasimi i thyesave (gjithnjë me
emërues të njëjtë).
16
http://matematiikkalehtisolmu.fi/2005/erik/PisaEng.html
28
Figura 14. Modelimi i thyesave të parregullta dhe i numrave të përzier në Japoni
Në klasën e V bëhet përpjekje për zgjerimin e kuptimit të thyesave. Në këtë klasë mësohet
krahasimi i thyesave me emërues të ndryshëm, kuptimi i thyesave si herës i numëruesit me
emëruesin (3/4 = 3:4). Po ashtu në klasën e V nxënësit ndërlidhin (kthejnë) thyesat me (në)
numra dhjetorë dhe numra të plotë.
Në klasën e VI, nxënësit mësojnë kryerjen e të gjitha veprimeve me thyesa (mbledhje, zbritje,
shumëzim dhe pjesëtim) me çfarëdo emëruesi.
Gjatë gjithë kohës sa mësohen thyesat përdoren modele dhe paraqitje praktike të thyesave.
Japonia ka një sistem efikas arsimor dhe ky fakt dëshmohet nga të gjitha testet ndërkombëtare
si PISA, TIMSS PIRLS, ku Japonia është e ranguar në kreun e listës. (The National Council
of Teachers of Mathematics, 2006).
Gjatë gjurmimeve nëpër faqet e institucioneve relevante të vendeve ballkanike në fjalë, nuk
kam hasur në ndonjë hulumtim të mirëfilltë në lidhje me të mësuarit e thyesave. Aty këtu
gjejmë punime e analiza që trajtojnë disa aspekte që ndërlidhen me të mësuarit e thyesave, si
p.sh, Vula, E., Kastrati-Kingji, J., Podvorica, F. (2016) në të cilin është bërë një analizë
krahasuese e shtrimit të thyesave në tekstet mësimore të Kosovës dhe Shqipërisë. Si pasojë e
mungesës së këtyre hulumtimeve, sot nuk kemi ndonjë të dhënë e cila dëshmon për
problemet specifike si p.sh. cila është baza dhe modeli i sqarimit dhe kuptimit të thyesave.
Nuk kemi hasur as në ndonjë analizë në lidhje me detyrat dhe problemet që kanë të bëjnë me
thyesat gjatë testimeve kombëtare e ndërkombëtare që organizohen nëpër këto vende.
Hulumtimet mungojnë edhe për konceptet tjera matematike, andaj, mbetet shumë punë për të
29
ardhmen për studiuesit e mësimdhënies së matematikës. Për shkak të mungesës së këtyre
hulumtimeve, disa nga këto vende, në përpjekje për reformimin e sistemit arsimor janë duke
zbatuar projekte të institucioneve e universiteteve ndërkombëtare si p.sh Maqedonia është
duke implementuar projekte dhe programe të Universitetit të Cambridge17, kurse në Shqipëri
nga ky vit shkollor në klasën e parë dhe të gjashtë në disa fusha si matematika, shkencat
natyrore punohet me tekste mësimore të Oxfordit dhe Cambridge.18
Në lidhje me të gjitha këto, dhe aspekte tjera të mësimit të thyesave në këto katër vende
ballkanike do të ndalemi në detaje në kapitullin 4: Mësimi i thyesave në vendet e Ballkanit.
http://bro.gov.mk/index.php?q=sq/node/218
17
http://www.arsimi.gov.al/files/userfiles/parauniversitar/Katalogu_2015-
18
2016_Klasat_I_VI.pdf
30
3. Metodologjia e hulumtimit
Fusha e këtij hulumtim është të mësuarit e thyesave nga nxënësit e klasave të hershme me
theks nga nxënësit e klasës së VI në katër vende të Ballkanit: Kosovë, Shqipëri, Maqedoni
dhe Mal të Zi.
Hulumtimi ynë ka karakter cilësor. Ai paraqet një studim rasti në lidhje me të trajtuarit e
thyesave në këto katër vende, për realizimin e të cilit kemi përdorë metodën krahasuese.
Të dhënat në lidhje me trajtimin e thyesave në klasën e VI në Kosovë, Shqipëri, Maqedoni e

Mal të Zi i kemi mbledhur duke gjurmuar nëpër dokumente të ndryshme, si: kurrikulat,
programet mësimore, tekstet mësimore, hulumtime e studime të ndryshme nga vendet në
fjalë, si dhe burime tjera të formave e niveleve të ndryshme të cilat vlerësohen si të
rëndësishme për hulumtimin tonë.
Përmes këtij hulumtimi kemi bërë përpjekje të mësojmë më shumë për aspektet kryesore që
ndërlidhen me të mësuarit e thyesave në Kosovë, Shqipëri, Maqedoni dhe Mal të Zi, si p.sh:
 Në ç’masë dhe në ç’mënyrë trajtohen thyesat nëpër programe dhe tekste mësimore të
klasës së VI në këto katër shtete.
 Si bëhet shtrimi i thyesave, cili është aparati metodologjik e didaktik dhe si bëhet shtrimi i
njësive mësimore që kanë të bëjnë me thyesat në këto katër vende.
 Të kuptojmë nëse shtjellimi i thyesave në programet dhe tekstet mësimore të katër
vendeve të synuara është në përputhje me rekomandimet nga literatura relevante
ndërkombëtare.
3.1. Problemi i hulumtimit
Mësimi i thyesave llogaritet si një nga problemet themelore në mësimdhënien e matematikës.

Ky problem haset gjithkund nëpër botë dhe si i tillë është bërë objekt hulumtimi në shumë
vende. Rëndësia e thyesave ka të bëj me aspektet praktike të zbatimit të tyre në jetën e
përditshme si dhe roli i tyre në përvetësimin e koncepteve të reja në matematikë e në fusha
tjera gjatë shkollimit të mëtejshëm. Mësimit të thyesave në klasën e VI në Kosovë, Shqipëri,
Maqedoni dhe Mal të Zi iu kemi qasur me qëllim që të fitojmë një pasqyrë reale të trajtimit të
kësaj problematike në vende ku kemi shkolla shqipe. Qëllim tjetër i hulumtimit ka të bëj me
31
përcaktimin e dallimeve dhe ngjashmërive në të mësuarit e thyesave në këto katër vende, me
theks të veçantë në klasën e VI.
3.2. Pyetja e hulumtimit
Pyetja kryesore e këtij hulumtimi është:
Në ç’mënyrë dhe në ç’masë trajtohen thyesat në klasën e VI në Kosovë, Shqipëri, Maqedoni

dhe Mal të Zi?
Ndërsa pyetjet ndihmëse janë:

 Cila është rëndësia dhe hapësira që u jepet thyesave në klasën e VI në këto katër
vende?
 Si bëhet paraqitja e tyre nëpër programe dhe tekste mësimore të matematikës, a janë
të renditura në mënyrë logjike përmbajtjet?
 Në ç’masë është shtjellimin e thyesave në programet dhe tekstet mësimore të katër
vendeve të synuara në përputhje me rekomandimet e dhëna në literaturën relevante
ndërkombëtare?
3.2.1. Përkufizimet operative
Thyesa - Thyesa është numër, që shpreh një a më shumë pjesë të barabarta, në të cilat është
ndarë një njësi. elementet e thyesës janë: emëruesi i thyesës - numri poshtë vizës, që tregon se
në sa pjesë të barabarta është ndarë njësia e plotë; numëruesi i thyesës - numri sipër vizës, që
tregon se sa pjesë të barabarta janë veçuar nga njësia e plotë.
Kurrikula – Kurrikulumi mund të shikohet nga perspektiva të ndryshme

(http://www.unesco.org/). Kurrikulum-i mund të përkufizohet në mënyrë të gjerë si gjithë
përvoja shkollore dhe jashtë shkollore. Sipas këtij këndvështrimi gjithçka që ndodh në
shkollë mund të përfshihet dhe të shihet nga këndvështrimi i kurrikulum-it. Kurse po ashtu
kemi edhe kurrikulume të ngushta, p.sh. kurrikule shkolle, kurrikule fushe apo lënde, etj.
(Marsh, 2009)
32
Mësimi – Puna që bën mësimdhënësi në klasë gjatë një kohe të caktuar për t'u shpjeguar
nxënësve një lëndë të veçantë dhe përpjekjet që bëjnë nxënësit për të përvetësuar njohuritë e
nevojshme, për të zotëruar një mjeshtëri, një proces, punë etj.
Plani mësimor – Pasqyra tabelare e fushave (lëndëve) mësimore dhe e orëve mësimore të
parapara për secilën (fushë) lëndë mësimore dhe për secilën klasë.
Program mësimor – Përmbajtjet programore të parapara për (fushën) lëndën e caktuar

mësimore të klasës së caktuar.
Plani i orës mësimore – Përshkrimi i detajuar i rrjedhjes së një ore mësimore i hartuar nga
mësimdhënësi.
Alush Kryeziu. (2006). “Qeverisja dhe Udhëheqja në Arsim”. KEC. Prishtinë
Sistem arsimor - Në përgjithësi i referohet shkollimit publik dhe privat (disa vende e
trajtojnë vetëm sistemin publik). Të themi thjesht, një sistemi arsimor përfshin çdo gjë që
shkon në edukimin e nxënësve. Shkollat janë format më themelore të sistemit arsimor. Një
sistem arsimor përfshinë ligjet, financimet, hapësirat (zyrat, objektet shkollore, ..), burimet
njerëzore, tekstet dhe mjetet mësimore, pajisjet teknologjike, etj...
http://edglossary.org/
3.3. Mbledhja dhe analiza e të dhënave
Mbledhja e të dhënave në lidhje me hulumtimin tonë “Mësimi i thyesave në klasën e VI në

Kosovë, Shqipëri, Maqedoni e Mal të Zi” përfshin grumbullimin e literaturës dhe materialeve
relevante. Ajo përfshin hulumtime të ndryshme që janë bërë nga ekspertë dhe institucione të
shumë vendeve anë e kënd botës. Materiale shumë me interes për hulumtimin tonë paraqesin
edhe një varg hulumtimesh të sponsorizuara nga institucione ndërkombëtare në lidhje me
problematikën e mësimit të thyesave nga nxënësit e shkollave fillore dhe të mesme, si p.sh.
UNESCO, Banka Botërore, OECD, State Departamenti, etj. Pastaj kemi konsultuar edhe
dokumente zyrtare e jo zyrtare të këtyre katër vendeve, si kurrikula të përgjithshme si dhe ato
të matematikës, po ashtu jemi marr edhe me programet dhe tekstet mësimore, udhëzues të
ndryshëm për matematikën. Shumica e këtyre materialeve janë mbledhë nga ueb faqet e
ndryshme qeveritare, të institucioneve e organizatave të ndryshme të vendeve në fjalë si dhe
33
atyre ndërkombëtare, universiteteve e shkollave të ndryshme, hulumtues, pedagogë e
mësimdhënës, autor e botues të teksteve, etj...
Më pastaj, jemi marrë me leximin dhe analizimin e këtyre materialeve. Së pari, kemi
analizuar hulumtimet që kanë të bëjnë aspektet psikologjike, metodiko didaktike të të
mësuarit e thyesave. Kjo pjesë e literaturës na ka ndihmuar për të parë sfondin mbi të cilin
bëhet ndërtimi i strukturave mësimore për thyesat. Këtu, kemi analizuar një varg studimesh
nga SHBA-të, vendet e ndryshme evropiane, duke përfshirë edhe një hulumtim dhe udhëzim
specifik mbi të mësuarit e thyesave të realizuar nga UNESCO-ja, i cili ka dal si kërkesë e
OECD-së dhe Bankës Botërore me qëllim që mësimi i matematikës t’i kontribuoj zhvillimit
të individit dhe shoqërisë në përgjithësi. Po ashtu, kemi analizuar edhe programet dhe tekstet
mësimore të këtyre vendeve për të parë se sa dhe si trajtohen thyesat në klasën e VI. Objekt
analize kanë qenë edhe udhëzuesit e fushave të matematikës, dokumente e strategji të
ndryshme, instrumente të ndryshme të brendshme dhe të jashtme të vlerësimit që përdorin
këto vende.
Gjatë gjithë punës më është dashur që vazhdimisht të zgjeroj gamën e burimeve të ndryshme
me qëllim verifikimin e fakteve, plotësimin dhe zgjerimin e përmbajtjeve.
Përmbledhjen e analizës së të gjeturave gjatë punës hulumtuese do ta paraqes në kapitujt

vijues. Analizën e tyre e kemi bërë duke bërë krahasime ndërmjet vetë këtyre katër vendeve
dhe me praktikat dhe modelet më të mira botërore në të mësuarit e thyesave në klasat e
hershme në veçanti në klasën e VI, duke përfshirë të gjitha aspektet.
34
4. Mësimi i thyesave në shtetet e Ballkanit
4.1. Programet mësimore të matematikës në shtetet e Ballkanit
4.1.1. Programi mësimor i matematikës në Kosovë
Matematika në Kosovë mësohet në të gjitha nivelet e shkollimit parauniversitar, nga para-

fillorët, arsimi fillor, arsimi i mesëm i ulët, e gjer te arsimi i mesëm i lartë. Ajo mësohet me
këtë fond të orëve:
Niveli1 Niveli 2 Niveli 3 (klasa 10-12)

(klasa 1-5) (klasa 6-9) Shkolla e Mesme e Lartë
Shkolla Fillore Shk e Mesme e Ulët Gjimnazi Shkolla e
Klasat Klasat Shkencat Shkencat Mesme
Natyrore Shoqërore profesionale
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 10 11 12 10 11 12
5 5 5 5 5 4 4 4 3 4 4 4 4 3 3 3 3 3
Tabela 1: Fondi i orëve të matematikës për secilin nivel dhe klasë të arsimit
parauniversitar në Kosovë
 Sipas kurrikulit të ri parashihet që edhe klasa e IX të ketë 4 orë në javë matematikë;

 Në nivelin 3, (klasa X-XII) matematika mësohet me fond të ndryshëm të orëve
varësisht nga shkolla, drejtim dhe profili arsimor.
4.1.1.1. Qëllimet e përgjithshme të të mësuarit të matematikës
Nga programet e përgatitura për mësimin e matematikës për klasat I-IX, del se të
mësuarit e saj bëhet me qëllim pasi ajo tek nxënësi:
- Nxit kureshtjen, kreativitetin dhe zhvillimin e mendimit logjik: me përmbajtjet e para

matematike fillon rruga drejt mendimit abstrakt dhe kritik;
- Zhvillon aftësitë krijuese dhe kuptimin për harmoninë: kjo arrihet gjatë studimit të
numrave, veprimeve aritmetike me ta, krahasimit të madhësive dhe formave të
ndryshme gjeometrike;
- Paraqet një aspekt të rëndësishëm moral dhe social, sepse nxënësit arrijnë në
përfundime të sakta dhe në zbulime të cilat kërkojnë shprehje precize, duke u ndeshur
35
dhe duke vlerësuar mendime të ndryshme, të cilat do të shërbejnë për zhvillimin e
kulturës së të menduarit kritik;
- Zhvillon njohuritë dhe shkathtësitë për të shtruar dhe për të kuptuar drejt problemet
edhe në fushat e tjera të mësimit;
- Krijon një bazë solide për të thelluar njohuritë në shumë fusha të tjera, kur kihet
parasysh fakti se matematika paraqet gjuhën e shumë shkencave dhe të disiplinave të
tjera.19
Organizimi i përmbajtjeve matematike bëhet përmes kategorive. Nga klasa I deri në klasën e
V kemi këto katër kategori:
- Bashkësitë dhe relacionet

- Aritmetika dhe algjebra
- Gjeometria dhe matjet
- Përpunimi i të dhënave
Nga klasa e VI deri në klasën e IX mësimi i matematikës bëhet i organizuar në 3 kategori:
- Aritmetika dhe algjebra

- Gjeometria dhe matjet
- Statistika dhe probabiliteti
Këto kategori, më pastaj janë të organizuara në nënkategori e tema mësimore. Po ashtu janë
të hartuar edhe objektivat/rezultatet specifike për çdo nivel shkollimi dhe për çdo klasë
përkatëse.
4.1.2. Programi mësimor i matematikës në Shqipëri
Matematika në Shqipëri mësohet në të gjitha nivelet dhe shkallët e arsimit parauniversitar.
Në shkallën e parë dhe të dytë (arsimi fillor) trajtohet lidhja konceptuale për numrat, figurat
gjeometrike, pozitën në hapësirë, matjet dhe shkathtësitë për llogaritje dhe zgjidhje të
problemeve. Në shkallën e tretë dhe të katërt (arsimi i mesëm i ulët) kjo lidhje integrohet me
njohuritë nga algjebra, gjeometria dhe statistika, kurse në shkallën e pestë dhe të gjashtë
19
Marrë nga “Hyrja” e programe mësimore të matematikës,të cilat mund të shkarkohen nga
linku http://masht.rks-gov.net/planprogramet-1
36
(arsimi i mesëm i lartë) sigurohet një zgjerim dhe thellim i njohurive edhe nga trigonometria,
analiza matematike dhe probabiliteti. Në këto shkallë matematika është në funksion të
përgatitjes së nxënësve për studime të mëtejshme.
Nëpërmjet mësimit të matematikës, nxënësit do të marrin njohuri mbi numrat, hapësirën,

masat dhe mënyrën e përdorimit të të dhënave (statistikës). Ata do të jenë në gjendje të
kuptojnë rolin e të menduarit matematik për zhvillimin e shkencës e të teknologjisë moderne,
si dhe rëndësinë e zbatimit të matematikës në situatat e zgjidhjes së problemeve nga jeta
reale. Në këtë fushë, nxënësit vlerësojnë matematikën në tërësi si formë e përshkrimit, si
metodë e njohjes së realitetit dhe si pjesë e kulturës njerëzore e progresit shoqëror. (Ministria
e Arsimit dhe e Sporteve , 2014).
Fondi i orëve për mësimin e matematikës ndryshon varësisht nga lloji dhe lëmit e shkollës, të
cilën gjë e kemi ilustruar me tabelën e më poshtme20.
Niveli1 Niveli 2 Niveli 3 (klasa X-XII)

(klasa I-V) (klasa VI-IX) Shkolla e Mesme e Lartë
Shkolla Fillore Shk e Mesme e Ulët Gjimnazi Shkolla e Sh. Mes
Klasat Klasat orientuara Profesionale
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII X XI XII X XI XII
4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 2 3 3 2 2 2
Tabela 2: Fondi i orëve i matematikës për të gjitha nivelet dhe klasat e arsimit
parauniversitar në Shqipëri
Mësimi i matematikës është i organizuar në tematika përmbajtjesore. Matematika e klasës së

I gjerë në klasën e IX është e ndarë në gjithsej 5 tematika:
 Numri
 Matja
 Gjeometria
 Algjebra dhe funksioni
 Statistika dhe probabiliteti
Programet për klasat I, II dhe III të nivelit fillor janë të hartuar në pajtim me Kurrikulin e Ri
(Kurrikula e Bazuar në Kompetenca), kurse klasat IV dhe V vazhdojnë të punojnë me
20
IZHA, (2016), Plani mësimor (1-9); Plani mësimor për Gjimnaz
37
programet e vjetra, klasa e IV me program të vitit 2006, kurse klasa e V me programin e vitit
2007.
Klasa Tematikat mësimore (fondi i orëve)

Numri Matja Gjeometria Algjebra dhe funksioni Statistika dhe probabiliteti Gjith. orë
Parë 86 25 12 3 13 140
Dytë 77 28 24 3 8 140
Tretë 77 28 24 3 8 140
Katërt 74 16 16 8 6 120
Pestë 62 19 20 14 5 120
Tabela 3: Shpërndarja e orëve për tematikat mësimore nëpër klasat e Arsimit Fillor
(klasa 1-5)
Edhe matematika e klasave VI deri në të IX të arsimit të mesëm të ulët është e organizuar në

5 tematika mësimore dhe me këtë fond të orëve:
Tematikat mësimore (fondi i orëve)

Klasa Numri Matja Gjeometria Algjebra dhe funksioni Statistika dhe probabiliteti Gjith. orë
Gjashtë 75 28 23 5 9 140
Shtatë 53 25 24 20 18 140
Tetë 51 25 24 20 20 140
Nëntë 16 9 56 33 6 120
Tabela 4: Shpërndarja e orëve për tematikat mësimor nëpër klasat e Arsimit të Mesëm
të Ulët (klasa VI-IX)
Për dallim nga vendet tjera në shqyrtim, në klasën e IX në Shqipëri mësohen funksionet
themelore trigonometrike (kuptimet trigonometrike, matja e këndeve dhe harqeve, funksionet
trigonometrike të këndit të ngushtë (sinus, kosinus, tangjent e kotangjent), formula themelore
e trigonometrisë, varësia ndërmjet brinjëve e këndeve në trekëndëshin kënddrejtë, tabela e
vlerave të funksioneve trigonometrikë të këndit të ngushtë).
Lënda e matematikës synon të përmbushë 6 kompetenca të cilat lidhen me kompetencat kyçe

që një nxënës duhet të zotërojë gjatë jetës së tij dhe që arrihen nëpërmjet 5 tematikave
kryesore siç tregon figura 15.
38
Figura 15: Kompetencat matematike21
4.1.3. Programi mësimor i matematikës në Maqedoni
Në vazhdën e ndryshimeve që janë ka bëhen në sistemin arsimor në Maqedoni, Byroja për

Zhvillimin e Arsimit (Organ i Ministrisë së Arsimit dhe Shkencës i Republikës së
Maqedonisë) nga viti shkollor 2014/15 fillon me programe për mësimin e matematikës dhe të
shkencave (Biologji, Kimi dhe Fizikë) të përgatitura nga Cambridge, Qendra ndërkombëtare
e programeve mësimore (Cambridge International Examination) 22. Në këtë viti shkollor
2016/17 kjo byro në bashkëpunim me Cambridge International Examination ka
rrumbullakuar programet për matematikën për të gjitha klasat e arsimit fillor (1 e deri në
klasën e 9).
Matematika, në arsimin fillor në Maqedoni, mësohet nga klasa I e gjerë në klasën e IX me

këtë fond të orëve, nga klasa e I e deri në klasën e VI me nga 5 orë në javë, përkatësisht 36
javë x 5 orë = 180 orë në vit. Nga klasa e VII e gjerë në klasën e IX ajo mësohet me nga 4 orë
në javë.
21
Marrë nga Kurrikula e Bazuar në Kompetenca, Lënda e Matematikës (MAS, 2016)
22
http://bro.gov.mk/
39
Programi mësimor përmban përmbledhje të qëllimeve mësimore, zhvillimore të lëndës
mësimore të matematikës. Në to në mënyrë të detajuar përshkruhet çka nxënësi duhet të dijë
ose çka duhet të bëjë në çdo vit shkollor të arsimit fillor.
Qëllimet mësimore sigurojnë strukturë për mësimdhënie dhe të mësuarit, si dhe udhëzime për
atë se cilat shkathtësi dhe dituri të nxënësit mund të vërtetohen.
Programi mësimor për matematikë nga klasa e I gjerë në klasën e VI është i ndarë në pesë
fusha (lëmi):
 Numrat/operacionet matematike
 Gjeometria
 Matjet
 Puna me të dhëna
 Zgjidhje të problemeve
Kurse nga klasa e VII deri në klasën e IX është ndarë në gjashtë fusha:
 Numri
 Algjebra
 Gjeometria
 Matja
 Puna me të dhëna
 Zgjidhja e problemeve23
4.1.4. Programi mësimor i matematikës në Mal të Zi
Matematika në Mal të Zi mësohet nëpër të gjitha nivelet e shkollimit. Në arsimin fillor,

gjegjësisht nëpër 3 ciklet e tija ajo mësohet me këtë fond të orëve:
Cikli i parë (klasa I - III) nga 4 orë për secilën klasë
Cikli i dytë (klasa IV – VI) nga 5 orë për secilën klasë, dhe
Cikli i tretë (VII – IX) nga 4,5 orë në klasën e VII, 4 orë në klasën e VIII dhe 3,5 orë në
klasën e IX.
23
Marrë nga “Hyrja” e programeve mësimore të matematikës nga klasa I-9, të cilat mund të
shkarkohen në linkun e Byrosë për Zhvillimin e Arsimit të Maqedonisë http://bro.gov.mk/
40
Në arsimin e mesëm të përgjithshëm (Gjimnazet) matematika mësohet në të 4 vitet dhe me
fond prej 4 orëve në javë.
Në arsimin e mesëm profesional matematika mësohet gati se në gjitha vitet dhe me fonde të
caktuara të orëve, varësisht nga tipi i shkollës dhe drejtimi përkatës. (UNESCO, 2011).
Për secilin cikël dhe klasë të arsimit fillor, për lëndën e matematikës janë hartuar planet
konkrete në të cilat janë të detajuara përmbajtjet, objektivat e përgjithshme, specifike dhe ato
operative, katalogu i dijeve për secilën klasë i shkallëzuar në dy nivele minimale dhe
themelore, po ashtu për secilin cikël trevjeçar janë hartuar standardet e dijeve të cilat duhet t’i
përmbushin nxënësit në fund të ciklit.
Nga programi për nivelin fillor (klasa 1 – 9) i përgatitur nga Instituti për Edukim i Malit të Zi
në vitin 2013 janë paraparë këto qëllime (objektiva) të përgjithshme dhe specifike:
Objektivat e përgjithshme e të mësuarit e matematikës në Mal të Zi janë:
 Të promovojë dhe të zhvillojë aftësitë e vëzhgimit logjik, kritik dhe abstrakt, të të

menduarit të nxënësit/nxënësve;
 Të promovojë dhe zhvillojë iniciativën dhe gjykimin e pavarur të nxënësit/nxënësve.
 Për nxënësin/nxënësit të nxis nevojën për të fituar njohuri të reja;
 Të mundësojë nxënësit/nxënësve t’i kuptojnë konceptet themelore matematike,
procedurat, për zgjidhjen e problemeve të thjeshta matematike;
 Nxënësit/Nxënësve tua zhvillojë aftësinë për të njohur situatat në jetën e përditshme
që të mund të aplikoj njohuritë matematike;
 Ndihmon nxënësin/nxënësit që me ndihmën e njohurive matematike ti kuptojnë
fenomenet në mjedisin jetësor;
 Nxënësi/nxënësit t’u jap njohuri matematike të nevojshme për të vazhduar arsimimin
e mëtejshëm të tyre;
 Përveç objektivave të përgjithshme të mësipërme, ka edhe një numër të qëllimeve -
objektivat specifike të mësimdhënies së matematikës.
41
4.2. Thyesat në programet mësimore të shteteve të Ballkanit
4.2.1. Thyesat në programet mësimore në Kosovë
Në Kosovë thyesat për herë të parë mësohen nga klasa e III, duke vazhduar me mësimin e
tyre gjer në klasën e VI dhe në të VII (përqindja). Thyesat mësohen në kuadër të kategorisë
Aritmetika dhe Algjebra. Mësimi i thyesave bëhet pasi të jenë shpjeguar numrat natyrorë dhe
veprimet me ta (krahasimi, mbledhja, zbritja, shumëzimi dhe pjesëtimi).
Më poshtë po japim listën e rezultateve për secilën klasë (III-VII), që pritën ti përmbushin
nxënësit gjatë mësimit të thyesave.
Në klasën e III, nxënësi duhet:
Të kuptoj thyesat si numërorë që tregojnë numrin e pjesëve të barabarta të një tërësie


numërorët thyesorë që tregojnë të njëjtin numër ;


T’i paraqesë numrat thyesorë në boshtin numerik.


Në klasën e IV, nxënësi duhet:
 T’i kuptoj thyesat më të vogla dhe më të mëdha se numri 1;
 Të tregojë se kur thyesat paraqesin të njëjtin numër;
 Të krahasoj thyesat me emërues të njëjtë dhe me numërues të njëjtë;
 T’i paraqes numrat thyesorë në boshtin numerik.
Në klasën e V, nxënësi duhet:
 T’i kuptojë thyesat më të vogla dhe më të mëdha se numri 1;
42
 Të kuptojë thyesat që paraqesin të njëjtin numër;
 Të krahasojë thyesat me emërues të njëjtë dhe me numërues të njëjtë;
 Të kryejë veprimet me thyesa të cilat kanë emërues të njëjtë dhe emërues të

ndryshëm;
 Të llogaris pjesën e një numri, madhësie (p.sh e 12).
Në klasën e VI, nxënësi duhet:
 Të lexoj dhe të shkruaj numra thyesorë dhe dhjetorë;
 Të krahasoj numrat thyesorë dhe dhjetorë;
 Të identifikoj vend vlerën e shifrës;
 Të rrumbullakoj numrat dhjetorë (p.sh. numrat dhjetorë në të qindta);
 T’i shndërroj numrat thyesorë në numra dhjetorë dhe anasjelltas;
 Të llogaris shumën, ndryshimin, prodhimin, herësin e këtyre numrave (me mend, me

dorë si dhe në raste të veçanta me kalkulatorë);
 T’i paraqes numrat në boshtin numerik;
 Të zgjidhë probleme me fjalë nga jeta e përditshme.
Në klasën e VII, nxënësi duhet:
 Të njehsojë vlerën e shprehjeve me mbledhje, zbritje, shumëzim dhe pjesëtim të

numrave racionalë;
 Të zbatojë radhën e veprimeve aritmetike në shprehje numerike;
 Të zgjidhë probleme nga jeta e përditshme, duke përdorur numra përpjesëtimorë.
 Të përdorë përqindjen në situata konkrete;
 Të vlerësojë dhe të kalkulojë përqindjen përmendësh dhe me metoda llogaritëse;
 Të zbatojë përqindjen në zgjidhje të problemeve nga jeta e përditshme.
43
Matematika e klasës së gjashtë në Kurrikulin e Ri të Kosovës
Për vitin shkollor 2016/17, MASHT-i, për shkollat në të cilat është duke u pilotuar Kurrikuli i
Ri ka përgatitur programe të reja mësimore për klasat 0, I dhe VI si dhe për klasën e X të
arsimit të mesëm të lartë, për të gjitha fushat dhe lëndët mësimore, pra edhe për fushën e
matematikës. Në vitet shkollore 2014/15 dhe 2015/16 fusha (lënda) matematikës në klasën e
6 dhe të 7 mësohej me fond prej 5 orëve në javë kurse nga viti shkollor 2016/17 ajo mësohet
me nga 4 orë në javë. Përmbajtjet matematike që duhet të shpjegohen dhe mësohen në klasën
e 6-të janë të organizuara në 3 kategori:
 numri, algjebra dhe funksioni;

 forma, hapësira, matjet dhe gjeometria;
 përpunimi i shënimeve dhe probabiliteti;
Konceptet e përgjithshme zbërthehen në tema dhe për secilën temë paraqiten rezultatet e të
nxënit që bazën mbështetëse e sigurojnë nga rezultatet e të nxënit të fushës për shkallë.
(MASHT, 2016).
Thyesat në programin e ri të klasës së 6 sipas Kurrikulit të Ri të Kosovës
Thyesat përpunohen në kuadër të kategorisë numri, algjebra dhe funksioni.
Rezultatet specifike për nënkategorinë Numrat thyesorë (racionalë) janë,
Nxënësi:
 Identifikon thyesën si herës të dy numrave natyrorë, numëruesit dhe emëruesit;

 Paraqet thyesat si pjesë të tërësisë së dhënë, në formë të plotë dhe në formë diskrete;
 Dallon llojet e thyesave, të rregullta, të parregullta, të dukshme dhe numrat e përzier;
 Shndërron thyesat e parregullta në numra të përzier dhe anasjelltas;
 Cakton pjesën e tërësisë kur është dhënë tërësia dhe tërësinë kur është dhënë pjesa;
 Paraqet thyesën si masë (paraqitja e thyesave si masë i referohet pozitës së një numri
në boshtin numerik);
 Krahason thyesat duke shfrytëzuar drejtëzën numerike, duke i kthyer në thyesa me
emërues të njëjtë dhe sipas mënyrës së shumëzimit në diagonale;
 Kryen veprimet me thyesa (mbledhjen, zbritjen, shumëzimin, pjesëtimin);
 Zgjidh detyra me fjalë (në situata praktike) duke përdor veprimet me thyesa;
44
 Përkufizon dhe dallon thyesat dhjetore (me emërues 10, 100, 1000, ...);
 Shndërron thyesat dhjetore në numra dhjetorë dhe anasjelltas;
 Shkruan, lexon, cakton vendvlerat e shifrave, rrumbullakon dhe krahason numrat
dhjetorë;
 Përdor lehtësime për shumëzim dhe pjesëtim me 10, 100, 1000, etj;
 Zbaton rregullat për kryerjen e veprimeve të mbledhjes, zbritjes, shumëzimit,
pjesëtimit të numrave dhjetorë;
 Kryen veprimet me numra dhjetorë duke përdor kalkulatorin;
 Identifikon numrat dhjetorë të fundmë, të pafundmë periodik ;
 Numrat dhjetorë dhe thyesorë i shndërron në përqindje;
 Llogaritë përqindjen e numrave;
 Modelon dhe zgjidh barazi dhe jobarazi duke përdorur numra dhjetorë dhe thyesorë.
(MASHT, 2016);
4.2.2. Thyesat në programet mësimore në Shqipëri
Në Shqipëri, thyesat mësohen për herë të parë në klasën e II, duke vazhduar me mësimin e
tyre gjerë në klasën e VIII. Mësimi i tyre bëhet në mënyrë graduale duke u përpjekur që prej
klasës në klasë të përforcohen dhe zgjerohen dijet e nxënësve për thyesat.
Në klasën e II nxënësit duhet të zotërojnë këto shkathtësi për realizimin e kompetencave në

lidhje me thyesat:
 shkruan thyesa 1/2; 1/4; 3/4;
 njeh që 2/2 ose 4/4 bëjnë një e plotë;
 përcakton që 1/2 dhe 2/4 janë thyesa të barabarta;
 identifikon figurat që janë ndarë në gjysmë ose një të katërtën dhe cilat jo;
 gjen gjysmën dhe çerekun e figurave ose të një numri objektesh.
Në klasën e III nxënësi:
 gjen gjysmën e numrave çift dhe tek deri në 40, duke përdorur shënimin e numrit të
përzierë, (p.sh. 3 ½ );
45
 përdor konceptin e thyesës për të shprehur pjesë të së tërës, (p.sh. 3/4 tre të katërtat);
 njeh thyesat e barabarta ndër disa thyesa të dhëna 1/2, 2/4, 4/8 dhe 5/10 me ndihmën
edhe të diagramit;
 njeh numra të përzierë si: 1½ apo 2¼ ;
 rendit thyesat ose numrat e përzierë në një bosht numerik, p. sh. duke përdorur
njohurinë që 1/2 ndodhet ndërmjet 1/4 dhe 3/4 , ndërsa 1½ ndodhet ndërmjet 1 dhe 2;
 fillon të lidhë thyesën me pjesëtimin;
 njehson gjysmën, të tretën, të katërtën dhe të dhjetën e një numri ose figure.24
Në klasën e IV dhe të V që ende punojnë me plane të vjetra (2006 dhe 2007), nxënësi duhet
t’i zotëroj kompetencat e caktuara në lidhje me thyesat. Këto kompetenca definohen për
secilën klasë, ndërsa, si shembull po i prezantojmë ato të klasës së katërt.
Nxënësi:
 formon thyesa të barabarta bazuar në interpretime konkrete (p.sh në boshtin numerik);
 krahason thyesa me emërues të njëjtë bazuar në figura ose modele konkrete;
 thyesat më të vogla ose barazi me numrin 1 krahason me 1-in, (mosbarazime të

formës 5/7; 2/7; 2/31 ; 13/8; 3/3=1);
 shpreh thyesat si pjesë e një të tëre dhe si pjesë e një numri (p.sh 24 libra ndahen në 4
grupe të barabarta, ç’pjesë të librave ka një grup);
 formon thyesa të barabarta bazuar në interpretime konkrete (p.sh si në boshtin

numerik duke shfrytëzuar faktin që paraqiten me të njëjtën pikë);
 mbledh dhe zbret thyesa me emërues të njëjtë (edhe thyesa me emërues me dy

shifra)25.
24
IZHA. (2016). Kurrikuli i Bazuar në Kompetenca. Programi i matematikës. Shkalla I.,
Klasa 1 dhe 2., shkalla II., klasa 3.
25
Instituti i Kurrikulave dhe i Standardeve, (2006), Program Mësimor për Arsimin Fillor,
lënda Matematikë, klasa e katërt
46
Thyesat mësohen edhe në arsimin e mesëm të ulët (klasa e VI – IX) dhe atë në kuadër të
nëntematikës “Thyesat, numrat dhjetorë, përqindja, raporti dhe përpjesëtimi”. Për shembull,
në fund të klasës së gjashtë nxënësi duhet të zotëroj këto shkathtësi për realizimin e
kompetencave në lidhje me to:
thjeshton thyesat duke i kthyer në forma të thjeshta si: , , , ose në një numër

thyesor me të pestat ose të dhjetat;
kthen thyesat në numra të përzier dhe anasjellas;


gjen emëruesin e përbashkët të dy thyesave;


krahason thyesat me emërues të njëjtë dhe të ndryshëm;


kupton vendvlerën deri në dy shifra pas presjes dhjetore;


krahason dhe rendit numrat dhjetorë, me jo më shumë se dy shifra pas presjes;


demonstron rrumbullakimin e numrit dhjetor në dhjetëshen më të afërt dhe numrin e


plotë më të afërt;
lidh konceptin e numrave dhjetorë me thyesat dhe anasjelltas;


kupton përqindjen si pjesë e 100 dhe e paraqet në përqindje si: , , , ,


identifikon përqindjen e një numri në ilustrime e situata konkrete nga jeta reale;

47
dallon raportin dhe përpjesëtimet me anë të ilustrimeve dhe situatave nga jeta reale;

shumëzon dhe pjesëton numra dhjetorë (me dy shifra mbas presjes) me 10, 100;

mbledh dhe zbret numrat dhjetorë me të njëjtën ose jo numër shifrash në pjesën

dhjetore (p.sh., 3.76 + 5.84; 4.89 + 6.5).
4.2.3. Thyesat në programet mësimore në Maqedoni
Në Maqedoni thyesat mësohen që nga klasa e 2 gjerë në klasën e 7. Në klasën e dytë nxënësit
mësojnë për kuptimet bazike në lidhje me thyesën për ta sqaruar dhe ilustruar më mirë
ndarjen (përgjysmimin) e madhësive dhe shënimin e tyre.
Ja rezultatet që duhet t’i arrijë nxënësi në fund të klasës së dytë në lidhje me thyesat:
 Dallon se një gjysmë shkruhet , një çerek (një e katërta) dhe tri të katërtat
;
 Dallon se cilat forma ndahen në gjysma dhe të katërtën dhe cilat jo;
 Gjen gjysma dhe të katërta nga forma dhe nga grupi më i vogël objektesh (deri 20);
 Dallon se thyesat ose bëjnë një të plotë dhe janë të barabarta.
Në klasën e tretë bëhet një avancim i butë në mësimin e thyesave duke u kujdes për forcim të
kuptimeve dhe dijeve mbi thyesat nga klasa e dytë mbi të cilat bëhet zgjerimi i tyre dhe
aplikimi i tyre në zgjidhjen e problemeve të thjeshta. Ja rezultatet që mëtohen të arrihen gjatë
të mësuarit të thyesave në klasën e tretë. Nxënësi:
Gjen gjysmën e numrave çift dhe tek deri 40 dhe i shënon, si për shembull: 13
 ;
48
Kupton se thyesat janë pjesë të një tërësie dhe i shënon, si për shembull: është tre

të katërtat, është dy të tretat;
Njeh barabarësinë ndërmjet thyesave duke shfrytëzuar aktivitete dhe


diagrame;
Fillon t’i lidhë thyesat me ndarjen (pjesëtimin) në pjesë të barabarta (për shembull:

ndarja e picës në 4 pjesë të barabarta 4 personave ose ndarja e dy mollëve 4
personave);
Gjen gjysma, të tretat, të katërtat dhe të dhjetat e formave dhe numrave natyrorë me

shfrytëzim të objekteve dhe mjeteve të ndryshme (për shembull, llogaritëse, guralecë).
Ndërkaq, në klasën e shtatë nxënësi:
 Njeh barazinë e thyesave, numrave dhjetorë dhe përqindjeve të përdorura më shpesh;
 Thjeshton thyesën me thjeshtimin e pjesëtuesve të përbashkët dhe identifikon thyesa

të barabarta, shndërron thyesa të parregullta në numra të përzier dhe anasjelltas;
 Shndërron numrin dhjetor në thyesë;
 Krahason dy thyesa duke përdorur kalkulatorin për shndërrimin e thyesave në numra
dhjetor, p.sh dhe ;
 Mbledh dhe zbret dy thyesa të rregullta, p.sh , apo , gjen pjesë nga
tërësia (kur përgjigjja është numër i plotë); shumëzon thyesën me numër të plotë;
 E kupton përqindjen si të qindtën pjesë prej tërësisë; përdor thyesat dhe përqindjet për
të përshkruar pjesë të formave, tërësive dhe matjeve;
 Njehson përqindjet e rëndomta nga tërësia (përgjigjja është numër i plotë) dhe shpreh
pjesën e tërësisë si thyes ose përqindje;
49
 Përdor përqindjet për t’i paraqitur dhe krahasuar madhësitë e ndryshme;
 Përdor shënim të raportit, thjeshton dhe ndanë madhësinë në dy pjesë në raport të

dhënë;
 Njeh lidhjen ndërmjet raportit dhe pjesës nga tërësia;
 Përdorë përpjesëtueshmërinë e drejtë në kontekstin e dhënë; zgjidh probleme të

thjeshta me raporte dhe përpjesëtueshmërinë e drejtë.
4.2.4. Thyesat në programet mësimore në Mal të Zi
Mësimi i thyesave në Mal të Zi përherë të parë bëhet në klasën e VI dhe atë me një fond të
zgjeruar prej 80 orëve.
Në klasat e më hershme nxënësit njihen mirë me numrat, veprimet me ta duke përfshirë edhe
ndarjet (pjesëtimin), të cilat janë bazamenti mbi të cilat bëhet ndërtimi i dijeve mbi thyesat.
Po ashtu nxënësit e klasës së VI në Mal të Zi, për herë të parë njihen edhe me konceptet e reja
si plotëpjesëtueshmëria, shumëfishi, nënfishi (pjesëtuesi), PMMP, SHMVP, numër i
thjesht, numër i përbërë, numra relativisht të thjesht, kriteret e
plotëpjesëtueshmërisë, zbërthimin e numrit natyror në faktorët të thjesht, e të ngjashme.
Përvetësimi i këtyre koncepteve krijon mundësi që fare lehtë të përvetësojnë kuptimin e
thyesave, veprimet me to si dhe aplikimin e tyre në zgjidhjen e problemeve matematike.
Në lidhje me mësimin e thyesave Ministria e Arsimit e Mali të Zi ka paraparë qëllimet

operative disa prej atyre më kryesore po i prezantojmë në formë të shkurtuar:
 Të përvetësohet konceptet thyesë, emërues, numërues, vijë thyesore;

 Të gjendet a/b e c-së, kur c është shumëfishi i b;
 Të zgjerohet dhe thjeshtohet thyesa;
Të krahasohen thyesat me numrin 1, të dallohen thyesat më të mëdha se 1, më të

vogla se 1, thyesa e barabarta me 1 dhe të përvetësohen emërtimet për thyesat e tilla;
Të renditen thyesat sipas madhësisë, të paraqiten thyesat në gjysmëdrejtëzën

numerike;
50
Të dallohet se thyesa është numër natyror, nëse numëruesi është shumëfish i

emëruesit;
Thyesa e parregullt të shkruhet në formën e numrit të përzier dhe anasjelltas;

Të mblidhen dhe të zbriten thyesat me emërues të njëjtë dhe të ndryshëm;


Të mblidhen dhe të zbriten thyesat me numrat plotë;


Të përvetësohet koncepti thyesë dhjetore, Thyesa dhjetore të shkruhet në formën e


numrit dhjetor dhe numri dhjetor të shkruhet në formën e thyesës dhjetore;
Numri dhjetor të rrumbullakohet në shifrën e dhënë dhjetore;

Të krahasohen, mblidhen dhe zbriten numrat dhjetorë;


Të llogaritet vlera e shprehjes numerike, që përmban shenjat me shkronja për vlerat e


dhëna të ndryshores;
Të shkruhet shprehja numerike me thyesa mbi bazën e problemës së dhënë;

Të zgjidhen ekuacione dhe inekuacione në bashkësinë

 ;
Të shumëzohet thyesa me thyes, me numër natyror dhe me numër dhjetor;


Të shumëzohen numrat dhjetorë;


Pjesëtimi i thyesës me numrin natyrorë dhe i thyesës me thyes;


Të pjesëtohet numri dhjetor me numrin natyror dhe me numër dhjetor;


Të shkruhet thyesa jo dhjetore në formën e numrit periodik dhjetor te pafundmë;


Të zbatohet radha e kryerjes së veprimeve matematike dhe rregulla e përdorimit të


kllapave;
Formimi dhe zgjidhja e ekuacioneve dhe inekuacioneve në bazë të problemave;

Të përvetësohet koncepti i raportit dhe i proporcionit;


Të përvetësohet koncepti i përqindjes;


51
Të shprehet pjesa e së tërës si thyesë me emërues 100;

Të shkruhet, të lexohet e si p% e a dhe të njehsohet p% e a;


Të shprehet përqindja me: thyes dhjetore, numër dhjetor.26


26
Enti i Teksteve dhe i mjeteve mësimore. (2006). Manuali metodik i Matematikës., Për
klasën e VI të shkollës fillore nëntëvjeçare
52
5. Thyesat në tekstet e matematikës së klasës së gjashtë në shtetet e Ballkanit
Pasi në kapitujt e mëparshëm kemi theksuar se klasa e gjashtë vlerësohet si klasa më e

përshtatshme për shpjegimin dhe mësimin e thyesave, në veçanti për vendet të cilat nuk kanë
sistem arsimor sa duhet të zhvilluar, ashtu si llogariten shtetet e Ballkanit, atëherë në këtë
kapitull do të analizojmë vetëm tekstet mësimore të matematikës së klasës së gjashtë, që
përdoren në katër vendet e Ballkanit (Kosovë, Shqipëri, Maqedoni dhe Mal të Zi), gjegjësisht
kapitujt e këtyre teksteve ku flitet për thyesat.
Pos teksteve themelore të cilat përdoren drejtpërdrejtë në procesin mësimor, kemi analizuar
edhe një varg tekstesh tjera si, udhëzues për fushën (lëndën) e matematikës, librat e mësuesit,
broshura e udhëzues të trajnimeve të ndryshme për fushën e matematikës, teste të ndryshme
për vlerësim të jashtëm (ekstern) që organizohen nga ministritë gjegjëse të vendeve në fjalë.
Me qëllim për të kuptuar rolin e tekstit shkollor, mënyrën e hartimit dhe të vlerësimit të tij,
jam konsultuar edhe me dy botime të rëndësishme në lidhje me tekstet mësimore: (Zherar &
Rozhje, 2010) dhe (Byroja e Zhvillimit të Arsimit, 2010).
Teksti shkollor mund të përkufizohet si një botim shtypi i strukturuar në mënyrë të tillë, që të
përdoret në procesin e mësimit, për të rritur efektivitetin e tij. (Zherar & Rozhje, 2010).
Në epokën e tanishme të një shpërthimi të vërtetë të mjeteve moderne, si ato kompjuterike,

audiovizuale etj, teksti shkollor ende mbetet instrumenti më i përhapur, dhe padyshim, më
efektiv në procesin mësimor. Megjithatë, specialistët amerikanë, udhëzojnë mësuesit dhe
profesionistët e tjerë në arsim, që t’i kushtojnë më shumë vëmendje se cilat janë materialet e
duhura e të besuara që u përgjigjen atyre dhe nxënësve të tyre në arritjen e rezultateve të
parapara.27
Libri ka vend të rëndësishëm në procesin mësimor dhe paraqet mjet themelor dhe integral për
nxënien e njohurive dhe për njohjen më të lehtë të nocioneve dhe informatave. Roli i tij
kryesor është që në mënyrë didaktike, t’i klasifikojë përmbajtjet mësimore dhe shkencore, në
pajtim me kërkesat pedagogjike dhe funksionin edukativo - arsimor të shkollës. (Byroja e
Zhvillimit të Arsimit, 2010).
Në katër shtetet e Ballkanit të përfshira në hulumtimin tonë, për mësimin e matematikës në

klasën e VI janë në përdorim disa tekste të ndryshme mësimore. Në disa nga këto shtete
27
http://www.tiranaobserver.al/teksti-pjese-e-rendesishme-e-kurrikules-shkollore/
53
përdoret vetëm nga një tekst mësimor, si p.sh në Kosovë dhe Mal të Zi, kurse në disa shtete
kemi në përdorim më shumë se një tekst mësimor – altertekste, si p.sh në Shqipëri dhe
Maqedoni.
Në Kosovë, në klasën e gjashtë, për mësimin e matematikës, përdoret vetëm një tekst
mësimor:
Zejnullahu, R., Gjegji, R., Vula, E., Bilalli, S. (2004). Matematika, 6. Dukagjini. Pejë.
Ky tekst mësimor shoqërohet me një përmbledhje detyrash:
Zejnullahu, R., Shabani, A. (2004). Matematika, 6., Detyra të zgjedhura. Dukagjini. Pejë.
Në Shqipëri janë lejuar në përdorim nga Ministria e Arsimit një numër i madh i botimeve të
teksteve mësimore për mësimin e matematikës për klasën e VI dhe klasat tjera. Në klasën e
VI përdoren këto libra për mësimin e matematikës:
Cotton, A., Clissold, C., Glithro, L., Moseley, Ch., Rees, J. (2016). Matematika 6. Oxford
University Press. Pegi. Tiranë;
Cotton, A., Clissold, C., Glithro, L., Moseley, Ch., Rees, J. (2016). Matematika 6. Oxford
University Press. Media Print. Tiranë;
Morrison, K. (2016). Matematika 6. Oxford University Press. Dita Print. Tiranë;
Lulja, E., Babamusta, N. (2012). Matematika 6. Pegi. Tiranë;
Perdhiku, N. (2007). Matematika 6,.Albas. Tiranë;
Shkurti, A., Spahia, S. (2005). Matematika 6. Udha e Shkronjave. Tiranë.
Shumica prej këtyre teksteve mësimore janë të shoqëruara me përmbledhje për ushtrime,
përmbledhje testesh si dhe me librat për mësuesit.
Në Maqedoni në përdorim është teksti, Stefanovski, J., Cellakovski, N. (2011). Matematika.

Klasa e gjashtë. Ministria e Arsimit dhe Shkencës e Republikës së Maqedonisë. Shkup.
Në këtë viti shkollor po ashtu në përdorim është edhe teksti Matematika e Camridge-it,
Morrison, K. (2015). Matematika për klasën e gjashtë. Ars Lamina. Shkup.
54
Kosova dhe Mali i Zi kanë vetëm nga një tekst mësimor për lëndën e matematikës së klasës
së VI të cilët do t’i analizojmë, kurse nga Shqipëria për analizë kemi përzgjedhur tekstin
Matematika 6 e Oxford University Press, botuar nga shtëpia botuese Pegi, Tiranë, i cili
përdoret gjerësisht në tërë territorin e Shqipërisë. Nga Maqedonia do të analizojmë tekstin:
Stefanovski, J., Cellakovski, N. (2011). Matematika. Klasa e gjashtë. Ministria e Arsimit dhe
Shkencës e Republikës së Maqedonisë. Shkup. Nga Mali i Zi do të analizojmë tekstin:
Shqepanovic. R., Axhiq. I., dhe Kuzmanoviq. GJ-V. (2007). Matematika 6, Teksti mësimor.
5.1. Teksti mësimor i Kosovës
Në Kosovë kemi në përdorim vetëm një tekst mësimor për matematikën e klasës së VI. Ky
tekst mësimor është botim i shtëpisë botuese Dukagjini nga Peja me autorë: Ramadan
Zejnullahu, Rexhep Gjergji, Eda Vula dhe Sejdi Bilalli. Për herë të parë është botuar në vitin
2004 dhe deri tash është ribotuar për të dhjetën herë me radhë.
5.1.1. Prezantimi i kuptimit të thyesës
Njësia e parë përmes së cilës trajtohen thyesat në këtë tekst mësimor është kuptimi i thyesës
(fq. 106). Fillimisht jepet një shembull në të cilin kërkohet të matet një gjatësi, në të cilën
metri përmbahet 7 herë, dhe në një pjesë nuk përmbahet plotësisht metri i plotë, por e dhjeta
pjesë e metrit - 3 herë. Atëherë thuhet se ajo gjatësi ka 7m e 3 të dhjetat e metrit, që shkruhet
7m e m. Autorët kanë vënë një shënim përmes së cilit ata duan ta paraqesin thyesën si
numër matës të gjatësisë.
Pastaj vazhdohet me shembullin e dytë i cili është i ilustruar përmes figurës së mëposhtme.
Janë dhënë dy (në fakt janë tri, v. j) sipërfaqe drejtkëndëshe të ndara në dy (figura e dytë
është e ndarë në katër, v. j) pjesë të barabarta.
Figura 16: Ilustrim i kuptimit të thyesës
55
Në këtë rast themi se është ngjyrosur njëra nga dy pjesët ose një e dyta e sipërfaqes, që
shënohet ose .
Në shembullin 3, janë dhënë tri sipërfaqe të ndara në pjesë të barabarta. Duke i numëruar me
kujdes, vërejmë se nga tri pjesë ndarëse të barabarta, dy nga ato janë të ngjyrosura.
Në këtë rast themi se janë ngjyrosur dy nga tri pjesët, dy të tretat e sipërfaqes. Dy të tretat
shënohet ose .
Figura 17: Ilustrimi i kuptimit të thyesës
Autorët edhe këtu kanë vënë një shënim përmes së cilit duan të theksojnë se nga shembujt 3
dhe 4 thyesat mund të kuptohen si pjesë e një tërësie, numri apo gjësendi.
Në vijim jepet shembulli 4, i ilustruar me figurën e mëposhtme, një drejtkëndësh, i cili është
ndarë në 16 sipërfaqe trekëndëshe. Nga nxënësit kërkohet të vërejnë me kujdes figurën dhe të
plotësojnë drejtkëndëshat e zbrazët.
Figura 18: Ilustrim i kuptimit të thyesave
56
Drejtkëndëshi i plotësuar tregon se janë të ngjyrosur 4 sipërfaqe nga tërësia që ka 16
sipërfaqe trekëndëshe. Këtë fakt e shkruajmë 4:16 ose . Qëllimi i këtij shembulli dhe i
shembujve të tjerë të ngjashëm është që tek nxënësi të përforcohet të kuptuarit e thyesës, pra
që nxënësi ta kuptojë se thyesa paraqet një ose më shumë pjesë të një tërësie të plotë të ndarë
në pjesë të barabarta.
Edhe këtu kemi një shënim ku pohohet se pjesët e një tërësie nuk mund të paraqiten me
numra natyrorë. Mirëpo ato mund të paraqiten si herës i dy numrave natyrorë.
Më pastaj jepet përkufizimi për thyesën sipas të cilit:
Herësin e dy numrave natyrorë a dhe b e shënojmë me dhe e quajmë thyesë. Numri a
quhet numërues i thyesës, kurse b quhet emërues i thyesës.
Shembulli vijues është ilustruar me një rreth të ndarë në 4 pjesë e pastaj 3 prej tyre janë
ngjyrosur. Pra, janë ngjyrosur e rrethit.
Figura 19: Elementet e thyesës dhe domethënia e tyre
Me këtë autorët dëshirojnë të tregojnë për elementet e thyesës, çka paraqet (tregon) secila
prej tyre, si dhe mënyrën se si shkruhet e lexohet ajo.
Për të treguar se thyesa është numër dhe paraqet sasi, jepet shembulli me radhë ku kërkohet
nga nxënësit të gjejnë numrin e vajzave të një klase prej 33 nxënësish, nëse e tyre janë
vajza. Qëllimi është që të kuptohet se tërësia (e përbërë prej 33 nxënësve) fillimisht ndahet në
3 pjesë (emëruesi), prej të cilave pastaj merren 2 pjesë (numëruesi).
57
5.1.2. Krahasimi i thyesave
Para se të flitet për krahasimin e thyesave në këtë libër, së pari flitet për kuptimin e thyesave,
llojet e thyesave, thyesat e barabarta, zgjerimi dhe thjeshtimi i thyesave, kthimi i thyesave në
thyesa me emërues të përbashkët. Këto njësi sigurojnë një bazë solide të njohurive, të
mjaftueshme që nxënësi të mund të krahasoj thyesat me emërues apo numërues të njëjtë, e po
ashtu edhe thyesat me emërues dhe numërues të ndryshëm.
Fillimisht përmes shembullit të parë sqarohet krahasimi i thyesave me numërues të njëjtë.
Me anë të shembullit 1 të ilustruar si më poshtë, shpjegohet krahasimi i thyesave me

numërues të barabartë. Janë dhënë dy rrathë me rreze të barabarta, ku i pari është ndarë në 5
pjesë të barabarta dhe janë ngjyrosur 4 nga ato, kurse i dyti në 8 pjesë të barabarta dhe janë
ngjyrosur 4 nga ato.
Pra:
Figura 20: Krahasimi i thyesave me numërues të njëjtë
Ndërsa me anë të shembullit 2 të ilustruar si më poshtë, shpjegohet krahasimi i thyesave me

emërues të njëjtë. Janë dhënë dy rrathë me rreze të barabarta, të cilët janë ndarë në 5 pjesë të
barabarta dhe në të parin janë ngjyrosur 3 nga ato, kurse te i dyti 2 pjesë.
Figura 21: Krahasimi thyesave me emërues të njëjtë
Më pastaj në vazhdim jepen rregullat e krahasimit të thyesa që kanë emërues ose numërues të
barabartë:
58
1. Nga dy thyesa me numërues të barabartë, më e madhe është ajo që ka emëruesin më
të vogël. .
2. Nga dy thyesa me emërues të barabartë, më e madhe është ajo që ka numëruesin më
të madh. .
Më pastaj, me qëllim sqarimin e krahasimit të thyesave me numërues dhe emërues të

ndryshëm, jepen edhe mënyra tjera për krahasimin e thyesave: thyesat e dhëna kthehen në
thyesa me emërues të njëjtë, dhe mënyra tjetër e shumëzimit në mënyrë kryqëzore.
Për këtë qëllim është dhënë shembulli në vazhdim, në të cilin kërkohet të krahasohen thyesat
dhe . Thyesat e dhëna nuk i kanë as numëruesit dhe as emëruesit e barabartë.
Krahasimin e tyre do ta bëjmë duke i sjell këto dy thyesa në thyesa me emërues apo
numërues të barabartë e pastaj të bëhet krahasimi i tyre.
Meqenëse SHMVP(6, 9) = 18, thyesat e dhëna i zgjerojmë ashtu që të kenë emëruesin 18.
Kemi:
Pra, . Prej nga .
Nga ana tjetër, nëse bëjmë shumëzimin e kryqëzuar sikur më poshtë, do të kemi:
Pra, nëse , atëherë .
Pastaj, vazhdohet edhe me një shembull të ngjashëm dhe nxjerrën përfundimet në lidhje me
krahasimin e thyesave me emërues dhe numërues të ndryshëm:
Le të jenë dhënë thyesat: dhe , ku
, atëherë dhe vetëm atëherë kur
59
Pas kësaj, vazhdohet edhe me disa detyra në të cilat kërkohet të krahasohen thyesat me
emërues e numërues të barabartë ose të ndryshëm, të radhiten thyesat sipas madhësisë, si dhe
detyra me situata problemore në lidhje me krahasimin e thyesave
5.1.2. Veprimet me thyesa

Mbledhja dhe zbritja e thyesave
Mbledhja dhe zbritja e thyesave me emërues të barabartë është sqaruar përmes shembullit të
më poshtëm.
Shembull 1. Dy motra Arta dhe Blerta blenë së bashku një çokollatë. Arta ngrëni e
çokollatës, kurse Blerta e saj.
a. Sa pjesë të çokollatës i kanë ngrënë të dy motrat?
b. Cila nga motrat ka ngrënë më tepër dhe sa?
Figura 22: Mbledhja dhe zbritja e thyesave
a. Pasi çokollata është ndarë në 16 pjesë të barabarta, të dy motrat kanë
ngrënë 5+7 = 12 pjesë të çokollatës.
60
Pra, ato ngrënën të çokollatës.
b. Blerta ngrëni 7 pjesë, kurse Arta 5 pjesë të çokollatës. Atëherë duket
qartë se Blerta i ka ngrënë dy pjesë më tepër se Arta. (7 - 5 = 2).
Pra, Blerta ka ngrënë më tepër: të çokollatës.
Pastaj në vazhdim jepen rregullat për mbledhjen dhe zbritjen e thyesave me emërues të njëjtë
dhe të thyesave me emërues të ndryshëm.
1. Thyesat me emërues të barabartë mblidhen duke mbledhur numëruesit, ndërsa
emëruesi i përbashkët përshkruhet. .
2. Thyesat me emërues të njëjtë zbriten kur nga numëruesi i të zbritshmit zbresim

numëruesin e zbritësit, ai ndryshim merret si numërues i thyesës ndërsa emëruesi
përshkruhet. Simbolikisht: .
3. Për ti mbledhur (apo zbritur) thyesat me emërues të ndryshëm, së pari ato i sjellim në
emërues të barabartë, mandej i mbledhim (zbresim) si thyesa me emërues të
barabartë.
Në vazhdim kemi një numër të konsiderueshëm të shembujve nga më të ndryshmit, si p.sh

mbledhje dhe zbritje të thyesave me emërues të njëjtë dhe thyesave me emërues të ndryshëm,
mbledhje dhe zbritje të numrit me thyesë, mbledhje dhe zbritje të dy, tri e më shumë
thyesave, vërtetim për vlefshmërinë e disa vetive, si p.sh vetisë së ndërrimit, të shoqërimit,
etj...
Shumëzimi dhe pjesëtimi i thyesave
Së pari sqarohet mirë shumëzimi i thyesës me numër natyror. Kjo bëhet duke vënë analogji
ndërmjet shumëzimit të numrave natyrorë. Dhe me këtë rast që në fillim thuhet: Të
shumëzosh një numër natyror x me një numër natyror n, do të thotë të merret n – fishi i
numrit x, që është shumë prej n mbledhorëve të barabartë me x. Kjo vlen edhe për
shumëzimin e një thyese me një numër natyror.
61
Kjo sqarohet më pastaj me një shembull konkret.
Shembull 1. Nëna solli nga fshati 3 kavanoza me mjaltë, ku secili kishte nga kg. Sa kg
mjaltë kishte gjithsej?
Detyra sillet në gjetjen e shumës: .
Kjo edhe ilustrohet përmes një figure si më poshtë:
Figura 23: Shumëzimi i thyesës me numër natyror
Pra,
Pra, thyesa shumëzohet me numrin 3 kur numëruesin e tij e shumëzojmë me numrin 3.
Më pastaj jepet rregulla për shumëzimin e thyesës me numër natyror:
Le të jetë thyesë dhe k numër natyror. Atëherë është e vërtetë formula: .
Me fjalë: Thyesa shumëzohet me numër natyror duke e shumëzuar numëruesin e thyesës me

atë numër natyror, ndërsa emëruesi përshkruhet.
Ndryshe në këtë libër shumëzimi i thyesës me numër natyror shpjegohet edhe si marrje e asaj
thyese nga numri natyror. Nga shembulli paraprak , do të thotë e numrit 3, që është:
Me këtë rast është fare e lehtë të bindemi se vlen vetia e ndërrimit, .
62
Në fund kemi edhe një shënim mjaft me vlerë sipas së cilës: Cilado rregull që përdoret për
shumëzimin e thyesave, si edhe në përgjithësi gjatë njehsimeve të ndryshme me thyesa, kurdo
që është e mundshme, duhet të zbatohet thjeshtimi i thyesave.
Shumëzimi i thyesës me thyes
Edhe shumëzimi i thyesës me thyes shpjegohet si marrje e thyesës (një numri pjesësh të
thyesës tjetër). Kjo ilustrohet me figurën e më poshtme me anë të së cilës është ilustruar
prodhimi .
Figura 24: Ilustrimi i shumëzimit të thyesës me thyes me drejtkëndësh
Prej nga fare lehtë konstatojmë se, .
Më pastaj jepet edhe rregulla për shumëzimin e thyesave:
Le të jenë dhe dy thyesa. Atëherë është e vërtetë formula: .
Me fjalë: Prodhimi i thyesave është barazi me një thyes, që ka numërues prodhimin e

numëruesve, ndërsa emërues prodhimin e emëruesve të thyesave faktorë.
Pastaj jepen edhe një numër i konsiderueshëm i detyrave ku kërkohet të njehsohet shumëzimi
i thyesës me thyesë, vërtetimi mbi vlefshmërinë e disa vetive si, vetia e ndërrimit, e
shoqërimit, vetia e shpërndarjes së prodhimit në lidhje me mbledhjen dhe zbritjen e thyesave.
Pjesëtimi i thyesave
Në fillim sqarohet pjesëtimi i thyesës me numër natyror përmes një shembulli ilustrues.
63
Shembull 1. Të pjesëtojmë thyesën me numrin 2.
Figura 25: Pjesëtimi i thyesës me numër natyror
Ilustrimi në fjalë na bënë që të konstatojmë se .
Mbështetur në këtë shembull nxirret rregulla për pjesëtimin e thyesës me numër natyror.
Nëse është thyesë, kurse k numër natyror, është i vërtetë barazimi:
Me fjalë: thyesa pjesëtohet me numër natyror, duke pjesëtuar numëruesin e thyesës me atë
numër natyror.
Më pastaj në shembullin 2, janë shtruar disa pyetje përmes së cilave synohet të dilet gjer te
kuptimi i thyesës reciproke. Kjo bëhet me qëllim që më pastaj të shpjegohet pjesëtimi i
thyesës me thyes.
a. Me cilën thyes duhet shumëzuar thyesa , që të fitohet numri 1?
b. Me cilën thyes duhet të shumëzohet numri 8, që të fitohet numri 1?
c. Me cilën thyes duhet shumëzuar thyesën , që të fitohet numri 1?
a. .
Thyesa për thyesën është thyesa (vlera) reciproke e saj.
64
Pjesëtimi i thyesës me thyes
Në fillim vihet analogjia ndërmjet pjesëtimit të thyesave me pjesëtimin e numrave natyrorë.
Të pjesëtohet thyesa me thyesën , do të thotë të gjendet thyesa x e tillë që .
Me fjalë të tjera është ekuivalente me . Tash nga
Rrjedh se: .
Më poshtë jepet shënimi mbi pjesëtimin e thyesës me thyes.
Pjesëtimi i thyesës me thyesën , shprehet me barazimin:
Me fjalë: Herësi i dy thyesave është i barabartë me prodhimin e thyesës së parë me vlerën

reciproke të thyesës së dytë.
Pastaj vazhdohet me disa shembuj të ndryshëm përmes së cilëve synohet të përvetësohet dhe
përforcohet pjesëtimi i thyesës me thyes, i thyesës me numër natyror, i numrit natyror me
thyesë, pjesëtimi ndërmjet numrave të përzier, si dhe vlefshmëria e vetive të pjesëtimit të
thyesave.
65
5.2. Teksti mësimor i Shqipërisë
Nga viti shkollor 2016/17 në Shqipëri për fushën e matematikës dhe shkencave janë lejuar të
botohen dhe përdoren libra të ndryshëm të matematikës dhe të fushës së shkencave, një nga ta
është edhe libri Matematika 6, i Oxford University Press, botuar nga shtëpia botuese Pegi,
2016, me autorë Caroline Clisold, Linda Glithro, Cheri Moseley, Janet Rees, Anthony
Cotton.
5.2.1. Kuptimi i thyesës
Duke u nisur nga fakti se nxënësit e klasës së gjashtë në Shqipëri i kanë mësuar thyesat edhe
në klasat e mëparshme, autorët e këtij teksti janë kujdesur që me anë të pyetjeve dhe
shembujve të bëjnë rikujtimin e dijeve paraprake. Fillimisht jepet një shembull ku kërkohet të
sqarohet se çka do të thotë: një gjysmë, një çerek, ... e një segmentit, e një rrethi, e një
kuadrati, .... ?
Do të thotë ndarje e segmentit, rrethit, kuadratit, ... në 2, 3, 4, ... pjesë të barabarta dhe të
marrim njërën prej tyre. Shembulli është ilustruar si më poshtë.
Figura 26: Ilustrimi i kuptimit të thyesave
Një gjysmë, një e tretë, një e katërt paraqiten me simbole .
Shembujt në vazhdim sqarojnë se si veprohet për të ndarë apo dalluar pjesë të caktuara sa
paraqet thyesa nga një madhësi (figurë) e caktuar.
Shembull. Si veprohet për të ndarë e një figure.
E ndajmë figurën në 5 pjesë dhe marrim 3 prej tyre, (figura e më poshtme).
66
Figura 27: Marrja e nga tërësia
Ndërsa, në shembullin në vazhdim kërkohet të shpjegohet se si veprohet për të ngjyrosur
e trekëndëshit.
Figura 28: Ngjyrosja e të trekëndëshit
Më pas jepet sqarimi, se simbolet: quhen thyesa.
Për të treguar aspektin sasior të thyesave, merren disa shembuj si: 45 min janë e orës, 1
ditë është e javës, 1 cm është e metrit, 1dm2 është e m2.
Pastaj emërtohen elementet e thyesës, si dhe definohen thyesat njësi si thyesa me numërues 1,
p.sh . Po ashtu këtu sqarohet se thyesa mund të ketë numëruesin 0 kurse emëruesi
duhet të jetë gjithmonë i ndryshëm nga 0. Në fakt, , , por,
nuk ekziston rezultati i pjesëtimit.
Më pastaj, vazhdohet me pjesën e ushtrimeve të pasur me shumë shembuj të ndryshëm të

ilustruar nga të cilët mund të shihet se autorët kanë dashur t’i arrijnë dhe përforcojnë
objektivat e parapara në kreun e thyesave.
67
Krahasimi i thyesave në këtë libër sqarohet në kuadër të njësisë mësimore “Thyesat e

barabarta. Krahasimi i thyesave” (f.q 90). Pra, së pari sqarohet se kur thyesat janë të barabarta
dhe si mund të fitojmë nga një thyesë, thyesa të tjera të barabarta me të, dhe kjo sqarohet si
më poshtë.
Thyesat e barabarta
Për të sqaruar kuptimin e thyesave të barabarta dhe mënyrën se si mund të fitojmë thyesa të
barabarta, është dhënë shembulli në vazhdim.
Shembull. Është dhënë thyesa . Pjesëtojmë numëruesin dhe emëruesin e thyesës me
numrin 2.
. Në thyesën shumëzojmë numëruesin dhe emëruesin me numrin 3.
. Atëherë thyesat , , janë thyesa të barabarta.
Shembulli është ilustruar me figurën e më poshtme.
Pjesa e ngjyrosur është e drejtkëndëshit.
Figura 29: Ilustrimi i thyesave të barabarta
Si shihet nga figurat, në drejtkëndësha të njëjtë pjesa e ngjyrosur është e njëjtë. Pra, në qoftë
se pjesëtojmë ose shumëzojmë numëruesin dhe emëruesin e një thyese me të njëjtin numër,
fitojmë një thyes të barabartë me të paren.
68
Ngjashëm me këtë merren edhe disa shembuj për të sqaruar mirë zgjerimin dhe thjeshtimin e
thyesave deri në thyesa të pathjeshtueshme.
Krahasimi i thyesave
Së pari flitet për krahasimin e thyesave me emërues të njejtë, dhe kjo sqarohet përmes
shembullit të ilustruar.
Shembull. Janë dhënë thyesat dhe . Cila thyes është më e madhe?
Pjesa e ngjyrosur është e
drejtkëndëshit.
drejtkëndëshit
Figura 32: Krahasimi i thyesave me emërues të përbashkët
Pra, (dy thyesa me emërues të njëjtë, më e madhe është ajo që ka numëruesin më të
madh).
Shembulli në vazhdim sqaron krahasimin e thyesave me numërues të njëjtë. Janë dhënë
thyesat dhe . Cila është më e
madhe.
drejtkëndëshit.
Pjesa e ngjyrosur është e drejtkëndëshit. Figura 33:Krahasimi i thyesave me

numërues të përbashkët
Pra, (dy thyesa me numërues të njëjtë, më e madhe është ajo që ka emëruesin më të
vogël).
69
Shembulli në vazhdim sqaron krahasimin e thyesave që kanë emëruesit dhe numëruesit e
ndryshëm. Janë dhënë thyesat dhe . Cila është më e madhe?
I kthejmë thyesat e dhëna në thyesa me emërues të njejtë.
Pra, jemi në rastin ku emëruesit janë të barabartë.
atëherë
Më pastaj vazhdohet me pjesën e ushtrimeve, e cila përmban një numër të konsiderueshëm

detyrash në lidhje me thyesat e barabarta dhe krahasimin e thyesave, disa nga të cilat po i
japim më poshtë:
Shembull. Plotësoni me thyesa të barabarta:
, , ,
Shembull. Gjeni numrin natyror x në thyesat e barabarta:
Shembull. Plotësoni numrin që mungon në thyesat e barabarta:
Shembull. Thjeshtoni thyesat gjer në thyesa të pathjeshtueshme:
a. ; b. .
Shembull. Ndër çiftet e thyesave, rrumbullakoni atë që është më e madhe, duke argumentuar
përgjigjen:
70
dhe ; dhe ; dhe ; dhe .
Shembull. Ndër çiftet e thyesave, rrumbullakoni atë që është më e madhe:
dhe ; dhe ; dhe ; dhe ; dhe ; dhe .
Së pari sqarohet mbledhja dhe zbritja e thyesave me emërues të njëjtë si një njësi mësimore,
përmes shembujve të veçantë.
Shembull. Është dhënë drejtkëndëshi i ndarë në 9 pjesë të barabarta. Secila prej pjesëve është
e drejtkëndëshit. Në fillim ngjyrosen 2 prej tyre, pra e drejtkëndëshit. Më pas
ngjyrosim edhe 5 prej tyre, pra e drejtkëndëshit. Të gjitha pjesët e ngjyrosura përbëjnë
e drejtkëndëshit.
Figura 34: Ilustrim i mbledhjes së thyesave me emërues të përbashkët
Atëherë mund të shkruajmë .
Më pastaj jepet shënim në lidhje me mbledhjen e thyesave me emërues të njëjtë.
Shuma e dy ose më shumë thyesave me emërues të njëjtë është një thyesë me po të njëjtin
emërues dhe me numërues sa shuma e numëruesve të thyesave të dhëna.
Shembulli në vazhdim sqaron se si kryhet mbledhja e thyesave me emërues të ndryshëm.
71
Njehso (SHMVP i emëruesve 5, 4, 10, 20 është 20).
(Përdorim rregullën për mbledhjen e thyesave me emërues të njëjtë)
(Thjeshtojmë rezultatin në thyes të pathjeshtueshme).
Në çoftë se thyesat nuk kanë emërues të njëjtë, i kthejmë ato me emërues të njëjtë dhe i
mbledhim si thyesa me emërues të njëjtë. Pra, autorët janë kujdesur që këtë rregull ta nxjerrin
vet nxënësit përmes shembujve të mësipërm.
Mbledhja e thyesave ka të gjitha vetitë e mbledhjes së numrave natyrorë.
Zbritja e thyesave
Së pari sqarohet zbritja e thyesave me emërues të njëjtë përmes shembullit të ilustruar, në të
cilin është dhënë drejtkëndëshi i ndarë në 7 pjesë të barabarta. Secila prej tyre është e
drejtkëndëshit. (fig poshtë).
Ngjyrosni 5 prej këtyre pjesëve, pra e drejtkëndëshit.
Figura 35: Ilustrimi i thyesës
Marrim 2 prej pjesëve të ngjyrosura, pra e drejtkëndëshit, dhe i ngjyrosim me ngjyrë
tjetër p.sh kafe. Pjesët e ngjyrosura me të kuqe janë vetëm 3 , pra e drejtkëndëshit (fig
poshtë).
72
Figura 36: Ilustrim i zbritjes së thyesave me emërues të përbashkët
Atëherë mund të shkruajmë , prova .
Ndryshesa e dy thyesave, ku thyesa e parë është më e madhe se e dyta, është ajo thyesë që po
të mblidhet me thyesën e dytë jep të parën.
Më pastaj jepet shënimi në lidhje me zbritjen e thyesave me emërues të njëjtë.
Ndryshesa e thyesave me emërues të njëjtë, është ajo thyesë, që ka të njëjtin emërues dhe si
numërues ndryshesën e numëruesve të dy thyesave të dhëna.
Zbritja e thyesave me emërues të ndryshëm sqarohet përmes shembullit vijues.
Shembull. (SHMVP e emëruesve 3, dhe 15 është 15).
Në qoftë se thyesa nuk kanë emërues të njëjtë, i kthejmë ato në thyesa me emërues të
përbashkët dhe i zbresim si thyesa me emërues të njëjtë.
Më pastaj vazhdohet me pjesën e ushtrimeve e cila përmban një numër të konsiderueshëm të

detyrave si me mbledhje po ashtu edhe me zbritje të thyesave me emërues të njëjtë dhe
thyesave me emërues të ndryshëm.
Shumëzimi i thyesave
73
Shumëzimi i thyesës me thyesë në këtë tekst është modeluar me një sipërfaqe katrore e cila
nga shqyrtimi i literaturës preferohet si figura më e përshtatshme për sqarimin e shumëzimit
të thyesës me thyesë.
Në katrorin ABCD gjatësia e brinjës është 1 dm, kështu

sipërfaqja e sajë është 1 dm2.
Në këtë katror është marrë drejtkëndëshi AERH në të cilin
gjatësia AE është e dm dhe gjatësia e AH është e
dm.
Dimë që sipërfaqja e drejtkëndëshit është

Figura 37: Ilustrim i shumëzimit
pra të thyesave
Numëroni kutitë e katrorit ABCD.
Janë 100 katrorë të barabartë ndërmjet tyre dhe secili prej tyre është e dm2.
Numëroni katrorët e drejtkëndëshit AERH.
Janë 15 katrorë, kështu sipërfaqja e tij është e dm2.
Thjeshtojmë thyesën .
Atëherë rezultati i shumëzimit është .
Prodhimi i dy thyesave është thyesa që ka për numërues prodhimin e numëruesve dhe për
emërues prodhimin e emëruesve.
Pastaj vazhdohet me shembuj të ndryshëm në të cilët kërkohen të njehsohet prodhimi

ndërmjet dy thyesave, i thyesës me numër natyror, prodhimi i disa thyesave, etj.
74
Prodhimi i thyesës me numër natyror konsiderohet si rast i veçant i shumëzimit të thyesave,
ku numri natyror mund të konsiderohet si një thyesë me emërues 1.
Prodhimi i shumë thyesave është një thyesë që ka për numërues prodhimin e numëruesve dhe
për emërues prodhimin e emëruesve.
Shembull. ;
Në vazhdim theksohet edhe nevoja dhe mundësia e thjeshtimit të rezultatit të shumëzimit.
Shembull. .
Thjeshtimi i thyesave përpara shumëzimit mund të kryhet duke eliminuar numëruesit me

emërues të thyesës ose numëruesit me emërues të thyesave të ndryshme.
Shembull. .
Më pastaj në pjesën e ushtrimeve vazhdohet me shembuj të tjerë në lidhje me shumëzimin e

thyesës me thyesë, thyesës me numër natyror, me shumëzim të thyesave ku na shfaqet nevoja
për thjeshtime, etj...
Pjesëtimi i thyesave
Pjesëtimi i thyesave sqarohet në kuadër të njësisë: Thyesat e anasjella. Pjesëtimi i thyesave.
Në fillim sqarohet kuptimi i thyesës së anasjellë, dhe shumëzimi i thyesës me thyesën e

anasjellë të sajë.
Shembull. Është dhënë thyesa . Ndërroni vendin e numëruesit me emëruesin .
Themi se thyesa është e anasjellë e thyesës .
Thyesa ka të anasjellë . Thyesa ka të anasjellë .
Llogarisim prodhimin , .
75
Që në fillim vihet analogjia e pjesëtimit të thyesave me pjesëtimin e numrave natyrorë, pasi
fundja edhe vetë thyesat janë numra.
Herësi i dy thyesave, ku e dyta është e ndryshme nga 0, është ajo thyesë që po ta shumëzosh
me të dytën do të jap si rezultat thyesën e parë.
sepse
Ndryshe për të fituar herësin mund të shumëzojmë thyesën e parë me të anasjellin e
thyesës së dytë.
Pra,
Pastaj, me qëllim përvetësimi të kësaj rregulle, vazhdohet me disa detyra ku kërkohet zbatimi
i saj.
Shembull: a.
.....................
Në pjesën e ushtrimeve merren një varg detyrash në të cilat kërkohet të kryhen pjesëtimet të
thyesës me thyesë ku na shfaqet nevoja për të bërë thjeshtime të ndryshme.
5.3. Teksti mësimor i Maqedonisë
Në Maqedoni për mësimin e matematikës në klasën e gjashtë përdoret teksti, Matematika –

klasa e gjashtë (2011), me autorë Jovo Stefanovski dhe Naum Cellakoski.
Në kapitullin e këtij libri mbi thyesat, fillimisht nxënësve u bëhen disa pyetje në lidhje me
thyesat me qëllim rikujtimi të njohurive paraprake për to, pasi thyesat mësohen në klasat e
mëparshme.
76
Figura 38: Paraqitja e kuptimit të thyesave
Herësi 1:4 nuk është numër natyror, pasi asnjë numër natyror i shumëzuar me 4 nuk jep 1.
Megjithatë, është e kuptueshme të themi se ai herës është i barabartë me një të katërtën dhe të
përvetësojmë se edhe një e katërta është numër. Shkruajmë , pra, .
Më pastaj vazhdohet me shembullin tjetër ku kërkohet të ndahen ndërmjet tre fëmijëve dy

çokollata.
Figura 39: Paraqitja e thyesës si herës i dy numrave natyrorë,
Këtu para nxënësve shtrohen disa pyetje:
- Në sa pjesë është ndarë secila çokollatë?
- Sa pjesë do të marr secili fëmijë?
- Cilën pjesë të çokollatës do të marr secili fëmijë?
77
Nga mënyra se si është shtruar problemi dhe pyetja, fare lehtë mund të vejmë edhe raportin
(pjesëtimin) , lexohet dy të tretat, apo dy thye për tre.
Po ashtu theksohet se është numër i shkruar në formë të thyesës, por nuk është numër
natyror.
Kjo pjesë e librit është hartuar me një laramani shënimesh e ilustrimesh krejt këto në
funksion të qartësimit dhe sqarimit të kuptimit të thyesës, si p.sh figura e më poshtme.
Pastaj vazhdohet edhe me disa detyra, në të cilat kërkohet që raportet e dhëna të shënohen si
thyesa dhe të lexohen ato, përmes së cilave synohet që nxënësit të vërejnë dhe mbajnë mend
se disa nga raportet nuk paraqesin numra natyrorë.
Herëset 1:3 dhe 5:6 nuk janë numra natyrorë.
Nëse n nuk është plotëpjesëtues i m, atëherë m:n nuk është numër natyror.
Herësin m:n e shkruajmë .
Dhe kështu nxënësit njoftohen edhe me numrat të cilët nuk janë natyrorë, e të cilët quhen
thyesa. Me këtë rast atyre u sqarohet se thyesa në fakt është edhe herës i dy numrave
natyrorë.
Me qëllim për të sqaruar elementet e thyesës dhe çka paraqesin (tregojnë) ato është marrë
edhe një shembull i ilustruar:
78
28
Me qëllim përforcimi të dijeve për thyesat si dhe zgjerimin e tyre të mëtejshëm në vazhdim
jepen një numër i detyrave të ndryshme të cilat po i japim në tërësi më poshtë.
28
Marrë nga versioni elektronik i librit në fjalë, fq. 133
79
29
Në këtë libër nuk flitet në mënyrë të veçantë për krahasimin e thyesave, por në një nga temat
e saja flitet për thyesat e barabarta, kur dy thyesa janë të barabarta si dhe veprimet përmes së
cilave fitohen thyesa të barabarta me thyesën e dhënë.
29
Marr nga version elektronik i librit në fjalë, fq. 134
80
Në lidhje me këtë kemi këtë shembull.
Shembull 5. Mimoza ka blerë e pites byrek, ndërsa Afërdita e pites byrek me madhësi
të njëjtë. Cila prej tyre ka blerë pjesën më të madhe të pites byrek. Vepro sipas kërkesave.
Me qëllim të sqarimit sa më të mirë, nxënësi udhëzohet të veproj si më poshtë:
 Paraqiti dy pite byrek me dy rrathë me rreze të njëjta (si në vizatim).
 Njërin rreth ndaje në 4 pjesë, ndërsa tjetrin në 8 pjesë.
 Nga rrethi i parë ngjyros , ndërsa nga i dyti .
 Krahaso pjesët e ngjyrosura.
Figura 41: Ilustrim i thyesave të barabarta
Në vazhdim jepen edhe disa shembuj të tjerë po ashtu të ilustruar, me qëllim që të sqarohet
kuptimi i thyesave të barabarta dhe mënyra e përfitimit të tyre nga një thyesë e dhënë.
Me qëllim të përvetësimit të metodave të shpejta për vërtetimin se a janë apo jo dy thyesa të

barabarta, në vijim sqarohet edhe teknika e shumëzimit në mënyrë kryqëzore të thyesave.
Nxënësit udhëzohen të vërejnë rregullën si më poshtë:
, vlen .
Kështu, vazhdohet edhe me disa raste të tjera, për të ardhur gjerë te përfundimi:
81
Figura 42: Sqarim i thyesave të barabarta
Rregulla vlen për çfarëdo thyesa të barabarta dhe , d.m.th , nëse vlen
Në vazhdim jepen disa detyra përmes së cilave nxënësit përforcojnë dijet mbi barazinë e
thyesave.
Mbledhja dhe zbritja e thyesave me emërues të barabartë
Në këtë libër sqarohen vetëm mbledhja dhe zbritja e thyesave me emërues të barabartë.
Mbledhja dhe zbritja e thyesave me emërues të barabartë sqarohen përmes një shembulli të
dhënë si më poshtë.
Shembull: Eljesa dhe Bariu kanë ndarë një rreth në 4 pjesë të barabarta. Eljesa ka ngjyrosur
e rrethit, kurse Bariu e rrethit të njëjtë. Cilën pjesë të rrethit e kanë ngjyrosur Eljesa
dhe Bariu së bashku?
Vizato një rreth dhe shkruaj pjesët e ngjyrosura.
Njehso .
Njehso sa ka ngjyrosur Bariu më shumë se Eljesa, d.m.th Figura 43: Mbledhja e thyesave
me emërues të barabartë
.
Zbato vetinë e shpërndarjes së pjesëtimit në lidhje me mbledhjen, (p.sh

(12+9):3=12:3+9:3=4+3=7).
82
Në funksion të sqarimit të mëtejshëm të mbledhjes së thyesave me emërues të barabartë, jepet
shembulli tjetër.
Cakto shumën e thyesave dhe .
Më pastaj, ftohen nxënësit të vërejnë se si sqarohet (kryhet) mbledhja e thyesave me emërues

të barabartë me ndihmën e vetisë së shpërndarjes (distributive) të pjesëtimit në lidhje me
mbledhjen.
Ja hapat të cilat ata duhet të ndjekin:
Zbato vetinë distributive (3+4):5= (3 + 4) : 5 = 3 : 5 + 4 : 5
Ndrysho anët e barazive të fituara 3 : 5 + 4 : 5 = (3 + 4) : 5
Shkruaj herësit në formë të thyesave
Njehso shumën dhe paraqite si numër

të përzier
I njëjti shembull është ilustruar edhe me anë të segmentit si në figurë.
Figura 44: Ilustrimi i mbledhjes së thyesave me anë të segmentit
Pastaj, nxirret përfundimi në lidhje me mbledhjen e thyesave me emërues të barabartë, si

vijon:
83
Figura 45: Sqarimi i rregulles së mbledhjes së dy thyesave me emërues të barabartë
Më pastaj, vazhdohet edhe me disa detyra ku kërkohet të njehsohet shuma e thyesave me

emërues të njëjtë, duke përfshirë edhe numrat e përzier.
Kurse, zbritja e thyesave me emërues të njëjta, sqarohet përmes një shembulli si më poshtë:
Shembull. Cila thyesë duhet të shkruhet në vend të x që të vlen ?
Thyesës duhet t’i shtohet thyesa që të fitohet thyesa .
Thyesa është ndryshimi i thyesave dhe , shkruajmë .
Për të përfunduar me shënimin e ilustruar si në figurë.
Figura 46: Sqarimi i zbritjes së thyesave me emërues të barabartë
Më pastaj vazhdohet me detyra të cilat përmbajnë edhe mbledhje edhe zbritje të thyesave me
emërues të njëjtë, duke përfshirë edhe numrat e përzier.
84
5.4. Teksti mësimor i Malit të Zi
Si kemi thënë edhe në kapitujt tjerë të këtij punimi, në Mal të Zi për herë të parë thyesat
mësohen në klasën e VI dhe atë vetëm thyesat pozitive, kurse në klasën që pason nxënësit do
të zhvillojnë edhe thyesat negative dhe kështu do ta qarkojnë lëndën mësimore për numrat
racionalë. Teksti me të cilin mësohet matematika në klasë e VI është: Matematika 6, Teksti
mësimor, i botuar për herë të parë në vitin 2007, me autorë: Radoje Shqepanovic, Ivona
Axhiq dhe Vanja Gjurgjiq Kuzmanoviq. Koncepti thyesë paraqet për nxënësit pjesën më të
vështirë të matematikës, sepse, nga njëra anë, e trajtojnë si numër, kurse në anën tjetër,
sidomos gjatë kryerjes së veprimeve matematike, si bashkim të dy numrave; të emëruesit dhe
të numëruesit. (Shqepanovic, Axhiq, Kuzmanoviq, 2006).
Që në fillim të njësisë së parë “Paraqitje grafike e thyesës. Thyesa si pjesë e së tërës”, përmes
shembujve të ilustruar me figura të ndryshme në veçanti me anë të drejtkëndëshave përpiqet
të nxjerret kuptimi i thyesës. Kjo bëhet duke shtruar pyetje për figurat e caktuara, si p.sh:
Katrorët e paraqitur janë ndarë në pjesë të barabarta:
 Në sa pjesë të barabarta janë ndarë katrorët?
 Sa prej tyre janë ngjyrosur?
85
 Sa kanë mbet të pa ngjyrosura?
Përgjigjet shënohen me fjalë, si p.sh:
Figura 1, është ndarë në 6 pjesë të barabarta, prej të cilave 2 janë ngjyrosur, kurse të pa
ngjyrosura janë 4 pjesë.
Figura 2, është ndarë në 2 pjesë të barabarta, prej të cilave 1 është ngjyrosur, kurse e pa
ngjyrosura është 1 pjesë.
................
Pastaj këto përgjigje shënohen përmes shënimeve të veçanta matematike si:
të cilat i quajmë thyesa.
Më pastaj jepet përshkrimi i thyesës dhe i elementeve të saja.
Shënimin e quajmë thyes. Numri b quhet emëruesi dhe tregon se në pjesë të barabarta
ndahet tërësia, kurse numri a quhet numëruesi dhe tregon se sa pjesë i marrim apo i veçojmë.
lexohet a thye për b.
Më pastaj, për të qartësuar edhe më shumë kuptimin e thyesës dhe të elementeve të saj jepen
disa detyra, si p.sh:
Shembull. Lexo thyesat: , dhe trego cili është emëruesi dhe numërues i tyre
dhe çka paraqesin ata.
Shembull. Shëno në formë të thyesave:
a. një e treta, b. tri të pesta, c. dy të nëntat, d. dhjetë të trembëdhjetat
Shembull. Janë dhënë thyesat: . Trego cilat nga këto thyesa janë:
a. me emërues çift d. me emërues dhe numërues numër të thjesht
86
b. Numërues jo çift e. Me emërues shumëfish të numëruesit
c. Me numërues numër të thjeshtë f. Me emërues më të madh se 15.
Shembull: Rrethi është ndarë në pjesë të barabarta. Shkruaj nën figura thyesën që tregon
pjesa e ngjyrosur:
Figura 48: Paraqitja e pjesëve të hijezuara me thyesa
Shembull: Te secili drejtkëndësh ngjyros pjesët që tregon thyesa e shënuar poshtë tij:
Figura 49: Ngjyrosja e pjesëve të caktuara të tërësisë aq sa tregon thyesa
Po ashtu në libër ka edhe shumë shembuj nga përditshmëria, për të treguar se thyesat janë
pjesë e rutinës së përditshmërisë sonë.
Shembull. Në oborrin e fabrikës janë parkuar 16 vetura të reja të së njëjtës markë, të cilat
ndryshojnë vetëm për ngjyra e tyre. Tri janë të kuqe, gjashtë janë të kaltra, pesë të verdha dhe
dy të gjelbërta. Cila pjesë e automobilave janë:
a. të kuq, b. të kaltër, c. të verdhë, d. të gjelbër
Shembull:
a. Cilën pjesë të metrit paraqesin: 1) 1 cm, 2) 3 dm, 3) 7 mm,
b. Cilën pjesë të tonit paraqesin: 1) 1 kg, 2) 200 kg, 3) 375 kg.
87
Shembull.
a. Cilën pjesë të javës paraqesin: 1) 5 ditë, 2) 6 ditë
b. Cilën pjesë të ditës paraqesin: 1) 1 orë, 2) 3 orë, 3) 12 orë
Kemi edhe disa shembuj të ngjashëm, të cilët mundësojnë që nxënësit t’a qartësoj kuptimin e
thyesës dhe të elementeve të saj, si dhe të kuptojë rëndësinë dhe nevojën e përdorimit të tyre.
Paraprakisht në libër janë sqaruar mirë kuptimi i thyesave, marrja e nga c, zgjerimi dhe
thjeshtimi i thyesave, llojet e thyesave, të cilat sigurojnë një bazë të mirë për të sqaruar
krahasimin e thyesave.
Së pari flitet për krahasimin e thyesave me emërues të përbashkët, pastaj me numërues të

përbashkët, e më pastaj edhe për krahasimin e thyesave me emërues dhe numërues të
ndryshëm.
Shembull. Cilat nga thyesat është më e vogël: a. apo ; b. apo ; c.
apo .
Shembulli është ilustruar për secilin rast me figura të njëjta, si më poshtë.
Figura 50: Krahasimi i thyesave me emërues të njëjtë
Nga figurat shihet qartë se :
a. < ; b. < ; c. < .
88
Me këtë nxjerrët rregulla e krahasimit të thyesave me emërues të njëjtë.
Pra, ndër dy thyesa me emërues të njëjtë, më e vogël është ajo që ka numëruesin më të vogël.
Pra, nëse a < b, respektivisht nëse a>b.
Menjëherë merret shembulli tjetër për të sqaruar krahasimin e thyesave me numërues të

njëjtë:
Shembull. Cila nga thyesat është më e madhe: a. apo ; b. apo ; c. apo
Edhe ky shembull është ilustruar me figura për secilin rast të dhënë.
Figura 51: Krahasimi i thyesave numërues të njëjtë
Nga figura është lehtë të konstatohet se:
a. < ; b. < ; c. < .
Me këtë, nxjerrët rregulla për krahasimin e thyesave me numërues të njëjtë.
Pra, ndër dy thyesa me numërues të përbashkët, më e madhe është ajo që ka emëruesin më të
vogël. Pra, nëse b < c, respektivisht nëse b > c.
Më pastaj, merren edhe disa shembuj të tjerë të ngjashëm, për të kaluar tek krahasimi i
thyesave me emërues dhe numërues të ndryshëm.
Krahasimi i thyesave me emërues dhe numërues të ndryshëm bëhet duke i kthyer ato në
thyesa me emërues të njëjtë. Për këtë merret një shembull në vazhdim.
Shembull. Kthej thyesat e dhëna në thyesa me emërues të përbashkët, e pastaj krahasoj ato:
89
a. dhe ; b. dhe ; c. dhe ; d. dhe ; e. dhe
Pasi nxënësit kanë mësuar për SHMVP-ën e numrave, si dhe për zgjerimin dhe thjeshtimin e
thyesave, si veprime përmes së cilave fitojmë thyesa të barabarta me thyesën e dhënë,
nxënësve u shpjegohet se në fakt shumëfishat e përbashkët të emëruesve të këtyre dy
thyesave janë emëruesit më të vogël të përbashkët të tyre, por për të fituar thyesa sa më të
thjeshta ne marrim më të voglin i cili në fakt është SHMVP-ja e emëruesve të tyre.
Pra, SHMVP (4, 6) = 12. Pra, 12 është emëruesi më i vogël i përbashkët i këtyre dy thyesave.
Përmes zgjerimit fitojmë thyesat e barabarta me thyesat e dhëna:
a. ose
Pas kësaj vazhdohet edhe me disa shembuj të tjerë, për të marr edhe disa me zbatime praktike
si:
Shembull. Duke blerë pulla të vjetra postare, Milani bleu nga e gjithë sasia, kurse
Dushani nga e gjithë sasia. Cili ka blerë më shumë?
Pra, shihet qartë se detyra sillet në krahasim të thyesave dhe .
Thyesat e dhëna i kthejmë në thyesa me emërues të njëjtë, pra SHMVP (18, 24) = 72.
.... .
Pra, pasi rrjedh se Milani ka blerë më shumë pulla të vjetra postare se sa Dushani.
Pastaj vazhdohet edhe me disa shembuj nga më të ndryshmit, me qëllim sqarimi dhe
përvetësimi të krahasimit të thyesave:
Shembull.
90
a. Trego cilat nga thyesat e mëposhtme janë më të mëdha se thyesa .
b. Trego se cilat nga thyesa e mëposhtme janë më të vogla se thyesa .
Shembull: Shkruaj nga tri thyesa të cilat janë:
a. Më të mëdha se e më të vogla se ; b. Më të mëdha se e më të vogla
se
Shembull: Shkruaj nga tri thyesa të cilat kanë:
a. numëruesin 7 dhe janë më të vogla se ; b. emëruesin 15 dhe janë më të se .
Zgjidhja dhe analiza e këtyre detyrave dhe e detyrave tjera në vazhdim na siguron që nxënësi
të ketë të qartë krahasimin e thyesave me numërues apo emërues të njëjtë si dhe të atyre me
emërues dhe numërues të ndryshëm.

Mbledhja dhe zbritja e thyesave është paraqitur përmes dy njësive mësimore: 1. Mbledhja
dhe zbritja e thyesave me emërues të përbashkët dhe 2. Mbledhja dhe zbritja e thyesave me
emërues të ndryshëm.
Mbledhja dhe zbritja e thyesave me emërues të njëjtë
Mbledhja dhe zbritja e thyesave shpjegohet përmes shembujve të ilustruar me figura të

ndryshme si p.sh:
Së pari jepet një shembull i zgjidhur dhe i ilustruar në lidhje me mbledhjen:
91
Shembull: Të analizojmë figurën:
Figura 52: Mbledhja e thyesave me emërues të njëjtë
Ilustrimi në fjalë përkthehet në shumë të thyesave: .
Ky shembulli pasohet me disa shembuj të tjerë po ashtu të ilustruar ku kërkohet të veprohet

ngjashëm duke ngjyrosur pjesët e figurave sipas kërkesave:
Figura 53: Mbledhja e thyesave me emërues të njëjtë
Pasi plotësohen kërkesat e këtyre detyrave nxjerret rregulla për mbledhjen e thyesave me
emërues të përbashkët:
Mbledhja e thyesave me emërues të përbashkët kryhet duke mbledhur numëruesit kurse
emëruesi i përbashkët përshkruhet. Pra, .
Më pastaj vazhdohet edhe me shumë shembuj të ndryshëm duke përfshirë edhe shembuj me
situata problemore.
92
Për të ilustruar zbritjen e thyesave me emërues të njëjtë, jepet një shembull i zgjidhur dhe i
ilustruar:
Shembull. Nga figura njehso:
Figura 54: Zbritja e thyesave me emërues të përbashkët
Ilustrimi në fjalë përkthehet në zbritje të thyesave me emërues të njëjtë:
Pra,
Pastaj, vazhdohet me shembuj të tjerë të ilustruar, ku kërkohet të ngjyrosen pjesët sipas

kërkesave.
Figura 55: Zbritja e thyesave me emërues të njëjtë
Edhe te ky shembull, ngjashëm edhe sikurse te mbledhja kërkohet të ngjyrosen pjesët e

caktuara sipas kërkesave të detyrave.
Pas plotësimit të tyre nxjerrët rregulla mbi zbritjen e thyesave me emërues të përbashkët.
Zbritja e thyesave me emërues të njëjtë kryhet duke zbritur numëruesit kurse emëruesin e
përbashkët e përshkruajmë. Pra, .
Më pastaj vazhdohet me një numër të caktuar të detyrave në të cilat kërkohet të zbriten

thyesat me emërues të përbashkët duke përfshirë edhe detyra me zbatime.
93
Shembull. Zbrit përmendësh thyesat: a. b. c.
Shembull. Zbrit thyesat dhe rezultatin e fituar thjeshtoje:
a. b. c. d.
Mbledhja dhe zbritja e thyesave me emërues të ndryshëm
Mbledhja dhe zbritja e thyesave në këtë tekst mësimor sqarohet me shembuj të ndryshëm,
duke i kthyer ato në thyesa me emërues të përbashkët, disa nga të cilët do ti shohim në
vazhdim.
Shembull. Njehso: a. , b. , c. , d. , e. .
Thyesat e dhëna kthehen në thyesa me emërues të përbashkët e pastaj mblidhen si të tilla.
a. SHMVP (2, 4) = 4,
Ngjashëm veprohet edhe me shembujt tjerë, të cilët janë dhënë në numër të

konsiderueshëm.
Edhe zbritja e thyesave me emërues të ndryshëm kryhet në mënyrë të ngjashme sikurse

mbledhja, pra:
Shembull. Njehso: a. , b. , c. , d.
Thyesat e dhëna kthehen në thyesa me emërues të përbashkët pastaj zbriten si të tilla.
a. SHMVP (2, 8) = 8,
....
b. SHMVP (12, 8) = 24,
Shumëzimi dhe pjesëtimi i thyesave
94
Në këtë tekst mësimor në lidhje me shumëzimin e thyesave, së pari flitet për shumëzimin e
thyesës me numër natyror, e cila fillimisht shndërrohet në shumë të po aq mbledhorëve
(thyesave) të barabartë sa është numri natyror. Pra. .
Shembull. Prodhimet e mëposhtme shndërroj në shumë, dhe llogariti ato:
a. , b. , c.
a.
Në shembullin në vijim kërkohet të bëhet e kundërta që shuma e thyesave të barabarta të

shndërrohet në prodhim:
a. , b.
a.
Nga dy shembujt nxjerrët rregulla për shumëzimin e thyesës me numër natyror.
Thyesa shumëzohet me numër natyror duke shumëzuar numëruesin e saj me atë numër, kurse
emëruesi përshkruhet. Pra, .
Vazhdohet me shembuj tjerë ku kërkohet që shumëzimi i thyesës me numër natyror të kryhet

sipas rregullës së fundit.
Shembull. Njehso prodhimet: a. , b. , c. , d.

,
, ose
95
Pastaj për përvetësimin e këtij veprimi jepen edhe disa shembuj. Në disa nga këta shembuj
kemi në të njëjtën kohë disa veprime, p.sh shumën apo ndryshimin e dy thyesave të
shumëzuar me një numër natyror, etj.
Më pas kalohet tek shumëzimi i thyesës më thyesë. Kësaj i kontribuon në masë të madhe
fakti se në këtë libër nxënësit njihen me njësinë mësimore “Llogaritja e nga c, pra si
marrje e nga c. Nëse c e zëmë që është një thyesë atëherë shumëzimin e thyesës mund ta
kuptojmë si marrje të një thyese nga një thyesë tjetër. Po ashtu shumëzimi i thyesës me
thyesë është ilustruar me figura drejtkëndëshe:
Shembull. Të shohim dhe analizojmë figurat.
a.
Figura 56: Shumëzimi i thyesave
b.
Figura 57: Shumëzimi i thyesave
Prej nga mund të konstatojmë se:
a. . Pra,
b. . Pra,
96
Pra, shumëzimi i thyesës me thyesë kryhet duke shumëzuar numëruesin e thyesës së parë
me numëruesin e thyesës së dytë, si dhe emëruesin e thyesës së parë me emëruesin e
thyesës së dytë. Pra, .
Më pastaj vazhdohet edhe me disa shembuj të shumëzimit të thyesave me thyes,

shumëzimit të thyesës me numër të përzier, etj. Pastaj me shembuj në të cilat shumëzimi i
thyesës me thyes vihet në funksion të zgjidhjes së problemeve të ndryshme.
Shembull. Sa euro duhet të paguajmë për një thes miell i cili ka miell, nëse
çmimi i 1 kg miell është e euros?
Shembull. Udhëtari ecë me shpejtësi km në orë. Sa km do të kalojë udhëtari për
orë.
Shembull. Gjej: a. e , b. e , c. e
Po ashtu këtu kemi edhe shembuj në të cilët kërkohen të kryhen veprime të ndryshme me
thyesa p.sh
Shembull: Plotëso fushat e zbrazëta:
Figura 58: Shembull i detyrave me disa veprime me thyesa
97
6. Shqyrtime përfundimtare
6.1. Diskutimi i rezultateve
6.1.1. Programet mësimore
Sa i përket programeve mësimore të matematikës, pos ngjashmërive duhet theksuar se

vërehet edhe një laramani si në përmbajte, po ashtu edhe në shtrirje të materialeve, për nga
gjerësia e thellësia, dhe shpërndarja e tyre nëpër klasat gjegjëse.
Gjatë procesit të reformimit të sistemeve arsimore në këto katër vende, edhe matematika i
është nënshtruar ndryshimeve. Pjesë e këtyre ndryshimeve janë edhe programet e tekstet
mësimore. Disa nga këto shtete, në partneritet me universitete dhe institucione
ndërkombëtare, janë duke u përpjekur të hartojnë programe dhe tekste mësimore, kështu p.sh,
Maqedonia që nga viti shkollor 2014/15 është duke implementuar programet dhe tekstet
mësimore të Qendrës Ndërkombëtare të Programeve Mësimore të Cambridge-it. Kurse në
Shqipëri nga viti shkollor 2015/16 për fushën e matematikës dhe të shkencave janë duke u
përdorur tekstet e Oxford University Press. Mali i Zi dhe Kosova janë duke punuar me
programe dhe tekste vetanake. Në Mal të Zi në vitin 2013 është bërë një rishikim i
programeve dhe i teksteve mësimore për gjithë nivelin parauniversitar të arsimit. Kosova
është duke punuar ende me programe dhe tekste të vitit 2004. Nga viti shkollor 2016/17 në
Kosovë ka përpjekje për ndryshime të programeve mësimore, modelet e së cilave për klasën
përgatitore, klasën e parë, gjashtë dhe dhjetë janë duke u implementuar në shkollat në të cilat
është duke u pilotuar Kurrikuli i Ri i Kosovës.
Nga analiza e programeve mësimore për fushën e matematikës për klasat I - IX, mund të
konstatohet se në përgjithësi organizimi i përmbajtjeve mësimore bëhet thuaja se nëpër të
njëjtat kategori, të cilat i kemi pasqyruar në tabelën e më poshtme:
98
Kategoritë përmes së cilave mësohet matematika në klasat I-IX në katër shtetet
Kosova Shqipëria Maqedonia Mali i Zi
Bashkësitë dhe Numri Numrat, Bashkësitë
relacionet operacionet
Matja matematike Aritmetika dhe
Aritmetika dhe algjebra
algjebra Gjeometria Algjebra
Kategoritë
Gjeometria dhe
Gjeometria dhe Algjebra dhe Gjeometria matjet
matjet funksioni
Puna me të dhëna
Statistika dhe Përpunimi i të
Statistika dhe
probabiliteti Zgjidhja e dhënave
probabiliteti
problemeve
Tabela 5. Kategoritë (kapitujt) e matematikës nga klasa I-IX
Në arsimin e obliguar 9 vjeçar në katër vendet e përfshira në hulumtim, matematika mësohet

me këtë fond javorë të orëve.
Fondi i orëve për fushën e matematikës për arsimin 9 vjeçar (orë/javë)

Klasat
Vendet I II III IV V VI VII VIII IX
Kosova 5 5 5 5 5 4 4 4 3
Shqipëria 4 4 4 4 4 4 4 4 4
Maqedonia 5 5 5 5 5 5 4 4 4
Mali i Zi 4 4 4 5 5 5 4,5 4 3,5
Tabela 6. Fondi i orëve për fushën (lëndën) e matematikës
Në kapitullin e parë të këtij hulumtimi, duke u mbështetur në literaturë kemi thënë se kudo në
botë çmohet rëndësia e thyesave, dhe vërehet një kujdes i shtuar ndaj qasjeve në të mësuarit e
thyesave, megjithatë kudo në botë të mësuarit e thyesave nga nxënësit has në probleme dhe
vështirësi. Kjo bile haset edhe tek nxënësit e vendeve me traditë në të mësuarit e
matematikës, si Kina e Japonia.
Në lidhje me këtë problematikë janë bërë një varg studimesh e hulumtimesh, nga të cilat ka
rezultuar se problemet në të mësuarit e thyesave qëndrojnë në mos shtrimin dhe mos
kuptimin logjik të tyre. Koncepti i “një pjese” është aq abstrakt, sa fëmijët me të vërtetë e
99
kanë problem ta kuptojnë dhe shprehin se çfarë paraqet ajo dhe si lidhet me numrat që i
përdorin për t’i paraqitur ato (pjesët). (Noura, 2009).
Ekspertët dhe institucionet relevante në lidhje me problematikën se si dhe kur duhet mësuar
thyesat, kanë dalë me disa rekomandime.
Në klasat e hershme të shkollimit, nxënësit duhet të zhvillojnë qasjen e tyre intuitive për
numrat jo të plotë përmes aplikimit të modeleve dhe paraqitjeve të ndryshme. Duke përdorur
strategji vizuale, nxënësit janë në gjendje të zhvillojnë sensin për numrin dhe thyesën, si dhe
të kuptojnë madhësinë e thyesës. Është e rëndësishme që mësimdhënësi tu ndihmojë
nxënësve të kuptojnë se thyesat sa janë të njëjta, po aq janë edhe të ndryshme nga numrat
tjerë.
Sa i përket problematikës se kur duhet filluar me mësimin e thyesave, kemi dy rekomandime

të ekspertëve dhe të institucioneve kredibile si UNESCO-ja (Fazio & Siegler, 2010) dhe
Departamenti Amerikan i Shtetit për Arsim (Siegler, Carpetner, Francis, Geary, Lewis,
Okamoto, Thomson, Wray, 2010). Sipas tyre, për vendet me sisteme të avancuar arsimore
rekomandohet që ato të mësohen nga klasa e II apo III, kurse për vendet me sisteme jo aq të
avancuar, preferohet që ato të mësohen nga klasa V e më gjerësisht nga klasa VI.
Vlenë për tu theksuar se në asnjërin prej këtyre shteteve në fjalë, nuk janë bërë hulumtime të
mirëfillta në lidhje me atë se çka, kur dhe cilat përmbajtje matematike duhet shpjeguar nëpër
nivele e klasa, dhe për cilat mosha të nxënësve ato përmbajtje janë më të kapshme. Në të
vetmin vend afër nesh që janë bërë hulumtime të tilla është Kroacia nga të cila ka rezultuar se
mësimi i thyesave për nxënësit e Kroacisë është më mirë të bëhet nga klasa e V dhe më
gjerësisht në klasën e VI (Brdar, B., Hunjek, M., Lepen, N. (2014).
Të katër vendet që i kemi pjesë të këtij hulumtimi i takojnë kategorisë së vendeve me

probleme në cilësinë e arsimit. Me këtë rast vërejmë se vetëm Mali i Zi ka përfillur këto
rekomandime, pasi atje thyesat mësohen për herë të parë në klasën e VI. Në Kosovë thyesat
për herë të parë mësohen nga klasa e III. Ndërsa në Shqipëri dhe Maqedoni, nga klasa e II.
6.1.2. Shtjellimi i thyesave në tekste mësimore
Nga ekspertët e hartimit të librit shkollor, rekomandohet që libri shkollor i matematikës duhet
t’i plotësoj disa kërkesa dhe standarde bazike:
- Përshtatja e përmbajtjes së librit me programin mësimor.

100
- Përmbajtja ndaj të arriturave bashkëkohore të lëmisë së caktuar shkencore
(Matematikës), metodologjia e mësimit të lëndës dhe përdorimi i terminologjisë
profesionale.
- Përshtatja e librit me moshën e nxënësve. (Byroja e Zhvillimit të Arsimit, 2010).
Pos këtyre kërkesave të përgjithshme, autorët e teksteve mësimore duhet të kenë kujdes që t’i
përfillin rekomandimet edhe për përmbajtjet e caktuar, si p.sh, në rastin tonë për thyesat.
Se sa dhe si janë përfillur këto sugjerime, dhe si janë shtruar për sqarim thyesat në tekstet
mësimore të katër vendeve të përfshira në hulumtim, do të shohim në vazhdim.
Pasi klasa e gjashtë është vlerësuar si klasa më e përshtatshme për mësimin e thyesave, për
këtë ne kemi zgjedhur për t’i analizuar vetëm tekstet e matematikës së kësaj klase, që janë
duke u përdorur në katër vendet pjesë e hulumtimit.
Në kapitullin 4, kemi analizuar gjerësisht nga një tekst mësimor të fushës së matematikës së
klasës së gjashtë prej secilit nga 4 shtetet e përfshira në hulumtim, kurse këtu do të bëjmë një
përmbledhje të shkurtër të karakteristikave dhe të gjeturave me këtë rast.
Në tekstin e matematikës së klasës së VI, të Kosovës, kuptimi i thyesës përpiqet të nxjerrët

përmes disa shembujve. Në shembullin e parë nxënësve u sqarohet se pos madhësive të plota
kemi madhësi jo të plota, matja e së cilave kërkon përdorim të nën njësive, p.sh. decimetri
. Kurse në shembullin e dytë dhe tretë janë dhënë sipërfaqe të figurave të
ndryshme, të ndara në pjesë të barabarta, disa nga të cilat janë ngjyrosur, si p.sh, .
Përmes këtyre shembujve autorët dëshirojnë të sqarojnë se thyesat mund të kuptohen si

numra matës dhe se ato paraqesin pjesë të një tërësie.
Më pastaj sqarohen elementet e thyesës duke sqaruar për secilin prej tyre si emërtohet dhe
çka tregon (paraqet) secili prej tyre.
Thyesat në tekstin e matematikës së klasës së VI të Shqipërisë janë shtruar për sqarim duke
llogaritur në disa dije elementare të nxënësve për thyesat të marra nga klasat paraprake.
Fillimisht nxënësve u shtrohen disa pyetje të ilustruara me figura në të cilat kërkohet të
sqarohet se çka paraqet për ta një gjysmë, një çerek i një segmenti, rrethi apo figure tjetër.
Nxënësit nga dijet paraprake dhe nga ilustrimet e kanë të lehtë t’i shënojnë pjesët e ndara e të
101
dalluar me shënimet përkatëse si të cilat i emërtojnë si thyesa. Për të sqaruar kuptimin
e thyesës si pjesë të një tërësie, në vazhdim jepen disa shembuj në të cilët kërkohet që
nxënësit të dallojnë, ngjyrosin, pjesë të caktuara nga tërësi të caktuar. P.sh, si veprohet për të
ndarë e një figure?
Po ashtu, në këtë tekst sqarohet edhe kuptimi sasior i thyesës që vlerësohet mjaftë me rëndësi
nga literatura për mësimin e thyesave. Kjo bëhet përmes disa shembujve si: 45 min janë e
orës, 1 ditë është e javës, 1 cm është e metrit, 1dm2 është e m2. Po ashtu këtu
sqarohet edhe kuptimi i thyesës njësi (thyesa me numërues 1), si dhe fakti se pse nuk guxon
që emëruesi i thyesës të jetë 0.
Thyesat në tekstin e matematikës së klasës së VI të Maqedonisë janë shtruar për sqarim duke
llogaritur mbi dijet paraprake të nxënësve, pasi ato mësohen nga klasa e II. Kjo bëhet përmes
shembujve të ilustruar ku vërehen figura të ndara në pjesë të barabarta prej të cilave disa nga
to janë të ngjyrosura. Pastaj aty shtrohen disa pyetje si: në sa pjesë të barabarta janë ndarë
figurat? Shpreh dhe shëno pjesën e vijëzuar. Për t’i dhënë kuptim sasior thyesës kemi
shembullin me ndarjen e byrekut dhe të bukës në pjesë të barabarta dhe marrjen e disa nga
ato pjesë. Është për t’u veçuar shembulli i cili sqaron se pse pjesëtimi i dy numrave paraqet
thyesë dhe pse thyesa paraqet pjesëtim të numëruesit me emërues.
Figura 59: Thyesa paraqet herës të numëruesit me emëruesin
102
Siç kemi thënë, thyesat në Malit të Zi mësohen për herë të parë në klasën e VI. Njësia e parë
me të cilën shtrohen thyesat është “Paraqitje grafike e thyesës. Thyesa si pjesë e së tërës”. Që
në shembullin e parë, i cili është ilustruar me disa katrorë të ndarë në pjesë të barabarta, prej
të cilave disa janë të ngjyrosura, përmes pyetjeve të shtruara drejtë dhe qartë, përmes
përgjigjeve nxënësit mund të nxjerrin qartë kuptimin e thyesës, të elementeve të tyre
(emëruesit dhe numëruesit) dhe domethënien e tyre.
Për të përforcuar edhe më tej kuptimin mbi thyesën dhe elementet e tyre, aty jepen edhe disa
shembuj, në të cilët kërkohet të lexohen dhe shkruhen thyesat e dhëna. Pastaj me disa nga
shembujt nxjerrët edhe kuptimi sasior i thyesës, dhe për të kuptuara se thyesat i kemi kudo
rreth nesh.
Në lidhje me krahasimin e thyesave, në kapitullin 1 kemi paraqitur disa rekomandime të

ekspertëve sipas së cilave fëmijëve duhet shpjeguar me kujdes konceptet e reja mbi thyesat
(krahasimin), duke pas parasysh vetitë e veçanta të thyesave të cilat bien ndeshë me kuptimet
mbi numrat natyrorë të mësuara më herët (Bezuk & Cramer, 1989). P.sh, duhet arsyetuar
mirë se pse 1/3 është më e vogël se 1/2 pasi problemi qëndron në faktin se ata e dinë se 3
është më i madh se 2.
Po ashtu, në lidhje me krahasimin e thyesave kërkohet nga mësimdhënësit që konceptet “më

e vogël”, “më e madhe” të shpjegohen me kujdes. Duhet vënë në dukje se nuk mund të
krahasohen dy thyesa nëse ato nuk u referohen të njëjtës madhësi, si p. sh:
Figura 60: Si duhet të ilustrohet krahasimi i thyesave
Këto dy rekomandime i gjejmë të përfaqësuara mirë në tekstin e Kosovës përmes shembujve

të ilustruar në të cilët janë dhënë dy rrathë me rreze të barabarta, ku i pari është ndarë në 5
pjesë të barabarta e janë ngjyrosur 4 nga ato, kurse i dyti në 8 pjesë të barabarta e janë
ngjyrosur 4 nga ato.
Pra:
103
Figura 61: Krahasimi thyesave duhet tu referohet madhësive të barabarta
Në vazhdim sqarohet mirë edhe krahasimi i thyesave me emërues të njëjtë si dhe krahasimi i
thyesave me numërues dhe emërues të ndryshëm të cilat zakonisht sillen në thyesa me
emërues të njëjtë. Po ashtu me këtë rast në libër gjejmë edhe mënyrën e krahasimit të
thyesave duke i shumëzuar ato në mënyrë kryqësore.
Në tekstin e Shqipërisë, të cilin e kemi analizuar në kapitullin 4, së pari sqarohet kuptimi i

thyesave të barabarta pastaj krahasimi i tyre. Kjo gjë bëhet me shembuj të përzgjedhur e
ilustruar mirë prej nga nxënësi lehtë kupton se kur kemi thyesa të barabarta dhe si fitohen ato.
Në lidhje me krahasimin e thyesave, së pari sqarohet krahasimi i thyesave me emërues të

njëjtë e pastaj thyesat me numërues të njëjtë. Edhe kjo bëhet përmes shembujve të
përzgjedhur e të ilustruar mirë, prej të cilëve nxënësit nxjerrin përfundimet dhe rregullat për
krahasimin e thyesave me emërues ose numërues të njëjtë si dhe të thyesave me emërues dhe
numërues të ndryshëm. Me qëllim përforcimi dhe konsolidimi të dijeve mbi krahasimin e
thyesave, teksti përmban edhe një varg shembujsh e detyrash të tjera.
Në tekstin e Maqedonisë nuk flitet në mënyrë të veçantë për krahasimin e thyesave, por në
një nga temat e tij flitet për thyesat e barabarta, kur dy thyesa janë të barabarta si dhe
veprimet përmes së cilave fitohen thyesa të barabarta me thyesën e dhënë.
Kjo bëhet përmes shembujve të përzgjedhur nga përditshmëria dhe të ilustruar mirë, nga të
cilat sqarohet kuptimi i thyesave të barabarta. Më pastaj jepet edhe forma e shumëzimit në
mënyrë kryqëzore për të vërtetuar se a janë apo nuk janë dy thyesa të barabarta.
Vërehet se edhe në këtë tekst janë përfillur rekomandimet mbi krahasimin (barazinë) e
thyesave ngase ato u referohen të njëjtave madhësi. Teksti në vazhdim përmban numër të
konsiderueshëm të detyrave me të cilat përforcohen dijet mbi barazinë e thyesave.
Në tekstin e Mali të Zi në lidhje me krahasimin e thyesave, së pari flitet për krahasimin e

thyesave me emërues të njëjtë, pastaj me numërues të përbashkët, e më pastaj edhe për
104
krahasimin e thyesave me emërues dhe numërues të ndryshëm. Të gjitha këto janë shtruar
përmes shembujve të përzgjedhur dhe të ilustruar mirë, nga të cilët nxënësi lehtë nxjerrë
përfundimet dhe rregullat për krahasimin e thyesave me emërues ose numërues të njëjtë, si
dhe të thyesave me emërues dhe numërues të ndryshëm.
Edhe ky tekst përfillë rekomandimet e ekspertëve mbi krahasimin e thyesave dhe mundë të
konstatojmë se aty sqarohet mirë problematika e krahasimit të thyesave.
Siç kemi thënë në kapitullin 1, një problem tjetër që pengon kuptimin e mirëfilltë të thyesave
është paraqitja dhe marrja e përmbajtjeve mbi thyesat në mënyrë formale, duke aplikuar
shabllone e klishe procedurale. Kjo qasje mund të shkaktojë besim të rremë tek nxënësit se
njohin thyesat dhe dinë t’i kryejnë veprimet me to. Prania e besimit të rremë u vu re përmes
një serie hulumtimesh empirike si p.sh ato të fokusuar në operacionet aritmetike. Këto
hulumtime treguan se numër i madh i nxënësve mendojnë se shumëzimi i thyesave jep
gjithnjë thyesë më të madhe, kurse pjesëtimi i tyre jep gjithnjë thyesë më të vogël, pjesëtimi
me zero rezulton në një numër, të gjitha këto janë pasojë e krijimit të besimit të rremë i
mbështetur në skema primitive për veprimet me numra që tejkalojnë faktet e vëzhgueshme.
Përdorimi i rrethit (picës) për të sqaruar thyesën nuk është sa duhet adekuat pasi ato nuk
ofrojnë aq fleksibilitet në ndarje, andaj preferohet që më shumë të përdoren modele
drejtkëndëshe. Arsye tjetër është se ndryshe nga drejtkëndëshi, rrethi nuk mund të përdoret
për të modeluar shumëzimin e thyesave.
Figura 62: Përparësitë e modelimit me drejtkëndësh në raport me modelimin me rreth
105
Në të katër tekstet mësimore të matematikës së klasës së gjashtë të vendeve që i kemi në
shqyrtim, mbledhja dhe zbritja e thyesave është sqaruar gati se në mënyra të ngjashme, dhe
përmes shembujve të zgjedhur e të ilustruar mirë. Në secilin prej tyre së pari sqarohet
mbledhja dhe zbritja e thyesave me emërues të njëjtë, përmes shembujve të ilustruar nga të
cilët nxënësit mund të nxjerrin rregullën e përgjithshme mbi këto dy veprime. Më pastaj
sqarohet edhe mbledhja dhe zbritja e thyesave me emërues të ndryshëm, të cilat kryhen duke i
sjellë në thyesa me emërues të njëjtë e pastaj mblidhen dhe zbriten si të tilla. të gjitha këto
janë të sqaruara e ilustruar mirë.
Sa i përket shumëzimit të thyesave kemi qasje pak sa të ndryshme. Në tekstin e Kosovës së

pari shpjegohet shumëzimi i thyesës me numër natyror si shumë e po aq thyesave sa është
numri natyrorë,
.
Ngjashëm veprohet edhe në tekstin e Malit të Zi, por aty kemi një qasje më të detajuar dhe
me më shumë shembuj. Në të dy tekstet nxjerrët rregulla për shumëzimin e thyesës me numër
natyror, .
Në tekstin e Shqipërisë nuk flitet për shumëzimin e thyesës me numër natyror por shkohet
drejtpërdrejtë te shumëzimi i thyesës me thyesë, i cili veprim është ilustruar me sipërfaqe
katrore, e cila nga ekspertët rekomandohen si mënyra më e përshtatshme për sqarimin e
shumëzimit të thyesës me thyesë. Ngjashëm është vepruar edhe në tekstin e Kosovës dhe të
Malit të Zi për sa i përket shumëzimit të thyesës me thyesë. Pra, në të tri raste ky veprim
është ilustruar me sipërfaqe katrore.
106
Figura 63: Ilustrimi i shumëzimit të thyesës me thyesë
Kështu, nxënësit e kanë të lehtë të nxjerrin rregullën për shumëzimin e thyesës me thyesë.
Veprimi i pjesëtimit të thyesave në klasën e VI mësohet vetëm nga nxënësit e Kosovës dhe të
Shqipërisë, kurse ata të Malit të Zi këtë veprim e mësojnë në klasën e VII, ndërsa nxënësit e
Maqedonisë në klasën e VIII dhe IX (ashtu si janë të parapara sipas programeve dhe teksteve
mësimore të Cambridge).
Në tekstin e Kosovës, së pari sqarohet pjesëtimi i thyesës me numër natyror përmes një
shembulli të ilustruar.
Figura 64: Ilustrimi i pjesëtimit të thyesës me numër natyrorë
Nga ky shembull nxënësit e kanë të lehtë të nxjerrin rregulla për pjesëtimin e thyesës me
numër natyror. .
Pjesëtimi i thyesës me thyesë në tekstin e Kosovës dhe të Shqipërisë sqarohet duke vënë
analogji me pjesëtimin e numrave natyrorë. Pra, . Prandaj këtu
domosdoshmërisht sqarohet kuptimin e thyesës reciproke (thyesës së anasjell në Shqipëri),
E gjithë kjo sjellë deri te konkludimi se pjesëtimi i dy thyesave shndërrohet në shumëzim të
107
thyesës së parë me thyesën reciproke (anasjell) të thyesës së dytë. . Në të dy
tekstet mësimore tërhiqet vërejtja, që në raste ku ka mundësi, të thjeshtohen thyesat gjerë në

thyesa të pathjeshtueshme.
108
6.2. Përfundimet
Hulumtimi ynë, “Trajtimi i thyesave në klasën e gjashtë në disa vende të Ballkanit (Kosovë,
Shqipëri, Maqedoni, Mal të Zi)” ka trajtuar aspekte të ndryshme të të mësuarit e thyesave, si
p.sh, kontekstet e ndryshme të sistemeve arsimore dhe roli i tyre në të mësuarit e
matematikës, me theks në të mësuarit e thyesave, programet dhe tekstet mësimore, etj. Me
këtë rast kemi hulumtuar për ngjashmëritë dhe dallimet që hasen në programet dhe tekstet
mësimore, hapësirën, kohën dhe rëndësinë që u jepet me këtë rast thyesave me theks në
klasën e gjashtë, pasi ajo vlerësohet si klasa më e përshtatshme për të mësuarit e thyesave. Si
i tillë ai nxori në dritë një numër të konsiderueshëm të gjetjeve, të cilat do ti paraqesim në
vijim.
Të katër vendet e përfshira në hulumtim kanë po thuaj se sisteme identike arsimore, me

ndryshime shumë të vogla. Të katër vendet ndajnë qasje të njëjta në raport me reformimin e
sistemeve të tyre arsimore, dhe kanë orientime të njëjta integruese qoftë të sistemeve politike
e ekonomike, po ashtu edhe arsimore.
Vërehet një avancim në disa aspekte në Mal të Zi, pasi atje është punuar paralelisht në disa
aspekte, si p.sh, në reformim të sistemit arsimor, në rishikim të programeve dhe teksteve
mësimore. Edhe pse në Mal të Zi nuk është realizuar ndonjë hulumtim në lidhje me të
mësuarit e thyesave, vërejmë se këtu janë përfillur rekomandimet e ekspertëve dhe të
institucioneve që të bëhet kujdes me të mësuarit e thyesave në klasat e hershme, kështu që
thyesat për herë të parë mësohen në klasën e gjashtë. Aspekt tjetër i rëndësishëm është edhe
vlerësimi i jashtëm që bëhet nëpër shkolla në fund të 3 cikleve të arsimit nëntëvjeçar dhe në
fund të shkollës së mesme. Po ashtu Mali i Zi merr pjesë edhe në vlerësime të ndryshme
ndërkombëtare si PISA, dhe PIRLS.
Edhe në Shqipëri kemi përpjekje për ndryshime. Edhe pse Shqipëria është duke e zbatuar
Kurrikulin e Kosovës, ajo ka bërë një avancim të theksuar në zbërthimin, operacionalizimin e
Kurrikules Bërthamë dhe Kurrikulave lëndore në krahasim me Kosovën. Me këtë rast janë
rishikuar të gjitha aspektet e rëndësishme të arsimit si: menaxhimi, kontrolli, vlerësimi,
programet, tekstet, etj. Nga viti shkollor 2016/17 në Shqipëri për fushën e matematikës dhe të
shkencave, për disa nga klasat janë duke u përdorur tekstet e Oxford-it.
109
Edhe në Maqedoni kemi përpjekje për ndryshime në programe dhe tekste mësimore të cilat
janë duke u përpiluar në bashkëpunim me Byronë për Zhvillimin e Arsimit dhe të Qendrës
Ndërkombëtare për Programe të Cambridge. Thyesat në Maqedoni edhe me programet dhe
tekstet e më hershme janë mësuar në mënyrë graduale dhe me shpërndarje të theksuar të
përmbajtjeve nëpër klasa. Kjo shpërndarje është thelluar edhe më shumë me programet dhe
tekstet e reja të matematikës, ngase thyesat mësohen nga klasa e II gjerë në klasën e IX.
Programet dhe tekstet e Cambridge-it, mësimdhënësve dhe nxënësve u mundësojnë
ndërlidhje me linçe të ndryshme me përmbajtje të caktuar nga matematika, p.sh thyesat, prej
nga mund të shfrytëzohen programe të ndryshme, lojëra, etj. Po ashtu nxënësit mund të
marrin pjesë në konkurse e kuize, si dhe të shkarkojnë dhe plotësojnë fleta pune, etj.
Në Kosovë, reformat në sistemin arsimor kanë filluar më herët, por më pastaj vërehet një
ngecje në implementim dhe thellimin e tyre. Programet dhe tekstet mësimore nuk janë
rishikuar që nga viti 2004. Edhe pse Kosova ka të hartuar një nga kurrikulat më moderne, më
pastaj ajo nuk është zbërthyer dhe operacionalizuar sa duhet. Ka disa shenja premtuese se nga
viti shkollor 2017/18 do të ketë ndryshime, pasi pritet që të fillojë së implementuari Kurrikuli
i Ri në tërë Kosovën (klasa I, VI dhe X). Kësaj gjendje i kontribuojnë edhe mos funksionimi
si duhet i disa segmenteve të rëndësishme në arsim si: menaxhimi, kontrolli, vlerësimi, etj.
Thyesat në Kosovë mësohen nga klasa e III gjer në klasën e VI.
Është fakt i pakontestueshëm se të gjitha vendet e përfshira në hulumtim, çmojnë rëndësinë

dhe rolin e thyesave për arritjen e kompetencave në fushën e matematikës dhe në fushat tjera.
Kemi konstatuar se mungojnë hulumtimet e mirëfillta nga institucionet relevante të këtyre

shteteve në lidhje me të mësuarit e thyesave, të cilat do të siguronin të dhëna për kohën
(moshën, klasën) më të përshtatshme për mësimin e thyesave si dhe për nivelin e shtrirjes
(gjerësinë dhe thellësinë) e përmbajtjeve mbi thyesat. Hulumtimet e tilla mungojnë edhe për
përmbajtjet tjera matematike.
Mungesa e këtyre hulumtimeve ka krijuar hapësirë për veprime ad-hok të institucioneve

relevante të këtyre vendeve, me ç’rast është shkaktuar laramani e qasjeve të këtyre shteteve
në të mësuarit e thyesave. Kështu, kemi shembuj të mësimit të thyesave në klasë të ndryshme.
Në Maqedoni dhe Shqipëri thyesat mësohen nga klasa e II, në Kosovë nga klasa e III, kurse
në Mal të Zi nga klasa e VI.
110
Po ashtu, në mungesë të këtyre hulumtimeve, kemi qasje të ndryshme në programe dhe tekste
mësimore, në strukturë dhe vëllim të përmbajtjeve të caktuar mësimore, duke përfshirë edhe
thyesat.
Sa i përket programeve mësimore në lidhje me thyesat konstatojmë se në përgjithësi, janë

përmbajtjesore, por vërehen se në disa nga shtetet pjesë të këtij hulumtimi ka vendosje të
përmbajtjeve që vështirë kuptohen nga nxënësit e klasave dhe moshave të caktuara.
P.sh, në Kosovë, nxënësi i klasës së III duhet të jetë në gjendje t’i paraqes thyesat në boshtin
numerik, apo ai i klasës së V të kuptojë thyesat më të mëdha se një (thyesat e parregullta dhe
numrat e përzier). Në klasën e VI kemi një paraqitje më përmbajtjesore të thyesave, ku
shtrohen gjerë e gjatë për analizë para nxënësve. Thyesat më pastaj ndërlidhen me numrat
dhjetor dhe përqindjet.
Edhe në Shqipëri, kemi përmbajtje që s’përkojnë me moshat dhe klasat e caktuar të nxënësve,
p.sh, nxënësi i klasës së III duhet të njeh dhe përdorë numrat e përzier, ndërlidh thyesën me
veprimin e pjesëtimit. Në klasën e VI kemi një zgjerim të përmbajtjeve të thyesave (kuptimi i
tyre, krahasimin e tyre, veprime me to), dhe ato ndërlidhen me numrat dhjetorë dhe
përqindjet.
Edhe në Maqedoni, thyesat mësohen që në klasat e hershme (në klasën e II). Këtu bëhet pak
më shumë kujdes në përzgjedhjen dhe përshtatjen e përmbajtjeve me klasat dhe moshat
përkatëse, dhe një avancim më i butë i përmbajtjeve në lidhje me thyesat prej klasës në klasë.
Megjithatë edhe këtu vërejmë përmbajtje që nuk përshtaten sa duhet me moshën e nxënësve,
si p.sh, në klasën e III nxënësit i servohen numrat e përzier në përpjekje për të gjetur gjysmën
e numrave çift dhe tek. Në klasën e VI kemi një avancim të dukshëm në shtrimin dhe
trajtimin e thyesave, por shumë koncepte lihen për klasën e VII, kështu në klasën e VI flitet
vetëm për thyesat e barabarta, kurse në klasën e VII për krahasimin e tyre. Veprimi i
shumëzimit dhe i pjesëtimit të thyesave nuk shpjegohet fare në klasën e VI por ato lihen për
klasat VII, VIII dhe IX.
Në Mal të Zi, si theksuam më lartë, thyesat mësohen nga klasa e VI, e cila llogaritet si klasa
(mosha) më e përshtatshme për mësimin e tyre. Kjo qasje vlerësohet mjaftë e dobishme pasi
nxënësit gjerë në klasën e VI i përvetësojnë mirë numrat natyrorë dhe veprimet me ta. Në
klasën e VI, thyesat trajtohen gjerësisht në programin mësimor dhe për to është ndarë një
fond i zgjeruar i orëve mësimore (80 orë). Në këtë klasë trajtohen të gjitha aspektet e
111
thyesave si: kuptimi i tyre, krahasimi, veprimet me thyesa (pos pjesëtimit që mësohet në
klasën e VII), zbatimi i thyesave, ndërlidhja e tyre me raporte (proporcione), përqindjet.
Segment tjetër i këtij hulumtimi është analiza e paraqitjes së thyesave në tekste mësimore të
Matematikës së katër vendeve në fjalë. Këtu kemi analizuar vetëm nga një tekst mësimor të
Matematikës së klasave të VI nga secili prej këtyre katër shteteve. Në disa nga tekstet
mësimore kemi vërejtur mungesë të aparaturës didaktike 30 që ndoshta është pasojë e
orientimit të autorëve kah përmbajtjet shkencore, duke anashkaluar elementet metodike e
didaktike.
Teksti mësimor i matematikës së klasës së VI i Kosovës, trajton gjerësisht thyesat dhe të

gjitha aspektet që kanë të bëjnë me to, si: kuptimi i tyre, krahasimin, veprimet me to, etj... Me
gjithë këtë vërehen disa lëshime të cilat janë të natyrës metodiko-didaktike, dhe në
vizualizimin (paraqitjen) e thyesave. Shembujt e parë të zgjedhur me qëllim sqarimin e
kuptimit të thyesave, kanë mund të jenë më të kapshëm dhe më domethënës, dhe si të tillë të
sqarojnë që në fillim kuptimin e disa prej karakteristikave themelore të thyesave, p.sh, Thyesa
është numër që shpreh një a më shumë pjesë të barabarta, në të cilat është ndarë një njësi. Po
ashtu përmes tyre është dashur të bëhet edhe sqarimi i domethënies së elementeve të thyesave
(numëruesit dhe emëruesit), etj. Paraqitja e faktit se thyesa mund të kuptohet si herës i
numëruesit me emëruesin është dashur të paraqitet ose përmes një njësie të veçantë ose të
ilustrohet me shembuj e figura të veçanta. Në këtë tekst janë paraqitur mirë veprimet me
thyesa, që pastaj janë sqaruar e ilustruar secili prej tyre.
Teksti mësimor i matematikës së klasës së VI i Shqipërisë, llogaritë në faktin se nxënësit

kanë njohuri paraprake për thyesat, kështu që në fillim tek njësia “Kuptimi i thyesave”
shtrohen disa pyetje sugjestive në lidhje me thyesat si p.sh, çka do të thotë: një gjysmë, një
çerek, ... e një segmentit, e një rrethi, e një kuadrati, .... ?. Të gjitha këto janë të ilustruara
mirë dhe nxënësit lehtë nxjerrin kuptimin e thyesave dhe të elementeve të tyre. Teksti në fjalë
trajton të gjitha aspektet mbi thyesat dhe në përgjithësi është i pajisur mirë me aparaturë
didaktike.
30
Aparaturë didaktike në një tekst shkollor konsiderohen të gjitha ato pjesë përcjellëse që nuk
janë tekst themelor, por që janë në funksion të tekstit mësimor, të cilat kontribuojnë për
kuptimin më të mirë të informacioneve të tij, si: pyetjet, detyrat, shprehjet, fjalori, ilustrimet,
biografitë, komentet, udhëzimet etj. (Azem, B., Morina, B. 2013).
112
Edhe teksti mësimor i matematikës së klasës së VI i Maqedonisë llogaritë në njohuritë
paraprake për thyesat, të cilat nxënësit i kanë marrë nga klasat paraprake. Paraqitja e kuptimit
të thyesave është e ilustruar mirë dhe e përcjellë me pyetje sugjestive, të cilat nxënësin e
orientojnë drejt kuptimit të qartë mbi thyesat dhe elementet e saj. Me rëndësi këtu janë edhe
sqarimet e ilustruara mirë të faktit se thyesa ndryshe mund të kuptohet si herës i numëruesit
me emëruesin. Libri është i pasur me aparaturë didaktike dhe i ilustruar me figura të shumta e
domethënëse. Karakteristikë e këtij libri është se në të nuk sqarohen veprimi i shumëzimi dhe
pjesëtimit me thyesa pasi ato nuk janë të parapara me programin mësimor për klasën e VI dhe
lihen për klasat vijuese.
Në Mal të Zi thyesat mësohen për herë të parë në klasën e VI. Autorët e tekstit mësimor të
matematikës së klasës së VI të këtij shteti që në parathënie tregojnë për rëndësinë dhe
ndërlikueshmërinë e thyesave, dhe me këtë rast japin vlerësimin se koncepti thyesë paraqet
për nxënësit pjesën më të vështirë të matematikës, sepse, nga njëra anë, e trajtojnë si numër,
kurse në anën tjetër, sidomos gjatë kryerjes së veprimeve matematike, si bashkim të dy
numrave, të emëruesit dhe të numëruesit. Andaj nga analiza e këtij teksti shohim se ata kanë
bërë kujdes gjatë gjithë kohës sa flitet për thyesat. Kjo vërehet që në paraqitjen e kuptimit të
thyesës e cila bëhet përmes njësisë mësimore “Paraqitje grafike e thyesës. Thyesa si pjesë e
së tërës”. Libri është i hartuar mirë dhe është i pajisur mirë me aparaturë didaktike. Ai trajton
shumicën e aspekteve që kanë të bëjnë me thyesat dhe ato i ndërlidh me numrat dhjetorë dhe
përqindjet. Në këtë libër nuk është përfshirë veprimi i pjesëtimi të thyesave, pasi ky veprim
sqarohet në klasën e VII kur edhe shpjegohen edhe thyesat negative, dhe me këtë
rrumbullakohet kapitulli mbi numrat racionalë.
113
6.3. Rekomandimet
Gjatë punës sime hulumtuese në lidhje me trajtimin e thyesave në klasën e gjashtë në katër
vendet e Ballkanit: Kosovë, Shqipëri, Maqedoni dhe Mal të Zi kam vënë re një varg
problemesh që shoqërojnë procesin e të mësuarit të thyesave. Cilat mund të jenë veprimet,
masat dhe aktivitetet të cilat do të mund të zgjidhnin këto probleme?
Në vazhdim po jap disa rekomandime dhe ide të cilat i kam mbështetur në të gjeturat e
hulumtimit, dhe nga literatura e bollshme në lidhje me të mësuarit e thyesave:
 Institucionet relevante të katër vendeve në fjalë të punojnë edhe më shumë në krijimin

e filozofive kurrikulare që u përshtaten kushteve dhe rrethanave në vend, të cilat
llogarisin në potencialet, mundësitë dhe mangësitë e vendeve përkatës. Pra, të
ndërtojnë një tërësi komponentësh rreth nevojave të nxënësve dhe rrugëve më të
përshtatshme për t’i realizuar këto nevoja në mënyrë sistematike dhe produktive.
(Noti, 2013). Në themel të filozofive kurrikulare, nënkuptohen receta të ndryshme për
mënyrën e zgjedhjes së përmbajtjes së kurrikules, organizimin e saj, modelimin e
aspektit mësimor të programit arsimor dhe bërjen e gjykimeve vlerësuese nëse
nxënësit kanë arritur të mësojnë.31
 Të hapet debat i gjerë i cili do të përfshinte ekspertët, mësimdhënësit, metodicientët,

autorët e teksteve të fushës së matematikës, po ashtu dhe psikologë, pedagogë, dhe
specialistë të tjerë me kompetencë me qëllim diskutimin e problemeve, vështirësive,
evidentimin e të metave të programeve dhe teksteve mësimore dhe në gjetjen e
mundësive për zgjidhjen dhe përmirësimin e tyre. Pjesë e këtyre diskutimeve duhet të
jenë të gjitha përmbajtjet veç e veç (gjithsesi edhe thyesat), diskutimi i të cilave duhet
të bëhet në nëngrupe profesionale.
 Për shkak të rëndësisë së thyesave për matematikën dhe fushat tjera, këto katër vende
duhet që me urgjencë të bëjnë hulumtime të mirëfillta në lidhje me të mësuarit e
thyesave (dhe përmbajtje të tjera), nga të cilat mund të mësojmë për klasën (moshën)
më të përshtatshme për mësimin e thyesave, dhe mënyrën e shtrimit të tyre para
nxënësve. Rezultatet e këtyre hulumtimeve mund të krahasohen me rezultatet e
31
Teoria e Kurrikules. https://masteratberat.wordpress.com/
114
hulumtimeve të ngjashme në rajon, Evropë, e kudo nëpër botë, pasi hulumtime të tilla
janë bërë në shumë vende. Në pajtim me të gjeturat nga këto hulumtime të
ndërmerren aktivitete të menjëhershme në rishikimin e programeve e teksteve
mësimore, mënyrës dhe strategjive të shtrimit dhe mësimit të tyre. Në shumë vende si
rezultat i këtyre gjetjeve në hulumtimet në fjalë, janë hartuar udhëzues dhe strategji
për mësimin e thyesave.
 Vendet në fjalë duhet të shfrytëzojnë gatishmërinë e UNESCO-s (e cila në vitin 2005

hartoi strategjinë për tekstet dhe mjete mësimore) dhe të institucioneve tjera relevante
të cilat kanë shprehë gatishmërinë për të krijuar një shkollë të mirë autorësh dhe
vlerësuesish të teksteve shkollore, duke theksuar pjesëmarrjen në hartimin apo
zhvillimin e tyre të më shumë mësuesve dhe ekspertëve didaktikë që ndihmojnë në
bërjen e teksteve të thjeshta dhe motivuese për interesat mësimore të nxënësve. (Noti,
2013).
 Të ofrohet mundësia e përshtatjes së librave të matematikës apo përmbajtjeve të

caktuara (p.sh, thyesat) me librat e vendeve me sisteme të avancuar arsimore. Kjo
përshtatje të bëhet me kujdes në mënyrë që ato përmbajtje të mund të adaptohen me
realitetet ku përdoren ato tekste mësimore.
 Të ngritën grupe për vlerësimin e teksteve mësimore të cilat po ashtu duhet të

përbëhen nga ekspertë kompetentë të cilët japin vlerësime prej këndvështrimeve të
ndryshme profesionale. Në shumë vende kemi trupa profesionale për vlerësimin e
teksteve mësimore që kanë hartuar protokolle për vlerësimin e tyre, (në Itali kemi
institutin për cilësinë e teksteve mësimore).
 Me qëllim sqarimin e kuptimit të thyesave dhe veprimeve me to, të botohen mjete

ndihmëse dhe mjete konkretizimi nga materiale të ndryshme, p.sh, nga plastika, druri,
apo nga elemente magnetike (që ngjiten në tabelë), të cilat duhet përdoren ose të
qëndrojnë të varura në mure të klasës gjatë gjithë kohës sa flitet për thyesat.
 Të hartohen dhe përdoren programe softuerike që vizualizojnë dhe e bëjnë më

tërheqës të mësuarit e thyesave. Programe të ngjashme gjejmë kudo nëpër vende të
115
ndryshme të botës. Në pamundësi hartimin e programeve të tilla, me marrëveshje
përkatëse programet që janë në përdorim në shumë nga këto vende mund të
adaptohen, përkthehen për përdorim nga mësimdhënësit dhe nxënësit e vendeve në
fjalë. Që kjo të ishte sa më efektive do të duhej që të bëhet ndërlidhja dhe koordinimi
ndërmjet programeve dhe teksteve mësimore me këta softuerë.
 Kohë pas kohe për mësimdhënës duhet të organizohen trajnime profesionale për
përmbajtje të caktuar matematike, Në veçanti për thyesat, pasi mësimdhënësit nuk
duhet të mbështeten vetëm në dijet që kanë marrë gjatë kohës së studimeve. Kështu
veprohet në shumë vende të botës.
116
7. Referencat dhe bibliografia
Azem, B., Morina, B. (2013). Aparatura didaktike në tekstet mësimore. Instituti Pedagogjik i
Kosovës (IPK). Prishtinë. http://ipkmasht.rks-gov.net/
Babamusta, N., Lulja, E. Ushtrime. Matematika 6. Pegi. Tiranë
Beka., A. (2014). Ndryshimet e pjesshme apo reformimi tërësor i sistemit, (Sfidat e sistemit
arsimor në Kosovë). Disertacion doktorature. Universiteti i Tiranës, Fakulteti i Shkencave
Sociale, Departamenti Psikologji-Pedagogji. http://www.doktoratura.unitir.edu.al
Bezuk, N., Cramer, K. (1989). Teaching About Fractions: What, When, and How?
http://www.cehd.umn.edu.
Brdar B., Hunjek M., Lepen N. (2014) Uvođenje skupa racionalnih brojeva.
https://web.math.pmf.unizg.hr
Byroja e Zhvillimit të Arsimit e Republikës së Maqedonisë. (2006). Koncepti për përpilimin

e librit. Metodologjia e vlerësimit të librit. Shkup.
http://www.unicef.org/tfyrmacedonia/Biro_za_obrazovanie_-
_koncepcija_za_izrabotka_na_ucebnik_ALB_-_za_na_web.pdf
Cambridge International Examination. Byroja e zhvillimit të arsimit. (2014). Programi

mësimor. Matematika. Për klasën e dytë, për arsimin nëntëvjeçar. http://www.bro.gov.mk/

mësimor. Matematika. Për klasën e tretë, për arsimin nëntëvjeçar. http://www.bro.gov.mk/

mësimor. Matematika. Për klasën e III, për arsimin nëntëvjeçar. http://www.bro.gov.mk/

mësimor. Matematika. Për klasën e IV, për arsimin nëntëvjeçar. http://www.bro.gov.mk/

mësimor. Matematika. Për klasën e V, për arsimin nëntëvjeçar. http://www.bro.gov.mk/
117
mësimor. Matematika. Për klasën e tretë, për arsimin nëntëvjeçar. http://www.bro.gov.mk/

mësimor. Matematika. Për klasën e VII nëntëvjeçare të arsimit fillor. http://www.bro.gov.mk/
Cambridge International Examination. Биро за развој на образованието. НАСТАВНА

ПРОГРАМА. М А Т Е М А Т И К А. за VI одделение, деветгодишно основно
образование. http://www.bro.gov.mk/
Ciosek, M., Samborska, M. (2016). A false belief about fractions – What is its source?
http://www.sciencedirect.com
Clissold, C., Glithro, L., Moseley, Ch., Rees, J., Cotton, A. (2016). Matematika 6. Libër për
Mësuesin. Pegi. Tiranë
Fazio, L., Siegler, R. (2010). Teaching Fractions, UNESCO, International Bureau of

Education (IBE) & International Academy of Education (IAE). http://unesdoc.unesco.org
Filep, L. (2001). The development, and the developing of, the concept of a fraction.
http://www.cimt.org.uk
Forgues, L., H., Tian, J., Siegler, R. (2015). Why is learning fraction and decimal arithmetic
so difficult? http://www.sciencedirect.com
Gixhari, M., Gixhari, B. (2013). Historiku i Origjinës së Numrave
Gupta D., Wilkerson L. (2015). Teaching and Learning of Fractions in Elementary Grades
Let the Dialogue Begin! https://www.ebscohost.com
Hodkin, L. (2005). A History of Mathematics, From Mespotamia to Modernity. Oxford

University Press. math-cs.aut.ac.ir
Instituti i Kurrikulave dhe i Standardeve. (2006). Program Mësimor për Arsimin Fillor. lënda
Matematikë. klasa e katërt. http://www.izha.edu.al/
Instituti i Kurrikulave dhe i Trajnimeve. (2007). Program Mësimor për Arsimin Fillor. lënda
Matematikë. klasa e pestë. http://www.izha.edu.al/
118
Instituti i Kurrikulave dhe i Trajnimeve. (2007).Program Mësimor për Arsimin Fillor. lënda
Matematikë. klasa e nëntë. http://www.izha.edu.al/
IZHA. (2016).Kurrikuli i Bazuar në Kompetenca. Lënda., Matematikë. Shkalla I., klasa 1 dhe
2. Shkalla II., klasa 3.http://www.izha.edu.al/
IZHA. (2016).Kurrikuli i Bazuar në Kompetenca. Lënda., Matematikë. Shkalla III., klasa 6

dhe 7. Shkalla IV., klasa 8.http://www.izha.edu.al/
Jankov, D. (2011). Egipatski razlomci. Osijecki Matematicki List, (11)
Kosheleva, O., Kreinovich, V. (2005). Egyptian Fractions Revisited.

http://www.cs.utep.edu
Lawson, J. (2005). Mathematics its a History. https://www.math.lsu.edu
Majstorovic, R. (2016). Egipatska i babilonska matematicka dostignuca.

https://repozitorij.mathos.hr
MASHT. (2004). Programet mësimore klasa 1-13. http://masht.rks-gov.net/planet-dhe-

programet-e-rregullta
MASHT. (2016). Programi lëndor i matematikës, klasa e gjashtë.
Mathematical Association of America. Oberlin, Ohio. U. S. A. (1927). The Rhind

Mathematical Papyrus. https://upload.wikimedia.org
Ministria e Arsimit dhe e Sportit të Shqipërisë. (2012). Korniza Kurrikular e Arsimit

Parauniversitar të Shqipërisë. http://www.izha.edu.al/
Ministria e Arsimit dhe e Sportit të Shqipërisë. (2012). Ligji 69/2012, Për Sistemin Arsimor
Parauniversitar në Republikën e Shqipërisë,http://www.arsimi.gov.al/
Ministria e Arsimit Shkencës dhe Teknologjisë. (2011). Korniza e Kurrikules e Arsimit

Parauniversitar të Kosovës. http://masht.rks-gov.net/
Nelson, K. (2015). Why Are Fractions So Hard to Teach? 5 Ways to Help Students (Even
High Schoolers!) Understand Them. www.weareteachers.com
119
Noti, K. (2013). Kurrikula dhe aplikimi në tekstet shkollor sipas modeleve bashkëkohore.
Disertacion doktorate. Universiteti i Tiranës. Fakulteti i Shkencave Sociale. Departamenti i
Pedagogjisë dhe i Psikologjisë. http://www.doktoratura.unitir.edu.al/
Noura, K. (2009). Understanding Fractions: What Happens Between Kindergarten And The
Army? www.mav.vic.edu.au
Siegler, R., Carpetner, Th., Francis, F., Geary, D., Lewis, J., Okamoto, Y., Thomson, L.,
Wray, J. (2010). Developing Effective Fractions Instruction for Kindergarten Through 8th
Grade. Institute of Education Sciences (IES). http://ies.ed.gov
State University New York at Binghamton, Center for Teacichng/Learning Mathematics.

(2004). Initial treatment of fractions in Japanese textbooks. http://www.lessonresearch.net
Steenbrugge, H. (2012). Teaching fraction in elementary school. http://users.ugent.be
Stefanovski, J., Cellakovski, N. (2011). Matematika. Klasa e gjashtë. Ministria e Arsimit dhe
Shkencës e Republikës së Maqedonisë. Shkup
Stenbrugge, V. (2012). Teaching fraction in elementary school. http://users.ugent.be
Sýkorová, I. (2010). Fractions in Ancient Indian Mathematics http://www.mff.cuni.cz
Shqepanoviq, R., Axhiq, I., Kuzmanoviq, V. (2006). Manual metodik i Matematikës (Për
klasën VI të shkollës fillore nëntëvjeçare). Botimi i dytë. Enti i teksteve dhe i mjeteve
mësimore. Podgoricë
Shqepanoviq, R., Axhiq, I., Kuzmanoviq, V. (2006). Matematika 6. Teksti mësimor. Enti i
teksteve dhe i mjeteve mësimore. Podgoricë
Shqepanoviq, R., Axhiq, I., Kuzmanoviq, V. (2006). Matematika 6. Përmbledhje detyrash.

Enti i teksteve dhe i mjeteve mësimore. Podgoricë
The National Council of Teachers of Mathematics. (2006). The Teaching and Learning of
Fractions: A Japanese Perspective. www.nctm.org
UNESCO. (2011). World Data Education, Montenegro, VIII, ed. 2010/11.

www.ibe.unesco.org
120
UNESCO. (2011). World data on education, 7th edition 2011, The Former Yugoslav
Republic of Macedonia. www.ibe.unesco.org
Unicef. Kosovo. (2004). Situational analysis of Education in Kosovo. http://www.unicef.org/
Vula, E., Kastrati-Kingji, J., Podvorica, F. (2016). A comparative analysis of mathematics

textbooks from Kosovo and Albania based on the topic of fractions. https://hal.archives-
ouvertes.fr/hal-01288036/document
Walle, J., Karp, K., Bay-Williams, J. (2016). Revel for Elementary and Middle School
Mathematics. (Chapter 15). Teaching Developmentally - Access Card, 9th Edition,
https://www.pearsonhighered.com
World Bank. (2008). FYR Macedonia. Public Expenditure

Review.http://documents.worldbank.org/
Wu, H.-H. (2011). Teaching Fractions According to the Common Core Standards.
https://math.berkeley.edu
Zavod za skolstvo Republike Crne Gore. (2013). Predmetni Program Matematike, I-IX.
http://www.zzs.gov.me/
Zejnullahu, R., Gjergji, R., Vula, E., Bilalli, S. (2004). Matematika 6. Dukagjini. Pejë
Zejnullahu, R., Shabani, A. (2004). Matematika 6. Detyra të zgjidhura. Dukagjini. Pejë
Zherat, F., Rozhje., K. (2010). Hartimi dhe vlerësimi i teksteve dhe mjeteve mësimore.
Instituti i Shoqërisë së Hapur. Budapest.
http://s3.e-monsite.com/2010/08/13/51828192hartimi-i-teksteve-shkollore-pdf.pdf
121

Te Mae Master It

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Te Mae Master It

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

UNIVERSITETI I PRISHTINËS

Trajtimi i thyesave në klasën e

Dedikimi dhe falënderimet.....................................................................................................2

3.3. Mbledhja dhe analiza e të dhënave............................................................................32

4.1.2. Programi mësimor i matematikës në Shqipëri...........................................................35

Figura 1. Papirusi i Ahmesit (Rhind-it)...................................................................................14

Figura 17: Ilustrimi i kuptimit të thyesës ..........................................................................54

Figura 28: Ngjyrosja e të trekëndëshit..............................................................................66

IAE International Academy of Education

IBE International Bureau of Education

IES International Education Studies

IKS Instituti i Kurrikulave dhe i Standardeve

IPK Instituti Pedagogjik i Kosovës

IZHA Instituti i Zhvillimit të Arsimit

KEC Qendra për Arsim e Kosovës

MASHT Ministria e Arsimit Shkencës dhe Teknologjisë

OECD Organisation for Economic Co-operation and Development

PIRLS Progress in International Reading Literacy Study

PISA Programme for International Student Assessment

PMMP Plotëpjesëtuesi më i Madh i Përbashkët

SNKA Sistemi Ndërkombëtar i Klasifikimit të Arsimit

SHMVP Shumëfishi më i Vogël i Përbashkët

TIMSS Trends in International Mathematics and Science Study

UNESCO United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization

UNICEF United Nations Children's Emergency Found

USAID United States Agency for International Development

Përmes hulumtimit “Mësimi i thyesave në klasën e VI në Kosovë, Shqipëri, Maqedoni e Mal

To this issue we approached by building up a theoretical foundation of learning fractions, by

Key words: Fractions, fractions teaching, curriculum, textbooks, Kosovo, Albania,

Në përvetësimin sa më të mirë të thyesave nga nxënësit, ndikojnë një varg faktorësh të

2.1. Koncepti i thyesës

2.2. Historiku i thyesave, thyesat egjiptase

Figura 1. Papirusi i Ahmesit (Rhind-it)

Figura 2. Shënimi i thyesave nga egjipasit

Figura 3. Shkrimi i thyesave jonjësi si shumë e thyesave njësi

Për të ilustruar më mirë përdorimin e thyesave në zgjidhjen e problemeve, të shohim

thyesë jo njësi në shumë të thyesave njësi. P.sh. , , . Po

thyesave tjera njësi, me çka ata zbërthenin çfarëdo thyese në shumë të

pakufi thyesave tjera njësi.

2.2.1. Syri i Horusit

Bebëza e syrit 1/4 përfaqëson shqisën e të pamurit gjegjësisht ndjesinë e dritës.

Ekzistojnë dokumente që dëshmojnë avancim në njohje dhe përdorim të thyesave nga

thyesore, p.sh , apo numrin e përzier , ku pjesën e plotë e shënonin lartë

kurse thyesën poshtë sajë. (Sýkorová, 2010).

Indianët dhanë kontribut të madh në matematikë. Sistemi i sotshëm i shënimit të numrave

Figura 9. Evolimi i shënimit të numrave natyrorë nga indianët tek arabët8

raporte ndërmjet numrave të njëpasnjëshëm të vargut të numrave fibonacci vërejmë: ,

2.3. Karakteristikat e thyesave dhe mësimi i tyre në klasat e hershme

Nga shfletimi i literaturës në lidhje me problematikën e të mësuarit të thyesave, konstatojmë

Në lidhje me të mësuarit e qëndrueshëm dhe të mirëfilltë të thyesave, hulumtuesit kanë disa

1. Hulumtimi i Akademisë Ndërkombëtare të Edukimit (IAE) i cili u sponsorizua nga

2. Hulumtimi i Institutit të Studimeve Arsimore (IES), pjesë e Departamentit Amerikan të

Të dy këto institucione rekomandojnë që thyesat të mësohen përmes shumëllojshmërisë së

2.4. Mësimi i thyesave në SHBA dhe vende të tjera

Që në prezantim të standardeve të matematikës vihet në pah disavantazhi i të mësuarit të

Gingsburg, Leinwand & Decker, 2009.

Ginsgburg et al, 2005

Më pastaj me qëllim implementimin e plotë të këtyre standardeve dhe inkorporimin e

Ky dokument (udhëzues), të mësuarit e thyesave e ndanë në dy faza, faza fillestare e cila

Figura 11. Modelet drejtkëndëshe më të përshtatshme se sa ato rrethore për sqarimin e

Me qëllim të sqarimit sa më të mirë të thyesave të parregullta, të cilat paraqesin vlerë më të

Në lidhje me krahasimin e thyesave kërkohet nga mësimdhënësit që konceptet “më e vogël”,

Figura 13. Thyesat që krahasohen duhet ti referohen të njëjtës madhësi

Në klasën e IV, fokusi vihet në zhvillimin e kuptimit të thyesave, thyesave të parregullta të