UNIVERSITETI I TIRANS

FAKULTETI I HISTORIS DHE I FILOLOGJIS

DEPARTAMENTI I GJUHSIS

Tez pr mbrojtjen e grads

Doktor

SHTJE GJUHSORE DHE DIDAKTIKE PR MSIMIN E GJUHS

SHQIPE N SHKOLL

Specialiteti: Didaktik e gjuhs

Punoi: Udhheqs shkencor:

Ma. Albana Tahiri Prof. Dr. Mimoza GJOKUTAJ

Tiran, 2015

i
 UNIVERSITETI I TIRANS

FAKULTETI I HISTORIS DHE I FILOLOGJIS

DEPARTAMENTI I GJUHSIS

Tez pr mbrojtjen e grads

Doktor

SHTJE GJUHSORE DHE DIDAKTIKE PR MSIMIN E GJUHS

SHQIPE N SHKOLL

Udhheqs shkencor: Prof. dr. Mimoza GJOKUTAJ

Mbrohet, m ___.___. 2015 para juris:

1. _____________________________________________, kryetar

2. _____________________________________________, antar

3. _____________________________________________, antar

4. _____________________________________________, antar

5. _____________________________________________, antar

ii
 DEKLARAT STATUORE

Nn prgjegjsin time, deklaroj se ky punim sht shkruar prej meje, nuk

sht prezantuar asnjher para nj institucioni tjetr pr vlersim dhe nuk sht
botuar m par. Punimi nuk prmban material t shkruar nga ndonj autor tjetr
prve rasteve t cituara dhe referuara.

Nnshkrimi

Albana Tahiri

______________________

iii
PRMBAJTJA

PRMBAJTJA E LNDS ........................................................................................iv

HYRJE.........................................................................................................................xi

Punimi shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

KREU I - SHTJE KONCEPTUALE, PLANIFIKIM DHE ZHVILLIM

KURRIKULE...............................................................................................................8

1.1. Parime, kritere, strategji pr msimin e gjuhve.........................................8

1.1.1. Parime dhe kritere pr msimin e gjuhs ................................12

1.1.2. Faktort socio-ekonomik, ideologjik, politik dhe

kontekstual..............................................................................13

1.1.3. Mbi metodologjin dhe politikat e msimit t gjuhs..............16

1.1.4. Mbi teorit e t nxnit dhe msimdhnien e gjuhs.................17

1.2. shtje t sotme pr msimin e gjuhs amtare..........................................22

1.2.1. Parime t zhvillimit gjuhsor dhe t nxnit n gjuhn amtare...25

1.2.2. Prvoja rajonale mbi strukturn e msimit t gjuhs..................28

1.3. Roli i kurrikuls dhe i shkolls n zhvillimin gjuhsor t fmijve..........34

1.3.1. Kompetenca gjuhsore ndrtimi dhe zhvillimi i tyre.................37

KREU II - SHTJE KONCEPTUALE DHE PRMBAJTJESORE T

MSIMIT T GJUHS SHQIPE............................................................................41

2.1. T folurit, shtje konceptuale dhe prmbajtjesore..................................41

2.1.1. Parime dhe veprimtari q mundsojn zhvillimin e t folurit....45

2.1.2. Mbi cilsin e t lexuarit t nxnsve ........................................49

2.1.3. Mbshtetja dhe vlersimi i t folurit dhe t dgjuarit ...............56

2.1.4. Aktivitet msimore q promovojn zhvillimin e t folurit........57

2.2. T lexuarit, shtje konceptuale dhe prmbajtjesore................................59

2.2.1. Kuptimi mbi t lexuarin..............................................................59

iv
 2.2.2. Mbi cilsin e t lexuarit dhe lidhja me procesin e t
kuptuarit.......................................................................................61

2.2.3. Aktivitete msimore q promovojn t lexuarit........................72

2.3. T shkruarit shtje konceptuale dhe prpmbajtsore..............................74

2.3.1. Aktivitete msimore q promovojn zhvillimin e t shkruarit..78

2.4. shtje gramatikore t shkruarit n kontekstin e zhvillimit t mendimit

kritik prmes lexim-shkrimit...................................................................79

2.4.1 Analiza e punve me shkrim n pikpamje strukturore dhe

sintaksore ....................................................................................80

KREU III - SHTJE T MSIMIT T GRAMATIKS DHE

DREJTSHKRIMIT....................................................................................................93

3.1. shtje konceptuale dhe prpmbajtsore..................................................93

3.1.1. Vshtirsit n msimet e gramatiks.......................................95

3.1.2. shtje t terminologjis gramatikore........................................99

3.1.3 Analiza e punve me shkrim n njohuri gjuhsore (leksikologji

dhe morfologji)..........................................................................100

3.1.4 Analiza e punve me shkrim n njohuri gjuhsore (sintaks)...109

3.1.5. Analiza e punve me shkrim n njohuri gjuhsore

(drejtshkrim)..............................................................................117

KREU IV - RISI DIDAKTIKE DHE MODELE MSIMDHNIEJE...............130

4.1. Rreth didaktiks dhe pedagogjis s msimit t gjuhs..........................130

4.1. 1. Nga msimdhnia tradicionale drejt msimdhnies me n qendr

nxnsin..................................................................................133

4.2. T menduarit kritik dhe msimdhnia e gjuhs.......................................141

4.2.1. T nxnit prmes zhvillimit t mendimit kritik........................142

4.2.2. Zhvillimi i mendimit kritik prmes veprimtarive t lexim

shkrimit...................................................................................143

v
 4.2.3. Rreth strukturs s veprimtarive msimore t mendimit
kritik........................................................................................149

4.3. Rndsia e kreativitetit n msimin e gjuhs..........................................154

4.3.1. Kuptimi mbi kreativitetin.........................................................154

4.3.2. Faktort q pengojn kreativitetin e nxnsve dhe msuesve..158

4.4. Msimdhnia e integruar dhe me tema....................................................163

4.5. Msimdhnia e gjuhs shqipe bazuar n kompetenca............................167

4.5.1. Kuptimi i situats s t nxnit..................................................168

KREU V - STRUKURA DHE MODELE MSIMDHNIEJE..........................176

5.1. Modele msimdhnie q nxisin zhvillimin e mendimit kritik ................176

5.1.1. Modele msimi q mbshteten n parimin e integrimit

ndrlndor, t msuarit me tema dhe me projekte.....................183

5.1 2. Msime model q mbshteten n parimin e t msuarit me

kompetenca................................................................................199

PRFUNDIME ........................................................................................................208

BIBLIOGRAFI.........................................................................................................216

PASQYRA E TABELAVE

Tabela 1.2.2. 1. Organizimi i kurrikuls s gjuhs amtare n disa vende sipas

kompetencave dhe fushave t studimit.........................................................................29

Tabela 1.2.2. 2. Ort msimore vjetore t gjuhs amtare n disa vende evropiane
(klasa 1-9).....................................................................................................................30

Tabela 1.2.2. 3: Ort msimore t gjuhs shqipe dhe mesatarja evropiane (klasa 1-
9)...................................................................................................................................31

Tabela 1.2.2. 4. Shprndarja e orve msimore javore n kurrikuln e gjuhs amtare,

krahasuar me disa nga fushat e tjera t t nxnit n vendet evropiane.........................32

Tabela 1.2.2. 5. Numri i orve msimore prgjat 9 viteve t arsimit baz pr linjn e
t lexuarit......................................................................................................................32

vi
Tabela 1.2.2. 6. Numri i orve msimore prgjat 9 viteve t arsimit baz pr linjn e
t lexuarit, t folurit, t shkruarit..................................................................................34

Tabela 2.1.2 1. Aftsit folse t fmijve n nj or msimi qytet.............................49

Tabela 2.1.2 2. Aftsit folse t fmijve n nj or msimi fshat.............................50

Tabela 2.1.2 3. Aftsit folse t fmijve n nj or msimi fshat & qytet................51

Tabela 2.1.2 4. Lista e tipareve t nxnsve gjat diskutimit.......................................52

Tabela 2.2.2 1. T dhna mbi cilsin e t lexuarit .....................................................63

Tabela 2.2.2 2. Ndjeshmria e msuesve ndaj t lexuarit t nxnsve........................69

Tabela 2.4.1 1. Numri i paragrafve dhe i fjalive.........................................................80

Tabela 2.4.1 2. Raporti i fjalive t thjeshta dhe t prbra...........................................83

Tabela 2.4.1 3. Lloje fjalish t prbra n eset n shqyrtim klasat e shtata ...............84

Tabela 2.4.1 3. Lloje fjalish t prbra n eset n shqyrtim klasat X.........................85

Tabela 2.4.1 3.2. Lloje fjalish t prbra n eset n shqyrtim total VII+X................86

Tabela 2.4.1 4. Numri i gjymtyrve n fjalit e thjeshta dhe t prbra.......................87

Tabela 2.4.1 5. Raporti i gjymtyrve n fjalit e thjeshta dhe t prbra.....................89

Tabela 2.4.1 6. Raporti i gjymtyrve t fjalis .............................................................90

Tabela 2.4.1 7. Lidhza t ndryshme n ese. Krahasim klasa X dhe VII.....................91

Tabela 3.1.3 1.1. Analiza e punve me shkrim n leksikologji (Peqin )....................101

Tabela 3.1.3 2. Analiza e punve me shkrim n morfologjike (Tirane qytet )...........102

Tabela 3.1.3 2.1. Analiza e punve me shkrim n morfologjike (Tirane qytet).........103

Tabela 3.1.3 2.2. Analiza e punve me shkrim n morfologjike (Peqin)... ...............107

Tabela 3.1.4 .3. Analiza e punve me shkrim n sintaks (Tirane qytet )..............109

Tabela 3.1.4 3.1. Analiza e punve me shkrim n sintaks (Peqin ).....................111

Tabela 3.1.4 4. Pyetsori i msuesve n lidhje me perceptime gramatikore.............113

Tabela 3.1.5 1. Analiza e punve me shkrim n drejtshkrim (Tirane qytet).............118

Tabela 3.1.5 2. Analiza e punve me shkrim n drejtshkrim (Peqin)........................119

Tabela 3.1.5 3. Drejtshkrimi i fjalve t prejardhura.................................................121

vii
Tabela 3.1.5 4. Fjalt me prqindjen m t madhe t gabimeve n test, klasat VI
XII..............................................................................................................................122

Tabela 3.1.5 5. Prmbledhse e gabimeve t nxnsve n prdorimin e shkronjs s

madhe.........................................................................................................................128

Tabela 4.1.1 1. Mbi perceptimin e msuesve n lidhje me strukturn e modelimit t

msimdhnies.............................................................................................................144

Tabela 4.2.2 2. Struktura e veprimtarive msimore sipas modelit t zhvillimit t

mendimit kritik...........................................................................................................145

Tabela 4.2.2 3. Hapat procedural t nj veprimtarie msimore................................145

Tabela 4.2.3 1. Teknika dhe strategji pr msimin e gjuhs shqipe...........................152

Tabela 4.2.3 2. Teknika msimdhnieje.....................................................................153

Tabela 4.4.1 1. Perceptimi i msuesve n lidhje me kreativitetin..............................156

Tabela 4.5 1. Tabela e integrimit ...............................................................................164

Tabela 4.5 2. Qndrimet e msuesve n parimet e integrimit...................................165

PASQYRA E GRAFIKVE

Grafiku 2.1.2 1. Aftsit folse t fmijve n nj or msimi qytet...........................49

Grafiku 2.1.2 2. Aftsit folse t fmijve n nj or msimi fshat...........................50

Grafiku 2.1.2 3. Aftsit folse t fmijve n nj or msimi fshat & qytet..............51

Grafiku 2.2.2 1. Numri i nxnsve gjithsej..................................................................64

Grafiku 2.2.2 2. Ngrnia dhe shtimi i shkronjave gjat leximit ...................................64

Grafiku 2.2.2 3. Fjal t prsritura gjat leximit.........................................................65

Grafiku 2.2.2 4. Lexim i ndryshm i fjalve.................................................................65

Grafiku 2.2.2 5. Gabime gjithsej(jo/nx) n tekstet e lexuara .......................................66

Grafiku 2.2.2 6. Sasia e fjalve t lexuara n 1 minut ...............................................66

Grafiku 2.2.2 7. Mesatarja e fjalve t lexuara n minute............................................67

Grafiku 2.2.2 8. % e saktsis n t lexuar ................................................................67

Grafiku 2.2.2 9. Ndjeshmria e msuesve ndaj t lexuarit t nxnsve........................70

Grafiku 2.4.1 1. Paraqitja grafike pr klasn X ............................................................81

viii
Grafiku 2.4.1 2. Paraqitja grafike pr klasn e VII AMU.............................................81

Grafiku 2.4.1 3. Paraqitja grafike e totaleve t dy klasave............................................82

Grafiku 2.4.1 4. Paraqitja grafike e prqindjeve t dy klasave.....................................82

Grafiku 2.4.1 5. Raporti i fjalive t thjeshta dhe t prbra..........................................83

Grafiku 2.4.1 6. Paraqitja grafike e tabels nr 3............................................................84

Grafiku 2.4.1 7. Lloje fjalish t prbra n eset n shqyrtim klasat X........................85

Grafiku 2.4.1 8. Paraqitja grafike e dy klasave s bashku............................................85

Grafiku2.4.1 9. Lloje fjalish t prbra n eset n shqyrtim total VII+X..................86

Grafiku 2.4.1 10. Paraqitja grafike pr klasn e 10.......................................................87

Grafiku 2.4.1 11. Paraqitja grafike pr klasn e VII AMU...........................................88

Grafiku 2.4.1 12. Paraqitja grafike e totalit t dy klasave s bashku............................88

Grafiku 2.4.1 13. Paraqitja grafike n prqindje pr dy klasat......................................89

Grafiku 2.4.1 14. Paraqitja grafike pr totalin e dy klasave..........................................89

Grafiku 2.4.1 15. Paraqitja grafike e tabels nr 5..........................................................90

Grafiku 2.4.1 16. Paraqitja grafike e tabels nr 6..........................................................90

Grafiku 3.1.3 1. Analiza e punve me shkrim n leksikologji (Tirane qytet )...........101

Grafiku 3.1.3 1.1. Analiza e punve me shkrim n leksikologji (Peqin )..................103

Grafiku 3.1.3 2. Analiza e punve me shkrim n morfologjike (Tirane qytet ).........104

Grafiku 3.1.3 2.2. Analiza e punve me shkrim n morfologjike (Peqin )................107

Grafiku 3.1.4 3. Analiza e punve me shkrim n sintaks (Tirane qytet )................110

Grafiku 3.1.4 4. Analiza e punve me shkrim n sintaks (Peqin).........................112

Grafiku 3.1.4 5. Pyetsori i msuesve n lidhje me perceptime gramatikore............114

Grafiku 3.1.5 1. Analiza e punve me shkrim n drejtshkrim (Tirane qytet).............118

Grafiku 3.1.5 2. Analiza e punve me shkrim n drejtshkrim (Peqin)........................120

Grafiku 3.1.5 3. Grafik prmbledhs i gabimeve veri-jug,klasa VI-XII.....................124

Grafiku 3.1.5 4. Grafik prmbledhs i gabimeve .......................................................125

ix
Grafiku 3.1.5 5. Prmbledhs i gabimeve t nxnsve n prdorimin e shkronjs s
madhe..............................................................................................128

Grafiku 4.4.1 1. Perceptimi i msuesve n lidhje me kreativitetin.............................157

Grafiku 4.5 2. Qndrimet e msuesve n parimet e integrimit..................................165

x
 HYRJE

Punimi shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n

shkoll sht nj prpjekje pr t ofruar fakte, parime, trajtesa shkencore t
problemeve gjuhsore didaktike dhe metodike pr msimdhnien e gjuhs shqipe,
kryesisht n arsimin parauniversitar.

Msimi i gjuhs shqipe n arsimin 9-vjear ndr vite sht shoqruar me ndryshime
t rndsishme t cilat kan prekur pjesn prmbajtjesore t ksaj lnde si dhe pjesn
e procesit dhe metodologjis t msimdhnies dhe t nxnit. Kto ndryshime kan
prbr risi t fuqishme didaktike, t cilat i kan dhn msimit t gjuhs shqipe nj
panoram t re, si n planin kurrikular prmbajtjesor, ashtu edhe n at t procesit
t msimdhnies dhe t nxnit.

Sigurisht i gjith ky proces ndryshimesh, hap pas hapi dhe vit pas viti, ka kaluar
prmes nj praktike vlersuese nga aktort q e kan krkuar dhe zbatuar at.

Duhet t pranojm se nj kurrikul sado e avancuar t jet, duhet praktikuar n

shkoll pr tu br pjes e ndryshimit dhe e mentalitetit t ri nga msuesit, t cilt e
zbatojn dhe e prkrahin at. Kjo do t thot se me gjith ndryshimet dhe risit e
prcjella kan dal n pah problematika t ndryshme n lidhje me arritjet n fjal.

Shkolla dhe msuesit kan pr detyr q, n tr veprimtarin e tyre, t nxitin nxnsit

pr t fituar e zotruar kompetenca gjuhsore, pr t'i br kto kompetenca m t
pasura, m t kndshme dhe m t larmishme, n mnyr q ata (nxnsit) t krijojn
prvojat e tyre, duke i dhn kuptim t menduarit, nprmjet t folurit me goj dhe t
shprehurit me shkrim.

Lnda e gjuhs shqipe ka nj rndsi t veant n kurrikuln e arsimit

parauniversitar. Nprmjet ksaj lnde, nxnsit: fitojn njohuri dhe demonstrojn
shkathtsi, vlera dhe qndrime rreth sistemit gjuhsor t shqipes; fitojn njohuri dhe
demonstrojn shkathtsi, vlera dhe qndrime pr t komunikuar n mnyrn e duhur
(t folurit, t dgjuarit, t lexuarit dhe t shkruarit. 1

Gjuha shqipe sht mjet pr t shprehur ndjenjat, idet, besimet, vlerat, dijet dhe
siguron mundsi q nxnsit t ndiejn fuqin e gjuhs si nj mnyr pr t shprehur
eksperiencat e tyre dhe pr t thyer barrierat q ndajn individt. Msimi i gjuhs
shqipe n shkoll mundson zhvillimin e kompetencave gjuhsore, n mnyr q t
bhen qytetar aktiv dhe me aftsi t mjaftueshme pr rritjen intelektuale prmes
gjuhs. Gjuha shqipe, si asnj lnd tjetr mundson zotrimin e kompetencave kye,
t prcaktuara n Kornizn Kurrikulare, si t domosdoshme pr nj individ i cili
duhet t prmbush me sukses krkesat personale, shoqrore dhe profesionale. 2

1
Kurrikula e gjuhs shqipe, MAS, Tiran, 2015
2
Kurrikula e gjuhs shqipe, MAS, Tiran, 2015

xi
N kt punim rndsi i kushtohet formimit gjuhsor t nxnsve, formim i cili n
nj shkall t lart varet dhe nga krkesat e kurrikuls n lidhje me reflektimin e tyre
pr pun t pavarura krijuese dhe argumentuese.

Fytyra e re me t ciln paraqitet arsimi yn sot, normalisht q ka nevoj pr koncepte

t reja n mnyrn e perceptimit dhe t organizimit t kurrikulave, ors s msimit
dhe vendosjes s msuesit n nj tjetr pozicion t ri, duke e br nxnsin
pjesmarrs aktiv n procesin e msimdhnies e msimnxnies; duke sjell kt
frym t re, si nj z ndryshe n interpretimin e parimeve didaktike dhe ndryshimeve
kurrikulare n kontekstin e ri t arsimit shqiptar sot; duke prshkruar me hollsi
interpretime teorike dhe praktike, duke ndrthurur teorin me praktikn, e
interpretimit t ors msimore dhe mjeshtris s msuesit pr ta shndrruar orn e
msimit n nj bashkpunim aktiv me nxnsit.

Gjat krkimeve disavjeare, burimet e shfrytzuara pr kt punim jan t shumta

dhe t ndryshme. Prmes tij vijn n mnyr t sintetizuar parime, kritere, strategji t
kulturs s msimdhnies t njohura m par dhe t grshetuara me zhvillime t sotme
pr msimin e gjuhs amtare, gjithashtu trajtohen edhe shtje konceptuale dhe
prmbajtjesore n t gjith komponentt e t msuarit t gjuhs si n t folurit; t
lexuarit , t shkruarit dhe shtje t t msuarit t gjuhs n prdorim n t gjitha
nivelet e sistemit t saj gramatikor. shtjet e msimdhnies dhe nxnies kan qen
objekt studimi i kapitujve vijues t punimit prmes t cilave jan ofruar zgjidhje
bashkkohore dhe modele msimdhnieje funksionale n qendr t t cilave qndron
puna e nxnsve e udhhequr nga msuesit.

Njkohsisht, praktika dhe pedagogjia e prdorur, v theksin se t nxnit nuk mund t

konsiderohet m si nj proces unik dhe i pavarur, pasi me shpejtsin e t ecurit t
teknologjive moderne, dalin n pah nj sr problematikash q lidhin didaktikn me
shum disiplina apo fusha t tjera t dijeve, t cilat ofrojn hapsira pafund edhe pr
t msuarit e gjuhs.

Hulumtimet e bra pr shtje t caktuara t shtrira prgjat punimit dhe n

prshtatje me krkimin dhe gjetjet respektive na lejojn t nxjerrim n pah disa
prfundime n lidhje me kto shtje. Pr kt qllim objekt krkimi kan qen
dokumentet, shkresat, librat, botimet e shumta t natyrs arsimore,: programe
shkollore, ligje, udhzime, akte ligjore t ndryshme, revista arsimore, por dhe botime
shkencore n literatur t huaj. Nj burim i vlefshm kan qen dhe informacionet
nga interneti. Pa dyshim, dshmia e gjall (bashkbisedimi me shum msimdhns,
miq dhe koleg t mi), sht nj fakt i pamohueshm.

Bibliografia e shfrytzuar pr kt disertacion sht e larmishme, ajo sht vjel

nga arkivat, tekstet e gjuhs shqipe, nga literatura e hershme e deri n botimet m t
fundit t cilat na kan lejuar pr t prmbledhur dhe analizuar problematika, t cilat
e kan pasuruar dhe kan ndihmuar n paraqitjen e plot t shtjeve n sythat dhe
kapitujt e punimit. Gjithashtu prmes shfrytzimit t ksaj literature kemi mundur t

xii
hedhim drit n situatn e derisotme, duke evidentuar prvojat me vler dhe sidomos,
duke ngritur shqetsimet e rrugt e zgjidhjes t situatave t vshtira, t cilat i nxjerr
prpara realiteti i shkollave.

Nj mori situatash t prshkruara, nga anketimet, instrumentet matse prkthyer n

tabela dhe grafik, informacionet nga dokumentacioni kurrikular, modelet e
larmishme mbi t shkruarit, t lexuarit e t folurit, krijojn nj parashtrim binds e t
besueshm, q duam t mbrrij shkolla jon, n rrug sa m optimale n
prvetsimin shumplansh t gjuhs shqipe nga shkollart tan, me tr thesaret dhe
magjin e tingujve e t kuptimeve q ajo mbart.

xiii
 Albana Tahiri

Metodologjia e punimit

Studimi shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n

shkoll sht rezultat i nj pune hulumtuese disavjeare. Hulumtimet kryesisht
mbshteten n literaturn e vjetr e t re q i sht kushtuar msimit t gjuhs shqipe
n shkoll. Metodat e krkimit pr kt studim, cilsore dhe sasiore, vjelja e nj
bibliografie sa t hershme aq dhe t sotme ka qen nj ndr piksynimet kryesore pr
t br nj trajtim hulumtues, krkues, zbatues dhe origjinal n fushn e msimit t
gjuhsis t zbatuar. Shqyrtimin e ksaj literature dhe botimeve shkollore e pasuron
dhe prvoja 20 vjeare e autores s ktij punimi.

Pr nj analiz m t plot prshkruese dhe krahasuese jan shqyrtuar punime

monografike t autorve vendas dhe t huaj, punime aplikative me karakter didaktik
n fushn e gjuhs, tekste msimore t gjuhs shqipe, plane e programe msimore.
Metodika e didaktika pr msimin e gjuhs shqipe, jan vn n objektin e studimit
teste, ese, pyetsor dhe shum punime t nxnsve etj.

Aspektet metodologjike t ktij punimi:

a. Vzhgimi dhe hulumtimi. N kt studim sht hulumtuar n literatura m t

hershme si dhe t kohve t fundit n fushn studimeve t msimdhnies s
gjuhs shqipe.

b. Krkimi dhe skedimi. Literatura e shtjelluar, e skeduar, e referuar n kt

studim, na ka shrbyer pr t mbshtetur fakte e t dhna t ndryshme, t cilat jan
krahasuar e reflektuar dhe na kan dhn mundsi pr daljen n prfundime.

c. Analiz deskriptive dhe krahasuese t teksteve. Na ka mundsuar pr nj

analiz strukturore, prmbajtjesore, t ktij dokumentacioni duke evidentuar risit
didaktike nga njra periudh kohore n tjetrn..

d. Anketa, pyetsor. Pr qllime t caktuara t aplikimit t studimit jan br

disa anketime e pyetsor, q lidhen me shtje t msimit t gramatiks e m gjer.

e. Data bast e rezultateve. Mbi bazn e pyetsorve jan dhn rezultatet, t

pasqyruara n tabela e grafik dhe diagram.

f. Referencat n kt studim pasqyrojn jo vetm referimin e burimit, por

edhe shpjegime e thellime t mtejshme n lidhje me shtjen pr t ciln ato jan
prdorur.

g. Analiza SWOT. Kjo analiz sht prdorur n disa aspekte t punimit pr

t evidentuar pikat e forta e t dobta n plan-programe e tekste msimore,
mundsit dhe rrezikshmrin.

1
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

Struktura e tems dhe prmbajtja

Studimi shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

sht konceptuar n katr kapituj.

Kreu I shtje konceptuale, planifikim, zhvillim kurrikule n fushn e t

msuarit t gjuhs. trajton shtje thelbsore t cilat lidhen me politika parime,
amtare; me modele dhe prvoja rajonale n fushn e msimit t gjuhs amtare; me
kritere t prgjithshme dhe specifike pr msimin e gjuhs shqipe n shkolln
shqiptare etj.

N kt kapitull hidhet nj vshtrim mbi parimet, kriteret, strategjit pr msimin e

gjuhve n trsi. Duke iu referuar studiuesve dhe specialistve q jan marr me
krijimin e politikave t reja mbi msimin e gjuhve n fusha t tilla, si: gjuhsi t
aplikuara dhe qndrime t reja mbi t . Edhe pse tema e politikave gjuhsore n arsim
sht nj fush e madhe, hulumtuesit n kt fush e ndajn besimin e tyre n rolin
qendror t msimit t gjuhs dhe prdorimin e gjuhs n institucionet arsimore. N t
vrtet, pjesa m e madhe e edukimit prfshin ndrveprimet komplekse gjuhsore n
mes t nxnsve dhe msuesve, si dhe n mesin e vet nxnsve. Kto ndrveprime
reflektojn dhe formn e hierarkive gjuhsore t cilat prbjn komponentt
thelbsore n sistemet e gjera shoqrore, politike dhe ekonomike. Mbshtetja n
teorit e t nxnit dhe msimit t gjuhs, mund t kontribuoj n mnyr t
konsiderueshme n prmirsimin e trajnimit dhe ofrimit mnyr nxnie m t mir t
gjuhs.

N kapitullin e par rndsi merr dhe shtja e msimit t gjuhs amtare. Koht e
fundit n t gjitha dokumentet e Kshillit t Evrops por edhe t organizmave t tjera
n fushn e edukimit i sht kushtuar nj vmendje e veant ksaj shtje ,ku n nj
vend demokratik gjithsecili ka t drejt pr t msuar gjuhn e nns s tij. Arsimi n
gjuhn amtare do t thot arsim n t gjitha kurset (histori, letrsi, matematik, etj.) n
gjuhn amtare. N dobi t ktij punimi studimet mbi prvojat rajonale na japin nj
informacion t sakt mbi strukturn dhe fushat e studimit t gjuhve amtare n vendet
t ndryshme. Disa t dhna krahasuese mes Shqipris dhe vendeve t tjera evropiane
mbi strukturn e msimit t gjuhs dhe letrsis ndihmojn n gjetjet tona pr kt
studim. Struktura e kurrikulave t vendeve t ndryshme dhe n prgjithsi praktikat
botrore pr msimin e gjuhve kryesisht jan t mbshtetura n parimet kriteret dhe
nivelet e rekomanduara nga portofoli evropian i gjuhve, t cilin e kan pranuar dhe e
zbatojn pothuajse t gjitha modelet evropiane dhe me gjer, dhe ku, edhe praktikat e
shkolls shqiptare po afrohen drejt ksaj kornize.

Kreu II N kapitullin e dyt q mban titullin shtje konceptuale dhe

prmbajtjesore t strukturs s programit trajtohen disa problematika si; t folurit -
shtje konceptuale dhe prmbajtjesore; t lexuarit-shtje konceptuale dhe
prmbajtsore; t shkruarit

2
 Albana Tahiri

Boshtin e ktij kapitulli e prbjn problemet q lidhen me konceptin,prmbajtjen dhe

strukturn e programit msimor. Kshtu n shtjet q lidhen me procesit t folurit, i
par ky si nj proces i rndsishm intelektual dhe edukativ, mundson realizimin e
shum marrdhnieve komunikative mes njerzve dhe praktikimi i ushtrimeve dhe
strategjive pr zhvillimin e mtejshm t ktij procesi, trajtohen n pjesn m t
rndsishme t ktij sythi brenda ktij kapitulli. Duke e par t folurit si nj nga
elementet ky pr realizimin e komunikimit, vmendja drejtohet te shkolla.

Detyra e fushs s t folurit n shkoll s pari lidhet me shtjen e prputhjes s t

folurit me standardin e gjuhs standarde, detyr kjo me shum rndsi e msimit t
gjuhs shqipe n shkoll.

Rol t rndsishm luajn hulumtimet n lidhje me qndrimet e fmijve dhe

prqendrimin e tyre n lidhje me situata t ndryshme t t folurit n grup. Jan trajtuar
nj sr aktivitetesh msimore q promovojn zhvillimin e t folurit.

Ndrkoh n kt kapitull nj shtrirje t gjer zn edhe problemet e t lexuarit, duke i

par ato m tepr n nj optik aktuale, duke nxjerr t dhna dhe gjetje ,t cilat na
ndihmojn pr qndrime dhe prfundime n lidhje me t lexuarit. Ato kan rndsi jo
vetm pr njohjen dhe didaktikn e trajtimit t ktij problemi, por edhe pr analizn e
nj situate, e cila n mbar botn krkon zgjidhje t reja dhe q ka t bj me
prmirsimin e cilsis s t lexuarit, dhe ndikon drejtprdrejt n prmirsimin e
cilsis s t nxnit dhe suksesit t nxnsve.

Vshtrimi mbi t shkruarin, i cili prbn nj syth tjetr t ktij kapitulli,prqendrohet

kyesisht n nj analiz t gjer q iu jan br punve me shkrim t nxnsve dhe
problematikave q kan dal nga nj hulumtim me karakter psiko-gjuhsor dhe q
lidhet konkretisht me sintaksn e punve me shkrim dhe zhvillimin e mendimit kritik
t nxnsve prmes punve me shkrim. Problematika e ktij sythi dhe gjetjet kan
qen shum t veanta, me t dhna pr t cilat nuk sht folur m par, t cilat na
kan br t ndalim n disa prfundime me karakter t shumanshm: gjuhsor,
psikologjik, didaktik etj.

Nprmjet analizs s zhvilluar mbi punimet e nxnsve kemi trajtuar rndsin e

shkrimit dhe vlersimin e shkrimit, i cili prdoret pr nj shumllojshmri qllimesh
t prshtatshme, si brenda klass dhe jasht saj. Pavarsisht nga prdorime t
ndryshme pr t cilat vlersimi i shkrimit prdoret, parimet e prgjithshme dhe
ndrthurjet jan t ngjashme.

Kreu III Trajton probleme t gramatiks dhe drejtshkrimit t zbatuara n

shkoll. Njohurit dhe ushtrimet gramatikore nuk organizohen vetm q nxnsit t
aftsohen pr t'i shprehur mendimet dhe ndjenjat e tyre, por kan si qllim q t
ndikojn edhe n aftsimin e nxnsve pr ti shprehur mendimet dhe ndjenjat e veta
sa m mir me shkrim, si n prmbajtje, ashtu edhe n formulimin e tyre nga ana
strukturore. Kjo prbn aspektin funksional t procesit t msimit t gjuhs, i cili
sht dhe nj aspekt mjaft i rndsishm q ka trhequr dhe trheq vmendjen pr

3
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

studime eksperimentale n fushn e pedagogjis s gjuhs n shkoll. Vshtirsit n

klas shpesh krijohen edhe pr shkak t teksteve msimore apo ushtrimeve t
paprshtatshme t dhna pr nxnsin,si nga ana strukturore dhe fjalori i prdorur.
Duke br nj grshetim t gjuhs me gramatikn dhe tendencs s re t msimit t
gjuhs si nj mjet komunikimi brenda t cils funksionon dhe sistemi gjuhsor me
gjith komponentt e tij prbrs.

Gramatika ka pr detyr ti bj nxnsit t zot ta shkruajn dhe ta flasin gjuhn

amtare mir, drejt dhe pa gabime n t gjitha format e saja, q ti lidhin mir dhe ti
shprehin qart mendimet e tyre, si n t folur ashtu edhe n t shkruar.

Drejtshkrimi dhe drejtshqiptimi jan t lidhur n mnyr organike dhe ndrvaren njri
me tjetrin pr faktin se gjuha shqipe mbshtetet n parimin fonetik ku fjalt shkruhen
ashtu si shqiptohen. Njohurit gjuhsore merren prmes morfologjis, sintakss,
leksikologjis, drejtshkrimit, kulturs s gjuhs. Kjo bn q fjalorit t nxnsve tu
shtohen shum terma nga kategori gramatikore t ndryshme. N kt kapitull rndsi
t veant i kemi kushtuar dhe hulumtimit ton n arsimin parauniversitar duke
studiuar e analizuar drejtshkrimin e nxnsve, n kampione nxnsish, n klasat e
arsimit parauniversitar. Shqyrtimi i problematikave q kan dal jan analizuar n
tabela dhe grafik duke nxjerr n pah prfundime ku na kan uar drejt gjetjeve
shum t rndsishme edhe n kt fusha t studimit t gjuhs.

Kreu IV Risi didaktike dhe modele msimdhnieje Synimi i ktij kapitulli

ka qen t ofrojm modelet m t mirat t msimdhnies dhe t nxnies t prshtatura
pr msimin e gjuhs n prgjithsi dhe t fushave t studimit t saj n veanti.
Kshtu vend t gjer n kt kapitull ka zn modeli i zhvillimit t mendimit kritik
prmes lexim shkrimit, kreativiteti gjat msimit t gjuhs, msimdhnia e integruar
n fushn e gjuhs, t msuarit me tema, t msuarit me kompetenca etj.

Risit didaktike n procesin e msimdhnies vijn n nj kndvshtrim t ri

bashkkohor. Mendimi kritik dhe struktura e zhvillimit t mendimit kritik n
kurrikulumin e gjuhs shqipe, par n kndvshtrimin pr t prmirsuar t nxnit me
an t motivimit t nxnsve dhe krijimit t nj konteksti t pasur t nxni dalin n
pah n sythin e t ktij kapitulli. Duke vendosur m shum theksin tek konteksti dhe
zbatimi i njohurive se sa te memorizimi i fakteve hedhim drit drejt t msuarit pr t
br duke kaprcyer hapa nga t msuarit pr t ditur. Jo far di, por far di t bj
nxnsi ky sht nj parim didaktik q duhet t jet n qendr t t msuarit t
gjuhve. Msimdhnia vendoset n kontekste autentike q i ndihmon nxnsit t
msojn nga prvoja reale dhe q transferohen lehtsisht jo vetm n memorien
pasive t tij, por n at aktive q i nxit pr t nxjerr produkte pune.

Kreativitetin n punim e kemi trajtuar dhe par kryesisht duke hulumtuar n krkime,
se si aktivitetet krijuese, duhen vlersuar n mnyr sistematike. N kt kapitull
rndsi i kushtohet metodave, teknikave, formave dhe mjeteve msimore, q
mundsojn msimdhnien dhe msimnxnien e gjuhs shqipe n rrethanat

4
 Albana Tahiri

bashkkohore. Qasjet e reja n msimdhnie prgjithsisht dhe n veanti metoda q

nxisin msimdhnien me n qendr nxnsin n lndn e gjuhs shqipe, do t jen
prolog i ktij kapitulli, pr ti ln vend trajtimit t zhvillimit t msimeve model.

Integrimi dhe t msuarit me tema vijojn t jen pjes prbrse t ktij kapitulli.
Duke i ruajtur si n plan konceptual por edhe n plan praktik kemi dashur t shprehim
se n praktikn e shkolls shqipe kan hyr koncepte dhe modele t reja
msimdhnieje t cilat po i japin vrull t nxnit n prgjithsi dhe veanrisht t
msuarit t gjuhs si nj nga elsat q siguron cilsin dhe suksesin pr nj formim
gjuhsor t suksesshm.

T msuarit me kompetenca si nj nga risit didaktike t kohve t fundit synon q t

orientoj msimdhnien dhe msuesit drejt t nxnit, duke i dhn atij liri
profesionale, e cila finalizohet nn arritjet e nxnsve dhe drejt produkteve finale t t
nxnit.

KREU V Struktura dhe modele msimdhnieje. Synimi i ktij kapitulli ka

qen t ofrojm modelet m t mirat t msimdhnies dhe t nxnies n t gjitha linjat
fushat e msimit t gjuhs, msime t integruara, msime nga t msuarit me
kompetenca, me projekte. N pjesn e fundit t ktij kapitulli prmes modeleve t
msimdhnies paraqiten se sa t rndsishme jan ato kur hartohen dhe analizohen n
shum plane. T shoqruara me nj analiz procesi ne ktu pasqyrojm jo vetm
objektiva q duam t arrijm por edhe strategji dhe teknika q na mundsojn arritjen
e qllimeve dhe objektivave t veanta t cilat na i bjn kompetencat t arritshme n
nj koh m t mir.

5
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

ABSTRAKT

Studimi shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n

shkoll sht nj prpjekje pr t ofruar fakte, parime, trajtesa shkencore t
problemeve didaktike dhe metodike pr msimin e gjuhs shqipe, kryesisht n
arsimin parauniversitar.
Kto shtje t sotme pr msimin e gjuhs mbshtetur n studime kombtare dhe
ndrkombtare duke u pasqyruar si dukuri n vende t ndryshme t bots.
Ky studim kryesisht fokusohet n shtje konceptuale dhe prmbajtjesore t t
lexuarit dhe t shkruarit si dhe gramatiks e drejtshkrimit.
Risit didaktike dhe modelet e msimdhnies n kt studim lidhen me zhvillimin
e t menduarit kritik prmes lexim-shkrimit, msimdhnies s integruar, t
msuarit me kompetenca etj.
Msimi i gjuhs shqipe n shkoll prbn nj hallk t rndsishme t formimit
gjuhsor dhe intelektual t fmijs, duke mundsuar jo vetm zhvillimin e
kompetencave gjuhsore, por edhe shprehi t mira komunikative.

Fjal kye: msim i gjuhs, kurrikul, parime, strategji, kompetenca.

ABSTRACT

The study Conceptual issues curriculum planning and development in

teaching field is an effort facts, principles, strategies, scientific theories of
didactic and methodic problems for albanian language learning especially in
preuniversity education.
These today issue for language learning are based on national and international
studies reflecting similarities of language learning in several countries in the orld.
This study is mostly focused on conceptual and content reading and writing issues,
as well of grammar and orthography.
The didactic novelty and teaching models included in this study are related to the
critical thinking and developing through reading-riting, integrated teaching,
teaching by competences etc.
Language learning at school is an important link of linguistic and intelectual
forming of the child enabling not only the development of linguistic competences,
but also good communicative expression.

Key words: language learning, curriculum, principles, strategies, competences.

6
 Albana Tahiri

FALENDERIME DHE MIRNJOHJE

Falnderime dhe mirnjohje pr Departamentin e Gjuhsis s Universitetit t

Tirans, q m mundsoi ndjekjen e shkolls doktorate dhe pr mbshtetjen q m ka
dhn gjat hulumtimit tim pr punimin e doktorats.

Falnderimin kryesor dhe mirnjohjen m t thell ia kushtoj prof.dr.Mimoza

Gjokutaj, pr orientimin, mbshtetjen , kontributin dhe besimin q tregoi ndaj puns
sime.
Falenderoj kolegt e mi q nuk ma kursyen ndihmn e tyre gjat ktij punimi
shkencor.
Falnderoj prindrit e mi q m kan mbshtetur moralisht pr kryerjen e ktij
studimi, por pa harruar familjen time t vogl dhe elsin e suksesit dhe t motivimit
n rrugn akademike, mjaltin tim ... Saimirin

7
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

KREU I

SHTJE KONCEPTUALE, PLANIFIKIM DHE ZHVILLIM KURRIKULE

1.1. Parime, kritere, strategji pr msimin e gjuhve

1.1.1. Parime dhe kritere pr msimin e gjuhs

1.1.2. Faktort socio-ekonomik, ideologjik, politik dhe

kontekstual

1.1.3. Mbi metodologjin dhe politikat e msimit t gjuhs

1.1.4. Mbi teorit e t nxnit dhe msimdhnien e gjuhs

1.2. shtje t sotme pr msimin e gjuhs amtare

1.2.1. Parime t zhvillimit gjuhsor dhe t nxnit n gjuhn amtare

1.2.2. Prvoja rajonale mbi strukturn e msimit t gjuhs

1.3. Roli i kurrikuls dhe i shkolls n zhvillimin gjuhsor t fmijve

1.3.1. Kompetenca gjuhsore ndrtimi dhe zhvillimi i tyre

1.1. Parime, kritere, strategji pr msimin e gjuhve

Studimet mbi politikat gjuhsore, si nj fush e veant krkimi kan zn

fill q n vitet 1960, kur Jozueu Fishman, Charles A. Ferguson, dhe pionier t tjer
pan nevojn pr krkime intensive dhe pr rndsin e madhe t gjuhs n proceset
e zhvillimit kombtar dhe rritjes intelektuale t do individi prmes gjuhs. Puna
krkimore e ktyre studiuesve udhhoqi rrugn n lidhjen e politikave gjuhsore me
shtjet themelore t zhvillimit social, politik dhe ekonomik t vendeve t ndryshme
pr hartimin dhe ngritjen e parimeve dhe kritereve t reja n fushn e t msuarit t
gjuhve.

Gjenerata e par e hulumtimit zgjati deri rreth viteve 1970, u pasua nga nj periudh
qetsie gjat viteve 1980. N t vrtet, kjo periudh e reflektimit, pr shum studiues
njkohsisht shrbeu si nj koh zhgnjimi n studimet e politikave gjuhsore. N
dekadn e kaluar, ne kemi qen dshmitar t rritjes s shpejt t nj brezi t
hulumtuesish t rinj, n lidhje me rikonceptimin dhe publikimet e bra mbi gjetjen e
politikave t reja gjuhsore.

Kjo val e re e hulumtimeve e ka zgjeruar fushn e studimeve mbi gjuhsin e

aplikuar nga fokusi i mparshm mbi gjuhn dhe zhvillimin e saj, duke kaluar dhe
prfshir shqetsime t tjera t tilla, si roli i politikave gjuhsore n krijimin,

8
 Albana Tahiri

mbajtjen dhe rritjen e qytetaris n lidhje me formimin gjuhsor t do individi, roli i

t cilit n shoqri do t lidhej edhe me kontributet personale n lidhje me zhvillimin
social-ekonomik t do vendi. Ndryshimet q ndodhn pas viteve 90 e ktej patn
ndikime edhe n lmin e gjuhs. Sot jetojm n nj situat paprgjegjshmrie
gjuhsore, e cila sht e pakontrollueshme dhe e paprmirsueshme.1

Kshtu, studimet mbi t msuarin e gjuhve jan nj fush e re krkimesh dhe shum
t rndsishme, q kan marr vmendjen n kt periudh. Studiuesit dhe specialistt
q jan marr me krijimin e politikave t reja mbi msimin e gjuhve n fusha t tilla,
si: gjuhsi e aplikuar, gjuhsi kritike, dhe msimi i gjuhs, kan projektuar politika
kritere, parime dhe kurse t avancuara universitare n lidhje me politikat e reja
gjuhsore dhe t edukimit gjuhsor.

Edhe pse tema e politikave gjuhsore n arsim sht nj fush e madhe, hulumtuesit
n kt fush e ndajn besimin e tyre n rolin qendror t msimit t gjuhs dhe
prdorimin e gjuhs n institucionet arsimore. N t vrtet, pjesa m e madhe e
edukimit prfshin ndrveprimet komplekse gjuhsore n mes t nxnsve dhe
msuesve, si dhe n mesin e vet nxnsve. Kto ndrveprime reflektojn dhe formn
e hierarkive gjuhsore q jan komponentt thelbsore n sistemet e gjera shoqrore,
politike dhe ekonomike t barazis dhe pabarazis.

Pr shkak t rndsis q duhet t marrin shtjet e forcave kryesore q ndikojn mbi

politikat gjuhsore n arsim dhe se si kto forca kufizojn politikat dhe diskutimet
publike t alternativave mbi politikat gjuhsore, vazhdon sot e ksaj dite diskutimi i
gjer n mjedise specialistsh pr zgjidhjen dhe przgjedhjen e politikave thelbsore
n lidhje me msimin e gjuhve.

N grupe studiuesish po bhen diskutime dhe krkime pr t argumentuar brenda nj

fokusi t ngusht pr zgjedhjen e fushave studimore pr t msuarin e gjuhs dhe
vendimmarrjen n lidhje me programet msimore dhe praktikat e msimdhnies s
ksaj fushe kurrikulare, q z vendin m t madh n tr strukturat e kurrikulave
bashkkohore n lidhje me msimin e gjuhve. N kto politika gjithnj dhe m tepr
po krkohen zgjidhje mbi aftsin e fushs pr t zhvilluar modele t mjaftueshme
teorike t politikave gjuhsore n arsim, duke i lidhur ato me punn teorike n fusha
t tjera. N mnyr t veant n kto studime shqyrtohen vlerat pr studimet e
politikave gjuhsore dhe hulumtimin "vlerat thelbsore" t individve dhe grupeve,
nocionet e qllimit dhe t arsimit konkurrues, konceptet e qytetaris, si dhe proceset
e hartimit t politikave arsimore. T gjitha kto zona ofrojn mundsi t bollshme pr
teori dhe politika gjuhsore n arsim.2

N fillim t viteve 1970 u vun re dy drejtime t reja n zhvillimin e gjuhsis s

zbatuar: Gjuhsia krahasuese dhe psikologjia e msimit t gjuhs s dyt, kto t
para nga perspektiva e krkesave arsimore. Nuk ka dyshim q gjuhsia e zbatuar e

1
Shezai Rrokaj, shtje t gjuhs shqipe, Abatros, Tiran, 2007 f. 211
2
Maria McGroarty: Politikat gjuhsore n arsim

9
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

hershme ishte e lidhur me msimin dhe nxnien e gjuhs, duke krkuar t zvoglonte
distancn mes arritjeve teorike t gjuhsis dhe realitetit t praktikave pedagogjike n
klas.3

Gjuha dhe arsimi, jan n periudh tranzicioni t vazhdueshm, ku fusha e gjuhs

sht n hendek nga paradokset q parandalojn at n prparimin e misionit t saj.
Arsimi dhe gjuha duhet t konsiderohet si nj komponent i rndsishm i politiks s
edukimit gjuhsor.

Gjuha, duke qen mjeti themelor pr shprehjen e kulturs prbn, edhe nj nga
prmasat themelore t saj. Roli i gjuhs rritet edhe m shum n kuadrin e integrimit
evropian. Por, n kushtet e nj shoqrie t hapur gjuha ndodhet para t njjtave rreziqe
dhe probleme si edhe nga kultura q bart.4

Pr arsyet e msiprme Spolski shprehet se Krijimi i politikave t reja gjuhsore n

arsim sht nj nga arenat m produktive pr t shqyrtuar ndrveprimet ndrmjet
forcave globale, kombtare dhe lokale Ai i adreson shtjet si komplekse dhe t
ndryshme, n lidhje me ruajtjen e kulturs, zhvillimin e fmijs, tregjet globale t
puns, dhe praktikat ndrkombtare t arsimit e t zhvillimit. Ai gjithashtu trajton
edhe shtjet e politikave gjuhsore q lidhen me realitetin arsimor t nj vendi,
pavarsisht nga nj njohje n rritje se politikat gjuhsore pasqyrojn vizione
konfliktuale pr arsimin, ndrtimin e shtetit, globalizimit, dhe rritjes ekonomike
(Edge, 2006; Regan, 2005). Ata shprehen se Ne kemi nevoj pr t studiuar vlerat
ideologjike dhe qllimet e reforms s politikave t arsimit n edukimin gjuhsor. 5

Zhvillimi i shpejt i gjuhsis kritike ka uar n botime artikujsh dhe librash t

shumt, si dhe n nj shkmbim prvoje t gjall n mesin e specialistve t gjuhs
q punojn n kt fush. Kurset n politikn gjuhsore n t njjtn koh, jan br
tashm t zakonshme prmes programeve pasuniversitare n arsim, gjuhsi, gjuhsi t
aplikuar dhe msimin e gjuhs. Gjuhsia kritike dhe politikat gjuhsore veprojn s
bashku n studimin e politikave gjuhsore n arsim.

Si mund t jet politika gjuhsore q n shkolla t krijoj pabarazi mes nxnsve? Si

politika mund t margjinalizoj disa student, dhe n krahun tjetr t jap privilegje
pr t tjert? Si ti bjm politikat gjuhsore m t drejta dhe humane n arsim? Kto
jan shtje t cilat krkojn qndrime dhe krkime t mtejshme.

Politikat gjuhsore n arsim paraqesin nj aren kritike n t ciln pritshmrin e nj

shoqrie pr suksesin e antarve t saj t ardhshm, jan t shprehura n t njjtn
koh, t aktivizuara dhe t kufizuara. N t gjitha politikat sociale, duke prfshir
edhe ato q lidhen me gjuhn dhe arsimin, duhet ti shohim t veprojn n nj mjedis
dinamik, shoqror, ku rrymat e tjera t ndryshimeve shoqrore, politike, ekonomike,

3
Irida Hoti, Gjuhsia e zbatuar prmes kurikuls s gjuhs shqipe, Progresi, Shkodr, 2013 f.19
4
Rami Memushaj, Politikat gjuhsore n epokn e globalizimit, Gazeta Shqip, 2012
5
Edge, 2006; Regan, 2005

10
 Albana Tahiri

psikologjike t mbajn vrullin e tyre dhe t bashkveprojn me vendimet zyrtare dhe

dit pr dit t nxisin aktivitetet gjuhsore n nivel rajoni, shkolle dhe klase. 6

Analiza e politikave gjuhsore n arsim shpesh prqendrohet n dy fusha t caktuara:

t drejtat gjuhsore n arsim, veanrisht t bazs legjislative dhe gjyqsore pr t
drejtat gjuhsore; dhe kornizat arsimore t programit dhe efektivitetit, t matura nga
vlersimet mbi prvetsimin e gjuhs. shtjet kritike mbi politikat gjuhsore lidhen
edhe me interesat n historin e shprndarjes selektive t t drejtave gjuhsore dhe
programeve arsimore dhe efektin e tyre mbi nxnsit e pakicave gjuhsore. Nj
pasqyr e detajuar historike e politikave dhe ngjarjeve q kan ndikuar n trajtim
gjuhsor t t drejtave arsimore gjuhsore lidhet kryesisht me trajtimin gjuhsor t
emigrantve dhe programet specifike t ngritura pr ta n vende t ndryshme. Politikat
gjuhsore pr kt shtje, gjat gjith historis kan arritur kulmin n analizn e
perspektivave pr edukim dygjuhsh dhe ringjalljen e gjuhs amtare n prgjithsi dhe
t pakicave n veanti dhe mirmbajtjen e saj. Kjo analiz historike arrin n
prfundimin se e drejta e fmijve t minoriteteve apo emigrantve pr t ruajtur
gjuht e tyre n shtpi mbetet ende pr tu studiuar.

Modeli amerikan mbi prdorimin e t drejtave gjuhsore n arsim ka t bj me

shtjen se sa sht e nevojshme t bhet dallimi mes t drejts pr qasje n arsim, q
lejon pjesmarrjen sociale, ekonomike dhe politike dhe t drejtn pr nj arsimim t
ndrmjetsuar edhe pr msimin e gjuhs amtare. Pr nxnsit e pakicave gjuhsore,
t dy t drejtat jan thelbsore n qoft se ata jan pr t marr pjes n shoqri m t
gjer dhe pr t ruajtur vazhdimsin n gjuhn e tyre amtare.

Shumica e fmijve n mbar botn hyjn n shkolla, ku gjuha e msimit sht e

ndryshme nga gjuha e folur n shtpit e tyre. Duke pasur parasysh mbizotrimin e
diversitetit gjuhsor npr bot, gjendja e brisht e t drejtave gjuhsore n arsim
sht e dhimbshme. Nj grup i dijetarve kan filluar t adresojn shtjen n
legjislacionin shtetror, i cili ka nevoj t prmirsohet n kt drejtim. Kanadaja
sht nj vend poliglot me 11 familje t ndryshme gjuhsore, n dy gjuh zyrtare
(anglisht dhe frngjisht), dhe mbi 100 gjuh t tjera t prdorura n mnyr aktive nga
ana e emigrantve dhe pasardhsve t tyre. Hartimi i politikave gjuhsore n Kanada
sht e ndar pr arsye politike dhe praktike n baz t tri grupeve t gjuhve: gjuht
zyrtare, gjuht e emigrantve t tjer, si dhe gjuht aborigjene. Shembulli i politikave
gjuhsore pr seciln nga kto tri kategori lidhet me politikat federale t gjuhs
zyrtare pr menaxhimin e marrdhnieve t gjuhve frngjisht-anglisht.

Q nga fillimi i viteve 1980, grupet e interesit politik, dhe organizatat profesionale
kan luajtur rol t rndsishm duke rezultuar n nj konfuzion midis vlerave pr
komunitetin dhe pr vete, dhe n nj pandjeshmri t gjer ndaj parimeve dhe
traditave ligjore, n lidhje me msimin e gjuhve. Grupet e ndryshme t interesit,
prfshir edhe grupet politike t veprimit dhe ithtart e pikpamjeve t s drejts

6
Maria McGroarty, Ndikimet dhe shtjellimi n Politikat Gjuhsore Arsimore, Universiteti Arizona
Veriore

11
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

fetare, jan prpjekur pr t fituar ndikim n pozicionet konfuze dhe duke

kundrshtuar lidhur me shtje t tilla si identiteti amerikan n krahasim me
identitetet komplekse multikulturore dhe multigjuhsore etnike, me "sens t
prbashkt" thjeshtzimet e politikave arsimore, si dhe nevojn pr shpenzime.

1.1.1. Parime dhe kritere pr msimin e gjuhs

Deri m sot jan identifikuar dhe pranohen rreth gjasht parime t cilat
synojn t ndihmojn politikbrsit, studiuesit, dhe praktikuesit t ndrtojn praktika
efektive dhe t suksesshme pr msimin e gjuhve brenda konteksteve t ndryshme,
ndrsa identifikojn dhe angazhohen me sfidat q ndeshen gjat zbatimit t ktyre
praktikave.

Parimet q lidhen me t msuarit e gjuhve lidhen me bashkpunimin, relevancn,

evidencn, shtrirjen, transparencn dhe fuqizimin. Duke pranuar kompleksitetin e
natyrshm n procesin e hartimit t politiks gjuhsore, duke pranuar se si kto
parime jan zbuluar si rezultat i krkesave t globalizimit dhe t interesave t
popullsis t vendeve n t cilat msimi dhe t msuarit i gjuhs sht duke pasur nj
presion t madh, metodologjia e bazuar ne parimet pr politikat dhe praktikat e t
msuarit t gjuhve bazohet n punn aktuale, n procedurat dhe praktikat e gjuhs,
por n vend q t siguroj nj sr standardesh, kjo metodologji identifikon nj sr
parimesh q mund t ndihmojn politikbrsit n kontekste t ndryshme, t
zhvillojn politika dhe praktika gjuhsore t prshtatshme. Puna e mparshme e br
mbi standardet e lidhura me msimin e gjuhs n nj shumllojshmri kontekstesh u
ka mundsuar politikbrsve t gjuhs dhe administratorve pr t identifikuar
aspektet cilsore t msimdhnies s gjuhs dhe t ofrimit t matjes s suksesit t
programeve kundrejt ktyre objektivave. Pr m tepr, tipet e metodologjive dhe
supozimeve ne lidhje me standardet n procesin e msimdhnies dhe nxnies, jan
gjithashtu t bazuara mbi nocionin e metodologjis s msimdhnies s gjuhs, t cilat
nxjerrin n pah nj aspekt t veant t bots, i cili mund t artikulohet n interes t
marrdhnieve t pushtetit t pabarabart" 7

Pr kt arsye, duke vendosur cila metodologji sht m e prshtatshme dhe duke

prcaktuar far standardesh ofrojn kto prqasje t msimdhnies mund t shrbej
pr imponimin e kritereve dhe standardeve pr politikbrsit dhe praktikuesit, t cilt
mund t mos i gjejn kto prqasje relevante apo t suksesshme n kontekstin e tyre.
T kuptuarit e kufizimeve q nj imponim i till mund t paraqesin n kontekste t
ndryshme, me kapacitete t ndryshme pr arritjen e ktyre standardeve, ka shrbyer
q organizata profesionale n fushn e t msuarit t gjuhve t bashkpunojn pr t
zhvilluar standarde t prshtatshme dhe bashkkohore.

Zhvillimi bashkpunues pr t pasur standarde bashkkohore sht nj hap i

rndsishm n zhvillimin e programeve me cilsi t larta gjuhsore n nj gam t

7
Alastair Pennycook, The concept of method, interested knowledge and the politics of language,
TESOL Quarterly, 23, 1989 589-618

12
 Albana Tahiri

gjer kontekstesh, ku ka nj krkes gjithnj n rritje. Pr m tepr, standardet e

zhvilluara pr nj kontekst t caktuar t aplikuara n kontekste t tjera mund t
shnojn rezultate t ndryshueshme.

Si prfundim, nj sr standardesh t zhvilluara pr t rritur cilsin e t msuarit t

gjuhve n nj kontekst t caktuar nuk mund t aplikohen n kontekste t tjera.
Aspektet unike social-kulturore, politike, ekonomike, dhe historike t do vendi
individual duhet t merren parasysh kur zhvillohen politika gjuhsore, programe dhe
standarde t duhura pr kto kontekste.

N kt aspekt, specialistt dhe konsulentt q punojn dhe zhvillojn krkime n

vende t ndryshme n fushn e gjuhsis jan referenca m e mir pr t prcaktuar se
far problematikash shfaqin praktikat efektive n vende t ndryshme. Prandaj,
zhvillimi i nj metodologjie t bazuar n parimet e msiprme pr t ndikuar dhe
rritur praktikat dhe politikat e suksesshme dhe efektive sht i domosdoshm.

Nj metodologji e bazuar n parime pr praktika dhe politika t mira ofron nj

seri prej gjasht standardesh t cilat rezultojn si nj sr problematikash n nivel
lokal dhe global t cilat synojn t influencojn n politikat, praktikat dhe rezultatet e
t msuarit t gjuhve n kontekste t ndryshme. Kto parime t cilat duhen njohur n
mnyr m t detajuar jan: bashkpunim, relevanc, evidenc, shtrirje, transparenc
dhe fuqizim.

1.1.2. Faktort socio-ekonomik, ideologjik, politik dhe kontekstual

Teorit gjuhsore jan ide abstrakte rreth asaj se far prfaqson gjuha dhe
sesi ajo funksionon. Kto njohuri duhen kuptuar n aspektin e studimit t gjuhs
(nprmjet krijimit t nj gjuhe ndrmjetse-gramatiks-dhe prshkrimit t gjuhs).
Kto prshkrime gjuhsore duhen marr m pas n konsiderat pr zhvillimin e
teksteve dhe materialeve t tjera ku nxnsit jan t ekspozuar n mjedisin e tyre t t
msuarit. Me pak fjal, teori t ndryshme gjuhsore shpjegojn gjuhn n mnyra t
ndryshme, t cilat rezultojn n lloje t ndryshme t prshkrimeve t gjuhs dhe
ndikojn n zgjedhjet e teksteve dhe komponentve gramatikore t prdorura n
materialin pedagogjik q nxnsit t msojn dhe t msohen prmes tyre.

N mnyr t ngjashme, teorit e ndryshme t t nxnit dhe msimdhnies shpjegojn

sesi msimi i gjuhs zhvillohet dhe sesi t kuptuarit e ktij procesi mund t prdoret
pr qllime t msimdhnies. Kto teori u msohen msuesve gjat programeve t
tyre t trajnimit, dhe msuesit i prdorin ato n zhvillimin e praktikave t tyre
pedagogjike. Kornizat e gjuhs n shtje t arsimit ndikojn n programin msimor, i
cili nga ana e tij u jep form teksteve shkollore, dhe materialeve t tjera t
msimdhnies dhe t t nxnit n mnyr q studentt ti prdorin ato gjat orve t
msimit. Rrjedhimisht, t tre fushat e gjra teorike operojn n mnyra t ndryshme
q t japin form sjelljes s lidhur me procesin e t nxnit dhe atij t msimdhnies si
dhe materialeve q prdoren me nxnsit. Kto teori dhe fusha t ndryshme nuk jan
domosdoshmrisht t pavarura nga njra-tjetra dhe mund t prputhen dhe/ose t

13
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

ndikojn n fusha t tjera. Metodologjit tradicionale ndaj kan tendenc t

prqendrohen n faktort e politiks dhe planifikimit,ato ndrtojn kuadrin prkats
duke integruar jo vetm punn e programeve gjuhsore, por edhe praktikat n fushn
e teoris gjuhsore dhe t nxnit dhe msimdhnies.

Metodologjia e bazuar n parime pr praktikat e t msuarit t gjuhve dhe n teorit

e ndryshme gjuhsore shpjegojn gjuhn n mnyra t ndryshme, t cilat rezultojn n
lloje t ndryshme t prshkrimeve t gjuhs dhe ndikojn n przgjedhjen e materialit
pedagogjik.

Mungesa e komunikimit midis politikbrsve dhe zbatuesve (dhe aktorve t tjer),

do t thot se praktikat e suksesshme t implementuara n klas rrall ndikojn n
hartimin e politikave, dhe q praktikuesit kan akses n politik vetm pasi ajo sht
filtruar prmes kurrikuls dhe teksteve shkollore pr klasat. Ne besojm se vendimet
politike duhet t ken dy drejtime dhe brenda do konteksti msuesit (dhe aktor t
tjer, t till si ilustruesit e teksteve msimore, shkrimtart e teksteve, etj) duhet t jet
n gjendje pr t reflektuar praktikat efektive pedagogjike dhe duhet ti komunikojn
kto praktika tek politikbrsit.

Tri sfidat e mdha me t cilat prballen politikbrsit n kurrikulat e gjuhve

prfshijn (a) mangsit n t kuptuarit e qllimeve t planifikimit (b) mungesn e
bashkpunimit midis politikbrsve dhe zbatuesve, dhe (c) negocimi midis nevojave
lokale dhe krkesave t globalizimit. Raportet mes msimit t gjuhs amtare dhe
gjuhve t huaja n kontekstin global t msimit t gjuhve jan nj sfer tjetr
diskutimesh dhe kundrshtimesh q lidhet me politikat e reja n fushn e t msuarit
t gjuhve.

Qllimi i strategjive dhe politikave duhet t konsiderohet n kndvshtrimin e arritjes

s objektivave dhe rezultateve t veanta. Shpesh programet q ofrohen, mundsojn
rritjen e aftsis pr t folur gjuhn amtare apo gjuhn e huaj dhe kur vjen radha pr
t prmirsuar ofrimin e programeve t gjuhs n kontekste lokale, bie n kontradikt
me programet e tjera konkurruese nga ana e qeveris dhe agjencive humanitare.
Politika gjuhsore sht e prcaktuar nga axhendat ideologjike dhe politike t
qeverive dhe organizatave t tjera, t cilat krijojn strategjit e msimit t gjuhve.
Prandaj, qllimi i politikbrsit sht shpesh i lidhur me faktor t tjer prve
gjuhve.

Vendimet politike duhet t jen dydimensionale dhe se brenda do konteksti, msuesit

dhe aktort e tjer duhet t komunikoj me politikbrsit.

Metodologjia e bazuar n parime pr politika dhe praktikat gjuhsore lidhen me

transparencn, si "eksplicitet dhe qartsia." Transparenca e objektivave gjuhsore
mundson palt e ndryshme pr t'u angazhuar me praktikat m t mira gjuhsore q
politikbrsit mbrojn. Kjo gjithashtu u krijon mundsin krkuesve dhe
politikbrsve pr t kapur dhe kritikuar praktikat lokale mbi gjuht pr t siguruar

14
 Albana Tahiri

q vendimet mbi msimin e gjuhve jan br n baz t dshmive t praktikave t

suksesshme dhe fuqizojn komunitetet lokale.

Politika nuk mund t prkthehet n mnyr efektive n praktik pr nj sr arsyesh.

Gjat procesit legjislativ, pr shembull, politika transformohet si rrjedhoj e proceseve
politike.8 Edhe pse ndikimi politik n formulimin e politiks sht abstrakt dhe i
vshtir pr t ndryshuar, roli i msuesve n prkthimin e politiks n praktik sht
aktualisht i nnvlersuar. Msuesit vet shpesh besojn se ata kan pak pushtet pr t
ndikuar mbi politikn dhe nuk e shohin veten e tyre si zbatues t politikave t nivelit
makro.9

Politika sht gjithashtu rrall e prekshme pr praktikuesit q punojn n klasa dhe

komunitetete, dhe motivet themelore ideologjike t politikave nuk jan t qarta.
Politika sht formuluar n nivel qeverisje, por praktikuesit q jan prgjegjs pr
zbatimin e tyre, shpesh kan akses n implikimet e politiks vetm prmes kurrikuls
dhe teksteve shkollore. Disa nga shtjet rreth formulimit dhe zbatimit t politiks,
jan t lidhura drejtprdrejt me mungesn e komunikimit dhe bashkpunimit midis
politikbrsve dhe praktikuesve. Kjo munges e bashkpunimit sht e dmshme pr
procesin e politikbrjes, sepse msuesit q punojn n nj shumllojshmri
kontekstesh, kan kontakt me klasat dhe studentt n nj mnyr q politikbrsit
nuk e kan. Politikbrsit n t gjitha nivelet duhet t marrin n konsiderat praktikat
e suksesshme t msuesve n klas.

Prandaj, sht e nevojshme t sigurohemi q politikbrja sht nj proces konsultativ

q merr parasysh rolin e msuesit si pik kontakti ndrmjet objektivave arsimore t
politiks gjuhsore dhe studentve. Procesi i hartimit t politikave duhet t jet
gjithprfshirs. Msuesit duhet t jen n gjendje t komunikojn prvojat e tyre tek
politikbrsit pr tu siguruar se ajo q msohet n shkolla, sht relevante n
kontekste t ndryshme n t cilat ata punojn. Praktikuesit duhet gjithashtu t
bashkpunojn me politikbrsit pr t prcaktuar qllimet e politiks, dhe vendimet
e politikave duhet t bhen t dukshme, transparente, dhe t arritshme pr praktikuesit
duke qen n nj linj me qllimet e prcaktuara.

Kompleksiteti i planifikimit gjuhsor n lidhje me gjuhn sht i lidhur edhe me

faktin se krkesa pr msimin e gjuhve vjen nga disa burime t ndryshme t tilla si
agjencit humanitare, t cilat ofrojn fonde pr programet edukative. Politikbrsit
kan nj pozicion t vshtir, pasi ata duhet t marrin n konsiderat t gjith kta
faktor duke vepruar n t njjtn koh n interes t publikut t gjer dhe duke
prfaqsuar nevojat lokale dhe krkesat globale.

8
Nancy Horberger, Thomas Ricento, Unpeeling the onion: Language planning and policy and the ELP
Professional, TESOL Quarterly 30, 1996 f. 401-427
9
Vadehi Ramanathan, Brian Morgan, TESOL and policy enactments: Perspectives from practice.
TESOL Quarterly, 41, 2007 f. 447-463

15
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

1.1.3. Metodologjia bazuar n praktikat e msimit t gjuhs

Edhe pse ndikimi politik n formulimin e objektivave sht abstrakt dhe i

vshtir pr tu ndryshuar, roli i msuesve n prkthimin e politiks n praktik sht i
nnvlersuar.

Nj nga shtjet kye n konfliktin mes aspektit global dhe atij lokal lind n lidhje me
nocionin e Bots s gjuhs , e cila lejon q varietete t gjuhs t njihen si "variante
kulturash t kryqzuara dhe me kontentekste globale t gjuhs s folur."10

Edhe pse lvizja mbi gjuht ka ndihmuar politikisht n fuqizimin dhe legjitimimin e
varieteteve lokale t gjuhs , n 30 vitet e fundit, varietetet e rrethit t brendshm t
gjuhs standarde ende mbizotrojn mbi varietete lokale n aspekte t ndryshme.
Arsyeja pr hegjemonin e vazhdueshme t varieteteve t rrethit t brendshme t
gjuhs bhet e qart kur prdorimet e gjuhs konsiderohen n lidhje me prdoruesit e
gjuhs (Halliday, McIntosh, dhe Strevens, 1964). Nga njra an, gjuha merr form
nga prdorimet e saj; nga ana tjetr, ajo mbart me vete gjurmt q identifikojn
prdoruesit ose folsit e ksaj gjuhe. Lvizja Botrore e Gjuhve fokusohet mbi
prdoruesit, por, evidencat n rritje tregojn, se prdorimet e gjuhs jan t
prcaktuara nga komunitetet akademike, arsimore, dhe profesionale t praktiks, t
cilat ende mbshteten n gjuhn standarde. 11

Kshtu, n qoft se politikat mbi msimin e gjuhs n kontekste t ndryshme

shrbejn pr t fuqizuar komunitetet lokale duke u angazhuar me globalizimin dhe
duke u ofruar atyre akses n burimet globale, ather ajo e motivon vendin q ajo ka
nisur t zr.

Politikbrsit duhet t prcaktojn qllimin mbi t msuarin e gjuhve amtare nse

ato shrbejn pr qllime globale apo lokale, dhe nse ajo sht kryesisht pr tu
shkruar apo pr tu folur. N prcaktimin e ktij qllimi sht e rndsishme t
bashkpunohet me komunitetet lokale, praktikantt, industrit e ndryshme, dhe aktort
e tjer. Politikbrsit duhet gjithashtu t sigurohen q praktikat msimore t jen n
prshtatje me nevojat e kontekstit t veant n t ciln ato ndodhin. Prsri,
konsultimi me ekspert lokal sht elsi pr tu siguruar q praktikat MBP jan
kontekstualisht relevante. Konsultimi me ekspert dhe praktikuesit lokal do tiu
mundsoj politikbrsve t vlersojn dhe t'iu prgjigjen shtjeve q mund t
lindin kur ekspertt e huaj t promovojn nj praktik t caktuar t msimdhnies q
mund t jet n kundrshtim me praktikat lokale social-kulturore. Ashtu sikurse
Rajgopalan 12 thekson: "dija e specializuar globale" ka nevoj t prshtatet "pr t'iu
prshtatur rrethanave lokale", e cila do t siguroj q programet e gjuhs t jen t

10
Broj Kachru, Yamuna Kachru, Celil Nelson, The handbook of world englishes, Oxford, England
2006, Blockwell
11
Suresh Canagarajah, A geopolitics of academic writing, Pittsburgh PA: University of Pitsburgh
Press, 2002
12
Rajagopalan K., The language issue in Brasil: When local knowledge clashes with expert knowledge,
2005 f. 119

16
 Albana Tahiri

prshtatur n nj kontekst t caktuar. Kur programet prshtaten n kontekste lokale,

ata do t pranohen lehtsisht nga publiku dhe do t implementohen me sukses nga
praktikuesit dhe aktort e tjer. Prve ksaj, dshmit e rezultateve t programit
msimor, duhet t monitorohen pr t siguruar q kan arritur qllimet e prcaktuara
n fillim t procesit t hartimit t politikave. Kto qndrime nuk duhet t
kompromentohen dhe t mbivendosen mbi programet e msimit t gjuhs zyrtare apo
gjuhs amtare t rajoneve n t cilat shtrihen kto programe.

1.1.4. Mbi teorit e t nxnit dhe msimdhnies s gjuhs

Mbshtetja n teorit e t nxnit dhe msimit t gjuhs, mund t kontribuoj

n mnyr t konsiderueshme n prmirsimin e cilsis s t nxnit t gjuhve.
Politikat duhet t formohen pasi literatura t jet kuptuar n mnyr q ajo t mund t
prkthehet n praktik. Megjithat, teorit e msimdhnies dhe t nxnit t gjuhs
zhvilluar n kontekste qendrore, me ndikim t pakt nga teorit kryesore t t nxnit
dhe t msuarit t gjuhs, t zhvilluara n kontekste periferike, paraqesin pengesa si
n zgjerimin dhe zhvillimin e ktyre teorive dhe zbatimit t tyre n vende jo qendrore.
Nj teori sht e mir (ose e keqe) bazuar n t dhnat mbi t cilat ajo mbshtetet.
Shumica e kornizave teorike dominonte jan zhvilluar n Perndim me t dhnat e
mbledhura n kto kontekste. Kto teori jan shpesh t adoptuara dhe t promovuar
n pjesn tjetr t bots, ku praktikat lokale (t dhnat) mund ose nuk mund ti
mbshtesin ato.

Zhvillimi i programeve gjuhsore t bazuara n metodologjit msimore t importuara

nga vendet e zhvilluara sht nj zgjidhje e paprshtatshme pr msuesit, t cilt
prballen me nj sr problemesh specifike n klasat e tyre. Metoda komunikuese, e
cila ka qen gjersisht n t gjith botn, sht nj shembull. Prdorimi i metods
komunikuese sht vn n pyetje pr disa koh, sepse ajo ka "nj lloj
ethnocentricismi naiv t nxitur nga mendimi se far sht e mir pr Evropn apo
SHBA-t duhet t jet e mir edhe pr t tjert."13 Kur ballafaqohen me nj
shumllojshmri t metodologjive dhe materiale t importuara nga kontekste
perndimore dhe t promovuar nga organizatat ndrkombtare, institucionet arsimore
dhe kshilltart, ekspertt, politikbrsit, hulumtuesit dhe msuesit duhet t
prcaktojn se far sht dhe nuk sht e prshtatshme pr tu prdorur n klas dhe
brenda konteksteve t gjra arsimore. N shum raste, politikat e zhvilluara n baz
t teorive perndimore nuk prodhojn efektin e dshiruar sepse msuesit nuk shohin
rndsin e ideve dhe zakonisht ose i hedhin posht ose i prshtatin ato pr t
prmbushur nevojat n klasat e tyre. Msuesit efektiv prshtatin praktikat q u jan
dhn atyre prmes politiks dhe plan-programit pr tiu shrbyer nevojave t
nxnsve t tyre. Msuesit mund t mos ken ekspertizn, trajnimin, kohn, apo
burimet e duhura, ata mund ti refuzojn dhe t injorojn trsisht politikat dhe
materialet.

13
Chick, K. J. Safe-talk: Collusion in apartheid education, 1996. Cambridge University Press f.22

17
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

Kur ndodhin dshtime t tilla, ekspertt dhe politikbrsit shpesh arrijn n

prfundimin se msuesit lokale apo nxnsit e tyre jan dembel apo nuk kuptojn, n
vend q t reflektojn mbi natyrn e materialit ose t proceseve t politikbrjes. Mbi
kto qndrime sht e rndsishme q tu jepet msuesve akses n praktikat, prmes
trajnimit dhe zhvillimit t vazhdueshm t tyre, t cilt nga ana e tyre u mundsojn
studentve t arrijn nivele m t larta n vend q t prqendrohen n promovimin e
nj metode t veant. 14

Prve identifikimit t praktikave t mira q jan m t prshtatshme pr klasat n

nivele t ndryshme, sht gjithashtu e rndsishme t sigurohet q qllimet e
programeve gjuhsore t vlersohen prmes monitorimit dhe vlersimit t praktikave
n klas dhe arritjeve t studentve.

Politikbrsit dhe praktikuesit duhet gjithashtu t jen t vetdijshm pr nivelin e

vshtirsis s testimit dhe t kuptojn shtjet etike t prfshira.15 Nj nga shtjet
m t mdha n testimin e gjuhs sht administrimi i ktyre testeve n grupet e
mdha t studentve. N shum vende, testet me shkrim jan e vetmja form e
vlersimit q studentt t marrin n lidhje me kompetencn gjuhsore, dhe kto
vlersime n mnyr normative testojn gramatikn n vend q t testojn aftsin e
nxnsve sa i takon stilit dhe strategjive t t folurit, t lexuarit, t shkruarit.

Testimi i gramatiks n vetvete sht shum problematik n shum kontekste pr

shkak t varieteteve t shumta t gjuhve q funksionojn brenda ktyre konteksteve.
Kto varietete shpesh shihen si nnstandarde n mjediset arsimore. Pr shkak t
kompleksitetit t prfshir n testimin e gjuhs, politikbrsit duhet t konsiderojn
bashkpunimin me msuesit n krijimin e testimeve, t cilat jan t ndryshme pr
kontekstin n t cilin ato administrohen. Nxnsit duhet t testohen pr nivelin e tyre
t arritjeve brenda klass prkatse, si dhe n nj shkall m t gjer n lidhje me
standardet kombtare.

Nj mnyr pr t arritur nj ekuilibr, q t fuqizoj studentt dhe t mas zhvillimin

e tyre brenda klass, sht ti pajissh msuesit me nj nivel t duhur njohurish mbi
vlersimin n mnyr q (a) nj shumllojshmri e llojeve t ndryshme t praktikave
t vlersimit t prdoren pr t matur arritjen, (b)studentt t trajnohen q t ken
sukses n vlersimet kombtare dhe ose t standardizuara, dhe (c) nxnsit dhe
msuesit t ken akses n metodologjit vlersuese transparente t prdorur nga
administratort.

Ndikimi i teoris gjuhsore rrall sht pranuar, sepse kurrikula dhe tekstet msimore
prfshijn njohurit mbi gjuhn si msime diskrete gramatikore (bazuar n gramatikn
tradicionale apo pedagogjike), me m pak prqendrim n mnyrn se si gjuha krijon
tekstin dhe kuptimin.

14
Kumaravadivelu, B., TESOL methods: Changing tracks, Challenging trends. TESOL Quarterly 40,
2006, f. 59-81
15
Elona Shohamy, The power of tests: A critical perspective on the uses of language tests: New York:
Lougman, 2001

18
 Albana Tahiri

Mungesa e kornizave nga politikbrsit dhe msuesit, e cila filtrohet m posht tek
nxnsit ndikon n konfuzionet e shfaqura mbi metodologjit e prdorura pr
msimdhnien me qllim q ato tju prgjigjen filozofive t caktuara gjuhsore, por
edhe qllimeve t vendosura nga politikbrsit. Prve ksaj, pedagogjia e padukshme
krijon disavantazhe pr studentet, kur kurrikula dhe pedagogjia fshihet prej tyre.
Gjithashtu nocioni i ndjeshmris kulturore pr mnyrn sesi gjuha n tekstet
shkollore zgjeron dhe promovon vlerat e veanta kulturore si dhe normat dhe
prmbajtjet ideologjike sht i rndsishm n kt drejtim.

Pr shum msues npr bot, aksesi n burimet dhe mungesa e trajnimit t duhur do
t thot se kapacitetet e tyre profesionale jan mjaft t kufizuara. Prve ksaj,
mundsit pr trajnim nuk jan gjithmon t besueshme dhe kjo varet s teprmi nga
lloji i shkollave n t cilat msuesit punojn. Shum msues, mbshteten vetm n
tekstet shkollore pr t dhn msim t strukturuar dhe t mir paraqitur n drejtim t
gjuhs. Si rezultat, cilsia e teksteve shkollore shpesh prcakton masn n t ciln
nxnsit marrin ushqimin e duhur pr msimin e gjuhs.

Pr t'iu prgjigjur ktij problemi, politikbrsit duhet t ndrhyjn n programet e

arsimit t msuesve. Kjo sht e vrtet n shum vende t bots duke prfshir edhe
vendet perndimore, ku kurset pr gjuhn dhe gjuhsin jan t kufizuara dhe jo t
detajuara.

T ashtuquajturat aspekte teknike t gjuhs jan konsideruar shpesh shum t

ndrlikuara dhe t vshtira dhe pr kt arsye jan ln jasht ose jan minimizuar
n kurrikulat e trajnimit t msuesve.

Si pjes e trajnimeve pr t msuar lnd t tjera, t tilla, si: shkenc, matematik, dhe
histori, njohurit teknike dhe akademike t disiplins konsiderohen kritike. Gjuha
sht ajo q i vjen n ndihm t msuarit edhe t lndve t tjera.

Nj studim i thell i gjuhs dhe gjuhsis shpesh nuk konsiderohet si vendimtar pr

msuesit e gjuhs. Ky besim sht i lidhur me iden e gabuar se t gjith jan fols t
gjuhs amtare dhe se msuesi i gjuhs e ka dhn kontributin e tij, kur i ka msuar
gjuhn e shkruar dhe t lexuarin. Por msuesi i gjuhs ka pun edhe m tepr se kaq,
duke punuar edhe pr vlersimin gjuhsor t teksteve t lndve t tjera, por edhe t
kualifikimit nga ana gjuhsore t kolegve t tjer.

Sipas 16 Filipson, nocioni i t qenit nj fols i gjuhs amtare (ose nj prdorues ekspert
i gjuhs) jep kuptim t mjaftueshm t gjuhs pr msuesit n gjuhn e tyre amtare.
N shum kontekste, folsi i gjuhs amtare sht gjithashtu standardi i aftsis q
msuesve dhe nxnsve iu duhet pr t arritur objektiva msimore. Rritja e njohurive
dhe aksesi ndaj gjuhve do t aftsonte msuesit n kontekste t ndryshme, pr t
kuptuar varietetet rajonale t gjuhve duke u prqendruar m pak n kompetencat e
folsve t gjuhs amtare dhe m shum n prshtatjen e strategjive efektive q u

16
Robert Phillipson, Linguistic imperialism, Oxford, England. Oxford University Press, 1992

19
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

mundsojn studentve pr t komunikuar n mnyr efektive dhe efikase n nj

shumllojshmri kontekstesh.

Pedagogjia e dukshme sht nj tjetr aspekt q duhet marr n konsiderat. Politika

duhet t jet e kapshme dhe transparente pr praktikuesit e gjuhs. Njkohsisht,
praktikat dhe pedagogjit n klas duhet gjithashtu t jen t dukshme dhe duhet t
synojn pr tju mundsuar nxnsve q t krijojn aftsit e duhura pr t folur,atje
ku ata do t praktikojn gjuhn. N pedagogjin e dukshme, strukturimi i teksteve t
prdorura brenda komuniteteve t veanta t praktiks jan br t dukshme pr
studentt n mnyr q ata mund t msojn dhe t prdorin kto ligjrata n mnyr
efektive n kontekstin relevant. 17

Pedagogjit e dukshme parashtrojn se tekstet jan prodhuar brenda konteksteve t

kulturs dhe t situats, dhe se tekste t caktuara jan m t privilegjuara dhe m t
fuqishme se t tjerat. N kt mnyr, zotrimi i ktyre lloj tekstesh mund tju ofroj
m shum mundsi punsimi, arsimimi dhe hulumtimi studentve n nivel lokal dhe
ndrkombtar. Njkohsisht, praktikat dhe pedagogjit n klas duhet t bhen t
dukshme dhe duhet t synojn pr t mundsuar nxnsve q t krijojn ligjratat e
duhura.

Ndjeshmria kulturore sht nj mundsi tjetr e cila ndikon n lehtsimin pr

msimin e gjuhve. Tekstet shkollore jan hartuar pr t nxitur nj kultur t veant,
ideologjin dhe ndjenjn e identitetit. N disa tekste shkollore, fokusi sht
zhvendosur s fundmi nga promovimi i kulturs britanike/evropiane/amerikane n
krijimin dhe promovimin e teksteve shkollore rajonale n aspektin e prmbajtjes
kulturore ose q n mnyr alternative kan nj fokus global. N krahasim me tekstet
shkollore n nivele ndrkombtare, prodhimi i teksteve shkollore n nivel lokal nga
ministrit e arsimit apo bordet e krijimit t kurikulave/teksteve rreth bots shpesh
fokusohet n promovimin e idealeve kulturore kombtare. Nga njra an, kjo bazohet
n motive kulturore mjaft t njohura pr nxnsit dhe mbron kulturn kombtare nga
ndikimi i perndimit duke rezultuar n nj angazhim m t madh ndaj globalizimit.
Ky angazhim i fuqishm sht i qart nga shembuj t till si teksteve q kan rezultuar
n prhapjen e vlerave dhe kulturs nprmjet prvetsimit t kulturs. N t njjtn
koh, promovimi i nj kulture kombtare nganjher mund t jet i lidhur fort me
prmbajtje nacionaliste,fetare dhe ideologjike q promovon nj ideologji mbi t tjert,
dhe shpesh, lnda kulturore sht e kufizuar n kulturn dominante.

Fokusimi mbi kulturn zhvendos theksin nga t msuarit e zotrimit t gjuhs tek t
msuarit e vlerave kombtare dhe kulturore. Prandaj, duke respektuar kulturat
rajonale, sht e rndsishme q msimi i kulturs t mbetet n nj linj me qllimet
fillestare t programeve t gjuhs. Prfshirja e materialit nuk duhet t prjashtoj
tekste dhe ligjratat globale, t cilat aktualisht formojn ligjratat dominante mbi t
cilat njohurit jan ndrtuar dhe pr t cilat nxnsit duhet t jen n gjendje t
kuptojn dhe t angazhohen n mnyr q t kontribojn n kontekste globale.
17
James Martin, Mentoring semogenesis: Genre based literacy pedagogy. New York, 1999

20
 Albana Tahiri

Vlera e parimit t bashkpunimit duhet t zhvillohet n nivele dhe fusha t ndryshme

pr t'ju dhn z msuesve vendor, ekspertve, nxnsve, dhe aktorve t tjer (p.sh.,
prindrve, industris, etj). Ktyre palve duhet t'u jepet pushtet pr t ndikuar n
hartimin e politiks, programit msimor dhe teksteve shkollore n mnyr q kto
politika t kuptohen, pranohen, dhe prkthehen n nj praktik t prshtatshme. N
kt kuptim dalin n pah tre fusha kryesore n t cilat bashkpunimi mund t pasuroj
m tej politikn dhe praktikn msimore.

Nj komponent ky n hartimin e politikave duhet t jet t kuptuarit e nevojave t

nxnsve dhe msuesve q kan lindur si rrjedhoj e shkmbimit t njohurive n
nivelin baz. Me qasjen e tyre tek aktort ky t komuniteteve dhe shpesh duke qen
antar t komunitetit, msuesit kan nj ide m t qart t efektivitetit t praktikave
brenda nj konteksti t caktuar social kulturor.

Vendimet rreth politiks duhet t merren duke u konsultuar me ekspert n fushn e

gjuhsis, pedagogjis, si t zhvillimit t gjuhs (dhe gjithashtu n ekonomi,
sociologji dhe antropologji) sht po aq e rndsishme sa t konsultuarit me ekspert
t politiks. Vendimet rreth politiks disa her mund t merren pa u konsultuar me
ekspert sesi gjuha dhe msimi i gjuhs lidhet me zhvillimin socio-ekonomik (duke
prfshir ndrtimin e njohurive). T dy nivelet e ekspertve vendor dhe
ndrkombtar n kto disiplina duhet t jen t angazhuar n proceset e
politikbrjes n mnyr q politika t jet e hartuar m s miri n aspektin e
themeleve t saj teorike.

Publiku mund t flas me nj sr dialektesh t gjuhs, q nuk jan t miratuara

zyrtarisht nga qeveria, por q pasqyrojn identitetin e tyre social e kulturor n nj
mnyr tepr t fuqishme. Prfundimisht, q politikat e gjuhs t jen t suksesshme,
sht jashtzakonisht e rndsishme q ajo t pranohet nga ana e publikut.
Politikbrsit duhet t bjn iniciativat e politiks transparente dhe t dukshme dhe
ti shprndajn ato nprmjet shtypit. Shprndarja e politiks duhet t nxis debate
publike n lidhje me rndsin e politikave. Duke br kshtu q t mundsoj
politikbrsit pr t fituar plqimin e publikut dhe pr t siguruar q politika do t
implementohet n mnyr t suksesshme. Gjuha n politikn e arsimit ka implikime
pr industrin pr mnyrn sesi ajo informon trajnimin e nj popullsie q do t jet
pjes e fuqis puntore n kapacitete t ndryshme. N prgjithsi, sot politika
gjuhsore synon t jet gjithmon e m shum e hapur: ajo synon t mbshtetet n
studime serioze, lidhur me gjuhn dhe problemet shoqrore, q lindin n nj shoqri t
zhvilluar.18

Si t tilla, vendimet e politiks duhet t marrin input nga industrit lokale. Ky input
mund t jet i drejtprdrejt dhe i trthort. Q nj politik rreth gjuhs t jet e
suksesshme, sht jashtzakonisht e rndsishme q ajo t pranohet nga ana e
publikut. Analfabetizmi kulturor i evidentuar koht e fundit n fushn e komunikimit,
t kuptuarsis s t lexuarit,t shkruarit pr jetn sht nj shembull i qart i mos
18
Shezai Rrokaj: shtje t gjuhs shqipe, Albatros, Tiran, 2007 f. 121

21
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

koordinimit t t gjith faktorve gjuhsor, pedagogjike dhe dialektike n t msuarit

e gjuhs n kontekste t larmishme t t nxnit.

1.2. SHTJE T SOTME PR MSIMIN E GJUHS AMTARE

Msimin e gjuhs amtare n nj vend demokratik gjithsecili ka t drejt q t

msoj gjuhn e nns s tij. Arsimi n gjuhn amtare do t thot arsim n t gjitha
kurset (histori, letrsi, matematik, etj.) n gjuhn amtare. Gjuha sht faktor shum
m i rndsishm q ndrton kombet dhe mban kombet s bashku! Krkesa nuk sht
pr t msuar n gjuhn amtare por pr arsim n gjuhn amtare, sepse arsimi nuk
sht vetm pr leximin e duhur dhe t shkruarit e gjuhs dhe t t msuarit n at
gjuh, por ai sht n t njjtn koh nj proces n t cilin kultura e prbashkt, vlerat,
doganat, besimet, aspiratat, dhe shqetsimet jan msuar - me pak fjal, t gjitha
elementet q i mbajn komunitetet s bashku.

Gjuha nuk sht vetm nj mjet pr komunikim mes palve, por ajo sht gjithashtu
nj mjet pr t ndar shqetsimet e prbashkta. Rikthimi i gjuhs amtare n vendin
q i takon si aleati m i rndsishm mund t ket, n t njjtn koh, rreth 2000
vjet t msimdhnies s dokumentuar e cila ka mbajtur gjithmon gjuhn amtare n
nderim t lart. Gjuha amtare sht pr t gjitha lndt shkollore, duke prfshir
msimet n gjuh t huaja, aleatin m t fort t fmijs dhe duhen t prdoren
sistematikisht.

Msimi i gjuhs amtare gjat gjith shekullit t XX ka qen e dominuar nga nj

metafor negative: msuesit e gjuhve t huaja kan ndrtuar ishuj q jan n rrezik t
vazhdueshm pr tu prmbytur nga deti i gjuhs amtare. Ata duhet t luftojn prsri
n kt det, t ndrtojn diga kundr pr t shtyr valn dhe pr t gjetur hapsirat e
duhura. Me gjith kt mentalitet t ri, duhet pranuar se n ern globale t gjith
njerzimit nj rrezik i madh i ka dal n pah n pikpamje t t msuarit t gjuhve.
Globalizmi duket se po ndikon negativisht n fushn e gjuhve duke br q shum
prej gjuhve t kombeve t vogla t zhduken. Ky sht nj rrezik i madh pr gjuht
amtare dhe t msuarit e tyre. do gjuh e re sht e konfrontuar nga nj gjuh
tashm-ekzistuese amtare. T gjitha gjuht jan konkurrent n kuptimin q nse ata
nuk jan prdorur, ato mund t jen t humbura dhe ka vetm nj sasi t kufizuar t
kohs q mund t ndahet midis tyre.

Pikrisht sepse gjuha amtare sht gjithmon n dispozicion, ajo sht aq e leht pr
tu shmangur duke prdorur nj gjuh t huaj nj tundim i vazhdueshm pr nxnsit
dhe msuesit. Ne nuk msojn asnj gjuh duke prdorur nj tjetr. Kjo sht nj e
vrtet q ka uar te besime t kota dhe n kontrast me kt pikpamje, vijn teorit
e reja t cilat mbshteten n konceptet e sotme t t msuarit dhe prdorimit t gjuhs
amtare, sipas (1) msojm pr t menduar, (2) t msojm pr t komunikuar dhe
(3) t fituarit e nj kuptimi intuitiv t gramatiks.

22
 Albana Tahiri

T menduarit e gjuhs q t jet efektiv duhet t ket dimension teorik sepse pa t

nuk ka objektiv, qllim. Efektshmria e praktiks varet n praktikn efektive.19

Gjuha amtare e hap dern, jo vetm pr gramatikn e vet, por pr t gjith gramatikat,
duke qen se ajo zgjon potencialin pr gramatik universale q shtrihet brenda nesh.
Kjo njohuri paraprake sht rezultat i bashkveprimit n mes nj gjuhe t par
kryesisht ajo amtare me nj gjuh tjetr dhe m pas nisin przierjet themelore
gjuhsore. Ktu qndron themeli mbi t ciln ne ndrtojm veten ton n pikpamje
gjuhsore.

Pr kt arsye, gjuha amtare sht elsi pr t msuar,ku n prgjithsi sht mjeti i

cili na jep n mnyrn m t shpejt, m e sigurt, m t sakt, mjeti i gjithprfshirs
q furnizon do lloj t nxni dhe gjithashtu t lejon pr t hyr n hapsirat e gjra t
dijeve. Gjuha amtare sht e rndsishme pr arsye se ndikon n formimin e
shprehive sociale, formimin e grupeve sociale; krijon lehtsira pr t msuar; pr
marrjen e njohurive; sht e dobishme n zhvillimin intelektual; sht instrument
krijues i vet shprehjes; instrument i zhvillimit emocional; instrument i rritjes s
nxnsve; shrben pr krijimin e ideve origjinale dhe zhvillimin e personalitetit. Pr
arsyet e msiprme, objektivat e msimdhnies s gjuhs amtare jan t shumta.
Kshtu ato lidhen me arsyen e par pr dhnien e komands, pr prdorimin dhe
funksionimin e gjuhs; prfitimin e njohurive; pr t realizuar lidhjet pr zhvillimin
mendor dhe emocional; pr t zhvilluar aftsit krijuese; pr t zhvilluar t menduarit
dhe shprehjen logjike t do individi. Nga nj kndvshtrim tjetr, qllimet e
msimdhnies pr gjuhn amtare jan t lidhura me planin perceptues; ekspresiv,
mirnjohs dhe kreativ. Si gjuh e par, gjuha amtare sht gjuha q nj person ka
msuar nga lindja ose brenda periudhs kritike, apo q nj njeri flet m mir dhe m
shpesh, sht baz pr identitetin sociolinguistik t do individi.

N disa vende, termat e gjuhs amtare i referohen gjuhs s nj grupi etnik, sesa t
gjuhs s par. Fmijt flasin m shum se nj gjuh mund t ken m shum se nj
gjuh amtare, dhe mund t jen dygjuhsh (me prind me kombsi t ndryshme). Gjuha
amtare identifikon te nj njeri q ka lindur n nj vend t caktuar q flet gjuhn e atij
vendi gjat periudhs kritike t zhvillimit t tyre.

Folsit jan konsideruar t jen nj autoritet n gjuhn e tyre t caktuar pr shkak t

procesit t tyre natyror n lidhje me gjuhn, duke msuar gjuh t tjera m von n
jet. Gjuha amtare msohet e folur n familje, gjuht e tjera n shkoll.

N kontekstin e regjistrimeve t popullsis, statistikat e prcaktojn gjuhn e nns si

"gjuha e par e msuar n shtpi n fmijri dhe q kuptohet nga individi. Ndodh q
gjuha e par e msuar n familje nuk sht m gjuh dominuese te nj fols. Kjo
prfshin shum fmij t vegjl emigrant, familjet e t cilve kan lvizur n nj
mjedis t ri gjuhsor, si dhe njerzit q e kan msuar gjuhn e tyre amtare, si fmij

19
Irida Hoti, Gjuhsia e zbatuar prmes kurikuls s gjuhs shqipe, Progresi, Shkodr, 2013, f. 176

23
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

t vegjl n shtpi dhe jo me gjuhn e shumics s komunitetit, t cilt mund ta ken

humbur, nj pjes apo n trsi gjuhn q ata e kan fituar pr her t par.

Rndsia e gjuhs s par t nj fmije sht pjes e identitetit t tyre personal, social
dhe kulturor. Nj tjetr ndikim i gjuhs s par sht se ajo sjell pr reflektim n t
msuarit e modeleve t suksesshme sociale q veprojn n t folur.

Hulumtimet sugjerojn se ndrsa nj fols q mson nj gjuh jo si gjuh amtare

mund t zhvilloj nj gjuh t synuar pas rreth dy vjet t zhytjes n ujrat e gjuhve,
ajo periudh mund t krkoj vrtet pes deri shtat vjet pun q fmija t jet n t
njjtin nivel gjuhe me bashkmoshatart t cilt mund ta ken at gjuh amtare gjuhn
q tjetri mson. Ky fenomen ka implikime mbi edukimin e folsve jo autokton.

Emrtimi "gjuha amtare" mendohet t jet i pasakt dhe subjekt i interpretimeve t

ndryshme veanrisht n lidhje me fmijt me dy gjuh t grupeve t pakicave etnike.
Shum dijetar i kan dhn prkufizimet e gjuhs amtare npr vite t bazuara n
prdorim t prbashkt, lidhja emocionale e folsit ndaj gjuhs, dhe madje edhe
dominimi i saj n lidhje me mjedisin. Megjithat, t gjitha kto kritere nuk kan
saktsi. Q nj gjuh t quhet gjuh amtare ajo duhet q individi ta ket fituar gjuhn
n fmijrin e hershme; Individi t ket njohuri intuitive t gjuhs; Individi t jet n
gjendje t prodhoj rrjedhshm, diskursin spontan; Individi t jet kompetent n
komunikim; Individi t jet identifikuar nga nj komunitet gjuhsor;Individi ka nj
theks dialektor (prfshir dialektin zyrtare). Ka teori q rikthejn gjuhn amtare n
vendin q i takon si aleati m i rndsishm pr t gjitha lndt shkollore, duke
prfshir aleatin m t fort t fmijs, prandaj duhet t prdoret sistematikisht. do
gjuh e re sht e konfrontuar nga nj gjuh tashm ekzistuese amtare. T gjitha
gjuht jan konkurrent n kuptimin q nse ata nuk jan prdorur, ato mund t
humbasin, dhe ka vetm nj sasi t kufizuar t kohs q mund t ndahet midis tyre.

Pikrisht, sepse gjuha amtare sht gjithmon n dispozicion, ajo sht aq e leht pr
t shmangur duke prdorur nj gjuh t huaj, nj tundim i vazhdueshm pr nxnsit
dhe msuesit. Por duhet t kuptojm se ne nuk msojm asnj gjuh duke prdorur nj
tjetr. Kjo sht nj e vrtet q ka uar n besime t kota.

N kontrast me kto pikpamje, teori t reja vijojn n prcaktime si mposht:

Prdorimi i gjuhs amtare, synon: (1) t msuarit pr t menduar, (2) t msuarit pr
t komunikuar dhe (3) t msuarit pr t fituar nj kuptim intuitiv t gramatiks.

Gjuha amtare e hap dern, jo vetm pr gramatikn e vet, por pr t gjitha gramatikat
e gjuhve t tjera, duke qen se ajo zgjon potencialin pr gramatik universale q
shtrihet brenda t gjith hapsirave folse. Kjo njohuri paraprake sht rezultat i
bashkveprimit n mes gjuhs s par dhe sht themeli mbi t ciln ne ndrtojm
veten ton. Pr kt arsye, gjuha amtare sht mjeshtri dhe elsi pr t msuar n
do lnd tjetr deri edhe n msimin e gjuhve t tjera. Gjuha amtare sht m e
shpejt, m e sigurt, m e sakt dhe mjeti m gjithprfshirs, q t furnizon pr t
hyr n nj gjuh t huaj.

24
 Albana Tahiri

Duke vlersuar rndsin e msimit t gjuhs amtare ne, duhet t vm theksin n

kriteret q lidhen me rndsin e t msuarit t saj, n lidhje me progresin e tyre n
edukim. Kshtu, krkohet q nxnsit t ndrtojn aftsit e tyre intelektuale mbi
aftsit ekzistuese dhe njohurit e fituara nprmjet gjuhs amtare. Asnj nuk mund ta
fik dritn q sht ndezur nga msimi i gjuhs amtare.

Gjuha amtare sht "n heshtje" e pranishme n do proces t nxni. Ashtu si ne

ndrtojm aftsin ton pr t knduar, lexuar dhe shkruar, t gjitha kto zhvillohen
nprmjet gjuhs son amtare, po ashtu edhe njohurit tona rreth bots, fitohen
prmes gjuhs amtare.

Ilustrimet e teksteve msimore dhe puna n drras t zez, apo kompjuter s bashku
me przgjedhjen e kujdesshme dhe kategorizimin e fjalve dhe strukturave jan
ndihma kompensuese. Pr shum struktura gjuhsore, zbrthimi i hollsishm i ans
kuptimore dhe leksikore e bn at t qart. Ndihmat mbshtetse, si dhe shkathtsit
e msuesve t aft, mundsojn t msuarit e gjuhs n nivelin e metagjuhs duke e
uar at nga gjuh e nj varianti fols n gjuhn q lexohet, shkruhet n nj standard
t prbashkt.

Teknikat e prdorimit dhe msimit t gjuhs amtare tek nxnsit dygjuhsh lejojn
msuesit t anashkalojn progresionin gramatikor t teksteve shkollore dhe t
evoluojn n t msuarit e gjuhs dhe gjuhve n trsi pr msimin e gjuhve n
trsi, por n veanti t msuarit e gjuhs amtare duhet t udhhiqet nga disa parime
q mundsojn zhvillimin gjuhsor. Marrja parasysh e ktyre parimeve bn q gjuha
amtare t msohet m mir prmes kurrikulave t orientuara dhe t udhhequr nga
parime gjuhsore dhe metodologjike t studiuara mir.

1.2.1. Parime t zhvillimit gjuhsor dhe t nxnit n gjuhn amtare

Zhvillimi gjuhsor i nxnsve dhe t nxnit n gjuh amtare lidhet ngusht me

disa parime t cilat jan prcaktuar kshtu;

Konsideroni gjithmon personin: Duhet t merret n konsiderat kush sht

nxnsi. N pikpamje psikologjike, prejardhje shoqrore gjuha nuk msohet vet
duke e par individin se si sillet ndaj msuesit apo bashknxnsve. Gjuha sht m
tepr se kaq. Nxnsi ka nj bot t madhe brenda vetes, q duhet ta shpreh n
mnyra t ndryshme. Msuesi duhet ta hap dhe ta el botn pr ti dhn mundsi
do individi pr rritje t mtejshme intelektuale.

Msimi i gjuhs sht edhe formim zakoni. Gjuha msohet duke prdorur
kapacitetin e lindur t nxnsit pr gjuhn pr ta qeverisur at n veprimtari krijuese
t shkolls. Pr kt msuesi duhet t jet nj njohs i mir i psikologjis. Duke
nxitur dhe gjallruar kapacitetin e lindur t nxnsit pr gjuhn ai mund t prdor
fuqin e tij krijuese mendore, duke e uar drejt formimit t nj zakoni

Mbani nxnsit t prfshir. N klasat ku nxnsit msojn gjuhn, duhet

krkuar q ata t jen t prqendruar. Duhen krijuar raporte t drejta n

25
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

komponentt prbrs t arteve t gjuhs, kur t flasin dhe diskutojn, kur t lexojn
edhe shkruajn. Msuesi nuk duhet t shpenzoj t gjith kohn msimore pr t folur
ai vet, por n nj or msimi kjo koh duhet menaxhuar mir mes nxnsve dhe
msuesve. Koha kur msuesi prdor 50% me 50% t saj pr t folur vet, dhe pjesn
tjetr ua l nxnsve sht nj koh minimale q mund t shkoj n favor t nxnsve
e studentve pr t folur. Ky raport prfaqson klasat tradicionale me msuesin n
qendr. N klasat moderne sht nxnsi n qendr dhe jo duke riprodhuar, por duke
br, duke folur, shkruar, lexuar dhe zhvilluar veprimtari t tjera me karakter
gjuhsor.

Nxnsit kur msojn gjuhn duhet t msojn pr t br dhe duke br. Temat
gjuhsore gramatika, t shkruarit, t folurit, t lexuarit duhet t praktikohen. Praktika
sht jashtzakonisht e rndsishme n msimin e gjuhs. Praktika, veanrisht
ndihmon me formimin e zakoneve.

Msoni t gjitha aftsit gjuhsore: dgjim, t folur, lexim, shkrim. Dgjimi dhe
leximi jan procese t hapura komunikimi, t folurit dhe t shkruarit jan aftsi
produktive. T katr aftsit gjuhsore duhet t shkojn dor m dor. Ato duhet t
integrohen. T gjith njerzit q t kuptojn shum m tepr mund t prodhojn.
Katr aftsit apo artet e gjuhs q e prodhojn gjuhn e bjn at funksionale dhe e
ven n prdorim. Dgjimi,t folurit,leximi,shkrimi, jan prbrsit kryesore q
realizojn kurrikuln e t msuarit t nj gjuhe. T gjitha parimet mbi filozofin e
gjuhs vijn dhe shkarkojn n kta komponent kaq t rndsishm , t cilt e bjn
gjuhn me karakter praktik dhe t prdorshm.

Planifikimi i projekteve dhe detyrave me karakter gjuhsor, shtjet q lidhen me

planifikimin dhe zbatimin e detyrave dhe projekteve me karakter gjuhsor duhet t
paraqiten sipas rendit me lehtsi dhe me nj rritje graduale t vshtirsive. Prmes
tyre gjuha duhet t paraqitet dhe prdoret n aspektin funksional t prdorimit t saj,
p.sh Hapeni dern ju lutem. A mund / mund t hapni dern?A do t hapni dern ju
lutem? A do ta hapni dern ju lutem?

T msuarit duhet t jet funksional dhe t ket kuptim pr nxnsit n aspektin e

nevojave t tyre n vlerat pr jetn. Filloni me prvojat e tyre. Sa m shum ti bni
ata t mbshteten n prvojat e tyre aq m shum besim do te ken pr jetn dhe pr
praktikumin e shprehive t tyre gjuhsore.

Nga e njohura drejt s panjohurs. Msimdhnia fillimisht duhet t nis t zbatohet

dhe t ndrtohet mbi at q nxnsit din n gjuhn e tyre amtare. Duhet nisur nga
aspekti intuitiv dhe prvojat mbi gjuhn pr t shkuar drejt prgjithsimeve dhe
rregullave.

Shkoni nga ide konkrete n mendime abstrakte.

Msojini vetm nj gj n nj koh. Nuk mund t msohen dy gjra njhersh edhe

fjalori dhe struktura n t njjtn koh. Msoni nj model t ri gramatikor me mjetet e

26
 Albana Tahiri

njohura q t ofron fjalori. Ndrsa msimi i fjalorit t ri rekomandon prdorimin e

modeleve t njohura gramatikore n fjali duke prdorur edhe ilustrimet. sht m e
leht pr t msuar nj gj t sakt pr her t par se sa t prpiqesh ta rimesosh kur
nuk e ke msuar mir. Ktu sht e rndsishme t theksojm se msuesi duhet t ket
nj zotrim t mir t materialit t gjuhs q ai paraqet dhe praktikat q prdor n
klas. Prse duhet t rimesosh dika q sht msuar gabimisht m par. Kjo gj sht
shum m e vshtir se sa kur e mson at t sakt q hern e par. Nuk duhen
derdhur mbi nxnsin t gjitha njohurit gramatikore q zotron msuesi. Nxnsit n
msimdhnien e gramatiks duhet t kalojn nga aspekti induktiv n rregulla. Por
edhe nga qasjet e msimdhnies deduktive n rregullaAta mund t zbulojn vet
rregullat. Rregullat jan thelbsore n msimin e gjuhs. Por duhet ditur se rregullat
vetm si nj aktivitet intelektual nuk jan t mjaftueshme. T gjith folsit e nj
gjuhe i din rregullat gjuhsore m thelbsore. Ajo q nevojitet sht prdorimi i
gjuhs nga nxnsit pr qllime komunikuese si n formn e folur dhe t shkruar t
saj, por m t vegjlit duhet ta praktikojn gjuhn. Shkalla dhe niveli i zotrimit t
rregullave n msimin e gjuhs do t jen t ndryshme n varsi t moshs s
nxnsve. T rriturit jan m shum t orientuar drejt rregullave dhe ata kan nevoj
ti studiojn ato.

Msoni m par ato modele t gjuhs q do t jen m t dobishme n manipulimin e

prdorimin e modelit gjuhsor.

Msojini format fillestare. Ata t kuptojn se nuk mund t jet m shum se nj

mnyr pr t shprehur t njjtn ide. Por n fillim, msojini vetm nj form. psh
Modeli m i zakonshm q prdoret si krkes sht: Ju lutemi t hapni dern, Hapeni
dern ju lutem.

Gabimet ndodhin natyrshm n msimin e gjuhs. Nuk sht e nevojshme t

korrigjoni do gabim. T jeni selektiv n korrigjimin e gabimit. Bhu i but n
korrigjimin e gabimit. Gabimet jan nj pjes e natyrshme, e domosdoshme dhe e
pashmangshme e t msuarit. Asnjher mos e ndrprisni nxnsin tuaj, ndrsa ai
sht duke folur apo lexuar pr nj korrigjim. Nxnsi nuk sht gabim. Prisni derisa
ai t prfundoj pjesn e tij t folur apo t lexuar. Korrigjimi i but duhet t jet nj
parim. Korrigjoni vetm gabime t zakonshme. Gabimi sht prdorimi i gabuar i
gjuhs, edhe pse ju e dini formn e duhur. Gabimi sht nj prdorim i gabuar por
forma e sakt nuk dihet. T jet selektiv n korrigjimin e gabimit. Mnyra m e mir
pr t korrigjuar gabimet sht q nxnsi t jap nj mini-prezantim. N situatat
komunikuese sht e rndsishme se si ata flasin,lexojn apo shkruajn

Msuesit duhet t njohin dallimet individuale. T gjith nxnsit t msojn n role t

ndryshme. N do klas ka natyrisht nxns t ngadalshm, mesatar, dhe t shpejt.
T gjithve duhet tu jepet mundsia t marrin pjes n aktivitetet e klass. Ju mund
tu jepni nxnsve t shpejt detyra t vshtira pr t mbajtur gjall interesin e tyre.
Ose formojm grupe t prziera,pr t rritur aftsin tek nxnsit , q duhet t bjm

27
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

do gj t mundshme pr t mos nxitur ndjenjn e inferioritetit dhe t qenit i

pasuksesshm.

Mbani gjall ritmin. Ofrimi i nj shumllojshmrie t aktiviteteve. Aktivitetet e klass

nuk duhet t shkojn n nj norm monotone. Nuk duhet t jet mrzitje dhe pak ose
aspak t msuarit. Aktivitetet duhet t jen dinamike q t ven n lvizje t gjith
aftsit gjuhsore t nxnsve.

Nxnsit duhen nxitur t msojn me shembuj. Shembujt flasin m shum se

shpjegimi i gjuhs. Shembujt mund ti ndihmojn nxnsit t msojn shum m mir
se sa shpjegime t komplikuara.

Bni prdorimin legjitim t gjuhs. Prdoreni at n kohn e duhur dhe n masn e

duhur.

Formuloni skeda pyetsorsh pr t msuarin e kuptimshm dhe t kontekstualizuar.

T gjitha aktivitetet e klass duhet t jen kuptimplote. Kuptimi duhet t jet
gjithmon n plan t par. N fardo aktiviteti t jen t prfshir nxnsit. Ata duhet
t jen n gjendje pr t kuptuar kuptimin e asaj q dgjojn, thon apo lexojn, ose
shkruajn

Caktoni detyrat n klas. T prfshihen nxnsit n sa m shum detyra t jet e

mundur. Nj shumllojshmri detyrash mund t caktohet n klas. Por mund t
vazhdojn edhe n shtpi. Gjithashtu nj pun n grupe dhe me projekte do ti bj
kto detyra m t frytshme dhe cilsore nse bhen t tilla. Jepni nxnsve ndjenjn e
besimit dhe t suksesit dhe i inkurajoni ata. Arsimimi duhet t jet i drejtuar n
sukses. Prdorimi i sa m shum mjetesh audio-vizuale t jepet sa m shum t jet e
mundur sepse pikrisht kt na e ofron koha e internetit dhe e teknologjive pr
msimin e gjuhs, sht hapur nj epok e re revolucionare e cila po sistemon dhe po
mundson nj cilsi m t mire t msimit t gjuhve n nj koh m t shkurtr.

1.2.2. Prvoja rajonale mbi strukturn e msimit t gjuhs

N dobi t ktij punimi prvojat e mposhtme na japin nj informacion t sakt

mbi strukturn dhe fushat e studimit t gjuhs amtare n vende t ndryshme. Disa t
dhna krahasuese mes Shqipris dhe vendeve t tjera evropiane mbi strukturn e
msimit t gjuhs dhe letrsis ndihmojn n gjetjet tona pr kt studim. Struktura e
kurrikulave t vendeve t ndryshme dhe n prgjithsi praktikat botrore pr msimin
e gjuhve kryesisht jan t mbshtetura n parimet kriteret dhe nivelet e
rekomanduara nga Portofoli Evropian i Gjuhve t cilin e kan pranuar dhe e zbatojn
pothuajse t gjitha modelet evropiane dhe me gjer. N kt kontekst, rezulton se
kurrikula e gjuhs shqipe pasqyron t njjtn struktur dhe linja apo fusha

28
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

vlersimi mesatar me pik pr Shqiprin (prkundr progresit me 20 pik qysh prej

rezultatit t saj n PISA 2000) ishte rreth 100 pik (ose 20%) nn mesataren e OECD-
s, afro me t njjtn diferenc posht Turqis dhe 50 pik posht Bullgaris. 22

1.2.3. Roli i kurrikuls dhe i shkolls n zhvillimin gjuhsor t fmijve

N njzet vitet e fundit n lidhje me msimin e gjuhs shqipe jan aplikuar

reforma, t cilat i kan dhn asaj pamjen e nj kurrikule bashkkohore t
krahasueshme me modelet m t arrira evropiane dhe m gjer. Q nga viti 2000 dhe
ktej kurrikula e gjuhs shqipe sht transformuar n t gjitha komponentt e saj
prmbajtsore dhe metodologjike. Sot mund t themi se kjo kurrikul sht br e
krahasueshme me shum prvoja t tjera bashkkohore evropiane dhe rajonale. Nisur
q nga ndryshimet me karakter ideologjik strukturor prmbajtsor. Sot kurrikula e
msimit t gjuhs shqipe si dhe shum kurrikula t tjera udhhiqet nga parime t
njjta shkencore, metodologjike. N kt kurrikul jan t pasqyruar mir, fushat e
studimit, linjat, nnlinjat duke nisur nga t parit t dgjuarit, t folurit, t lexuarit, t
shkruarit si dhe njohurit nga fusha e studimit t metagjuhs, gramatika, drejtshkrimi,
piksimi etj.

N nj studim t vitit 2013-2014 23 vihet n dukje se kurrikula e msimit t gjuhs

shqipe ka pasqyruar edhe parimet m t reja t cilat lidhen me t msuarit e gjuhs
bazuar n kompetenca.

Ky dokument prcakton njohurit, aftsit, shkathtsit, vlerat dhe qndrimet pr do

kompetenc t lnds. Kto njohuri, aftsi, shkathtsi, vlera dhe qndrime jan
klasifikuar sipas disa tematikave. Po kshtu, n program jan sugjeruar edhe ort
msimore pr do kompetenc.

Si dihet, lnda e gjuhs shqipe bn pjes n fushn Gjuht dhe komunikimi. Kjo
fush synon zhvillimin gjuhsor e letrar q sht boshti themelor pr rritjen
intelektuale, shoqrore, estetike dhe emocionale t nxnsve. Fusha Gjuht dhe
komunikimi i aftson nxnsit q ta prdorin gjuhn pr t komunikuar, pr t
plotsuar interesat e tyre personale, pr knaqsi estetike dhe pr t marr
informacion, si dhe pr t prmbushur krkesat e shoqris dhe t vendit t puns.

Lnda e gjuhs shqipe ka nj rndsi t veant n kurrikuln e arsimit t mesm.

Nprmjet ksaj lnde, nxnsit: fitojn njohuri dhe demonstrojn shkathtsi, vlera
dhe qndrime rreth sistemit gjuhsor t shqipes; fitojn njohuri dhe demonstrojn
shkathtsi, vlera dhe qndrime pr t komunikuar n mnyrn e duhur (t folurit, t
dgjuarit, t lexuarit dhe t shkruarit24

Gjuha amtare sht mjeti pr t shprehur ndjenjat, idet, besimet, vlerat, dijet, dhe q
siguron mundsi q nxnsit t ndiejn fuqin e gjuhs si nj mnyr pr t shprehur

22
Raport i Banks botrore mbi vlersimin e arsimit n Shqipri, 2012.
23
IZHA, Plani Msimor i Arsimit Baz, Tiran, 2012.
24
Kurrikula e gjuhs shqipe, Tiran 2015

34
 Albana Tahiri

eksperiencat e tyre dhe pr t thyer barrierat q ndajn individt. Msimi i gjuhs

shqipe n shkoll mundson zhvillimin e kompetencave gjuhsore, n mnyr q t
bhen qytetar aktive dhe me aftsi t mjaftueshme pr rritjen intelektuale prmes
gjuhs.

Gjuha shqipe, si do lnd tjetr mundson zotrimin e kompetencave kye, t

prcaktuara n Kornizn Kurrikulare, si t domosdoshme pr nj individ i cili duhet t
prmbush me sukses krkesat personale, shoqrore dhe profesionale.25 Kt mision
lnda e realizon nprmjet ndrtimit dhe zhvillimit t kompetencave t saj t dgjuarit
dhe t lexuarit e teksteve t gjuhs s folur, s shkruar dhe mediatike; t folurit pr t
komunikuar dhe pr t msuar; t shkruarit pr qllime personale dhe funksionale;
Prdorimi i drejt i gjuhs.

Puna pr ndrtimin e kompetencave kye dhe t lnds nis q n arsimin baz.

Kompetenca zhvillohet vazhdimisht dhe nuk ka pikmbrritje. Kompetenca zhvillohet
gjat gjith jets. Kur fillojn arsimin nxnsit kan para tyre sfida t reja. P.sh., nga
kontekste familjare dhe informale (me shokt e shoqet e klass dhe me msuesit),
nxnsit do t flasin n kontekste m formale n nj debat n shkoll, n aktivitete me
msues, ku ushtrohen edhe pr t folurit n publik.

Programi i gjuhs shqipe bazohet n parimin e integrimit t njohurive dhe n parimin

e rimarrjes s tyre, vit pas viti duke i zgjeruar dhe thelluar ato. Gjat puns pr
prmbushjen e kompetencave kye dhe kompetencave t lnds, realizohen temat
ndrkurrikulare t cilat mundsojn lidhjen e lnds me jetn e prditshme, shoqrin
dhe tregun e puns. Lidhja e gjuhs shqipe me fushat dhe lndt e tjera, sht e
nevojshme n mnyr q formimi i nxnsit t mos jet fragmentar, pr kultivimin e
qndrimeve qytetare e sociale.

Arsimi parauniversitar synon q prmes msimit t gjuhs shqipe por edhe prmes t
gjitha lndve t tjera msimore t: kultivojn identitetin vetjak, kombtar dhe
prkatsin kulturore, prvetsojn vlera t prgjithshme kulturore dhe qytetare t
zhvillohen n aspektet intelektuale, etike, fizike, sociale dhe estetike, t zhvillojn
prgjegjsi ndaj vetes, ndaj t tjerve, ndaj shoqris dhe ndaj mjedisit,t aftsohen
pr jet dhe pr pun, n kontekste t ndryshme shoqrore e kulturore; aftsohen pr
t nxn gjat gjith jets; zhvillojn shpirtin e siprmarrjes; prdorin teknologjit e
reja.26

Pr realizimin e kompetencave t msiprme prmes msimit t gjuhs shqipe

krkohet q t prforcojn njohurit e tyre pr gjuhn dhe komunikimin t krijojn nj
marrdhnie t qndrueshme me leximin, nprmjet t cilit fitojn knaqsi dhe
informacion; pasurojn fjalorin e tyre, fitojn njohurit gjuhsore dhe gramatikore, si
dhe zbatojn rregullat e gjuhs s folur dhe t shkruar; shkruajn qart, sakt, n

25
MAS
26
IZHA Programe t kurrikuls s gjuhs shqipe, Tiran, 2011

35
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

mnyr koherente dhe prshtatin gjuhn dhe stilin e tyre n varsi t qllimit,
kontekstit dhe audiencs; prdorin diskutimin dhe ndrveprojn me t tjert me qllim
q t komunikojn dhe msojn, si dhe shprehin qart dhe argumentojn mendimet
dhe idet e tyre,t zotrojn artin e t folurit dhe t dgjuarit, t bjn prezantime
formale dhe marrin pjes n diskutime dhe debate t ndryshme duke dhn
kontributin e tyre; prvetsojn aftsit e duhura pr t analizuar, pr t interpretuar,
pr t vlersuar dhe pr t prodhuar tekste pr nj larmi funksionesh; zbatojn
njohurit dhe strategjit e procesit t t lexuarit pr tu br lexues t pavarur, si dhe
pr t kuptuar tekste dhe materiale t llojeve t ndryshme; interpretojn dhe vlersojn
informacione t ndryshme pr botn n prgjithsi.

Gjithashtu prmes ksaj fushe synohet dhe krkohet t formohen dhe zhvillohen
mendje q jan kritike t cilat gjykojn, verifikojn dhe nuk pranojn do gj q iu
jepet.

M konkretisht, pr t realizuar lidhjen e kompetencave kye me kompetencat e

lnds msuesi ndjek kto hapa: przgjedh rezultatin/et e t nxnit pr kompetencat
kye q synon t arrij nxnsi n shkalln prkatse; prcakton rezultatin e t nxnit
t kompetencave kye pr vit msimor duke zbrthyer rezultatet e t nxnit t
kompetencave kye pr shkall msimore (jan prcaktuar n program); przgjedh
prmbajtjen/et msimore, mjetet didaktike, metodologjin e msimdhnies, prmes t
cilave realizon rezultatet e t nxnit; planifikon msimdhnien duke prfshir
periudhn kohore gjat s cils do ti arrij rezultatet e t nxnit brenda vitit shkollor;
kryen analiza dhe vlersime t ecuris s nxnsve pas realizimit t orve msimore,
detyrave, projekteve, pr t verifikuar arritjet e rezultateve t t nxnit pr vit
msimor dhe shkall pr lndn e gjuhs shqipe.

Dallimi mbi kompetencat e lnds dhe kompetencat kye n kt korrniz kurrikulare

sjell nj risi e cili synon t kontribuoj n prmirsimin e cilsis s t nxnit t
shprehive t gjuhs: lexojm, flasim shkruajm. kto kompetenca t ndrthurura me
njra tjetrn dhe t pasqyruara q n synimet e ksaj kornize kan nj pritshmri t
madhe n lidhje me cilsin e t nxnit.

Diagrami i mposhtm konkretizon lidhjen e kompetencave kye me kompetencat e

lnds. Krkes kjo e dal n kornizn kurrikulare t gjuhs shqipe

Kompetencat e lnds Kompetencat kye

T folurit pr t komunikuar dhe Komunikimi dhe t shprehurit
pr t msuar Kompetenca e t menduarit
T lexuarit dhe t dgjuarit e Kompetenca e t msuarit pr t
teksteve t shkruara, t folura dhe nxn
mediatike Kompetenca pr jetn, siprmarrjen
T shkruarit pr qllime dhe mjedisin
personale dhe funksionale Kompetenca qytetare
Prdorimi i drejt i gjuhs Kompetenca personale
Kompetenca digjitale

36
 Albana Tahiri

N kornizn kurrikulare t arsimit parauniversitar Gjuht dhe komunikimi, ku bn

pjes edhe lnda e gjuhs shqipe ndihmon realizimin e t gjitha kompetencave, por
m s shumti n kompetencn e komunikimit dhe t shprehurit.

Gjuha shqipe sht jo vetm disiplin, por edhe gjuh e procesit t msimdhnies dhe
e t nxnit. Si e till, lidhjet e saj me fushat dhe lndt e tjera msimore jan t qarta
dhe t ndrlidhura. Nj nxns q nuk zotron mir kompetencat gjuhsore ka pak
mundsi t ket arritje n fushat/lndt e tjera msimore. Natyrisht n kt lidhje ka
marrdhnie t ndrlikuara midis gjuhs, kuptimit dhe t nxnit, t cilat lipset t
trajtohen dhe standardizohen m gjer nga fushat e psikologjis .

N mnyr t veant lnda e gjuhs shqipe lidhet me lndt e tjera t fushs Gjuht
dhe komunikimi. Kshtu, letrsia i ofron gjuhs nj model t prsosur t prdorimit
t gjuhs, ndrsa studimi i gjuhve t huaja i siguron transferimin e njohurive
gjuhsore nga nj lnd n nj tjetr, por edhe vlersimin e mundsive shprehse t
gjuhs shqipe.

Gjuha shqipe (aftsit e t lexuarit) mbshtet kuptimin e ushtrimeve dhe teksteve

matematikore, nga ana tjetr aftsit pr t zgjidhur probleme n matematik ndikojn
n gjykimin dhe mendimin kritik t nxnsve rreth teksteve t ndryshme.

Kuptimi ose analiza e teksteve t shkencave t natyrs krkon aftsi t mira leximi
dhe kuptimi. Po kshtu, p.sh., leximi i nj teksti i ndihmon nxnsit t marrin njohuri
rreth natyrs, njohurit e marra n shkencat e natyrs nxitin imagjinatn pr t
realizuar me shkrim nj prshkrim t natyrs.

Lnda e gjuhs shqipe sht e lidhur edhe me historin dhe shkencat shoqrore,
prderisa t gjitha tekstet q studiohen nga nxnsit kan nj kontekst historik dhe
socio-kulturor.

Kshtu analiza e teksteve t ndryshme me tematik nga arti, i ndihmon nxnsit pr

lndt e arteve, gjithashtu, studimi dhe krijimi i teksteve t ndryshme si p.sh., i
reklamave krkon integrim me artet pr elementet pamore t reklamave marrdhnie
kto q nevojiten mes paralelizmit t fushave.

Shembujt e msiprm jan vetm nj nxitje pr t kuptuar se n procesin msimor

krijohen mundsi pr integrim mes fushave t t nxnit. Ky integrim i lejon nxnsit
t mos marrin njohuri t fragmentuara dhe t shkputura nga jeta.

Gjuha shqipe lidhet edhe me teknologjin e cila i jep dhe m shum hapsir
prdorimit dhe prmirsimit t shprehive gjuhsore t t lexuarit dhe t shkruarit.

1.3.1. Kompetenca gjuhsore ndrtimi dhe zhvillimi i tyre

Puna pr ndrtimin dhe zhvillimin e kompetencave t lnds nuk sht e copzuar

dhe fragmentare. do or msimore kontribuon pr to. Po kshtu, kompetencat
ndrlidhen dhe plotsojn njra-tjetrn. Kshtu, kompetenca e t lexuarit dhe t

37
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

dgjuarit t teksteve t ndryshme t gjuhs s folur, s shkruar dhe mediatike

(njohurit, shkathtsit, vlerat dhe qndrimet e ksaj kompetence) ndikon n aftsimin
e nxnsve pr t shkruar dhe pr t folur ose formimi i nxnsve pr sistemin
gjuhsor t shqipes (prdorimi i drejt i gjuhs) ndikon n zhvillimin e kompetencave
t tjera. M posht jan dhn prshkrimet e kompetencave t lnds.

Kompetenca e t dgjuarit dhe t folurit pr t komunikuar dhe pr t nxn.

T folurit sht proces themelor i komunikimit me t tjert dhe gur themeli i t

msuarit n t gjitha lndt msimore. Duke folur dhe biseduar, nxnsit jo vetm
japin informacion, por edhe sqarojn kuptimin dhe domethnien e koncepteve t
ndryshme, identifikojn dhe zgjidhin probleme, zgjerojn njohurit, si dhe shprehin
mendimet, ndjenjat dhe opinionet e tyre. Kur ata diskutojn rreth nj informacioni,
njohin dhe pranojn edhe kndvshtrimet e bashkbiseduesve t tjer, si dhe mjetet
gjuhsore dhe stilin q ata prdorin.

Nxnsit prmirsojn aftsit e tyre pr t komunikuar dhe prezantuar ide n klas

dhe n situata formale. Prmes situatave t t nxnsit aftsohen pr t folurit n
publik.

Ata msojn t flasin qart, bindshm, me vetbesim dhe t jen trheqs pr t tjert:
duke prdorur gjuhn standarde, sidomos kur kt prdorim e dikton situata dhe
dgjuesit; duke diskutuar n grupe dhe t vogla dhe t mdha, duke marr role t
ndryshme n menaxhimin dhe n modelimin e diskutimeve dhe debateve, si dhe n
prfshirjen dhe angazhimin e t tjerve pr t prmbushur afatet dhe qllimet; duke
respektuar gjat prezantimeve me goj karakteristikat e nj fjalimi, shpjegimi,
raportimi, debati etj.;duke przgjedhur fjalt e frazat e prshtatshme dhe duke
prdorur mjete retorike e t figurshme; duke prdorur dhe vlersuar TIK-un gjat
prezantimeve n aktivitete t ndryshme n shkoll dhe jasht saj.T lexuarit e
teksteve t gjuhs s folur, s shkruar, mediatike 27

Gjat msimit t krkohet q nxnsit t dgjojn dhe t lexojn n mnyr aktive dhe
kritike, si dhe ta prthithin mir e shpejt informacionin. Nj lexues e dgjues aktiv dhe
kritik sht ai q jo vetm t kuptojn njohurit q komunikohen n nj tekst, por
edhe t jet n gjendje ti prdor ato n kontekste t reja. Pr ta realizuar kt
nxnsit zbatojn nj sr strategjish t t kuptuarit, si dhe njihen me nj
shumllojshmri tekstesh. Njohja me tekste t ndryshme letrare dhe jo letrare u jep
mundsin nxnsve q t zbulojn interesat dhe prirjet e tyre dhe, gjithashtu, ta ken
m t leht t plotsohen intelektualist n rrugn e dijeve. T lexuarit pr t nxn
sht nj krkes e kohs

27
N ndryshim nga arsimi baz, n kt cikl t dgjuarit dhe t lexuarit jan prcaktuar si nj
kompetenc. Kjo pr shkak se prgjat gjith viteve t arsimin 9-vjear sht punuar nga msuesit pr
t dgjuarit dhe se n t dyja rastet (edhe kur dgjon edhe kur lexon) nxnsi sht n pozicionin e
marrsit t mesazhit. N t dyja rastet nxnsi, pothuajse demonstron t njjtat shkathtsi si p.sh.,
demonstron t kuptuarit, interpreton, integron, gjykon, vlerson etj.

38
 Albana Tahiri

Kompetenca e t shkruarit personal dhe funksional

T shkruarit iu jep mundsi t fuqishme nxnsve pr t msuar pr veten e tyre dhe

pr tu lidhur me botn. Nj nga qllimet e programit t gjuhs shqipe sht q
nxnsit t demonstrojn siguri dhe saktsi kur shkruajn, t hulumtojn para se t
shkruajn nj tekst, si dhe t komunikojn me kompetenc duke prdorur forma dhe
stile t ndryshme t shkruari.
Nxnsit krijojn, organizojn dhe przgjedhin ide pr t shkruar pr qllime,
audienca dhe situata t ndryshme. Ata zbatojn hapat e domosdoshm t procesit t
shkrimit (planifikimi, organizimi i puns me shkrim, rishikimi, redaktimi etj.).
Nxnsit zbatojn gjat t shkruarit karakteristikat e teksteve, si dhe rregullat
gramatikore dhe drejtshkrimore.

Kompetenca e prdorimit drejt t gjuhs

Nxnsit demonstrojn ndrgjegjsim dhe saktsi n prdorimin e njohurive rreth

sistemit gjuhsor t shqipes. Konsolidojn njohurit gjuhsore, aftsohen t prdorin
sakt dhe brenda rregullave gramatikore gjuhn. Nxnsit i prdorin njohurit
gjuhsore pr t organizuar, pr t redaktuar dhe pr t prmirsuar shkrimet e tyre.
Nxnsit prcaktojn dallimet mes gjuhs s folur e gjuhs s shkruar, analizojn
regjistrat e gjuhs, vlersojn pasurin leksikore t gjuhs shqipe dhe zbatimin e
rregullave drejtshkrimore dhe t piksimit.

Si prfundim

Pajisja e nxnsve me shprehit e t lexuarit siguron arritjet e tyre n t gjitha lndt

msimore brenda nj sistemi arsimor, por jan edhe nj parakusht pr t qen i
suksesshm n jet.

T lexuarit nuk ka rndsi vetm pr jetn dhe suksesin e nj individi, por edhe pr
shoqrin dhe ekonomin e tregut.

Kurrikulat e gjuhs amtare n vende t ndryshme i japin hapsirn e duhur t lexuarit,

duke e prcaktuar si linj ose si fush m vete.

Koha msimore q i lihet gjuhs amtare sht m e lart se e do fushe/lnd

msimore tjetr (kurrikula e gjuhs amtare 52 or msimi). Ky fakt tregon rndsin e
ksaj lnde dhe e aftsive q zhvillon kjo lnd (t folurit, t dgjuarit, t lexuarit, t
shkruarit) n arsimin e detyruar.

Shqipria radhitet e katrta pr numrin m t madh t orve msimore prgjat 9

viteve t arsimit t detyruar (1820 or msimi). Vendet q kan m shum or jan:
Qipro (2364 or msimi), Franca (2214 or msimi), Danimarka (1980 or msimi).

Koha msimore q prcaktohet pr linjn e t lexuarit n kurrikuln e gjuhs amtare

sht 36.7%.

39
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

Koha msimore q i lihet n dispozicion formimit t shprehive t t lexuarit sht e

krahasueshme me vendet e tjera europiane, megjithat arritjet e nxnsve tan mbeten
ende pr t dshiruar. Kshtu, nse i referohemi rezultateve t PISA- s (nj vlersim
q merr arritjet e nxnsve 15 vjear n lexim, matematik dhe shkenc), arritjet e
nxnsve tan jan ende larg mesatares europiane. Bazuar n sa u tha m lart
rezultojn rekomandimet e mposhtme:

Institucionet e edukimit duhet t punojn m shum n drejtim t prmirsimit dhe

ndryshimit t msimdhnies s lnds s gjuhs amtare dhe m specifikisht pr
zhvillimin e shprehive t t lexuarit.

Kurrikulat e gjuhs amtare duhet t jen vazhdimisht n koherenc me programet e

ksaj lnde n vendet europiane dhe me ndryshimet q bhen n kto programe.

Institucionet e edukimit duhet t trajnojn msuesit e gjuhs shqipe me metodat e t

lexuarit ndrveprues.

Shtpit botuese duhet t jen m t kujdesshme n hartimin e teksteve msimore t

gjuhs shqipe dhe m selektive n tekstet ose fragmentet me t cilat do t njihen dhe
do t punojn nxnsit.

Fakultetet e msuesis duhet t prditsojn vazhdimisht kurrikulat e tyre n lndt

me natyr didaktike ose pedagogjike.

T msuarit me kompetenca sht nj trend i kohs zbatimi i t cilave, krkon strategji

t gjetura dhe t suksesshme t nxni. Arritja e kompetencave sipas fushave t t
nxnit duhet t shoqrohen me instrumente t sakta vlersimi dhe kontrolli.

Zhvillimi i mendimit kritik duhet t jet nj proces i vazhdueshm didaktik n t

gjitha veprimtarit e t folurit, t lexuarit, dhe t shkruarit t nxnsve.

40
 Albana Tahiri

KREU II

SHTJE KONCEPTUALE DHE PRMBAJTJESORE T MSIMIT T

GJUHS SHQIPE

2.1. T folurit, shtje konceptuale dhe prmbajtjesore

2.1.1. Parime dhe veprimtari q mundsojn zhvillimin e t folurit

2.1.2. Mbi cilsin e t lexuarit t nxnsve

2.1.3. Mbshtetja dhe vlersimi i t folurit dhe t dgjuarit

2.1.4. Aktivitet msimore q promovojn zhvillimin e t folurit

2.2. T lexuarit, shtje konceptuale dhe prmbajtesore

2.2.1. Kuptimi mbi t lexuarin

2.2.2. Mbi cilsin e t lexuarit dhe lidhja me procesin e t

kuptuarit

2.2.3. Aktivitete msimore q promovojn t lexuarit

2.3. T shkruarit shtje konceptuale dhe prpmabjtsore

2.3.1. Aktivitete msimore q promovojn zhvillimin e t shkruarit

2.4. shtje gramatikore t shkruarit n kontekstin e zhvillimit t mendimit

kritik prmes lexim -shkrimit

2.4.1 Analiza e punve me shkrim n pikpamje strukturore dhe

sintaksore

2.1.1. T folurit - shtje konceptuale dhe prmbajtjesore

T folurit sht procesi i ndrtimit dhe i ndarjes s kuptimit nprmjet

prdorimit t simboleve verbale dhe jo-verbale, n nj shumllojshmri kontekstesh.

T folurit sht nj pjes thelbsore e t msuarit t gjuhs. Pavarsisht rndsis s

ktij procesi n fushn e msimdhnies fusha e t folurit ka qen e nnvlersuar dhe
pr shum vite. Kjo fush ka vazhduar t msohet si nj prsritje e strvitje e t
menduarit prmendsh t gjrave.

Niveli i zhvillimit t prgjithshm gjuhsor i nxnsve, si dhe natyra e ktij

zhvillimi tek fmijt ,shfaqet me ann e mjeteve t ndryshme shprehse, prej t

41
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

cilave t folurit z nj vend t rndsishm. Me ann e tij jo vetm objektivizohet

procesi i t menduarit, por njkohsisht edhe formohet. 28

Megjithat, bota e sotme krkon q qllimi i msimit tek t folurit duhet t

prmirsoj aftsit komunikuese t nxnsve, sepse, vetm n kt mnyr, nxnsit
mund t shprehin veten e tyre dhe t msojn se si t ndjekin rregullat sociale dhe
kulturore t prshtatura n komunikim n do rrethan.

N lidhje m konceptimin e t msuarit pr t folur duhet t kuptojm q n shkoll t

folurit sht procesi i t: Prodhuarit t tingujve e fjalve dhe modeleve t shndosha
gjuhsore; Prdorimit t fjalve dhe fjalive, me intonacion dhe me ritmin e gjuhs;
zgjedhjen e fjalve, fjalive teksteve n audienca, e situata t caktuara me lndn dhe
jasht saj; organizimin e mendimeve n nj sekuenc kuptimplot dhe logjike;
prdorimin e gjuhs si nj mjet pr t shprehur vlerat dhe gjykimet; prdorimin e
gjuhs me shpejtsin dhe me besim, e cila sht quajtur si rrjedhshmri.

N lidhje me shtjen se si nxnsit duhet ta msojn t folurin n shkoll ka

diskutime t gjera n rrethe profesionale dhe n grupe msuesish t msimit t
gjuhve. Shum gjuhtar dhe msues jan dakord q nxnsit duhet ta msojn t
folurit si nj fush studimi brenda msimit t gjuhve dhe nxnsit duhet t msojn
t flasin n gjuhn q bashkveprojn. Msimet e gjuhs komunikuese dhe t msuarit
bashkpunues shrbejn m mir pr kt qllim. Msimi i gjuhs n prdorim ose n
komunikim sht i bazuar n situata t jets reale. Duke prdorur kt metod n
klasa, nxnsit do t ken mundsi t komunikojn me njri-tjetrin n nj gjuh t
caktuar. Msuesit duhet t krijoj nj mjedis n klas, ku nxnsit t ken komunikim
t vrtet jetsor, aktivitetet autentik dhe detyra t rndsishme, q nxisin t folurin
me goj. Kjo mund t ndodh kur nxnsit bashkpunojn n grupe pr t arritur nj
qllim ose pr t prfunduar nj detyr. 29

Fmijt msojn shum nga njerzit e tjer. Prindrit dhe kujdestart jan msuesit e
par t fmijs t cilt kan nj ndikim t fuqishm mbi t msuarit t hershm t
fmijs n t folur.

N mosh shum t hershme fmija prjeton nj gam t gjer t aktiviteteve dhe

eksperiencave pr t zhvilluar t folurin, t lexuarit dhe t shkruarit. Kto veprimtari,
nisin q n mosh t hershme dhe zhvillojn aftsit e tyre pr t knduar duke thn
vjersha, duke br dhe dgjuar muzik, ose duke dgjuar m t rriturit, duke u
bashkuar n biseda me ta, tek fillojn e nxjerrin pretendime n lidhje me lojrat e tyre.
Kto aktivitete ndihmojn fmijn t marr hapat e para t rndsishme drejt t
folurit, leximit dhe shkrimit. Fmijt msojn prmes shum lojrave dhe aktiviteteve
dhe jan t inkurajuar t prdorin n rritje njohurit e tyre n aktivitete t ndryshme q
i zgjedhin vet. Fmijt kan nevoj pr udhzime t drejtprdrejta dhe praktika t
strukturuara n t folur dhe t dgjuar.

28
Mimoza Gjokutaj Didaktika e gjuhs shqipe, SHBLU, Tiran f.88
29
Ann L.Chaney, Tamara Burk, Teaching Oral Communication in grades K-8, Allyn & Bocon, 1998

42
 Albana Tahiri

Programi msimor kurrikular n prdorim, si kurr ndonjher ka nj theks t fort

mbi aftsimin e nxnsve pr prdorimin e gjuhs s folur dhe t dgjuarit,
komponent shum t rndsishm pr msimin e gjuhs dhe mundsi q i bn
nxnsit t punojn s bashku n mnyr efektive.

Krkimet e kohve t fundit n kt fush kan treguar rndsin e lidhjes ndrmjet

t dgjuarit e gjuhs s folur, t msuarit dhe zhvillimi kognitiv. Nprmjet
prdorimit t gjuhs s folur dhe t dgjuar se si t tjert e prdorin at, fmijt bhen
t aft pr t prshkruar botn, e kuptojn at sipas prvojave t jets dhe marrin prej
saj gjrat q ju duhen. Ata msojn t prdorin gjuhn si mjet pr t menduarit,
kolektivisht dhe i individualisht. 30

Ndrsa kuptojm se fmijt kan nevoj pr msimin e shkrim-leximit dhe

numrimit, msuesit m pak e kuptojn se aftsit e tyre n lexim-shkrim varen nga
prvojat e tyre n t dgjuar dhe t folur.31

Synimet apo objektivat e kurrikulave n lidhje me zhvillimin e aftsive gjuhsore t

fmijve, nuk bjn shum t qart se msimi i kompetencave t t dgjuarit dhe t
folurit n mnyr t drejtprdrejt mund t jet i nevojshm. Nuk duhet t jet nj
besim i nnkuptuar se aftsit delikate t t dgjuarit aktiv dhe t t folurit t arsyetuar
do t zhvilloheshin thjesht prmes prfshirjes s fmijve n klas prmes dialogve
apo me grupe t vogla pune. Por t gjith fmijt mund t prfitojn nga ekspozimi
ndaj modeleve t mira n dgjim pr t folur. Ata gjithashtu prfitojn nga udhzimet
se si t komunikojn n mnyr efektive dhe t marrin pjes n aktivitete t
strukturuara pr t praktikuar aftsit komunikuese duke prfshir si m t
rndsishmen ndrveprimin n grup me mbikqyrje t lehta nga msuesi. Prandaj
sht shum e rndsishme q msuesit t bhen t vetdijshm pr kt dhe t
msojn pr t udhhequr zhvillimin e fmijve n lidhje me gjuhn e folur.

Pr kt qllim msuesit duhet t tregojn vmendje n: vlersimin e aftsive

gjuhsore t fmijve, n angazhimin e fmijve n dialog, ku ata jan t inkurajuar
pr t zhvilluar dhe prdorur aftsit gjuhsore n t folur. Fmijt kan nevoj pr
m shum lloje t ndrveprimit t cilin Robin Alexander e quan msim bashkbisedor.
shtja e t folurit pr t menduar sht shum e rndsishme gjat aktiviteteve q
stimulojn t folurit. do aktivitet rreth t folurit lidhet me aspektin e t menduarit
dhe t nxnit.

T flassh duke menduar sht qllim i rndsishm mbi t nxnit pasi ai siguron nj
hyrje n iden e t msuarit pr t folur, duke folur pr t msuar dhe kjo duhet
konsideruar si nj filozofi e msimdhnies bashkkohore. Ky sht msim dhe t

30
Neil Mercer, Rupert Wegerif, Lyn Dawes, Childrens talk and the Development of Reasoning in the
Classroom, British Educational Research Journal, volume 25, Issue 1, 1999 f.95-111
31
Neil Mercer, Lyan Dawes, Rupert Wegerif, Claare Sams, Reasoning as a scientist: ways of helping
children to use language to learn science, British Educational Research Journal, 2004 vol 30/3 f.367-
395

43
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

msuarit n thelb sht i bazuar n pyetje t zhytura n mendime, negocim dhe

diskutim q t gjenerojn debate n mesin e msuesve dhe t nxnsve q flasin duke
menduar dhe arsyetuar Teksti jep ushqim pr t menduar. Ai gjithashtu jep nj sr
mesazhesh t mtejshme dhe sugjerime praktike pr inkurajimin e msimdhnies
bashkbisedore. N kt mnyr msuesi inkurajon nxnsit pr t identifikuar
dialogun kur ata ndeshen me at, dhe pr t siguruar q ata t organizojn klasat e tyre
n mnyr q dialogu t jet i lidhur fort me t msuarit.32

Zhvillimi n grup i aktiviteteve t bazuara n zgjidhjen e problemeve interesante,

detyrave apo prpjekjet kreative q do t prfshijn aftsit e komunikimit t fmijve
duke i ndihmuar ata t praktikojn at q ata jan duke msuar rreth gjuhs, duhet
par si nj mundsi dhe si nj mjet pr t komunikuar dhe pr tu rritur intelektualisht.

Prdorimi i rregullave gjuhsore pr t krijuar nj komunikim t qart, konstruktiv,

n kontekste pr t folur sht i rndsishme. Kto rregulla mund t sigurojn nj
struktur t respektit t ndrsjell edhe pr t inkurajuar t menduarit.

Nse do t ndaleshim n shtjen e prdorimit t dialogut si strategji pr zhvillimin e

t folurit duhet t mendojm se far e bn nj diskutim t mir? p.sh n qoft se jemi
n nj klas dhe vzhgojm nj grup fmijsh, t cilt jan duke punuar s bashku
n nj diskutim produktiv, shtrohet me t drejt pyetja e mposhtme: - far do t
jen ata duke br realisht? - A sht i dobishm ky aktivitet pr ngritjen e vetdijes
gjuhsore ?

Sjellim shembull nj aktivitet n klasa t arsimit parauniversitar. U vzhguan fmijt

e klass s katrt. Klasa prbehej nga 32 nxns t ndar n grupe duke folur pr
temn Miqsia. U paraqitn n vidioprojektor foto t ndryshme t bra me qllim
q fmijt t vendosnin n pun imagjinatn, gjithashtu dhe t menduarit pr t folur.
Fmijve u plqen t flasin rreth eksperiencave t tyre, veanrisht pr ngjarje q ata
vet jan t prfshijn.

Krijuan disa tregime nga figurat, t cilat paraqesin miqsi t ftohta ose afrimitet
midis miqsh. Ata dhan vlersime personale, duke dalluar sjelljet e dshirueshme nga
ato t padshirueshmet t personave t dhn. Fmijt duke u mbshtetur tek figurat e
dhna, por pa dyshim t ndikuar dhe nga pjes t ndryshme t lexuara n lexim dhe
nga histori vetjake solln diskutime shume interesante, ku nxnsit ishin aktiv,
bashkpunues dhe jepnin mjaft ide n lidhje me temn. Por pati dhe nga ata nxns q
kishin vshtirsi pr t shprehur mendimin, fjalit e tyre ishin shum t thjeshta dhe jo
me nj rrjedh logjike.

N kt aktivitet, nxnsit ishin t prfshir duke nxjerr gjithmon n plan t par

rndsin e asaj q dgjonin, duke e artikuluar mendimin n t folurin e strukturuar
qart .

32
Robin Alexander, Dialogic teaching, Cambridge University Press, 2004

44
 Albana Tahiri

2.1.1. Parime dhe veprimtari q mundsojn zhvillimin e t folurit

Detyra e fushs s t folurit n shkoll s pari lidhet me shtjen e prputhjes

s t folurit me gjuhn standarde, detyr kjo me shum rndsi e lnds s gjuhs
shqipe. Ky proces sht mjaft i gjat dhe i ndrlikuar dhe realizohet kryesisht n
mnyr t programuar n klasat e ulta t shkolls nntvjeare dhe m pas me ann e
ushtrimeve t specializuara pr zhvillimin e gjuhs s folur dhe t shkruar q vijon n
vite t tjera shkollore.

Prve ktij objektivi zhvillimi i t folurit lidhet edhe me ushtrimin dhe pasurimin e
fjalorit, zhvillimin e strukturave t pasura gjuhsore, n mnyr individuale, n grup
dhe n publik. Pr kt qllim n lidhje me zhvillimin e t folurit vijn n ndihm
veprimtari dhe ushtrime gjuhsore t cilat kan si qllim ti aftsojn nxnsit t
shprehen drejt, rrjedhshm, bukur, njkohsisht t realizojn edhe disa detyra t tjera
me rndsi t veant, q mund t jen detyra msimore dhe detyra funksionale.

N detyrat msimore prfshihen: prvetsimi dhe zbatimi praktik i ligjeve dhe

rregullave gjuhsore n t folurit e prditshm dhe n detyrat funksionale prfshihet
zhvillimi i funksioneve psikike, n radh t par zhvillimi i funksionit t t menduarit.
Kshtu, ushtrimet pr zhvillimin e t folurit mund t'i grupojm si m posht.

A. Veprimtari gjuhsore sipas perceptimit. Kto lloj ushtrimesh kan t bjn me

perceptimin e objekteve e t situatave konkrete.

B. Veprimtari gjuhsore sipas prshkrimit t objekteve dhe situatave konkrete kan t

bjn me prshkrimet e llojeve t ndryshme dhe dallohen nga varsia q kan me
objektin e prshkruar.

N lidhje me kt grup ushtrimesh studiuesit shprehen Ato jan prshkrime sipas t

vrejturit t objekteve t thjeshta statike; prshkrime sipas t vrejturit t objekteve t
ndrlikuara statike; prshkrime sipas t vrejturit t dinamizmit t objekteve
inorganike; prshkrime sipas t vrejturit t qenieve t gjalla n prgjithsi;
prshkrime sipas t vrejturit t qenieve t gjalla n nj situat t caktuar; prshkrime
sipas t vrejturit t figurave t objekteve, t vargut t fotografive q sajojn trsin e
nj ngjarjeje ose t nj ndodhie etj.; prshkrime t objekteve, t fotografive dhe t
ndodhive sipas riprodhimit t materialit t vrejtur q m par. 33

Veprimtari gjuhsore sipas prjetimeve kolektive t nxnsve t cilat kryesisht lidhen

me prjetimet e nxnsit, qoft n kontakt t drejtprdrejt me objektin dhe dukurit
e bots s jashtme, qoft n kontakt t trthort me ato objekte e dukuri. Ushtrimet e t
folurit, q mbshteten n prjetimet e nxnsve, shprehin gjendjen emocionale t
nxnsve. N kt rast nuk bhet fjal vetm pr prshkrime, por pr t tilla
prshkrime n t cilat dallohet pavarsia e nxnsve. Kjo rrjedh nga fakti se, n

33
Mimoza Gjokutaj Didaktika e gjuhs shqipe, SHBLU, Tiran, 2009 f.10

45
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

prjetimet e veta, nxnsit i duhet t jap gjykime, t vlersoj, ta vendos ngjarjen n

lidhje me situata t tjera etj 34.

Veprimtari gjuhsore sipas rrfimeve t nxnsve pr nj prmbajtje t caktuar t cilat

grupohen n deformime t prmbajtjes s t folurit; deformime fonetike; struktura
morfologjike dhe strukturore

Veprimtari gjuhsore rreth ushtrimeve pr punn me fjalorin q lidhen me punn me

fjalorin, si nj nga m t rndsishmet n shkoll dhe konkretisht me ushtrime q
drejtohen drejt prvetsimit dhe prforcimit t kuptimit t fjals; me ushtrime q
realizojn e zhvillojn mendimin, duke prdorur me vend fjal t caktuara dhe duke
realizuar n kt mnyr t folurit qart t nxnsve (lidhet me aftsin zbatuese t
nxnsve).

Pr aftsimin e mtejshm t nxnsve me kt lloj veprimtarie msimore gjuhsore

mund t prdoren tipat e ushtrimeve t tilla si : ushtrime pr krijimin e togfjalshave;
ushtrime pr krijimin e fjalive; ushtrime mbi prdorimin e fjalive t caktuara n
hartime e krijime t ndryshme; ushtrime pr gjetjen e gabimeve leksikore gjat
hartimeve dhe ndreqjen e tyre n fjali, sipas semantiks s fjals; ushtrime pr
zgjedhjen dhe bashkimin e fjalve; ushtrime mbi prdorimin letrar t fjalve etj. N
tekstet q ka shkolla n prdorim, ndodhen elemente t ushtrimeve t folurit pr
zhvillimin e t vrejturit t nxnsve; prshkrimi i objekteve e i dukurive sipas
kujtess dhe t ushtruarit e funksioneve t saj; tregimi i materialit t mbajtur mend dhe
ushtrimi i kujtes.

Ndikimi i veprimtarive mbi t folurit n zhvillimin e t menduarit t nxnsve.

Zhvillimi i t menduarit gjat ushtrimeve t t folurit t nxnsve mund t kryhet n
dy drejtime: S pari, me ann e prpunimit t prmbajtjes s ushtrimeve; S dyti, me
ann e organizimit didaktik t ushtrimeve. Pr evoluimin e mtejshm t ktij procesi
shrbejn forma t tilla si: paraqitja e figurave pr formimin e koncepteve; numrimi i
objekteve sipas grupeve prkatse; perceptimi i s trs n lidhje me pjesn dhe e
kundrta; krahasimi i objekteve dhe i dukurive t bots materiale; njohja e
marrdhnieve midis shkakut e rrjedhojs. 35

Si dihet, elementet e t shprehurit jan: fjalia dhe fjala. Fjalia dihet q, mes
prmbajtjes s fjalis dhe shprehjes s saj, ekziston nj lidhje e ngusht. T njjtin
mendim, njoftim a lajmrim mund ta shprehim n disa mnyra, me fjali t ndryshme,
t thjeshta a t zgjeruara.

N lidhje me prdorimin drejt t fjalve prfshihen disa detyra: shtimin sasior dhe
zotrimin cilsor t fjalorit t fmijve, t shprehurit drejt t fjalve, njohjen e
ndryshimeve kuptimore t s njjts fjal etj.

34
Mimoza Gjokutaj Didaktika e gjuhs shqipe, SHBLU, Tiran, 2009 f.58
35
Shih m gjer: Elementet e t shprehurit Mimoza Gjokutaj, Didaktika e gjuhs shqipe, 2009 f.100

46
 Albana Tahiri

Pr prvetsimin e fjalve n shumllojshmrin e tyre afrohen metoda leksiko-

semantike q e ndihmojn kt proces. Kto metoda mund t fillojn t zbatohen q n
klasat e ulta t shkolls nntvjeare; m pas duhet t shoqrohen me elemente q
ojn n stilet e t folurit. Disa nga metodat m t frytshme n kt drejtim jan:
metoda e drejtprdrejt, metoda asociative, metoda morfologjike, metoda kualifikuese.

Prvetsimi i fjalve t reja dhe njohja me kuptimet e sakta t tyre sht nj nga rrugt
m t rndsishme t zhvillimit t t folurit t fmijve dhe t zotrimit t gjuhs
amtare si mjet i marrveshjes shoqrore. Prandaj pasurimi i fjalorit t nxnsve sht
nj veprimtari msimore, e cila shtrihet n kt proces msimor dhe krkon q t'i
kushtohet vmendje e madhe, ndrkoh q prfshin tr veprimtarin n shkoll e
jasht shkolle (leximi i librave, i gazetave, shikimi i filmave, i televizorit, dgjimi i
radios etj.) dhe shtrihet deri n ort e do lnde msimore.

Prvoja tregon q sot theksi duhet vn m shum n tre drejtime kryesore, q jan:
njohja e fmijve me semantikn e fjals; zhvillimi gjuhsor i fmijve pr t'i prdorur
fjalt n varsi nga tipat dhe stilet e t folurit; dallimi dhe veimi shkall-shkall (nga
fondi i fjalorit t nxnsve) i fjalve dialektore nga fjalt e thjesht ligjrimit, duke i
vn n barasvler me fjalt e gjuhs standarde, pr t rritur te nxnsit kulturn e t
folurit.

Prmbajtja e puns pr pasurimin e fjalorit t nxnsve n shkoll n kohn e sotme

mbshtetet n forma, t tilla, si: diskutime me tematik t caktuar, paraqitja e tekstit;
ushtrimet leksikore jan form e rndsishme pr pasurimin e fjalorit t nxnsve.
Kto ushtrime realizohen nprmjet njohjes dhe t ushtruarit t nxnsve me dukurit-
baz leksikore, si jan: kuptimet e fjalve, sinonimia, antonimia, semantika e fjalve,
frazeologjia etj. Kriteret q mundsojn kt proces jan:

Kriteri gramatikor-drejtshkrimor: sipas ktij kriteri, n fillim fjalt analizohen nga

pikpamja gramatikore e drejtshkrimore, pastaj zgjidhen dhe u paraqiten nxnsve pr
t prvetsuar, bashk me kuptimin, edhe formn e tyre, sigurisht sipas mundsive
dhe aftsive perceptuese t secilit.36

Kriteri semantik: ky kriter zbulon afrit tematike q duhet t kemi parasysh pr

zgjedhjen e fjalve. T dy kriteret e msiprme lidhen me formn dhe prmbajtjen e
fjalve. Sipas ksaj teorie, fjalt grupohen n shum ndarje si: Fjal njkuptimsie;
Fjal shumkuptimshe; Fjal t prafrta nga kuptimi; Fjal me lidhje leksiko-
semantike (fjalt sinonime dhe antonime); Fjal cilsie; Fjal q shnojn vepruesin
etj. 37

Fjalt mund t grupohen edhe sipas fushs leksikore dhe kemi: Fjal t veprimtaris s
puns (t prodhimit); Fjal t veprimtaris shoqrore - politike; Fjal t veprimtaris
morale - politike; Fjal t veprimtaris letrare artistike - sportive etj. Ky kriter mund
t realizohet p.sh. n kt grup leksiko-semantik t mbiemrave: Mbiemra q tregojn
36
Mimoza Gjokutaj Didaktika e gjuhs shqipe, SHBLU, Tiran, 2009 f.12
37
Po aty

47
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

cilsi, ndjenja, shenja t veanta: i shkatht, i shpejt, i duruar, besnik, i guximshm, i

dashur etj. Mbiemra q tregojn koh, vend, hapsir: i prjavshm, i prkohshm, i
prvitshm; Mbiemra q tregojn formn a prmasat e sendeve: i madh, i vogl, i
gjat, i shkurtr etj.

Grupimet tematike leksiko-semantike mund t prbhen edhe prej mikrosistemesh t

ndryshme njsish leksikore. Kshtu, -kto mikrosisteme mund t jen t mbyllura,
p.sh.: emrtimi i muajve t vitit, i ditve t javs, ngjyrat e ylberit etj. (janar, shkurt....,
dhjetor; e hn, e mart, .... e diel). -mund t jen edhe mikrosisteme t hapura n
grupimet leksiko-semantike t fjalve si: foljet e lvizjes, emrat e banorve sipas
vendit t banimit, emrat e vepruesit etj.38.

N pasurimin e fjalorit t nxnsve dhe njohjen e tyre me kuptimet e fjalve, kan

rndsi t veant edhe lidhjet ndrlndore, si dhe zhvillimi i vetveprimit pr t fituar
njohuri t ndryshme. Pr ti zhvilluar kto aftsi sht e rndsishme q t njihen dhe
t vlersohen disa kushte, si: zgjerimi i njohurive pr botn; njsimi i krkesave pr
punn me fjalorin nga msuesit n t gjitha lndt msimore; trheqja e vmendjes pr
fjalt e panjohura;aftsimi i nxnsve pr t prdorur fjalorin etj.

N lidhje me pasurimin e fjalorit t nxnsve sht shum e rndsishme q t

prcaktohen korrelacionet e t fjals me realen (me sendin ose vizatimin e tij). Ky
kusht ka t bj me zbatimin e parimit t konkretizimit, si quhet n didaktik, dhe
sht karakteristik pr punn me fjalorin n klasat e ulta,t vzhguarit e fjals n
gjinin e llojin e vet (n familjen e fjalve ku hyn ajo). Ktu do t prfshijm: gjendjen
e vet fjals, lidhjet e saj sinonimike e antonimike, si dhe strukturn fjalformuese e
semantike n lidhje me fjaln mm; paraqitja e fjals n mes t grupit t fjalve t
tjera dhe prcaktimi i lidhjeve lineare n mes tyre. Vetm duke e kapur fjaln n
kontekstet ku ajo mund t prdoret, lehtsohet mjaft puna pr prvetsimin e kuptimit
t saj.

Nga vzhgimi yn n lidhje me qndrimet e fmijve dhe prqendrimin e tyre n

lidhje me situata t ndryshme t t folurit n grup, kemi vn re se nxnsit shfaqin
karakteristika t ndryshme dhe qndrime q duhen analizuar m tej qoft kur ato jan
pozitive ose jo. N lidhje me tiparet e nxnsve q kan probleme me t folurin, nga
ky vzhgim marrim shum t dhna t cilat ndihmojn pr nj rikonceptim t puns
n lidhje me t folurin dhe veanrisht me organizimin e veprimtarive t diferencuara.

38
Mimoza Gjokutaj Didaktika e gjuhs shqipe, SHBLU, Tiran, 2009 f.12

48
 Albana Tahiri

2.1.2. Mbi cilsin e t lexuarit t nxnsve

T dhnat e nj vzhgimi dhe vjelja e tyre prmes nj pyetsori t realizuar

nga disa nxns, sjellin gjetjet e mposhtme. Vzhgim n aftsit folse t fmijve.
(Pyetsori sht ndjekur nga rreth 30 msues n shkolla t ndryshme.)

Tabela 1 Aftsit folse t fmijve n nj or msimi Qytet (Femra/meshkuj

30nxns;15 meshkuj dhe 15 femra)

Pyetjet % n % n
nxns nxns
meshkuj femra

A i japin rendsi nxnsit t dgjuarit, ndaj tjetrit n bashkbisedimin e 80% 90%

tems Miqsia

A sjellin ide pozitive? 70% 85%

A sjellin ide negative? 30% 15%

Sa aktiv jan nxnsit? 70% 80%

Sa pasiv jan nxnsit? 30% 20%

A jan bashkpunues dhe protagonist gjat diskutimeve? 85% 95%

Grafiku 1. Aftsit folse t fmijve n nj or msimi qytet

Femra-Meshkuj Qytet

100%

80%
60%

40%
20%
0%
% n nxns meshkuj % n nxns femra

A i japin rendsi nxnsit t dgjuarit, ndaj tjetrit n bashkbisedimin e tems Miqsia

A sjellin ide pozitive
Po negative
Nxnsit aktive
Nxnsit pasive
A jan bashkpunuese dhe protagonist gjat diskutimeve?

49
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

Tabela 2 Aftsit folse t fmijve n nj or msimi fshat (Femra/meshkuj 30

nxns; 15 meshkuj, 15 femra)

Pyetjet % n % n
nxns nxns
meshkuj femra

A i japin rendsi nxnsit t dgjuarit, ndaj tjetrit n bashkbisedimin e

60% 60%
tems Miqsia

A sjellin ide pozitive? 40% 50%

A sjellin ide negative? 20% 30%

Sa aktiv jan nxnsit? 40% 60%

Sa pasiv jan nxnsit? 60% 40%

A jan bashkpunues dhe protagonist gjat diskutimeve? 75% 85%

A i japin rendsi nxnsit t dgjuarit, ndaj tjetrit n bashkbisedimin e

25% 10%
tems Miqsia

Grafiku 2 Aftsit folse t fmijve n nj or msimi fshat

Femra-M eshkuj Fshat

90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
% n nxns meshkuj % n nxns femra
A i japin rendsi nxnsit t dgjuarit, ndaj tjetrit n bashkbisedimin e tems Miqsia
A sjellin ide pozitive
Po negative
Nxnsit aktive
Nxnsit pasive
A jan bashkpunuese dhe protagonist gjat diskutimeve?
Pa reagim as pozitiv dhe negativ

50
 Albana Tahiri

Tabela 3 Aftsit folse t fmijve n nj or msimi fshat & qytet

Tabela e prbashkt Qytet-Fshat

Pyetjet % n % e
nxnsve nxnsve
qytet fshat

A i japin rendsi nxnsit t dgjuarit, ndaj tjetrit n bashkbisedimin e 80% 65%

tems Miqsia

A sjellin ide pozitive? 70% 50%

A sjellin ide negative? 30% 15%

Sa aktiv jan nxnsit? 60% 45%

Sa pasiv jan nxnsit? 40% 55%

A jan bashkpunues dhe protagonist gjat diskutimeve? 85% 65%

Grafiku 3 Aftsit folse t fmijve n nj or msimi fshat & qytet

Qytet-Fshat

100%
80%

60%
40%
20%
0%
% n nxnsve qytet % e nxnsve fshat

A i japin rendsi nxnsit t dgjuarit, ndaj tjetrit n bashkbisedimin e tems Miqsia?

A sjellin ide pozitive?
Po negative?
Nxnsit aktive?
Nxnsit pasive?
A jan bashkpunuese dhe protagonist gjat diskutimeve?

51
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

Tabela 4 :Lista e tipareve t nxnsve gjat diskutimit

Emri mbiemri/ f/m i folur aktiv fjalor i pasur bashkpunues i folur i qart i folur i strukturuar

A. Koleci (m) - + + - -
+ + + +
A. Babe (m)
+ - + - -
R . Alushani (f)
A. Duqi (f) - - - - -
A Shira (m) + -
- - + - +
A Tuzi (f)
B Koci (f) - - - - -
+ + + +
D Doku (f)
+ + + + +
D Dardha (m)
- - + - -
E Duka (m)
E Haka (m) - - + + -
+ + + + +
E Selmanllari (m)
E Mara (f) +

E Qefalia (m) - - + + +
- - + - +
E Durresi (f)
G Brojka (m) + + + + +
+ + +
G Kaloshi (f)
+ - + - -
H Murgu (m)
E Hoxha (m) + + -
- + + - +
M Marini (f)
+ +
L Xhetani (m)
L Maliqi (f) - - + + -
+ + +
L Myrta (m)
+ + + + +
M Paci (f)
- - + - +
M Karaj (m)
- + - - +
N Collaku (m)
+ + -
O Seitaj (f)
- - + - +
R Uka (f)

Nga ky vzhgim konstatuam se fmijt kan m shum gjasa pr t'u prgjigjur

mendueshm dhe me kujdes nse jan paraqitur shtje n nj klas ku ata ndjehen t
lir pr t ndar idet e tyre dhe t sigurt se kontributet e tyre jan vlersuar. Kjo pa

52
 Albana Tahiri

dyshim krkon koh dhe planifikim t kujdesshm pr t zhvilluar kt lloj atmosfere.

Lojrat e ndryshme, aktivitetet e grupit dhe tregime t cilat mbshtesin vet pr veten
e fmijve inkurajojn krijimin e nj mjedisi t foluri bashkpunues.
Nga vzhgimi i msiprm konstatojm se prmes puns bashkpunuese n grup,
fmijt nxiten pr:
Krijimin e nj mjedisi pr t folur; rritjen e vlerave t biseds duke vlersuar
diversitetin n gjuh; vlersimin dhe pranimin e kontributet e t tjerve; shprehjen e
mendimeve, ndjenjave dhe ideve; vlersimin e pikave kye t t menduarit t tyre.
Krijimi i nj mjedisi pr t folur arrin qllime t ndryshme, t tilla, si: eksplorimin e
ideve dhe prvojave, peshn e pikpamjeve t ndryshme apo hulumtimin e shtjeve.
Duke folur pr nj qllim t caktuar, fton msuesit pr t zhvilluar m tej kto ide tek
nxnsit duke i dhn vlera bashkbisedimit, por duke vlersuar dhe diversitetin e
nxnsve n gjuh. Kjo pr faktin sepse n klasat tona kemi dhe fmij dy gjuhsh.
Kjo mnyr e organizimit t t dgjuarit dhe t folurit n komunitetin e fmijve
ofron shanse dhe sfida. Mundsi t tilla si kto n planifikimin ton ditor bjn q t
kontribuojm n t msuarit global t gjuhve nga fmijt. Aktivitetet e t folurit dhe
t dgjuarit pr shtje t ndryshme stimulojn t menduarit tek nxnsit, por
gjithashtu luajn nj rol shum t rndsishm n formimin intelektual t fmijs.
Nj nga avantazhet e fmijve q kan hapsira pr t menduar, folur dhe punuar s
bashku n grup, sjell pa dyshim nj rrjedhshmri logjike, bn t mundur rritjen e
besimit n vetvete tek fmijt, por kjo na liron punn edhe ne si msues duke qen
si vzhgues dhe duke vlersuar qndrimet e tyre n t folurin n grup. Lidhur me
pozicionin e msuesve ndaj modelimit t puns msimore n lidhje me zhvillimin e t
folurit tek nxnsit ka pasur debate t zgjatura rreth asaj se msuesit sduhet t bjn
kaq shum pyetje t ksaj natyre pr t cilat ata tashm e din prgjigjen? Debatet
shkojn pr mnyrat e organizimit apo strategjit q duhen prdorur pr zhvillimin e
t folurit t nxnsve n klasa t ndryshme, t udhhequra nga qllime t qarta
msimore.

Nga krkimet n klasa msimore n ort ku kemi tema; t folurit apo edhe n lnd t
tjera sht me vend t theksojm se mbshtetur n modelet e msimdhnies
tradicionale apo edhe t sotme ku dominonte jan pyetjet e msuesit dhe prgjigjet e
nxnsve, dhe pastaj komentet vlersuese nga ana e msuesit nxjerrim n pah disa
karakteristika t nxnsve nga ky lloj komunikimi.

Rasti 2.
I Msues - Cili sht kryeqyteti i Kroacis?
R Nxns - Zagrebi
F Msues - Po, t lumt
Ky model sht nj model i varfr gjuhsor pr zhvillimin e komunikimit, pasi
mbshtetet n dialogun msues nxns n t cilin krkohen prgjigje riprodhuese
ndaj nj pyetjeje t mbyllur. Pr zhvillimin e t folurit aktiv msuesi duhet t hedh n
loj situata aktive n t cilat ta bj nxnsin t krkoj, t gjej, t prpunoj dhe t
zhvilloj informacion. P.sh n rastin e msiprm nj pyetje e mir do t ishte; Gjeni

53
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

cili sht kryeqyteti i Kroacis dhe thoni far dini pr t. Kjo krkes e bn nxnsin
t prfshihet gjallrisht n nj veprimtari q krkon vnien n pun t shum
inteligjencave dhe komponentve gjuhsore. T hartosh pyetje n pamje t par sht
e leht, por pyetjet krkojn tip t ndryshm prgjigjesh, q fmijt t ken kontekste
t ndryshme prgjigjesh. Pyetjet e msuesit duhet t jen prodhuese pr t folurin e
fmijve. Duke vn n dukje kt fenomen, mund t fillojm t marrim n
konsiderat se far efekte ka kjo mbi pjesmarrjen e nxnsve n klas. N lidhje me
kt dhe mbshtetur edhe n krkimet e fundit ka dal n pah se shum msues
(madje edhe ata t cilt jan kualifikuar n dekadat e fundit) nuk kan kualifikimet e
nevojshme pr organizimin e nj pune t udhhequr nga parime dhe kritere shkencore
dhe metodologjike pr zhvillimin e t dgjuarit dhe t folurit t nxnsve. Shpesh kjo
pun udhhiqet nga intuita e msuesve dhe m pak nga strategji dhe metodologji t
strukturuara pr kt qllim.
Mbshtetur edhe n ato q thon msuesit, trajnimi apo zhvillimi i tyre profesional
sht udhhequr nga module teorike dhe shum pak me praktika zhvillimore, ku
mungon filli i njohurive kritike pr praktikn. Msuesit pothuajse n mnyr t
pashmangshme konvertojn n stilin e msuesve t tjer dhe gjenerojn modele
konvencionale n lidhje me zhvillimin e t folurit n klas.

Prmes puns pr zhvillimin e t folurit msuesit duhet t msojn se si t vlersojn

cilsin e biseds tek fmijt. Nxnsit msojn, pr t ndryshuar mnyrn se si ata
flasin dhe shkruajn pr t'iu prshtatur situatave t ndryshme, qllimeve dhe
audiencave. Ata lexojn tekste dhe gjejn prgjigjet pr pyetjet q dalin n to.

Nxnsit msojn se si t flasin n nj form kontekstesh, duke e prshtatur at q

thon dhe se si do ta thon n audienc. Duke marr role t ndryshme n grupe atyre
u jepet mundsia q t kontribuojn n situata me krkesa t ndryshme. Ata
gjithashtu msojn pr t'u prgjigjur n mnyra t prshtatshme pr t tjert, duke
menduar pr at q thon dhe pr gjuhn e prdorur.

Msuesit programojn, aktivitete t fokusuara n diskutime pr t njohur

karakteristikat kryesore t t folurit tek fmijt. Ata duhet t msojn pr t vlersuar
t folurin dhe m pas t prdorin vendimet e tyre pr t vlersuar t folurit m tej dhe
t dgjuarit e aktiviteteve.

Nj shqetsim kryesor pr vlersimin e t folurit t nxnsve sht t marrin n

konsiderat se si flasin si prshtaten me llojin e ngjarjes n t ciln fmijt jan duke
marr pjes. Kriteret duhet t jen t ndryshme, n varsi t faktit nse ata jan duke
folur n nj grup, apo duke br nj prezantim n klas, si n nj aktivitet drame, ose
duke diskutuar idet n lndn e leximit dhe kshtu me radh.

54
 Albana Tahiri

T folurit sht vshtir t vlersohet, sepse ai sht i varur dhe kalimtar, por ka
mundsi t mira pr vlersimin veanrisht kur t dy palt msues dhe nxns jan
t vetdijshm pr rndsin e t folurit dhe t dgjuarit pr t msuar. 39

Ka sigurisht disa aspekte t vlersimit t t folurit tek fmijt ku ndjeshmria e

madhe sht e nevojshme. Diskutimi mund t jet i lidhur ngusht me identitetin e
tyre, dhe msuesit me t drejt mund t shqetsohen n vlersimet e disa aspekteve
t mnyrs s t folurit te fmijt Gjuha e folur e fmijve mbshtet leximin dhe
shkrimin 40

N faz shum t hershme fmijt zhvillojn nj vetdije pr gjuhn e folur nga

tingujt q dgjojn. Kjo sht nj faz e rndsishme si si msohet veshi me tingujt e
ndryshm . Duke luajtur me tingujt dhe akordimin e veshit tek fmija do t zhvillohet
vetdija fonologjike, q sht aftsia pr t marr tinguj t ndryshm. Me kalimin e
kohs kjo do t ndihmoj fmijn t zhvilloj kuptimin, q fjalt jan t prbra nga
tingujt. Kjo sht njohuri akustike shum e rndsishme n zhvillimin e t folurit.

Ata msojn t prdorin zrin e tyre pr t br kontakt me njerzit dhe kta t fundit
kuptojn se far ata kan nevoj dhe se si ata jan duke u ndjer. Si prindrit dhe
kujdestart jan njerz ky pr ti ndihmuar ata t zhvillojn t folurit e tyre dhe
aftsit e t dgjuarit.

Fmijt kan shum nevoj pr t folur me t tjert, sepse ata zhvillojn dhe
praktikojn t folurit dhe rrisin aftsit e tyre pr dgjim. Kjo ndihmon pr t
ndrtuar besimin e tyre dhe prmirson aftsin pr t komunikuar me njerzit e tjer.

Librat jan nj burim i pasur pr fjalorin e fmijve, fjalt q nuk i prdorim n

bisedat e prditshme shfaqen n libra, kshtu q kur u lexojm me z libra t vegjlve
ndihmojm n formimin e dgjimit dhe n formimin e t folurit.

Mbshtetja e fmijve pr t folurit dhe t dgjuarit n shtpi duhet t lidhet me

dhnien e shtjeve t tilla si. mundsin e kohs pr t dgjuar fmijn ,se si ka
kaluar kohn n shkoll, n udhtim n shtpi, n supermarket n shoqri me shokt
etj, t dgjuarit me t vrtet i tyre bn q fmijt t ndihen mir; T treguarit interes
n at q ata jan duke folur duke prdorur - buzqeshje, lvizje koke, bni nj pyetje
q do nj prgjigje pr t treguar se ju me t vrtet jeni duke e dgjuar, n brjen e
nj koleksioni t krijesave t ndryshme me lodra.

Dgjoni si brenda dhe jasht shtpis tingujt. Krkoni q fmija t tregoj se far
dgjon. N t krijuarit t tregimeve t ndryshme n mnyr q t zhvillohet imagjinata
dhe t menduarit. Mbshtesni fmijn n shtpi n diskutime t shndetshme;.

39
Gillian Brown, George Yule, Teaching the spoken language, Cambridge: Cambridge University
Press, 1983
40
Claire Staab, Oral language for todays classroom, Pippin Publishing, 1992

55
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

N kompozimin e nj emali pr t ftuar nj mik pr aj. Zhvilloni sa m shum

fjalorin e tyre. Gjeni m shum koh pr t luajtur me fmijn tuaj.

Nse msuesit, prindrit, kujdestart jan n gjendje pr t ndihmuar fmijt t

zhvillojn aftsit e tyre n t folur dhe dgjim pa dyshim q ata kan hedhur themelet
pr lexim dhe shkrim t suksesshm . Pa harruar se t gjitha kto aktivitete duhet t
jen interaktive pr t sjell knaqsi dhe besim tek fmijt, duke nxjerr n pah se
t dgjuarit dhe t folurit jan themelet pr nj lexim dhe shkrim t mir. "Zhvillimi i
komunikimit dhe aftsit e t dgjuarit jan nj hap thelbsor drejt leximit dhe shkrim
pr nxnsit."

Aftsia pr t komunikuar i jep fmijve kapacitetin pr t marr pjes m plotsisht

n shoqri. Msuesit duhet t punojn n integrim t komponentve t dgjuarit, t
folurit, t lexuarit dhe t shkruarit.

2.1.3. Mbshtetja dhe vlersimi i t folurit dhe t dgjuarit

T msuarit e gjuhs bn thirrje pr nj cilsi t foluri dhe t dgjuari, e cila

ofron nj gam t madhe t kontakteve pr t cilat flasim. Ato angazhohen me
shtjet e jets reale dhe debatet t cilat prekin jetn e fmijve.Nse gjuha, n t
gjitha format e saj, sht mjeti kryesor q kemi pr t br kuptimin e bots, ather t
folurit dhe t dgjuarit sht vendimtare pr t imagjinuar duke br t mundur
ndryshimin. 41

T folurit nuk sht thjesht nj proces diskutimi, por nprmjet tij kryhet thithja e
kulturs s prbashkt, vlerat, traditat, besimet, aspiratat, dhimbjet.. me pak fjal, t
gjitha elementet q mban shoqria. Gjuha e folur na lejon q t organizojm
mendimet tona dhe na bn t komunikojm me t tjert. Duke u angazhuar n kt
proces bisedor ne arrijm shum gjra.

S pari, i japim vetes nj kuptim t mir t asaj q ne jemi duke menduar, ndjer apo
prpjekur pr t thn.

S dyti, i japim z mendimit ton, duke e br t vrtet dhe krijojm mundsin pr

t analizuar ato m qart. Procesi i t folurit dhe t dgjuarit lviz problemin nga sfera
e brendshme duke e br at dika konkrete n botn e jashtme.

T folurit dhe t dgjuarit sht pjes integrale e jets son. Ajo gjithashtu sht
pjes integrale e procesit t t msuarit global. T folurit e nj gjuhe sht faktor
shum i rndsishm q ndrton kombet dhe mban kombet s bashku.

Psikologt rekomandojn vzhgimin e sjelljeve tek fmija, kshtu dhe ne mund t

vzhgojm at duke prdorur teknika dhe diskutime n mnyr q nxnsit t mos
hutohen nga tema. Njkohsisht ne duhet ti msojm nxnsit se nj dgjim i mir i
gjesteve t t folurit tek folsi bn t kuptojm qart shprehjen e mendimit p.sh
41
Marianne Celce Murcia, Teaching English as a second or foregn language (3-d), TESL-EJ (The
electronic Journal for English as a second language), Volume 5, Nr 4, 2002

56
 Albana Tahiri

lvizja e dors, ndryshimi i zrit (ngritja, ulja, ngadalsimi, rritja e shpejtsis...etj)

Ndrsa dgjoni, ndani pikat kryesore nga ato m pak t rndsishme. Kjo do t thot
se duhet t jemi t aft t fokusojm vmendjen n nj detyr t vetme q, n kt
rast, sht ajo q thot folsi. Ndrhyrja n gjuhn e folur (t folurit dhe t dgjuarit),
gjithashtu jen t dizajnuara pr t mbshtetur zhvillimin e gjuhs s shkruar.

Rritja e aftsive t dgjimit dhe t folurit do t ngrinte themelet pr zhvillimin e

inkurajimit t shkrim-leximit. Gjat gjith jets shkollore t fmijs, kto aftsi jan
t nevojshme n mnyr q t funksionojn n mnyr efektive dhe t arrijn n nj
standard t pranueshm.

"Zhvillimi i gjuhs me goj sht vendimtar pr zhvillimin e shkrim-leximit t

fmijs, duke prfshir komponentt: dgjim, t folur, lexim dhe shkrim.42

"Gjuha e folur sht themeli i t msuarit pr t lexuar dhe shkruar, prdorimi i gjuhs
me goj u mundson atyre q t msojn n t gjitha fushat, jo vetm shkrim e
kndim.43

2.1.4. Aktivitet msimore q promovojn zhvillimin e t folurit

Diskutimet ;Nj diskutim mund t mbahet pr arsye t ndryshme. Nprmjet

tij synojm t arrij n nj prfundim, t ndajm idet pr nj ngjarje, ose t gjejm
zgjidhje pr nj problem.

Pr shembull, nxnsit mund t jen t prfshir n debatin pro dhe kundr. N kt

lloj diskutimi msuesi mund t formoj grupe t nxnsish, mundsisht 4 ose 5 n
secilin grup.

Grupi punon n temn e caktuar pr nj periudh t caktuar kohore, dhe m pas i

paraqet mendimet para klass. sht thelbsore q t folurit duhet t ndahet n
mnyr t barabart n mesin e antarve t grupit. Ky aktivitet nxit mendimin kritik
dhe bn q nxnsit t msojn se si t shprehen dhe t justifikojn veten n mnyra
t sjellshme pavarsisht nga mospajtimi me t tjert. Pr diskutime efikase n grup
sht gjithmon m mir t mos formohen grupe t mdha.

Loja n role; Nj mnyr tjetr q bn nxnsit pr t folur sht dhe loja n role.
Vendosen nxnsit n kontekste t ndryshme sociale duke marr shumllojshmri
rolesh. N kto aktivitete msuesi jep informacion pr nxnsit; t tilla si kush jan
dhe far mendojn ose ndjejn ata. Ky aktivitet i bn nxnsit t jen m social

Stimulimet; Stimulimet jan shum t ngjashme me rolet, por ajo q e bn stimulimin

t ndryshm sht se nse n rol luan pjesn i prpunuar, n stimulim nxnsi nxjerr
n pah role brenda vetes. Loja me role dhe stimuli kan shum prparsi.

42
Lyn Kirkland, Janice Patterson, Developing Oral Language in Primary Classrooms, Early Childhood
Education, vol. 32, Issue 6, 2005 f.391-395
43
Munro, J.K. Language Support Program, Professional Learning Guide. East Melbourne: Department
of Education and Early Childhood Development, 2009

57
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

S pari, ata jan t kndshme, motivojn nxnsit. S dyti, ata rritin vetbesimin e
nxnsve hezitues, sepse n t luajn role edhe ata nxns q nuk duhan t flasin pr
veten e tyre. Lojrat jo vetm nxisin t folurin, por bjn q nxnsit t marrin
prgjegjsi pr jetn.

Stuhi mendimi. N nj tem t caktuar, nxnsit mund t prodhojn ide n nj koh t

kufizuar. N varsi t kontekstit, qoft individ ose pun n grup (brainstorming) sht
aktivitet efektiv, ku nxnsit gjenerojn ide t shpejta dhe t lirshme. Karakteristik e
mira e ideve t dhna nga nxnsit sht se ata nuk kritikohen pr idet q sjellin. N
kt mnyr nxnsit jan t hapur pr ndarjen e ideve t reja me t tjert.

Tregimi; Nxnsit mund t prmbledhin shkurtimisht nj prrall apo histori t

dgjuar nga dikush m par, ose mund t krijojn nj histori pr tua treguar shokve t
klass. Tregimi nxit t menduarit krijues, gjithashtu ndihmon nxnsit t shprehin
idet e tyre duke zhvilluar t folurin. N kt mnyr msuesi do t vendos
vmendjen n klass por do t rris aftsin e t folurit t nxnsve.

Intervista; Nxnsit mund t zhvillojn intervista mbi tema t zgjedhura me njerz t

ndryshm. Kjo sht nj ide e mir q msuesi sjell tek nxnsit, n mnyr q ata t
din se far lloj pyetjesh do t hartojn rreth intervists. Kryerja e intervistave me
njerz ju jep nxnsve nj shans pr t praktikuar aftsit e t folurit jo vetm n
klas, por edhe jasht saj duke i br m social.

T folurit rreth nj pikture; Ky aktivitet sht i bazuar n disa foto ose piktura mbi t
cilat u krkohet t flasin rreth tyre. Pr kt aktivitet nxnsit mund t formojn grupe
dhe secili grup flet pr tablo t ndryshme. Nxnsit diskutojn fotot me grupet e tyre,
pastaj nj zdhns pr do grup prshkruan fotot para gjith klass. Ky aktivitet nxit
kreativitetin dhe imagjinatn e nxnsve, si dhe aftsit e tyre t t folurit n publik.

Gjej diferencat; Pr kt aktivitet nxnsit mund t punojn n ifte dhe secili ift ka
dy fotografi t ndryshme, pr shembull, fotot e djemve q luajn futboll dhe nj tjetr
fotot e vajzave duke luajtur tenis. Nxnsit n ifte diskutojn ngjashmrit ose
dallimet n foto.

Kto aktivitete dhe shum t tjera ofrojn mundsit maksimale tek nxnsit pr t
folur gjuhn, gjithashtu sigurojn nj mjedis t pasur q prmban punn
bashkpunuese, krijimin e materialeve autentike dhe njohurive t prbashkta.
Aktivitetet prfshijn secilin nxns t flas por njkohsisht ne diagnostifikojm
probleme me t cilat ballafaqohen nxnsit q kan vshtirsi pr tu shprehur.
Msimi i t folurit sht shum i rndsishm pr t shkuar tek shkrimi, prandaj
sht thelbsore q msuesit e gjuhs ti kushtojn vmendje t madhe msimit t t
folurit. Fmija mson t flas dhe krijon kshtu gjuhn e folur.

Si prfundim; T folurit sht nj proces elementar t nxni pr do individ. Si i till

shkolla duhet t investoj n kt drejtim duke e pasuruar kt proces tek nxnsit n
struktura t pasura gjuhsore dhe n forma t standardizuara t shqipes. Pasurimi i

58
 Albana Tahiri

fjalorit prmes veprimtarive ndrvepruese sht nj drejtim tjetr ku mund t

fokusohet pasurimi i t folurit t nxnsve n shkoll. Gjetja e veprimtarive dhe
ushtrimeve q zhvillojn t folurit mbetet si nj proces q zhvillohet pa fund prmes
t gjitha lndve shkollore. Zhvillimi i t folurit tek nxnsit duhet par si nj
prgjegjsi e shkolls dhe familjes

2.2. T lexuarit - shtje konceptuale dhe prmbajtjesore

2.2.1. Kuptimi mbi t lexuarin

T lexosh mund t duket gjja m elementare, pasi shum njerz besojn se

aftsia pr t br kt sht marr qysh me fillimet e jets s tyre arsimore, por ka
nj dallim t thell midis t lexuarit fizikisht dhe t lexuarit mendrisht. T kuptuarit
e asaj q lexon sht element i pashmangshm n inteligjencn e nj individi e cila
sht nj dhunti e lindur. Dija q prfitohet nprmjet t lexuarit pasuron fjalorin,
shprehit, idet dhe krijon tek nj person nj aftsi t qndrueshme pr t folur. T
lexuarit sht aftsi jetsore baz. Ai sht gur themeli pr suksesin e fmijs n
shkoll e madje gjat gjith jets.

sht vshtir t prfytyrohet nj aftsi tjetr q t ilustroj m mir qllimin e

shkollimit, sidomos n vitet e shkolls fillore 44

Borel Masonny thot se t lexosh, do t thot q shenjs s shkruar ti gjendet

sonoriteti (tingulli)i vet.

Gaston Mialaret e prkufizon leximin kshtu: T dish t lexosh, do t thot t jesh i

aft ta transformosh nj mesazh t shkruar n nj mesazh sonor (tingullor,) duke
ndjekur disa rregulla t prcaktuara, t kuptosh prmbajtjen e mesazhit t shkruar, si
dhe aftsia pr t gjykuar dhe vlersuar vlerat estetike. 45

Alain shprehet se leximi sht nj shikim eksplorues, i cili shkon nga e prgjithshmja
tek e veanta, sepse do faqe sht e rndsishme dhe shpesh ndodh q fundi shpjegon
fillimin.

Robert Gloton ia kushton suksesin dhe pushtetin e t lexuarit, atij q e bn leximin

nj veprimtari tejet aktive, q di t krijoj nj mendim t ndryshm. Sartri sheh te
procesi i leximit sintezn e perceptimit dhe t krijimit: Ai q e zotron kt aftsi t
angazhimit trsor, do ta arrij pa dyshim shijen e t lexuarit, dhe pasuria e
prodhimtaris letrare do t jet ngacmues i prhershm n dshirn e tij.

N lidhje me t lexuarit dhe prkufizimet rreth tij n koh t ndryshme jan mbajtur
qndrime t ndryshme. Gjithnj dhe m shum rreth ktyre qndrimeve organizohen
takime dhe bhen debate, t cilt lidhen me cilsin e t nxnit me zhvillimin mendor

44
AEDP, Zhvillimi i mendimit kritik gjat leximit dhe shkrimit, Tiran, f.49
45
Mimoza Gjokutaj, Didaktika e gjuhs shqipe, SHBLU, Tiran, 2009 f.197

59
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

t individit, me qytetarin dhe marrdhniet mes njerzve etj. T lexuarit sht nj

proces i rndsishm intelektual dhe edukativ, i cili mundson realizimin e shum
marrdhnieve komunikative mes njerzve. Shkolla, si institucioni prmes t cilit
prcillen dhe prvetsohen dije, e sheh t lexuarin si elsin e sukseseve t do
individi n t gjitha moshat e edukimit t tij.

Leximi fillestar lidhet me njohjen e shkronjave dhe bashkimin e tyre n fjal; me

shqiptimin me z t lart t asaj q sht shkruar ose shtypur; me gjetjen e prmbajtjes
s pjess s shkruar; mirnjohjen duke ndjekur me sy nj muzik t shkruar, me
tingujt dhe ndryshimet q kto tinguj mund t psojn.

Jacques Foucambert jep nj prkufizim tjetr pr kt term: I vendosur prpara

shenjave t shkruara q prbjn nj mesazh, lexuesi e koordinon lvizjen e syve pr
t ndjekur rreshtat nga e majta n t djatht dhe kjo lvizje ndrpritet shpeshher pr
do rresht pr tu dhn mundsi syve t dallojn, gjat kohs q jan t palvizshm,
nj bashksi shenjash t prfshira n shum shkronja dhe fjal. Kjo veprimtari e
drejton lexuesin q ti jap nj kuptim tekstit t shkruar, duke i bashkuar njohurit e
mparshme me elementet e reja dhe ta ruaj at n kujtes n formn e nj
prshtypjeje ose t gjykimit t ideve.Ky prkufizim merr pr baz aspektin
fiziologjik, mendor dhe psikologjik t t lexuarit.

T lexuarit sht nj proces q t on drejt t krkuarit t dikaje, por edhe nj nevoj

dhe dshir emocionale e individit. Ai sht nj shenj e jets s njeriut dhe nj proces
q prmbush qllime t prcaktuara vetjake e shoqrore.

N lidhje me llojet e t lexuarit jan prcaktuar disa: t lexuarit pr ndjenj; t lexuarit

e kuptimshm; t lexuarit eksplorues; t lexuarit n lloje dhe gjini letrare; t lexuarit
pr prvetsimin e informacionit t shkruar; t lexuarit krijues; t lexuarit zbatues.

Ndrsa n lidhje me metodat e studimit t t lexuarit, historikisht n kt fush,

studiuesit jan ndalur n metodat m prfaqsuese t cilat sot e ksaj dite lidhen me
metoda strukturo-bihevjoriste; metoda strukturo-globale; metoda konjitive; metoda
komunikative.

Mbi bazn e parimeve dhe kritereve q prfshin donjra prej tyre, jan ndrtuar dhe
zhvilluar shkollat e t msuarit t leximit n kohra dhe vende t ndryshme.

Metoda strukturo-bihevjoriste ka si objektiv msimin e gjuhs s folur, kurse gjuha e

shkruar dhe, n veanti, leximi, trajtohen pasi nxnsit e kan zotruar sistemin
fonologjik dhe grafik t gjuhs q msojn. Kjo metod sht karakteristike dhe m e
prdorshme gjat t msuarit t lexuarit, kryesisht n msimin e nj gjuhe t huaj. Por
duhet t pranojm se edhe ajo sht prdorur n msimin e gjuhs amtare dhe ka
funksionuar, duke dhn rezultate t ndryshme n prkatsi me nxnsin, shkolln,
msuesin etj.

Metoda strukturo-globale mbshtet mendimin se msimi i nj gjuhe duhet t ket pr

qllim gjetjen e kuptimit global t strukturs s nj organizimi gjuhsor formal dhe se

60
 Albana Tahiri

ky perceptim thjeshtzohet n qoft se elementet audio dhe vizuale jan t

pranishme. Kjo metod nis nga shqisat e t dgjuarit dhe t t parit, nga figura, situata
t paraqitura n figura dhe imazhe. Prmes ksaj metode gjuha msohet si nj mjet i t
shprehurit dhe t komunikuarit.

Metoda konjitive e sheh t lexuarin si nj proces t msuari dhe strukturn konjitive t

nxnsit si nj sistem njohurish t organizuara n kategori konceptesh; me fjal t
tjera: trsia e bots s brendshme t atij q mson gjuhn prmes gjuhs.

Metoda konjitive mbshtetet n kto ide, duke synuar n kthimin e tyre dhe n
krijimin e automatizmave. N kuadrin e ksaj metode, teoricient propozojn nj
procedur t re t t lexuarit n nj gjuh t caktuar, duke vn theksin n faktin q
gjetja e prmbajtjes duhet t jet qllimi kryesor.

Metoda komunikative v n dukje aspektin shoqror t gjuhs. Sipas saj, gjuha sht
nj mjet komunikimi. T prdorsh nj gjuh, do t thot t msosh t komunikosh.
N aktivitetet q zhvillohen n klas, u jepet nj prparsi prdorimit t dokumenteve
autentike, domethn jo vetm atyre q jan prgatitur posarisht nga ana
pedagogjike pr orn e msimit, por edhe shum materialeve t tjera t shkruara pr
qllime t ndryshme dhe q mund t prdoren pr tu lexuar edhe gjat procesit
msimor n veprimtari t lexuari, si dhe q prmbushin objektiva msimor n lidhje
me t lexuarin.

Ndrkoh n fushn e t lexuarit ka edhe nj klasifikim tjetr pr metodat q lidhen

me lexim shkrimin fillestar t tilla, si: alfabetike, globale, analitike, sintetike,
analitike-sintetike dhe me nnndarjet m t hollsishme t tyre. Mbi kto metoda
mbshtetet edhe hartimi i librave fillestar t t msuarit t lexim shkrimit n shkolla
t tilla, si: abetare apo msim gjuhe etj.

2.2.2. Mbi cilsin e t lexuarit dhe lidhja me procesin e t kuptuarit

Procesi t lexuarit pr t arritur deri te kuptimi i tekstit prshkon nj rrug t

gjat, e cila nuk sht thjesht proces i t lexuarit shkronj pr shkronj, fjal pr fjal,
rresht pr rresht. Pr t shkuar nga t lexuarit deri te t kuptuarit zbatohen ligje,
strategji, teknika dhe modele t ndryshme.

N vite kan dal n pah disa modele t lexuarit, q, sipas karakteristikave t tyre,
mund t grupohen si: Modeli i leximit nga posht-lart; modeli i leximit lart -posht;
modeli i leximit ndrveprues. N modelin e leximit nga posht-lart lexuesi
prqendrohet n shenjat grafike pr t interpretuar elementet e informacionit. Ky
model propozon gjithashtu nj etap deshifrimi fonetik: pr t arritur te prmbajtja,
nxnsi duhet ti shqiptoj fjalt.

Modeli nga lart-posht i kushton nj vend t rndsishm sistemeve t nivelit t lart

n trajtimin e informacionit, domethn q lidhet me strukturat njohse t prmbajtjes
n mendjen e lexuesit. Ky model paraqet nj konceptim krejt t ndryshm pr leximin,

61
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

duke e vn theksin n parimin q procesi i t kuptuarit sht nj proces prpunimi

dhe verifikimi t vazhdueshm hipotezash.

Vitet e fundit, metodologjia e zhvillimit t mendimit kritik dhe krijues ka mundsuar

njohjen e shum teknikave dhe strategjive q zhvillojn t menduarit kritik prmes
lexim-shkrimit. N kt fush studimi se si ti prfshijm teknikat dhe strategjit me
mendimin kritik n procesin e msimdhnies s t lexuarit dhe t shkruarit jan br
edhe shum prpjekje n shkolln. Projekti Zhvillimi i mendimit kritik prmes
lexim-shkrimit ka sjell mjaft informacion mbi kt metodologji, por edhe shum
zhvillime praktike, modele msimdhnieje pr prfshirjen e teknikave dhe strategjive
t zhvillimit t mendimit kritik n msimdhnie.46

Duke e par t lexuarit si nj ndr komponentt m t rndsishm t t nxnit, i cili

u hap rrugn t gjith proceseve t tjera t zhvillimit intelektual t individit, duhet t
pranojm se msuesi i gjuhs shqipe dhe letrsis, duhet t fokusohet shum n kt
komponent t t nxnit.

T lexuarit sht nj proces q t on drejt t krkuarit t dikaje, por edhe nj

nevoj dhe dshir emocionale e individit. Ai sht nj shenj e jets s njeriut dhe
nj proces q prmbush qllime t prcaktuara vetjake dhe shoqrore. 47

T lexuarit sht nj proces i kuptimshm konstruktiv, n t cilin lexuesi

bashkvepron me tekstin, zakonisht n nj kontekst shoqror. Sfondi njohs i lexuesit
prfshin njohurit e tij mbi botn, njohurit shkrim-kndim, metakonjitive, si dhe
njohurit e tjera vetjake.48

Msuesi i gjuhs m shum se kushdo tjetr duhet t hulumtoj mbi cilsin e t

lexuarit dhe t nxnit t nxnsve. Msuesi i gjuhs shqipe sht ai q mund t bj
korrigjimet e duhura tek t gjith nxnsit q kan vshtirsi n t nxnit gjat t
lexuarit. N asnj lnd tjetr shkollore nuk mund t jet i suksesshm nj nxns q
nuk di t lexoj. Shpesh msues t lndve t tjera ankohen pr msuesit q i kan
msuar lexim-shkrimin fillestar nxnsve.

N objektivat dhe Strategjin Kombtare t Arsimit dallon n mnyr t veant

objektivi i sanksionuar me ligj: ...do ta afroj sistemin arsimor shqiptar me at t
shumics s vendeve t tjera t Ballkanit, t BE dhe t vendeve t OECD n dy nivelet
e para q prqendrohen n shkrim e lexim, matematik, njohuri pr shoqrin e

46
Jan botuar shum libra teorik dhe praktik pr kt qllim: Studio gjithka, arsyes vendin e par,
Udhzues t zhvillimit t mendimit kritik, 1-8, Revista Mprehtsi, libra msuesi, Modele t
suksesshme msimdhnieje, etj. t cilat e kan pasuruar praktikn e shkolls shqiptare me nj model t
suksesshm pr msimdhnie, pr rritjen e cilsis s t nxnit etj.
47
Mimoza Gjokutaj, Didaktika e gjuhs shqipe, SHBLU, Tiran, f.203
48
Grup autorsh, Studio gjithka, arsyes vendin e par, Tiran 1998, f.227

62
 Albana Tahiri

shndetin si dhe n prvetsimin e njohurive dhe aftsive pr t qen pjes aktive n

nj shoqri demokratike t bazuar n njohurit e kompetenca 49

Mbshtetur n kt objektiv n kt punim kemi ndrmarr nj hulumtimi cili na sjell

t dhna konkrete mbi cilsin e t lexuarit t nxnsve n arsimin parauniversitar

2.2.2 Tabela T dhna mbi cilsin e t lexuarit

Lexim i ndryshm i

Mesatarja e fjalve
Fjal t prsritura

Nr / i nxnsve q
Gabime gjithsej

Fjal n minut
Ngrnie/shtim

Nr/i nxnsve

% e saktsis
lexojn sakt
gjat leximit

n minute
shkronje

gjithsej
(jo/nx)
fjalve
klasa
Nr

1 II 36 20 24 80 7130 78 90 51 56.7

2 III 64 52 24 140 7375 77 95 53 55.7

3 IV 15 46 79 140 8835 99 87 51 58.5

4 V 59 63 63 185 6815 81 85 33 39

5 VI 68 71 68 227 7304 88 98 34 34.6

6 VII 89 76 81 246 13399 131 102 38 37.2

VII
7 118 110 86 314 21562 147 146 46 38.9
I

8 IX 88 83 44 215 22353 180 124 60 48.3

II-
9 437 521 479 1437 94723 114 827 376 45.5
IX

Duke e lexuar tabeln horizontalisht ne mund t njihemi me disa t dhna pr

komponent t ndryshm t t lexuarit. Kto t dhna jan pasqyr e asaj q ndodh n
shkoll, jan njsi matse q tregojn kompetenca t caktuara n lidhje me t
lexuarin. Por kto t dhna nuk mjafton vetm ti njohsh, por edhe ti interpretosh.

Nga statistikat e studimit dallojm si tepr t pasuksesshme t dhnat q na njoftojn

pr aftsit gjuhsore t nxnsve t cilat nuk jan shum optimiste. Dobsi t
theksuara n; formimin e tyre t prgjithshm gjuhsor, aftsi t kufizuara n t
lexuar, n pasurin e gjuhs s folur dhe t gjuhs s shkruar.

N klasn e dyt shohim se nxnsit lexojn deri n 78 fjal n minut dhe 77 fjal
n minut n klasn e tret, vijon n rritje n klasn e katrt, prkatsisht 99 fjal n
minut. Por ndodh q n klasn e pest kemi nj rnie t shpejtsis s leximit deri n

49
Strategjia kombtare e arsimit 2004-2015, www.mash.gov.al

63
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

81 fjal. Leximi n klasat me pas shkon respektivisht n klasat e gjashta 88 fjal n

minut ,n t shtatat 131 fjal n minut,n t tetat 147 fjal n minut dhe n klasat e
nnta 180 fjal n minut. Ajo q bie n sy sht se; saktsia e leximit sht shum e
dobt, gjithashtu dhe drejtshqiptimi i gabuar. T lexosh n mnyr kritike nuk do t
thot q do t kritikohet mesazhi i shkruar. Por, si lexues kritik, nxnsi duhet ta
vlersoj vlefshmrin dhe besueshmrin n t lexuar.

Pr kt qllim m posht do t bjm disa interpretime mbshtetur n t dhnat e

tabels t zbrthyera n grafik duke dhe i analizuar sipas zrave .

Tabela e zbrthyer n grafik:

2.2.2 Grafiku 1 Numri i nxnsve gjithsej

Numri i nxnsve
900 827
800

700

600
SHIFRA

500

400

300

200 146 124

90 95 87 85 98 102
100

0
II III IV V VI VII VIII IX II-IX
Numri I Nxenesve 90 95 87 85 98 102 146 124 827

Grafiku 2. Ngrnia dhe shtimi i shkronjave gjat leximit .

Ngrnie/Shtim shkronje
500
437
450
400
350
300
SHIFRA

250
200
150 118
89 88
100 64 59 68
36
50 15
0
II III IV V VI VII VIII IX II-IX
Ngrnje/Shtim Shkronje 36 64 15 59 68 89 118 88 437

64
 Albana Tahiri

Grafiku 3 Fjal t prsritura gjat leximit

Grafiku 4 Lexim i ndryshm i fjalve

65
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

Grafiku 5. Gabime gjithsej(jo/nx) n tekstet e lexuara

Grafiku 6. Sasia e fjalve t lexuara n 1 minut

66
 Albana Tahiri

Grafiku 7. Mesatarja e fjalve t lexuara n minute

Grafiku 8. % e saktsis n t lexuar

67
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

N klasn e dyt 90 nxns: lexojn sakt sipas standardeve 51 nxns mesatarja

e leximit sht 78 fjal/min dhe % e saktsis 56.7.

N klasn e tret nxns 95: lexojn sakt sipas standardeve 53 nxns, mesatarja e
leximit sht 95 fjal/min dhe % e saktsis 55.7.

N klasn e katrt nxns 87: lexojn sakt sipas standardeve 51 nxns, mesatarja e
leximit sht 87 fjal/min dhe % e saktsis 58.5.

N klasn e pest nxns 85: lexojn sakt sipas standardeve 33 nxns, mesatarja e
leximit sht 81 fjal/min dhe % e saktsis 39.

N klasn e gjashtnxns 98: lexojn sakt sipas standardeve 34 nxns, mesatarja e

leximit sht 88 fjal/min dhe % e saktsis 34.6.

N klasn e shtat nxns 102: lexojn sakt sipas standardeve 38 nxns, mesatarja e
leximit sht 131 fjale/min dhe % e saktsis 37,2.

N klasn e tet nxns 146: lexojn sakt sipas standardeve 46 nxns, mesatarja e
leximit sht 147 fjal/min dhe % e saktsis 38.9.

N klasn e nnt nxns 124: lexojn sakt sipas standardeve 60 nxns, mesatarja e
leximit sht 180 fjal/min dhe % e saktsis 48.3.

Shpesh sht thn se kur nxnsit kalojn nga nj nivel shkollimi, n tjetrin bie
cilsia e t nxnit, tekstet bhen m t vshtira, m t gjata dhe msuesit m t
rrept, gj q ndikon n dshirn e nxnsve pr t lexuar. Shtohen lndt shkencore
dhe mbetet pak koh pr lexim t lir. Dalngadal prmes kurrikuls shkollore, pa
marr parasysh kapacitetet e zhvillimit moshor krijojm mbingarkesa n pikpamje t
volumit t teksteve q duhen lexuar. Kjo gj ndodh edhe n vazhdimsi me nxnsit e
klass s gjasht e n vazhdim. Pra kalimi nga njri cikl n tjetrin ndikon n cilsin
e t lexuarit.

Mbingarkesa lndore sht nj dukuri tepr e lakuar pr tekstet e gjuhs shqipe t

shkolls nntvjeare. Si nj dukuri q e shoqron shkolln hap pas hapi, mbingarkesa
shfaqet edhe n tekste t tjera shkollore, t cilat, prmes gjuhs q u ofrojn, e bjn
shum t vshtir t msuarit e tyre. Temat paraqiten t ngjeshura, me mbingarkes t
till, ku nxnsi nuk gjen hapsirat e nevojshme pr punn me librin. Cilsia e t
msuarit t nxnsve n kalimin nga nj klas n tjetrn dihet se ka riskun e vet. Ka
aspekte gjuhsore dhe psikologjike me ann e t cilave mund ta shpjegojm kt
fenomen. Prballemi me dobsi t ndjeshme t nxnsve n artikulimin drejt dhe sakt
t fjalve , gabime n t lexuar, formulim i dobt i gjuhs prmes t folurit, apo aftsi
t pamjaftueshme dhe dshira t pakta pr t lexuar, dshir pr t mos punuar me
librin, me fjaln e shkruar dhe t folur etj.

68
 Albana Tahiri

Nxnsi duke kaluar n klasat m t larta, kujton se di t lexoj sakt, por rritet numri
i nxnsve q nuk lexojn, fakt q vihet re nga msuesit e lndve t ndryshme n
klasat gjasht nnt, q shprehen se nxnsi punon pak me librin shkollor.

Ajo q bie n sy prmes ksaj analize dhe pyetsorit t msuesve, sht fakti se n
disa tregues cilsia e t lexuarit bie nga klasa n klas, duke shkuar nga posht lart.
Faktor t tjer t dukshm n lidhje me kt rnie jan humbja e kohs n internet
dhe n lojra t tjera elektronike, dhnia e detyrave me t dhna nga interneti, ku
nxnsit vetm i printojn ato dhe nuk i lexojn. Sigurisht q n kto t dhna ndikon
edhe puna e msuesit t gjuhs shqipe pr faktin se, sa ai i v rndsi t lexuarit t
vazhdueshm t nxnsve.

Pr t vlersuar ndjeshmrin e msuesve ndaj t lexuarit u hartua nj pyetsor dhe u

intervistuan 40(dyzet)msues/e, t shkollave 9-vjeare t qytetit t Tirans, t
klasave 2-9 -t.

Tabela 2; Ndjeshmria e msuesve ndaj t lexuarit t nxnsve.

Pyetjet Aspak Pak Mesatar Mir Shum

A mundson msimdhnia me n qendr nxnsin n

0% 0% 32% 8% 60%
t lexuarin aktiv dhe produktiv?

Sa prqind e msuesve i kushtojn rndsi cilsis s

t lexuarit te fmijt (kemi parasysh respektimin e 0% 0% 68% 22% 10%
theksit intonacionit etj)?

Leximi i prqendruar e kufizon prdorimin e

72% 16% 8% 4% 0%
mnyrave t ndryshme t msimdhnies?

Cilsia e t lexuarit bie nga klasa n klas n t dy

0% 4% 48% 28% 20%
ciklet?

Parimi i integrimit n lndn tuaj a sjell ndryshim pr

4% 0% 48% 12% 36%
ju?

Teknikat dhe metodat e msimdhnies a mundsohen

4% 0% 32% 8% 56%
nga msuesit n funksion t t lexuarit?

Sa ndikon leximi i prqendruar n konsolidimin e

0% 0% 0% 0% 100%
njohurive ndrlndore?

Sa ndikon negativisht prdorimi i internetit n t

0% 0% 16% 16% 68%
lexuar dhe t shkruar?

Sa % e msuesve krkojn q materialet e marra bruto

0% 4% 8% 40% 60%
nga interneti t kthehen n konspekte me shkrim?

Sa % e msuesve i kushtojn rndsi punimit n bllok

0% 0% 35% 45% 20%
t komponentve dgjim, t folur, lexim dhe shkrim?

69
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

Me t lexuarit duhet t punojn vetm msuesit e ciklit fillor? Apo n t dy ciklet?

70
 Albana Tahiri

Tabela 3 e zbrthyer n grafik

71
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

Si shihen dhe n tabel dhe n grafik rezultatet m pozitive jan n favor t t

lexuarit, pavarsisht nga ngurrimi q kan msuesit karshi aplikimit t formave t reja
t msimdhnies apo mos prvetsimi i t res duke u trhequr nga tradicionalja.
Konstatojm se msuesit tregojn pak vmendje pr t krkuar shkaqet pr cilsin jo
t mir t nxnsve n t lexuar. Pjesa m e madhe e msuesve mendojn se cilsia e
t lexuarit n nj grup nxnsish bie nga klasa ne klas ,sepse rritet volumi i teksteve
q duhet t lexohen dhe bije vullneti pr t lexuar i nxnsve. Msuesit vlersojn
teknikat dhe strategjit e zhvillimit t mendimit kritik prmes lexim-shkrimit kur ato
prdoren n mnyr t drejt dhe t prshtatshme gjat orve t msimit. Msuesit
kan mirpritur futjen e risive t reja dhe se parimi i integrimit sht n t mir t
puns msimore dhe t kultivimit t t lexuarit aktiv tek nxnsit. Shkrirja e shtrirja e
njohurive ndrlndore, q kan njohuri t prbashkta dhe q pasqyrohen gjat
procesit msimor duhet t prdoren pr nj t nxn sa konkret.

Aplikimi gjat msimdhnies me n qendr nxnsin, integrimi lndor, puna n grup,

aftsia krijuese dhe ndrvepruese e nxnsit nuk kufizojn t lexuarin aktiv tek
nxnsit, por prkundrazi nxitin nxnsit t jan aktiv, gjat procesit msimor.

Msuesit jan t vetdijshm se t lexuarit gjithashtu sht aftsi e t dgjuarit kritik.

N orn e msimit nxnsi dgjohen jo vetm pr tu informuar, por gjithashtu edhe
pr mnyrat e t menduarit. Pikrisht sht msuesi ai q i modelon mnyrat e t
menduarit n prshtatje me lndn dhe n prshtatje me prbrjen e klass t bhesh
msuesi m i mir ,do t thot t kesh m shum besim dhe siguri, kur vendos pr
shtje t msimdhnies, duke pasur dhe prkushtimin pr tu prmirsuar dhe m
tej...50

2.2.3. Aktivitete msimore q promovojn t lexuarit

Prmes krkimeve n fushn e t lexuarit, kan dal n pah strategji dhe

teknika q luajn rol n veprimtarit q ne projektojm n t lexuarit. Kshtu n
familjen e madhe t strategjive dhe teknikave q zbatohen gjat procesit t t lexuarit
veojm teknika t tilla si DRTA, INSERT, Ditari dy pjessh, Ruaje fjaln e fundit
pr mua, Mendo / Puno n dyshe /shkmbe me t tjert, etj.

Kto veprimtari bjn q truri fillon nx m mir dhe e ruan pjesn m t madhe t
asaj q lexon. Si sht prmendur m sipr se t lexuarit sht els ky n t nxn.
Ky proces krkon t arrihet dhe promovohet prmes veprimtarive teknikave dhe
strategjive t cilat ofrojn nxnsin tek teksti dhe e bjn at q t gjej kuraj pr t
shpjeguar, analizuar informacionin, faktet dhe dukurit q prcillen prmes tekstit
letrar ose jo letrar. Kto aktivitete q krijohen nga gjetjet e strategjive n zhvillimin e
procesit msimor, sjellin gjallri dhe gjith prfshirje t nxnsve n procesin e t
lexuarit dhe t kuptuarit

50
Michael Fullan, Kuptimi i ri i ndryshmit n arsim, Perktheu: Majlinda Nishtu, Edualba, Tiran, 2001
f.194

72
 Albana Tahiri

Veprimtari t ndryshme si; Ruaje fjaln e fundit pr mua, sht nj teknik q nxit
nxnsit t mendohen dhe t reflektojn rreth leximeve dhe shkrimeve t tyre. Prmes
ksaj teknike krijohen mundsi pr t trhequr n diskutime nxnsit e t gjitha
niveleve, por m par ata duhet t lexojn me kujdes pr t przgjedhur fragmente
interesante. Aftsit shkruese zhvillohen kur u krkohet q t shkruhet nj koment
rreth pjess s zgjedhur. Nxnsit mund t shkruajn argumente pro dhe kundr ides
s zgjedhur.

Prmes tekniks Mendo/Puno n dyshe/shkmbe me t tjert, grshetohen t

menduarit, t folurit dhe t shkruarit. Realizimi kalon n tri faza: N fazn e par,
nxnsit dgjojn pyetjen, detyrn apo problemn q jep msuesi dhe mendohen rreth
saj. N fazn e dyt, shkruajn prgjigjet e tyre n flet dhe i diskutojn me shokun e
bangs. N fazn e tret, nga diskutime n ift, kalohet n diskutim n grupe t vogla
ose t mdha dhe m n fund dilet me nj prgjigje t vetme.

Imagjinata e drejtuar sht nj teknik e cila nxit fantazin. Shum ide q shkruhen
nga nxnsit jan fryt i imagjinats s tyre. Imagjinata ndrion prvojat e nxnsve.

Nxitja e mbshtetur n imazhe sht nj metod e informacionit nga ana pamore.

Teknika nprmjet imazheve bn q nxnsit t kalojn minuta ...or t tra duke
hulumtuar, sepse ata nprmjet figurs mund t ngren probleme interesante.
Nxnsit trajtojn kto objekte nga kndvshtrime t ndryshme. Ata mendojn pr
pyetje dhe dukuri q lindin gjat eksplorimit t tyre. Kndvshtrimi i tyre shpesh sht
i bukur dhe emocionues n mnyrn si knd vshtrojn dhe gjejn zgjidhje pr
problemin. Natyrisht, nj ide do t ndez nj tjetr, kshtu q sht e dobishme q t
ket nxns q t punojn s bashku. do gj shkon drejt nxitjes s mendimit dhe
kreativitetit

Ndrkoh jan me vend dhe nj grup ilustrimesh q lidhen me shtje t tilla si;

S pari, kur duhet t'u prgjigjesh pyetjeve rreth nj fragmenti t lexuar, lexo m par
t gjitha pyetjet. N ket mnyr do t dish se pr far flitet. Pas leximit t par t
fragmentit, shko te prgjigjet e pyetjeve.

S dyti, gjat leximit t fragmentit, kur has me nj fjal q nuk e njeh, shiko
prmbajtjen. N prmbajtjen e fragmentit ka edhe fjal t tjera q ndihmojn n
prcaktimin dhe shpjegimin e fjalve t panjohura.

S treti, fikso/fotokopjo nj pasazh q lexon pr t gjetur fjalt els, t cilat do t t

ndihmojn n prgjigjet pr detajet e pyetjeve.

S katrti, pr t plotsuar nj fjali gjithmon lexo hyrjen e saj, kshtu mund t gjeni
nj prgjigje. Prdorni kontekstin pr t'ju ndihmuar pr t gjetur prgjigje.

S pesti, para se t japsh prgjigje, lexo mir hyrjen, pastaj vazhdo fjalin. Prdor
fjalt kye q tju ndihmojn pr t gjetur prgjigjen e sakt. Kur krkon kuptimin e
fjalve, lexo gjith prgjigjet me kujdes.

73
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

S gjashti, nuk duhet nxituar pr t plotsuar vendet bosh. Ju mund t bini n grack
nga fjalt q jan t njjta por q kan kuptime t ndryshme. Kur shikon pr kuptimet
e fjalve, lexo gjith prgjigjet e ofruara me kujdes. Mos u huto prej fjals q
tingllon si prgjigje e sakt. Kur krkon t identifikosh radhn e ngjarjeve krko pr
fjalt els q tregojn kontekstin kohor t pasazhit. Disa fjal mund t jen: s pari,
pastaj, ather pas, prfundimisht, s fundi. Krko fjalt mohore n krkesn e
pyetjeve, t tilla si: jo dhe e kundrta. Kto fjal ta tregojn me saktsi prgjigjen q
krkon.

Si prfundim

Prmes ktyre teknikave krijohen mundsi pr t trhequr n diskutime nxnsit e t

gjitha niveleve. Kto strategji dhe teknika bjn q truri fillon nx m mir dhe e ruan
pjesn m t madhe t asaj q lexon. Prdorimi i gjer i tyre n or t caktuara msimi
qofshin kto gjuh apo lnd t tjera sjellin rezultate q na suprizojn n arritjet e
nxnsve. Pranohet dhe nga msuesit se duke prdorur kto risi ,cilsia e t nxnit
rritet 15-20%.

2.3 T shkruarit shtje konceptuale dhe prmbajtesore

N epokn e rritjes dhe diversitetit gjuhsor, vlersimi i t shkruarit duhet t

prfshij nj fokus t madh t vmendjes n shum gjuh. Fillimisht, duke kuptuar
vlersimin e t shkruarit, si nj mnyr pr t mbledhur informacion n lidhje me at
q njerzit prqendrohen n marrjen e informacionit m t sakt dhe t besueshm
Koht e fundit, koncepti i vlersimit t t shkruarit sht zgjeruar dhe rritur,
vlersimi mbledh t dhna, por gjithashtu mson njerzit t prodhojn dituri dhe
transformon sistemet arsimore dhe proceset. Ne, pra, tani marrim pjes n shtje t
vlefshmris q lidhen me pasojat, dhe vlersimin e natyrs s edukimit" 51

T shkruarit ka qen e mbetet nj nga temat m t ndrlikuara, por edhe interesante,

po kshtu Mathison-Fife dhe O'Neill na kujtojn, se duke ju referuar shkrimeve t
nxnsve t tyre kan marr reagime t vlefshme dhe burime t reja mbi jetn e
komunitetit t klass s tyre dhe t gjitha kto duke motivuar shkrimin me tema t
ndryshme q stimulojn t shkruarin.

Vlersimi i shkrimit mund t prdoret pr nj shumllojshmri qllimesh t

prshtatshme, si brenda klass dhe jasht saj. Pavarsisht nga prdorime t ndryshme
pr t cilat vlersimi i shkrimit prdoret, parimet e prgjithshme dhe ndrthurjet jan
t ngjashme: Vlersimet e shkrimit duhet t jen t projektuara mir nga msuesit.
Ato duhet t inkurajojn nxnsit dhe t prforcojn praktikat e mira t msimdhnies.

51
Elen Schendel; Peggy ONeill; Michael Neal; Brian Huot, An Annotated Biography of Reliability
and Validity Journal of Writing assessment, 2007

74
 Albana Tahiri

Vlersimi i shkrimit shrben pr t ngritur cilsin e shkrimit duke dhn detyra dhe
situata q identifikojn qllimet e duhura pr trheqjen e nxnsve

Ky kontekst duhet gjithashtu t jet i qart pr nxnsit. Nuk e bn instrument

vlersimi t mir fakti duke i krkuar nxnsve vetm t shkruajn. sht shum e
rndsishme t pyesim nxnsit pr t formuar dhe pr t artikuluar mendime n
lidhje me disa shtje t rndsishme, pr shembull, pak koh pr t reflektuar,
bisedoni me t tjert, lexoni n kt tem, ku t sillet nj audienc promovuese.
Vlersimi q izolon nxnsit dhe ndalon diskutimin sjell reagime jo pozitive n
zhvillimin e t shkruarit. Vlersimi i drejtprdrejt n klas siguron prgjigje q i
shrbejn qllimeve formuese, duke ndihmuar nxnsit n zhvillimin e ideve n t
shkruar.

N mnyr ideale aftsia pr t shkruar duhet t jet n situata t ndryshme, ose pr

audienca t ndryshme, duke ju prgjigjur dhe duke u vlersuar nga lexuesit e shumt.
N nj kontekst, t shkruarit duhet t jet form e pasqyrimit t aktiviteteve t shumta
sociale brenda komunitetit t shkolls dhe nxnsve n klas. T shkruarit sht nj
proces q bn nxnsin t nis vetvlersimin i cili duhet t vlersohet nga msuesit.

Kriteret e vlersimit duhet t jen t lidhura qart me rezultatet e dshiruara. Fokusi i

vlersimit duhet t jet i qart, se si t shkruarit duhet t organizohet n mnyra t
rregullta sipas qllimit. Nxnsi duhet t jet i vetdijshm pr t shkruar n mnyra
t ndryshme dhe t rregullta. Zakonisht ata fillojn me nj orientim, i cili sht pasuar
nga nj seri ngjarjesh n mnyr kronologjike. Nj msues nuk sht i vetmi q mund
t vlersoj nj shkrim. Nxnsit mund t vlersojn shkrimet e tyre duke punuar n
ifte ose n grupe t vogla. Grupe t vogla t nxnsve mund t takohen dhe t
zhvillojn konferenca. do nxns mund t sjell nj shkrim pr ta shkmbyer dhe
shqyrtuar me t tjert. N praktikn e prditshme shkollore nj vend t rndsishm
zn edhe shkrimet e prbashkta t nxnsve, t rekomanduara nga msuesit ose t
propozuara prej atyre vet. Kjo mnyr pune krkon nj organizim t procesit
msimor shum efektiv, nj struktur t qart didaktike, deri n realizimin e variantit
prfundimtar t punimeve t nxnsve. T shkruarit e ktij tipi, si nj proces i
prbashkt, sepse bhet n t njjtn koh dhe pr t njjtat synime, i rekomanduar
pr tema t caktuara nga msuesi pr t gjith njkohsisht, synon q t msohen
nxnsit pr ta riprodhuar t menduarit e tyre prmes gjuhs s shkruar dhe formave
t saj.

N shkoll pothuajse t gjith nxnsit shkruajn pr t njjtat gjra t cilat jan t

programuara n planet msimore. Ajo q, i dallon punimet e nxnsve sht mnyra
sesi ata kan konceptuar shkrimet e tyre pr t njjtn tem. N nj far mnyre, kjo
metod i bn nxnsit q punimet e tyre t jen t krahasueshme me t tjert dhe t
shrbejn si nj pasqyr e aftsive t tyre shkruese.

Punt me shkrim t nxnsve, t quajtura ktu t prbashkta krkojn

paraprgatitje dhe prgatitje t lart nga ana e nxnsve dhe e msuesve pr

75
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

veprimtarin me shkrim q do t kryejn. Pr kt msuesi duhet: T krkoj dhe t

gjej tema q t jen t plqyeshme nga nxnsit dhe t miratohen prej tyre; T
prcaktoj llojin apo format e t shkruarit, me t cilat do t modelohen shkrimet e
nxnsve; Ti njoh dhe ti prgatis nxnsit me procedurat q respektohen gjat
prgatitjes dhe realizimit t shkrimeve t prbashkta, me qllim q ata t
prqendrohen n fjalorin e fushave t caktuara, n pasurimin dhe prkthimin e tij n
tekste t pasura t shkruara dhe m pas ligjrimore e t lexuara; T vendos dhe t
respektoj rregullat dhe hapat q do t ndiqen pr realizimin e punve t
prbashkta. 52

Procesi i t shkruarit nuk sht nj proces me ann e t cilit nxnsi mund ti jap
plotsisht mendimet e veta t prgatitura pr komunikim. Mendimi fillestar gjat
prpunimit t tij shpesh plotsohet, saktsohet dhe ndonjher ndrron n mnyr
thelbsore. N lidhje me kt nxnsit i duhet q, n pun e sipr, t rindrtoj
kompozicionin e tregimit, t mnjanoj t teprtn n tekstin tashm t shkruar, t
bj shtesa dhe ndreqje. Nxnsi e fiton prqendrimin pr kt pun vetm ather kur
sht krijuar varianti kopje i krijimit. Gjat t shkruarit, punn e nxnsit e ndrlikon
nj kusht i domosdoshm: ai duhet t zgjedh t tilla mnyra shprehjeje t mendimit,
t cilat t mos e vshtirsojn prvetsimin e tekstit t krijuar. Duhet menduar se gjat
rileximit t puns s shkruar nga vet nxnsit, n kujtesn e tyre gjallrohen lidhjet
q jan krijuar gjat prgatitjes s tekstit. Sidomos n lndn e gjuhs shqipe,
kompetenca e t shkruarit duhet t paraqitet n nj trsi veprimesh pr t cilat
krkohet integrimi, jo thjesht bashkimi i ideve dhe shprehive t mparshme, por
shkrirja e t gjith komponentve t konceptuar n katr linjat: t dgjuarit dhe t
folurit, t lexuarit, t shkruarit, njohuri gjuhsore, gramatik, drejtshkrim etj.

T shkruarit duhet t jet i lidhur edhe me shprehit afektive dhe krijuese pr t gjitha
nivelet e nxnsve. Nga kjo shkrirje duhet t prftohet nj produkt me vler, q
prmbajtja e informacionit t prodhuar t sjell nj mesazh individual t caktuar .

Hapsirat dhe mundsit pr ti pruar te nxnsit konceptet dhe, m kryesorja, pr

ti prfshir nxnsit n situata ndrvepruese prmes t shkruarit jan t shumta. Nj
mnyr e grshetimit t aftsive t t menduarit dhe t prmbajtjes do t ishte q
nxnsit t prgatisin postera, grafik, harta, foto, tablo. Nga burime t ndryshme ata
mund dhe duhet t sjellin t dhna gjeografike, ekonomike dhe sociale, mund t
shprehin edhe qndrime t ndryshme. Nga kjo prurje, nxnsit prpunojn lndn dhe
nxjerrin prfundime, mund t ngren hipoteza dhe t argumentojn parashikimet e
tyre. Prmes vzhgimeve, grumbullimeve t materialit, przgjedhjes s tij dhe
kompozimit me fantazi, nxnsit arrijn n prfundime dhe prgjithsime t
rndsishme duke perfeksionuar shprehit e tyre n t shkruar .

Kto punime krkojn vmendje dhe kshillim edhe pr shum komponent t tjer,
q kan t bjn me procesin e t shkruarit, si: prdorimi i paragrafit, faqosja,
respektimi i rregullave t drejtshkrimit prdorimi i shenjave t piksimit etj. Suksesi
52
Mimoza Gjokutaj, Didaktika e gjuhs shqipe, SHBLU, Tiran, 2009, f.188

76
 Albana Tahiri

varet nga theksi q i jepet gjat procesit t msimit, mnyrs s paraqitjes prmes
aftsive gjithprfshirse t msuesit. Pr t realizuar t nxnit e integruar nuk sht e
domosdoshme q ti prmbahemi me prpikri parimit q t nxsh do t thot se duhet
nisur gjithmon nga e thjeshta pr t shkuar te e prgjithshmja. N procesin e t
shkruarit materializohet t menduarit e nxnsve, i shprehur sipas mundsive dhe
kapaciteteve individuale. Veprimtaria msimore e t shkruarit t nxnsve nuk sht e
leht. Ajo nuk mund t jet nj prpjekje pa fund e mundim, q nxnsit t shprehin
vetm fantazin e tyre. Shkrimet e prbashkta t nxnsve lidhen kryesisht me disa
forma apo modele, t cilat kan standardet e tyre gjuhsore.

Ato fillojn q me elementet e jashtme t forms, duke vazhduar me strukturat e

fjalive, problemet gramatikore, drejtshkrimore, t cilat jan krkesa t njjta pr t
gjith nxnsit.

N shkoll sipas programimit nxnsit shkruajn llojet e mposhtme t punimeve me

shkrim si: shkrimi i rregullave t klass, shkrimi i shenjave dhe citateve n klas,
shkrimi i kshillave, shkrimi i letrave, shkrimi i ritregimeve, shkrimi i mesazheve dhe
porosive, shkrimi i prvojave t grupit, shkrimi i prvojave personale, shkrimi i
ditarve, shkrimi i raporteve, shkrimi i projekteve, shkrimi i referateve, shkrim i eseve
etj.

Nxnsit duhet t futen n situata t ndrlikuara, pr nj t shkruar krijues dhe kritik.

Msuesi ktu mund t zbuloj shkalln e njohurive t nxnsve. sht e rndsishme,
q t shkruarit t konceptohet si nj proces q formsohet hap pas hapi, nprmjet
grshetimit hallk pas hallke t njsive msimore. Duhet nisur nga kjo situat reale,
funksionale dhe kuptimplote - sugjeron M. Gerard-i, - qoft edhe sikur ajo t jet
komplekse. 53

Shkolla si vend i par ku nxnsit msojn t shkruajn, si vend ku hartohen dhe

zbatohen kurrikulat shkollore, si vend ku msohet gjuha e folur, e shkruar, e lexuar
ka synimin e madh pr t zhvilluar kompetencn e t shkruarit t nxnsve. N kt
kuptim marrin rrndsi krkimi gjetja dhe zbatimi i strategjive dhe teknikave q
promovojn veprimtarit e t shkruarit. Kshtu marrin rrndsi kshilla dhe ide pr t
msuarit e t shkruarit prmes veprimtarive dhe modeleve si;

Prdorni ngjarje t prbashkta t jets s nxnsve pr t frymzuar shkrimin.

Vendosja e nj dialogu ndrmjet nxnsve nga shkolla t ndryshme t cilt kan
lexuar t njjtin libr. Prdorimi i shkrimit pr t prmirsuar marrdhniet ndrmjet
nxnsve, rekomandimet pr shkrimtar trheqs e t pasur me ide q zhvillojn
imagjinatn e pafund,pasurimi i fjalve me fjalt e jets s prditshme t nxnsve
nxitja e pyetjeve, q t reflektojn n lidhje me shkrimin e tyre.

Nxitja e nxnsve t analizojn tekstin prmes bashkbisedimit me autor t

ndryshm. Nxitja e diskutimeve pr jetn, dhnia e mundsive pr t shkruar pr nj

53
Gerard. M, Hartimi dhe vlersimi i teksteve Tiran 2003. f.254

77
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

audienc t caktuar, sjell inkurajimin e nxnsve. Kmbimi me shkrim i letrave q ju

kan shkruar bashkmoshatarve. Krkimi i respektimit t gjuhs standarde etj.

2.3.1. Aktivitete msimore q promovojn zhvillimin e t shkruarit

Nj nga gjrat m t rndsishme kur mson shkrim sht se duhet kuptuar se

shkrimi sht nj proces,i cili ka disa hapa. Hapi i par n procesin e shkrimit lidhet
me t menduarit dhe sjelljen e ideve t njohurive gjithashtu si, aktivitete parashkrimi
ose ndryshe aftsi para-shkrimit.

Kjo faz ndihmon nxnsit pr t mbledhur ide dhe pr t'u br nj bank t

mundsive pr shkrimin e tyre. Banka e ideve do t gjeneroj tek ata ide q do t jen
nj burim i pamuar pr mnyrn si do t shkruajn. Si strategji dhe teknika
promovuese pr procesin e t shkruarit mund t prmendim;

Ditari dy pjessh. Jan ditar dy ose tri pjessh, q prdoren pr t nxitur t shkruarin,
n mnyr t qllimshme, q lidh ngusht materialin e tekstit me kureshtjen dhe
prvojat e nxnsve. Kjo metod i bn nxnsit t reflektojn rreth mesazheve, ideve
dhe problematikave q prcjellin tema t caktuara n lndn e gjuhs.

Diagrami i Venit sht nj teknik me ann e t cils evidentohen t prbashktat dhe

dallimet ndrmjet koncepteve, dukurive, historive, personazheve etj.

Pesvargshi prdoret zakonisht n fazn e reflektimit, bn sintetizimin e

informacionit t marr. Shrben shum mir si mjet pr t br prmbledhjen e
informacionit n trsi; si nj mnyr e vlersimit t gjykimit t nxnsve; si nj
mnyr pr shprehje krijuese.

Pesvargshi sht nj vjersh me pes rreshta dhe ka nj struktur t caktuar emr,

dy mbiemra, tre folje, fjali me katr fjal dhe reshti i fundit sinonim i fjals s par.

Shkrimi pa pages, sht nj aktivitet individual pr marrjen e mendimeve. Shpjegoni

nxnsve konceptin e rrymave t ndrgjegjes dhe u tregoni atyre se shkrimi i lir sht
thjesht duke vn n letr do mendim q po i kalon atyre n mendje, ashtu si me
brainstorming. Qllimi i ktij aktiviteti sht q t mos ndalohet t shkruarit. Nxnsit
t kuptojn se ata do t fillojn me nj tem t veant n mendje. Drejtshkrimi dhe
gramatika nuk jan t rndsishme pr kt veprimtari. Jepuni nxnsve tuaj nj
gjatsi t caktuar kohe pr kt aktivitet. Ather kur nxnsit kan prfunduar
aktivitetin, lexoni at q ata kan shkruar.

Pyetjet gazetareske, sjell temn n nj mnyr m t strukturuar. Filloni duke prdorur

fjalt pyetje: kush?, far?, ku?, kur?, pse? dhe si?. Kjo teknik ndihmon n
grumbullimin e materialit q do t shkruajm, duke br q nxnsit t bjn nj
numr t pafund t pyetjeve duke filluar me seciln nga kto fjal. Ky aktivitet mund
t bhet ose individualisht ose n grupe.

78
 Albana Tahiri

Rrjet harte sht gjithashtu nj pjes brezi idesh t organizuara, kshtu q nxnsit
do t din se si grupin e ideve t tyre do ta organizojn dhe do t jan t gatshm pr
ta shkruar. Vendos subjekt n qendr t nj faqeje duke krijuar nj rreth, mendoni ide
dhe lidhini me rrethin. Mendoni ide q lidhen me ide t reja, shtojini ato n t njjtn
mnyr. Rezultati do t duket si nj rrjet n faqen tuaj. Kjo teknik sht veanrisht
e dobishme n prcaktimin e marrdhnieve midis ideve, ku nxnsit do t jen n
gjendje t bjn dallimin se si idet prshtaten s bashku, sidomos kur ka nj numr t
madh idesh. Kjo metod lejon q nxnsit ta shohin at vizualisht n nj mnyr t
ndryshme, kshtu q ju bn t mundur t kuptojn m leht drejtimin pr ta hedhur
n letr.

Harta, sht nj lloj diagrami. Ku prfaqsimi skematik i ideve ilustrohet si nj

problem pr zgjidhje. Ajo sht e ngjashme me grumbull hartash q tregojn
marrdhniet midis ideve. Kjo metod sht e rndsishme sepse shqyrton idet
shkak-pasoj. Ather nxnsit kur shkruajn fokusohen n dy gjysmat e diagramit.
N varsi t tems, nxnsit mund t krijojn nj zinxhir t shkak-pasojs dhe t
zgjedhin pr t shkruar prsri.

Hyrja e dyfisht apo e trefisht sht nj tjetr aktivitet i fokusuar si brainstorming.

Kjo sht veanrisht e dobishme kur duam t krahasojm dy ose tre tema ose kur
eksplorojm dy ose tre fusha t nj teme. Me kt metod parashkruese nxnsit
bjn dy (ose tre) kolona n letrat e tyre. do kolon duhet t ket nj tem, e cila
fokusohet n gjenerimin e ideve. Nse ne prdorim kto metoda me nxnsit tan ju
japim nxnsve mjetet dhe bazat pr nj shkrim t suksesshm.

Aktivitetet paraprgatitore ose ndryshe aftsit para-shkrimit lehtsojn ankthin e

nxnsve duke liruar mendjet e tyre q t prqendrohen pas gjenerimit t ideve. Do
tu jap nxnsve besimin, si t prmirsojn cilsin e ideve dhe organizimin n
shkrimin e tyre.

2.4. shtje gramatikore t shkruarit n kontekstin e zhvillimit t

mendimit kritik prmes lexim -shkrimit

N koht e sotme, vmendja po fokusohet gjithnj e m tepr n fushn e

studimeve t integruara, t tilla si: psikolinguistik, sociolinguistik etj. Gjithashtu,
nj vmendje e veant po i kushtohet studimeve n fushn e gjuhsis s zbatuar dhe
n at gjenerative. Sipas omskit, qllimi kryesor i teoris gjuhsore sht t
shpjegoj se si fmijt arrijn t prvetsojn q n mosh t hershme gramatikn e t
rriturve. Krkime ndrgjuhsore mbi aspekte t ndryshme t zhvillimit sintaksor kan
dhn rezultate interesante dhe hedhin drit mbi ndrveprimin e sintakss me
komponent t tjer gjuhsor e jashtgjuhsor. Kshtu, marrdhnia midis
prvetsimit t gjuhs dhe variacioneve sintaksore sht shum e rndsishme. Po
ashtu, shum i rndsishm sht ndrveprimi mes sintakss n vetvete dhe sistemeve
t prpunimit, t tilla si ato q mbshtesin t kuptuarit e gjuhs dhe t prodhimit
gjuhsor.

79
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

Nse do ti drejtoheshim teorive t zhvillimit t t menduarit, veojm se t menduarit

n mnyr kritike prmes strukturave t zgjeruara sintaksore, prfshin thithjen e ideve
dhe shqyrtimin e ndikimit t tyre, paraqitjen e tyre n nj mnyr t strholluar me
baraspeshimin e tyre prball pikpamjeve t kundrta, ndrtimin e sistemeve te
besueshme pr ti provuar ato dhe ndrmarr n nj qndrim t bazuar n kto
struktura. Kto qndrime dhe kjo prqasje ka qen baz mbshtetse e krkimit ton
mbi objektin e ktij punimi.

Duke studiuar shtjet q kan t bjn me prvetsimin e t shkruarit dhe reflektimin

gjuhsor mbi t n fushn e sintakss dhe zhvillimin e t menduarit kritik me
sintaksn n qendr, ku del n pah rndsia q i duhet kushtuar prvetsimit t
strukturave sintaksore gjat prdorimit t tyre n tekste t lidhura.

Mbshtetur n nj studim t pak kohve m par n lidhje me sintaksn e punve me

shkrim t nxnsve n kontekstin e zhvillimit t mendimit kritik do t tregojm
mposht gjetjet e bra n lidhje me shtje gramatikore sintaksore, t cilat na sjellin nj
informacion t rndsishm n lidhje me nivelet e prdorimit t gjuhs s shkruar dhe
problematikat gjuhsore t cilat na ojn drejt nivelit t zhvillimit gjuhsor t
nxnsve

2.4.1 Analiza e punve me shkrim n pikpamje strukturore dhe

sintaksore

Prdorimi i paragrafve dhe fjalive.

Nga shqyrtimi i t dhnave sasiore dhe cilsore n tabeln e mposhtme vihet

re se nxnsit e niveleve t ndryshme brenda klass VII (AMU) dhe X(AML) kan
nj diferenc relativisht progresive nga nj nivel n tjetrin si n prdorimin e
paragrafve, ashtu dhe n prdorimin e fjalive (respektivisht sipas niveleve 51% n
paragraf dhe 52%, n fjali t thjeshta dhe 95% n fjalit e prbra). (N totalin e
eseve t marra n shqyrtim), kurse ajo n klasat e X (respektivisht sipas niveleve 49%
n paragraf dhe67 %,n fjali t thjeshta dhe 59 %n fjalit e prbra ). (N totalin e
eseve t marra n shqyrtim),

Tabela nr. 1: Numri i paragrafve dhe i fjalive

Nr. i paragrafve

Nr. total i fjalive

Nr. i fjalive t

Nr. i fjalive t

kallzuesore
Nr. i njsive
thjeshta

prbra
Niveli
Klasa

Lloji

X 9-10 19 130 50 81 198

AML 7-8 17 80 40 40 124

5-6 13 46 23 22 36

80
 Albana Tahiri

Totali 49 256 113 143

49% 63% 67.% 59. % 358

VII 9-10 20 52 18 33 111

AMU 7-8 18 46 15 32 94

5-6 13 49 19 30 90

Totali 51 147 52 95

51% 37% 33% 41% %

Grafiku 1. Paraqitja grafike pr klasn X

Grafiku 2. Paraqitja grafike pr klasn e VII AMU

81
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

Grafiku 3. Paraqitja grafike e totaleve t dy klasave

Grafiku 4. Paraqitja grafike e prqindjeve t dy klasave

Mesatarja paragraf pr nxns t t tri niveleve sht shum e ult pr pun me

shkrim t tipit ese, ku prmes t cilave krkohet t argumentohet e t mbahen
qndrime lidhur me nj tematik t caktuar. Nga pikpamja e strukturs n paragraf,
nxnsit mbeten n t njjtin nivel (VII dhe X), gj q tregon dobsi n prvetsimin
dhe prdorimin e teksteve.

Kjo ndodh se n shkolln e mesme (AML) nuk i kushtohet rndsi puns me shkrim.
Nga pikpamja sasiore ka nj diferenc t madhe nga niveli m i lart te m i ulti t
klass X (AML) n prdorimin e fjalive (130/80/46 fjali) gj q tregon nj hendek
midis nivelit m t lart dhe atij m t ult. N klasn VII (AMU) nuk vihet re ky

82
 Albana Tahiri

disnivel (52/46/49 fjali) ku afrohet shum niveli i ult me t mesm, sepse krkesat e
msuesve pr pun me shkrim jan pothuajse t njjta dhe nuk ka shum diferencime.

Sipas numrit total t fjalive n kto klasa vihet re se kemi 63% t fjalive n shkolln e
mesme (AML) dhe 37% n nntvjeare (AMU). Ky raport diferencohet dukshm se
nxnsit e nivelit t lart n arsimin e mesm krijojn tekste t gjata me shum fjali,
me shum mendim, ndryshe nga ata t nntvjeares. Shpesh vihet re se nxnsit nuk
din ta ndajn tekstin n paragraf sidomos ata t nivelit t ult n shkolln
nntvjeare duke rezultuar kshtu n paragraf shum t gjat me shum fjali, her-
her nj ese vetm me dy paragraf.

Tabela nr. 2: Raporti i fjalive t thjeshta dhe t prbra

Klasa Nr. i paragrafve Nr. total i fjalive Nr. i fjalive t Nr. i fjalive t
thjeshta prbra

VII+X 100 403 165 238

Grafiku 5. Raporti i fjalive t thjeshta dhe t prbra

Mbshtetur n tabeln nr. 2, bie n sy vendi q zn t dyja llojet e fjalive (t thjeshta/

t prbra) por ajo q duam t sjellim lidhet me nj argument pr fjalit e thjeshta q
zn nj vend t konsiderueshm n raport me fjalit e prbra, n raport 2 me 1 ku n
punt me shkrim duhet t mbizotronin fjalit e prbra, t cilat lidhin mendimin dhe
krijojn mundsi pr t shprehur argumente, gjykime, krahasime, e m gjer, gj q
nuk e bn fjalia e thjesht. Por pavarsisht ksaj diference, n fjalit e prbra t t
tria niveleve del n pah ndrtimi i tyre vetm me rreth 2 njsi kallzuesore t
pazgjeruara m tej. Kto lloje fjalish e bjn punn me shkrim m t varfr, pa pasuri
mendimi, pa larmi idesh. N fjalit e prbra niveli i ult del m dobt n prdorimin
e gjymtyrve, krahasuar me fjalit e thjeshta..

83
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

Ndrtimi i fjalive t prbra

Nse do t hedhim nj vshtrim n ese lidhur me llojet e fjalive t prbra sipas dy

grupimeve kryesore, bashkrenditse dhe nnrenditse, vrejm se ndeshen shum m
tepr fjali t grupimit t par, ku dhe brenda tyre mbizotrojn fjalit bashkrenditse
shtuese. N kto tipa esesh del n pah se nxnsit shkruajn me struktura t thjeshta
sintaksore. Dominojn strukturat e njsive kallzuesore t shkurtra ku mbizotron
prshkrimi, numrimi dhe jo lidhjet argumentuese shkak-pasoj. Kto konkluzione i
pasqyron tabela dhe grafiku i mposhtm

Tabela nr. 3: Lloje fjalish t prbra n eset n shqyrtim klasat e shtata

Fjali bashkrenditse Fjali nnrenditse

krahasore-mnyrore
kundrshtore

prmbyllse

rrjedhimore

prcaktore
qllimore

shkakore

kushtore
ftilluese

vendore
veuese
shtuese

kohore

Totali
lejore
34 11 2 2 19 4 2 7 4 0 14 0 3 24 126

49 77 126

Grafiku 6. Paraqitja grafike e tabels nr 3

84
 Albana Tahiri

Tabela nr. 3.1: Lloje fjalish t prbra n eset n shqyrtim klasat X

Fjali bashkrenditse Fjali nnrenditse

krahasore-mnyrore
kundrshtore

prmbyllse

rrjedhimore

prcaktore
qllimore

shkakore

kushtore
ftilluese

vendore
veuese
shtuese

kohore

Totali
lejore
64 18 1 3 38 1 0 6 12 2 15 4 6 35 205

86 119 205

Grafiku 7. Lloje fjalish t prbra n eset n shqyrtim klasat X

Grafiku 8. Paraqitja grafike e dy klasave s bashku

85
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

Tabela nr. 3.2: Lloje fjalish t prbra n eset n shqyrtim total VII+X

Fjali bashkrenditse Fjali nnrenditse

krahasore-mnyrore
kundrshtore

prmbyllse

rrjedhimore

prcaktore
qllimore

shkakore

kushtore
ftilluese

vendore
veuese
shtuese

kohore

Totali
lejore
98 29 3 5 57 5 2 13 16 2 29 4 9 59 331

135 196 331

Grafiku 9. Lloje fjalish t prbra n eset n shqyrtim total VII+X

Vendi dhe numri i gjymtyrve n fjali

Nse do t kalojm n nivelin e gjymtyrve brenda klass X pr fjalin e thjesht,

vrejm se nxnsit e dobt kan nj varfri t prdorimit t subjektit (argumentit t
jashtm) dukuri kjo q ndikon n paraqitjen e varfr t mendimit. Po e njjta gj vihet
re pr kundrinort (argumentet e brendshme) dhe rrethanort. Prdoren shum
prcaktort, por bie shum prdorimi i prcaktorve te niveli i dobt i nxnsve.
Niveli i lart dhe mesatar ka diferenca t vogla n prdorimin e ktyre gjymtyrve.
Nse do ti krahasonim me t dhnat e klass VII, vihet re rritje e shpeshtsis s
prdorimit t gjymtyrve t dyta (kundrinor dhe rrethanor), por ka m pak
prcaktor. N lidhje me fjalit e prbra shohim se nxnsit e nivelit t dobt t
klass X kan prafrsisht t njjtin numr gjymtyrsh.

86
 Albana Tahiri

Tabela nr. 4: Numri i gjymtyrve n fjalit e thjeshta dhe t prbra.

Nr. i fjalive t

Nr. i fjalive t
Lloji

Kundrinor

Kundrinor
Rrethanor

Rrethanor
Prcaktor

Prcaktor
Kryefjal

Kryefjal
thjeshta

prbra
Niveli

9-10 50 48 50 30 112 80 127 127 69 358

7-8 40 40 37 35 130 42 84 84 70 219

X 5-6 23 21 15 11 57 21 24 27 22 75

AML Totali 113 109 102 76 299 151 235 238 161 652

69% 71% 70% 59% % 61.0% 61% 57% 53% 90. %

VII 9-10 20 18 16 16 20 36 51 77 46 29

AMU 7-8 13 11 14 18 5 30 47 46 46 27

5-6 17 12 12 18 3 30 50 55 47 11

Totali 50 43 42 51 28 96 148 178 139 67

31% 29% 30% 31% 7.5% 39.0% 39. % 33% 47% 10%

X+VI totali
I 163 152 144 128 327 247 383 416 300 719

Grafiku 10. Paraqitja grafike pr klasn e 10

87
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

Grafiku 11. Paraqitja grafike pr klasn e VII AMU

Grafiku 12. Paraqitja grafike e totalit t dy klasave s bashku

88
 Albana Tahiri

Grafiku 13. Paraqitja grafike n prqindje pr dy klasat

Grafiku 14. Paraqitja grafike pr totalin e dy klasave

Tabela nr. 5: Raporti i gjymtyrve n fjalit e thjeshta dhe t prbra

Zbrthimi n tabel dhe grafike ku jan dhn numri i gjymtyrve n fjalit e thjeshta
dhe n fjalit e prbra

Fj. t thjeshta Fj. t prbra

Kundrinor

Kundrinor
Rrethanor

Rrethanor
Prcaktor

Prcaktor
Kryefjal

Kryefjal

152 144 128 327 383 416 300 719

89
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

Paraqitja grafike e tabels nr 5

Tabela nr. 6: Raporti i gjymtyrve t fjalis

Zbrthimi n tabel dhe grafik numri i ktyre gjymtyrve n t gjitha llojet e fjalive
pr t dyja klasat n shqyrtim.
Kundrinor

Rrethanor

Prcaktor
Kryefjal

537 560 428 1046

Paraqitja grafike e tabels nr 6

90
 Albana Tahiri

Mjetet lidhse

Analiza sasiore n lidhje me prdorimin e mjeteve lidhse, sjell n dor nj fakt, i cili
na mbshtet argumentin e nxjerr m sipr lidhur me shpeshtsin e prdorimit t
fjalis s prbr n eset e analizuara m sipr pr klasn X dhe VII. Raporti i
trsis s lidhzave t prdorura me llojin e fjalive t prbra (317/.....klasa e mesme
dhe 231/.... nntvjeare) nxjerr n pah varfrin e strukturave t zgjeruara n klasn e
VII ku mungojn gjymtyrt plotsuese dhe ku mjetet lidhse prdoren vetm pr
fjalit e prbra dhe jo pr gjymtyrt homogjene. Kjo analiz gjuhsore on drejt nj
gjetjeje tjetr lidhur me shtje t formimit mendor, intelektual t nxnsve nga nj
kategori n tjetrn, n mangsit q shfaqen n lidhje me kt formim dhe n
mosnjohjen e ktyre mangsive t cilat duhet t korrigjohen n arsimin nntvjear.

Nse vrejm grafikun, dallojm se lidhzat shtuese dalin me nj prqindje shum t

madhe prdorimi n klasn X sesa n klasn VII (136/70), gj q mbshtet shtimin
numerik t gjymtyrve dhe zgjerimin e njsive kallzuesore, pra begatin e t
menduarit dhe t t shprehurit t nxnsve n kt klas. Po nga grafiku i lidhzave, i
t dyja klasave, vihet re se kemi nj tregues zero e cila shfaqet kryesisht n nivelin e
ult dhe t mesm t kategorive t nxnsve, fakt i cili mbshtet edhe njher gjetjet e
msiprme lidhur me ndrtimin e teksteve dhe fjalive.

Komentin e msiprm lidhur me mungesn e shpeshtsis s prdorur t fjalive

shkakore e qllimore e mbshtet edhe treguesi i prdorimit t lidhzave nnrenditse
tipike t ktyre ndrtimeve prdorimi i t cilave shfaqet me tregues 0 deri n 2 (shih
tabeln nr. 7).

Tabela nr. 7: Lidhza t ndryshme n ese. Krahasim klasa X dhe VII

krahasore-mnyrore

Totali i t gjitha
Lloji

kundrshtore

prmbyllse

rrjedhimore

prcaktore
qllimore

shkakore

kushtore
ftilluese

vendore
veuese
shtuese

kohore
Niveli

lejore

ll j

X 9-10 70 13 2 2 12 2 1 8 2 1 18 1 4 11 14
7

7-8 45 6 0 1 13 0 1 5 4 0 17 2 1 15 11
0

5-6 21 2 2 0 10 0 0 2 0 2 10 1 1 9 60

13 35 31
6 21 4 3 35 2 2 15 6 3 45 4 6 7
47.
66. 48. 57. 42. 39. 33. 40 75 50 37. 90 44. 46. 3%
Totali

1% 8% 1% 8% 3% 3% % % % 5% % 4% 1%

91
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

V 9-10 29 11 2 2 21 1 2 3 1 2 2 2 4 12 94
II
7-8 26 4 0 2 19 3 1 1 3 1 0 1 2 16 79

5-6 15 7 1 0 14 0 0 1 2 2 2 2 1 11 58

70 22 3 4 54 4 3 5 6 5 4 5 7 39

33. 51. 42. 57. 60. 66. 60 25 50 62. 10 55. 53. 52. 23
Totali

9% 2% 9% 2% 7% 7% % % % 5% % 6% 9% 7% 1

Ndrkoh n detyrat me shkrim ku prfshihen t gjith nxnsit, del nj numr shum

i vogl i tyre. Ky vshtrim i shkurtr n kurrikul na orienton drejt nj prfundimi se
kurrikulat shkollore kan dobsi n pikpamje t formimit gjuhsor t tyre n punt
me shkrim dhe detyrave me karakter krijues e reflektim t cilat krkojn produkte
pune q lidhen me tekste t lidhura nga nxnsit.

Nga ky studim del n pah vmendja q duhet treguar ndaj ktyre niveleve (mesatar
dhe t ult) pr t rritur progresin e tyre n punt me shkrim pr nj zhvillim m t
mir intelektual t tyre n t gjitha nivelet e tyre t dijes, sepse gjuha sht produkt i
gjith formimit t tyre. Detyrat me shkrim n shkolln e mesme jan m t rralla,
sepse vet kurrikula kalon m tepr n krkesa me karakter riprodhues se sa
hulumtues e krijues. Kshtu studimi i t shkruarit nxjerr n pah dukuri t zhvillimit
t mendimit kritik dhe krijues dhe krijon mundsi pr t par qart zhvillimin gjuhsor
intelektual dhe m gjer t nxnsve dhe studentve n proces edukimi. Kjo mnyr e
tiparit t ktij korrelacioni krijon mundsi q prmes ndrveprimit t strukturave
mendore dhe paraqitjes s tyre gjuhsisht n tekste t kuptojm aspekte t studimit t
gjuhsis s tekstit dhe asaj gjenerative.

Si prfundim

Mbshtetur n t dhnat e msiprme vm re se vetm 49% e nxnsve n shkolln

e mesme prdorin paragraf, ndrsa n arsimin e ult 50% e tyre. Kurse 69% e
nxnsve prdorin fjalit e thjeshta e 61% fjali t prbra. Lidhur me llojet e fjalive
t prbra sipas dy grupimeve kryesore, bashkrenditse dhe nnrenditse, vrejm se
ndeshen shum m tepr fjali t grupimit t par, ku dhe brenda tyre mbizotrojn
fjalit bashkrenditse shtuese. N kto tipa esesh del n pah se nxnsit shkruajn me
struktura t thjeshta sintaksore Vihet re prdorimi i shum njsive kallzuesore sipas
niveleve t nxjerra. Niveli i lart dhe mesatar ka diferenca t vogla n prdorimin e
ktyre gjymtyrve. Nse do ti krahasonim me t dhnat e klass VII, vihet re rritje e
shpeshtsis s prdorimit t gjymtyrve t dyta (kundrinor dhe rrethanor), por ka
m pak prcaktor.

Kjo analiz gjuhsore on drejt nj gjetjeje tjetr lidhur me shtje t formimit

mendor, intelektual t nxnsve nga nj kategori n tjetrn, n mangsit q shfaqen
n lidhje me kt formim dhe n mosnjohjen e ktyre mangsive t cilat duhet t
korrigjohen n arsimin nntvjear.

92
 Albana Tahiri

KREU III

SHTJE T MSIMIT T GRAMATIKS DHE DREJTSHKRIMIT

3.1. shtje konceptuale dhe prpmbajtsore

3.1.1. Vshtirsit n msimet e gramatiks

3.1.2. shtje t terminologjis gramatikore

3.1.3 Analiza e punve me shkrim n njohuri gjuhsore (leksikologji

dhe morfologji)

3.1.4 Analiza e punve me shkrim n njohuri gjuhsore (sintaks)

3.1.5. Analiza e punve me shkrim n njohuri gjuhsore (drejtshkrim)

3.1. shtje konceptuale dhe prpmbajtsore

Gramatika sht n qendr t msimdhnies dhe t msuarit t gjuhs. Ajo

sht gjithashtu nj nga aspektet m t vshtira t gjuhs pr ta msuar mir.
Gramatika sht nj aspekt i gjuhs pr t ciln nxnsit kan mendime t
ndryshme. Disa nga nxnsit jan shum t interesuar t msojn rregullat
gramatikore dhe pr kt plqejn t bjn shum ushtrime gramatikore, t tjer mund
t mos i plqejn rregullat gramatikore dhe kjo sht pjesa m e mrzitshme e t
msuarit t nj gjuhe, duke prfshir ktu edhe msues t gjuhs q kan mendime t
caktuara pr format e fjals dhe rregullat e prdorimit gramatikor t tyre.

N prgjithsi, msuesit e gjuhs t ult e shohin gramatikn si nj trsi formulash

dhe rregullash dhe si t till ua msojn gramatikn nxnsve duke shpjeguar format
dhe rregullat, gj e cila rezulton n mrzi dhe paknaqsi nga nxnsit, t cilt mund
t prodhojn forma t sakta mbi ushtrimet dhe testet, por vazhdimisht bjn gabime
kur ata prpiqen t prdorin gjuhn me shkrim dhe vazhdimisht ndodhen para
vshtirsive n t nxnit e gramatiks nga ana e nxnsve.

Msues t tjer t gjuhs t ndikuar nga diferencimi midis msimit dhe prvetsimit
t gjuhs dhe prdorimit t saj, nuk priren pr t msuar gramatikn nga t gjith
nxnsit. Ata supozojn se nxnsit do t thithin rregullat gramatikore gjat kohs q
dgjojn, lexojn dhe do t prdorin gjuhn n aktivitetet e komunikimit. Modeli
komunikues si kompetenc, balancon kto ekstreme. Ky model pranon se msimi i
hapur i gramatiks i ndihmon nxnsit t fitojn gjuhn n mnyr m efikase, ajo
prfshin msimdhnien e ciklit t lart dhe t msuarit n kontekstin m t gjer pr t
prdorur gjuhn.

fardo mendimi q t kemi, nuk mund t shptojm nga gramatika; ajo sht n do
fjali q ne lexojm apo shkruajm, flasim ose dgjojm. Gramatika sht thjesht fjala

93
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

me rregullat q njerzit duhet t ndjekin kur ata prdorin nj gjuh. Ne kemi nevoj
pr kto rregulla n t njjtn mnyr si kemi nevoj pr rregullat n nj loj. Nse
nuk ka rregulla, ose n qoft se nuk ndjekim rregullat, loja do t prishej shpejt. sht
e njjta gj edhe me gjuhn; pa rregulla gramatikore ne nuk do t jemi n gjendje t
komunikojn me njerz t tjer.

Ktu shtja kryesore sht se cila sht mnyra m e mir pr t msuar gramatikn?
Ne mund t msojm rregullat e nj loje t thjesht duke luajtur lojn, me siguri do t
bjm gabime, mund edhe t lndohemi. Por prfundimisht, do t dim se si t
luajm. Sigurisht kur flasim pr gramatikn rregullat jan shum m t komplikuara
se rregullat e do loje, por n fakt kjo sht pikrisht gjja q ne duhet t zgjidhim, se
si ne msojm gjuhn ton dhe gramatikn e saj.

Pra, cila sht mnyra m e mir pr t msuar gramatikn? Pr fat t keq, nuk ka
prgjigje t leht pr pyetjen. Shum msues besojn n rndsin e msimeve
gramatikore duke iu prkushtuar studimit t rregullave t gjuhs dhe shum
ushtrimeve praktike.

N lidhje me msimin e gramatiks, do t sillnim disa qndrime q mund t na

ndihmojn pr nj t msuar me efikasitet t gramatiks. Kshtu na duhet t jemi t
vetdijshm pr gramatikn. Mendoni pr gramatikn e gjuhs tuaj e cila ka shum
gjra t ngjashme me gramatikat e gjuhve t tjera (foljet, koht, mnyrat, gjinia,
numri etj.).

far do t thot T jemi t vetdijshm pr gramatikn Mendoni pr gramatikn

duke vn re aspektet e gramatiks. Kjo mund t tinglloj e uditshme, por n fakt
gjat gjith kohs q jemi duke lexuar (dhe gjithashtu duke dgjuar). Kjo do t na
ndihmonte t shprehnim idet dhe do t kontrollonim punn ton. Sigurisht, do t
ishte edhe m mir n qoft se mund t lexonim me vetdije gramatikore ose duke u
marr n modelet e gramatiks korrekte q do t na ndihmonin n qartsimin dhe
korrektsin e shkrimit dhe t folurit.

Prqendrimi n aspektet e gramatiks. Veanrisht n shkrim mund t prqendrohemi

n kt aspekt, ku kujdes t veant dhe vmendje t tregojm n redaktimin e puns.
Nse na plqen t lexojm ushtrime gramatikore pr t shkuar prpara, kjo nuk do t
thot se do t ishte m mir kur punojm me ushtrimet gramatikore dhe se ne nuk do
t bnim gabime n punn ton. Nse vendosim t bjm ushtrime gramatikore, do t
prpiqemi pr t shkuar m tej vetm duke plotsuar boshllqet, apo duke br
prgjigje me shum zgjedhje.

Mso mir foljet, mnyrat, koht dhe n veanti foljet e parregullta. Nse ne mund t
prdorim kto folje automatikisht, do t na jepej m shum koh pr t'u prqendruar
n aspekte t tjera t asaj q duam t msojm rreth gjuhs. Prdorimi i drejt i foljes
sht rregullator pr t prdorur drejt edhe fjal t tjera n fjali t cilat vijn rrotull saj.

94
 Albana Tahiri

3.1.1. Vshtirsit n msimet e gramatiks

Msuesi i gjuhs sht portretizuar shpesh si nj "tregtar i shmtuar i ciklit t

lart, ku knaqsi e vetme e t cilit n jet sht q t nxjerr n pah gabimet e t
tjerve", ku n pjesn m t madhe t kohs brenda n klas merret me prmendjen
e shkaqeve gramatikore duke sjell shpesh shqetsim dhe ndonjher edhe terror.
Shum msues jan prpjekur t bjn msim jo krcnues, imagjinar dhe t
dobishm duke e br gramatikn aktivitet t dobishm brenda programit msimor
dhe duke e integruar me t gjitha fushat e studimit t gjuhs. Por edhe n rastet m t
mira se kto, vshtirsit n prvetsimin e gramatiks jan ende prezent tek nxnsit
e t gjitha cikleve.

Studimet e deritanishme mbi qndrimet e nxnsve dhe t msuesit mbi perceptimet

mbi gramatikn, udhzimet n kontekstin e msimdhnies dhe t nxnit t gjuhs,
sugjerojn nj pabarazi ndrmjet nxnsve dhe msuesve. Mjerisht, gramatika sht
par shpesh si nj subjekt i vshtir dhe i mrzitshm dhe nj metod e popullarizuar e
msimdhnies ku msuesi ju thot nxnsve vetm t prsritin gramatikn korrekte
pr nj situat t caktuar derisa t memorizohet dhe e kthen nxnsin n gjendje q
t prsrit si nj papagall. Kjo sht e shurdhr pr t dy palt edhe pr msuesin
dhe pr nxnsit dhe shpesh vetm rezultatet tregojn gjendjen e asaj at q ata kan
msuar nga gramatika. Gramatika sht shum komplekse dhe nuk mund t msohet
vrtet prmendsh, nxnsit duhet ta kuptojn me t vrtet, kur msuesi sjell nj
metod t dobishme dhe interaktive, ku nxnsit mund t msojn t gjitha llojet e
pjesve t rndsishme t gramatiks.

Msuesit mund t prdorin strategji pozitive q ju japin rezultat pr t inkurajuar

nxnsit pr t identifikuar dhe pr t kuptuar pjes t ndryshme t koncepteve
gramatikore. Ka metoda t ndryshme, t tjera mund t krijohen pasi kjo fush e t
msuarit t gramatiks ka nevoj pr hulumtime m t reja dhe gjetje praktike m
funksionale dhe m t shpejta. Pse i duhet nj nxnsi q pr t msuar gramatikn t
studioj dhjet vite dhe kur prfundon studimet, gjuha e tij, kryesisht mund t jet e
shkruar plot gabime?

Shpesh msuesit prdorin lojn bingo si nj loj e cila ndihmon n msimin e

gramatiks. Ajo mund t lidhet me premrat, foljet, emra, struktura e fjalive,
antonimet, dhe kshtu me radh nxnsit mund t prdorin gazetn e prditshme dhe
t bjn t pamundurn pr t gjetur shembuj t sakta t ktyre koncepteve
gramatikore m shpejt se do gj tjetr, n kt mnyr kemi "fitues" tw lojs por
edhe nj proces t msuari.

Veprimtari gramatikore t shkurtra dhe argtuese mund t prfshihen rregullisht gjat

msimit t gramatiks. Ato jan t dobishme. Kjo sht nj metod q i shpie nxnsit
n prfundim t sakt e do t lr nj prshtypje m t gjat e t qndrueshme n
trurin e tyre dhe t rezultoj n ruajtjen m t mir. Vlen t prmendet se nse
nxnsit nuk mund t kuptojn gramatikn, ata do t luftojn pr t lexuar, shkruar

95
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

ose pr t folur n mnyr t qart n do fush tjetr t arsimit, nga matematika deri
tek shkenca e historis ose gjeografis. Gjuha e mir sht baza mbi t ciln i gjith
arsimi duhet t ec. Msuesit mund t prdorin nj shumllojshmri t mnyrave pr
t br msimet e tyre gramatikore t paharrueshme dhe t knaqshme pr nxnsit.

Qndrimet ndaj msimit t gramatiks. N msimdhnien e gramatiks, tri fusha

duhet t merren parasysh: gramatika si rregulla, gramatika si form, dhe gramatika si
burim.

Pr shum nxns t msuarit e gramatiks shpesh do t thot t msosh rregullat e

gramatiks dhe t kesh nj intelekt njohjeje pr n ciklin e lart. Msuesit shpesh
besojn se kjo do t siguroj baza gjeneruese, n t ciln nxnsit mund t ndrtojn
njohurit e tyre dhe do t jen n gjendje t prdorin gjuhn prfundimisht sakt. Pr
ta, rregullat e prcaktuara japin nj lloj sigurie n at q n gramatik ka t bj me
at q ne duam t themi apo t shkruajm, dhe se si ne presim q t tjert ta
interpretojn. Q nga viti 1970, vmendja sht zhvendosur nga mnyrat tradicionale
t msimdhnies n mnyrat e gjetjes s rrugve, ku vet nxnsit jan par q t jen
forc aktive bashkveprimi.

Julio Foppoli shpreh pikpamjet e tij mbi Pse qasja n gramatikn e msimdhnies
sht m e rndsishme se pyetja nse ajo duhet apo jo t msohet. - Kjo sht nj
pyetje tipike q un kam marr nga shum student dhe vizitor t internetit.
Prgjigjja ime sht e qart dhe e thjesht: "Me t vrtet" Gramatika sht shtylla
kurrizore e nj gjuhe dhe pa t do gj e vetme q ju e dini mund t jet fluksi, n nj
lloj pelte pa shum qndrueshmri. N pak fjal, gramatika ju ofron me strukturn q
ju nevojitet n mnyr q t organizojm dhe t vm t gjitha idet dhe mesazhet.
sht hekurudha prmes t cils mesazhet tuaja do t transportohen. sht si trenat q
nuk mund t lvizin pa hekurudhat, n t njjtn mnyr dhe ne nuk do t jemi n
gjendje t prcjellim idet dhe zgjerimin e tyre t plot pa nj komand t mir t
modeleve themelore gramatikore dhe strukturs s gjuhs. Un mendoj se sht
thelbsore pr t zotruar nj gjuh. Un plotsisht nuk pajtohem me ata msues q
vijn n klas dhe t tregojn: "Hapni librat tuaj. Sot ne do t msojm ......dhe pa
kuptuar krijojn tension tek nxnsit. 54

Ne duhet t prgatitim nxnsit q t angazhohen n situata komunikuese, q t

prdorin gjuhn dhe modelet e duhura gjuhsore. Para se t fillojm pr t shpjeguar
materialin q kemi, do t ishte mir q t fusnim nxnsit n tem duke arritur t
prdorim gjuhn e duhur p.sh sht e mir q vet nxnsit t nxjerrin nj fjalor q
mund t jet i nevojshm pr ta, q t din si ta kuptojn kt tem. Pasi t kemi
krijuar kureshtje pr temn e dhn nxnsve, sigurohemi q t ndjekim nj
progresion t till si:

54
Julio Foppoli sht nj msues i anglishtes si gjuh e dyt dhe nj msues i spanjishtes si gjuh e
dyt. Ai sht krijuesi dhe pronari i www.esaudio.net/Spanish/online_classes.html, nj website online
arsimor me nj avantazh teknologjik, i specializuar n msimin e spanjisht si gjuh e dyt nprmjet
audio-konferencave me anglishtfols nga e gjith bota.

96
 Albana Tahiri

Pajisini ata me ekspozimin ndaj gjuhs reale dhe situatave reale n kontekst.
Fokusohuni n kuptimin m specifik pr temn. Jepuni t kuptojn nxnsit se analiza
dhe sistematizimi i t gjith materialit ka nj kuptim pr tu prqendruar n shtje t
caktuara q mund t jen t rndsishme. Jepuni atyre ushtrime pr t praktikuar
strukturn e re. Ato mund t jen shum t dobishme, sepse vet nxnsit nxjerrin
rregulla pr strukturat e reja t fjalve. Jepuni atyre t punojn detyrat e shtpis.
Pajisini ata me mundsi t shumta q t praktikojn at q ata kan msuar n situata
komunikuese. Krijoni situatat n mnyr q ata mund t bjn shum gabime dhe pr
ti inkurajuar ata q t prmirsojn ato duke kujtuar ato q kan studiuar. Riciklimi,
prmend temn prsri si fokusin fillestar t nevojshm n esenc.

Kto sugjerime do t ishin t rndsishme q ata t fitojn m n fund strukturat e reja

n nj mnyr t natyrshme. Hapat e sugjeruara q ndjekim n klas duhet t jen nj
qasje q krijon situat eklektike, duke filluar nga nj situat komunikuese me fokus
t kuptuarit t mesazhit nga esenca deri n detaje t detajuara. Pasi kuptimi sht
kuptuar qart, mbrrijm n pika t ciklit t lart ku nxnsit mund t ken nevoj.
Avantazhi i dukshm i ksaj qasjeje sht se nxnsit do t ken nj ide t qart t
kontekstit n t cilin sht prdorur roli i gramatiks, por edhe do ta ndiejn nevojn
pr tu knaqur nga ana komunikuese.

Nuk ka nj mnyr t pastr pr t msuar nj gjuh. Metodat komunikuese dhe

gramatikore q ekzistojn s bashku me njri-tjetrin m bjn m shum t bindur pr
krijimin e nj konteksti. Rregullat gramatikore jan nj mjet thelbsor q bjn bazn
pr t msuar nj gjuh mir. Gramatika duhet t jet e kombinuar me shkathtsi gojor
dhe t shkruar55
Gramatika sht nj mnyr esenciale n msimdhnie. Ajo sht shtylla kurrizore e
gjuhs. Gramatika sht thelbsore. Megjithat, kjo nuk sht nj qllim n
vetvete. Ajo sht nj "mjet" (apo nj makin) pr nxnsit pr ta prdorur n
komunikim. Njohja e rregullave gramatikore redukton gabimet nga nxnsit.

Motivimi dhe suksesi i nxnsit n gjuh, ose gramatik sht par si mjet q on n
rrugn e duhur pr t komunikuar rrjedhshm. Por nj fakt i vshtir sht se shumica
e msuesve i prballin nxnsit shpesh me vshtirsi n msimin e gramatiks dhe
nuk mundohen ta bjn prdorimin fleksibl t rregullave t gramatiks. Ata mund t
din rregullat n mnyr t prkryer, por jan t paaft pr prdorimin e tyre n ort e
msimit t gjuhs n klas.

Njohja e msimdhnsve t ktij procesi d.m.th, i transferimit t njohurive deklarative

pr gramatikn n njohurit procedurale sht nj problem pr shum prej nxnsve.
Msuesit duhet t mendojn pr at se far nxnsit kan nevoj, q t zhvillojn t
folurit dhe aftsit e t dgjuarit, pr t msuar fjalor dhe shprehje q lidhen me
prditshmrin e prdorimit t gjuhs amtare.

55
Hugh m 10 nntor 2008

97
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

Msimi i gjuhs gjithashtu prfshin t msuarit e aftsive t t folurit, t dgjuarit, t

lexuarit dhe t shkruarit n mnyr q t komunikojn dhe bashkveprojn.

Msimi i gramatiks s nxnsve tan varet nga karakteristikat e tyre, t tilla, si: niveli
i gjuhs, mosha, nevojat e t msuarit etj. Ne e paraqesim gramatikn n kontekste t
prshtatshme pr t ndihmuar nxnsit. Msimi i gramatiks duke u fokusuar n
rregullat dhe / ose terma gramatikore nuk ka gjasa t jet i suksesshm me ata nxns,
t cilt nuk jan ende n gjendje t mendojn n mnyra abstrakte. Disa nxns,
veanrisht ato me nj stil analitik t msuari ose t cilt kan msuar gramatik m
par, mund t gjejm si t dobishme t msuarit e disa termave dhe rregullave
gramatikore.

Msimi i rregullave gramatikore nuk sht e njjta gj si kur je duke prdorur

gramatikn korrekte. Msimet tona mund t prfshijn aktivitete t ndryshme q i
prshtaten stileve t ndryshme t msimit. Aktivitete q prqendrohen n msimin e
gramatiks dhe prfshijn nj shumllojshmri t stileve t t msuarit mund t jen
nj mundsi dhe strategji e mir e gramatiks.

duke u thn nxnsve nj tregim pr dika q ka ndodhur n t kaluarn;

duke diskutuar rregullat pr prdorimin n kohn e shkuar;
duke i krkuar nxnsve, q t kndojn nj kng duke prdor kohn e shkuar;
duke i pyetur nxnsit, pr t lexuar nj tregim pr dika q ka ndodhur;
duke i pyetur nxnsit pr t prfunduar ushtrimet, duke prdorur kohn e shkuar;
duke luajtur lojra duke prdorur kohn e shkuar. Ne nuk duhet t presim, q nxnsit
t marrin gramatikn menjher apo edhe shpejt. Arritja, saktsia krkojn koh dhe
nj shum t prpunimit t gjuhs s pavetdijshme. Nxnsit nuk duhet vetm t jen
n gjendje t prdorin gramatikn me saktsi por edhe rrjedhshm. Kjo do t thot se
ata kan nevoj pr mundsi q t flasin apo t shkruajn lirisht pa presion, q ti
marrin gjrat drejt. Duke prdorur gramatikn me saktsi sht vetm nj pjes e t
qenit n gjendje pr t prdorur nj gjuh.

Ne mund t msojm gramatikn n mnyr t pandrgjegjshme thjesht duke

komunikuar dhe duke prdorur gjuhn pr t kryer detyrat jasht. Kjo mund t jet
shum efektive pr disa nxns. T tjer nxns mund t prfitojn m shum nga nj
fokus m i dukshm n gramatik prmes aktiviteteve q theksojn format dhe
prdorimin e saj.

Nse ne e msojm gramatikn n mnyr t gabuar ose n koh t gabuar nxnsit

nuk mund ta msojn at, dhe m keq akoma, ata mund t humbasin interesin n
msim.

98
 Albana Tahiri

3.1.2. shtje t terminologjis gramatikore

Diskutimi Metalinguistic (p.sh., prdorimi i terminologjis gramatikore pr t

folur pr gjuhn) sht par nga Stern (1992: 327), si nj nga karakteristikat e qarta t
msimdhnies s gramatiks. Sipas Burgess dhe Etherington (2002: 444), msuesit
besojn se nxnsit e tyre terminologjin gramatikore e shohin si t dobishme dhe se
prdorimi i saj nuk paraqet vshtirsi t veant pr studentt. Ata pranojn faktin se
gjuha sht dinamike dhe prdorimi i saj sht vazhdimisht n ndryshim, megjithse
jo n mnyr t shpejt dhe intensitet.

Sipas Widdowson "shum nxns dhe msues kan tendenc pr t par gramatikn si
nj grup kufizimesh n at q sht e lejuar dhe e ndaluar n prdorimin e gjuhs
duke e prdorur "si nj kmish force gjuhsore

Sipas Morelli "Gramatika mund t msohet tradicionalisht ose me kontekst, por

perceptimi i studentit duhet t konsiderohet nga msuesit n procesin e
vendimmarrjes. Nxnsit duhet t ndihen t sigurt se edukatort kan takuar nevojat e
tyre. . . dhe edukatort duhet t jen t gatshm t marrin n konsiderat qndrimet
dhe perceptimet e nxnsve kur marrin vendime pr mnyrn se si t msojn
gramatikn."sipas Msimi i gramatiks n shkolln fillore duhet t jet krejt praktik.
Nuk duhet t humbas koha duke u msuar nxnsve prmendsh rregulla t thata
gramatikore, lakime dhe zgjedhime mekanike, por, duke pasur pr baz gabimet
gjuhsore q bjn nxnsit, t msohen kta t fitojn vetdijen e gjuhs s folur dhe
t shkruar.56

Prdorimi i teksteve autentike pr udhzimin e ciklit t lart

Tekstet autentike jan tekste q nuk jan prodhuar artificialisht pr qllimin e msimit
t gjuhs, por jan prdorur pr qllime t vrteta n botn e vrtet, si artikuj
gazetash dhe receta. Tekstet shkollore ose librat letrar ilustrojn forma gramatikore
dhe struktura gjuhsore dhe jan t lidhur zakonisht me metodn e qart t gramatiks
q jepet n msim. Prdorimi i teksteve ilustron komunikim t mirfillt pr
paraqitjen e ciklit t lart

Sipas msuesve, vshtirsit me tekste autentike prfshijn ato q dalin nga sasia e
kohs q nevojitet pr prdorimin e tyre dhe gjetjen e prodhimin e detyrave t
prshtatshme nga tekste t tilla. Shumllojshmria e materialeve autentike dhe
krkesave t nxnsve v n qendr t vmendjes procesin e t shkruarit n msimin e
gjuhs. T lexuarit, t shkruarit edhe, n veanti, gramatika, nuk do t thot nj kthim
mbrapa n metodn klasike t t msuarit, por, prkundrazi, ktu ngulet kmb n
faktin q akti i t shkruarit prfshihet n procesin e komunikimit gjat t cilit nxnsi
rindrton nj mesazh, duke u nisur nga qllimet e tij t komunikimit.

56
Lirak Dodbiba, Sterjo Spasse - Gramatika e gjuhs shqipe, Tiran, 1947, 1948

99
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

Prdorimi i veprimtarive komunikuese t folura dhe t shkruara

Nj shqetsim serioz n prballjen dhe mungesa e prqendrimit n dhnien e

aktiviteteve thjesht komunikuese apo detyrave me shkrim pr zhvillimin e t msuarit
t gramatiks Prditshmria mund t jap mundsi t mjaftueshme pr nxnsit pr
t prmirsuar njohurit e tyre gramatikore dhe prdorimin e ushtrimeve gjuhsore n
komunikim.

Rezultatet tregojn se, n perceptimet e msuesve, aktivitetet qofshin me shkrim apo

n t folur, paraqesin vshtirsi t mdha pr nxnsit pr t msuar gramatikn dhe
prmirsimin e saktsis gramatikor. Aktivitetet me shkrim dshmojn m sfiduese se
sa ato t folura. Shqyrtimi i fakteve dhe identifikimi i vshtirsive t bn gjithashtu t
ndrgjegjshm e t vetdijshm pr to, t cilat do t ndihmoj msuesit t gjejn
mnyra pr kaprcimin e defekteve dhe t gjejn rrugt e msimit efektiv n ciklin e
lart.

Vshtirsit me t cilat prballen msuesit dhe nxnsit jan se msuesit punojn

teorikisht metodat e rekomanduara, pa marr parasysh domosdoshmrin e vet
potencialit t nxnsve t tyre. Ata nse nuk bashkpunojn, nuk mund t jen t
vetdijshm pr vshtirsit serioze q hasin nxnsit dhe n kt mnyr mund t
pengoj msimin e gramatiks tek nxnsit.

Njohja dhe zotrimi i thell e praktik i gjuhs shqipe, aftsimi i nxnsve n t folur e
n t shkruar sht qllimi kryesor i lnds s gjuhs shqipe. Gjuha luan nj rol t
rndsishm n formimin e nxnsve, por vihet re se n prdorimin praktik t gjuhs
ka mjaft boshllqe tek nxnsit. Kjo ndodh sepse nuk i jepet rndsi aq sa duhet
ngulitjes s njohurive gramatikore, shpjegimit t njohurive teorike, trajtimit t
nocioneve gjuhsore n fonetik, morfologji, sintaks, dallimi i mir i pjesve t
ligjrats, fjalformimit, rolit t fjalve n fjali etj.

3.1.3 Analiza e punve me shkrim n njohuri gjuhsore (leksikologji dhe

morfologji)

N kt kontekst kemi ndrmarr nj studim pr t hetuar vshtirsit q

prballin nxnsit n gramatik si dhe vshtirsit gramatikore n perceptimin e
msuesve. Studimi ka pr qllim pr t adresuar kto nevoja duke paraqitur
vshtirsit e nj seksioni kryq t shkolls s qytetit Tiran dhe nj shkolle n Peqin.
N kto shkolla jan studiuar testet e zhvilluara si dhe puna krijuese e nxnsve n
ese.

Ky studim zhvillohet me qllimin, pr t kontrolluar nivelin e njohurive t nxnsve

dhe aftsit e tyre pr ti zbatuar n praktik, gjithashtu pr t analizuar problemet si
dukuri q duhen asimiluar. Realisht, nxnsit e shkolls 9-vjeare kan shum
probleme me t shkruarin. Fmijt sot din t flasin bukur, por nuk din t shkruajn.

Kjo vjen edhe pr shkak t neglizhencs s t shkruarit me shkronja dore, sepse

prdorimi i teknologjis sjell zbehtsin e t shkruarit me dor. Problemet u analizuan

100
 Albana Tahiri

sipas rubrikave q aplikuam n minitestim, n drejtshkrim, leksikologji, morfologji,

sintaks. Po i pasqyrojm nprmjet tabelave.

Tabela & grafiku 1. Analiza e punve me shkrim n leksikologji (Tirane qytet )

Njohuri gjuhsore-Shkolla "1 Maji" Leksikologji

Klasa Klasa 6- Klasa 7-98 Klasa 8-130 Klasa 9-160 nx.
Pyetje/ Klas-nxns gjithsej
5-93 nx. 102 nx. nx. nx. % Total
Sa % e nxnsve njohin e prdorin
62% 90% 68% 71% 75% 73%
shprehjet frazeologjike?
Sa % e nxnsve njohin e prdorin
antonimet dhe sinonimet? Po fjalt me 75% 82% 80% 84% 90% 82%
ngjyrim emocional?
Sa % e nxnsve njohin familjet e
60% 80% 71% 75% 82% 73&
fjalve?
Sa % e nxnsve njohin dhe shkruajn
drejt fjalt e prejardhura, t prbra dhe t 70% 75% 78% 84% 80% 75%
prngjitura?

Leksikologji Shkolla "1 Maji"

100% % e nxnsve q njohin e prdorin shprehjet

90% frazeologjike
90% 84%
82%
% e nxnsve q njohin e prdorin antonimet
80% 75%
dhe sinonimet dhe fjalt me ngjyrim emocional
70%
% e nxnsve q njohin familjet e fjalve
60%

50%
% e nxnsve q njohin dhe shkruajn drejt
Klasa 5-93 nx. Klasa 6-102 nx. Klasa 7-98 nx. Klasa 8-130 nx. Klasa 9-160 nx.
fjalt e prejardhura, t prbra dhe t
Nxns prngjitura

N leksikologji, srish ashtu sikurse edhe n drejtshkrim nxnsit e klass s 9-t t

shkolls 1 Maji paraqesin mesatarisht rezultate me t larta krahasuar me
grupmoshat e nxnsve t klasave 5-8-t. Konkretisht 90% e nxnsve t ksaj klase
njohin dhe prdorin antonimet, sinonimet dhe fjalt me ngjyrim emocional. 82% e
nxnsve njohin familjet e fjalve dhe 75% njohin dhe prdorin shprehjet
frazeologjike. Sa i takon kategoris s t njohurit dhe t shkruarit drejt t fjalve t
prejardhura, t prbra dhe t prngjitura nxnsit e klass s 8-t kan treguesin m
t lart krahasuar me nxnsit e klasave t tjera.

N fushn e prdorimit t njohurive nga leksikologjia ishin t pakt nxnsit q t

dinin jan shprehjet frazeologjike dhe ti prdornin ato si sinonime t fjalve .p.sh
ju krkohet t shpjegojn kuptimin e shprehjeve n fjalit e prdorura. M la me goj
hapur/Ja mbathi me t katrta /E shihte qytetin si n pllmb t dors/I dridhej buza
kur fliste ,etj

101
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

Nxnsit n leksikun e tyre prdorin shum pak shprehje frazeologjike. Kjo u

konstatua n ushtrimin e dhn. Prdor n fjali shprehjet frazeologjike,) (e do si
beben e syrit/ i bn bisht puns / Me kmbt e para, por me kuptim t kundrt
(antonime) (e do si beben e syrit- e ka hal n sy, i bn bisht puns i v gjoksin
puns. Me kmbt e para me krah hapur.)

Gjithashtu rolin dhe rndsin e fjals me ngjyrim emocional e prdornin shum. P.sh
ju jepen fjal dhe krkohet shpjegimi rreth tyre pse vendosen kto prapashtesa
mmz, hutaq, prtac, kmbz, ose jepet nj krkes tjetr, me fjalt shi, diell, kuror,
formo fjali jo me kuptimin e par t tyre.

Nxnsit gjenin dhe prdornin sakt sinonimet n fjalt udh, trim, djal, flet, vajz,
si dhe antonimet jasht, ftoht, vesh, larg, i cekt etj. Probleme n fjalformimin e
fjalve p.sh. ju jan dhn fjalt dor dhe valle pr t formuar familje fjalsh ose ju
jepen fjalt shtegtoj, prpunoj, mendoj,nndetse,shprdor etj.

U konstatua se skan gjetur sakt rrnjn,parashtesat,prapashtesat,mbaresn, kurse

fjalt e prbra vendbanim, kryetrim, buzqesh etj. ose fjalt e prngjitura tek
numrort gabimet ishin t vogla, gabonin kryesisht n drejtshkrimin e tyre sidomos
ne () e cila theksohet butsisht dhe bie gjat shkrimit.

Tabela 1.1. Analiza e punve me shkrim n leksikologji (Peqin )

Njohuri gjuhsore-Shkolla "Peqin" Leksikologji

Klasa 5 Klasa 6- Klasa 7- Klasa 8-
Pyetje/ Klas-nxns gjithsej Klasa 9-23 nx.Total
-18 nx. 20 nx. 21 nx. 19 nx.
Sa % e nxnsve njohin e prdorin shprehjet
53% 60%
frazeologjike? 30% 40% 86% 53%
Sa % e nxnsve njohin e prdorin antonimet
dhe sinonimet ? 40% 56% 65% 70% 90% 64%
po fjalt me ngjyrim emocional ?
Sa % e nxnsve njohin familjet e fjalve 35% 45% 60% 73% 86% 61 %
Sa % e nxnsve njohin dhe shkruajn drejt
fjalt e prejardhura, t prbra dhe t 30% 35% 45% 60% 80% 50%
prngjitura?

102
 Albana Tahiri

Grafiku 1.1. Analiza e punve me shkrim n leksikologji (Peqin )

Leksikologji Shkolla "Peqin"

90% % e nxnsve q njohin e prdorin shprehjet

85%
86% 86% frazeologjike
75%

65% 80% % e nxnsve q njohin e prdorin antonimet

dhe sinonimet dhe fjalt me ngjyrim emocional
55%
45% % e nxnsve q njohin familjet e fjalve
35%

25% % e nxnsve q njohin dhe shkruajn drejt

Klasa 5-18 nx. Klasa 6-20 nx. Klasa 7-21 nx. Klasa 8- 19 nx. Klasa 9-23 nx. fjalt e prejardhura, t prbra dhe t
Nxns prngjitura

N lidhje me prvetsimin e dukurive morfologjike n klasat e fjalve lidhur me

emrin, mbiemrin, foljen etj sipas perceptimit t msuesve kto dukuri morfologjike i
kemi t pasqyruara n tabelat e mposhtme t cilat i zbrthejm dhe n grafike

Tabela & grafiku 2. Analiza e punve me shkrim n morfologjike (Tirane qytet )

Njohuri gjuhsore-Shkolla "1 Maji" Morfologji

Klasa 5-93 Klasa 6- Klasa 7- Klasa 8- Klasa 9-160 nx.

Pyetje/ Klas-nxns gjithsej
nx. 102 nx. 98 nx. 130 nx. % total
Sa % e nxnsve njhin emrin si pjes t
90% 92% 95% 100%
ligjrats? 100% 96%
Sa % e nxnsve dallojn kategorit gramatikore
t emrit, gjinin, numrin ,rasn trajtn ,tipat e 65% 68% 72% 75% 83% 72%
lakimit?
Sa% e nxnsve e njohin mbiemrin si pjes t
85% 87% 92% 95% 97% 92%
ligjrats?
Sa % e nxnsve dallojn kategorit gramatikore
62% 65% 71% 73% 79% 70%
t mbiemrit?
Sa% e nxnsve e njohin parafjaln si pjes t
55% 60% 69% 75% 80% 68%
ligjrats?
Sa% e nxnsve i njohin numrorin? 90% 92% 95% 97% 100% 93%

Sa% e nxnsve i njohin premrat? 65% 68% 74% 79% 82% 74%
Sa % e nxnsve dallojn trajtat e shkurta t
65% 68% 71% 70% 65% 66%
premrit vetor?
Sa % e nxnsve dallojn foljen e funksionin e
85% 87% 90% 92% 95% 89%
saj?
Sa % e nxnsve prdorin foljet ndihmse kam,
70% 75% 79% 82% 85% 78%
jam ?
Sa % e nxnsve prdorin sakt nyjn t dhe s
82% 75% 78% 81% 85% 78%
n fjali?

103
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

Morfologji Shkolla "1 Maji"

100%

90%

80%

70%

60%

50%
Klasa 5-93 nx. Klasa 6-102 nx. Klasa 7-98 nx. Klasa 8-130 nx. Klasa 9-160 nx.
Nxns

% e nxnsve q njohin emrin si pjes t ligjrats

% e nxnsve q dallojn kategorit gramatikore t emrit, gjinis, numrit, rss, trajts dhe tipat e lakimit
% e nxnsve q njohin mbiemrin si pjes t ligjirats
% e nxnsve q dallojn kategorit gramatikore t mbiemrit
% e nxnsve q njohin parafjaln si pjes t ligjirats
% e nxnsve q njohin numrorin
% e nxnsve q njohin premrat
% e nxnsve q dallojn trajtat e shkurtra t premrit vetor
% e nxnsve q dallojn foljen e funksionin e saj
% e nxnsve q prdorin foljet ndihmse kam, jam dhe foljet e tjera n kohn e shkuar, t tshme dhe t ardhme
% e nxnsve q prdorin sakt nyjen t dhe s n fjali

N Morfologji,Duke ju referuar tabels nxnsit e klass s 9-t shnojn rezultate

m t mira, prve asaj t lidhur me % e nxnsve q dallojn trajtat e shkurtra t
premrit vetor ku prqindjen m t lart e paraqesin nxnsit e klass s shtat me
71%. Vlen pr tu theksuar se n kategorit e nxnsve q njohin emrin si pjes t
ligjrats dhe at t nxnsve q njohin numrorin klasat e 9-t dhe e 8-t kan nj
tregues maksimal prej 100%. Pjes e pandryshueshme t ligjrats duke ju referuar
grafikut dalin n pah dhe si rrjedhoj prdoren dhe m rrall .

Ajo q vihet re dukshm n t gjitha lndt e trajtuara m sipr sht se treguesit vijn
duke u rritur kur kalohet nga klasa e 5-t deri n t 9-t, e lidhur me konsolidimin e
dijeve ndr vite, prsri kur vjen fjala pr prdorim ,gjetjen ,analizn e tyre situata
sht jo e plqyeshme .

Duke zbrthyer testin e zhvilluar pr kt rubrik u konstatua se, nxnsit dallojn

emrat e prvem nga t prgjithshm, por kur shkruanin emrat e prvem q
tregonin nj titull reviste ose rrug nuk prdornin thonjzat, apo shkronjn e madhe
pasi njohurit nga fusha morfologjike nuk jan t lidhura mir si me programin edhe
me tekstet e nxnsve gj e cila bn q edhe msuesit mos t tregojn vmendjen e
duhur n morfologji dhe drejtshkrim.

N tekstin e mposhtm, dalloni kategorit gramatikore t emrit dhe bni nj analiz

morfologjike t tyre. Borbardha e kafshoi molln, por menjher ra n tok. Kur u
kthyen xhuxht, e gjetn vajzn prtok. Ata e kuptuan kishte ndodhur. Filluan t
qanin me dnes. Dy xhuxhmaxhuxh u nisn t lajmronin princin, mikun e

104
 Albana Tahiri

Borbardhs. Skaloi shum dhe princi erdhi. Ai e puthi vajzn n ball dhe
Borbardha hapi syt. Sa u gzuan xhuxht!.

Nxnsit hasnin vshtirsi n format rasore t emrit duke ngatrruar rasn gjinore me
dhanoren p.sh fjala Borbardhs, e Borbardhs. U konstatuan gabime ,tek disa
nxns n dallimin e gjinis s emrit, gjithashtu dhe n shquarsin ose pa shquarsin e
emrit. Pr t prcaktuar tipin e lakimit nxnsit nuk ishin t sakt duke gabuar
dukshm n kt pik. N ushtrimin pr gjetjen e mbiemrave dhe analizn
gramatikore rreth tyre u punua me fragmentet e mposhtme.

Ky sht babai im. Ai sht i gjat dhe i thinjur. Babai punon n fabrik. Ai sht
tepr korrekt n pun dhe kudo. Nna ime sht kjo ktu. Ajo sht m e re se babai
dhe pak m e shndosh se ai.

Mbiemri z nj vend t veant dhe ka nj prdorim t dendur n stilin letrar. Ai u jep

nj bukuri prshkrimeve, peizazheve, portreteve, kt si koncept t prvetsuar e
hasim tek shum nxns, por konstatoheshin probleme t njjta si tek kategorit e
emrit, gjithashtu n prdorimin e shkallve t mbiemrit n fjali ku e ngatrronin me
ndajfoljen.

Gjeni mbiemra q tregojn ngjyr, madhsi, veti, kuptim vendi dhe vendosni ato n
shkalln e duhur: pohore, krahasore ose siprore. N lidhje me mbiemrin dhe
prcaktimin e kategorive t tij gramatikore nxnsit tregojn se jan m t sakt n
gjetjen e tyre , por kur vjen fjala pr prdorimin e tyre n forma t ndryshme n fjali
ka ende probleme dhe pasaktsi .

N ushtrimin: Prdor n fjali fjalt tek, nga, pr, me, njher si parafjal e m pas si
pjesz ose lidhz. Nxnsit gabonin n dallimin e tyre dhe kishin shum vshtirsi
ti prdornin n fjali.

Ju jepen disa fjali ku ju krkohet t prcaktohet rasa e parafjalve.;Do t punoj gjith

ditn te nj restorant. Ne po flasim pr shoqen e klass. Ai vendos librin mbi tavolin.
Fshati ndodhet afr lumit. Ata dalin nga shtpia dhe shkojn n parkun e madh.
Mbas mbarimit t shkolls un do t shkoj me pushime n Sarand.

Nj pjes e nxnsve nuk e gjenin drejt parafjaln sipas rasave, nj pjes e tyre nuk
bnin dot dallimin nga pjest e tjera t ligjrats duke e ngatrruar si lidhz, ndajfoljen
etj.

N lidhje me shkrimin e numrorve 5, 6, 9, 15, 60, 30, 39, 103 u konstatua se

nxnsit numrort e thjesht 5, 6, 9 i shkruanin pa zanoren n fund, numrort e
prngjitur duke ngrn shkronja n shkrimin e tyre kurse numrort shprehje i
shkruanin plot gabime. Drejtshkrimi i numurorve sht nj tjetr problem t cilin e
shfaqin nxnsit n arsimin parauniversitar.

105
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

Premri. N ushtrimin e dhn: Vendos premrat n rasn e duhur.

A kndojn fmijt me ___________ (ajo.)? Ti shkruan nj letr pr ____________

(ata)
Prball ________________ sht Arbi. (un). Posht _____________sht nj
dyqan i ri. (ata) ose Driloni: Cilt jan? A i njoh un ata?

Genci: Nuk e di, por ska problem. Ata jan shokt e mi. far problemi ka?

Driloni: Ska asnj problem, por dua t t them se e kam motr (at).

Genci:: N rregull,m fal o Drilon

N lidhje me prdorimin e premrit nxnsit vendosin sakt premrin n format e

duhura, sepse e kan t diktuar, por gabojn n prshtatje kur ju jepet fjalia dhe nuk
vendoset premri n kllapa nxnsit gabojn, ose n tekstin e dhn. Pr t gjetur
trajtat e shkurtra ata kan vshtirsi pr ti dalluar format rasore t trajtave t shkurtra
,gjithashtu dallojn me vshtirsi trajtat e shkurtra i, e, t, u nga nyjat e ngjashme dhe
pjesza t dhe u pran foljeve. Bjn gabime n dallimin e premrit vetor nga dftor
(ai, ajo, ata, ato). Nuk dallojn llojin e premrave, kur ata shprehen pa a-n e fillimit
(me t, pr t).

Nxnsit ngatrrojn dhe nuk e kan t qart zgjedhimin e foljeve dhe pse jan t
grupuara ngatrrojn zgjedhimin e par me t tret t foljes, kan probleme n
zgjedhimin e foljeve t ktyre grupeve ne kohen e pakryer e t kryer t thjesht t
mnyrs dftore, p.sh n foljet shkrij,vij nga foljet e tipit di, rri, pi. Gjithashtu gabojn
n pjesoret e foljeve q mbarojn n l, ll, r, rr me ur, si mbjellur, vjelur, nxjerrur pr
vjel, mbjell, nxjerr, gabojn gjithashtu n vetn e tret t lidhores t kapi-t kap,
t lidhi-t lidh. Foljet ndihmse kam, jam n prgjithsi i prdorin mir pr t
formuar foljet e prbra. Kan vshtirsi n formim fjalish apo tekste me folje n
kohn e kryer t thjesht dhe t ardhmen e prparme.

Kurse n fjalin: Loja filloi Kampionati i futbollit t ktij viti midis zonave po
zhvillohej n Shkodr. N zonn e ports t skuadrs mike ishte Agimi, vllai im. Ju
krkohej nxnsve q t vendosnin nyjn e duhur, 60% e nxnsve prdorin sakt
vendosjen e saj n fjali.

106
 Albana Tahiri

Tabela & grafiku 2.2. Analiza e punve me shkrim n morfologjike (Peqin )

Njohuri gjuhsore-Shkolla "Peqin" Morfologji

Pyetje/ Klas-nxns gjithsej Klasa 5-18 nx. Klasa 6-20 nx. Klasa 7-21 nx. Klasa 8- 19 nx. Klasa 9-23 nx.

Sa e njohin nxnsit emrin si pjes t ligjrats? 30% 45% 55% 76% 86%

Sa % e nxnsve dallojn kategorit gramatikore t emrit, gjinin, numrin

40% 65% 78% 80% 93%
,rasn trajtn ,tipat e lakimit?

Sa% e nxnsve e njohin mbiemrin si pjes t ligjrats? 35% 50% 63% 76% 90%

Sa % e nxnsve dallojn kategorit gramatikore t mbiemrit? 50% 55% 86% 80% 92%

Sa% e nxnsve e njohin parafjaln si pjes t ligjrats? 40% 55% 78% 86% 89%

Sa% e nxnsve e njohin numrorin? 50% 65% 70% 80% 82%

Sa% e nxnsve i dallojn llojet e premrave? 56% 60% 72% 82% 86%

Sa % e nxnsve dallojn trajtat e shkurta t premrit vetor? 30% 50% 70% 80% 86%

Sa % e nxnsve dallojn foljen e funksionin e saj? 40% 46% 72% 79% 80%
Sa % e nxnsve prdorin foljet ndihmse kam, jam dhe folje t tjera n
60% 76% 80% 78% 86%
kohn e shkuar, t tashme dhe t ardhshme?
Sa % e nxnsve prdorin sakt nyjn t dhe s n fjali? 50% 66% 76% 76% 82%

Morfologji Shkolla "Peqin"

95%

85%

75%

65%

55%

45%

35%

25%
Klasa 5-18 nx. Klasa 6-20 nx. Klasa 7-21 nx. Klasa 8- 19 nx. Klasa 9-23 nx.
Nxns

% e nxnsve q njohin emrin si pjes t ligjrats

% e nxnsve q dallojn kategorit gramatikore t emrit, gjinis, numrit, rss, trajts dhe tipat e lakimit
% e nxnsve q njohin mbiemrin si pjes t ligjirats
% e nxnsve q dallojn kategorit gramatikore t mbiemrit
% e nxnsve q njohin parafjaln si pjes t ligjirats
% e nxnsve q njohin numrorin
% e nxnsve q njohin premrat
% e nxnsve q dallojn trajtat e shkurtra t premrit vetor
% e nxnsve q dallojn foljen e funksionin e saj
% e nxnsve q prdorin foljet ndihmse kam, jam dhe foljet e tjera n kohn e shkuar, t tshme dhe t ardhme
% e nxnsve q prdorin sakt nyjen t dhe s n fjali

Srish ashtu sikurse n leksikologji, edhe n morfologji nxnsit e klass s 9-t t

shkolls paraqesin % m t larta n t gjitha kategorit e msiprme. Ajo q vihet re
nga t dhnat e grumbulluara prej anketimit sht prqindja e ult q nxnsit e klass
s 5-t shnojn, ku n 6 kategori nga 11 gjithsej n Morfologji m pak s gjysma e
nxnsve t klass s 5-t kan njohuri n kto kategori. Nxnsit dallojn lehtsisht

107
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

mbiemrat n fjalin e dhn por gabojn n analizn e tyre si p.sh.: nuk prcaktojn
funksionin e mbiemrit, nuk saktsojn shkallen e mbiemrit por vetm emrtojn q
sht mbiemr pasi konstatohet q e kan msuar q n fillore se mbiemri cilson
emrin pavarsisht me far sht shprehur emri.

Ushtrimi 4 - Vendos premrat ne rasn e duhur n ushtrimin e mposhtm:

A luajn fmijt me (Ajo). Ti shkruan letr pr(ata). Posht tek ne sht

hapur nj supermarket i ri (ato).

Flavio: Cilt jan? A i njoh un( ata)?

Klarenci: Nuk e di,por ska problem. Ata jan shokt e (mi) far problem ka ?
Flavio: Ska asnj problem ,por dua (t t )them se e kam motr ( at).
Klarenci: N rregull (m) fal o Flavio.

N kt rast nxnsit vendosin sakt premrin, sepse e kan t diktuar, por kur ju jepet
fjalia dhe nuk vendoset premri n kllapa nxnsit gabojn, si dhe n tekstin e dhn
pr t gjetur trajtat e shkurtra, ata kan vshtirsi pr ti dalluar format rasore t
trajtave t shkurtra. Bjn gabime n dallimin e premrit vetor nga dftor (ai, ajo, ata,
ato), nuk dallojn llojin e premrave, kur ata shprehin pa a-n fillim (me t, pr t).

Prdor nj sinonim n vend t fjalive me shkronja t pjerrta. Maces son i plqen t

(rrij pran) sobs. Po ky fustan qenka i (palar)!Ulur n (tryez)dhe fillo t shkruash
dika.

50% e nxnsve prdorin sakt sinonimin e fjalve t dhna, kurse 50% e nxnsve
gabojn n sinonimin e tyre pasi ngatrrohen me antonimet pra prshtatin fjalt me
kuptim t kundrt p.sh.: Ky fustan qenka i palar ky fustan qenka i bukur:

Gjeni emrat n fragmentin e mposhtm dhe ndaji n grupe sipas gjinis dhe numrit:

Djali shkoi deri tek trungu i kalbur dhe qndroi aty. Vshtroi dallgt. Gzimi po i
fashitej ngadal. Deti ishte aty pran, si ditn e tret t pushimeve, tr dallgt. Djalin
e pushtoi prsri paniku i asaj dite .

Nxnsit dallojn emrat n fragmentin e dhn por gabojn n ndarjen e grupeve sipas
gjinis dhe numrit. Lidh sakt foljen n kohn prkatse t mnyrs dftore:

Nxnsit dallojn qart foljet por gabojn n prkatsin e kohve nuk i lidhin sakt
,sidomos hasin vshtirsi n koht e ardhme, e ardhme e prparme, e kryer e thjesht, e
kryer e tejshkuar 60% t nxnsve gabojn n prcaktimin midis kallzuesit, t
kryefjals nga kallzuesi i kundrinori. 40% e nxnsve prdorin drejt rrethanort. 40%
e nxnsve gabojn n prshtatjen n GE me GF pasi ngatrrohen n emrat q jan
prdorur n mes t fjalive t GF, 60% e nxnsve dallojn sakt GE me GF, por hasin
vshtirsi n formimin e fjalive.

108
 Albana Tahiri

3.1.4 Analiza e punve me shkrim n njohuri gjuhsore (sintaks)

Sintaksa sht kjo nj fush tjetr e studimit e cila tregon qartsin dhe
saktsin e nxnsve n shtjet e prdorimit sakt t gjuhs. Duke qen nj fush e
cila studion tekstin, fjaln, fjalin si gjymtyr. Ajo z nj vend t dukshm n t gjith
programin e gjuhs dhe sht nj standard dhe kompetenc e cila duhet t harxhet nga
nxnsit edhe prmes t lexuarit, t shkruarit, t folurit n lnd t tjera dhe m gjer
N msimin e sintakss nuk mjafton q nxnsit t njohin gjymtyrt e fjalis apo llojet
e fjalive, por ato duhet ti prdorin drejt me qllim q punimet e tyre t ken qartsi
dhe saktsi gj q e cila krijon kuptimsin e atyre q ne shkruajm. N perceptimin e
msuesve n lidhje me sintaksn q prodhojn nxnsit ne do t ndalemi n tabeln e
mposhtme pr t kuptuar se far ndodh atje n shkoll, si nxnsit punojn me
gjymtyrt, fjalin dhe tekstin. Kshtu kemi

Grafiku 3. Analiza e punve me shkrim n sintaks (Tirane qytet )

Njohuri gjuhsore-Shkolla "1 Maji" Sintaks

Klasa
Klasa 5- Klasa 7- Klasa 8-
Pyetje/ Klas-nxns gjithsej 6-102 Klasa 9-160 nx.
93 nx. 98 nx. 130 nx.
nx.
Sa % e nxnsve gjejn dhe dallojn fjalit e 96% 91%
90% 90% 92% 94%
thjeshta nga fjalit e prbra?
Sa % e nxnsve dallojn pjest kryesore n fjali
80% 80% 93% 91% 95% 88%
(kryefjaln, foljen) dhe analizojn n fjali?
Sa % e nxnsve dallojn grupet plotsuese n
fjali (kundrinorin, rrethanorin, prcaktorin) dhe 82% 75% 78% 81% 85% 80%
analizojn kto grupe n fjali?
Sa % e nxnsve dallojn fjalin bashkrenditse
70% 75% 79% 82% 85% 78%
nga nnrenditse?
Sa % e nxnsve punojn sakt skemat e fjalive t
55% 60% 69% 75% 80% 67%
prbra?
Sa % e nxnsve prdorin njohurit sintaksore dhe
modelet karakteristike t shqipes s shkruar si:
artikuj informativ, letra formale dhe vetjake,
68% 60% 62% 61% 58% 61%
intervista, reklama, artikuj pr gazeta muri,
biografi, autobiografi, fjalkryqe, ese, lojra me
kompjuter etj.?
Sa % e nxnsve njohin variante t formave t
shkruara t shqipes standarde dhe i dalloj ato nga 55% 58% 61% 63% 68% 60%
format e tyre dialektore?
Sa % e nxnsve japin mendime me shkrim pr
filma, personazhe dhe situata t ndryshme 65% 70% 74% 78% 82% 70%
jetsore?

109
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

100%
Sintaks Shklla "1 Maji"
96%
95%
90%
85%
82%
80%
80%

68% 68%
70%

60%

50%
Klasa 5-93 nx. Klasa 6-102 nx. Klasa 7-98 nx. Klasa 8-130 nx. Klasa 9-160 nx.
Nxns
% e nxnsve q gjejn dhe dallojn fjalit e thjeshta nga fjalit e prbra
% e nxnsve q dallojn pjest kryesore n fjai
% e nxnsve q dallojn grupet plotsuese n fjali dhe analizojn kto grupe n fjali
% e nxnsve q dallojn fjalin bashkrenditse nga nnrenditse
% e nxnsve q punojn sakt skemat e fjalive t prbra
% e nxnsve q prdorin njohurit sintaksore dhe modelet karakteristike t shqipes s shkruar
% e nxnsve q njohin variante t formave t shkruara t shqipes standarde dhe q dallojn format e saj dialektore
% e nxnsve q japin mendime me shkrim pr filma, personazhe dhe situata t ndryshme jetsore

N sintaks, nxnsit e klass s 9-t shnojn srish rezultatet m t mira sa i takon

prqindjes s nxnsve q kan njohuri n kategori t caktuara. Kshtu 96% e
nxnsve gjejn dhe dallojn fjalit e thjeshta nga fjalit e prbra, 95% e tyre
dallojn pjest kryesore n fjali, 85% dallojn grupet plotsuese n fjali dhe
analizojn kto grupe n fjali, 82% japin mendime me shkrim pr filma, personazhe
dhe situata t ndryshme jetsore, 80% punojn sakt skemat e fjalive t prbra dhe
68% njohin variante t formave t shkruara t shqipes standarde dhe dallojn format e
saj dialektore. 90% e nxnsve arrijn t dallojn q nj fjali mund t jet e thjesht
ose e prbr, sepse n klasn e pest marrin si koncept q fjalia sht e thjesht kur
ka vetm nj folje dhe fjalia sht e prbr kur ka m shum se nj folje. Kto
njohuri vijn duke u shtuar shkall nga viti n vit. Por nse do tu referoheshim
punve me shkrim kuptohet se 80% nxnsve prdorin m shum fjali dftore dhe
shum m pak fjali dshirore, nxitse apo pyetse. N punimet e tyre mendimi
shprehet vetm n fjalit dftore,ku jan t pakt nxnsit q prdorin fjali t tipit
dshirore-thirrmore; ah, t kisha... ose t tipit sugjerim. Nxnsit prdorin pak fjali
mohore me pjeszat nuk, s, mos.

Nxnsit dallojn pjest kryesore n fjali (kryefjaln, foljen) Ata din t emrtojn
kryefjaln si pjes kryesore t fjalis duke i drejtuar pyetjet: cili?, cila?, cilt? dhe
kush?. Gabimet jan sporadike dhe t kapshme nga nxnsit. Nxnsit arrijn t
dallojn grupet emrore dhe foljore n fjalit e thjeshta, kurse n fjalit e prbra
hasin vshtirsi 50% e tyre. Ata gabojn te fjalit e prbra, kur kallzuesit jan t
bashkrenditur, gabojn me s shumti tek grupi foljor, duke ngatrruar pjesn
kryesore.

N shembujt e dhn Shqiptar un jam. / Mngjesi ishte i ftoht dhe i lagt. / Mbani
lart emrin e Arbrit. / Vetm tani ai e quante studimin e tij t prfunduar. / Genci i
mbante flokt t gjata, si Beni, vese i kishte shum t zinj. 60% e nxnsve nuk
bnin dallimin midis kallzuesorit t kryefjals nga kallzuesori i kundrinorit. 70% e
nxnsve prdornin drejt rrethanort.

110
 Albana Tahiri

N fjalit; At mngjes marsi, nna u zgjua hert, u vesh ngadal, hodhi shallin
krahve dhe doli n oborr. Kur arriti autobusi n qytet hna kishte dal dhe qyteti
kishte rn n qetsi. Akujt q vareshin nga streht e ative, dukeshin si dhmb t
mdhenj t nj bishe prrallore.

N analizn sintaksore t fjalis, 70% e tyre bjn dallime, fjalin bashkrenditse nga
nnrenditse, por 80% e tyre nuk prcaktonin sakt skemat e fjalive t prbra.
Msueset e shkolls shprehen se nse do tu krkohej nxnsve rregullisht,q t
prdorin modelet karakteristike t shqipes s shkruar si: artikuj informativ, letra
formale dhe vetjake, intervista, reklama, artikuj pr gazeta muri, biografi,
autobiografi, fjalkryqe, ese, lojra me kompjuter etj,padyshim q 80% e nxnsve do
t prdorin mir gramatikn. N punimin e eseve nxnsit prdorin fjali t shkurtra
dhe tepr t varfra pr t shprehur nj mendim t qart. Kan vshtirsi n strukturn
e eses ose t do shkrimi tjetr me shkrim, 70 % e nxnsve nuk prdorin njohurit
sintaksore dhe gabojn n ndrtimin e fjalive. 60% e nxnsve gabojn n formn e
shkruar t shqipes standarde dhe nuk e dallojn nga format e saj dialektore, sepse
prdorin ligjrim familjar.

Tabela & grafiku 3.1 Analiza e punve me shkrim n sintaks (Peqin )

Njohuri gjuhsore-Shkolla "Peqin" Sintaks

Pyetje/ Klas-nxns gjithsej Klasa 5-18 nx. Klasa 6-20 nx. Klasa 7-21 nx. Klasa 8- 19 nx. Klasa 9-23 nx.

Sa % e nxnsve gjejn dhe dallojn fjalit e thjeshta nga fjalit e prbra? 40% 45% 60% 73% 90%

Sa % e nxnsve n punt me shkrim prdorin llojet e fjalive? 66% 66% 76% 78% 96%
Sa % e nxnsve dallojn pjest kryesore n fjali (kryefjaln, foljen ) dhe
70% 70% 80% 89% 91%
analizojn n fjali?
Sa % e nxnsve dallojn grupet plotsuese n fjali (kundrinorin,
77% 80% 90% 84% 96%
rrethanorin, prcaktorin ) dhe analizojn kto grupe n fjali?
Sa % e nxnsve dallojn fjalin bashkrenditse nga nnrenditse? 68% 72% 77% 80% 86%

Sa % e nxnsve punojn sakt skemat e fjalive t prbra? 40% 50% 69% 82% 91%
Sa % e nxnsve prdorin njohurit sintaksore dhe modelet karakteristike t
shqipes s shkruar si: artikuj informativ, letra formale dhe vetjake,
50% 65% 69% 77% 86%
intervista, reklama, artikuj pr gazeta muri, biografi, autobiografi, fjalkryqe,
ese, lojra me kompjuter etj.?
Sa % e nxnsve njohin variante t formave t shkruara t shqipes
55% 58% 61% 63% 68%
standarde dhe i dalloj ato nga format e tyre dialektore?
Sa % e nxnsve japin mendime me shkrim pr filma, personazhe dhe
65% 70% 74% 78% 82%
situata t ndryshme jetsore?

111
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

100%
Sintaks Shklla "Peqin"
96%
96%
91% 91%
90%
82%
90%
80% 86%
86%
70%
68%
60%

50%

40%

30%
Klasa 5-18 nx. Klasa 6-20 nx. Klasa 7-21 nx. Klasa 8- 19 nx. Klasa 9-23 nx.
Nxns
% e nxnsve q gjejn dhe dallojn fjalit e thjeshta nga fjalit e prbra
% e nxnsve q dallojn pjest kryesore n fjai
% e nxnsve q dallojn grupet plotsuese n fjali dhe analizojn kto grupe n fjali
% e nxnsve q dallojn fjalin bashkrenditse nga nnrenditse
% e nxnsve q punojn sakt skemat e fjalive t prbra
% e nxnsve q prdorin njohurit sintaksore dhe modelet karakteristike t shqipes s shkruar
% e nxnsve q njohin variante t formave t shkruara t shqipes standarde dhe q dallojn format e saj dialektore
% e nxnsve q japin mendime me shkrim pr filma, personazhe dhe situata t ndryshme jetsore
% e nxnsve q n punt me shkrim prorin llojet e fjalive

N sintaks, srish nxnsit e klass s 9-t shnojn rezultate m t larta n t gjitha

kategorit, duke pasur nj rend t ngjashm me rezultatet e shkolls 1 Maji n t
njjtn lnd.

Nxnsit prcaktojn sakt fjalit bashkrenditse, por nuk prcaktonin sakt skemat e
fjalive t prbra. Nj pjes e nxnsve gabojn fjalin e thjesht t zgjeruar me
fjalin e prbr pasi ngatrrohen me gjymtyrt plotsuese t fjalive.

N ushtrimin 13 nxnsve ju krkohet: Mendo pr dika q ke dshir t bsh.

Prshkruaje at n mnyr t till q t kuptohet pse ty t plqen. Prdor sa m shum
detaje.

Nxnsit gabojn n prshkrimet e tyre dhe n formn e shkruar t shqipes standarde,

sepse prdorin ligjrime familjare, nxnsit prdorin fjali t shkurtra dhe tepr
anemik n mendime e detaje.

Perceptimi i msuesve U testuan rreth 50 msues t ndryshm. Kto jan pyetje rreth
asaj se si nxnsit dhe msuesit merren me gramatikn n klas n lidhje me
perceptime gramatikore.

112
 Albana Tahiri

Tabela 4. Pyetsori i msuesve n lidhje me perceptime gramatikore.

N lidhje me
prvetsime
Mesatar

Shum
Aspak

Mir
Pak
Pyetjet

Nxnsit e mi e kan t vshtir t transferojn njohurit

45% 25% 15% 10% 5% 20%
e tyre gramatikor n prdorimin e gjuhs komunikuese.
Nxnsit e mi jan t motivuar pr zgjidhjen e
5% 5% 25% 25% 40% 20%
problemave dhe teknikave pr t msuar gramatikn.
Nxnsit e mi preferojn t msojn gramatikn nga
0% 0% 0% 20% 80% 20%
shembujt.
Nxnsit e mi kan vshtirsi pr t trajtuar gramatikn e
40% 35% 15% 8% 2% 20%
paraqitur brenda teksteve autentike.
Nxnsit e mi n tekste autentike gjejn vshtirsi pr
shkak t shumllojshmris s gjer t strukturave q 35% 25% 25% 10% 5% 20%
shfaqen.
Nxnsit e mi tek tekstet autentike gjejn vshtirsi pr
50% 25% 125% 8% 2% 20%
shkak t vshtirsive t fjalorit t prdorur.
Nxnsit e mi gjejn terminologji gramatikore t
0% 10% 25% 15% 50% 20%
dobishme.
Nxnsit e mi e kan t vshtir pr t prmirsuar
saktsin e gjuhs s tyre n gramatik brenda nj 50% 30% 10% 8% 2% 20%
ushtrimi/ detyr.
Nxnsit e mi jan t motivuar me zgjidhjen e
0% 2% 8% 10% 80% 20%
problemeve teknikat pr t msuar gramatikn.
Nxnsit e mi e kan t vshtir pr t prdorur
30% 15% 25% 22% 8% 20%
terminologji gramatikore.
Msuesit e kan t vshtir pr t korrigjuar gabimet e
80% 10% 10% 0% 0% 20%
nxnsve t ciklit t lart brenda nj detyre me shkrim.
Msuesit e gjejn t vshtir pr t prshtatur detyra t
80% 10% 10% 0% 0% 20%
nj niveli t prshtatshm nga tekstet autentike.

113
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

Grafiku 4. Pyetsori i msuesve n lidhje me perceptime gramatikore.

Nxnsit e mi e kan t vshtir t Nxnsit e mi jan t motivuar pr zgjidhjen

transferojn njohurit e tyre gramatikor n e problemave dhe teknikave pr t msuar
prdorimin e gjuhs komunikuese ? gramatikn
5%
5% 5%
Aspak 10% Aspak
Pak Pak 40%
Mesatar Mesatar 25%
15%
Mir 45% Mir
Shum Shum

25%
25%

Nxnsit e mi preferojn t msojn Nxnsit e mi kan vshtirsi pr t trajtuar

gramatikn nga shembujt gramatikn e paraqitur brenda teksteve
autentike
2%
20% 8%
Aspak Aspak
Pak 15% 40%
Pak
Mesatar Mesatar
Mir Mir
Shum Shum
80%
35%

Nxnsit e mi n tekste autentike gjejn Nxnsit e mi tek tekstet autentike gjejn

vshtirsi pr shkak t shumllojshmris vshtirsi pr shkak t vshtirsive t
s gjer t strukturave q shfaqen fjalorit t prdorur
10% 5% 2%
Aspak Aspak 8%
Pak Pak
35% 15%
Mesatar Mesatar
Mir Mir
50%
Shum 25% Shum

25% 25%

Nxnsit e mi gjejn terminologji Nxnsit e mi e kan t vshtir pr t

gramatikore t dobishme prmirsuar saktsin e gjuhs s tyre n
gramatik brenda nj ushtrimi / detyr
10% 8% 2%
Aspak Aspak
Pak Pak 10%

Mesatar Mesatar
25%
Mir 50% Mir 50%
Shum Shum

15% 30%

Nxnsit e mi jan t motivuar me Nxnsit e mi e kan t vshtir pr t

zgjidhjen e problemeve teknikat pr t prdorur terminologji gramatikore
msuar gramatikn 8%
8%
Aspak 2% 10% Aspak
Pak Pak 30%

Mesatar 22%
Mesatar
Mir Mir
Shum Shum

15%
80%
25%

Msuesit e kan t vshtir pr t Msuesit e gjejn t vshtir pr t

korrigjuar gabimet e nxnsve t ciklit t prshtatur detyra t nj niveli t
lart brenda nj detyre me shkrim prshtatshm nga tekstet autentike
Aspak 10% Aspak 10%
10% 10%
Pak Pak
Mesatar Mesatar
Mir Mir
Shum Shum

80% 80%

114
 Albana Tahiri

Nga t dhnat e ktij pyetsori vihet re se nxnsit e kan t vshtir t transferojn

njohurit e tyre gramatikore n prdorim,n gjuhn e tyre t prditshme komunikuese.
Sa m shum t folur me dialektike t ken nxnsit, aq m larg i qndrojn
gramatiks standarde dhe rregullave gjuhsore gramatikore. Vetm 20% e nxnsve t
testuar jan korrekt n prdorimin e rregullave gramatikore n trsi. Sipas
prgjigjeve t pyetsorit vetm 20% e nxnsve jan t motivuar, zgjidhin me dshir
ushtrimet dhe veprimtarit msimore q lidhen me gramatikn. Gjithashtu sipas t
dhnave, nxnsit plqejn ta msojn gramatikn nga shembujt e gramatiks. Ata
nuk punojn dot me tekste autentike pasi msuesit i prdorin rrall ato. Libri shkollor
sht burimi q ato plqejn m shum. Materialet e tjera i lodhin, nuk kan
besueshmri etj.

Tekstet autentike i lodhin, pasi ato jan t shkruara n stile dhe modele t ndryshme
ndaj t cilave nxnsit kan pak afrsi dhe i kuptojn me vshtirsi, pasi fjalori i tyre
shpesh bhet penges pr analizn e dukurive gramatikore.

Nj dukuri tjetr e cila lidhet me prvetsimin e gramatiks sht shtja e njohjes dhe
prdorimit t terminologjis nga fusha e gramatiks. Nxnsit n prgjithsi ndjehen
t dobt ndaj saj, termat gjuhsore jan si fjal t huaja. Msuesit i kushtojn pak
vmendje kuptimit t tyre. Ato n prgjithsi, edhe n klasat m t larta t arsimit
parauniversitar, mbeten si fjal abstrakte.

shtja e korrigjimit dhe vlersimit t detyrave me karakter gramatikor ndikon shum

n rezultatet e nxnsve. Msuesit korrigjojn rrall detyra me karakter gramatikor.
N prgjithsi, n perceptimet e msuesve dhe nxnsve pa dyshim q prballemi me
vshtirsi serioze n lidhje me msimin e gramatiks n cikl t lart. Msuesit i
konsiderojn kto vshtirsi mjaft serioze. Mnyra e msimit t gramatiks, nuk do t
ishte e sakt pr tu miratuar pa par dhe analizuar vshtirsit n gramatik nse nuk
prshtaten metodat, teknikat, strategjit q ndihmojn nxnsit pr kaprcimin e
vshtirsive dhe t qenit miqsor me veprimtarit msimore (ushtrime, lojra, quize
etj.) nga fusha e gramatiks. Nj metod m e favorizuar mund t jet m pak
efektive pr shkak t vshtirsive m t mdha ose probleme n zbatimin e saj.
Vshtirsit gjithashtu mund t ndikohen nga konteksti n t cilin nj metod e
veant sht prdorur. sht e nevojshme pr t detajuar vshtirsit n t cilat
prballen msuesit dhe nxnsit n kontekste t caktuara dhe t marren hapat e duhura
pr t kaprcyer ata me metodn q i prshtatet msimdhnies dhe msimit aktual.
Ushtrimet gramatikore nuk organizohen vetm q nxnsit t aftsohen pr t'i
shprehur aftsit e tyre ndaj gramatiks, por kan si qllim q t ndikojn edhe n
aftsimin e nxnsve pr ti shprehur mendimet dhe ndjenjat e veta sa m mir me
shkrim, si n prmbajtje, ashtu edhe n formulimin e tyre nga ana strukturore. Kjo
prbn aspektin funksional t procesit t msimit, i cili sht mjaft i rndsishm, q
ka trhequr dhe trheq vmendjen pr studime eksperimentale n fushn e
pedagogjis s msuarit t gjuhs.

115
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

Vshtirsit n klas shpesh krijohen edhe pr shkak t teksteve msimore apo

ushtrimeve t dhna, t paprshtatshme pr nxnsin nga ana strukturore dhe nga
fjalori i prdorur. Msuesi me menuri duhet t parandaloj situatn duke studiuar dhe
prshtatur materialin me temn. Prdorimi i metodave, strategjive, teknikave,
shembujve konkrete nga msuesit, kristalizon m mir te nxnsit, lidhjen e teoris
me praktikn, me t shkruarit dhe t zbatuarit e shprehive gjuhsore n situata dhe
kontekste t larmishme t nxni.

Prfshirja e t gjith faktorve q ndihmojn realizimin dhe prvetsimin e nj

koncepti, ku nxnsi prfshihet dhe reflekton mbi t, sht detyra kryesore e msuesit
e cila prmblidhet jo vetm n 45 e ors msimore, por edhe n detyrat e dhna n
shtpi. Msuesi duhet t nxit nxnsit, me an t metodave t t dgjuarit aktiv, pr
t aftsuar ata, q t transferojn njohurit e tyre gramatikore n prdorimin e gjuhs
komunikuese.

Vetm kshtu nxnsit jan t motivuar n zgjidhjen e problemeve dhe prdorimin e

teknikave pr t msuar gramatikn. Pjesa gramatikore e gjuhs sht hulumtim,
krkim, ku msuesi duhet t dij ti drejtoj nxnsit e vet me menuri drejt nxjerrjes
s rezultateve. Gramatika ka pr detyr ti bj nxnsit t zot ta shkruajn dhe ta
flasin gjuhn amtare mir, drejt dhe pa gabime n t gjitha format e saj, q ti lidhin
mir dhe ti shprehin qart mendimet e tyre, si n t folur ashtu edhe n t shkruar.

Drejtshkrimi dhe drejtshqiptimi jan trsia e rregullave pr t shkruar dhe shqiptuar

drejt fjalt dhe trajtat e tyre n gjuh. Paraqitja e ideve dhe mendimeve n formn e
shkruar prbn formn m t lart t shprehjes njerzore. Edhe procesi i drejtshkrimit
n t shkruar, ashtu si dhe t folurit, nuk mund t kuptohet pa lidhjen e ngusht q ka
me procesin e t menduarit.

Drejtshkrimi i gjuhs shqipe sht ruajtur deri n ditt e sotme si rezultat i kurorzimit
t prpjekjeve t pareshtura t shum brezave, q e ndrruan kt dit dhe punuan
me vetmohim pr ta br gjuhn letrare t njsuar si nj mjet t fuqishm t
prparimit shoqror, duke u kujdesur pr zhvillimin e lulzimin e saj te pandalshm si
detyr e vazhdueshme.

Akademiku R. Qosja, shkruan: Gjuha sht biografi e popujve, sepse n gjuh dhe
me gjuhn, m mir se n do dokument material, ruhet historia e tyre intelektuale,
sociale dhe morale... Gjuha e standardizuar sht nocioni m i rndsishm kulturor i
shoqris dhe sht nj institucion aq edhe i rndsishm, para s gjithash pr dy
arsye themelore: e para, se gjuha letrare e lehtson komunikimin reciprok t nj numri
m t madh njerzish dhe, e dyta, pr arsye se ajo bn t mundshme q thesari
kulturor i nj populli t vjetrohej gjuhsisht m shum m ngadal se do t vjetrohej
po t shkruhej n dialekte; domethn, bn t mundshme q thesari kulturor i nj
populli, i shnuar n t, t rroj gjuhsisht shum m gjat se rron thesari i shnuar
n dialektet e asaj gjuhe... Me strukturn e saj gramatikore dhe me thesarin e pasur

116
 Albana Tahiri

leksikor, gjuha shqipe sht dshmia m e mir e prirjes, e fuqis krijuese, e pasuris
shpirtrore dhe emocionale t popullit ton.

Drejtshkrimi dhe drejtshqiptimi jan t lidhur n mnyr organike dhe ndrvaren njri
me tjetrin pr faktin se gjuha shqipe mbshtetet n parimin fonetik ku fjalt shkruhen
ashtu si shqiptohen. Njohurit gjuhsore merren prmes leksikologjis, sintakss,
morfologjis,drejtshkrimit, kulturs gjuhsore. Kjo bn q fjalorit t nxnsve tu
shtohen shum terma nga kategori gramatikore t ndryshme. Q n programet e
hershme dhe deri n kto vite t fundit sht krkuar q t msohet n mnyr t till
q rregullat ti nxjerrin vet nxnsit nga shembujt q u paraqiten dhe q punojn s
bashku me msuesen.

Leximet e ndryshme n tekste letrare, libra revista etj, bjn q nxnsit t lexojn
sipas gjuhs standarde duke zbatuar rregullin fonetik. Por rregullat mbshteten dhe n
parimin morfologjik, i cili siguron q fjalt dhe pjest e tyre prbrse t shkruhen
njsoj, pavarsisht nga ndryshimet tingllore q mund t psojn gjat shqiptimit n
kushte t caktuara fonetike.

T shkruarit prbn nj mjet jashtzakonisht t fuqishm pr zhvillimin e shkathtsive

dhe shprehive t t menduarit kritik, i cili e kryen kt funksion cilsisht kur
integrohet me t lexuarit dhe t folurit. Sa m t qarta t jen idet q shprehim, aq m
shprehs dhe i kuptimshm bhet edhe t shkruarit. Nj fjalor i pasur nga ana e
nxnsve bn q ata prmes ideve t qarta, t realizojn dhe nj t shkruar t qart dhe
nj t folur t rrjedhshm.

T shkruarit i shtyn nxnsit n mendime m t thella, duke motivuar kuriozitetin dhe

i bn ata m t gjall e m vzhgues. T shkruarit prmirson aftsit shprehse dhe
lexuese duke stimuluar t msuarit e thelluar t nxnsve. Midis forms s shkruar
dhe asaj t folur t gjuhs, nga pikpamja linguistike dhe psikologjike ka shum gjra
t prbashkta. N gjuhn e folur duhet kuptuar respektimi i normave t
drejtshqiptimit, elokuenca, aftsia e kombinimit t gjuhs tingllore, me gjestet dhe
me mimikn. Pr realizimin e ksaj duhet q nxnsve tu msohen dhe metoda t
ndryshme pr shprehjen e mendimit me goj, t ndrtoj ligjrime gojore t
shumllojshme nga ana kompozicionale. Msuesi duhet ti orientoj nxnsit drejt
puns me fjalorin duke pasur parasysh disa kritere:kriteri gramatikor-drejtshkrimor q
ka t bj me analizn e fjals nga pikpamja gramatikore ;kriteri semantik q ka t bj
me kuptimin e fjals etj.

3.1.5 Analiza e punve me shkrim n njohuri gjuhsore (drejtshkrim)

Gjat krkimeve n fushn e sintakss dhe morfologjis doln n pah edhe

shum shtje t drejtshkrimit dhe piksimit. N provat e bra me nxnsit vihen re
nivele t paknaqshme t rezultateve t nxnsve n lidhje me drejtshkrimin e
piksimin. Duke br dhe krahasimet midis shkollave t qytetit me shkollat rurale, bie
n sy nj disnivel i madh dhe nj diferenc e cila krkon ndrhyrje t shpejta n

117
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

fushn e prmirsimit t shprehive drejtshkrimore t nxnsve. Kshtu duke ju

referuar tabelave, sjellim situatn e mposhtme .

Tabela 1. Analiza e punve me shkrim n drejtshkrim (Tiran qytet )

Njohuri gjuhsore-Shkolla "1 Maji" Drejtshkrim

Pyetje/ Klas-nxns gjithsej Klasa 5-93 nx. Klasa 6-102 nx. Klasa 7-98 nx. Klasa 8-130 nx. Klasa 9-160 nx.

Sa % e nxnsve prdorin n mnyr korrekte shenjat e piksimit? 70% 73% 79% 80% 75%

Sa % e nxnsve shkruajn sakt zanoret n trup t fjals? 60% 62% 65% 70% 72%

Sa % e nxnsve prdorin drejt zanoren n fund t fjalve, si para dhe

60% 62% 65% 70% 72%
pas theksit?
Sa % e nxnsve njohin e zbatojn formimin e numrit njjs dhe shums t
90% 82% 75% 78% 70%
emrave t gjinis mashkullore dhe femrore?

Sa % e nxnsve ndajn drejt fjalt n rrokje dhe n fund t rreshtit? 80% 72% 79% 84% 90%

Sa % e nxnsve prdorin drejt shkronjn e madhe? 90% 82% 85% 90% 95%

Grafiku 1. Analiza e punve me shkrim n drejtshkrim (Tirane qytet )

% e nxnsve q prdorin n mnyr

Drejtshkrim Shkolla "1 Maji"
korrekte shenjat e piksimit
100%
95% % e nxnsve q shkruajn sakt zanoret n
90% trup t fjals
90% 90%
80% % e nxnsve q prdori drejt zanoren n
80% fund t fjalve, si para dhe pas theksit
72%
72% % e nxnsve q njohin e zbatojn formimin
70%
e numrit njjs dhe shums t emrave t
gjinis mashkullore dhe femrore
60% % e nxnsve q ndajn drejt fjalt n rrokje
dhe n fund t rreshtit
50%
% e nxnsve q prdorin drejt shkronjn e
Klasa 5-93 nx. Klasa 6-102 nx. Klasa 7-98 nx. Klasa 8-130 nx. Klasa 9-160 nx. madhe
Nxns

N drejtshkrim; Nga grafiku i msiprm vihet re q nxnsit e klass s 9-t paraqesin

nj prqindje m t lart t prdorimit t drejt t shkronjs s madhe (95%) dhe t
ndarjes s drejt t fjals n rrokje dhe n fund t rreshtit (90%). Gjithashtu 72% e
nxnsve t klass s 9-t shkruajn sakt zanoret n trup t fjals dhe prdorin drejt

118
 Albana Tahiri

zanoren n fund t fjalve si para dhe pas theksit duke treguar rezultatin m pozitiv
krahasuar me nxnsit e klasave t 5-8. 90% e nxnsve t klass s 5-t prdorin
drejt shkronjn e madhe dhe 80% e nxnsve t klass s 8-t prdorin n mnyr
korrekte shenjat e piksimit duke paraqitur rezultatit m t lart krahasuar me nxnsit
e klasave t tjera respektivisht n seciln prej ktyre kategorive.

Gjithashtu n prdorimin e zanores --, prgjithsisht nxnsit gabojn n shkrime t

ndryshme. Ata e ven shkronjn() kur sht e patheksuar dhe nuk e ven kur sht e
theksuar. Tek emrat femror, t cilt kan nj -e fundore t patheksuar n trajtn e
pashquar t njjsit, n emroren e shquar bie -e-ja dhe ktu nxnsit prgjithsisht
gabojn. Dhe te fjalt me prapashtese n t shumtn e rasteve nuk e ven -n fundore.
U konstatua se nxnsit punonin sakt, por gabonin n drejtshkrimin e fjalve zemr,
femr, argjend, qendr, gjithashtu prdornin dialektet e zonave nga vinin si p.sh
kang, dhamb, i ambl etj...

Nxnsit teorikisht e msojn lehtsisht shumsin e nj emri, i shkruar n cilndo

form, te ciln e gjejn leht duke i vn prpara fjaln nj e pastaj fjaln ca ose disa,
(e shkruajn n t dyja format: (nj) shkoll (disa) shkolla), por gabojn n shkrime
tekstesh krijuese dhe shpeshher nuk i identifikojn kur bhet analiz fjalish, pa
shenjat dalluese nj dhe ca ose disa.

Ndarja e fjalve n fund t rreshtit prgjithsisht jepet si mesazh i sakt q n fillore

pasi nxnsit q n klas t par orientohen drejt ktyre ndarjeve duke krijuar edhe
njohuri t qndrueshme nga viti n vit e duke u prshkallzuar edhe n nivele me t
larta. Nxnsit kryesisht gabojn nga moskujdesi, paprgjegjshmria dhe neglizhenca
e tyre.

N klasn e pest, t gjasht u zhvillua nj diktim i shkurtr pr t par se sa i

prdorin rregullat e piksimit. Nxnsit gabonin n vendosjen e shenjave t piksimit,
sidomos n vendosjen e pikpyetjeve dhe pikuditses. Prdornin shum pak presjen,
kjo tregon se nuk kan nj formim t sakt rreth fjalive dhe far shprehin ato dhe si
ndryshon intonacioni i zrit sipas llojit t tyre

119
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

Tabela 2. Analiza e punve me shkrim n drejtshkrim (Peqin )

Njohuri gjuhsore Shkolla Peqin

Drejtshkrim
Pyetjet /Klasat /nxns gjithsej Klasa 5 Klasa 6 Klasa 7 Klasa 8 Klasa9 -23
18 nx 20 nx 21nx 19 nx nx/Totali n %
Sa % e nxnsve prdorin n mnyr korrekte shenjat e 30% 42% 50% 68% 80% 54%
piksimit?
Sa % e nxnsve shkruajn sakt zanoret n trup t 60% 90% 71% 73% 78% 54%
fjals?
Sa % e nxnsve prdorin drejt zanoren n fund t 40% 66% 90% 68% 56% 74%
fjalve, si para dhe pas theksit.?
Sa % e nxnsve njohin e zbatojn formimin e numrit 40% 30% 65% 80% 90% 63%
njjs dhe shums t emrave t gjinis mashkullore dhe
femrore.?
Sa % e nxnsve ndajn drejt fjalt n rrokje dhe n fund 60% 90% 71% 73% 78% 74%
t rreshtit?

Sa % e nxnsve prdorin drejt shkronjn e madhe? 35% 60% 57% 57% 69% 55%

Grafiku 2. Analiza e punve me shkrim n drejtshkrim (Peqin )

% e nxnsve q prdorin n
Drejtshkrim Shkolla "Peqin" mnyr korrekte shenjat e piksimit
100%
90% 90% 90% 90%
90% % e nxnsve q shkruajn sakt
80% zanoret n trup t fjals
80%
69%
70% % e nxnsve q prdori drejt
zanoren n fund t fjalve, si
60% para dhe pas theksit

50% % e nxnsve q njohin e zbatojn

formimin e numrit njjs dhe
40% shums t emrave t gjinis
mashkullore dhe femrore
30% % e nxnsve q ndajn drejt
fjalt n rrokje dhe n fund t
20% rreshtit

Klasa 5-18 nx. Klasa 6-20 nx. Klasa 7-21 nx. Klasa 8- 19 nx. Klasa 9-23 nx. % e nxnsve q prdorin drejt
Nxns shkronjn e madhe

N shkolln Peqin rezultatet e anketimit n lndn Drejtshkrim paraqiten m pak

t strukturuara, ku nxns t klasave t ndryshme paraqesin prqindjet t larta n
kategori t caktuara, ndryshe nga shkolla 1 Maj ku nxnsit e klass s 9-t
shnonin treguesit m t lart. Konkretisht 90% e nxnsve t klass s 9-t, t klass
s 7-t dhe asaj t gjasht shnojn prqindjen m t lart sa i takon nxnsve q
njohin dhe zbatojn formimin e numrit njjs dhe shums t emrave t gjinis
mashkullore dhe femrore, t nxnsve q prdorin drejt zanoren n fund t fjalve
si para dhe pas theksit, t nxnsve q shkruajn sakt zanoret n trup t fjals dhe t
atyre q ndajn drejt fjalt n rrokje dhe n fund t rreshtit respektivisht.

120
 Albana Tahiri

Nxnsit gabojn n prdorimin e zanoreve dhe ne shenjen e piksimit (-) kur fillon
fjalia n kryeradh,dhe ne shenjen e piksimit (,) kur tregon nj pushim te shkurtr n
mes t fjalis n tekstin e dhn. Nxnsit gabojn n prdorimin e zanoreve ne
trup te fjalve, ata vendosin shkronjn () kur sht e patheksuar dhe nuk e vendosin
kur sht e theksuar tek emrat femror kan nj e-fundore t patheksuar n t
pashquar njjs ne emrore e shquar bie e-ja dhe ktu nxnsit gabojn n
prgjithsi.

Studimi i rasteve t mposhtme n klasat e ciklit t mesm t ult dhe t mesm t

lart, kl.VI-XII, ka t bj me rregulla q duhen msuar dhe zbatuar, rreth t cilave ka
pasur probleme, diskutime, trajtime shkencore dhe m gjer. Me gjith kto rrethana
t vendosura n tryez takimesh shkencore, ende drejtshkrimi i gjuhs shqipe vazhdon
t vuaj nga shkeljet e vazhdueshme t mosrespektimit t rregullave prkatse pr
disa problematika. Pr ta br m konkret mendimin ton do t prqendrohemi vetm
n dy shtje, e para lidhet me drejtshkrimin e bashktinglloreve nistore sh, zh, , s, z
dhe e dyta lidhet me prdorimin e shkronjs s madhe, rregullave drejtshkrimore. Pr
kt qllim analizojm disa teste, q lidhen me problemet e msiprme. Testet jan
zhvilluar n qytetin e Tirans; shkolla 9 vjeare Gjon Buzuku, 1 Maji dhe n
gjimnazet Ismail Qemali e Sami Frashri.

Rezultatet e tabelave pasqyrojn: T dhnat e gabimeve drejtshkrimore t

bashktinglloreve nistore t nxjerra nga testimi i nxnsve t jugut dhe veriut.
T dhnat e gabimeve drejtshkrimore t bashktinglloreve nistore, t nxjerra kto
nga testimi i nxnsve,vajza dhe djem. Gabimet e nxnsve n prdorimin e
bashktinglloreve nistore n detyrat e klass dhe t shtpis. Gabimet n formimin e
fjalve t prejardhura.

Ky studim duhet t na ndihmoj jo vetm pr t evidentuar gabimet e nxnsve por

edhe pr t kuptuar se nj ore msimi bhet jo vetm brenda nj ore, por n
vazhdimsi, sidomos kur kemi shtje problematike drejtshkrimore.

Kto t dhna jan studiuar n mnyr krahasuese duke zbatuar kritere q lidhen me
zbatimin e tyre n komente nxnsish veri-jug, detyra klase, shtpie, fjalformimi etj.
Duke i par punimet e nxnsve n nj kndvshtrim shumdimensional gjuhsor ne
kemi mundur t kapim disa gjetje q na lejojn t nxjerrim prfundime t caktuara n
lidhje me drejtshkrimin, me rregulla q duhen msuar dhe zbatuar rreth t cilave ne
diskutojm n trajnime shkencore dhe m gjer.

Mbshtetur n hulumtimin e kryer n disa shkolla si m sipr u prezantuan, m posht

po paraqesim nj situat t nivelit t shprehive t nxnsve n fushn e drejtshkrimit.

121
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

Tabela 3: Drejtshkrimi i fjalve t prejardhura

FJALT E PREJARDHURA ME PRQINDJEN M T MADHE T GABIMEVE SIPAS KLASAVE

Nr. Klasa VI-D Klasa VII-B Klasa VIII-B Klasa IX-D Klasa X-16 Klasa XI-3 Klasa
36 nx. 36 nx. 29 nx. 29 nx. 23 nx. 32 nx. XII-15
25 nx.
1 shkombtarizoj zhdoganoj shkombtarizoj zhdoganoj zhdoganoj mbshtjell Shkombtari
92% 86% 89% 63% 47% 43% -zoj 37%
2 shndrit zhdmtoj zhdoganoj shkombtari- shkombtari- zhdoganoj zhdmtoj
92% 75% 86% zoj 53% zoj 33% 33% 37%
3 shpronsoj shkombtarizo zverdh zhdmtoj ndotje shkombtari- shdoganoj
88% j 72% 86% 43% 30% zoj 33% 30%
4 zhdoganoj shpengoj zhvlersoj ndotje zhdmtoj zhdmtoj shpronsoj
83% 50% 79% 33% 27% 30% 23%
5 i zverdhur zhvlersoj i zmadhuar shpengoj shpronsoj ndotje shpengoj
75% 42% 79% 30% 23% 20% 23%
6 zhdmtoj mbshtjell shpalos ngjyros i zmadhuar shpengoj mbshtjell
72% 36% 69% 27% 20% 20% 23%
7 shpengoj shpronsoj shpengoj zhvlersoj shpengoj shpronsoj zhvlersoj
69% 28% 66% 23% 17% 17% 20%
8 mbshtjell 67% ngjyros mbshtjell i zmadhuar zhvlersoj i zmadhuar shndrit
28% 62% 23% 13% 17% 10%
9 ngjyros nderoj shfaq integrim 23% mbshtjell shndrit ndotje
56% 17% 62% 13% 10% 10%
10 rrnjos shndrit ngjyros rrnjos nderoj minoj nderoj
50% 14% 59% 20% 13% 10% 10%

Tabela e msiprme paraqet 10 fjal t prejardhura me prqindjen m t madhe t

gabimeve pr seciln klas. Pr nxjerrjen e prqindjes s gabimeve sht marr
parasysh numri i fjalve (temave) q jan dhn n test pr t krijuar me to fjal t
prejardhura (30 fjal), numri i fjalve t shkruara gabim nga t gjith nxnsit dhe
numri i nxnsve, pasi shohim q klasat kan numr t ndryshm nxnsish dhe ky
fakt ka mjaft ndikim.

Fjalt, q kan numrin m t madh t gabimeve nga klasa VIXII, jan:

shkombtarizoj, zhdoganoj, zhdmtoj, shpengoj, shpronsoj, mbshtjell, zhvlersoj,
ngjyros, nderoj, ndotje, rrnjos, shndrit, shfaq, i zmadhuar, zverdh, minoj.
Variantet e gabuara me t cilat dalin kryesisht kto fjal jan: kombtarizoj,
doganoj, dmtoj, pengoj, pronsoj, shmbshtjell, vlersoj, shngjyros, shnderoj,
shndotje, shrrnjos, ndrit, faq, i smadhuar, sverdh, shminoj, por m pak jan:
shdoganoj, shdmtoj, shpengoj, smbshtjell, shvlersoj, zhndrit. Shohim q dominojn
variantet me - n vend t sh-s dhe t zh-s, variantet me sh- n vend t fjalve q
fillojn me -, si dhe variantet me s- n vend t z-s.
Fjalt q kan prqindjen m t lart n t gjitha klasat nga kjo dhjetshe jan:
shkombtarizoj, zhdoganoj, zhdmtoj, me nj renditje mesatare fjalt: i zmadhuar,

122
 Albana Tahiri

zverdh, shpengoj, mbshtjell, kurse me prqindje m t ult jan fjalt: rrnjos,

nderoj, ngjyros. Fjala mbshtjell sht e pranishme n t gjitha klasat, me
prjashtim klasn IX-D. Del n vend t par vetm n klasn XI (me 43%). Fjala
minoj del n kt dhjetshe vetm n klasn XI, kurse fjala shpalos vetm n klasn
VIII-B.

Tabela 4. Fjalt me prqindjen m t madhe t gabimeve n test, klasat VIXII.

FJALT ME PRQINDJEN M T MADHE T GABIMEVE N TEST, SIPAS

KLASAVE
Nr. Klasa Klasa Klasa Klasa Klasa Klasa Klasa
VI-D VII-B VIII-B IX-D X-16 XI-3 XII-15
36 nx. 36 nx. 29 nx. 29 nx. 23 nx. 32 nx. 25 nx.
1 lodh/je zhvleftsim zhdoganoj zhbr lodh/je lodh/j lodh/je
59% 78% 86% 76% 70% e 76%
59%
2 zhbllokoj zhdoganoj zmbraps zhdoganoj shthur/je zhbllo zhbr
38% 75% 76% 66% 52% koj 60%
38%
3 zhdoganoj shthur lodh smalt smalt zhdog zhvlefts
34% 69% 59% 66% 48% anoj im
34% 48%
4 sprndrit zhbr shfajsoj shthur/je zhdoganoj sprnd shthur/je
31% 53% 55% 52% 48% rit 48%
31%
5 shthur/je smalt shthur/je lodh/je sprndrit shthur/ smalt
31% 53% 52% 52% 44% je 44%
31%
6 smalt smerald smerald zhvleftsi zgrdhihesh smalt zhbllokoj
31% 33% 52% m in 31% 44%
48% 39%
7 shkujdese sprndrit zhbr sprndrit zhbr shkujd shpyllzu
m 31% 33% 48% 45% 35% esem ar
31% 40%
8 zhvleftsi shprfytyroj zhbllokoj rrnjos zmbraps zhvleft zhvendos
m 28% 25% 48% 45% 30% sim 40%
28%
9 zmbraps shpyllzuar zhvendos zhvendos zhvleftsim zmbra shqepte
19% 25% 45% 45% 26% ps 40%
19%
10 smir lodh/je zhvleftsi shkujdese rrnjos smir zmbraps
19% 25% m m zhvendos 19% 40%
41% 41% 26%

Tabela paraqet 10 fjalt me prqindjen m t madhe t gabimeve pr seciln klas.

Pr nxjerrjen e prqindjes s gabimeve sht marr parasysh numri i fjalve t testit
(70 fjal), numri i fjalve t shkruara gabim nga t gjith nxnsit.
Fjalt, q kan numrin m t madh t gabimeve nga klasa VIXII, jan: lodh/je,
zhdoganoj, shthur/je, zhvleftsim, smalt, sprndrit, zhbr, smerald, smir, zhbllokoj,

123
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

rrnjos, zmbraps, shfajsoj, shkujdesem, shpyllzuar, zhvendos, zgrdhiheshin,

shqepte. Variantet e gabuara me t cilat dalin kryesisht kto fjal jan: shlodh/je,
doganoj, thur/je, vleftsim, zmalt, zmerald, shprndrit, br, cmir, bllokoj,
shrrnjos, smbraps, fajsoj, kujdesem, pyllzuar, vendos, sgrdhiheshin, qepte,
por m pak jan: shdoganoj, shvleftsim, shbr, smerald, shbllokoj, xhvendos.
Shohim q dominojn variantet me - n vend t sh-s dhe t zh-s, variantet me sh-
n vend t fjalve q fillojn me -; variantet me z-n vend t s-s, si dhe xh-ja n
vend t zh-s.
Fjalt q kan prqindjen m t lart n t gjitha klasat nga kjo dhjetshe jan:
lodh/je, zhdoganoj, shthur/je, zhvleftsim, smalt, me nj renditje mesatare fjalt:
zhbr, sprndrit, zhbllokoj, smerald, shpyllzuar, zhvendos, shfajsoj, kurse me
prqindje m t ult jan fjalt: zmbraps, shqepte, shkujdesem, rrnjos,
shprfytyroj, smir.
Fjalt q dalin vetm nj her, n nj klas, jan: shfajsoj (VIII-B), shqepte (XII-15),
zgrdhiheshin (X-16), shprfytyroj (VII-B); dy her: smir (VI-D, XI-3), shpyllzuar
(VII-B, XII-15), rrnjos (IX-D, X-16); tri her jan fjalt: zhvendos (VIII-B, IX-D,
XII-15), shkujdesem (VI-D, IX-D, XI-3). Fjala zmbraps nuk del n klasat VII-B dhe IX-
D.

Grafiku 3. Grafik prmbledhs i gabimeve veri-jug, klasa VI-XII

Grafik prmbledhs i gabimeve veri - jug, klasa VI -

XII

Veri Jug

Klasa XII-15 41%

53%

Klasa XI-3 23%

44%

Klasa X-16 30%

50%

Klasa IX-D 33%

57%

Klasa VIII-B 41%

53%

Klasa VII-B 20%

35%

Klasa VI-D 37%

46%

Grafiku i msiprm prmbledh prqindjet e gabimeve t nxnsve (n test) nga klasa

VIXII, sipas ndarjes verijug, sipas origjins s tyre. Duke iu referuar ktij grafiku,

124
 Albana Tahiri

por edhe tabelave t t dhnave t gabimeve (t nxnsve t veriut ose t jugut) pr

do klas, sipas t cilave numri i nxnsve t jugut n t gjitha klasat sht dyfish m i
madh, vm re q gabimet n prdorimin e fjalve q fillojn me bashktinglloret
nistore sh-, zh-, -, s-, z- jan m t shumta te nxnsit nga jugu i Shqipris.
Ky rezultat sht si pasoj e ndikimit t fort q ka origjina, elementi dialektor ose
krahinor n gjuh. N mbshtetje t ktij mendimi vijn edhe rezultatet e ushtrimit nr.
7 t testit, ku pothuajse t gjith nxnsit, me prjashtim t disave t klass VII-B,
nuk ishin n gjendje t shpjegonin pse fjalt e dhna ishin shkruar gabim (shpjegimi
lidhet me rregullat drejtshkrimore pr seciln bashktingllore nistore, pra pozicionin
fonetik), d.m.th. kan ndjekur at form fjalsh q e kan dgjuar m shpesh. Te
nxnsit e jugut kryesisht, dhe m pak tek ata t veriut, dominojn variantet me - n
vend t sh-s dhe t zh-s. Tek t dyja grupet kemi variantet me sh- n vend t fjalve
q fillojn me -; variantet me z-n vend t s-s, si dhe xh-ja n vend t zh-s.

Grafiku 4. Grafik prmbledhs i gabimeve

Grafik prmbledhs i gabimeve, klasa VI - XII

90%

80%

70%

60%
Prqindjet

50%

40%

30%

20%

10%

0%
Klasa VI- Klasa Klasa Klasa IX- Klasa X- Klasa XI- Klasa XII-
D VII-B VIII-B D 16 3 15
Testi 46% 55% 53% 58% 53% 47% 51%
Fjali 33% 13% 31% 39% 29% 30% 31%
Klase/Sht. 33% 24% 28% 59% 35% 31% 37%
Fj. Prejardhura 63% 83% 60% 66% 80% 67% 66%

125
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

Grafiku 4 sht grafiku m prmbledhs i rezultateve t nxjerra nga prdorimi i

bashktinglloreve nistore sh-, zh-, -, s-, z- nga nxnsit e klasave VIXII. Shohim
q prqindja e gabimeve sht m e lart te testi (prdorimi i fjalve t shkputura)
dhe tek formimi i fjalve t prejardhura, ku bashktinglloret nistore luajn funksionin
e parashtesave. Gjykojm q ky rezultat vjen si pasoj e:- ndrtimit t testit, i cili
kishte nj fond t gjer fjalsh q fillonin me kto bashktingllore nistore (shum
raste pr seciln, prfshir ktu edhe prjashtimet, pra shumllojshmri shembujsh)
ishte ndrtuar n at mnyr q fjalt t ishin t prziera, t vendosura n disa lloje
ushtrimesh. Ky fond fjalsh i bri nxnsit pak konfuz, i vuri n mdyshje pr shum
raste;- mos mbajtjes mend t rregullave drejtshkrimore pr prdorimin e ktyre
bashktinglloreve;- vshtirsive, paqartsis q kishin nxnsit rreth fjalve t
prejardhura.

Prqindja e gabimeve n fjalit e diktuara, t shkputura nga punt me shkrim si tek

detyrat e klass e shtpis sht m e ult. Besojm se nj element ndikues, lehtsues
sht konteksti, d.m.th. fjalt q fillojn me kto bashktingllore nistore jan t
prdorura n fjali dhe kjo bn q vmendja e nxnsve sht prqendruar n t gjith
kontekstin, trsin dhe jo n fjal n veanti, gj q i bn paksa konfuz. Gjithashtu,
fondi i ktyre fjalve sht m i vogl n krahasim me ato t vendosura n test.
Prgjithsisht, klasat VII-B dhe klasa XI-3 e kan prqindjen e gabimeve m t ult.
Te klasa VII-B mund t ndikoj fakti q drejtshkrimi i bashktinglloreve nistore sh-,
zh-, -, s-, z- ishte trajtuar te kjo klas disa or para se t testoheshin nga ana jon dhe
normalisht njohurit i kishin m t freskta.
Prdorimi i shkronjs s madhe sht nj shtje drejtshkrimore shum e rndsishme,
e cila ia vlen t studiohet n pikpamje t shmangies s nxnsve nga rregullat q
duhen zbatuar gjat prdorimit t saj. Prdorimi i shkronjs s madhe sht nj shtje
drejtshkrimore me t ciln ndeshemi do dit, t mdhenj e t vegjl kur shkruajm.
N kt kontekst duhet t pranojm se t gjith bjm gabime. Kshtu, duke u nisur
nga ky fakt, marrim n studim disa raste t prdorimit t shkronjs s madhe n
shembuj t shkputur nga teksti, por sipas rregullave prkatse, por edhe n shembuj
brenda tekstit. Nga analiza q iu bm punimeve t nxnsve dhe nga prpunimi i tyre
n tabela e grafik, kemi nj panoram e cila flet pr nj situat kritike n lidhje me
prdorimin e shkronjs s madhe nga nxnsit. N prmbledhjen e mposhtme n
lidhje me prdorimin e shkronjs s madhe konstatojm se:gabimet e nxnsve n
fjal dhe fjali n baz t rregullave t drejtshkrimit jan si m posht.

Prdorimi i shkronjs s madhe n fjal

Duke u nisur nga rregulli 71 t drejtshkrimit t gjuhs shqipe pr fjaln Gavril

Dara i Riu 91.6 % e kan shkruar gabim.

Rregulli 73. Pr fjaln Mehmet pash Bushati 83.3 % e klas kan br gabim n
prdorimin e shkronjs s madhe si dhe pr fjaln At Shtjefn Gjeovi 100 % e kan
shkruar gabim.

126
 Albana Tahiri

Rregulli 74. Pr fjaln Msues i merituar 72.2 % e klass e kan shkruar gabim.

Rregulli 75. Pr fjaln Adami 13.8 % e klass kan br gabim.

Rregulli 77. Pr fjaln Arusha e Madhe doln me gabime 55.5 % e klass dhe pr
fjaln Neptuni e shkruan gabim 77.7 % e nxnsve.

Rregulli 78. Pr fjaln Azia e Vogl doln me gabime 69.4% e klass dhe pr fjaln
Gadishulli Ballkanik e shkruan gabim 83.3 % e klass.

Tek fjala Rruga e Barrikadave 72.2 % e klass kishin br gabim n prdorimin e

shkronjs s madhe. Si dhe tek fjala Perandoria Osmane 27.7 % e klass e kishin
shkruan gabim.

Rregulli 78 Shnim 4. Pr fjaln Poli i Jugut 63.8 % e klass kan br gabime n

prdorimin e shkronjs s madhe.

Rregulli 79. Pr fjaln Xhamia e Ethem beut 80.5 % e klass e kan shkruar gabim.

Rregulli 81. Pr fjaln vendimet e Kongresit 52.7 % e klass kan br gabime n

prdorimin e shkronjs s madhe.

Rregulli 82. Pr fjaln Dita e msuesit ku 72.2 % e klass e kan shkruar gabim.

Rregulli 84. Pr fjaln NATO kemi 27.7 % t klass q kan gabuar n shkrimin e
saj.

Rregulli 85. Pr fjaln Plaku i Vitit t Ri 55.5 % e klass kan br gabime n

shkrimin e ksaj fjale.

Rregulli 71. Pr fjalin Gjergj Balsha i Par sht komandant 100 % e klass e
kan shkruar gabim.

Rregulli 74. Pr fjalin Artani mori titullin Mjeshtr i sportit 41.6 % e klass e
kan shkruar gabim.

Rregulli 75. Pr fjalin E ke par filmin e Borbardhs? 41.6 % e klass e kan

shkruar gabim.

Rregulli 76. Pr fjalin Qeni im quhet Laro nuk kemi asnj gabim n prdorimin e
shkronjs s madhe.

Rregulli 77. Pr fjalin Planeti m afr Toks sht Dielli ktu kemi gabim n
prdorimin e shkronjs s madhe 100% t nxnsve t klass.

Rregulli 77 shnim. Pr fjalin Temperatura n det e n tok sht e ndryshueshme

nuk kemi asnj gabim nga nxnsit.

Rregulli 77 shnim. Pr fjalin N orn tetmbdhjet perndoi dielli nuk kemi

asnj gabim.

127
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

Rregulli 78 shnim 1. Pr fjalin N Tropoj ndodhet shpella e Dragobis 66.6 % e

klass e kan shkruar gabim.

Rregulli 79. Pr fjalin Ky ligj u miratua nga Kushtetuta e RPSH 558.3 % e klass
kan br gabim n prdorimin e shkronjs s madhe.

Rregulli 82. Pr fjalin Festa e nns sht Tet Marsi 41.6 % e nxnsve e kan
shkruar gabim.

Rregulli 85. Pr fjalin T lumt, o Arbr, se na e zbardhe faqen! nuk kemi asnj
gabim nga nxnsit n prdorimin e shkronjs s madhe.

Rregulli 87. Pr fjalin Shoku Ministr, do vini n pun? edhe tek jo fjali nuk kemi
gabim n prdorimin e shkronjs s madhe nga asnj nxns.

Rregulli 90. Pr fjalin Nesr do shkojm te sheshi Avni Rustemi 44.4 % e

nxnsve e kan shkruar gabim.

Po ashtu edhe pr fjalin Un jam n shkolln Bajram Curri 30.5 % e klass kan
br gabime. Pr fjalin U njoha me t tek kinema Morava dhe Pr gnjeshtra
shquhen shkodrant nuk kemi asnj gabim n prdorimin e shkronjs s madhe.

Tabela prmbledhse e gabimeve t nxnsve n prdorimin e shkronjs s madhe

Rregull 71 73 74 75 77 78 79 81 82 84 85 87 90

%
91,6 83,3 32,2 11,5 53,5 69,4 80,5 52,7 72,2 27,7 41,6 30,5 44,5
gabimit

Grafik me prqindjet e kl.

VII - D pr do fjali t
Grafiku me prqindjet i shkruara gabim.
klass ( VII- D) n punt me
shkrim pr do fjal t
shkruar gabim.
35 %
gabim
65 %
43.28 %55.24 % sakt
sakt
gabim sakt sakt gabim
gabim

128
 Albana Tahiri

Si prfundim

Fjalt q fillojn me bashktinglloren sh- dhe q dalin gjat prdorimit me -,

prgjithsisht jan prdorur n kt form nga nxnsit me origjin nga jugu i
Shqipris, kryesisht nga zona e Kors dhe m tepr nga vajzat.

Bashktingllorja nistore - del shum shpesh n vend t sh-s dhe zh-s, si pasoj e
ndikimit dialektor apo krahinor nga vijn nxnsit, si p.sh.: shfaq, faq; shkallmoj,
kallmoj apo zhvesh, vesh. Kemi parasysh edhe faktin q n krahasim me sh-n -ja
ka nj vler afektive, ekspresive ose emocionale n gjuh. 57

Duke u nisur nga gabimet e shumta t nxnsve, kryesisht n test (ku edhe numri i
fjalve t przgjedhura sht m i madh, rreth 70), duke iu referuar ushtrimit t fundit
t tij, q krkon prej nxnsve t shpjegojn pse fjalt jan shkruar gabim, cilat jan
rregullat q duhen ndjekur, si dhe faktit q pothuajse t gjith nxnsit nuk e kishin
zgjidhur at, me prjashtim t disa nxnsve t klass VII, kemi arritur n
prfundimin se nxnsit e klass VI, VIII, IX, X, XI dhe XII kan ndjekur parimin
fonetik, d.m.th. ashtu si i kan dgjuar m shpesh dhe jo kushtzimin fonetik
(rregullat drejtshkrimore).

Parashtesa zh- alternohet shpesh me xh-n (xhvendos, xhvat), me -n (doganoj), por

edhe me sh-n (shvendos, shvlersoj etj).

Nxnsit ngatrrojn mjaft edhe z-n me s-n, si p.sh. sverdhur, sgjati, sbrthyer, apo
e kundrta si n fjalt: zmalt e jo smalt, zmerald e jo smerald etj.

Mendojm se klasa VII ka dal pak m mir se klasat e tjera, sepse drejtshkrimin e
bashktinglloreve nistore sh-, zh-, -, s-, z- e kishin trajtuar pak or para se ti
merrnim n testim, n studim, d.m.th. njohurit i kishin m t freskta.

Mjaft gabime kemi konstatuar nga nxnsit edhe n krijimin e fjalve t prejardhura
me an t bashktinglloreve nistore sh-, zh-, -, s-, z- n funksionin e parashtesave,
ku nj ndikim t fort kishin edhe paqartsit rreth fjalve t prejardhura.

N seciln klas t marr n studim, gabimet m t shumta i shohim te nxnsit nga

jugu, kryesisht te vajzat, ku edhe numri i tyre ishte m i madh.

Gabimet m t pakta jan n diktime, pasi ndikon shqiptimi nga ana jon.

Fjalt e shkruara m shum gabim jan: lodh/je, shthur/je, zhvleftsim, smalt,

zhdoganoj, sprndrit, zhbr, zmbraps, shkombtarizoj, shpengoj, zhdmtoj,
mbshtjell, zhvendos, shpronsoj, mallem, t cilat dalin kryesisht n format:
shlodh/je, thur/je, zmalt; shdoganoj, doganoj; shprndrit; br, zbr, shbr;
smbraps, kombtarizoj, pengoj; dmtoj, shdmtoj; shmbshtjell, smbshtjell;
shvendos, vendos, xhvendos; pronsoj, shmallem etj.

57
Shih. A. Xhuvani E. abej, vep. cit.

129
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

Fjala zhvleftsoj (folje) sht shkruar gabim shum pak nga nxnsit, kurse fjala
zhvleftsim (emr) sht m e gabuara nga t gjith, edhe pse vijn nga e njjta tem.

Msuesit gjat ors s msimit, por edhe n veprimtari t tjera msimore, duhet ti
kushtojn m shum rndsi gabimeve drejtshkrimore t nxnsve, pasi origjina
(krahina, dialekti), niveli arsimor dhe kulturor i nxnsve dhe i familjeve t tyre kan
nj ndikim shum t madh n t folurin, n t shprehurin, si dhe n t shkruarin e tyre.
Numri i madh i gabimeve n t shkruar krkon nj kontroll sistematik nga ana e
msuesve, t cilt nuk duhet t mjaftohen vetm me shpjegimin e tems kur sht
orari i prcaktuar. Reflektimi i nj ore msimi bhet jo vetm brenda nj ore, por edhe
n vazhdimsi, sidomos kur kemi shtje problematike drejtshkrimore.

130
 Albana Tahiri

KREU IV

RISI DIDAKTIKE DHE MODELE MSIMDHNIEJE

4.1. Rreth didaktiks dhe pedagogjis s msimit t gjuhs

4.1. 1. Nga msimdhnia tradicionale drejt msimdhnies me n qendr

nxnsin

4.2. T menduarit kritik dhe msimdhnia e gjuhs

4.2.1. T nxnit prmes zhvillimit t mendimit kritik

4.2.2. Zhvillimi i mendimit kritik prmes veprimtarive t lexim

shkrimit

4.2.3. Rreth strukturs s veprimtarive msimore t mendimit kritik

4.3. Rndsia e kreativitetit n msimin e gjuhs

4.3.1. Kuptimi mbi kreativitetin.

4.3.2. Faktort q pengojn kreativitetin e nxnsve dhe msuesve

4.4. Msimdhnia e integruar dhe me tema

4.5. Msimdhnia e gjuhs shqipe bazuar n kompetenca

4.5.1. Kuptimi i situats s t nxnit

4.1. Rreth didaktiks dhe pedagogjis s msimit t gjuhs

Njohja e parimeve didaktike n fushn e t msuarit t gjuhve sht nj

shtje shum e rndsishme pasi orienton t gjith aktort q merren me fushn e
planifikimit dhe zbatimit t kurrikulave drejt prirjeve t reja dhe zgjidhjeve t
prshtatshme pr msimin e gjuhs drejt prmirsimit t vazhdueshm t cilsis s t
nxnit t nxnsve.

Por do t ishte e pamjaftueshme q t qndronim vetm n shtje q kan t bjn

me parime kritere dhe qndrime t tjera q lidhen me vendimmarrjen apo hartimin e
kornizave kurrikulare pr fushn e komunikimit t gjuhve, ndrkoh n ann tjetr
t mos gjejm shtratin ku kto parime, filozofi, kritere t mos vendosen n shtratin e
tyre t zbatimit, i cili lidhet me fusha t aplikimit si jan metodat, strategjit dhe
teknikat dhe gjithka q ka t bj me msuesin dhe msimdhnien. N fushn e
didaktiks s msimdhnies prdit dalin shkolla dhe praktika q sjellin risi e fusha t
reja krkimi.

131
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

Fusha q prmbledh aspektin didaktik t msimit t gjuhs shqipe, duke pasur si

objekt studimi: Trsin e komponentve t msimdhnies dhe t nxnit t lnds,
teorit e organizimit t procesit msimor t ksaj lnde, q studion procesin msimor
n trsi, metodat dhe format e organizimit t t msuarit dita-dits pasurohet me
praktika t reja, q vijn nga fusha e msimdhnies dhe gjetjes s hapsirave
funksionale pr msimin e gjuhs n shkoll dhe prtej saj. 58 vazhdon t jet nj
fush krkimi e pashtershme. N fushn e t msuarit t gjuhve n prgjithsi sot n
mbar komunitetin botror funksionojn organizma pafund, t cilat promovojn risi
q vijn nga prvojat e suksesshme t msuesve t gjuhs kudo q ata jan.

Duke qen nj fush krkimi e cila iu drejtohet problemeve t prmbajtjes, studimit t

procesit t msimdhnies, t prvetsimit dhe t zbatimit nga ana e nxnsve t
njohurive, t aftsive dhe t shprehive, parimeve dhe formave organizative t t
msuarit dhe metodave t msimdhnies, didaktika e msimit t gjuhve merr nj rol
parsor n gjetjen dhe prcjelljen e risive didaktike.

N tr strukturn dhe prmbajtjen e ksaj fushe, roli i msuesit n procesin e

msimdhnies e t nxnit sht parsor. Piazhe pohon: Roli i msuesit sht q t
formoj n mendjen e nxnsit nj mjet, nj metod q ta lejoj kt t fundit t
kuptoj botn. Pedagogjia sht si mjeksia: nj art, i cili mbshtetet ose do t
duhej t mbshtetej,n njohuri shkencore t caktuara. 59

Gjetja e rrugve krijuese, zbuluese sht shtje e arsimit t sotm pr t rritur cilsin
dhe performancn e do shkollari. Duhet ditur se qllimi kryesor i arsimimit sht
q t krijoj njerz q jan t aft t bjn gjra t reja, jo thjesht t prsrisin at q
kan br brezat e tjer, njerz q jan krijues, zbulues dhe shpiks 60

Nisur nga pohimet e msiprme duhet t pranojm se nj nga elsat e realizimit t

duhur t t msuarit aktiv n klas sht aktiviteti i prbashkt dhe marrdhnia
msues, nxns dhe efektshmria e veprimtarive q bn msuesi n motivimin e
nxnsve, q vet nxnsit t angazhohen aktivisht n kto veprimtari, q luajn nj
rol parsor. Por n t njjtn koh, do veprimtari q ne projektojm ose przgjedhim
duhet t promovoj ndrtimin aktiv t dijeve t nxnsve .

Msimdhnia shnon veprimtarin e msuesit dhe sht trsia e strategjive, t

taktikave dhe t procedurave pedagogjike q prdor msuesi pr t msuar nxnsit.
Gjithashtu, thuhet se msimdhnia sht proces i qllimshm, q do t thot se me
kt proces synohet t realizohen objektiva t caktuar, gjithmon t orientuar drejt t
nxnit dhe formimit t kompetencave q tju shrbejn pr tr jetn.

Gjithnj e m tepr procesi i msimdhnies sht i orientuar drejt nj msimdhnieje

bashkkohore me n qendr nxnsin. Msuesi, q t arrij nj or msimi t

58
Mimoza Gjokutaj, Didaktika e gjuhs shqipe, SHBLU, Tiran, 2009
59
Jean Piaget, Mbi pedagogjin, ISP, Tiran, 2005 f.14
60
Jean Piaget, Mbi pedagogjin, ISP, Tiran, 2005 f.14

132
 Albana Tahiri

efektshme, duhet q n prcaktimin e objektivave, t ket parasysh prbrjen e klass,

t njoh mir ann afektive t nxnsve.

Msuesi duhet t jet i vetdijshm, se n msim prve prmbajtjeve, (pra t

njohurive shkencore) msuesi duhet t prdor tonacione t ndryshme zri, gjesti,
lvizje etj., q n performancn e msuesit futen n at q e quajm ngrohtsi dhe
entuziazm q prdor msuesi n orn e msimit.

Respektimi dhe promovimi i dinjitetit t fmijs sht nj ndr vlerat kryesore n

shkolln ton. Kjo sht pr ne gjithashtu edhe pika fillestare nga ne mund t
ndrtojm nj vizion t prbashkt dhe ku ne mund t prqendrojm programin e
trajnimit t stafeve tona.61

Msuesi duhet t njoh qart e mir seciln prej tre fushave: konjitive, afektive dhe
psikomotore. Taksonomia pr fushn konjitive e prgatitur nga Bloom e t tjer
prbhet nga 6 nivele; njohja, kuptimi, aplikimi, analiza, sinteza dhe vlersimi.
Taksonomia pr fushn afektive e prgatitur nga Davit Krathohl dhe t tjer prbhet
nga 5 nivele: marrja, prgjigjja, vlersimi, organizimi dhe karakterizimi nga nj vler
ose grup vlerash. Taksonomia pr fushn psikomotore e prgatitur nga Elizabeth
Simson prbhet nga 7 nivele: perceptimi, pozicioni, reagimi i drejtuar, mekanizmi,
reagimi kompleks, adaptimi, dhe piknisja. 62

Cilado qoft taksonomia ato duhen prdorur nga msuesi n dobi t prvetsimit t
dijeve shprehive shkathtsive dhe krijimit t vlerave t cilat s bashku ndrtojn
kompetencat q mundsojn t nxnit e tyre dhe edukimin e vazhdueshm. N kt
kontekst msimi i gjuhs shqipe sht i nj rndsie t veant pasi mundson
realizimin e t gjitha marrdhnieve komunikatave n t gjitha fushat e dijeve ,jep
dhe hap hapsira pr t hulumtuar n botn e madhe t dijeve. Pr realizimin e ktij
misioni duhen realizuar marrdhnie dhe me fushat e tjera t dijes. N lnd t
ndryshme lidhen ngusht me njri- tjetrin si parime t prgjithshme shkencore
didaktike, gjithashtu dhe parimet specifike q bjn t mundur ndryshime dhe risi t
shumta n msimdhnie nuk mungojn fushat ku mund t studiojm. Ktu na
ndihmojn fushat q lidhen me studimet e mendjes (psikologjia), studimet e trurit
(neurologjia e biologjia) dhe studimet e kulturave (antropologjia).

N t vrtet, ajo pjes q ka ndryshuar n t shkuarn e afrt sht t kuptuarit nga

ana jon e disa prej ktyre fushave. Tani ne jemi n gjendje t prfitojm nga kto
njohuri, si dika e sigurt pr t ndryshuar peizazhin edukativ dhe t arrijm t
kuptojm t vrtetn, t bukurn dhe t mirn..., por do t ishte e pafalshme t mos u
kushtonim rndsin e duhur burimeve t informatiks, si do t ishte faj i madh ti
kushtonim rndsi vetm njrs duke prjashtuar t tjerat. 63

61
Peter senge, et. al. Shkollat e t nxnit Disiplina e pest, ISP, Tiran, f.149
62
RobertF.Biehler,Jack Snoman ,Tiranw 1998,Zhvillim i mendimit kritik, fq263AEDP,Tiranw 1998
63
Howard Gardner, Multiple Intelligence: New horicon N U: Basic Books, 2006 f.53

133
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

4.1. 1. Nga msimdhnia tradicionale drejt msimdhnies me n qendr

nxnsin

Msimdhnia para viteve 1994 n Shqipri zhvillohej sipas metods klasike

tradicionale. Nxnsit dgjonin msuesin e riprodhonin ka kishte dgjuar nga
msuesi. N kt mnyr klasa ishte nj shum individsh ku nxnsi ishte i ndaluar
t kishte frym bashkpunimi me bashkmoshatart e vet, ku kriter kryesor ishte
transmetimi i informacionit i prfshir n nj konspekt, tekst unik ose nj burim tjetr.
Msimdhnia me n qendr nxnsin kriter t vetin ka cilsin e t msuarit, ku bhet
nj grshetim n nj proces t vetm i dy aspekteve si msimdhnie dhe t msuarit.
Procesi sht i shprehur mir, s pari msuesi krijon situata dhe kndvshtrimi i
msimdhnies nis tek nisma e nxnsit e bhet kolektive duke krijuar nj jet sociale
t lidhur ngusht. S dyti n kto situata msimore msuesi sht i ndjeshm pr at
far po bjn nxnsit duke rritur cilsin e t msuarit, ai mundson, motivon,
ndihmon nxnsit t arrijn rezultate t qarta, t prekshme, konkrete.

Qndrime t ndryshme msimdhnie dalin n pah her pas here nga prfaqsues t
arsimit. N do qndrim vihen re dimensione t reja, parime dhe kritere
qndrueshmrie dhe menaxhimi t dijeve, q ne duam tu prcjellim nxnsve me
qllim kthimin e dijeve n vlera pr jetn. Edhe pse kto qndrime ju drejtohen n
prgjithsi msuesve t lndve t ndryshme shkollore, duket se prgjegjshmria e
msuesve t gjuhs sht e nj rndsie t veant kur flasim pr msimdhnien, pasi
prmes gjuhs nxnsit mundsojn skemat logjike t t nxnit, prvetsojn
terminologji dhe koncepte, argumente dhe mendojn n mnyr kritike.

Pra vet nxnsit krijojn dika m t thell, nj frym t prgjithshme n trsi e

orientuar n drejtim t bashkpunimit dhe edukimit global, i cili krkon nj rinovim t
t gjith msimdhnies. Procesi i msimdhnies sht nj nga faktort m t
rndsishm dhe m ndikues n realizimin e qllimeve t t nxnit. Msimdhnia i
ndihmon nxnsit t nxn.

Ndikimi m i rndsishm i msimdhnies sht n qndrimin dhe vizionin e

nxnsit pr t ardhmen e tij, pr ta ndier veten (ose jo) pjes t shoqris ku ai
jeton! Ndryshimi arsimor, mbi t gjitha, sht nj dukuri q lidhet me nxnsit, i
lidhur me secilin prej individve, n t nxnsit, edhe ata m t vegjlit jan njerz.
do ndryshim arsimor, madje edhe arsimi n prgjithsi, do t dshtoj, n qoft se
(pr ata) nuk do t ket nj rol t kuptimshm n kt ndrmarrje. 64

Kshtu gjenden me vend qndrimet e edukatorve t mdhenj t arsimit, q t nxnt

duket se prmirsohet, kur nxnsit jan aktiv, kuptojn se far pritet prej tyre, kur
u njihet puna, msojn shpejt pr gabimet e tyre dhe marrin udhzime pr
prmirsimin e puns s tyre

64
Fullan,Micheal, Tiran 2001,Kuptimi i ri i ndryshimit n arsimbotim i 3-t ,fq194 ,Edualba,
Tiran 2001

134
 Albana Tahiri

Msimdhnia sht vlersuar si nj proces q bashkon artin me shkencn.

Msimdhnia si art mbshtetet n intuitn e msuesit dhe veprimin e tij gjat
procesit pr ta br kurrikuln fleksibl, t prdorshme, t gjall, ndrvepruese.
Msimdhnia si shkenc diktohet nga qndrimet e autorve t kurrikulave dhe nga
drejtimi q ata i kan dhn prmbajtjes lndore n lnd t caktuara. 65

Jean Piaget, shprehet Nse qllimi i arsimit sht q t formoj qenie autonome,
ather msimi i bazuar n transmetimin gojor dhe n autoritetin duhet t zhduken.
Jan metodat e shkolls aktive ato q theksojn rndsin e parimeve t liris,
veprimtaris dhe interesit t fmijs, me synimin q t favorizohet zhvillimi i tij. 66

Nse do t prdornim metodat aktive, sjellja e marrdhnies q krijohet midis

msuesit dhe nxnsit bhet ndrvepruese dhe ndikon n personalitetin e nxnsit
duke e vendosur at n qendr t procesit. Msuesi sht i rndsishm n edukimin e
fmijve, ecuria e procesit t t nxnit varet nga ecuria q do t mendoj ai gjat
interpretimit t msimit, ku nxnsi t jet nj eksperimentues aktiv, q krkon dhe
gjen zgjidhje, msuesi ndihmon me kundra sugjerime dhe udhheq n zgjidhje t
problemit.

Msuesi duhet t jet krkues dhe njohs i mir i t res. Msuesi nuk duhet t jet m
nj konferencier i metods tradicionale duke dhn zgjidhje t gatshme, por t
stimuloj punn krkimore shkencore pr t prmbushur iden, se pr t kuptuar duhet
krijuar njkohsisht autor dhe aktor t realizimit t nj procesi.

t bhesh msues m i mir, do t thot t kesh m shum besim dhe siguri,duke

pasur dhe prkushtimin pr tu prmirsuar dhe m tej...67

Msuesi si nj regjisor i mir krijon skenar q sigurojn kushtet e domosdoshme pr

kalimin e nxnsve nga pasiv n aktiv t t msuarit me baz kompetencash.

T msuarit e nxnsve mbi baz kompetencash e nivele t nxni, gjithnj e m tepr

po del n pah n hapsira t gjera globale edukative. Pr nxnsit, t nxnit tashm
sht nj arkitektur, e cila duhet ngritur hap pas hapi dhe duhet t kaloj nga nj
nivel t nxni n tjetrin prmes skemave, strategjive e teknikave bashkkohore t cilat
ofrojn standarde konkrete arritjesh (kompetenca).

Duke punuar me nivele arrihet q msuesit sot t prdorin me efikasitet strategji t

msimdhnies e msimnxnies duke ua prshtatur nevojave individuale t nxnsve
dhe duke e kthyer orn e msimit n nj msimdhnie me n qendr nxnsin.
Msuesi tashm formon nj nxns ndryshe, duke e br at pjesmarrs aktiv n
procesin e msimdhnies e msimnxnies ku do gj n kt or msimi zhvillohet
dhe bhet pr shkak t nevojave dhe interesit t nxnsit.
65
Mimoza Gjokutaj, Didaktika e gjuhs shqipe, SHBLU, Tiran, 2009, f.263
66
Jean Piaget, Mbi pedagogjin, ISP, Tiran, 2005, f.10
67
Fullan,Micheal, Tiran 2001,Kuptimi i ri i ndryshimit n arsimbotim i 3-t fq 230 , ,Edualba,
Tiran 2001

135
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

Msimdhnia efektive vjen edhe si rezultat i emocioneve pozitive. Nj msues i mir

mundohet t kuptoj ndjenjat, dshirat, mendimet e brendshme t nxnsve dhe ti
shfrytzoj ato n shrbim t krijimit t nj ndjenje kolektiviteti n klas. Studimet e
fundit kan nxjerr n pah se msimdhnia sht nj praktik emocionale, e cila
prfshin t kuptuarit emocional t nxnsve dhe emocionet e msuesve q jan pjes e
pandashme e puns s tyre. Kjo tregon q efektiviteti rritet shum n qoft se arrihet
t grshetohet mir puna e msuesit me at q mund t bjn nxnsit. Duhet t
theksojm se objektivat msimore nuk realizohen vetm se msuesi i ka n mend ato,
apo i ka shkruar n ditar. Ky lloj t menduarit ndikon n mnyrn e komunikimit me
nxnsit mund t prdorni disa teknika t ndryshme msimdhnie(q i prshtaten
tipave t ndryshme t nxnsve) ju mund t krijoni sfida dhe vshtirsi t reja me t
cilt nxnsit do t prballen, pr t kaprcyer limitet e tyre. Nprmjet ktyre
metodave nxnsit arrijn gjithashtu t kuptojn se cilat jan aftsit dhe dobsit e
tyre. Si pasoj e ksaj mnyre msimdhnieje, sistemi shkollor komunikon
vazhdimisht me nxnsin.68

shtja e t qenit, t sakt dhe t suksesshm n planin e perceptimit t objektivave t

t nxnit sht nj shtje e rndsishme e cila mundson arritjen e aftsive shprehse
dhe kompetencave t caktuara msimore tek do nxns. T prcaktosh qart
objektivat nuk sht e leht pasi ato duhet t prshtaten s pari me nivelin e klass dhe
s dyti duhet t prshtaten dhe reflektojn krkesat e programit. N lndn e gjuhs
shqipe prcaktimi i objektivave t programit sht m efektiv se nj gjetje formale
pr arritjen dhe prvetsimin e koncepteve shkencore. Lnda e gjuhs krkon q n
kto objektiva t prfshihet dhe aspekti emocional, qytetar komunikativ t cilt japin
nj qndrim t sakt pr at q nxnsit jan kur flasin, lexojn, shkruajn. Gjithashtu
n lidhje me prcaktimin e objektivave msimore kemi edhe shum qndrime dhe
komente t cilat i tregojn msuesit rrugn n t ciln ai duhet t ec pr t qen i
suksesshm n planifikimin ditor t msimdhnies

S pari, nevojiten ide krijuese dhe t reja, s dyti na nevojitet t krijojm mjedise pr
msimdhnien, q veprimtarit q do t zhvillohen t krijojn nj mjedis t gjall. S
treti, msuesi mson nga prvoja e jets duke reflektuar mbi to. Ai m mir se kushdo
tjetr di se ku i nevojitet nj veprimtari e nj cilsie m t lart se ajo e mparshmja,
duke e prshtatur me kushtet dhe nivelin e nxnsve. S katrti, msuesi modern njeh
frymn e bashkpunimit me kolegt e tij bashkpunimi n grup sht els suksesi
n rigjenerimin e ideve.

Vlersimi i prpjekjeve pr t prdorur taksonomit e objektivave pr t zhvilluar

hierarki tepr sistematike t eksperiencave t t msuarit, ojn n konkluzionin se
sht rrall e mundur ti prdorim ato saktsisht si jan publikuar pr t planifikuar
nj kurrikulum t prgjithshm plotsisht t qndrueshm

Ndeshemi shpesh me rekomandime t ndryshme pr prdorimin e objektivave t cilat

na sjellin mundsin e organizimit t prvojave msimore n nj rend logjik dhe
68
Peter Senge; et. al. Shkollat e t nxnit, ISP, Tiran, f.149

136
 Albana Tahiri

kuptimor. Nevojn pr t pasur n konsiderat fitimin e dijes, aftsis dhe cilsis t

menjhershm si dhe impaktin afatgjat t t msuarit. Fullan n librin e tij citon
thnie nga Robert Mager se objektivat e shkruara mir duhet t specifikojn mir se
far lloj sjellje duhet t shfaq nxnsi pr t treguar aftsi, kushtet n t cilat sjellja
duhet t shfaqet dhe kriteri i zbatimit t pranueshm.69 dhe se Norman Gronlund
besonte se: t msuarit kompleks dhe i avancuar nuk funksionojn me objektivat e
llojit Mager. Prfundimet komplekse jan kaq t gjera n synim sa sht jo praktike
tu krkosh nxnsve t demonstrojn do gj q kan msuar. N vend t saj
Gronlund sugjeron se msuesit duhet t caktojn fillimisht nj objektiv t
prgjithshm dhe pastaj t specifikoj disa prfundime specifike.70

Formulimi i objektivave na ndihmon t planifikojm nj msimdhnie n drejtim t

kompetencave logjike ku duhet t fitoj nxnsi, ato funksionojn m mir kur
nxnsi i njeh ato dhe kupton qllimin e tyre. Shqyrtimi si duhet dhe vlersimi i
cilsis s strukturs ndodh n dy faza. E para, struktura u ndrtua dhe sht gati pr
tu zbatuar, e dyta, kur praktikohet n klas. Pikrisht kjo sht faza ku msuesi mat
cilsin e puns nprmjet reagimeve dhe interpretimeve t nxnsve. Gjithmon
msuesi duhet t dal me disa konkluzione pr punn n vazhdim.

Roli i msuesit dhe vendi i tij n krijimin e nj mjedisi pozitiv nxit t msuarit.
Shkolla sht vendi ose mjedisi q ndodh t msuarit. Klasa sht vendi ku zhvillohet
msimi. Institucioni arsimor, sipas Piaget sht q t formoj mendje q mund t
jen kritike, q mund t verifikojn dhe jo t pranojn do gj q u jepet. 71

Sigurisht ,ne si msues ndeshemi n kto klasa me situata pozitive dhe negative pa
dyshim do t na plqente te ndodheshim komod n situatat pozitive. Pr t krijuar
kto situata ne duhet t gjejm rrugt pr t angazhuar nxnsit n procesin e t
msuarit. Dhe pikrisht msuesi merr rolin e nj regjisori e jo t nj transmetuesi
dijesh.

Projektimi i situatave t t msuarit, q i angazhojn nxnsit n procesin e t

msuarit nis me diagnostikimin e nivelit t nxnsve dhe aktivizimin e dijeve t
mparshme, do t thot se ne ndihmojm nxnsit t rishikojn ose modifikojn t
msuarit e tyre t mparshm.

Psikologu i famshm belg Eric De Corte ka sugjeruar katr parime fondamentale t t

msuarit si e kuptojm ne at tani. Ato jan si vijon:T msuarit sht konstruktiv.
Mendimi nuk ekziston n botn e jashtme. Por mendimi formohet nga nxnsit
ndrsa ata bashkveprojn me botn e jashtme. T msuarit sht i vet normuar.
Nxnsit e vet normuar ven objektiva m t larta t veanta e t afrta, e

69
Fullan,Micheal, Tiran 2001,Kuptimi i ri i ndryshimit n arsimbotim i 3-t fq236 ,Edualba,
Tiran 2001
70
Fullan,Micheal, Tiran 2001,Kuptimi i ri i ndryshimit n arsimbotim i 3-t fq408 ,Edualba, Tiran
2001
71
PIAGET, JEAN Tiran,2005 Mbi pedagogjin Botim Instituti i Studimeve dhe i
Standardeve,,fq14

137
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

menaxhojn mir kohn e tyre, e monitorojn prparimin e tyre drejt objektivave,

bjn krkime e kmbngulin pavarsisht pengesave. T msuarit sht kontestual. T
msuarit ndodh kur nxnsit bashkveprojn me kontekstet dhe mjeshtrit, n
mnyr t veant duke marr pjes n veprimtari shoqrore e kulturore. T msuarit
sht bashkpunues. T msuarit nuk sht nj veprimtari pastrtish solo ne
msojm me t tjert dhe nga t tjert.72

Prcaktimi i rolit t msuesit dhe t nxnsit n msim sht i nj rndsie t veant

pr nj realizim cilsor t procesit t msimdhnies. Msuesi tashm merr nj
dimension t ri n msimdhnie duk prgatitur nxns t aft pr tregun e puns.
Msuesi tashm duhet t jet n korent t s res.

N t njjtn koh edukatori duhet t jet i vmendshm dhe ti ndjek ndryshimet

shkencore, teknologjike, politike, ekonomike, sociale, kulturore dhe personale n
shkall botrore dhe duhet tu prgjigjet atyre. Gjithashtu edukatori duhet t jet
vigjilent ndaj sinjaleve akademike dhe duhet t prshtat punn e vet brenda
kontekstit pasmodernizimit dhe multikulturalizmit. 73

Msimdhnia efektive vjen edhe si rezultat i emocioneve pozitive. Nj msues i mir

mundohet t kuptoj ndjenjat, dshirat, mendimet e brendshme t nxnsve dhe ti
shfrytzoj ato n shrbim t krijimit t nj ndjenje kolektiviteti n klas. Studimet e
fundit kan nxjerr n pah se: msimdhnia sht nj praktik emocionale dhe
prfshin t kuptuarit emocional ku emocionet e msuesve jan pjes e pandashme e
puns s tij.

Msuesit jetojn me nxnsit brenda dhe jasht shkolls. N kt mnyr ata jan
njohsit m ta aft pr t diagnostikuar mnyrn e komunikimit t ndrsjell msues-
nxns. Ata jan t aft t njohin nga afr karakterin e njrit apo tjetrit nxns.

Komunikimi i ndrsjell n shkoll realizohet kur msuesi sht i bindur pr misionin

e tij, se prve detyrs ka dhe prgjegjsi si individ dhe n grup, pr punt e edukimit
n shkoll, q t realizohen objektivat dhe standardet n fund t vitit shkollor.
Menaxhimi i klass bn q organizimi i nxnsve n koh dhe hapsir t rrit t
nxnit dhe t ket efekte pozitive n komunikimin e ndrsjellt.

Thirrja e do nxnsi me emr dhe n nj mnyr miqsore miqson msuesin me

nxnsin. Buzqeshja e msuesit n mnyr efektive prcjell te nxnsi mesazhin:
Mos ki frik nga un, un jam ktu pr tu ndihmuar.74 Disiplina pozitive faqe33)

72
Pesikan Ana,Tiran2013,Msimdhnia e t msuarit, fq108 ,Qendra pr demokraci dhe Pajtim n
Europn Juglindore,Tiran 2013
73
Howard Gardner, Multiple intelligence: New horizont, N.Y.: Basic Books, 2006 fq52
74
Senge,Peter.Nelda Combron-McCabe,Timothy Lucas, Bryan Smith,Janis Dutton,Art Kleiner.
Disiplina e peste, Shkolla e t nxnit, Botim Instituti i Studimeve Pedagogjike Shtpia
botuese&Shtypshkronja Kristalina-KH, faqe 33

138
 Albana Tahiri

Folu butsisht njerzve!

Tregoje mirsin n fytyr,
n sy, n buzqeshjen tnde....
Jep, jo vetm kujdesin, por edhe zemrn!
Nn Tereza

Falnderimi q i bjm nxnsit kur ai jep nj prgjigje t mir ose merr t gjitha
pikt n test sht nj art m vete n mnyrn e komunikimit t ndrsjellt t nj
msuesi model.

Nj msues model sht nj nxns q mson me nxnsit. Msuesi model pranon

prgjegjsit dhe nxjerr detyra gjat monitorimit t prparimit t nxnsve dhe
siguron rimesimdhnie kur sht e nevojshme. Msuesi sht hallka kryesore e
veprimtaris s klass.

Duhet ditur se ka shum element, t cilt e bjn ngacmues aktin e msimdhnies.

Edhe sikur t zhvillohen shum nga sjelljet e msuesit prmes prgatitjes dhe
prvojs, nj pjes e mir e tyre sht e lidhur ngusht m personalitetin e personit. 75

Pikrisht pr kt arsye msuesit e rinj duhet t nxjerrin n pah ant e tyre m

pozitive. Entuziazmi dhe interesi pr lndn, durimi dhe sensi i humorit do t ishin
faktor t sigurt n arritjen e nj msimdhnieje t suksesshme. Kujdesi dhe prpjekja
q msuesi tregon pr prgatitjen ka nj ndikim pozitiv tek nxnsit. Sa m tepr koh
t shpenzohet pr prgatitjen dhe planifikimin e strukturs s ors s msimit, aq m
t mdha jan shanset pr pun t suksesshme dhe cilsore n procesin e
msimdhnies dhe t t nxnit. Nga ana tjetr duhen hartuar metoda plot imagjinat
q nxnsit t marrin role e t ndryshojn mnyrn e t nxnit, q t jen aktiv dhe
tu japim mundsin pr t strukturuar qart t ardhmen.
M pas msuesi i vmendshm n prcaktimin e veprimtarive t prshtatshme me
nxnsit t lidhur ngusht me shkalln e vshtirsis s lnds. Msuesi duhet t
planifikoj paraprakisht nj trsi veprimtarish t qllimshme q duhet t zbatohen n
klas gjat msimdhnies ose t bj renditjen e t gjitha veprimeve dhe vendimeve
q do t kryejn n klas sipas nj logjike t caktuar.

Pra msuesi nuk duhet t ngatrroj objektivin me veprimtarit. Objektivi i ors s

msimit specifikon rezultatet prfundimtare t ors, veprimtarit e t msuarit jan
mjete me t cilat arrihet qllimi. Veprimtaria q zgjedh msuesi sht nj instrument
q e shpie nxnsin n besimin ndaj vetes dhe zhvillimin e aftsive pr t vet
kontrolluar veten.

Pikrisht duke u mbshtetur n kt mjedis t ri edukativ sht vzhguar veprimtaria e

msuesve n lidhje me prdorimin e teknikave dhe strategjive pr msimdhnien
ndrvepruese, gjithashtu kemi vjel mendime t ndryshme n lidhje me qndrimet e

75
Bardhyl Musai, Metodologjia e msimdhnies, Albgraf, Tiran, 2003, f.93

139
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

tyre, n prdorimin e ktyre strategjive dhe teknikave t sotme, q e drejtojn

msimdhnien drejt t nxnit funksional nga ana e nxnsve

Jan studiuar ditart e m shum se 50 msuesve pr t nxjerr n pah se sa ata jan

prdorues t metodave dhe teknika t reja q mundsojn msimdhnien me n
qendr nxnsin. Jan studiuar, grupuar e klasifikuar strategji e teknika sipas
shrbimit q ato bjn. Jan vzhguar or msimi dhe realizuar pyetsor me msues.
N kt hulumtim sjellim perceptimin e msuesve n lidhje me strukturn objektivat
dhe modelimin e msimdhnies

Tabela 1 Mbi perceptimin e msuesve n lidhje me strukturn e modelimit t

msimdhnies

1. Problematika Aspak Pak Mesatar Mir Shum

Sa rndsi i kushtoni ju strukturs s ors s 0 0 10% e 70% e 20% e

msimit? msuesve msuesve msuesve

A mundson msimdhnia me n qendr nxnsin 0 0 10% 40% 50%

kreativitetin e nxnsve ?

Msimdhnia me n qendr nxnsin pr ju a sht 0 0 20% 50% 30%

e aplikueshme?

Aplikimi i ktyre metodave t reja , pr ju sjell 0 0 20% 40% 40%

rritjen e objektivave msimore?

Rezultatet e nxnsve jan? 0 0 20% 70% 10%

Teknikat dhe metodat e msimdhnies mundsojn 0 0 0 40% 60%

integrimin lndor?

A jan nxnsit aktiv gjat prdorimit t ktyre 0 0 0% 30% 70%

teknikave?

Gjen vend bashkveprimi me lnd t tjera? 0 0 30% 50% 20%

A kini vshtirsi gjat prdorimit t teknikave t 0 30% 40% 20% 10%

reja?

A jeni trajnuar nga specialistt pr prvetsimin e 0 30% 50% 10% 10%

ktyre teknikave?

A prdorin msuesit metoda tradicionale 0 20% 40% 30% 10%

Sa msues i prdorin teknikat sipas strukturs 0 30% 40% 30%

msimore?

A jan funksionale kto metoda me numr t madh 0 30 % 30 % 40% 10%

nxnsish?

A dispononi baz materiale pr zbatimin e ktyre 0 30% 30 % 20% 20%

metodave?

140
 Albana Tahiri

2. N tabeln e posht treguar, shprehni me % sa i prdorni ju fazat e ksaj tabele, n

prgatitjen e ditarit tuaj?

Fazat e Objektivat Strategjia /teknika Ndrthurjet Shprehi q Fjal kye Koha Burimet
strukturs zhvillohen

80% 70% 30% 30% 10% 10% 40% 10%

Analiz e pyetsorit

Duke iu referuar statistikave t nxjerra nga ky pyetsor, duken qart pikat e forta dhe
t dobta n t cilat lvizin profesionalisht msuesit e gjuhs shqipe. Ata shprehen se
nxnsit jan mjaft aktiv dhe t interesuar pr veprimtari interaktive, sepse kan liri t
plot veprimi t mendimit dhe t kuptimit, gjithashtu puna n grupe n klas sjell
atmosfer tjetr pune dhe prgjegjsie. Ajo nxit t menduarit kritik dhe t kuptuarit
nga vet nxnsit. T gjith nxnsit jan aktiv, krijues, angazhohen n dhnien e
ideve dhe mendimeve. Ata vlersojn njri tjetrin dhe shprehin knaqsi me aplikimin
e teknikave t reja, q jan mjaft trheqse pr ta. sht vn re se duke i zbatuar kto
teknika t reja nxitet t nxnit ndrveprues, punn kryesore e bjn vet nxnsit.
Nxnsit me an t aktiviteteve t shumta e zotrojn m mir lndn, duke u ndier t
barabart dhe bashkpuntor me njri- tjetrin. Gjithsesi teknika dhe strategjit e reja
po ti njohsh mir sjellin shrbime t mdha n fushn e t nxnit dhe mund t
prdoren n t gjitha lndt msimore.

Si shihet nga tabela rezultatet m pozitive jan n favor t parimit t integrimit,

pavarsisht nga ngurrimi apo mos prvetsimi i s res duke u trhequr nga
tradicionalja. 50% e msuesve kan mirpritur futjen e risive t reja, ku msimdhnia
me n qendr nxnsin rrit kreativitetin e tyre.

U konstatua se msuesit e vjetr e kan humbur durimin pr t prdorur teknikat e

reja gjat ors msimore. Ka msues q e kalojn kohn duke biseduar pr tema
jashtmsimore ose prvoja vetjake. Rreth 35% e msuesve e keqinterpretojn
metodologjin e re duke i ln nxnsit t lexojn vet. 70% e tyre nuk gjejn
teknikn e sakt pr ta prshtatur me objektivin lndor. 30% e msuesve prdorin
sakt strategjit e duhura dhe ndrthurjen lndore. 40% e msuesve bjn shprndarje
t drejt t kohs n procesin msimor duke kthyer msimdhnien me n qendr
nxnsin. 40 % e msuesve prdorin nj struktur t qart t ors msimore.

70% e msuesve nuk przgjedhin t sakta strategjit msimore duke mos e vn n

funksion t objektivit msimor, pavarsisht se ata mundohen ti prfshin kto teknika
n ditarin e tyre msimor. Msuesit mendojn se n prdorimin e ktyre risive shpesh
her hasin shum vshtirsi t menaxhojn kohn n orn msimore, e cila zgjat 45
minuta. Tekstet nuk jan t konceptuara pr kt mnyr pune, fatkeqsisht npr
tekstet e leximit shfaqen dukshm histori e prralla me nj moral tejet t vjetrsuar,
me aparate pedagogjike tepr anemik, me fjalor dhe gjuh q i takon historis, pak

141
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

t sotmes, tekste t tipit t leksionit, t cilat e lodhin nxnsin dhe zhvillojn shum
pak fantazin dhe mendimin krijues t tyre

Msuesit shprehen se nuk kan kabinete t prshtatshme dhe mjete msimore

didaktike. Pjesrisht pr shkak t ktyre kushteve msuesit prgatisin plane
msimore q jan t modeluar rutin. Msuesit shprehen se q t jen t motivuar n
punn e tyre duhet t ken trajnime t her pas hershme n fushn e metodologjis s
msimdhnies me n qendr nxnsin. N mbshtetje t ktij prfundimi citojm edhe
nj rekomandim t njrit prej figurave m t shquara t arsimit Majkll Fullan kur
thot se;

Qllimi prfundimtar i ndryshimit n arsim: msuesit ta shohin veten si aksionar,

q kan vn n rrezik dika t tyren n suksesin e sistemit, si nj i tr, me krkimin
e kuptimit, si nj ky i pakapshm i ktij suksesi. 76

4.2. T menduarit kritik dhe msimdhnia e gjuhs

Mendimi kritik sht aftsia pr t menduar qart dhe n mnyr racionale. Ai

prfshin aftsin pr tu prfshir n mendime refleksive dhe t pavarura. Nj person
me mendim kritik mund t bj veprimtari t tilla si t kuptoj lidhjet logjike midis
ideve; t identifikoj, t ndrtoj dhe vlersoj n argumente t zbuloj gabime t
zakonshme dhe munges konsistence n arsyetim; t zgjidh probleme, t identifikoje
lidhjet dhe rndsin e ideve; t reflektoje mbi justifikimin e besimeve dhe vlerave t
veta etj.

Mund t thuhet se qartsia dhe racionaliteti prbjn brthamn e konceptimeve t

ndryshme mbi mendimin kritik. Mendimi kritik nuk ka t bj me akumulimin e
informacionit. Nj person me memorie t fort dhe m bagazh t madh faktesh nuk
sht e thn t jet mendimtar i mir kritik. Nj mendimtar kritik sht i aft t
nxjerr rrjedhojat nga faktet q njeh, dhe di gjithashtu si t prdor informacionin pr
t zgjidhur probleme dhe pr t krkuar burime t sigurta informacioni pr veten.

Mendimi kritik nuk duhet ngatrruar me t pasurit argumente, ose me t qenit kritik
me persona t tjer. Megjithse aftsia e mendimit kritik mund t prdoret pr t
nxjerr n pah t metat e nj arsyetimi t keq. Mendimi kritik mund t luaj nj rol t
rndsishm n arsyetimin bashkpunues dhe detyrave konstruktive.

Ky lloj t menduarit ndikon n mnyrn e komunikimit me nxnsit .Mendimi kritik

mund t na ndihmoj pr t prvetsuar njohuri,mund t na ndihmoj, t krijoni sfida
dhe vshtirsi t reja me t cilt nxnsit do t prballen, pr t kaprcyer limitet e
tyre 77 .

76
Michael Fullan, Kuptimi i ri i ndryshimit n arsim, Edualba, Tiran, 2001, f.408
77
Senge,Peter.Nelda Combron-McCabe,Timothy Lucas, Bryan Smith,Janis Dutton,Art Kleiner.
Disiplina e peste, Shkolla e t nxnit, Botim Instituti i Studimeve Pedagogjike Shtpia
botuese&Shtypshkronja Kristalina-KH, faqe 149

142
 Albana Tahiri

Pr njerzit q mendojn n mnyr kritike, baza e kuptimit t informacionit sht m

shum piknisja sesa fundi i t nxnit. Zhvillimi i mendimit kritik n mnyr kritike
prfshin thithjen e ideve dhe shqyrtimin e ndikimit t tyre, paraqitjen e tyre n nj
mnyr t strholluar me, baraspeshimin e tyre prball pikpamjeve t kundrta,
ndrtimin e sistemeve te besueshme pr ti provuar ato dhe ndrmarrjen e nj
qndrimi t bazuar n kto struktura.

Mendimi kritik sht nj proces i ndrlikuar i prfshirjes s ideve dhe burimeve n

mnyr krijuese, i rikonceptualizimit dhe ristrukturimit t koncepteve dhe
informacionit. Ai sht nj proces njohs, veprues dhe ndrveprues, i cili ndodh
njkohsisht n mjaft nivele t t menduarit. N mnyr mjaft t shpesht mendimi
kritik sht i prirur drejt qllimit por mund t jet gjithashtu edhe nj proces krijues,
ku qllimet mund t jen m pak t qarta.

Mendimi kritik sht nj mnyr mjaft e sofistikuar e t menduarit. Ai ndodh n ato

raste kur mendohet pr dika n t ciln mund t prfshihen nxnsit e moshave m
t rritura. Por jo vetm kaq. Fmijt e vegjl jan plotsisht n gjendje t prfshihen
n nivele t prshtatshme t zhvillimit t mendimit kritik. Ata prfshihen me dshir
n detyrat pr zgjidhjen e problemeve t ndrlikuara dhe shfaqin nivele t larta t t
menduarit n shtje q lidhen me marrjen e vendimeve.

4.2.1. T nxnit prmes zhvillimit t mendimit kritik

Edukatort e arsimit kan diskutuar gjat pr prmirsimin e t nxnit t

njohurive faktike ndaj t nxnit praktik dhe njohurive konceptuale. Ata q sugjerojn
se njohurit faktike n mnyr tipike jan m t rndsishme, besojn se ka nj numr
t caktuar faktesh, t cilt kur msohen n mnyr t prshtatshme, i prgatisin
nxnsit t bhen plotsisht pjesmarrs t frytshm n rendin shoqror.

Ata q besojn se njohurit konceptuale dhe prvoja praktike jan qllimi m

kryesor, besojn se njohurit n vetvete nuk jan t mjaftueshme. Pr m tepr, ata
mendojn se njohurit jan t vlefshme vetm kur jan t dobishme dhe kto jan t
dobishme kur jan kuptuar n terma konceptual q mund t zbatohen praktikisht n
mnyr krijuese dhe kritike.

Nuk ka asnj dyshim se njohurit pr faktet jan t rndsishme. N nj mas t

madhe njerzit duhet t din t veprojn do dit n mnyr t suksesshme, si n
tregti, n blerjen e sendeve. Sidoqoft ideja se ka nj fond njohurish pr ti prgatitur
nxnsit n mnyr t prditshme pr t ardhmen e tyre, bhet gjithnj dhe m tepr
m pak bindse sa m shum shpejtohen ritmet e ndryshimit t shoqris.

Me zgjerimin e komunikimit elektronik, pothuaj n t gjitha kulturat, n t gjith

botn, shkollat dhe familjet po bhen qendra q kan mundsin e shkmbimit t
informacionit kudo dhe n do koh.

143
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

Ajo q do t krkohet nga nxnsit pr t qen t suksesshm n ndryshimin e bots,

do t jet aftsia pr t przgjedhur informacionin n mnyr t till q t merren
vendime rreth asaj q sht e rndsishme ose jo pr ta dhe sa do t jen n gjendje t
kuptojn se si prshtaten mes tyre pjes t ndryshme t informacionit. sht e
nevojshme q t jen n gjendje tu japin prmbajtje ideve dhe njohurive t reja, t
prcaktojn kuptimin sa her q ndeshin n informacinin e ri, t ln mnjan
informacionin e paprshtatshm dhe t pavlefshm.

Pr ta menaxhuar mir informacionin, ata duhet t jen t aft pr t zbatuar nj sr

shprehish t t menduarit q i bn ata t zot ta zbrthejn informacionin n mnyr t
sakt, n ide t kuptimshme, t cilat m pas mund t shndrrohen n shprehi
praktike,duke u br kshtu nxns mendimtar dhe kritik

Por ata mund t bhen t till menjher, atyre iu duhet t ndeshen me informacionin,
me prpunimin e tij dhe me gjenerimin e informacionit t ri dhe ideve vetjake. Duhet
t kalojn prmes nj sistemi dhe procesi shum t thell t analizs dhe t reflektimit
kritik. Ky proces nuk i udhheq ata prmes informacionit vetm n shkoll, por
shrben edhe si struktur pr nj mendim dhe reflektim t pavarur t mvonshm. Dhe
q t ndodh kjo msuesit n klasat e tyre duhet t sigurojn nj struktur pr t
menduarin dhe t nxnit q t jet, njherazi sistematike dhe e dukshme. Vetm
kshtu nxnsit do t njohin se ku jan n t menduarit e tyre me qllim q t
vzhgojn dhe drejtojn proceset e t menduarit kur msojn n mnyr t pavarur.

Nxitja e analizs krijuese dhe kritike e nxnsve gjat t menduarit dhe gjat
proceseve t lexim shkrimit strukturon t nxnit e tyre n situata t nxnit t pavarur
duke shtuar informacionin dhe duke u prfshir n situata t fuqishme t nxnit dhe n
prvoja t reja t nxnit prmes t cilave reflektojn dhe ndryshojn gjykimin e tyre
mbi dukuri dhe fenomene.

Pr t arritur nj kuptim praktik t nj strukture pr msimdhnien dhe t nxnit kjo

gj duhet t provohet n kontekstin e nj msimi real. Pr kt msuesit dhe
edukatort, t cilt kan punuar pr zhvillimin e mendimit kritik gjat lexim shkrimit
kan krkuar dhe gjetur nj struktura t tilla pr t ciln ata mendojn se sht nj nga
strukturat m t mira q po ti ndjeksh me kujdes t ofron suksesin.
Kshtu duke ndjekur kt prvoj dhe struktur drejtimi drejt msimdhnies pr t
nxnit refleksiv ne do t mund t krijojm nj mendim t qart pr punn q duhet t
kryejm pr zhvillimin e mendimit kritik dhe krijues tek nxnsit tan,n veprimtarit
e lexim shkrimit.

4.2.2. Zhvillimi i mendimit kritik prmes veprimtarive t lexim shkrimit

Pr t arritur nj kuptim praktik t nj strukture msimore qoft kjo ERR ose

PNP do t ndalemi dhe ta analizojm at n tr shrbimet q mund ti bj ajo
organizimit t procesit t msimdhnies gjat nj ore msimi n shum pikpamje, t
tilla, si: Formulimin e objektivave; gjetjen e teknikave t prshtatshme pr do
objektiv; si prftim kombinimi i shprehive komunikuese brenda lndore dhe

144
 Albana Tahiri

ndrlndore, shtrirjen n koh dhe gjetjen e burimeve t prshtatshme pr do hap t

ksaj strukture.

Metodologjia e zhvilluar te mendimi kritik e prdorur n kt shtje sht mbshtetur

pr t nxjerr n pah punn n praktikn e gjer t shkolls shqiptare n lidhje me
msimdhnien e t nxnit, praktik e cila sht n proces t thell reformimi, e cila
dita dits po njeh rezultat. Msimdhnia me n qendr nxnsin si nj lvizje
progresive e kohs s fundit n praktikn e msimdhnies n shkolln shqiptare sht
mbshtetur n projektet e eksperimentuara pr kt qllim t tilla, si: Zhvillimi i
mendimit kritik prmes lexim shkrimit (SOROS 1997-2004) Edukimi Global (Unicef
1994-vazhdim), Ndrveprimi n klasa (Save the Children 2004-2013) etj. Prmes
ktyre modeleve jan ofruar praktika t reja msimdhnie e nxnie, t cilat kan
dhn rezultat e jan br pjes e puns s msuesve. Brenda do modeli
prgjithsisht jan aplikuar strategjit pr arritjen e objektivave t mbshtetura n
filozofin e t menduarit kritik prmes lexim-shkrimit.

Aplikimit t modeleve dhe filozofis t mendimeve jep prgjigje pyetjeve si m

posht;
gjendje emocionale do t'u krijonim fmijve gjat puns pr arritjen e tyre? A do t
ken kta t fundit knaqsin t prfshihen n kt pun dhe t'i prvetsojn leht
vlerat e duhura?
A sht funksionale prdorimi i objektivit? A mund t hyj nxnsi n nj ndrveprim
t gjer konceptesh dhe veprimtarish pas prvetsimit t ktij objektivi? Cilat burime
t t msuarit jan n dispozicion ose nevojiten t jen n dispozicion pr t realizuar
detyrat e dhna?

Struktura e tabels n faza pr zhvillimin e msimit

Evokimi Faza hyrse n orn e msimit

Realizimi i kuptimit Faza e ndrtimit dhe zhvillimit t njohurive t reja

Reflektimi Faza e prpunimit dhe fiksimit t informacionit

Fazat dhe hapat pr kt qllim n tabeln n vijim ne ju japim prgjigje pyetjeve t

msuesve duke treguar strukturn(evokim,realizim kuptimi reflektim ERR ose PNP)
n lidhje me ndrthurjen dhe bashkveprimin e ngusht t elementeve t
msimdhnies ndrvepruese q nxit dhe zhvillon mendimin kritik prmes
veprimtarive dhe teknikave t gjetura n prshtatje me objektivat . Kshtu zbrthimi
n vijim i nj ore msimi mund t pasqyrohet sipas tabels s dyt.

145
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

Tabela 2. Struktura e veprimtarive msimore sipas modelit t zhvillimit t mendimit

kritik.

Fazat e Objektivat Strategjia /teknika Ndrthurjet Shprehi q Fjal kye Koha Burimet
strukturs zhvillohen
Hyrje/ - p.sh Mendo /puno n Leximi me T lexuarit, Emri gjinia 10 Teksti
Evokimi: T dalloj emrat dyshe/ tregoju t gjuhn t shkruarit lakimi fletore
ose n nj tekst me 5 tjerve skeda
Prgatitja pr fjali
t nxn

Realizimi i T Leximi me T lexuarit, Emri gjinia

kuptimit .Ose analizojn Insert. gjuhn t shkruarit lakimi 25 Teksti
Ndrtim karakteristika t Tabela e konceptit Vidiopro
njohurish forms s emrave jektor
(Prpunimi i gjat lakimit
prmbajtjes)
Reflektimi T krahasojn Diagram Veni Leximi me T lexuarit, Emri , gjinia 10 skeda
ose lakimin e emrave gjuhn t shkruarit lakimi
Prforcim t gjinis
(Konsolidimi i mashkullore nga
t nxnit) femrore

Duhet pasur parasysh se pr do faz t prcaktohen qart objektivin q do t

realizohen dhe duhet ndjekur nga hapi n hap objektiva t nj niveli n rritje pr do
hap.. N momentin kur nj objektiv bhet i realizueshm nga t gjith do t thot se ai
shuhet dhe objektivi n vazhdim mbetet minimal.

Pr do objektiv krkohet q t gjendet nj apo m shum teknika, apo strategji t

cilat msuesi i gjen si t prshtatshmet n raport me objektivin prkats. E njjta
rrug duhet ndjekur pr do hap t strukturs s tabels duke zbrthyer objektivat,
strategjit, teknikat, ndrthurjen, shprehit q zhvillohen, fjalt kye, kohn e deri tek
burimet etj. Prgatitja e msuesit t gjuhs shqipe pr nj or msimi sipas ktij
modeli nuk mbaron ktu. Pasi sht prgatitur tabela e msiprme ka nevoj q t
zbrthehen t gjitha veprimtarit q do t kryhen n tabeln 2.

Tabela 3. Hapat procedural t nj veprimtarie msimore.

Hapat far do t bj msuesi? far do t bj nxnsi? Koha
Hapi 1 Ktu do t zhvillohen t gjitha veprimtarit q Nxnsit ndjekin hapat q ju
do t bj msuesi pr realizimin e objektivit 1: duhet t bjn sipas porosive
-Zbrthen objektivin prmes tekniks q do t t msuesit
Mendo /puno n prdor e cila jep mundsi pr ndrthurje
dyshe/ tregoju t mendimesh Pr realizimin e ksaj teknike Nxnsit n grupe t vogla 10
tjerve msuesi shkruan ose prgatit m par disa dyshe prgatisin pyetje dhe
pyetje t hapura dhe krkon nga nxnsit q t krkojn prgjigje
japin prgjigje me shkrim rreth tyre..
Msuesi i v nxnsit n grupe dyshe (dy Nxnsit prfshihen n

146
 Albana Tahiri

shok t banks ) veprim t nxni.

Kjo teknik i bn nxnsit t reflektojn mbi Pr t pasur prgjigje sa m t
tekstin dhe tu japin form mendimeve t tyre. sakta nxnsit punojn n
Msuesi drejton,orienton,udhzon grupe dyshe dhe prpiqen t
Ky hap duhet t lidhet me objektivin prkats. arrijn s bashku prgjigje sa
Nse nuk lidhen ora sht e dshtuar. m t sakta

N prfundim do grup dysh

prfaqsohet me nj diskutim
ku prezantojn idet e veta
rreth prgjigjeve pr pyetjet e
dhna.

Prcaktohet qart far do t bj nxnsi .

-Msuesi shprndan flet t bardha npr
Hapi 2 grupet e puns duke ju shpjeguar se si do t Grupet punojn n mnyr
veprojn nxnsit . individuale, mes tyre 25
sht nj teknik q nxit analizn rreth diskutojn ,arsyetojn
koncepteve , fakteve, dukurive dhe shrben ,argumentojn punn para
Insert shum gjat msimit t gjuhs shqipe, po ashtu klass
edhe n rubrika q lidhen me kt lnd si: t
Harta e konceptit folurit, t shkruarit, gramatika etj.
Msuesi bisedon,diskuton,shkmben ide duke
kontrolluar grupet e puns .
-Msuesi menaxhon,organizon bashkrendon ,
nxit, stimulon, prkrah.
Ky hap duhet t lidhet me objektivin prkats.
Nse nuk lidhen ora sht e dshtuar
Hapi 3 . Dy pyetjet mbi t cilat ndrtohet Diagrami i Nxnsit vizatojn diagramin
Venit jan: e Venit duke nxjerr n pah t
1-Cilat jan t prbashktat ndrmjet.? prbashktat dhe t veantat e
2-Po ndryshimet ndrmjet tyre? pjess .Ata referojn 10
Diagram Veni Gjat ksaj faze msuesi dgjon me kujdes ,argumentojn demonstrojn,
prgjigjet e nxnsve, pret me dashamirsi do krahasojn punt e tyre .
prgjigje duke miratuar
apo kundrshtuar nga vet nxnsit duke Prfshirja intensive n kt
prdorur nxitjen proces sjell nj frym
-Msuesi menaxhon,organizon koordinon, bashkpunimi midis nxnsve
nxit, prkrah-Jep detyr
-Msuesi i prfshin nxnsit n vlersim dhe
vetvlersim.

Prmes ksaj strukture nxnsve u krkohet t marrin pjes n veprimtari t gjera t

lexuari dhe t shkruari. Kt proces ata duhet ta ndjekin n dy nivele:
N nivelin e par duhet t lexojn dhe t ndjekin prmbajtjen dhe t provojn procesin
e t nxnit, kur ai shpaloset para tyre. S dyti, duhet theksuar se msuesi duhet t
veproj n mnyr pedagogjike, tju shpjegoj se, duke ndjekur shembullin, modelin
q ofrohet, ata t diskutojn procesin duke reflektuar se si ata ndihen si nxns prmes
veprimtarive q ofron kjo struktur.

147
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

Pr t konkretizuar kt struktur /model n lidhje me zhvillimin e mendimit kritik

dhe krijues prmes lexim - shkrimit le t ofrojm nj model msimi bazuar n
zhvillimin e shprehive lexuese t nxnsve. Hapa q do t ndiqen:Ju jepet nxnsve t
lexojn nj artikull t prafrt me artikullin / temn kryesore t msimit.

Para leximit t pjess krkohet t kujtojn dika t prafrt me kt tem. Punojn n

grupe dyshe dhe shkruajn n nj flet gjithka q din pr breshkat e detit. E
rndsishme sht t shkruajn sa m shum t mundin rreth ksaj teme.

M pas nj prfaqsues i grupit i paraqet mendimet e grupit para t tjerve dhe

msuesi i shkruan n nj flipchart t madh ose n drras mendimet e secilit grup.

Diskutimet ndjekin kt proces me pajtim ose mospajtim me mendimet e njri-tjetrit.

Nse nxnsit nuk prfshihen n diskutime t tilla sht mir q vet msuesi t nxis
diskutime t tilla prmes pyetjeve. M pas msuesit shprndan artikullin dhe krkon
q nxnsit prmes INSERTIT ta lexojn artikullin.

Flet pune Teknika INSERT

+ V _ ?

E di E re E di ndryshme Dshiroj t di m
shum

Jepet artikulli dhe krkohet q nxnsit t lexojn pr rreth 15duke mbajtur edhe
shnime n pjesn ansore t tekstit. Nxnsi n nj flet t re gjat prezantimit t
punimeve t tyre shnojn edhe ide dhe informacione, t cilat i prezantojn t tjert,
por q nuk jan prfshir n flett e tyre fillestare. Rishikojn parshikimet e tyre
fillestare prmes brainstorming dhe krahasojn dijet e mparshme me ato t reja.
Nxjerrin n pah prputhjet dhe mosprputhjet. Zbrthimi i kuptimit t pjess prmes
ktij momenti duhet t jet nj shtjellim apo bashkbisedim i kndshm. Nxnsve iu
duhet ln e gjith koha e mundshme pr ta kryer kt proces.

N prfundim, nxnsit mund t japin dhe prezantojn edhe materiale t tjera vizuale,
q lidhen me artin apo fusha t tjera t dijeve q lidhen me temn n fjal.

Arsyetimi rreth fazs s evokimit

N lidhje me analizn e procesit Xhudi Reni thot Nxnsit kan nevoj ti tregojn
njri-tjetrit dhe gjith bots ato q ata din, me qllim q t gjejn se far din.
Prmes tregimit ata do t msojn; prmes tregimit ata do t interpretojn botn, ashtu
si e shikojn.

Kur flasim pr evokim duhet t kuptojm se n prfundim t procesit t msiprm le

t ndalemi n nj hap shum t rndsishm q ka lidhje me analizn e procesit
ecurin e tij dhe shtje q lidhen m t nxnit e nxnsve dhe zhvillimin e mendimit

148
 Albana Tahiri

kritik. Po le t kujtojm dhe ti marrim hap pas hapi shtjet: far u krkua t bhej
n hyrje t zhvillimit t ksaj teme?

Shpesh kjo faza e evokimit bhet n mnyr vetiake, por edhe n grup. sht e
rndsishme q msuesit t planifikojn me saktsi kohn q do tju duhet nxnsve
pr t realizuar kt faz. Diskutimet pr fazn e evokimit duhet t jen t gjalla. Ato
duhet t nxjerrin n pah far bri msuesi dhe nxnsit n lidhje me t menduarit dhe
t nxnit e tyre prmes veprimtaris q u krye.

N fazn e evokimit mund t kryhen veprimtari t ndryshme njohse: Nxnsi

prfshihet n procesin e kujtess t shtjeve q di rreth tems q do t punohet;
Nxnsi gjen dhe shqyrton me hollsi mendimet e tij dhe t shokve rreth tems q do
t punohet; Vendos nj nivel baz t njohurive vetjake mbi bazn e t cilave shtohen
njohuri t reja; Lidhet informacioni duke shmangur harresn n rast se njohurit nuk
lidhen me ato q di dhe shtesn mbi to t njohurive t reja; Procesi i t nxnit sht
proces i lidhjes q njohurive t reja me ato q dihen q m par; Nxnsit ndrtojn t
kuptuarin e ri mbi baz t bindjeve dhe njohurive t mparshme; Zgjerimi i bazave t
njohurive vendoset mbi nj kuptim afatgjat t informacionit t ri; Shrben pr t
sqaruar keqkuptimet, ngatrrimet dhe gabimet; Evokimi shrben pr t aktivizuar
nxnsit, pasi t nxnit duhet kuptuar si nj veprimtari m shum aktive se pasive; Pr
nj arsyetim kuptimplot t qndrueshm dhe kritik nxnsit duhet t prfshihen n
mnyr aktive n procesin e t nxnit; Prfshirja aktive i bn nxnsit t flasin dhe t
shkruajn me gjuhn e tyre; Arsyetimi fillestar dhe i vijueshm i bn nxnsit q t
vendoset interesi dhe qllimi pr shqyrtimin e tems dhe nxit t nxnit e qllimshm;
Gjenerimi i ideve pro dhe kundr ojn n krkime t mtejshme prmes zgjerimit t
fondit t pyetjeve q vijn nga nxnsit.

Arsyetim pr fazn e realizimit t kuptimit

Kjo sht faza kur lexuesi bie n kontakt me informacionin e ri. Kjo faz mund t
realizohet n mnyra t ndryshme duke lexuar, duke par film apo teatr, duke
dgjuar nj fjalim, duke br nj eksperiment, etj. Kjo sht nj faz e fuqishme t
nxni gjat se cils msuesit edhe pse duket e kundrta kan ndikimin m t ult tek
nxnsi. N kt faz pr t arritur nj t nxn cilsor nxnsve iu duhet t ruajn
pjesmarrjen aktive dhe krijuese.

Reflektimi yn rreth ksaj seance na sjell n mend diskutimet e bra mbi baz t
eksperiencave t nxnsve pr q punojn si ndikoi pjesa n reflektimin e tyre pas
leximit q iu b prmes insertit dhe sidomos ia vlen t ndalemi n aspektet
pedagogjike t ndikimit pr at se far sht br m tej. Pr realizimin e ktyre
proceseve ka shum strategji t msimdhnies q ofrojn nj t nxn t qndrueshm
dhe krijues.

N rastin ton teknika INSERT, me ann e s cils jo vetm u orientua drejt t nxnit
t kuptimshm por prmes ksaj teknike ne mundsojm kontrollin ndaj t kuptuarit
dhe t nxnit. INSERTI si teknik e mendimit kritik dhe krijues sht nj mjet i

149
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

fuqishm q i lejon nxnsit t kontrollojn gjallrisht shkalln e tyre t t kuptuarit

gjat leximit.

Shumkujt mund ti ket ndodhur t arrij n fund t faqes dhe t mos ket kuptuar
dhe mbajtur mend asgj. Por pa kontrolluar t kuptuarit leximi bhet i paqllimshm
dhe nxnsit nuk prfshihen gjallrisht n procesin e leximit. Shpesh ata e arrijn
leximin apo prvoja t tjera t nxni pa pasur detyra njohse. Faza e realizimit t
kuptimit sht kryesore n procesin e t nxnit, por mundsit e t nxnit mund t
vazhdojn pa ndonj ndikim nse nxnsi sht i prfshir n t.

Detyrat e ksaj faze jan: T mbaj nxnsin t prfshir; T ruaj interesin dhe ritmin
e vendosur gjat fazs s evokimit; T mbshtes prpjekjet e nxnsve pr t
kontrolluar t kuptuarit e tyre t nxis t pyeturin; T nxis mbajtjen e shnimeve; T
nxis krkimin e sqarimeve dhe qartsimin e informacionit; T prfshij nxnsit
pasiv n procesin e t kuptuarit; T nxis zbatimin e informacionit; T krijoj lidhje t
qndrueshme pr informacionin; T nxis analiz kritike dhe sintez krahasuese; T
bj t qndrueshme dijet; T nxis punn n grup; T zhvilloj shprehi t larta t t
lexuarit dhe t shkruarit; bashkbisedimi duhet t mbetet n qendr t kontekstit t
realizimit t kuptimit.

Reflektimi shpesh kjo faz harrohet gjat msimdhnies. Por kjo sht nj ndr fazat
m t rndsishme gjat msimdhnies sepse: Prforcohet t nxnit e ri; Rindrtohet
skema pr t prshtatur njohurit e reja; Merren njohuri t reja shtes; Ndodh t nxnit
e qndrueshm; Nxnsit pritet t shprehin me fjalt e veta gjykimin e tyre; Pritet t
ndrtohen plane t reja; Gjallrohet arsyetimi n thellsia. Arsyetimi sht i
qndrueshm; Shkmbehen n mnyr t fuqishme idet.

Struktura ERR dhe procesi i t nxnit

Nxnsit duke kaluar prmes ksaj strukture t t nxnit, provojn nj trsi sjelljesh
t nxni, e cila i on drejt prfshirjes frytdhnse t informacionit t ri me njohurit e
mparshme. Struktura ERR e zbatuar n msimdhnie u jep nxnsve nj prmbajtje,
e cila reflekton mbi prvojat e t nxnit. Kjo struktur i pajis nxnsit me nj kontekst
n t cilin ata mund: T gjallrojn t menduarit; T caktojn qllimet e t nxnit; T
sigurojn diskutim t pasur; T motivojn t nxnit; T prfshihen n mnyr aktive
n procesin e t nxnit; T nxisin ndryshime; T nxisin reflektim; T paraqesin
opinione t ndryshme; T bjn pyetje t ndryshme; T nxisin vet shprehjen; T jen
t sigurt pr t prpunuar informacionin; T zhvillojn mendimin kritik.

4.2.3. Rreth strukturs s veprimtarive msimore t mendimit kritik

sht e rndsishme q t prmendim se struktura e msiprme sht

njkohsisht proces msimdhnieje dhe t nxni. Si rrjedhoj nxnsit do t msohen
n t gjitha koht n t dy nivelet. Ata sigurisht do t msojn prmbajtjen, q sht
subjekti material i kursit. Msimdhnia m e mir sht kur ajo bhet e hapur. Kshtu
ata mund t shohin procesin e msimdhnies s hapur, t shpalosur. Ata mund t

150
 Albana Tahiri

msojn ta zbatojn procesin n mnyr t pavarur. Duke kuptuar njherazi

prmbajtjen dhe procesin e t nxnit afatgjat, ata bhen t aft pr ta prvetsuar
informacionin e ri dhe pr ta shndrruar at n njohuri t vlefshme praktike gjat
gjith jets s tyre. Por si lidhet kjo mnyr dhe struktur msimdhnieje me
mendimin kritik?

Sikurse kemi thn mendimi kritik krkon aftsi pr t gjykuar dhe pr t reflektuar se
far di dhe mendon dikush. Prpara se t ndodh kjo, nxnsit duhet t sjellin m
par njohurit dhe arsyetimin e tyre n nivel t vetdijshm. Shpesh nxnsit
dshtojn n risjelljen e njohurive t tyre t mparshme, duke e br kt m t
vshtir pr t reflektuar n lidhje me informacionin e ri dhe me terma t kuptimshm.

Duke dshtuar n gjallrimin e njohurive t mparshme nxnsit mund t jen

konfuz, t ken mendime t paqarta dhe kontradiktore, t cilat mund t pengojn t
nxnit e ardhshm. Pr t menduar n mnyr kritike sht e nevojshme q nxnsit t
njohin far din.

Reflektimi dhe analiza kritike krkojn qndrim t vmendshm dhe krijuese rreth
mnyrs sesi mund t zbatohen njohurit n arsyetimin e mparshm dhe sesi
arsyetimi i mparshm mund t ndryshohet pr t prshtatur informacionin e ri. Ky
sht nj proces aktiv. Ai krkon koh, vmendje dhe kujdes pr tu prmbushur. Ai
n mnyr tipike nuk mund t ndodh rastsisht. Nxnsit duhet t lejohen t
rikujtojn njohurit e mparshme dhe tu sigurohet nj proces q shpie drejt njohurive
t pazbuluara si dhe skemave t dobishme. Msimdhnia pr zhvillimin e t menduarit
bhet pr procese njohse (konjitiviste) dhe metanjohse (metakonjitiviste).
sht njohs sepse nxnsi duhet t t mendoj rreth prmbajtjes, rreth ideve dhe
arsyetimit, rreth informacionit dhe njohurive t prgjithshme. sht metanjohs, sepse
ata duhet t mendojn rreth t menduarit t tyre. Ata q mendojn n mnyr kritike
rreth t menduarit t tyre duhet t pyesin veten rreth shtjeve, si:
far mendoj un rreth ksaj? Si prshtatet ky informacion me ato q un di? far
mund t bj n nj mnyr ndryshe tani q kam kt informacion t ri? Si jan t
ndikuara bindjet e mia nga kto ide t reja? Mendimtart kritik jan aktiv, punojn
n mnyr sistematike, reflektojn ndaj njohurive baz pr t riprcaktuar vet dhe
kan si tipar mnyrn sesi e perceptojn botn e tyre ndaj rritjes dhe t nxnit.

Ajo q ndodh kur nxnsit bhen t vetdijshm dhe kontrollojn proceset e tyre
metanjohse, sht se bhen m t aft pr t dgjuar dhe kuptuar idet e reja, skemat
e reja, mnyrat e reja s vendosjes s informacionit dhe koncepteve s bashku.

Skemat e tyre bhen m t ndryshueshme dhe m pak t thyeshme, nga q rritet

shkalla e ndrgjegjsimit t sistemit t bindjeve t do njrit. Nxnsit bhen m t
aft t reflektojn pr informacionin e ri, sepse kan m shum leje dhe kontroll rreth
t menduarit t tyre. Ata jan m t aft pr t mir prdorur informacionin e ri, sepse
kan besim m t madh n aftsit e tyre pr t prfshir n mnyr t frytshme
njohurit e reja me njohurit e mparshme.

151
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

Prfitimet jan t shumfishta. Nxnsit e aft pr t mir prdorur n mnyr t

suksesshme procesin metanjohs dhe pr t menduar n mnyr kritike, jan m pak
t ndjeshm ndaj presioneve dhe tekave t trilluara apo t astit. Ata jan gjithashtu
m t hapur ndaj ideve dhe ndikimeve t reja, t cilat mund t trupzohen n mnyr
dobiprurse n skemat e tyre t tanishme.

S fundi, ata q mendojn n mnyr kritike, jan t aft t ndrthurin shum m

lirisht idet dhe informacionin, sepse ata e fillojn kt proces mbi nj baz njohurish
t familjarizuara dhe t vet dukshme. Duke qen t vetdijshm pr njohurit e tyre,
ata jan t prgatitur m mir pr ta prdorur n mnyr krijuese kt baz, si pr
zgjidhjen e problemeve, pr shprehjen e opinioneve, si dhe pr prodhimin e ideve t
reja.

Metodat dhe teknikat jan mjete didaktike, t cilat i shrbejn msuesit q t ver n
aktivitet trurin e nxnsit duke sjell kshtu nj frym bashkveprimi n qllim t
arritjes s objektivit msimor pedagogjik. Tashm msuesit n shkollat shqiptare
prdorin familje t tra teknikash e strategjish q mundsojn realizimin e suksesshm
t msimdhnies dhe teorin q nxnsi nx m mir duke vetvepruar.

Gjithashtu, n kt koncept, duhet t prfshijm edhe komunitetin n shtjet

shkollore si dhe shum faktor t tjer edukativ. Specifikimi i veprimtarive prve
qllimit q t realizojn objektivin ka si qllim t menduarit krijues t nxnsit.

Teknikat e prdorura pr t arritur qllimin e ors s msimit bjn t mundur

zhdrvjelltsin e nxnsve, metodat e reja apo teknologjia moderne mund t
ndihmojn n shkalln e inteligjencs, prmes gjetjes s teknikave t prshtatshme
msimore brenda nj ore msimi msuesi mund t ndrlidh aspekte t ndryshme
gjuhsore dhe komunikative. Prmes gjetjes dhe prdorimit drejt t tyre msuesi
njherazi v nxnsit n veprimtari msimore prmes t cilave ata edhe lexojn, edhe
shkruajn, edhe flasin.

N fushn e prdorimit t teknikave dhe strategjive nj klasifikim dhe grupim si m

posht sht nj risi e cila ofron praktika t reja n lidhje me gjetjen, prdorimin dhe
prshtatjen e tyre n dobi t t nxnit. Ky grupim mundson dhe ofron pr msuesit
nj lehtsi n gjetjen e tyre sipas qllimeve t prdorimit n strukturn e ors s
msimit. Kto teknika dhe strategji t cilat qarkullojn anemban globit, jan
hulumtuar dhe grupuar nga projektet e eksperimentuara, t cilat tashm jan kthyer n
shkolla t vrteta, n praktikn e arsimit shqiptar. Ajo q pritet sht q msuesit t
prshtaten me mir me to dhe tju gjejn vendin gjat prdorimit n strukturn e nj
ore msimore.

152
 Albana Tahiri

Tabela 1 Teknika dhe strategji pr msimin e gjuhs shqipe 78

Emrtimi Flasim Lexojm Shkruajm E R R

1. Stuhi mendimi(Brainstorming) + +
2. Harta e mendjes(Kllaster) + + + + +
3. INSERT + + + +
4. Di dua, t di,msova + + + +
5. Pesvargshi + + + +
6. DRTA/DLTA + +
7. PTP + + +
8. Rrjeti i diskutimit + + + +
9. Ditaret e te nxnit + + + +
10.Diagrami i Venit + + + +
11. Kubimi + + + +
11. Grupet e ekspertve + + + +
12. Imagjinata e drejtuar + + + + +
13. Diskutimi + + + +
14. Puna me projekte + + + + + +
15. Studimi i rastit + + + +
17. Gazetat e shkolls + + + + +
18. Ekspozitat e murit + + + + +
19. Minimsimi + +
20. Konferenca + + + + +
21. RAFT + + +
23. Diktimet + + +
23. Eseja argumentuese + + +
24. Multimedia + + + + +
25. Demonstrimi + + + +
26. Ilustrimi + + + + + +
27. Shpjegimi + + +
28. T pyeturit + + + + + +
29. Eksplorimi + + + +
30. Investigimi + + + +
31. Konsolidimi + + + +
32. Puna n grupe t vogla + + + + +
32. Loja n role + + +
33. Shprndarja e handaut + + + + + +
34. Teatri + + +
35. Gushkuqi rrethor + +
36. Turi i galeris + + + + +
37. Dora e fsheht + + + +
38. Videokonferenca + + + + + +
39. T treguarit e historive + + + +
40. Format pune si msimdhns + + +
41. Mendo puno n dyshe ndaj me t tjert + + + +
42. Karrigia e autorit + + + + +

78
Tahiri A,Tiran 2012,Msimi i gjuhs shqipe n shkoll prmes risive dhe ndryshimeve
aurikulare,fq 53,OMBRA GVG, Tiran 2012,

153
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

43. Lojrat msimore + + +

44. Kuize + + + + + +

Msuesit gjat puns s tyre t prdithshme pr msimdhnien dhe t nxnit zgjedhin

dhe przgjedhin teknika t ndryshme me ann e t cilave synojn t arrijn rezultate
dhe objektiva t caktuara. sht mir q kto teknika ti vendosin brenda nj tabele
organizuese pr ti grupuar dhe klasifikuar pr shrbimet q ato bjn dhe fazave t
strukturs q ato i prgjigjen. Kshtu le t vendosim n nj tabel t till disa teknika
q njohim deri tani, pr ta plotsuar dhe mbushur me tej at me t tjera teknika sipas
strukturs s mposhtme:

Tabela 2 Teknika msimdhnieje 79

Teknika t T puns n grup T t pyeturit T t shkruarit T t lexuarit

hulumtimit
Studimi i rastit Diskutimi Teknika e t pyeturit Ditari dypjessh INSERT

Projekti Puna n grupe t DRTA/DLTA Ruaje fjaln e Di/Dua t di/Nx

vogla fundit pr mua

Ekskursioni Teknika e Ekspozitat e murit Kubimi Tabela e konceptit

ndrthurjes
Vrojtimi Mendo/ Puno n Pyetje autorit Kllasteri DRTA & DLTA
dyshe/ Thuaja
shokut
Eksperimenti Loja n role & Loja n role Pesvargshi Grupet e eksperteve
stimulimi
Zbulimi -Grupet e Eksplorimi Tabela e konceptit Minimsimi Gazetat e
ekspertve. shkolls

Tashm sht e njohur metodologjia e zhvillimit t mendimit kritik prmes lexim

shkrimit. Strategjit dhe teknikat q prdoren pr ndrtimin e veprimtarive msimore
q lidhen me t folurin,t lexuarin t shkruarin dhe m gjer dhe kto jo vetm prmes
orve t msimit t gjuhs, por e t gjitha lndve msimore..Kshtu duke u aplikuar
dhe prdorur n or t ndryshme msimore,n faza t ndryshme t ktyre orve dhe
pr qllime t larmishme kemi mbrritur n nj pik,ku ne mund t klasifikojm n
nj mnyr funksionale kto strategji e teknika t zhvillimit t mendimit kritik dhe
krijues me qllim prdorimin me vend dhe me sukses t tyre.
Si prfundim n lidhje me problematikat e trajtuara n kt syth t ktij kapitulli do t
ndalemi n shtjen pr hyrjen e metodologjive s zhvillimit t mendimit kritik n
veprimtari msimore t msimit t gjuhs shqipe t tilla si n zhvillimin e proceseve

79
Tahiri A,Tiran 2012,Msimi i gjuhs shqipe n shkoll prmes risive dhe ndryshimeve
aurikulare,fq 52,OMBRA GVG, Tiran 2012,

154
 Albana Tahiri

komunikatave t t folurit t lexuarit dhe t shkruarit ,kan nj ndikim t madh n

procesin e t nxnit. Veprimtarit e zhvillimit t mendimit kritik jan gjith
prfshirse dhe reflektuese. Sa m i aft t jet msuesi n njohurit e ktyre
problemeve duke i aplikuar n orn e msimit aq m t zot bhen nxnsit,se prmes
tyre ata tregojn se far dallimi t bjn si n t folur, n t lexuar dhe t shkruar.
Prmes veprimtarive t zhvillimit t mendimit kritik nxnsit prfshihen
emocionalisht dhe n t gjitha perceptimet q do t ken mbi botn. Veprimtarit
msimore t zhvillimit t mendimit kritik ndikojn drejtprdrejt n prmirsimin e
aftsive folse, lexuese dhe shkruese t nxnsve. Ata prmes tyre mund t tregojn se
jan mendimtar kritik dhe reflektiv.

4.3. Rndsia e kreativitetit n msimin e gjuhs

4.3.1. Kuptimi mbi kreativitetin

Praktikat e sotme t msimdhnies dhe t nxnit efektiv gjithnj dhe m tepr

po transformohen dhe pasurohen me elemente t rinj duke i ardhur n ndihm procesit
t msimdhnies dhe t nxnit. Lvizje t gjera edukative fluturojn anemban globit:
T msuarit pr gjat gjith jets, Msimdhnia me n qendr nxnsin, Kreativiteti,
Mendimi kritik, Ndrveprimi, Msimdhnia e diferencuar, Standardet e t nxnit,
Klasat e organizuara me nivele nxnsish etj.80

Kaprcimi n kt mnyr, nga msimdhnia tradicionale n interaktivitet krijon

procese kritike t nxni q realizohen n forma t ndryshme, si: puna n grupe, me
projekte, me tema dhe aktivitete t tjera n bashkpunim.

Cilsia e lart e msimdhnies dhe t nxnit n kto modele dallon nga nj

marrdhnie komunikative e prkryer, bashkpunuese dhe plot gjallri. Ajo sht nj
pun e gjat praktike, ku kombinohen t gjitha shprehit komunikative: t folurit, t
lexuarit t shkruarit individual dhe n grup, sht nj proces n t cilin nxnsit jan
prfshir n nj bashkveprim inteligjencash: gjuhsore, motorike, artistike dhe m
gjer sht nj loj, nj marrdhnie komunikative aktive, pyetje- prgjigjesh, prmes
s cils nxnsit duke punuar n bashkpunim, gjallrojn n diskutime, n shpjegim
dhe demonstrim prmes metodave me n qendr nxnsit, t cilat japin konkluzione
dhe zgjidhje pr probleme dhe situata.

Vendi i veprimtarive kreative sht i gjithanshm dhe i kudondodhur, gjat seancave

t trajnimit dhe msimdhnies. Msuesi prmes tyre realizon veprimtari dhe qllime
msimore dhe edukative shum t fuqishme, t cilat mundsojn nj cilsi m t mir
t nxni dhe n nj koh m t shkurtr nga pjesmarrsit e grupeve t caktuara.
Veprimtarit kreative zgjidhen dhe prshtaten nga msuesit/trajnuesit sipas qllimeve
msimore, por edhe sipas cilsis s grupit me t cilin punon. Kshtu dallojm
veprimtari kreative q gjallrojn dhe zhvillojn probleme psikologjike t t nxnit,

80
A Jubani, Irida Hoti, Mimoza Gjokutaj, Msimdhnia e gjuhs shqipe prmes veprimtarive krijuese e
ndrvepruese, Sh.B. Shkronj pas shkronje, Tiran, 2013

155
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

probleme konceptuale t t nxnit, koncepte dhe vlera sociale t marrdhnieve

ndrkomunitare, argtuese etj.

Nse do t ndaleshim mbi konceptin e sakt mbi kreativitetin duhet t kuptojm n

radh t par kontekstin dhe perceptimin q kemi pr t. Kshtu prmendim
prkufizimin e dhn Kreativiteti dhe ndrveprimi jan veprimtari vitale dhe
marrdhnie t pandrprera midis msuesve me nxnsit dhe nxnsve me njri-
tjetrin pr t arritur suksese dhe cilsi n msimdhnie dhe n t nxnit e tyre, q
arrihet prmes prdorimit t sa m shum veprimtarive ndrvepruese, stileve t
larmishme t msimdhnies dhe t nxnit si dhe prmes teknikave bashkkohore t t
nxnit, t cilat nxisin zhivillimin e mendimit krijues, kritik dhe edukativ. 81

Kreativiteti n praktikat msimore

Kreativiteti n praktikat msimore mund t jet i dyfisht: nga ana tjetr nj kriter i
pranishm n momentin e planifikimit dhe t reflektimit n klas,nga ana tjetr ndarja
dhe pjesmarrja aktive e nxnsve. Nse msuesi, duke vepruar si nj shembull (n
kuptimin e sigurimit t nj modeli, pa prjashtuar nga analizat apo kritikat), tregon se
pr t qen krijues sht edhe stimulues duke i br ata pjesmarrs aktiv duke
kontaktuar me materialet e zgjedhura dhe detyrat, zhvillimin e nj qasjeje kritike ndaj
hapsirs gjuhsore dhe kulturore. Msuesi dhe kreativiteti i nxnsve prfitojn
shum nga nj politik e msimdhnies / t msuarit q promovon aftsit e
transferueshme. Kjo mund t ushqehet m mir me nj kombinim t analizs s
makrogjuhs dhe mikro karakteristika me prvoj t drejtprdrejt t gjuhs dhe
praktik n baz t teksteve t folura dhe t shkruara si dhe kontekstet e tyre.

Idet kreative shum shpesh stimulohen prmes diskutimeve n grup dhe duke pasur
kndvshtrime t ndryshme. N klas prmes teksteve autentike nxnsit do t
prjetojn gjuhn e synuar si ajo ndodh gjat interpretimit t shprehjeve t saj n
kontekst. Kjo mund t rritet nga tekstet folur me nj komponent vizual si gjenden
zakonisht n transmetimet televizive dhe filma, ku folsit dhe dgjuesit mund t shihet
n nj kontekst ndrpersonal dhe jo-verbal mund t vrehet cilat prforcojn
shkmbimet verbale, t tilla, si: funksionet paralinguistike gjeste, shprehja e fytyrs
dhe gjuha e trupit. Nxnsit gjithashtu duhet t marrin informacion t qart pr nj
msim m t ndrgjegjshm n msimin e karakteristikave semantike, gramatikore
dhe fenologjike. Me kt ndihm t komplikuar, nxnsit mund t jen vetkrijues n
procesin e tyre t t msuarit.

Msuesit mund t inkurajojn nxnsit q t marrin pjes aktive n klas, duke

promovuar nj atmosfer miqsore, reciprokisht t dobishme. Msuesit duhet t
angazhohen n aktivitetet e klass dhe tu krkoj nxnsve q dhe ata vet t japin
mendime vrejtje pr shtjet q lidhen me gjuhn. N kt mnyr nxnsit fillojn
t perceptojn se pjesmarrja n klas nuk sht nj aren pr t konkuruar, por si

81
A Jubani, Irida Hoti, Mimoza Gjokutaj, Msimdhnia e gjuhs shqipe prmes veprimtarive krijuese e
ndrvepruese, Sh.B. Shkronj pas shkronje, Tiran, 2013

156
 Albana Tahiri

nj pik takimi ku t msojn nga njri-tjetri. Pasi frika sht prishur dhe nxnsi
kreativitiv do t jet m i gatshm pr t thn fjaln dhe pr t shprehur veten m
leht.

Puna kreative e nxnsve shfaqet sidomos n nivelin e brjes s nj portofoli, brja e

nj projekti q sjell diskutime dhe debate gjat prezantimit, ose puna n role duke
prdorur nj varg dhe kombinime t aktiviteteve, duke kombinuar zhanret, shqisat,
periudha n internet etj. Stimulimi dhe mbshtetja e puns s nxnsit jasht klass
sht nj zon n t ciln ata demonstrojn kreativitetin. Puna e ndrtimit t nj
portofoli mund t jet nj motivim i fuqishm pr nxnsit q t angazhohen pr t
prezantuar veten sa m mir.

Kreativiteti nuk sht nj veprimtari q kryhet leht nga nxnsit. Ai krkon nga
msuesit njohje t mira t konceptit ,t mendimit q e mbshtesin at si dhe do
vmendjen dhe kohn ku do t prfshihen kto veprimtari kreative. Kto veprimtari
kreative krkojn prgjegjsi t mdha si nga msuesi dhe nga nxnsi. Pr qllimet e
msiprme msuesit duhet t jen t prgatitur pr ti dhn prgjigje nj grup
pyetjesh q e sigurojn at nse sht n rrugn e duhur gjat zbatimit t veprimtarive
kreative. Kshtu do t ishte me vend q tju jepnim prgjigje pyetjeve si m posht.

A sht e duhura ajo q ne bjm n t gjitha komponentt e msimdhnies? A kemi

dyshim, eksplorojm, eksperimentojm, zbulojm gjra kur prgatisim materiale
msimore? Gjat prgatitjes s materialeve, nuk jemi hapur t ndajm n eksplorimet
tona dhe gabimet me kolegt e tjer? Institucionet tona a ofrojn seminare pr
zhvillimin e stafit, dhe mundsi t tjera t lidhura, me krijimtarin? A sht ndjekja
krijuese nj pjes thelbsore e programit msimor?

Pr t njohur perceptimin e msuesve n lidhje me kto problematika realizuam nj

pyetsor.

Tabela 1. Perceptimi i msuesve n lidhje me kreativitetin

Problematika Aspak Pak Mir Mesatar Shum

A ju ofrojm mundsi (t 5% 28% 30% 23% 14%

mjaftueshme) n klas pr t br
pyetje, eksplorim, eksperiment dhe
zbulim?

A sigurojm nj mjedis t sigurt, dhe 10% 28% 12% 30% 25%

jo-gjykues ku mund t bhen gabime
dhe t korrigjohen?

A reagojm pozitivisht kur nxnsit 0% 50% 20% 20% 10%

bjn gabime?

A kemi krijuar mundsi pr t treguar 5% 10% 35% 30% 20%

se gabimet mund t trajtohen dhe
korrigjohen ?

157
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

A dim ne se sa t mir jan ata n 0 30% 10% 35% 25%

dika? Sa shpesh?

A kemi njohuri t mjaftueshme pr 0 20% 40% 30% 10%

nxnsit tan: far ju plqen, nuk ju
plqen, talentet, interesat, stilet e t
msuarit, etj?

A ju sigurojm mundsi t 0 35% 18% 22% 25%

mjaftueshme nxnsve q t
angazhohen n vet prgatitje t
materialeve msimore?

A kemi t prfshira llojet krijuese t 0 27% 10% 38% 25%

ushtrimeve n t dy materialet tona
msimore dhe vlersuese?

A jan nxnsit tan t motivuar 0 5% 25% 32% 38%

mjaftueshm n klass?

Grafiku 1 Perceptimi i msuesve n lidhje me kreativitetin

Pr t krijuar profilin e krkuar t njeriut t formuar nga nj sistem edukimi,

patjetr, problemi duhet par s pari n formimin e tij t prgjithshm gjuhsor deri
n at se sa kjo gjuh q ai mson si gjuh mm i jep atij kompetencat pr tju
prgjigjur krkess apo parimit pr t qen krijues, zbulues, shpiks. T jesh i till do
t thot t kesh aftsi t integrosh dijet nga fusha t ndryshme t dijes, gj e cila tek
do individ arrihet vetm ather kur msimi i gjuhs amtare sht orientuar drejt
zbatimit t ktij parimi.

158
 Albana Tahiri

4.3.2. Faktort q pengojn kreativitetin e nxnsve dhe msuesve

N vlersimin e krijimtaris, shumica e njerzve, duke prfshir msuesit, nuk

jan n gjendje t bjn dallimin mes asaj q sht krijuese dhe far ata personalisht
plqejn. Nse dika sht prodhuar dhe q, sht e para plqyeshme pikrisht nga
msuesi nuk sht domosdoshmrish krijuese. Vlersimi i krijimtaris sht shum i
vshtir. Pr t punuar n mnyr kreative, nxnsit kan nevoj pr pavarsi,
lirshmri. Strategjit e t msuarit, teknikat dhe materialet e prshkruara duhet t jen
nxitse n kt proces. Kreativiteti sht i inkurajuar nga materiale me baz autentike,
duke kombinuar materiale burimore n mnyra t reja.

Kreativiteti n sistemin arsimor sht i njohur gjersisht kryesisht duke hulumtuar n

krkime, por msuesit aktivitetet krijuese t cilave kan t bjn me lojrat gjuhsore
i nnvlersojn n mnyr sistematike. Dhe nga ana tjetr deri n nj shkall m t
madhe ose m t vogl, teorikisht institucionet inkurajojn personelin pr t
prditsuar n lidhje me metoda t reja dhe qasjet msimore.

Dy faktor t tjer pengojn kreativitetin n msimdhnie, nxnsit shpesh her vijn

me pamje tepr t lodhur dhe q bjn t mungojn mundsit pr t'u angazhuar me
format kulturore t komuniteteve dhe mundsi pr tu prqendruar n ide q jan me
interes, por m s shumti kur kto aktivitete nuk bashkangjiten dhe me vlersime t
veanta. Faktor tjetr ky sht shpesh paaftsia, pr t drejtuar msimin dhe ather
msimi kthehet nj presion, ku msimi i vrtet sht zvendsuar me testime q
shpesh jan t pakuptimta. Pr m tepr, ata gjithashtu kan tendenc pr t shfaqur
mungesn e t kuptuarit t rregullave gramatikore, e cila prodhon dshtimin pr t
prvetsuar gjuhn. Nxnsit e prekur nga ky shqetsim mund t ndihen t bllokuar
pr t'u prballur me sfidn e krkuar nga pritshmria e kohs.

I shpjegojm nxnsve se ata duhet t dgjojn me shum kujdes pr historin qe jemi

duke lexuar, nuk ju themi atyre se far do t bjn kur t mbarojm leximin. Lexohet
pjesa me z t lart, duke treguar do foto duke komentuar s bashku. Mbyllet libri
prpara se t lexohet pjesa e fundit dhe u krkohet nxnsve qe t shkruajn
prfundimin e historis.

Nxnsit mund t prfundojn punn n kompjuter n nj mjedis laboratorik.

Sigurisht krijimtaria sht e lir dikush mund t prdor vizatimin mund t prdor
boj, fur, llak, gom dhe fardo mjete t tjera t cilat mund ti prdor pr
ilustrimin e pjess.

Printimi i prfundimit dhe diskutimi i tyre n klas bn t mundur zhvillimin vizual,

psikologjik tek nxnsit. Ata vet me punn e tyre ndikojn n zhvillimin kreativ t
njri tjetrit, diskutimet sjellin zhvillimin dhe knaqsin e ors s msimit. Nxnsit
n prfundimin q duan t sjellin, mund ta mbyllin dhe me formn e nj poezie.

Ushtrimet ndihmojn nxnsit pr t hyr n kompetencat e tyre krijuese dhe pr t

prodhuar poezi t mir-hartuar. Msimi poezi mund t jet i ndrlikuar. Prqendrimi

159
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

shum n aspektetet teorike t poezis, t tilla, si: rima dhe forma poetike mund t
mbyt krijimtarin e nxnsve. Duke u kthyer nxnsve lirshmri me stilolaps dhe
letr, si edhe udhzimet, pr t shkruar nj mbyllje nga ana tjetr, mund t rezultoj
n fjal t lodhshme pr nxnsit. Pr t ndihmuar nxnsit qe t arrijn kt ekuilibr
delikat dhe t krijimtaris nuk sht e leht.

Teknikat e mposhtme i prdorin poett pr t msuar dhe frymzuar studentt e t

gjitha moshave.

T jet dika tjetr. Fmijt kan dika n mendjen e tyre. Ajo mund t jet nj pik
shiu, nj autobus shkolle, ose nj krcell i grurit. Pyesni klasn pr sugjerime dhe
shkruaj ato. Pastaj ju krkoni do nxnsi pr t zgjedhur nj t till. Ata duhet t
jen n kt objekt dhe duhet t tregojn se far shohin, ku shkojn, dhe sa t vjetr
jan ata. Ata madje mund t prbjn nj biografi t vogl t objektit t tyre.

Karnavalet npr dyer. U krkohet nxnsve t imagjinojn sikur jan pjes e nj

karnavali... Ata shohin nj djal shum t uditshm q zhduket n nj hapsir dere
q n nj far mnyre nuk ishte aty disa sekonda m par. Ata ndjekin djalin, dhe
duhet t tregojn se far ndodh do her q ata jan npr dyer. Ku kan shkuar?
far mendojn ata?

Grev nga ushtrimi. Pr kt ushtrim, studentt japin nj list e sugjerime pr tema t

ndryshme pr t shkruar rreth tyre. Ata t gjith shkruajn n t njjtn tem. Ne kemi
br nj list t fjalve dhe nxnsit kan pr t shkruar nj poem q nuk prdorin
asnj prej fjalve nga lista jon. Kjo detyron nxnsit t jen m krijues. Kto teknika
sjellin prfitime t shumta: msuesi mund t vlersoj nse nxnsit vrtet kan
zotruar materialin dhe se si, procesi i matjes s t kuptuarit t nxnsve n shum
raste sht edhe se si msuesi sjell kto praktika n klas, vet natyra e ktyre
vlersimeve drejton interaktivitetin dhe sjell disa prfitime. Nxnsit ringjallen nga
pasiviteti i tyre. Kto teknika shpesh duhet t perceptohen me sukses n transmetimin
e leksioneve duke br t mundur t msuarit t nxnsve.

Foto dixhitale. Shfaq pr nxnsit nj imazh pa shpjegim, u krkon atyre t

identifikojn / shpjegojn at, dhe t justifikojn prgjigjet e tyre. Ose u krkohet
nxnsve q t shkruajn n lidhje me t duke prdorur terma nga leksionet, apo pr t
prmendur proceset dhe koncepte t treguara. Gjithashtu mund t punohet edhe n
grup.

Mendoni pushim. Bj nj pyetje retorike, dhe lejo jo m pak se 20 sekonda nxnsit

q t mendojn pr problemin para se ta shpjegojn. Kjo teknik inkurajon nxnsit
q pr t marrin pjes n procesin e zgjidhjes s problemeve edhe kur diskutimi nuk
sht i realizueshm. Ju krkon nj prgjigje me nj fjal, kthimi i prgjigjes q do t
japin nxnsit, tregon shkalln e t kuptuarit.

Msime piksimi. U krkohet nxnsve t kryejn pes hapa: t dgjojn, t ndalen, t

reflektojn, shkruajn dhe t japin reagime. Krkohet q nxnsit t listojn disa ide

160
 Albana Tahiri

n lidhje me pikat kryesore t nj teme. Ky hap sht i dobishm pr fillimin e tems

s re. Nxnsi bhet dgjues i puns dhe vet monitorohet.

Debat i detyruar. Nxnsit debatojn n ifte, por duhet t mbrojn ann e kundrt t
tyre t mendimit personal dhe gjysma e klass t marr nj pozicion, gjithashtu dhe
gjysma tjetr ku t prballen me njri-tjetrin. do nxns mund t flas vetm nj
her, n mnyr q t gjith nxnsit n t dyja ant mund t angazhohen n kt
shtje.

Fjalkryq. Krijo nj fjalkryq nga studentt pr t rishikuar termat, prkufizimet, apo

konceptet para nj testi.

Shembull veprimtarie; N kt aktivitet nxnsit n heshtje do t veprojn me nj

shumllojshmri t foljeve dhe ndajfoljeve.

Fjal kye: folje, ndajfolje, gramatika, pantomims, veprim.

Materialet e nevojshme. Grup fjalsh t etiketuar si folje (me kusht pr tu prdorur)

Grup fjalsh t etiketuar si ndajfolje (me kusht pr tu prdorur). Ky aktivitet i gjall
do t prforcoj konceptet e foljes dhe ndajfoljeve.

Paraprgatitor, krijojm dy grupe me etiketa; secili grup duhet t ket ngjyrn e

vet. Bni t paktn nj kart pr do student n do ngjyr. Kartat e indeksit apo letra
t prer n A4 q ata t punojn .

Krijo nj grup kartash me folje (letra t nj ngjyre) t paktn nj kart me 10 folje pr

nxns. (Shih listn foljeve model n fund t formatit.) Krijo nj grup t kartave
ndajfolje n kartat me nj ngjyr. (Shih listn ndajfolje model n fund t formatit.)
Ndahen kartat n dy grupe letra me folje me kok posht t grumbulluara n nj
vend,letra me ndajfolje me kok posht t grumbulluara n nj vend.

Kjo loj mund t luhet me t gjith klasn ose n grupe. Nj nxns nga grupi i
foljeve nxjerr nj letr nga grupi i foljeve. Pa folur, me pantomim duhet t tregoj
prmbajtjen e fjals. Nxnsit e grupit tjetr duhet t gjejn fjaln. Prgjigjja e sakt
do t shoqrohet me 1 pik pr nxnsin (grupin tjetr).

Ather i njjti nxns zgjedh nga grupi tjetr i letrs (ndajfoljeve).Nxnsit duhet t
veproj at si ajo lidhet me foljen me pantomim. Kur dikush supozon ndajfoljen e
duhur, ai person fiton 2 pik.

Gjat ktij aktiviteti udhzohen studentt n lidhje me rolin e ndajfoljeve: ndajfoljet

modifikojn ose t kufizojn veprimin, folje q sht duke u zhvilluar n nj
fjali; ndajfoljet japin informacion m specifik se si veprimi sht duke u kryer.

Pr shembull, t hahet,veprimi mund t parashikohet. Por veprimi i t ngrnit mund t

kryhet n mnyra t ndryshme. Ushqimi shpejt krijon nj imazh shum t ndryshm
vizual se imazhi q ju merrni nga dikush hahet mendueshm. Secila prej ktyre
ndajfoljeve modifikon foljen hahet n nj mnyr t ndryshme.

161
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

Pjesa e knaqshme e ksaj loje sht se folje-ndajfolje, prshtaten s bashku. Pr

shembull, nj nxns mund t trheq ngrn dyshim apo grmoj qetsi. N kt
rast krijohen vshtirsi dhe mund t mos merren pik.

Loj n ekipe. Studentt gjithashtu mund t luajn loj n dy ose m shum ekipe. N
qoft se duke luajtur n ekipe, ju do t doni t jepni nj alternativ, ku nj nxns nga
do ekip przgjedh nj student t dyt nga do ekip. Ju mund ti jepni ekipit pr do
nxns nj mundsi t par pr t hamendsuar foljen dhe ndajfoljen. N qoft se ai
ose ajo nuk e gjen brenda kohs s caktuar do ti jap t drejtn pr ta gjetur antart e
ekipit tjetr (jasht grupit), duke fituar pikt e caktuara.

Lista folje. M posht sht nj list e foljeve q mund t prfshihen n kartat e

juaja. Kjo list sht vetm nj "starter" list. Nxnsit duhet t ndjehen t lir pr t
shtuar apo pr tu hequr:

argumentoj sulmoj mbaj festoj

flas ngjit akuzoj qaj
pres grmoj pi ngas
ra ha gzojn ekzaminoj
krcej shkelmoj puth trokas
qesh shpie l dgjoj
hapur lyej kryej luaj
pikoj lutem drejtoj brtas
krkoj shaj shtrngoj mbyll
kndoj fle flas hap
studioj fshij diskutoj shijoj
msoj mendoj krcnoj hedh
prek eci laj valzoj

M posht sht nj list e ndajfoljeve q mund t prfshihen kartat tuaja. Kjo list
sht vetm nj "starter" list. Ndjehen t lir pr t shtuar ose pr t hequr:

rastsisht me inat me shqetsim keq

verbrisht me guxim pak vrullshm
qetsisht kujdesshm kujdes me guxim
me dyshim leht seriozisht me entuziazm
ashpr pa mend mendurisht butsisht
gzueshm ngadal me lakmi pr fat t mir
trishtueshme Mendueshm shpejt qet

Duke pasur parasysh dhjet fjali, studentt do t qarkojn sakt ndajfoljen n do

fjali.

162
 Albana Tahiri

Veprimtari msimore 2. N kt msim, i cili nxit nxnsit t mendojn pr tingujt e

poezis dhe t gzojn leximin e tyre. Nxnsit do t shprehin plqimin dhe
vlersimin pr tinguj e poezis,t zhvillojn aftsin pr t lexuar poezi me z t lart
n mnyr ekspresive,t zhvillojn aftsit gjuhsore.

Fjal kye, poezi, letrsi, art, gjuh.

Qasje n internet pr t vjel vargje nga kng t ndryshme q plqejn,nxnsit do t
duhet t prdorin kompjuter dhe diktofon. Pamje e t gjitha poezive si dhe vizatimet
e animuara me z do te jen t pranishme n monitorin kryesor apo edhe n
kompjuterin individual. Lexohet me z t lart poema e przgjedhur ose nj krijim
nga grupi i nxnsve. Pyesni nxnsit, nse ata e din se cili e shkroi poemn q kan
przgjedhur. Diskutohet se far ka dashur autori t thot. Pyesni nxnsit se cilt jan
poett q ata dshirojn ti lexojn m shum.

U thuhet nxnsve se ata jan duke krijuar nj koleksion buqet me poezi. N

monitor vendosen pjes audio-vizive t poemave q nxnsit plqejn. Kur do
nxns ka gjetur nj poem, pyesni nxnsit nse duan t recitojn poezi pr t br
m pas leximin. Nxnsit dgjojn veten e tyre duke lexuar poemn. N qoft se ata
jan t knaqur me regjistrimin e tyre dgjohet dhe pyeten pr ndjesin q kan pr
shqiptimin e fjalve. Nxnsit dgjojn njri-tjetrin pr poezin. Inkurajohen nxnsit
t shpjegojn pr klasn pse ata zgjodhn poemn dhe far atyre u plqyen m
shum n lidhje me t. Nse ju keni nj web faqe t klass, ju mund t ngarkoni poezi
aty pr klasat e tjera, pr ti dgjuar edhe ato. Nxnsit vlersohen pr pjesmarrjen e
tyre n aktivitet dhe mnyrn e interpretimit..

Si prfundim

Veprimtarit krijuese jan nj pasuri e madhe didaktike t cilat ndikojn dukshm n

gjith prfshirjen e nxnsve n situata t larmishme t nxni n t lexuarit, t
shkruarit. Ato mund t ndihmojn shum edhe n perceptime t ndryshme t dijeve
nga temat e gramatiks. Modelet q ofruam jan vetm disa q na japin mundsin pr
t par ndikimin e tyre n situata t ndryshme t nxni. Ndrveprimi dhe kreativiteti
prbjn nj shkall t madhe didaktike e cila ndikon drejtprdrejt n msimdhnie
,nxnie n klasat ku ato prdoren. Veprimtarit kreative krkojn saktsi gjuhsore
dhe nj perceptim t qart t synimeve dhe objektivave q duhen arrire.
Sot n botn e madhe t msimdhnies ofrohen botime pafund q i drejtohen shtjes
s ndrveprimit dhe kreativitetit. Msuesit duhet q jo vetm ti krkojn kto
veprimtari,por t jen dhe vet krijues.

163
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

4.4. Msimdhnia e integruar dhe me tema

Msimi integrues sht nj teori e t msuarit nj lvizje drejt msimeve t

integruara duke ndihmuar nxnsit t bjn lidhje me t gjith kurrikuln. Ky koncept
i arsimit sht i dalluar nga arsimi fillor dhe i mesm dhe njihet n trsi
kurrikulumit t integruar.

Msimi i integruar lidh aftsi dhe njohuri nga burime me prvojat; duke aplikuar
aftsit dhe praktikat n mjedise t ndryshme; shfrytzon pikat e ndryshme dhe madje
kontradiktore t mendimit; duke kuptuar shtjet dhe pozicionet; duke br lidhjet
brenda nj fushe midis kurrikulumit, ose n mes dijes dhe praktiks akademike.

Studimet mbi integrimin sjellin m mir at tradicionalisht t ndara n mnyr q

nxnsit mund t'i kuptoj nj kuptim m autentik. Bryan Smith shpjegon "kur nxnsit
mund t sjellin s bashku koncepte, metoda, apo gjuht nga dy ose m shum
disiplina apo zona t prcaktuara t ekspertizs n mnyr pr t shpjeguar nj
fenomen, pr t zgjidhur nj problem, pr t krijuar nj produkt, ose t ngrej nj
pyetje t re, ata demonstrojn t kuptuarit ndrdisiplinar"82.

Shfrytzimi i nj mjedisi loj pr zgjidhjen e problemeve, si pjes e konceptit t tre-

fish, teori-simulim-eksperiment laboratorik, pasuruar me komponent t teknologjis
wireless pr qasje informatave, sht fokusi i hulumtimit prmes integrimit lndor dhe
kompetencave

Nj parim i dyt sht q t krkoj nj qasje t zgjatur n kto ri e-Learning

paradigmat prtej kampus fizike arsimor, inkorporimi n kampuset virtuale. Nj prej
qllimeve t arsimit n kt koh sht q t siguroj nj qasje m t leht dhe
fleksibl t t msuarit e mundsive prmes prdorimit t teknologjis. Teknologjia e
zgjeruar t msuarit hap rrug pr hapsira t reja pr zhvillimin e msimit dhe t
aftsive. Teknologjis e msuarit mund t jet nj mjet jetik pr t pasuruar sistemin e
t msuarit n shkoll .

Teknologjia duhet t prdoret pr t ushqyer, pr t transformuar dhe pasuruar lidhje

t fort n mes msuesit dhe nxnsit dhe pr t nxitur m shum t msuarit aktiv me
nxnsin n qendr. Sot, njerzit duhet t jen t pajisur me njohuri pr t qen
kompetent, dhe me stimuj, t jen t motivuar. Bota e ideve t reja duke ndihmuar
individt pr t zhvilluar msimin e tyre, kritik dhe aftsit krijuese t menduarit
(Anderson, 1997). Vendet dhe IAL-t gatshm pr t prfituar nga kto mundsi t
reja, duhet t jet proaktive n nisjen e reformave t rndsishme dhe risit, dhe t
prqafojn ndryshime.

82
Senge,Peter.Nelda Combron-McCabe,Timothy Lucas, Bryan Smith,Janis Dutton,Art Kleiner.
Disiplina e peste, Shkolla e t nxnit, Botim Instituti i Studimeve Pedagogjike Shtpia
botuese&Shtypshkronja Kristalina-KH, faqe,408

164
 Albana Tahiri

Qasja e integruar pr msimdhnie ka pr objektiv krijimin e nj mjedisi unik virtual

dhe vzhgimin e dobis s lojrave dixhitale n procesin e msimdhnies dhe t t
nxnit n nj fush specifike pr integrimin e procesit dhe mbrojtjen e mjedisit. Dobia
e hapsirave virtuale t msimit si mjete edukative praktike n prgjithsi,tashm dal
e qart n do kompetenc edukative brenda dhe jasht shkolls. Perspektivat e
teknologjis loj kan rezultuar n zhvillimin e nj produkti arsimor pr t
demonstruar aftsin e edukatorve pr t nxitur aftsit kritike t nxnsit.

Teknologjit tregojn potencial t madh pr rritjen e efikasitetit t t nxnit t

nxnsve, pr shtrirjen e mtejshme n msimdhnies sht diskutuar dhe sht
vlersuar.

Perceptimet e msuesve t gjuhs shqipe rezultojn pro integrimit t teknologjis s

prditshme. Ata i shohin mjetet e teknologjis shum me vlera t cilat sjellin
ndryshimin n t nxnit,por kto ndryshime ata ende nuk jan t aft ti prvetsojn e
pr ti prdorur n situata t nxni pr t mos folur m tej pr prgatitje programesh
apo n metodik personale n msimdhnie. Kshtu n pyetsorin e mposhtm u
jemi drejtuar msuesve t gjuhs shqipe pr njohjen perceptimin dhe aplikimin e
integrimit ndrlndor,por edhe t teknologjisn procesin msimor

Tabela 1. Tabela e integrimit

QNDRIME PRO INTEGRIMIT QNDRIME KUNDR INTEGRIMIT

Integrimi parim i plqyeshm
Karakteristik pr kurrikula pr lnd t shkolls
s lart
I aplikueshm pr shkolln fillore
Gjuha e integruar edhe me lnd t tjera
Prmirson cilsin e t nxnit
Mundsohet prmes aplikimit t strategjive
ndrvepruese
Lehtson msimdhnien me n qendr nxnsin
Jo i plqyeshm
Jo pr mosha t rritura
Nuk duhet integruar gjuha me leximin
E pamundur t integrohet me lnd t tjera
Zbeh objektin e lndve
Kufizon prdorimin e mnyrave t msimdhnies
Msimdhnie me n qendr nxnsin por pa
arritje konkrete pr lndn

Sigurisht q integrimi shfaqet si nj risi didaktike zbrthimin fushn e koncepteve nga

fusha e gjuhs dhe letrsis prmes prpunimit t materialit n rubrika prkatse t
cilat orientohen s pari nga shkallt e taksonomive pr t nxnit, nga orientimi drejt
t nxnit t diferencuar, n gjith prfshirjen e nxnsve n veprimtari t prbashkta
msimore prmes puns n grup dhe m gjer dhe prmes veprimtarive hulumtuese,
puns me projekte etj,t cilat krkojn kompetenc t shumfishta pr t qen t
suksesshm.

165
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

Tabela 2. Qndrimet e msuesve n parimet e integrimit

Problematika Aspak Pak Mir Mesatar Shum

Parimi i integrimit n lndn tuaj a sjell ndryshim pr ju ? 0 0 35 25 40

Teknikat dhe metodat e msimdhnies mundsojn integrimin lndor? 0 0 45 24 21
A mundson msimdhnia me n qendr nxnsin n integrimin 5 10 42 28 15
ndrlndor ?
A sht i vshtir planifikimi nga msuesi i nj kurrikule t integruar? 25 10 22 18 25
Keni provuar t bni msime t integruara duke nisur nga gjuha? 12 15 31 25 17
Keni provuar t bni msime t integruara duke nisur nga leximi? 5 10 34 26 25
A mundsojn lojrat integrim dhe cilsi n t nxn? 30 20 30 10 0
Sa e gatshme jeni t bni msimdhnie t integruar ? 4 18 25 27 26

Si shihet nga kjo tabel ka nj mas msuesish rreth 20% nuk e njohin dhe plqejn
integrimin,nj mas tjetr rreth 34% q e plqejn ,por q nuk e prdorin rregullisht
dhe masa m e lart46% q e plqejn dhe prdorin dhe hulumtojn pr ta zbatuar.

Grafiku 2. Qndrimet e msuesve n parimet e integrimit

Si shihet edhe nga tabela rezultatet m pozitive jan n favor t parimit t

integrimit, pavarsisht nga ngurrimi apo mos prvetsimi i s res duke u trhequr
nga tradicionalja.

Msuesit kan mirpritur futjen e risive t reja dhe se parimi i integrimit sht n t
mir t puns msimore. Shkrirja e shtrirja e njohurive ndrlndore q kan njohuri
t prbashkta dhe q pasqyrohen gjat procesit msimor duhet t prdoren pr nj t
nxn sa m konkrete, aq edhe shkencor. Lidhja ndrlndore e gjuhs me leximin e
bn kt t fundit m t konceptueshm. Aplikim n msimdhnien me n qendr
nxnsin, integrimi lndor, pun n grup, aftsia krijuese dhe ndrvepruese te

166
 Albana Tahiri

nxnsit nuk kufizojn prdorimin e mnyrave t msimdhnies, ku nxnsit jan

aktiv, gjat procesit msimor.

Parimi i integrimit zbatohet m mir jo vetm n fillore apo n nntvjeare, por

n t dyja ciklet si i ult dhe i lart. Produktiviteti i puns disavjeare sht i
dukshm dhe i prekshm.

N tr kto vite ndryshimesh t vazhdueshme, tekstet e gjuhs e t leximit jan

ripunuar duke marr parasysh sugjerimet e vazhdueshme t msuesve, jan prgatitur
materiale ndihmse kurrikulare me shum dukuri t tjera menaxhimi etj. dhe ajo q
sht m e rndsishme sht depolitizomi i teksteve, t cilat jan pasuruar me
element t rinj prmbajtjesore.

Shum dukuri pozitive, po aq dhe problematika pa fund po e shoqrojn kt

reform, q lidhen me prmbajtjen e kurrikuls, me prdorimin e teksteve, me
przgjedhjen e tyre e shum probleme t tjera. Kshtu duke kthyer vshtrimin n t
shkuarn e shkolls son mund t themi se; n tekstet e atyre viteve luftohej pr
transmetim empirik t informacionit, kurse sot kmbngulet n argumentin e ktij n
zbulimin e teknikave e metodologjive n funksion t ideve q ka prirjen e nj krkese
pr nj t msuar aktiv dhe krijues. Kjo krkes sht shprehje e nj shoqrie t hapur
ndaj t gjitha drejtimeve dhe rrymave.

M par n tekstet, programet q zbatoheshin n shkolln ton ka mbizotruar t

msuarit mekanik, trajtimi i siprfaqshm i vlerave m t spikatura, njanshmria n
analizat artistike.

Vitet e fundit jan br disa hapa t mir. Burimi aktual kryesor i procesit msimor
n arsimin parauniversitar jan tekstet shkollore. Kjo ka br q msuesit t japin
msim vetm prmbajtjen e teksteve, pa prdorur burime t tjera alternative. Ndjehet
nevoja pr futjen e prshkallzuar t teksteve shtes dhe librave t tjer t referencs,
duke filluar n kt mnyr me krijimin e bibliotekave n klasa. 83

N kornizn e re t kurrikuls s gjuhs shqipe, parimi i integrimit ka qen qendror,

t gjitha alternativat n prdorim kan prcjell kt parim n mnyra t ndryshme.
Por ajo q duhet t theksojm sht fakti se nga njra alternativ n tjetrn vihen re
mnyra t larmishme t trajtimit t ktij parimi her her i kuptuar mir dhe her-
her i prfshir prmes zgjidhjeve spontane dhe empirike t autorve ,t cilt jan
prpjekur ta mishrojn kt parim n strukturn dhe prmbajtjen e teksteve q kan
prodhuar. 84

Nj element tjetr i cili mundson integrimin ka qen edhe marrdhnia e ndrsjellt

midis lndve gjuh dhe lexim dhe e lndve shkollore n trsi, prmes t cilave
sht krkuar q msimi i gjuhs t jet n qendr t vmendjes s synimeve dhe
objektivave t do lnde msimore, gj e cila sht e dukshme duke u nisur nga

83
Strategjia Kombtare e Arsimit Parauniversitar 2004-2015, f. 23
84
Korniza kurikulare e gjuhws shqipe,IZHA,2014

167
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

korniza kurrikulare dhe e mshiruar n do lnd shkollore. Msimdhnia e integruar

sjell nj risi t veant n arsimin ton, msuesit fillojn t mendojn e gjykojn me
nj kndvshtrim shum dimensional.

Prdorimi i teknikave dhe strategjive msimore n kuadr t nj ndrveprimi sht

nj aspekt tjetr q fuqizon integrimin. Ky komponent edhe pse nuk lidhet
drejtprdrejt me programin dhe tekstin sht elsi i do zgjidhjeje didaktike q bn
msuesi pr arritjen e objektivave msimore. Pr shtje t integrimit n lndn e
gjuhs shqipe opinioni pedagogjik shqiptar dhe specialist t ndryshm nuk kan
ndenjur indiferent. Ka pasur qndrime t ndryshme, ndr t cilat disa kan qen
mbshtets dhe disa refuzues. Ndr zrat m t dgjuar n kt proces vlersimi kan
qen A Jubani, Sh.Rrokaj B. Beci A.Marashi, Dh.Shehri, A.Tufa, etj., por edhe nga
zra specialistsh t fushs s msimit t gjuhs shqipe dhe msues q praktikojn
programet e reja.

Si prfundim,integrimi n lndn e gjuhs shqipe sht nj metodologji q sjell nj

zhvillim m t qndrueshm t t menduarit t nxnsve,t qndrueshme n nevojs e
koncepteve lndore. Integrimi brenda lnds siguron gjetjen e objektivave t qart e t
sakt dhe q ndjekin shkallt e taksionomis s niveleve. Si nj metodologji e kohs,
por e udhhequr nga shum kritere dhe parime,krkon nj prgatitje t lart t
msuesve dhe nj kurikul q mundson integrim dhe me lndt t tjera. Kompetencat
kye, t menduarit tashm n kornizn kurrikulare t msimit t gjuhs lejojn
bashkveprimin e tyre me kompetencat e fushave t tjera, duke sjell natyrshm
zbatimin e shum proceseve t t nxnit me mnyra t integruara. Duke qen gjuha
nj proces gjithprfshirs si kompetenc e objektivave edhe pr lnd t tjera,apo
ndryshe e integruar me t gjitha lndt shkollore.

4.5. Msimdhnia e gjuhs shqipe bazuar n kompetenca

omski duke iu kundrvn bihejviorizmit, besonte se t msuarit e gjuhs

prfshin procese mendore aktive dhe nuk sht thjesht formim i shprehive. Duke e
kundruar gjuhn si nj sistem t brendshm, ashtu si strukturalistt, omski i kushtoi
vmendje sistemit formal t gjuhs si prfaqsim mendor dhe jo siprfaqsor. Vepra e
Chomskit nuk pati nj ndikim t drejtprdrejt n praktikn e msimdhnies s
gjuhs. Idet e Chomskit pr nxnien e gjuhs amtare nga fmijt u shfrytzuan nga
teoricient e nxnies s gjuhs s dyt apo t huaj. Ata sugjeruan q t njjtat procese
t t nxnit (parimet e gramatiks universale, vendosja e (arametrave) mund
taktivizohen n msimin e gjuhs n moshn e rritur.85

Teoria e kompetencs komunikative e Hymes n vitin 1972 erdhi si reagim ndaj

Chomsky-it dhe kompetencs s tij gjuhsore t folsit ideal, t ciln ai e konsideroi
t paplot. Kompetenca gjuhsore e Chomsky-it i referohet njohurive t
pandrgjegjshme t rregullave gjuhsore q mundson prdoruesit e nj gjuhe t
caktuar t njohin dhe t gjenerojn struktura t sakta gramatikore. Sipas Chomsky-it,

85
Vivian Cook, Second language learning and language teaching, London, 1991

168
 Albana Tahiri

teoria gjuhsore s pari interesohet pr fols-dgjuesin ideal n nj komunitet

gjuhsor plotsisht homogjen, i cili e njeh gjuhn e tij n mnyr perfekte dhe n
prdorimin e gjuhs nuk ndikohet nga kufizimet e kujtess, trheqja e vmendjes dhe
gabimet gjat zbatimit t njohurive gjuhsore. 86

Duke pranuar rndsin e njohurive gramatikore, Hymes theksoi se pr t komunikuar

n mnyr efektive, folsit duhet t din jo vetm far sht e sakt ose e pasakt nga
ana gramatikore, por dhe far sht e prshtatshme nga ana komunikuese n nj
kontekst t dhn. Pr kt qllim, folsi duhet t ket m shum njohuri. Prve atyre
gramatikore, folsi duhet t ket njohuri t konsiderueshme sociolinguistike dhe
kulturore.

Pra, nse pr Chomsky-n, kompetenca prfshinte s pari njohurit abstrakte

gramatikore, kndvshtrimi i Hymes-it pr kompetencn komunikative ofron nj
kndvshtrim m t kuptueshm t teoris se far prfshin njohuria e gjuhs: jo
vetm njohuri n nivelin abstrakt ose ideal, por njohuri pr prdorimin e gjuhs n
kontekstin shoqror dhe respektimin e normave sociolinguistike t prshtatshmris
kontekstuale t gjuhs.

Pranimi i gjer i qasjes komunikative t msimdhnies s gjuhs ka rezoltuar n

interpretime dhe aplikime relativisht t ndryshme t saj.

Msimdhnia komunikative e gjuhs sht konsideruar m shum si nj qasje se sa

metod. Germain shpjegon se ky vshtrim i msimdhnies komunikative t gjuhs
ishte pr shkak se ajo merr parasysh objektivat dhe nevojat semantike t folsit dhe
ecuria e prvetsimit varet nga qllimet dhe nevojat e nxnsve. Ndrsa Savignon
(2001) e ka konsideruar si nj teorit kompetencs komunikative t prdorur n
zhvillimin e materialeve dhe metodave t prshtatshme n nj kontekst t dhn 87

Qasja komunikative e gjuhs, si shprehen Richards dhe Rodgers, ndonse ka baz

teorike n nivelin e teoris s gjuhs dhe t nxnit, ka vend pr interpretime dhe
ndryshime n nivel programi dhe organizimi.

4.5. 1. Kuptimi i situats s t nxnit

T nxnit me situata sht t nxnit q ndodh n t njjtin kontekst n t cilin

ai zbatohet. Lave dhe Wenger (1991) argumentojn se t nxnit nuk duhet par thjesht
si nj proces i transmetimit t njohurive abstrakte dhe t dekontekstualizuara nga nj
individ te nj tjetr, por si nj proces social gjat t cilit njohurit ndrtohen. Ata
sugjerojn se q t ndodh kjo, t nxnit duhet t vendoset n nj situat me kontekst
t veant dhe t zhvillohet brenda nj mjedisi t veant social dhe fizik.

86
Noam Chomsky, Aspects of the theory of syntax, Boston, MIT, Press, 1965, f.3
87
Whadson.A R,Tiranw 2004,Sociolinguistika ,shtpia botuese Dituria, Fq15,botim i dyt 2004

169
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

T nxnit me situata i mundson nxnsit t msojn nprmjet socializimit,

vizualizimit dgjimit, arsyetimit, reflektimit dhe imitimit. T nxnit fillon kur ata
prpiqen t zgjidhin probleme dhe t eksplorojn situata t jets reale pr t gjetur
prgjigjet e pyetjeve q kan ose pr t zgjidhur probleme. T nxnit me situata
prfshin pjesmarrjen e nxnsve n detyra q jan t ngjashme me zbatimet n botn
reale. Synimi i tij sht prmirsimi i t nxnit me an t motivimit t nxnsve dhe
krijimit t nj konteksti t pasur t nxni. Ai v m shum theksin tek konteksti dhe
zbatimi i njohurive se sa te memorizimi i fakteve.

Msimdhnia vendoset n kontekste autentike q i ndihmon nxnsit t msojn nga

prvoja reale dhe q transferohen lehtsisht. Nse e vendosim nxnsin n nj situat
t bots reale (kontekst autentik) ku t ndrveproj me individ t tjer, ather ai nx
(mson). Ka raste kur msuesit e shndrrojn mjedisin e klass n nj mjedis ku
nxnsit t ndjehen si n shtpi, gj q i ndihmon ata t ndjehen t lir dhe t
msojn lirshm. sht provuar q kjo metod ka ndikim t ndjeshm n aftsit e t
nxnit.

Prmes situatave t t nxnit, nxnsit jan n gjendje t zhvillojn aftsit dhe ti

prdorin ato saktsisht. Nprmjet tyre nxnsit fitojn prvoja q i zbatojn gjat
gjith jets. N procesin e t nxnit me situata, msuesi nuk shikohet si i vetmi
ekspert n klas. Roli i tij shndrrohet nga depozita e dijeve n at t lehtsuesit dhe
udhzuesit.

T nxnit me situata prfshin prdorimin n shkall t lart t teknologjis, pasi ajo

krijon mundsit e zvendsimit t demonstrimeve praktike. N situatat ku t nxnit
me situata nuk mundsohet, mund t prdoren simulime t ndryshme prmes
veprimtarive kreative.

Kurrikula mbi baz kompetencash sht kurrikul q ka si qllim t zhvilloj

kompetencat dhe sht e strukturuar mbi bazn e tyre. Ndrsa kompetenca n vetvete
sht kombinimi i dijeve, shkathtsive dhe qndrimeve t prshtatshme pr nj
kontekst t caktuar t nj situate t njohur ose t re, kompetencat ky jan ato pr t
cilat kan nevoj t gjith individt pr plotsimin dhe zhvillimin personal, pr
qytetari aktive, prfshirjen sociale dhe punsimin.

Zhvillimi i kompetencs tek nxnsit arrihet kryesisht prmes ndrveprimit t tij me

mjedisin e t nxnit. Sa mir, sa shpesh dhe sa shum ai ndrvepron me mjedisin jan
ata faktor q prcaktojn zbatimin e kompetencs prej tij. Dihet se kompetenca sht
e lidhur ngusht dhe shoqrohet gjithmon me situatn, familjen e situatave dhe
kontekstin ku kto vendosen. E par n kt kndvshtrim, do kompetence i
korrespondon nj situat dhe nj familje situatash ku ajo zhvillohet, ndrtohet dhe
prsoset. N trajtimin e situats, nj rol t veant luajn njohurit dhe prvoja q
zotrojn nxnsit. Zhvillimi i kompetencs gjat trajtimit t situats varet nga lloji
dhe numri i burimeve, t cilt i gjen dhe i prdor nxnsi. Nj kompetenc sht
realisht e ndrtuar vetm nse nxnsi e trajton plotsisht situatn n at mnyr q

170
 Albana Tahiri

pranohet edhe nga t tjert. Kompetenca sht rezultat i procesit t prkohshm,

dinamik, dialektik dhe ndrtues t trajtimit t situats; ajo nuk sht proces por
produkt i situats.

Kompetenca nuk mund t parashikohet dhe nuk mund t prcaktohet a priori; ajo
varet nga nxnsi ose grupi i nxnsve, nga njohurit dhe prvoja e tyre, nga kuptimi i
situats, nga ajo q mendohet se mund t bhet n kt situat, nga burimet q
zotrohen n kt situat etj. 88

Njohurit q ndrton nxnsi prmes veprimit n situata mund t vihen n zbatim

vetm kur nxnsi i ka t qarta situatat. Situatat jan thelbsore dhe t nevojshme pr
ndrtimin e njohurive nga nxnsi, por jo t mjaftueshme. Kshtu, n fillim nxnsi
koordinon veprimet e tij n situat, pra e trajton at n mnyr kompetente. Pasi ka
prfunduar n mnyr t knaqshme trajtimin kompetent t situats, nxnsi analizon
veprimin e tij duke qen jasht situats. Ai shpreh me fjal veprimet e tij, flet pr at
q ka realizuar, prshtat dhe riorienton veprimet e tij. Nga veprimi kompetent n
situat, nxnsi kalon n reflektimin mbi veprimet duke qen jasht situats.
Nprmjet ktij kthimi reflektues mbi veprimet e tij, nxnsi mund t shpreh me
fjal, at q ka realizuar efektivisht n situat. Pr pasoj, prmes ktij shpjegimi,
nxnsi koncepton trajtimin kompetent t situats, e prjeton s brendshmi dhe e
prvetson at. Ky trajtim kompetent i situats, i shprehur me fjal dhe prmes
veprimeve, bhet kompetenc e shpjeguar vetjake (reale). Kjo kompetenc e
shpjeguar, m pas mund t prgjithsohet, pr tu prshtatur n situata t reja.

Dilemat q kan msuesit e gjuhs shqipe n prcaktimin e situatave nuk lidhen vetm
me shkalln e qartsis s prshkrimit t tyre, por dhe sa t kuptueshme e t
rndsishme do t jen ato pr nxnsit. Si mund t barten ato n orn e msimit, n
mnyr q nxnsit t zhvillojn kompetencat pr t trajtuar situata jetsore? Pr
zgjidhjen e ktyre dilemave vjen n ndihm matrica e trajtimit kompetent t situats.

Matrica e trajtimit kompetent t situats (MTKS) 89

Situata Veprimet Burimet Vlersimi

Familja e situatave Kategorit e veprimeve Burime t ndryshme, t Pritshmrin pr

q lejojn trajtimin nevojshme pr trajtimin trajtimin e ktyre
kompetent t ktyre e ktyre situatave, situatave
situatave prmes veprimeve t
Shembuj situatash q prshkruara
i prkasin ksaj Shembuj veprimesh q Shembuj kriteresh
familjeje lidhen me trajtimin e
ktyre situatave

88
Situatat e t nxnit ,IZHA 2014
89
Situatat e t nxnit ,IZHA 2014,Kurikula e re

171
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

Formati i situats s t nxnit

N planifikimin e nj situate t nxni, msuesi merr parasysh:

1. Rezultatet e t nxnit (rezultatet e t nxnit t programit q realizohen

nprmjet ksaj situate).
2. Emrtimin e situats (titulli i situats).
3. Prshkrimin kontekstual t situats (prmbajtja e situats n kontekstin e
realizimit t rezultateve t t nxnit).
4. Veprimet e kryera pr trajtimin e situats.
5. Burimet (mjete, pajisje, burime t ndryshme, njohurit dhe aftsit paraprake
t nxnsve).
6. Vlersimin (kur situata quhet e realizuar).

Modele situatash t nxni. Gjuh shqipe

SITUATA E T NXNIT
Tema: T folurit Prshtatja n nj mjedis t ri
Rezultatet e t nxnit sipas kompetencave Burimet
a) T folurit pr t komunikuar dhe pr t msuar njohurit dhe shkathtsit paraprake t
Nxnsi: nxnsit
zgjedh formn e prshtatshme pr t prcjell informacionin, idet, teksti msimor
ndjenjat dhe pikpamjet e tij; informacione nga interneti pr fmijrin
merr pjes n biseda n grup me moshatart dhe t rriturit mbi si p.sh., intervista,
temn e mirseardhjes n shkoll duke pyetur dhe duke iu
foto ,video, foto
prgjigjur pyetjeve.
b) T dgjuarit e teksteve t ndryshme
Kompetencat kye
Nxnsi:
kompetenca dixhitale,
kupton, krahason dhe bn prgjithsime/diferencime/krahasime
kompetenca e t menduarit,
rreth situatave q dgjon
e puns n grup bashkpunimit e mikpritjes
jep mendimet dhe gjykimet e tij rreth situatave q dgjon apo
dhe respektit reciprok.
shikon
Kompetencat e fushs
c) T dgjuarit e e prshkrimeve prmes t folurit nga shokt e
Zhvillohet kompetenca e t folurit
vet
e prezantimit , e pasurimit t fjalorit me fjal
Nxnsi:
dhe shprehje me terma pr fusha t caktuara
shpreh plqimet dhe bn komentet e veta e tij duke i ilustruar me
tematike.
detaje dhe fragmente t cituara;
analizon mnyrn si shprehen shokt ,tonin,zrin pauzat .

Prshkrimi kontekstual i situats
Veprimtari paraprake
N kt or t par t fillim vitit, msuesi fton nxnsit q t przgjedhin nj foto t fmijris s tyre apo nj histori q ju
ka ndodhur gjat pushimeve t vers dhe flasim rreth historive q ju kan ndodhur duke dgjuar njri tjetrin dhe duke
treguar interes,humor, shaka etj
Zhvillimi i situats
Prezantimi i fotove t nxnsve dhe diskutimi rreth tyre
Gjat ors s par nxnsit ndodhen para situats M mungon nj shok, ka ardhur nj shok i ri N fund t prezantimit,
me ndihmn e msuesit, nxnsit tregojn se far u bri prshtypje m shum nga prezantimi i fotove. Nxnsit shprehin
mendime duke i lidhur edhe me ndjenjat q prjetojn ,duke gjetur arsye shkaqe , interesa, etj (bhet kujdes me prdorimin
e gjuhs, fjalve, bindse t kujdesshme, przgjedhja q ju bhet pa fyer nj shok t ri t ardhur n klas etj.).
Pun n grupe (Pun me grupe ekspertsh.)

172
 Albana Tahiri

Msuesi paraqet krkon q nxnsit t ndahen n grupe dhe t flasin pr situatn tre t librit dhe m pas nj prfaqsues
prezanton mendimet e grupit n kllasterin e mposhtm dhe ndan nxnsit n grupe. Secili grup punon pr njrn nga pikat
e mposhtme. N fund nxnsit plotsojn s bashku kllasterin dhe
Bashkbisedim me nj t ftuar pr fmijrin (t dgjuarit)
Bashkbisedim me shokun e ri. Nxnsit nisin t bjn pyetje duke e pyetur at pr gjithcka.
Familjen vendbanimin, shokt e mparshm, interes,lojrat,leximet q bn etj. N rast se n klasn e tyre nuk ka ardhur nj
shok i ri ata luajn n role ku njri prej tyre luan rolin e shokut t ri t ardhur n klas. Prmes ksaj situate krkohet q
nxnsit t prdorin mir fjalit pyetse duke prdorur fjal pyetse, si: Kush?, Ku?, Nga?, Si?, Pse?, etj.
Bashkbisedim rreth mnyrs se si duhet t komunikojm me t rriturit
Nxnsit japin edhe ide rreth mnyrs sesi duhet t komunikojn me nj njeri t panjohur t sapo takuar ku duhet prdorur
edhe etiketa veta e dyt shums.
Materiale nga interneti Pr kt or msimi mund t prdoren edhe materiale t nxjerra nga interneti nse ka e se shoku i
ri i klass dshiron ti prezantoj para nxnsve dhe shokve t rinj.
Nxnsit sjellin dhe prezantojn para klass momentet m t rndsishme t ditve t gzuara t pushimeve verore ,shok
t rinj q kan njohur, ndjenjat q kan kaluar kur jan ndodhur n mjedise t reja ,t panjohura m par. Nxnsit,
gjithashtu, japin vlersime pr njri tjetrin nisur nga mnyra sesi ata i kan treguar ngjarjet m t fundit nga jeta e tyre.
Duke ndrvepruar me tekstin nxnsit diskutojn rreth:
mnyrs se si prezantojn veten;
mnyra sesi bisedojn n dialog;
mnyra sesi veprojn dhe diskutojn n grup.(fjalori, toni, zri,ndalesat etj.
Tregimi dhe ritregimi i nj historie t plqyer ose nj ju ka ln m shum mbresa
Msuesi mund t przgjedh 1-3 histori q kan qen shum interesante dhe nxnsit mund ti ritregojn me qllim pr t
ndaluar n pjest me interesante t tyre dhe memorizimin e tyre nse ato ja vlen dhe nse mund t prdoren m von n
procesin e msimdhnies dhe t nxnit.

Vlersimi i nxnsve pr njri-tjetrin

Nxnsit n mnyr t hapur me njri tjetrin japin vlersime mbi mnyrn sesi jan prshkruar prvojat e njri-tjetrit,n
lidhje me krijimin e situatave t t folurit n nj mjedis t ri kur kan qen vet t rinj por edhe kur kan ardhur shok t
rinj (n klas,n lagje etj.)

Veprimet n situat
Prezantimi i fotove t nxnsve dhe diskutimi rreth tyre
Prezantimi i historive q tregohen nga vet nxnsit.
Prezantimi i vets s nj nxnsi t ri t ardhur n klas
Krijimi I nj mjedisi mikprits
Bashkbisedim n grupe dyshe dhe n grup duke krkuar respektimin e mnyrs se si duhet t komunikojm me
t rriturit dhe me bashkmoshatart.
Krkime n internet pr veprimtari t fmijve gjat ditve t pushimeve verore.
Vlersimi i puns s nxnsve pr njri-tjetrin
Vlersimi i situats
Kjo or msimi pr zhvillimin e kompetencn pr t folurin n lidhje me prshtatjen n nj mjedis t quhet e realizuar,
nse nxnsit e mi arrijn t tregojn histori, t prezantohen ,apo t pyesin pjestart e grupit n t cilin kan shkuar apo
kan ardhur miq t rinj me pyetje q nuk lndojn dhe krcnojn, q shprehin miqsi dhe bashkpunim dhe njkohsisht
kur prdorin fjalor dhe etik t prshtatshme pr situata q lidhen me prshtatjen n nj mjedis t ri t tilla si:shok i ri,
zhvendosur,miqsor, komunikues, arrijn t zgjedhin formn dhe gjuhn e prshtatshme pr t prcjell informacionin,
idet dhe ndjenjat e tyre rreth miqsis; kur bashkbisedojn me moshatart dhe t rriturit veprimtarit n grup ;
analizojn gjuhn e prdorur;
Koha msimore: Sugjerohet q kjo situat t zhvillohet 1. or.

173
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

Msimi 2 GJUH SHQIPE

SITUATA E T NXNIT
T folurit : Testi i t lexuarit
Rezultatet e t nxnit sipas kompetencave Burimet
c) T folurit pr t komunikuar dhe pr t nxn njohurit dhe shkathtsit paraprake t
Nxnsi: nxnsit
zgjedh formn e prshtatshme pr t prcjell informacionin, idet, teksti msimor
ndjenjat dhe pikpamjet e tij n lidhje me aftsit dhe interesat e tij
pr t lexuari; Kompetencat kye:
merr pjes n bised n grup me moshatart dhe t rriturit mbi Lidhja me fushat e tjera:
temn e t lexuarit rrefn dhe pyet shokt mbi aspekte t kjo tem lidhet me kompetenca kye t t
ndryshme t t lexuarit menduarit kritik,
Nxnsi:
kupton, krahason dhe bn prgjithsime/diferencime/ krahasime Kompetenca t fushs
rreth situatave interesave t shikove me vetn e tij Lidhet me kompetenca t fushs s t
jep mendimet dhe gjykimet e tij rreth situatave diskutohen n folurit
lidhje me t lexuarit dhe interesat personale
Nxnsi:
shpreh plqimet dhe bn komentet e veta e tij duke i komentuar
prgjigjet q ka dhn n testin e leximit
analizon mnyrn si shprehen shokt , tonin, zrin
pauzat,sigurin qartsin etj..
Mban shnime pr do pik t testit dhe pr do nxns
Prshkrimi kontekstual i situats
Veprimtari paraprake (plotsim i testit model t librit)
N kt or msimi q lidhet me njohjen dhe aftsit e nxnsve n t lexuar veprimtaria hyrse sht plotsimi i nj testi i
cili do t jet baz pr nxitjen e diskutimeve n lidhje me interes dhe aftsit dhe shprehit e nxnsve n t lexuar.
Zhvillimi i situats (prezantim pyetje prgjigje.)
Prezantimi i testeve t plotsuara nga t gjith nxnsit. do nxns prezanton testin e tij dhe t tjert dgjojn dhe pyesin
pr m tepr se ato q thot gjithsecili pr vete n lidhje me t lexuarit.
Prmes prezantimeve q i ndjekin me interes nxnsit njohin prvojat e njri tjetrit n t lexuar dhe aftsit e tyre folse n
lidhje me temn e t lexuarit, me interesat bjn edhe pyetje provokuese pr t msuar m tepr rreth njri-tjetrit.
N grupe diskutojn edhe pr shtjen e prdorimit t biblioteks dhe t marrjes s nj siprmarrje t vogl n lidhje me
pasurimin dhe mirmbajtjen e saj n shkoll
Hapi i tret (pun n grup) - Matja e shpejtsis s t lexuarit
Msuesja e ndan klasn n grupe me nga 5 nxns dhe iu cakton nj pjes tregim apo tekst tjetr dhe krkon q ata t
masin shpejtsin e t lexuarit t njri tjetrit n grup. m pas do grup prezanton shpejtsin e t lexuarit t njri tjetrit,
mesataren e grupit dhe m n fund mesataren e klass.
Msuesja iu le detyre q mbi kt mesatare deri n fund t vitit secili do t shtoj shpejtsin e t lexuarit edhe 10-15 fjal
n minut (por kjo mund te vendoset edhe ndryshe.)
Vlersimi i nxnsve pr njri-tjetrin
Msuesi krkon q nxnsit t bjn nj list dhe t vendosin emrat e shokve dh eta vlersojn at nga 1-10 pr at far
thot, pr mnyrn si flet dhe pr aftsit lexuese dhe interes q ka donjri n lidhje me t lexuarit . N fund nxirren
prfundime dhe bhen vlersime dhe bhet nj renditje duke i vendosur nga ai q ka marr m shum pik.

Veprimet n situat
Plotsimi i testit n mnyr individuale
Prezantimi i rezultateve t testit n grup
Prezantimi i para t gjithve rezultateve t testit.
Krijimi i nj mjedisi bashkpunues
Respektimin i njri - tjetrit gjat t folurit duke dgjuar me vmendje duke pritur radhn pr pyetje dhe duke iu

174
 Albana Tahiri

ln koh pr prgjigje t plot.

Matja e shpejtsis s t lexuarit
Vlersimi i puns s nxnsve pr njri-tjetrin
Vlersimi i situats
Kjo or msimi e cila kishte pr qllim pr zhvillimin e kompetencn s t folurin n lidhje me prezantimin na ana e
nxnsve t interesave dhe shprehive t tyre n t lexuar quhet e realizuar, nse nxnsit e mi arrijn t tregojn histori, t
prezantohen ,apo t pyesin pjestart e grupit n t cilin kan shkuar apo kan ardhur miq t rinj me pyetje q nuk lndojn
dhe krcnojn q shprehin miqsi dhe bashkpunim dhe njkohsisht kur prdorin fjalor dhe etik t prshtatshme pr
situata q lidhen me prshtatjen n nj mjedis t ri t tilla si:shok i ri, zhvendosur, miqsor, komunikues, arrijn t
zgjedhin formn dhe gjuhn e prshtatshme pr t prcjell informacionin, idet dhe ndjenjat e tyre rreth miqsis; kur
bashkbisedojn me moshatart dhe t rriturit veprimtarit n grup; analizojn gjuhn e prdorur;
Nxjerrin prmes llogaritjes rezultatet e shpejtsis s t lexuarit.
Koha msimore: Sugjerohet q kjo situate msimore/tem msimi t zhvillohet 2 or.

Msimi 3 GJUH SHQIPE

SITUATA E T NXNIT
T dgjuarit : Rrfime personale
Rezultatet e t nxnit sipas kompetencave Burimet
T dgjuarit pr t komunikuar dhe pr t nxn Histori t regjistruara
Nxnsi: Teksti msimor
zgjedh formn e prshtatshme pr t prcjell informacionin, idet, Foto q mund t strukturohen n nj
ndjenjat dhe pikpamjet e tij n lidhje me aftsit dhe interesat e tij tregimi cili mund t shrbej pr nj rrfim
pr t dgjuarit;
Mjete dixhitale diktofon,
merr pjes n bised n grup me moshatart duke treguar nj
magnetofon,celular ose tablet
dgjim t vmendshm ndaj situatave q iu ofrohen dhe iu

krkohet vmendje pr t marr i formacionin q vjen prej tyre si
nga rrfimet e msuesit,t njri-tjetrit apo edhe prmes mjeteve
Kompetencat kye:
elektronike /dixhitale t komunikimit.
Bashkpunimi,
Nxnsi:
Respektimi i t drejtave t njeriut,
kupton, krahason merr mesazhe / diferencon / krahason rreth
kompetenca dixhitale
situata,tekste, etj.
Pyet kur e ndjen t nevojshme pr ta qartsuar situatn.
Kompetenca t fushs
Dgjon me vmendje dhe shpreh interes dhe kuptimsi rreth asaj
Lidhet me kompetenca t fushs s t folur
q ka dgjuar mbi rrfimet e dgjuar a
zhvillimi i aftsive t t dgjuarit dhe t
Nxnsi:
reaguari ndaj situatave t caktuara n
shprehet dhe tregon histori vetjake dhe krkon nj dgjim t
lidhje me t folurin,pasurimi i fjalorit me
vmendshm nga t tjert rreth asaj q tregon
fjal dhe shprehje t etiks krkon leje pr
krkon vmendje nga t tjert
t folur, ndrhyn kur e sheh t nevojshme
bindet se t tjert e kan dgjuar me kujdes , kur ata nisin ti
tregon vmendje gjat dgjimit.
bjn pyetje rreth rrfimit t tij.
Pyet kur nuk e kupton dika q dgjon,
Vlerson mnyrn sesi jan shprehur nxnsit e tjer
krkon sqarime
Nxjerr n pah aspekte apo situata q i kan mbetur n mend
Bashkpunon n grup gjat dgjimit dhe pas dgjimit t situatave t
caktuara dhe rrfimeve personale t nxnsve t tjer.

175
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

Prshkrimi kontekstual i situats

Veprimtari paraprake (vrojtim i fotove t librit apo fotove t nxjerra nga msuesi prmes Power Point apo material t tjera
Hapi i par rreth ksaj teme/situat lidhet me vzhgimin q do t bjn nxnsit n fotot e librit f.19.Pr disa minuta rreth 5
nxnsit vrejn me kujdes. Ndrkoh msuesi iu jep nj krkes q mbi baz t vzhgimit t mendojn dhe t kompozojn
nj rrfim pr at ka shohin.
Zhvillimi i situats (dgjim i vmendshm prmes puns n grupe.)
Msuesi pas hapit hyrs n kt msim krkon q nxnsit t tregojm 1-3 rrfime t nxitur edhe nga situata hyrse e
vzhgimit t fotove t shfaqura n tekst..Por krkon q nxnsit t tregojn vmendje maksimale rreth rrfimeve q
dgjojn. Njkohsisht pas do rrfimi krkon edhe reagimin e nxnsve nse jan dakord me mnyrn sesi shokt e
przgjedhur tregojn rrfimet. Msuesi n kt ndrhyrje krkon edhe variantet e atyre q ndrhyjn. Kjo situat
dgjimore zgjat aq sa msuesi mendon se nxnsit kuptuan dhe nxorn n pah fabuln e dhn prmes figurave t librit
(apo ndonj materiali tjetr figurativ q nxit rrfimin).
Hapi tjetr q vijon lidhet shfaqjen e disa rrfimeve t incizuara m par nga nxns t ndryshm. Gjat ktij moment
msuesi krkon vmendje maksimale .
N prfundim t dgjimit msuesi krkon q nxnsit n grupe(t vendosur q n hyrje t ors s msimit. Tju prgjigjen
pyetjeve t tekstit n lidhje me situatat q dgjuan. Ky ushtrim bhet n pun n grupe me qllim menaxhimin e mir t
kohs dhe gjith prfshirjen e t gjith nxnsve n kt situat t nxni, n lidhje me dgjimin.
Hapi vijues lidhet me rrfimet personale t nxnsve n grup. donjri prej nxnsve tregon nj rrfim personal, shokt e
grupit e dgjojn dhe pyesin ose i japin vlersime. Tema e rrfimeve jan t ndryshme dhe lidhen me lojn t msuarit
pushimet etj. Nxnsit e zgjedhin vet temn pr rrfimin e tyre n grup.
Hapi i fundit i situats n lidhje me t dgjuari lidhet me przgjedhjen e nj pjestari t grupeve baz dhe vlersimi I
rrfimit mbshtetur n pyetjet e ushtrimit 4 t librit.
Vlersimi i nxnsve pr njri-tjetrin
Vlersimi i ktij msimit do t mbshtetet n vlersimet q do t japin nxnsit pr njri tjetrin pr mnyrn se sa t
vmendshm u treguan, pr mnyrn sesi rrfyen tregimet e tyre, pr fjalorin q prdorn, intonacionin tonin etj.
Msuesja bn edhe nj prmbledhje vlersimi pr tr orn e msimit dhe pr nxns t veant.
Veprimet n situat
Vzhgim i fotove t tekstin
Prgatitja pr rrfim
Realizimi i rrfimit mbshtetur n fotot e tekstit
Prgatitja pr rrfime personale
Realizimi i rrfimeve n grup
Vlersimi rrfimeve personale

Vlersimi i situats
Kjo or msimi e cila kishte pr qllim pr zhvillimin e kompetencn s t dgjuarit n lidhje me dgjimin e rrfimeve
personale nga ana e nxnsve t interesave dhe shprehive t tyre n t lexuar quhet e realizuar, nse nxnsit e mi arrijn
t tregojn histori, t prezantohen ,apo t vlersohet si e realizuar n momentin kur nxnsit reagojn ndaj rrfimeve t t
tjerve bjn pyetje, organizojn rrfimet e tyre dhe ja u prezantojn nxnsve t tjer duke krkuar vmendje maksimale
prej tyre.

Koha msimore: Sugjerohet q kjo situate msimore/tem msimi t zhvillohet 1 or.

176
 Albana Tahiri

KREU V

STRUKURA DHE MODELE MSIMDHNIEJE

5.1. Modele msimdhnie q nxisin zhvillimin e mendimit kritik

5.1.1. Modele msimi q mbshteten n parimin e integrimit

ndrlndor, t msuarit me tema dhe me projekte.

5.1 2. Msime model q mbshteten n parimin e t msuarit me

kompetenca

5.1 Modele msimdhnie q nxisin zhvillimin e mendimit kritik

N kt kapitull rndsi i kushtohet metodave, teknikave, formave dhe

mjeteve msimore, q mundsojn msimdhnien dhe msimnxnien e gjuhs shqipe
n rrethanat bashkkohore. Po ashtu, do t trajtohet mnyra e zhvillimit t mendimit
kritik dhe krijues e nxnsve prmes prurjeve dhe sfidave n msimdhnies dhe t
nxnit e gjuhn shqipe, si dhe t msuarit me kompetenca, roli i teknologjis s re
(kompjuterit, softuerve, programeve dhe digjitalizimit t msimit) n msimdhnien e
re, si mundsi e re dhe e shum modeleve q mojn n vmendjen me kompetenca
me n qendr nxnsin.

Linja: T lexojm Tema: Qershijat

Objektivat q do t arrihen; t rikujtojm problematikn e skicave t Migjenit, t

lexojm duke argumentuar shtje t dyzimit midis vdekjes dhe jets, t analizojm
varfrin e kohs duke u nisur nga marrdhnia e re; nn-fmij, nuse vjehrr q
sjell tregimi realist i Migjenit

Struktura e msimit
Fazat e Objektivat Strategjia dhe Burime Ndrthurjet Koha Fjal
strukturs teknika kye
Evokimi: -T rikujtojn Kllaster prmes Veprat e Sociologjin 10min Skic
Prgatitja pr problematikn e skicave t tryezs rrethore Migjenit Psikologjin Mesazh
t nxn Migjenit Ide
Realizimi i -T lexojn duke Sociologjin Argumentim
kuptimit argumentuar shtje t Ditari i t nxnit psikologjin 15min
Prpunimi i dyzimit midis vdekjes dhe
prmbajtjes jets

Reflektimi -T analizojn varfrin e Rrjeti i diskutimit Sociologji 20min

Konsolidimi i kohs duke u nisur nga Puna n grupe Shkrime
t nxnit marrdhnia e re; nn- Ese kritike Psikologj Analiz
fmij ,nuse vjehr q sjell rreth
tregimi realist i Migjenit veprs s
Migjenit

177
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

Nxnsit ndahen n grupe dhe vendosen rreth banks. N grupe punohet sipas
parimit q do nxns t shkruaj mendimin e tij. Nxnsit evidentojn disa nga
njohurit pr temn. Grupeve ju jepet teza pr shqyrtim.

Kllaster prmes tryezs rrethore. Krkoj nga nxnsit t japin t dhna pr Migjenin
Poema e mjerimit ku t arrihet nj prfundim mbi tematikn e krijimtaris s tij
.do nxns nxjerr n pah mesazhin e pjess n kllasterin

Krkohet nga nxnsit t plotsojn tabeln

Citati Komenti

Qershijat jan pjekun

asht pjekun fryti i dashunis

Dhe malsorja e re si pranvera ,me sy t kaltrt si qielli e buz t kuqe

si qershia,vuenvuen nga uja.Shikon prtej kodrave dhe
maleve,mbyll syt,shikonShikimi i saj i molisun ,i
mrzitun.Gjithshka i asht mrzitun vetm jo jeta.Sado e keqe q
asht,e mjerueme, pa buk; jeta prap asht e dashtun . Jeta n vetvete
prmban nj gzim,gzimin e t qenunit.

Ndahen nxnsit n grupe pr t mbrojtur tezn pro dhe kundr.

Pyetjet q do t debatohen. Emri i autorit vishet me nj epitet thers.

N mendimin tuaj si do ta prcaktonit Migjenin? Si poet? Si prozator? Si njeri? Jepni

argumentet?

Vizatoni fytyrn e mjerimit duke prdorur ngjyrat q e karakterizojn at.

Dielli pjek frutin-mjerimi pjek fmijn .

Lexoni: Qershijat dhe malsorja jan rndue.deri tek Por kush dgjon qeshjen e
saj?

A mendoni se bhet fjal pr nj humor boj gri q nuk t bn t qeshsh, por m

tepr t dshprohesh? Jepni argumente.

Msuesi nuk bn n kt moment vetm vlersimin me not t nxnsve, por ai dhe

stimulon nxnsit ose grupet me pikt q ai vendos. Msuesi bn dhe nj vetvlersim
t ors s msimit nse u realizuan objektivat e prcaktuara dhe nxjerr konkluzione
q do ti shrbejn pr orn e ardhshme.

N analizn e procesit pr kt or msimi konstatojm se; Objektivi njohs (1)

rikujton ktu fakte t njohura m par nga nxnsi mbi problematikn, tematikn e
Migjenit pr pjest Luli i vocr dhe Poema e mjerimit. Kt objektiv nxnsit do
ta realizojn me teknikn Kllaster nprmjet tryezave rrethore. Niveli i t kuptuarit

178
 Albana Tahiri

dhe t zbatuarit, objektivi (2), ndihmon t kuptuarit e pjess duke prdorur Ditari
dypjessh, i cili nxit nxnsit t argumentojn citatin e dhn pr koment.
Objektivi(3) prfaqson nivelin 4,5 (Analiza-Sinteza) e tems me an t metods
Rrjeti i diskutimit, Puns n grupe. Duke u mbshtetur n tr krijimtarin e
Migjenit nxnsit plotsojn dy tabelat dhe detyr n shtpi Ese ku t ket nota
realiste bazuar te pjesa niveli 6 (Vlersim). Objektivat jan t matshme dhe t
arritshme sepse foljet e prdorura prcaktojn n mnyr t sakt nivelin e
prmbushjes s objektivave. Gjithashtu dhe metodat e prdorura nxitin prfshirjen t
menduarit kritik t nxnsit. Rezultatin e matim me an pyetjeve t drejtprdrejta
(rikujtojn), prfshirjen n grupet e vogla (argumentojn, analizojn), punn e pavarur
(lexojn, rikujtojn), konkluzionet e nxnsve mbi shtjen dhe krijimi i eses
(analizojn, vlersojn).

N kt or zhvillohen shprehi t t lexuarit ndrveprues, t shprehurit logjik,

bashkpunimit me t tjert, t nxnit n mnyr t pavarur dhe vlersuese t
mendimeve. Jan shprehi t cilat kan qen synimi i ksaj ore, pasi nxnsi duhet t
pajiset me shumllojshmri t mnyrave t t menduarit dhe shprehish, t cilat
ndihmojn arritjen e synimit dhe objektivave msimore t nj ore leximi.

Leximi dhe analiza e tekstit t Migjenit i ndihmon nxnsit t kuptojn kushtet

historike n t ciln ndodhej vendi yn, marrdhniet mes grupeve shoqrore q ai
kishte, vlerat q ai prfaqsonte. Gjat procesit t msimdhnies dhe nxnies bhet e
mundur lidhja e kompetencave kye me kompetencat e fushs pr seciln shkall Ky
synim sht realizuar me przgjedhjen metodave, teknikat dhe mjetet e prshtatshme
didaktike pr realizimin e do kompetence dhe rezultati t t nxnit. N kt or
nxnsi ritregon, dgjon me vmendje prezantimin e tjetrit, identifikon personazhet
kryesore, paraqiten argumente pro dhe kundr pr nj mendim, parashtrohen pyetje
dhe prgjigjet, bashkpunohet me t tjert pavarsisht prejardhjes, diskutohen,
dgjohen dhe respektohen mendimet e secilit antar.

Teknikat e prdorura jan: a-Kllaster q ndihmon dhe nxit nxnsit t prfshijn

njohurit e tyre vetjake duke i strukturuar ato; b-Ditari i t nxnit ku nxnsi mban
shnime, komenton mbi shtjen t dyzimit midis vdekjes dhe jets; c- Rrjeti i
diskutimit e cila ndrthur katr artet e gjuhs duke i dhn mundsi nxnsve pr t
bashkvepruar. Teknikat dhe strategjit e prdorura n kt or msimi ndihmon
realizimin e objektivave msimor, ku nxnsi sht aktiv, kontribuon me mendimin,
njohurit q di, nxitet t bashkpunoj, fiton aftsi dhe shprehi t mendimit kritik.
Prdorimi i TIK-ut ku materiali, pjesa e przgjedhur mund t konkretizohet me figura,
pamje nga ajo periudhe kohore, portreti dhe jeta e Migjenit, do ta bnte trheqse dhe
nxitse temn msimore. Llojet e pyetjeve prfshijn t gjitha nivelet e fushs s
njohjes. Duke pasur parasysh tematikn e veprave t Migjenit, periudhn kohore,
figurat letrare, krahasimi me realitetin e sotm, shkrimet kritike rreth veprs,
pritshmrin n nj klas me nivel mesatar rreth80% e nxnsve prvetsojn t gjitha
shtjet, rreth 20 % e nxnsve do t ken vshtir n shtjen q do t trajtohet n
fazn e tret t ors msimore .

179
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

Linja: T flasim
Objektivat; T prshkruajm mendimin e pavarur nprmjet pesvargshit. T
analizojm mendime dhe propozime pr zgjidhjen e problemit t varfris. T
krahasojm prfundimet e prbashkta dhe t veanta t dy pjesve Qershijat dhe i
urituri Aftsit q zhvillohen gjat ksaj njsie msimore jan t folurit diskutimi,
argumentimi, analiza.
Struktura e msimit

Fazat e Objektivat Strategjia dhe Ndrthurjet Fjal kye Koha

strukturs teknika
Evokimi: . T prshkruaj mendimin Pesvargshi Artet T shkruaj 5min
Prgatitja pr e pavarur nprmjet Gjuhe
t nxn pesvargshit . Lexim
Realizimi i T analizoj mendime dhe Rrjeti i diskutimit Artet
kuptimit propozime pr zgjidhjen e Gjuh Analizon, 15
Prpunimi i problemit t varfris . Lexim Propozon
prmbajtjes
Reflektimi -T krahasojn prfundimet Diagrami i Venit Artet Krahason 25
Konsolidimi i e prbashkta dhe t Gjuh Krijon
t nxnit veanta e dy pjesve Ese e lir Lexim
Qershijat dhe I urituri

Nxnsve ju krkoj sintetizimin e informacionit dhe materialeve q din ata pr

varfrin prmes nj pesvargshi .

Varfria Varfria

Punoj me nxnsit duke krijuar debat dhe argumentim ju shtroj disa pyetje dhe ata
jan t lir t shprehin mendimin e tyre.

Mjerimi nuk sht vetm material

T braktis shoqria
1. I mjeruar je kur ske njerz pran
Je shpirtvogl shpirt zi
Ske mendime
2. Mjerimi dukuri shoqrore

Qndrimet e ndryshme ndaj mjerimit (dhembshuri, keqardhje, mshir...etj).

Analizimi i ktyre materialeve msimore sht nj moment tjetr i ecuris msimore.
Kshtu diskutimet e tyre do t lidhen me nj hap tjetr n kt njsi msimore sht
shtje e brjes s nj krahasimi prmes metafors s qershizave dhe t varfris e cila
realizohet prmes n Diagrami Veni duke nxjerr n pah kshtu t prbashktat dhe
diferencat prmes dukurive.
Hapi i tret : (reflektimi ) Diagram i Venit

180
 Albana Tahiri

Nxnsit punojn n mini grupe (dyshe ) Ne kemi punuar pjesn Qershizat dhe
skulpturn I urituri T punojm pr t prbashktat dhe t veantat q hasim n
kto pjes.

Qershijat I urituri

N analizn e procesit pr kt or msimi objektivat q msuesi przgjedh jan

shum t rndsishme pr procesin msimor. Kur prcaktojm objektivat n fillim
kemi parasysh rubrikn q do t zhvillojm n msim. N pjesn I urituri kemi pr
t nxitur aftsit folse t nxnsve, ather dhe grupi i objektivave do t krijohet pr
t zhvilluar kt kompetenc. Kshtu n objektivin e par synojm t arrijm; T
prshkruaj mendimin e pavarur nprmjet pesvargshit sht menduar si objektiv
q mund t zotroj do nxns. Objektivat n vazhdim kan qllim n vetvete t
menduarin dhe t folurin e nxnsve .N vazhdim msuesi krkon q nprmjet ktyre
objektivave t forcoj kompetencn e t folurit. Niveli q prfshijn kto
objektiva,synon t analizoj mendime dhe propozime pr zgjidhjen e problemit t
varfris. Synim tjetr prmes objektivave n vazhdim sht edhe krahasimi i cilsive
t prbashkta dhe dallimeve mes protagonistve t dy pjesve q punohen Objektivat
jan t matshme dhe t arritshme sepse foljet e prdorura prcaktojn n mnyr t
sakt nivelin e prmbushjes s pritshmris. Gjithashtu metodat e prdorura nxitin
prfshirjen dhe zhvillimin e mendimit kritik prmes lexim-shkrimit t menduarit
kritik. Rezultatin e matim me an t pyetjeve t drejtprdrejta( nxnsit
rikujtojn),prfshirjen n grupet e vogla (argumentojn, analizojn), nprmjet puns
s pavarur, lexojn, rikujtojn finalizojn rezultatin e ksaj ore msimore.
Konkluzionet e nxnsve mbi shtjen dhe krijimi i eses (analizojn, vlersojn).
QershijatdheI urituri. do teknik e prdorur i prgjigjet objektivave t ksaj teme
msimi.

Aftsit q zhvillohen n kt tem jan, diskutimi, argumenti, analiza t pyeturit

aktiv, t menduarit racional, t dgjuarit n mnyr aktive. N fazn e par nxnsit
dgjojn pyetjen, dhe mendohen rreth saj. N fazn e dyt shkruajn prgjigjet e tyre
n flet dhe i diskutojn e banks. N fazn e tret nga diskutimet kalohet n krijim t
lir, si sht eseja. Si nj instrument mbshtets n kt or msimi mund t prdoret
shum bukur prezantimi n poer point ku msuesi/ja i sjell t gjitha teknikat n
forma e ngjyra t shumllojshme duke br q nxnsi t ket dshir pr t krijuar
dhe fantazuar mbi temn e dhn.

181
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

Linja: T shkruajm
Teksti: Ndrtimi i nj gazete
Objektivat
T nxisim vetvlersimin, duke krijuar besimin pr punn e pavarur krijuese
(T msojn) T shkruajn informacione pr t sistemuar faktet sipas radhs s
tyre
T krahasojn ( dhe t nxjerrin) konkluzione n baz t fakteve e argumenteve
Aftsit q zhvillohen: diskutimi, argumenti, analiza, shkrimi

Struktura e msimit

Fazat e Objektivat Strategjia dhe Veprimtarit e Ndrthurjet Koha Fjalt kye

strukturs teknika nxnsve e t

msuesit

Evokimi: T nxisim Diskutim i Artet 10min Vetvlersim

vetvlersimin ideve
Prgatitja pr t dhe besimin pr Harta e Gjuhe Diskutim
nxn punn e pavarur koncepteve.
Lexim Analiz
krijuese

Realizimi i T msojn t Pun -Nxitja e

kuptimit shkruajn pr t individuale diskutimit .
sistemuar faktet 15min
Prpunimi i sipas radhs s Pun n grup
prmbajtjes tyre .

Reflektimi T krahasojn Turi i galeris - Pun me 20min

dhe t nxjerrin gjith klasn n
Konsolidimi i t konkluzione n grupe
nxnit baz t fakteve e
Botimi i - Diskutim
argumenteve
gazets

Prmes tekniks tryeza rrethore nis faza prgatitore e ksaj ore msimi q ka pr
synim q prmes puns n grupe nxnsit t shkruajn nj ide mbi medien. N nj
tabak t madh letre nxnsit shkruajn idet e tyre t cilat pasi shkruhen ,tubohen
duke palosur letrn .Pasi t gjith nxnsit i kan shkruar idet e tyre dhe ata jan
mbledhur n formatin e madh t letrs ai vendoset n tabel dhe nj nxns i lexon t
gjitha komentet e bra pr fjaln mediam pas komentojn idet. Ky aktivitet
prdoret pr t zgjeruar idet e nxnsve pr t zgjuar idet e nxnsve, zhvillon t
menduarit, t folurit, t shkruarit. M pas nxnsit ndahen n grupe pr brjen e nj
gazete. Komentohen disa instruksione n lidhje me strukturn e nj gazete si;

182
 Albana Tahiri

struktura e skems s nj gazete, sintetizimin e informacionit dhe materialeve q din

ata pr varfrin, bashkpuntori i gazets, roli i stafit t gazets.

N hapin e dyt t ktij aktiviteti nxnsit punojn duke ndrtuar secili grup rubrikn
e tij t gazets duke i dhn rndsi llojeve t artikujve, fakteve dhe materialeve,
prdorimi i gjuhs etj.

N punn n grupe dyshe shkruajn nj artikull pr pjesn Qershijat, por kjo duke
imagjinuar q ju vet kini qen n fshatin e personazheve .

Nxnsit n punn individuale prfytyrojn n vazhdim jetn e personazhit,duke

pranuar se do variant i dhn mund t shrbej si piknisje ose mbyllje e tregimit t
shkurtr q do t shkruajn.

Personazhi im do t ket bashkudhtar ankthin.Pa kuptuar trupi m rrqethet.

Tragjedia e nuses m trishton, sepse i ngjan jets t fqinjit, shokut..etj) Paraplqej
prfundimin tjetr t tregimit. Ja cili sht. Dhimbja ka vn vuln e saj dhe neve
na vjen t brtasim. Mjaft.ktheni kokn; shikoni bni dika!

Pasi kan grumbulluar materialet sipas rubrikave t caktuara przgjidhen materialet

me t mira. Nxnsit kan parasysh skemn e krijimit t gazets sipas rubrikave
t caktuara. Titulli sht i lir pr tu przgjedhur nga nxnsit.

N mbyllje t ksaj njsie msimore. Msuesja krkon nga nxnsit t diskutojn

rreth puns q prgatitn duke br krahasime t cilt do t nxjerrin konkluzione n
baz t fakteve e argumenteve. Prfundim .Bni gazetn e shkolls. Do t ishte kjo nj
finale e bukur pr kt ore msimi.

Analiz procesi e ors msimore Objektivat e ksaj or msimi jen prcaktuar n

mnyr t till, q t nxisin tek nxnsi t menduarit dhe t vepruarit, t lexuarin, t
shkruarin n mnyr reflektive. Kto objektiva jan t matshme sepse prshkruajn
hap pas hapi far do t arrijm n fund t procesit msimor, lidhen me teknikat e
prdorura n funksion t informacioneve,krkimeve dhe hulumtimeve pr t ndrtuar
nj gazet. Nxnsit do ti arrijn kto objektiva n baz t shprehive e kompetencave
q do t prdorin. Shprehit dhe kompetencat q zhvillohen n kt or jan: T
lexuarit: t prdor informacionin e marr pr krijimin e gazets. T shkruarit: t
konkretizoj me shembull materialet,T folurit,t diskutoj rreth pjesve m t
rndsishme pr ti vendosur n gazet. T dgjuarit t shpjegoj me goj idet e
dgjuara gjat ors s msimit. T vshtruarit ,t shpjegoj mnyrn se si do t
vendosen n gazet materialet e prgatitura,krijimi i artikujve dhe n fund gazeta.
Mjetet e przgjedhura i prgjigjen objektivave dhe teknikave t ors s msimit.
Metoda e diskutimit nxit nxnsit pr t shprehur ide t ndryshme pr krijimin e
gazets, tryezn rrumbullake, teknik bashkpunuese, me t ciln merren ide nga
antart e grupeve pr nj shtje prcillet me radh tek antart e grupit t cilt
shtojn idet pr krijimin e gazets.

183
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

Nprmjet tekniks s Turit t galeris; nxnsit n grupe punojn pr punimin e

gazets. Grupet marrin punimet e veta rishikojn,krahasojn me punimet e t tjerve,
lexojn komentet e mara nga t tjert etj. Ndrthurja harmonike e t gjitha etapave t
msimit bn q nxnsi me veprimtarit e tij t jet n qendr t msimit, ku
msuesi/ja i kushton vmendje individualitetit, potencialit, grupit nevojave dhe
interesave t nxnsve.

Msuesi/ja bhet udhheqs, por n t njjtn koh, bhet pjes e grupit t puns ku
nxnsi komunikon lirshm ,krkon informacion, jep ide dhe bhet kreativ n punn e
tij duke rritur besimin tek vetvlersimi i vetes. Teknikat e zgjedhura m sipr pr
kt struktur t ors s msimit nxisin nj msimdhnie me n qendr nxnsin, pasi
n do hap nxnsit lexojn, komentojn, luajn n role shkruajn dhe analizojn, pra
t gjith kohn e ors e shpenzojn nxnsit. N kt kuptim themi se nxnsit
prfshihen n mnyr aktive dhe kritike n procesin msimor, flasin n emr t grupit
dhe pr grupin, bashkpunojn ngushtsisht me njri-tjetrin. Krijojn marrdhnie t
reja komunikimi me njri-tjetrin,shprehin lirshm mendimin e tyre. Mjetet e prdorura
jan t shumta, przgjedhje t gazetave t ndryshme, revista fletore pune, materiale
figurative .Prdorimi i filmave, CD dhe i materialeve t tjera audiovizive m japin
mundsi q kjo or msimi t dal e suksesshme duke i prdorur material nga burime
t tjera t internetit dhe m gjer.

5.1.1. Modele msimi q mbshteten n parimin e integrimit ndrlndor,t

msuarit me tema dhe me projekte.

Modele t integruara M i dashur dhe m i dhembshur sht Mmdheu

N.Frashri.

Tema: Bagti e Bujqsi

Integrimi ndrlndor prmes veprimtarive ekstrakurrikulare n klasat e msimit

plotsues t gjuhs shqipe n diaspor (nga gjuha dhe vargjet e poetve, tek objektet
e trashgimis kulturore)

N zbatim: Programi i integruar i msimit shqip n diaspor.

Msimi model q do t prezantojm sht tema : Bagti e Bujqsi

N fillim shprndajm pr nxnsit dy tekste t shkputura nga krijimtaria e Naim

Frashrit

M i dashur dhe m i dhembshur sht Mmdheu. Msuesi krkon q nxnsit t

shprehin ndjenjat dhe prgjegjsit,duke synuar t realizoj n objektivat e
mposhtme

T njoh vlerat kombtare t mmdheut nprmjet fakteve q sjell autori .

T nxjerr n pah mesazhet q prcjell mendimi rilinds, aktualiteti i tyre edhe n
ditt e sotme

184
 Albana Tahiri

T argumentoj rndsin e fjals Mmdhe dhe ndjesin q t bn t prjetosh nga

kjo fjal.
Aftsit q zhvillohen: t folurit, t shkruarit, diskutimi, argumenti, analiza

Struktura e msimit
Fazat e Objektivat Strategjia dhe Ndrthurjet Koha Fjal Burimet
strukturs teknika kye
Evokimi: T njoh vlerat Stuhi mendimesh Histori 45min Vlera Librat
Prgatitja pr kombtare t (Brahinstorming) Gjeografi Kombta Kompjuter
t nxn Mmdheut nprmjet Ed.Muzikor. re Projektor
fakteve q sjell autori . Dora e fsheht Psikologji Fakte Flet A-4
Letrsi Flipcart
T flas pr qytetet e Gjuh Punime
Shqipris . artistike

Realizimi i T nxjerr n pah Histori Skic Librat

kuptimit mesazhet q prcjell Kllaster prmes Gjeografi 45min Mesazh Kompjuter
Prpunimi i mendimi rilinds tryezs rrethore Ed.Muzikor. Ide Projektor
prmbajtjes ,aktualiteti i tyre edhe n Psikologji Flet A-4
ditt e sotme Letrsi Flipcart
Gjuh Punime
artistike
Reflektimi 45min Argumen
Konsolidimi i T argumentoj Rrjeti i diskutimit Histori tim Librat
t nxnit rndsin e fjals Gjeografi Kompjuter
mmdhe dhe ndjesin Puna n grupe Ed.Muzikor. Projektor
q t bn t ndjesh kjo Psikologji Analiz Flet A-4
fjal . Letrsi Flipcart
Ese Gjuh Punime
artistike

Kjo or msimi mund t realizohet nga 3 deri n 5 or msim. Duke marr tiparet e
nj msimi n formn e projektit kuptohet prshtypja n koh dhe n hapsir e bn
kt shtje msimore shum dimensionale. N kt or msimi integrohen njohuri
nga fushat e gjuhs historis, gjeografis, artit, teknologjis, letrsis etj.
Nxnsit jan njohur m par me kt tem. Ata vjelin informacione pr temn.
Prve vargjeve t ndryshme q kan gjetur, nxnsit sjellin pamje t vendlindjes ose
t vendlindjes s prindrve t tyre sipas trevave qe kan jetuar Shqipri, Kosov etj.

N klas msuesja prgatit nj ambient n prshtatje s tems. Duke i vendosur

nxnsit n grupe duke ju dhn detyra specifike. Msuesja vendos n sfond nj
muzik atdhetare Dua m shum Shqiprin grupi Lira. M pas dgjohet
interpretimi i vargjeve t N.Frashrit, prve tekstit. Msuesja bn pyetje ndieni ju
kur dgjoni kto kng dhe vargje? dini ju pr Naim Frashrin, poetin q i kndoi
atdhedashuris? Prmes nj rrjeti diskutimi msuesja on orn e msimit duke ndaluar
n nj kndvshtrim tjetr mbi t, n shtjen e dashuris pr atdheun dhe ndjenjat q

185
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

prcjell emigranti nga t qenit larg vendlindjes. Pr kt komentojn s bashku me

nxnsit vargjet:

Edhe zogu e do dhe se harron kurr mmdhen ngado t vej, prap kthehet e gjen
folen! ose vargjet Kur dgjon zthin e s'ms qysh e le qengji kopen, / Blegrin
dy a tri her edhe ikn e merr dhen, / Edhe n i prefshin udhn njzet a tridhjet vet,
/ E ta trmbin, ajy s'kthehet, po shkon n mes si shigjet/, Ashtu dhe zmra ime m le
ktu tek jam mua, Vjen me vrap e me dshir aty nr viset e tua.

Vijon diskutimi duke u thelluar m tej ne tem. A mendoni se autori ka t drejt?

Msuesja merr paragrafin q lexoi dhe e bn fije fije n pjes t vogla dhe krkon
nga nxnsit q n grupe t rindrtojn kt tekst dhe m pas ta interpretojn at.
Atdhedashurin autori e quan nj nga ndjenjat m t larta njerzore. Krkon q
nxnsit t gjejn n tekst vargje dhe ilustrojn me materialet e sjella imazhet dhe
peizazhet pr qytetet e Shqipris . (Vargjet; Dallndyshe bukuroshe..deri tek..
Burrat tuaj aq trima do ta len vall' Ylqin)

Mbi baz t ndarjes n grupe nxnsit punojn grumbullimin e materialeve. Nxnsit

prmbledhin mesazhin apo moralin e pjess n fjali.

Msuesi jep disa mesazhe, t cilat nxnsit mund ti marrin n konsiderat.

Malli q bluan larg atdheut.. Dashuria pr shtpizn e
largt.
Dashuri pr gjuhn shqipe. Bukurit e vendlindjes

Kjo pun bashkpunimi nxjerr n pah aftsi komunikimi mes nxnsve,aftsi pr t

mbledhur informacion dhe pr ta paraqitur at. Ky moment zhvillon aftsi pr t
veuar detaje q lidhen me idet q ata vet sjellin. Nxnsit aftsohen pr t
aftsuarin e t zhvilluarin e t shprehurit me shkrim.

Prmes nj veprimtarie t orientuar drejt nj rrjeti diskutimi, puna n grupe, shkrim i

lir.

Msuesja jep pr diskutim. Argumentoni pse pjesa titullohet M i dashur dhe m i

dhembshur sht mmdheu. dhe nuk thot M i dashur dhe m i dhembshur sht
atdheu.

Krkohet q t argumentoj rndsin e fjals mmdhe dhe ndjesin q t bn t

ndjesh kjo fjal.
Krkohet q t rilexojn paragraft ku tregohet: Motivi i mallit t poetit q ndrron
gjithnj pr Shqiprin e largt. Bukuria e gjuhs amtare. Bukuria e trojeve shqiptare.
shtje tjetr pr diskutim shtjen; Pse autori atdhedashurin e quan nj nga ndjenjat
m t larta njerzore dhe tradhtin ndaj atdheut e quan si nj nga turpet e krimet m
t rnda.

186
 Albana Tahiri

Msuesja n fund t ors krkon t dal me nj produkt pune. Ju drejtohet nxnsve

duke menduar pr nj ast mendoni se ju jeni stafi i nj reviste dhe do t nxirrni
revistn e muajit.....prgatisni at me kto materiale q sollt n kto or msimi.

Nxnsit t ndar n grupet e puns vazhdojn pr t punuar.

Grupi i par. Mendoni nj titull dhe rubrikat, por pa harruar vargjet ....

T keqen, o symshqer, shikom nj her n syt!

Si lulet' e si bilbili edhe un jam djali yt.
Grupi i dyt .Krkon n internet veshje tipike popullore shqiptare dhe klasifikon
veshjet popullore shqiptare sipas funksionit dhe krahinave. Krijon nj album, pr ti
vendosur n revist.

Grupi i tret. Krkon informacion dhe njeh gatimet tradicionale shqiptare. Prve
fotove ato mund t hapin dhe nj panair t gastronomis.

Grupi katrt .T hulumtoj prmes internetit informacion rreth ndrtimeve

arkitekturore qytetare e fshatare shqiptare nga troje t ndryshme shqiptare t cilat jan
n Listn botrore t monumenteve, t mbrojtura nga UNESCO (n tok dhe n
det): Parku kombtar i Butrintit, Qytetet - muze t Gjirokastrs dhe t Beratit. T
vizatoj nj objekt monumental ku t prshkruaj vendndodhjen gjeografike dhe
karakteristikat historike t zonave m t njohura t vendit dhe kt informacion ta
vendosi n faqet e revists

Grupi i pest. Hulumtuan n gjetjen e thnieve t bukura dhe fjalve t urta, si nga
populli dhe nga shkrimtart e Rilindjes. T tregoj rolin q ka luajtur dhe luan
diaspora shqiptare n kultivimin e kulturs kombtare dhe ruajtjen e identitetit ton
kombtar;

Msimi model i integruar dhe i realizuar prmes nj projekti synon t sjell n

mendjen me magjin e gjuhs (fjals shqipe) n ruajtjen dhe kultivimin e vlerave
kombtare (nga gjuha dhe vargjet e poetve, tek objektet e trashgimis kulturore).

Fmijt jan produkt i mjedisit n t ciln rriten. E rndsishme sht t menaxhosh

dshirn e fmijve ndaj shkolls dhe edukimit ku hidhen themelet e jets s njeriut.
N tr kt proces shum kahesh,t komunikimit t ndrsjell t edukimit t fmijve
paraqet problem krijimi i nj mjedisi funksional n msimdhnie .

Pr ti dhn nj kuptim m konkret ksaj ideje le t ndalemi n strukturn e ors dhe

ta analizojm at n tr shrbimet q mund ti bj ajo organizmit t procesit t
msimdhnies gjat nj ore msimi. Ndrtimi i nj strukture funksionale t ors s
msimit, n klasat e msimit plotsues t gjuhs shqipe n diaspor e bn shum t
qart dhe t larmishme orn e msimit. Integrimi ndrlndor bn q objektivat,
teknikat e strategjit t ken nj lidhje organike n msimdhnien ndrvepruese.

187
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

N temn e przgjedhur t msuarit bazuar n veprimtari ekstrakurrikulare sht nj

model i veprimtaris msimore i cili zhvendoset nga praktikat e msimdhnies s
izoluar brenda klass n veprimtari t t nxnit me n qendr nxnsin. Prparsi e
ksaj metode sht shkalla e lart e pjesmarrjes dhe e motivimit t nxnsve
nprmjet prfshirjes s tyre n nj proces t t nxnit t pavarur. N kt kontekst
msuesi krijon role t reja bashkvepruese brenda dhe jasht mjedisit shkollor ku
ora e msimit nuk sht pron e msuesit, por sht nj pron e nj bashksie t
caktuar msues-nxns.

N kto or msimore, prve ndrthurjes ndrlndore t gjuhs me leximin, ne

bjm lidhjen n linjat e historis, gjeografis, trashgimis kulturore shqiptare e cila
e bn, kt t fundit, m t konceptueshm pr nj t nxn sa konkret, aq edhe
emocional duke prcjell tek nxnsit vlera social kulturore edukative, etnike-
shpirtrore, por pa ln mbas dore dhe komponentt e msimit t gjuhs amtare
shqipe: t lexuarit, t shkruarit, t dgjuarit, t folurit .

Objektivat e hartuara kan si qllim q nxnsit, t shtojn njohurit e tyre pr gjuhn

shqipe, duke zotruar t lexuarit, t shkruarit e t folurit e rrjedhshm; T vlersojn
historin e kombit shqiptar, vlerat kulturore, traditat dhe kulturn e vendit t origjins,
pr tu br t vetdijshm pr origjinn, vendin nga vijn; t njihen me jetn dhe
veprat e shqiptarve t shquar ndr vite, prfaqsues t historis son kombtare .

Metodologjia e prdorur n kt punim prmes prdorimit t teknikave dhe strategjive

bashkkohore, prdorimi i teknologjis mbi kt material prmbajtjesor t formsuar
n rubrika dhe veprimtari msimore e didaktike, nxjerr n pah elemente t tjera n
lidhje me t nxnit e nxnsve n klasat e msimit plotsues t gjuhs shqipe n
diaspor. Prmes gjetjes dhe prdorimit drejt t ktyre teknikave, msuesi njherazi
v nxnsit n veprimtari msimore prmes t cilave ata edhe lexojn, edhe shkruajn,
edhe flasin.

Ora e msimit sht konceptuar e ndrthurur, teksti letrar me trashgimin kulturore

t vendit ton, n rastin konkret me qytetet si Berati Gjirokastra Prizreni etj.
Strukturimi i ors bn t mundur sjelljen e risive didaktike, grshetimin dhe
interpretimin e tyre n funksion t procesit msimor.

Kshtu n kt msim synimi yn sht t nxjerrim n pah modele q e ojn

msimdhnien me n qendr nxnsin, ku bjm nxns refleksiv dhe mendimtar.
Ktu ka vendin e vet dhe plani msimor, prgatitja me kompetenc n konceptimin
bashkkohor, q koha shtron aktualisht. N kushtet tona duhet t dalin n pah se
gjuha shqipe sht lnda baz pr formimin gjuhsor t nxnsve,por n kushtet e
msimit plotsues ajo sht shum e pakt n or. Pr t mos harruar dhe vshtirsin
npr klasa ku mund t ket przierje t tre niveleve (kl I_II_IIII) (kl IV_V_VI) (Kl
VII_VIII_IX).

Shpjegimi i msuesit gjat msimdhnies bhet i kapshm nse ai ngjall emocion.

Nxnsi duhet t msoj gjuhn pr t qen i vetdijshm se qndrim duhet t mbaj

188
 Albana Tahiri

kur flitet pr kombin, traditn, trashgimin kulturore. Duhet t pranojm se

pavarsisht q kemi nj kurrikul dhe program pr msimin plotsues n diaspor,
por, ai nuk sht ende n funksion t ktij misioni (i referohemi msimit plotsues n
Greqi dhe Itali) ku ai duhet praktikuar dhe zbrthyer n funksion t procesit dhe
metodologjis t msimdhnies dhe t nxnit. T gjitha metodat dhe teknologjit e
msimdhnies pr realizimin e objektivave t programit duhet t shikohen t lidhura
dhe n funksion t arritjes s objektivave t gjuhs shqipe dhe letrsis.

N kt njsi msimore (projekt) integrimi i gjuhs shqipe dhe e kulturs shqiptare n

kt or msimi del n pah;

Ndrgjegjsimi se gjuha shqipe dhe kultura shqiptare jo vetm nuk i pengon, por edhe
ua lehtson integrimin n shoqrin ku jetojn; T mbajn gjall gjuhn shqipe dhe
vetdijen e prkatsis etnike dhe t origjins shqiptare n vend t huaj. Njohja e
trashgimis kulturore, natyrore e historike t shqiptarve, si pjes prbrse e
qytetrimit evropian e botror, bn lidhjen e fmijs me atdheun, pr tu ndier krenar
pr identitetin kombtar shqiptar. Nxnsit kuptojn lidhjen q ka letrsia me
muzikn, artet figurative, qendrat kryesore historike t lashtsis shqiptare.

Linja: T shkruajm, t lexojm, t flasim.

Teksti : Bota fminore

Objektivat e ksaj ore msimore lidhen me.
Nxitjen e mendimit t e pavarur t nxnsve prmes puns s pavarur
-T zbrthejm mesazhet q prcjell teksti nprmjet gjykimit t lir .
-T zhvillojm t menduarit prmes t shkruarit e diskutimit

Struktura e msimit
Fazat e Objektivat Strategjia dhe Veprimtarit e Ndrthurjet Koha
strukturs teknika nxnsve e t
msuesit
Evokimi: -T nxisim mendimin Stuhi mendimesh Diskutim i ideve Gjuh 10min
Prgatitja pr e pavarur t nxnsve Lexim
t nxn me punn individuale Pun individuale
Pesvargshi
Realizimi i -T zbrthejn Loja n role -Nxitja e diskutimit . Psikologji
kuptimit mesazhet q prcjell 15min
Prpunimi i pjesa nprmjet Ditari i t nxnit
prmbajtjes gjykimit t lir
Reflektimi -T zhvilloj e t Tryeza rrethore - Pun me gjith 20min
Konsolidimi i nxit t menduarin e Diskutimi klasn n grupe
t nxnit ndjenjat e tyre
prmes t shkruarit e Metoda Raft
diskutimit .

189
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

N hapin e par t ktij msimi nxnsve u krkohet sintetizimi i informacionit dhe

materialeve q kan dhe din pr botn fminore. M pas nprmjet veprimtarive si
Ditari i t nxnit dhe Loj n role nxnsit do t reflektojn ndaj asaj q lexojn.
Shkruajn dhe bjn komente.
Nxnsi n krahun e majt shkruan at pjes t tekstit q gjat leximit i ka trhequr
m shum vmendjen e cila e intrigon m shum. Njkohsisht ,loja n role i
stimulon nxnsit pr t hyr n botn e personazheve t veprave t ndryshme pr
fmij Tryeza rrethore dhe Diskutimi jan hapi tjetr q zhvillohet.

Msuesi krkon q nxnsit ta shkruajn, ta prkufizojn iden e tyre rreth nj

koncepti, ashtu si mendojn n at moment pr at tem msimore. N nj moment t
tret msuesja hedh pr diskutim disa pyetje. Autori e titullon tregimin Hapi i par.
Pse? A premton ky si fillim i jets s djalit pr t ardhmen e tij?Prfytyroni sikur ju
t ishit Kola. Si do tia argumentonit prindrve nj veprim q do t ndrmerrnit
kundr dshirs dhe moshs s tyre? A ju kujton ndonj prej personazheve t tregimit,
ndonj shok apo shoqe q njihni? N msimet q kemi zhvilluar deri tani a e kemi
hasur n botn fminore? A kemi elemente t prbashkt? Po t veant? Prmes nj
figuracioni e hapsire plot ngjyra mbyllet tregimi. Cili sht mesazhi q ka dashur t
shpreh autori dhe pse?

Msuesi n finale t ksaj ore msimi krkon q prmes tekniks Raft nxnsit n
grupe t prfshihen n veprimtari t shkruari.

Klasa ndahet n katr grupe; Grupi 1- Ese me tem Nj bot pa skamje dhe varfri
pr fmijt Grupi 2-t shkruajn nj letr Presidentit t Ameriks me tem Nuk
duam t shohim fmij mes luftrave Grupi 3 do t shkruajn nj letr Ministris s
Arsimit pr fmijt e ngujuar. Grupi 4- do t shkruajn kujtime me temn: Hapi im i
par n rrugn e jets. Eseja dhe letra, ndihmojn pr t sistemuar nxnsit
mendimet e tyre, prmes t shkruarit .

Analiz procesi

Objektivat e prcaktuara pr realizimin e ksaj ore msimi jan t radhitur sipas

Taksonomis s Blumit, por duke pasur parasysh nivelin e prgjithshm t klass jemi
fokusuar n prfshirjen e tri niveleve t para (njohja- zbatimi dhe analiza) Ora e
msimit prfshin shum komponentt si t menduarin, t folurin, t lexuarin dhe pa
dyshim t shkruarin. T gjitha kto bjn q ora e msimit t prfshihet n nj
kreativitet veprimesh e mendimesh. N kt or msimi sht ndjekur parimi i
integrimit ndrlndor. Kjo or bn t mundur q msuesi/ja t ofroj m shum
mundsi t barabarta pr nxnsit, n mnyr q t prparojn sa m shum e t ken
arritje m t larta Objektivat prshtaten me t gjitha nivelet e njohjes, do teknik e
przgjedhur bn t mundur realizimin e do objektivi. N fazn e par t ors kemi si
qllim q nxnsit t prfshihen n veprimtari individuale, me piksynim t nxnit
dhe fitimin e shprehive pr t cilat ata punojn. Kjo rubrik ka pr qllim mnyrn si
nxnsi formulon idet e tij, se si ai niset nga formulimi i pyetjeve rreth tekstit ose

190
 Albana Tahiri

pjess, identifikimi i ideve kryesore dhe i fjalve kye q lidhen me punn

individuale. N fazn e dyt dhe t tret t msimit kemi Loja n role dhe stimulimi,
ditari i t nxnit, diskutim. Kto teknika nnkuptojn marrjen e nj roli nga ana e
nxnsit dhe interpretimi n mnyrn m t mir t mundshme, n nj situat t
veant e t ngjashme me nj minidram. Mbasi kemi ndar grupet duhet t bjm
kujdes n ndrtimin e pyetjeve q u japim nxnsve me synimin q msuesi t
drejtoj nxnsit drejt zbulimit t gjrave. Pyetje pr investikimin e koncepteve
themelore q lidhen me msimin e dits Pyetje q e vn nxnsin para mundsive
pr hipotezat jan t rndsishme. Pyetje q nxisin mendimin krijues t nxnsit me
qllim q t gjith nxnsit t marrin pjes aktive n msim. Nxnsit punojn n
harmoni s bashku ku krijohet nj atmosfer q karakterizohet nga shkmbimi i
informacionit. Nxnsi sht aktiv ai ndrton vet ditarin dy pjess dhe pa dyshim
aftsia e t shkruarit bhet kreative Detyra e przgjedhur sht vazhdimi i puns n
klas, por q krkon t zhvilloj t menduarin e fmijs dhe sistemimin e ideve n
letr.
Mjetet q przgjidhen pr t realizuar orn e msimit, pr t prmbushur objektivat
dhe teknikat msimore jan: Libri, fletore pune, tekste t shkurtra ,por me tem t
ngjashme nga shkrimtar t ndryshm,apo t nxjerra nga interneti. Pamje t
ndryshme me realitete t ndryshme t jets s fmijve Si prfundim, prdorimi i
ktyre mjeteve prmbush dhe lehtson realizimin e objektivave t prcaktuara n
prshtatje me mjaft teknikave dhe strategji t nxni.
Pa ln pas dore punimet e nxnsve t cilat e bjn shum te larmishme dhe kreative
oren e msimit.

Linja Drejtshkrim

Kjo or msimi me orientim drejtshkrimin synon q t perceptoj shprehit

drejtshkrimore t nxnsve kshtu, duke pasur synim drejtshkrimin objektivat e saj t
jen :t dallojm rregullat e drejtshkrimit t e-s s theksuar t ndjekur nga
bashktingllore hundore ,t dallojm rregullat e drejtshkrimit t -s s theksuar q i
prgjigjet a-s hundore t gegrishtes ,ti prdorim sakt rregullat e drejtshkrimit n
situata t ndryshme ,duke br dhe dallimin midis tyre n shembujt e dhn n
fjali.

Disa teknika q jan przgjedhur pr realizimin e objektivave jan;Mendo/Puno n

dyshe/shkmbe me t tjert, praktik e drejtuar, rrjeti i diskutimit

Struktura e msimit

Fazat e Objektivat Strategjia dhe Burimet Fjal kye Koha

strukturs teknika

Evokimi: T dallojn rregullat e Mendo/Puno n Teksti 10min

drejtshkrimit t e-s s dyshe/shkmbe me t
Prgatitja pr theksuar te ndjekur nga tjert
t nxn bashktingllore hundore

191
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

Realizimi i T dallojn rregullat e ( Informacioni i ri)

kuptimit drejtshkrimit t -s s Praktike e drejtuar
theksuar q i prgjigjet a-s 15min
Prpunimi i hundore t gegrishtes
prmbajtjes

Reflektimi Ti prdorin sakt rregullat - Rrjeti i diskutimit 15min

e drejtshkrimit n situata t
Konsolidimi i ndryshme ,duke br dhe
t nxnit dallimin midis tyre n
shembujt e dhn n fjali .

Kshtu prmes teknikave Mendo/Puno n dyshe/shkmbe me t tjert do t realizojm

veprimtarit e mposhtme .

Sillen fisha t ndryshme nga pjesa letrare Gomari i kopshtarit ku lihet vendi bosh
n fjalt q kan zanoret e dhe a hundore - Dallimi i -s s theksuar para
bashktinglloreve m, n, nj.

Nxnsit n mnyr t pavarur punojn fletn e puns. N hapin n vijim n drras

t zez ka shembuj t ndryshm duke br q t zbulojm msimin pak e nga pak.
Duke pasur parasysh rregullat e drejtshkrimit dhe drejtshqiptimit shpjegoj disa
prjashtime. Fjalt: qendr, qndroj p.sh qndroj n qendr t qytetit, dhemb, dhmb,
p.sh. m dhemb dhmbi .

Krkohet m pas t lexohet fragmenti;

Mua m dhemb dhmbi. Do t shkoj n qendrn shndetsore pr vizit. Un kam

frik dhe jam zemrpul, prandaj trembem kur mendoj se dhmbi mund t shkulet me
gjith rrnj. E tr fytyra, m shtrembrohet e vrenjtet.

Pasi sht lexuar fragmenti pyesim nxnsit. far jan fjalt e nnvizuara? Nga jan
formuar fjalt trembet, shtrembrohet, vrenjtet? - N ciln zanore t fjalve qendr,
zem, rrnj, i shtrembr, i vrenjtur, dhemb, dhmbi bie theksi? far
bashktinglloreje ka pas zanoreve t theksuara e? Po fjalt e formuara prej tyre ku e
kan theksin? Si shqiptohen n dialektin e Veriut (ose gegrishtes) fjalt e
nnvizuara n tekstin e msiprm? Po n shqipen letrare ose standarde si shkruhen e
si shqiptohen? Po fjalt e prejardhura prej tyre si shkruhen?

Pr t finalizuar kt or msimi nxnsit sjellin detaje mbi format e rregullat e

drejtshkrimit Nxnsit krijojn debat rreth pyetjeve t msiprme. Lojra n grupe
dhe kuicet mbi drejtshkrimin dhe drejtshqiptimin e zanoreve p.sh. marrim shkurtimin
e fjals Albana Bana fjala ka a hundore - Bra sillni dhe ju shembuj..
Prforcojm shprehit drejtshkrimore pr drejtshkrimin e drejtshqiptimin e zanoreve

192
 Albana Tahiri

Analiz procesi

Objektivi i pare dhe i dyt i ksaj ore msimi prfaqsojn nivelin e par dhe t dyt
ndrsa objektivi i tret prfaqson nivelin tre n fushn e njohjes. Jan objektiva t
matshme pasi nxnsi do t ushtrohen n pun me shkrim, pyetje t drejtprdrejta dhe
pun n grup pra do t japin nj rezultat. Jan t arritshme sepse njohurit q do t
merren jan t bazuara dhe mbshteten n aftsit q nxnsit zotrojn. Metodat e
przgjedhura ndihmojn gjithashtu n realizimin e tyre. Ora nis nga nj pjes letrare e
njohur Gomari i kopshtarit, me fisha q punohen n dyshe me shkronjn
mungesore (e, ), para bashktinglloreve m,n,nj. M pas vazhdon veprimtaria pr
realizimin e objektivit 2, informacion i ri, ku mbi bazn e rregullave q nxnsit
njohin shpjegohen disa prjashtime t tyre. Ky objektiv realizohet edhe me ndihmn e
pyetjeve q ndihmojn t kuptuarit e tems. Objektivi i tret do t realizohet me an t
nj debati t nxitur nga pyetjet e fazs s dyt t msimit.

N kt, or zhvillohen shprehi t t shkruarit ndrveprues, (faza 1,2) t shprehurit

logjik (faza 2,3), bashkpunimit me t tjert, t t nxnit n mnyr t pavarur dhe
vlersuese t mendimeve (faza 1,2,3). Jan shprehi t cilat ndihmojn arritjen e
synimit dhe objektivave msimore. Gjat procesit t msimdhnies dhe nxnies bhet
e mundur lidhja e kompetencave kye me kompetencat e fushs pr seciln shkall.
Kjo sht realizuar me przgjedhjen e metodave, teknikat dhe mjetet e prshtatshme
didaktike pr realizimin e do kompetence dhe rezultati t t nxnit.

N kt or nxnsi paraqet t paktn nj mendim pr nj tem t caktuar gjat

diskutimit n grup; lexon me z fjali t pa lexuar m par; paraqet argumente pro dhe
kundr pr nj mendim, qndrim, ndjek udhzimet e dhna n fjali pr t realizuar nj
veprim / aktivitet / detyr, q krkohet. Kshtu, nxnsit dallojn kategorit e tyre
gramatikore dhe i prdorin n formn e duhur gjat komunikimit.

Kalimi gradual nga informacioni i njohur me veprimtarin dyshe, n informacionin e

ri t drejtuar nga msuesi me fjalit e reja dhe pyetjet formuese deri te diskutimi i
pyetjeve dhe lojrave n grupe t vogla pr tu ushtruar mbi drejtshkrimin dhe
drejtshqiptimin e zanoreve e, dhe shembuj t dhn nga vet nxnsit e bjn orn
msimore si nj t trn ku nxnsi dgjon, vepron, nxitet, argumenton zbaton
njohurit.

Linja Gramatike

Kjo or msimi me orientim gramatikn synon q t perceptoj njohurit gramatikore

t nxnsve kshtu, duke pasur synim gramatikn objektivat e saj t jen ;t
prcaktojm rolin e premrit vetor n fjali e ta prdor at,t shkruajm pa gabime
trajtat e shkurtra t bashkuara: m, ta , ti,mi, na e, na i etj. t analizojm n tekste
prdorimin e trajtave t shkurtra dhe trajtave t shkurtra t bashkuara. Disa teknika
q jan przgjedhur pr realizimin e objektivave jan; Harta e koncepteve . Pun n
grupe dyshe. Imagjinat e drejtuar

193
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

Tabela e ors s msimit

Fazat e Objektivat Strategjia dhe Burimet Fjal kye Koha

struktures teknika

Evokimi: T prcaktoj rolin e Harta e fletore , stilolapsa, 10min

premrit vetor n fjali e koncepteve .
Prgatitja pr t ta prdor at. tabel , shkumsa
nxn me ngjyr

Realizimi i T gjejn n fjali trajtat Pun n grupe

kuptimit e shkurtra t dyshe.
bashkuara: m , ta , 15min
Prpunimi i ti,mi na, e ,na i dhe t
prmbajtjes prcaktoj rolin e saj

Reflektimi T shkruajn nj tekst Imagjinat e 15min

ku t prdorin trajta drejtuar
Konsolidimi i t shkurtra dhe trajtave
t nxnit t shkurtra t
bashkuara.

Msuesja rifreskon njohurit e nxnsve. dini ju pr premrin vetor? Roli i tij n

fjali, ku qndrojn premrat vetor n fjali? Vendi i trajtave t shkurtra n raport me
foljen.

Nxnsit n mnyr t pavarur punojn fletn e puns, m pas msuesi/ja shkruan n

drras ose n fletore nj paragraf ku ka prdorime t trajtave shkurtra dhe trajta t
shkurtra t bashkuara n pozicione t ndryshme: para foljes, n trup t foljes, n fund
t foljes i vihet detyr nxnsve ti gjejn dhe t prcaktojn rasn, vetn,numrin. Pyet
nxnsit t kujtojm s bashku. Cilat rasa kan trajta t shkurtra t premrit vetor? Si
formohen trajtat e shkurtra t bashkuara? Shpjegoni ndryshimet q kan trajtat e
shkurtra t bashkuara nga trajtat e thjeshta. Ku sht vendi i trajtave t shkurtra?

Pr t finalizuar kt or msimi nxnsit sjellin detaje mbi format e prdorimit t

trajtave t shkurtra duke e sjell prmes nj eseje me tem N piknik duke prdorur
trajta t plota, t shkurtra e t bashkuara t premrave vetor dhe m pas duke i
analizuar

Analiz procesi

Objektivi i par dhe i dyt prfaqsojn nivelin e par dhe t tret ndrsa objektivi i
tret prfaqson nivelin 4 n fushn e njohjes. Jan objektiva t matshme pasi nxnsi
do t ushtrohen n pun me shkrim, pyetje t drejtprdrejt dhe pun n grup pra do t
jap nj rezultat. Jan t arritshme sepse njohurit q do t merren jan t bazuara dhe
mbshteten n informacionet q nxnsit zotrojn. Metodat e przgjedhura
ndihmojn gjithashtu n realizimin e tyre. Ora nis me pyetje q marrin informacion

194
 Albana Tahiri

rreth premrit vetor,rolit t tij n fjali,vendi i trajtave t shkurtra n raport me foljen.

M pas kryhet veprimtaria pr realizimin e objektivit t dyt informacion i ri,ku
nxnsit me an t puns n grupe t vogla, diskutojn paragrafin n fishat e dhna
dhe veojn prdorimin e trajtave t shkurtra t bashkuara n pozicione t ndryshme.
Ky objektiv realizohet edhe me ndihmn e pyetjeve q ndihmojn t kuptuarit e
tems. Objektivi i tret do t realizohet me ann e imagjinats s drejtuar ku nxiten
nxnsit t shkruajn nj ese me tem N piknik.Objektivi plotsohet n realizimin
e detyrs s shtpis ku nxnsit do t punojn n nj tekst t njohur pr gjetjen e
trajtave t msiprme.
N kt, or zhvillohen shprehi t t lexuarit ndrveprues, (faza 1,2) t shprehurit
logjik (faza 3), bashkpunimit me t tjert, t t nxnit n mnyr t pavarur dhe
vlersuese t mendimeve (faza 1,2,3). Jan shprehi t cilat ndihmojn arritjen e
synimit dhe objektivave msimore. Gjat procesit t msimdhnies dhe nxnies bhet
e mundur lidhja e kompetencave kye me kompetencat e fushs pr seciln shkall.
Kjo sht realizuar me przgjedhjen metodave, teknikat dhe mjetet e prshtatshme
didaktike pr realizimin e do kompetence dhe rezultati t t nxnit. Nxnsi paraqet
mendim pr detyrn e caktuar n fishat e do grupi n dyshe; bn analizn e
prdorimit t trajtave t shkurtra dhe t bashkuara; ndjek udhzimet e dhna n fjali
pr t realizuar detyrn e dhn; Kshtu, nxnsit dallojn dhe shkruajn drejt trajtat e
shkurtra dhe t bashkuara
Klasa VIII

Linja: Sintaks
Tema: Gjymtyrt e fjalis.
Objektivat e ksaj ore msimi lidhen me,t dallojm gjymtyrt kryesore e t dyta t
fjalis s thjesht e t zgjeruar,t prcaktojm n tekst llojet e fjalive dhe gjymtyrt
e saj,t analizojm lidhjet dhe funksionet e morfologjis dhe sintakss duke br
dallimet midis kategorive gramatikore dhe funksioneve t tyre

Struktura e ors s msimit

Fazat e Objektivat Strategjia dhe Burimet Fjal kye Koha

strukturs teknika

Evokimi: T dallojn gjymtyrt Stuhi mendimesh Teksti Gjymtyr 10min

kryesore e t dyta t
Prgatitja pr fjalis s thjesht e t Fjali t thjeshta, t
t nxn zgjeruar zgjeruara

195
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

Realizimi i T prcaktoj n tekst Mini leksion

kuptimit llojet e fjalive dhe
gjymtyrt e saj . Pun e pavarur dyshe 15min
Prpunimi i
prmbajtjes

Reflektimi T analizojn lidhjet dhe 15min

funksionet e
Konsolidimi i morfologjis dhe Diagrami i Venit Analizim
t nxnit Sintakss duke br
dallimet midis tyre .

Ora e msimit nis me nj krkes t msueses n formn e pyetjeve .

sht fjalia e thjesht? Tregoni gjymtyrt kryesore, gjymtyrt e dyta. Po fjalia e

prbr? Me bashkrenditje, me nnrenditje, pa lidhza .Nxnsit prgjigjen duke
sjell dhe shembuj konkret.

N hapin e dyt msuesi prezanton disa njohuri t reja. Nxnsve ju shpjegohet lnda
e re. Ata njihen mir me organizimin e gjymtyrve t fjalis apo pjesve t fjalis
s prbr. Gjymtyrt e fjalis dy jan kryesore (kryefjala dhe kallzuesi (folja) ) pra
si gjymtyr organizuese t fjalis dhe pes jan gjymtyr t dyta. Gjithashtu u
shpjegohet se edhe nj fjal e vetme (gjymtyr kryesore e dyt apo jo) sht fjal
kur prmban nj kumtim. p.sh. Erdhi, Fllad, Ku, N Shqipri etj. Nxnsve ju jepen
shpjegime prkatse pr gjymtyrt e dyta: Ndajshtimi dallohet se shprehet me nj
emr t pashquar n rasn emrore dhe vendoset si para emrit dhe pas emrit t
prgjithshm apo t prvem. Foljen kallzues e plotsojn kundrinort, rrethanort
dhe prcaktort kallzuesor. Rrrethanort ju prgjigjen pyetjeve me ndajfolje,
kundrinort ju prgjigjen pyetjeve me premra. Kurse prcaktort kallzuesor
dallohen nga nj lidhje e dyfisht sepse prve kallzuesit plotson ose kryefjaln,
ose kundrinorin.

Analiz procesi

N temn Gjymtyrt e fjalis Msuesi planifikon gjithka me kujdes dhe objektivat

ndrtohen sipas niveleve t ndryshme. Kto objektiva jan objektiva veprimi,
objektiva q motivojn veprimtari q prmbushin orn e msimit. N strukturn e
ors msimore prcaktimi i sakt i metodave ose strategjive, inkurajon nxnsit pr
zgjerimin e horizonteve t tyre. Secila metod kontribuon n zhvillimin e njohurive,
shprehive dhe qndrimeve t nxnsve. N fazn e par prdorimi i ksaj
teknikestuhi mendimesh bn prfshirjen e t gjith klass n debat ,ku ata shprehen
ashtu si e mendojn dhe nuk paragjykohen pr idet e sjella. Diagrami i Venit i
nxit nxnsit do t bjn krahasime,t nxjerrin prfundime t veanta dhe t
prbashkta .Ata analizojn dhe fiksojn lidhjen dhe funksionin e morfologjis me
sintaksn,pa harruar dallimet midis tyre. Kto veprimtari bjn q ora e msimit t
integrohet dhe t funksionoj jo si or e bezdisshme ku nxnsi merr vetm teori

196
 Albana Tahiri

gramatikore, por si nj or q nprmjet aktivitetit ushtrimor t fitohet teoria dhe t

dalin rregullat gramatikor. Ndrthurja e teknikave me mjetet msimore bn t
mundur heqjen e tensionit dhe stresit tek nxnsit. Nga ana tjetr msuesi gjat gjith
ors stimulon nxnsit me shkathtsi dhe kompetenca pr t msuar vet duke
ndihmuar t zbulojn njohurit kryesore prmes t nxnit aktiv dhe t menduarit
kritik. Nxnsi hulumton m shum merr pjes n zgjidhjen e problemit duke i krijuar
vet gjymtyrt e fjalis.

Vlersimi i nxnsve duhet t jet gjat gjith ors msimore duke i stimuluar ata pr
shembujt konkret, si n formimin e kllasterit, formimin e fjalive e plotsimin e
diagramit t Venit. Gjat procesit t msimdhnies dhe nxnies bhet e mundur lidhja
e kompetencave kye me kompetencat e fushs pr seciln shkall. Pritshmria e
nxnsve rreth 85% e nxnsve me nivel mesatar prvetsojn t gjitha njohurit rreth
gjymtyrve kryesore t fjalis,por,rreth 15% e nxnsve do t ken vshtir t
krijojn fjali ku t jen t pranishme t dyja gjymtyrt kryesore t fjalis.

Linja Morfologji

Objektivat e ksaj ore msimi lidhen me;t dallojm kategorit gramatikore t emrit,
mbiemrit, premrit e foljes gjat prdorimit t tyre n fjali,t identifikojm n tekst
kategorit gramatikore t pjesve t ndryshueshme t fjalis. T analizojm punn e
do grupi nprmjet demonstrimit t puns s tyre

Tabela e ors s msimit

Fazat e Objektivat Strategjia dhe Burimet Fjal kye Koha

strukturs teknika

Evokimi: 1. T dallojn Teksti T dalloj 10min

kategorit Emr,
Prgatitja pr gramatikore t Kllaster mbiemr,
t nxn emrit,mbiemrit, premr
premrit e foljes folje
gjat prdorimit t
tyre n fjali .

Realizimi i T identifikojn n Identifikim

kuptimit tekst kategorit
gramatikore t pjesve Pun n grupe t 15min
Prpunimi i t ndryshueshme t vogla dyshe .
prmbajtjes Pjes t
fjalis .
ndryshueshme

Reflektimi 3/T analizoj punn e Turi i galeris 15min

do grupi nprmjet Rrjeti i diskutimit
Konsolidimi i demonstrimit t puns Analizojm
t nxnit . Di ,dua t di,
msova.

197
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

Nxnsit punojn n grupe duke shfrytzuar kllasterat .Nxnsit punojn n qetsi

secili grup merr punn. Msuesja orienton nxnsit .

Grupi 1 Kategorit gramatikore t emrit

i prgjithshm i prvem konkret jo konkret

Emri
Gjinia numri ,rasa ,trajta ,lakimi formimi .

Grupi 2 Kategorit gramatikore t mbiemrit

Cilsi, lnd, i nyjshm, i pa

nyjshm, gjinia, Mbiemri

numri, rasa,
shkalla, formimi.

Grupi 3 Kategorit gramatikore t premrit

Lloji, veta, numri rasa formimi

Grupi 4 Kategorit gramatikore t foljes

Kalimtare, jo kalimtare veprore, joveprore,

mnyra, koha,

veta, numri, zgjedhimi e rregullt, e pa

rregullt formimi.

Nxnsve ju jepen fisha t ndryshme .N fisha gjenden fjal t shprndara ku

nxnsit n grup dyshe punojn pr t plotsuar tekstin me fjalt duke pasur
parasysh kategorit gramatikore t tyre .N tekstin e formuar bni analiz t fjalve
duke u mbshtetur n tabeln e mposhtme .

Kategorit gramatikore

Emri Mbiemri Premri Folja

198
 Albana Tahiri

Mbasi kan nxjerr n pah kategorit gramatikore ,msuesja kujdeset q secili grup t
demonstroj punn e vet n drras nprmjet metods turi i galeris. Nxnsit
diskutojn pr mnyrn se si i kan plotsuar tabelat.

Msuesi zbulon m leht zbraztit q ka njri apo tjetri nxns dhe ndihmon pr
tu qartsuar kto mangsi ,por njkohsisht dhe nxnsit e kan m t leht pr t
dhn prgjigje t sakt sepse ai vet korrigjon veten duke par tabelat kllaster n
drras t zez.

Objektivat u takojn tri fazave t zhvillimit t nj ore msimore realizimi, kuptimi dhe
reflektimi,t cilat n fund t ors s msimit i konsiderojm si arritje t nxnsve.
Kto objektiva prshkruajn se far do t jet i aft t bj nxnsi ku ushtrimet e
przgjedhura kan si qllim thellimin e t kuptuarit. Msuesi/ja gjat hartimit t
objektivave duhet t ket parasysh dhe psikologjin e fmijve ann afektive q
zotrojn ata. Objektivat paraqiten n nj knd t klass ku q n fillim u tregohet
nxnsve se far duhet t arrijm n fund t ors. Msuesi/ja shfrytzon njohurit
e veta akademike dhe profesionale pr t identifikuar prfshirjen e koncepteve kye
duke prdorur teknika dhe strategji q vendosin nxnsin objektin qendror t msimit.
Metodat e planifikuara n ditar u japin mundsi nxnsve t punojn n grupe duke
krijuar nj ambient pozitiv t nxni. Teknikat Kllaster, Pun n grupe t vogla
dyshe, Turi i galeris, Rrjeti i diskutimit pa dyshim ndrthurin komponentt t
menduarin, t lexuarin, me t shkruarin. Gjat ktyre teknikave nxnsit shkruajn
rreth kategorive gramatikore t emrit, mbiemrit e premrit duke krijuar m pas lidhje
t njohurive me njra tjetrn. Metoda di /dua t di/ msoj inkurajon nxnsit t
shprehen pr at q dine dhe pr problemin q e kan t pa njohur. Strategjit e t
msuarit, teknikat dhe materialet e prshkruarash mjete msimore bjn q nxnsi t
jet kreativ. Detyrat e shtpis si pjes e pandar e puns msimore, duhet t bhen
aktiviteti i radhs i nj pune t pavarur dhe e drejtprdrejt e nxnsve, pr
prforcimin dhe prsritjen e lnds msimore. Teknikat e prdorura gjat nj or
msimi zhvillojn tek nxnsi shprehit e t folurit, t lexuarit, t dgjuarit, t
menduarit kritik , t shprehurit n mnyr bindse, t interpretuarit n mnyr t
drejt,t analizs dhe t sintezs. Si prfundim t analizs mund t themi se;Risit
didaktike bjn t mundur zbrthimin e modeleve m t mira t msimdhnies
bashkkohore, ku aplikuan shum forma krijimi dhe analize e asaj q ndodh gjat
prgatitjes s prditshme si msuese,ku del n pah nj shumllojshmri alternativash t
organizimit t ors s msimit. Prdorimi i metodave me n qendr nxnsin jan nj
gjetje tjetr pr nj msimdhnie dhe t nxn bashkkohor, gjetje kjo q prshkon t
gjitha njsit msimore sipas linjave, mnyra e formulimit t objektivave n prshtatje
me nivelet e taksionomi s Blumit nga niveli m i ult n at m t lart.

199
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

5.1.2. Msime model q mbshteten n parimin e t msuarit me

kompetenca

Tematika: Morfologji

Tema msimore: Klasat e fjalve

Rezultatet e t nxnit sipas kompetencave n kt or msimi do t lidhen me

prcaktimin e klasave t fjalve, klasifikojm fjalt n t ndryshueshme dhe ne t
pandryshueshme. Prdorim dhe krahasimin pr t gjetur dallimet dhe ngjashmrit
kryesore midis dy klasave t fjalve.

Situata e t nxnit lidhet me plotsimin e tabels s mposhtme.

Plotso krkesat e tabels.

Fjala Emrore Gjinore Dhanore Kallzore Rrjedhore

Emri Libri
lakohet
Mbiemri i ri
lakohet
Premri ai
lakohet
Numrori i shtat
lakohet
Folja msoj un ti ai ne ju
lakohet ata
Nxnsit n grupe dyshe japin prgjigje pr plotsimin e tabels.

-E diskutojn dhe komentojn se far kuptojn. Nxnsit i klasifikojn pes pjest e

ligjrats si t ndryshueshme, sepse lakohen, zgjedhohen, pra n ligjrim ndryshojn.

II. Veprimet n situat lidhen me:

1. Nxnsi njihet me informacionin q jepet n libr, klasat e fjalve, funksionet

e tyre n fjali.
2. Nxnsi n tabeln e dyt plotsojn me fjali pr t dhn funksionet e emrit,
mbiemrit, premrit, numrorit, foljes, ndajfoljes.
3. Disa nxns lexojn fjalit dhe japin prkatsit: pjes ligjrate- Funksion.
4. Veprimtari praktike.
- Ndahet klasa n grupe me 5 nxns dhe punojn n libr ushtrimin 1, 2, 3,
4. Nj grup prezanton zgjedhjen e ushtrimeve, grupet e tjera qortojn
gabimet (pr pjest e pandryshueshme).
5. Msuesi jep n tabel nj diagram Veni pr t prcaktuar dallimet dhe
ngjashmrit midis pjesve t ndryshueshme e t pandryshueshme.

1. Ndryshojn form gjat ligjrimit.

2. Kryejn funksione t ndryshme n fjali.
3. Jan fjal emrtuese e treguese.

200
 Albana Tahiri

1. Ndahen n klasa n baz t disa

rregullave (sipas kuptimit, rolit,
funksionit).
2. Mund t jen fjal t thjeshta ose jo t
thjeshta.
3. Shrbejn pr t krijuar fjali e tekste.

1. Nuk ndryshojn gjat prdorimit

n fjali.
2. Nuk ndryshojn sipas trajts,
numrit, rass, mnyrave.
3. Jan fjal shrbyese ose plotsojn
kuptime t fjalive t tjera.

N orn e dyt situata e t nxnit lidhet me plotsimin e tabels:

1. Plotso tabeln:
Ndajfolje Mir, hert, jasht, keq, pak...

Parafjal N, mbi, nn, tek, nga...

Lidhz Dhe, ndonse, prandaj...

Pjesz Nuk, mos, pa...

Pasthirrm Oh, obobo, ah...

Nxnsit plotsojn tabeln dhe prsritni pjest e pa ndryshueshme t ligjrats.

Nxnsit plotsojn n libr ushtrimin 12, japin shembuj me nga pes pr do pjes t
ligjrats.
Veprimtari praktike:Nxnsit punojn n grupe dyshe ushtrimet 6, 7, 8, 10, 11. I
diskutojn me radh zgjidhjet. Ushtrimin 9 e punon nj nxns n drras, shkruan 5
fjali, gjen pjest e ligjrats, thot funksionin e tyre n fjali. Rezultatet e t nxnit
sipas kompetencave kye: Kompetenca e t menduarit: Nxnsi gjen dallimet dhe
ngjashmrit kryesore midis dy klasave t fjalve. Rezultatet e t nxnit sipas
kompetencave t fushs: Prdorimi i drejt i gjuhs: Nxnsi dallon klasat e fjalve,
emrton funksionet e tyre n fjali, argumenton pse jan pjes t ndryshueshme, sepse
lakohen apo zgjedhohen.

Burimet: Njohurit e nxnsit t marra n klasn V;Informacioni n librin e gjuhs

VI; Fletorja pr ushtrimin e kompetencave.

Vlersimi:Vlersimi n punn me grupe; Vlersimi me goj dhe me shkrim n detyrat

e shtpis; Vlersimi me pik i fletores s puns.

Lidhja me fushat e tjera: Nxnsi zhvillon fjalorin dhe komunikimin me t tjert gjat
prshkrimit t puns n grup; Detyrat dhe puna e pavarur:Ndahet klasa nw dy grupe:

201
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

grupi I ushtrimin 15, grupi i II ushtrimin 16; Plotsimi i ushtrimeve n fletoren e

puns pr ushtrimin e kompetencave.

Flet pune; Kurse: oh, afr, afro, sepse, larg, pak, dhe, prmbi, shum, urraa, nuk, n,
nga, pr.

1. Emrto pjest e ligjrats.

a. Ndajfolje:
b.
c.

2- Plotso petalet e luleve:

Premri, folja, numrori, emri, mbiemri

Shembuj

Plotso tabeln:

Fjala Emrore Gjinore Dhanore Kallzore Rrjedhore

Emri lakohet Deti

Mbiemri I zi
lakohet

Premri Ne
lakohet

Numrori I dhjet
lakohet

Folja lakohet punoj un ti Ai/ ajo ne ju Ata/ ato

Gjej n tekstin e mposhtm klasat e fjalve t ndryshueshme.

Lart n male ishte ende pranver. Shkrinte akulli dhe dbora, buisnin rrket dhe
prrenjt, gurgullonin krojet begatore,harlisej bari i ri shum i holl, bleronin drurt e
shkurret. Dukej sikur fryma e jets lodronte n ajr...

Grupi Klasa Fjalt sipas klass q i prkasin

Fjal t ndryshueshme Emra

Mbiemra

Folje

Premra

202
 Albana Tahiri

Parafjala

Ndajfolja

Fjal t pandryshueshme Lidhza

Cils klas i prkasin fjalt e nnvizuara, funksion kryejn n fjali?

1) Mbi nj gur nan deti, qan e zeza, qan!
2) Ju t bukur zogj, tek ju kam nj shpres.
3) Erdhi dimri i keq, nj mngjes t zi
4) N ndr e pa gjarprin n pyll.
5) Shkoi dhe i hodhi vajzs nj kuror.

Nxnsi prcakton klasat e fjalve, klasifikon fjalt n t ndryshueshme dhe ne t

pandryshueshme.
Prdor krahasimin pr t gjetur dallimet dhe ngjashmrit kryesore midis dy klasave
t fjalve,duke u arrir niveli baz (m i ulti) i arritjeve, niveli mesatar dhe niveli i
lart.
Kompetenca e t menduarit: Nxnsi gjen dallimet dhe ngjashmrit kryesore midis
dy klasave t fjalve. Rezultatet e t nxnit sipas kompetencave t fushs dhe
prdorimi i drejt i gjuhs bn q nxnsi t dalloj klasat e fjalve dhe emrton
funksionet e tyre n fjali, argumenton pse jan pjes t ndryshueshme, duke shpjeguar
pse lakohen apo zgjedhohen
Objektivat jan t matshme e t realizueshme, hapat gjat procesit msimor
mundsohen prmes ushtrimeve. Procesi i msimdhnies dhe nxnies bn t mundur
lidhjen e kompetencave kye me kompetencat e fushs pr seciln shkall. Kjo
realizohet me przgjedhjen e metodave, teknikave dhe mjeteve t prshtatshme
didaktike, pr realizimin e do kompetence dhe rezultati n t nxnit. Nprmjet
grshetimit t ktyre teknikave realizojm disa arritje si: Kompetenca e komunikimit
dhe e t shprehurit. Kompetenca e t menduarit. Kompetenca e t nxnt. Kompetenca
personale. Kompetenca qytetare
N fazn e pare nprmjet tabels s koncepteve, nxnsit i klasifikojn pes pjest e
ligjrats si t ndryshueshme, sepse lakohen, zgjedhohen, pra n ligjrim ndryshojn.
Plotsojn n fjali funksionet e emrit, mbiemrit, premrit, numrorit, foljes,
ndajfoljes.
N fazn e dyt nxnsit ndahen n grupe t vogla, nprmjet veprimtari praktike n
libr punojn ushtrimin 1, 2, 3, 4. Grupet duke bashkpunuar me njri-tjetrin dallojn
klasat e fjalve, emrtojn funksionet e tyre n fjali, argumenton pse jan pjes t
ndryshueshme, sepse lakohen apo zgjedhohen. Nj grup prezanton zgjedhjen e
ushtrimeve, grupet e tjera qortojn gabimet (pr pjest e pandryshueshme). N fazn e
tret nxnsit nprmjet Diagramit t Venit prcaktojn dallimet dhe ngjashmrit
midis pjesve t ndryshueshme e t pandryshueshme. N kt, or zhvillohen shprehi
t t lexuarit, t menduarit t shprehurit logjik si dhe nprmjet bashkpunimit me t
tjert, rritet t nxnit n mnyr t pavarur. Kto shprehi q harmonizohen me njra

203
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

tjetrn ndihmojn nxnsit n arritjen e kompetencave msimore n fund t ors.

Gjat procesit t msimdhnies dhe nxnies bhet e mundur lidhja e kompetencave
kye me kompetencat e fushs pr seciln shkall.
Tema msimore: Emri, Kuptimi i tij.

Rezultatet e t nxnit sipas kompetencave:

Nxnsi dallon emrin si pjes e ndryshueshme e ligjrats, dallon emrat e

prgjithshm, t prvem,konkret, abstrakt.
Nxnsi shpjegon qart dhe sakt, me goj, me shkrim kuptimin e termave t reja
(konkret, abstrakt, i prgjithshm, i prvem duke prdorur gjuhn dhe fjalorin e
duhur).

Situata e t nxnit

1- din pr emrin si pjes e ligjrats? Shembuj

- Emrton frymor, objekte, dukuri t natyrs
- Jan t prgjithshm, t prvem
- Jan t gjinis femrore, mashkullore
- Jan n numrin njjs, shums
- Prdoren n 5 rasa
- Dalin n trajtn e shquar e t pashquar

2- Nxnsit n grupe dyshe japin shembuj pr kategorit gramatikore t emrit.

Msuesi ndalet n shembujt pr emrat e prgjithshm e t prvem, pr emrat
konkret e abstrakt.

Veprimet n situat:
1- Nxnsit lexojn n heshtje informacionin n libr pr emrat e prgjithshm,
t prvem, konkret, abstrakt. Anash librit shkruajn pyetjet pr fjalt e
paqarta (konkret - abstrakte).
2- Punojn n grupe dyshe ushtrimin 1fq. ---(gjejn emrat konkret dhe
abstrakt). Kontrollojn punn e njri- tjetrit.
3- Nj nxns n drras shkruan emrat konkret. far i dallon ato nga njri-
tjetri.

Veprimtari praktike

1- Nxnsit punojn n libr ushtrimet 1, 2, 3 pr emrat e prgjithshm, t

prvem. N grupe dyshe kontrollojn punn e njri- tjetrit. Ndalen te
drejtshkrimi i emrave t prvem (me shkronj t madhe, thonjzat).
2- Nxnsit punojn ushtrimin 2,3 n libr pr emrat konkret dhe abstrakt.
Ushtrimin 4 e punon nj nxns n drras, shkruan vetm emrat absrekt,
shpjegon kuptimin e tyre duke e prdorur n fjali.

Jepen zgjidhjet e ushtrimeve.

204
 Albana Tahiri

Rezultatet e t nxnit sipas kompetencave kye:

Kompetencat e komunikimit dhe t shprehurit: Nxnsi shpjegon qart, me goj, me

shkrim kuptimin e termave t reja; konkret, abstrakt, i prgjithshm, i prvem duke
i dhn me shembuj n fjali.

Rezultatet e t nxnit sipas kompetencave t fushs:

Prdorimi i drejt i gjuhs: Nxnsi dallon emrat kur jan t prgjithshm, t

prvem, kur jan konkret, abstrakt n ushtrimet q punuan n libr.

Burimet: Njohurit e nxnsit q kan marr n klas V;Informacioni n librin e

gjuhs shqipe n klasn e VI;Fletorja pr ushtrimin e kompetencave.

Lidhja me fushat e tjera: Nxnsi zhvillon fjalorin, komunikimin me njri- tjetrin gjat
prshkrimit t puns n grup.

Vlersimi. Vlersimi n pun n grup. Vlersimi me goj dhe me shkrim n klas e

shtpi.

Detyrat dhe puna e pavarur: Ndahet klasa n dy grupe: grupi i par- ushtrimi 4 fq. t
prdorin n fjali emrat abstrakt; grupi i dyt- ushtrimi 5 fq. t shkruajn nj histori
t shkurtr ku t prdorin emra t prvem e abstrakt.

Analiz procesi

Rezultatet e t nxnit sipas kompetencave: Nxnsi dallon emrin si pjes e

ndryshueshme e ligjrats, dallon emrat e prgjithshm, t prvem,konkret,
abstrakt.
Nxnsi shpjegon qart dhe sakt, me goj, me shkrim kuptimin e termave t reja
(konkret, abstrakt, i prgjithshm, i prvem duke prdorur gjuhn dhe fjalorin e
duhur).
Procesi msimor hartohet n mnyr q teknikat e przgjedhura t jen si objekt
qllimi pr t arrir rezultatet e t nxnit sipas kompetencave. Pikrisht veprimtarit
n funksion t procesit bjn t arritshme njohurit q do t merren t cilat jan t
bazuara dhe mbshteten edhe n informacionet q nxnsit zotrojn. N momentin e
par nxnsit punojn n pun individuale ose dyshe duke iu referuar pyetjeve.
Nprmjet pyetjeve nxnsit do t identifikojn kategorit gramatikore t emrit.
din pr emrin si pjes e ligjrats? A emrton frymor, objekte, dukuri t natyrs?
A jan t prgjithshm, t prvem? A kan gjini? A kan numr? Sa rasa kan?
Dalin n trajtn e shquar e t pashquar. Sillni shembuj.
M pas ata ndrtojn nj hart konceptesh ku do t nxjerrin n pah lidhjen e t
menduarit me t shkruarit ku bie ne kontakt me informacionin e ri q do t shpjegoj
msuesi .
Nxnsit ju japin zgjidhje ushtrimeve duke arritur kompetencat kye si; kompetencn
e komunikimit dhe t shprehurit. Ku ata shpjegojn qart, me goj, me shkrim

205
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

kuptimin e termave t reja; konkret, abstrakt, i prgjithshm, i prvem duke i dhn

me shembuj n fjali.
Prdorimi i drejt i gjuhs ku ai dallon emrat kur jan t prgjithshm, t prvem,
kur jan konkret apo abstrakt, gjithashtu nxnsit mbajm qndrim kritik pr
shkrimet e njri- tjetrit.
Aftsit e prfituara jan,zhvillimi i fjalorit, komunikimi me njri-tjetrin gjat
prshkrimit t punve, dgjimi, reflektimi etj.

Tematika: Morfologji; Tema msimore: Rasa dhe trajta e emrit.

Rezultatet e t nxnit sipas kompetencave:

Nxnsi analizon emrin n kategorit gramatikore t rass, shquarsis- pashquarsis.

Prcakton lakimin e emrit.
Nxnsi shpreh drejt mendimin me shkrim n gjuhn amtare duke prshkruar stinn e
pranvers, duke ndrvepruar n grup dhe n klas, japin mendime pr punn e njri-
tjetrit.

Situata e t nxnit:

Plotso krkesat e tabels:

Rasa Emri Lisi Pyetja

Emrore Miku lisi knga Kush?Cila?

Gjinore I mikut

Dhanore Mikut

Kallzore Mikun

Rrjedhore Prej mikut

Nxnsit n grupe dyshe punojn pr t plotsuar tabeln. Dallojn mbaresn pr

emrat e dhn. Ndalen te pyetja pr do ras. Nxnsit japin edhe shembuj t tjer t
ngjashm me shembujt e tabels.

Veprimet n situat: Nxnsit rikujtojn kan msuar pr rasat dhe lakimin e

emrave. Lexojn n libr prkufizimet pr rasat dhe lakimin, i prsritin n grupe
dyshe pastaj i thon para klass duke i shoqruar me shembuj me emra n tre lakimet.

Veprimtari praktike: N grupe dyshe nxnsit punojn ushtrimet 1, 2 fq. 11, me goj
n libr, diskutojn me njri tjetrin. Diskuton klasa n prgjithsi pr emrat: nna,
libri, n rasa jan prdorur. Nxnsit lexojn n libr kur emri sht n trajtn e
shquar, punojn me tabelat e lakimit t emrave: lemza, shoku, syri, fq. 13. Ushtrimi 4,
7, fq. 14 i punojn nxnsit n libr t ndar n dy grupe, (do grup nj ushtrim).
Kmbejn librat dhe kontrollojn punn e njri- tjetrit, pastaj i diskutojm me gjith

206
 Albana Tahiri

klasn, qortojm gabimet. Ushtrimi 9, fq.15, ushtrimi 13, fq.16, i punojn nxnsit n
libr, plotsojn tabelat me kategorit gramatikore te emrave t dhn (i prgjithshm,
i prvem, konkret, abstrakt, rasa, trajta).Prezantojn punn e tyre, qortojn gabimet.

Rezultatet e t nxnit sipas kompetencave kye:

Kompetenca e komunikimit dhe t shprehurit: Nxnsi prshkruan me shkrim natyrn

n pranver, shkruan fjal t urta dhe jep kuptimin e termave t reja; rasa, trajta e
emrave, komentojm dhe mbajm qndrim kritik pr shkrimet e njri- tjetrit.

Rezultatet e t nxnit sipas kompetencave t fushs:Prdorimi i drejt i gjuhs:

Nxnsi dallon emrat n pes rasa, n trajtn e shquar, t pashquar n ushtrimet e
dhna n libr.

Burimet:Njohurit e nxnsit q kan marr n klas V; Informacioni n librin e

gjuhs shqipe n klasn e VI;Fletorja pr ushtrimin e kompetencave.

Lidhja me fushat e tjera: Nxnsi zhvillon, pasuron fjalorin, shpreh bukur mendimet
me shkrim, mban qndrim kritik pr krijimet e njri- tjetri.

Vlersimi n pun n grup. Vlersimi me goj dhe me shkrim n klas e shtpi.

Detyrat dhe puna e pavarur: Nxnsi n prshkrimin pr pranvern, prdorin emrin

pranvera n pes rasat, n trajtn e shquar dhe t pashquar. Punimi i ushtrimeve n
fletoren e puns.

Analiz procesi

Rezultatet e t nxnit sipas kompetencave:Nxnsi analizon emrin n kategorit

gramatikore t rass, shquarsis- pashquarsis. Prcakton lakimin e emrit. Nxnsi
shpreh drejt mendimin me shkrim n gjuhn amtare duke prshkruar stinn e
pranvers, duke ndrvepruar n grup dhe n klas, japin mendime pr punn e njri-
tjetrit.

Nprmjet metods Pun n grupe t vogla dyshe, nxnsve u ofrohet nj t nxn t

qndrueshm dhe krijues ku nprmjet fishave t ndryshme plotsojn tekstin me
fjalt duke pasur parasysh kategorit gramatikore t emrit. Nxnsit jan t prfshir
t gjith n procesin msimor dhe prcaktojn n fjali emrin si gjymtyr fjalie duke i
br analiz morfologjike, por dhe duke u kujdesur pr drejtshkrimin dhe
drejtshqiptimin e tij.

Rezultatet e t nxnit sipas kompetencave kye; Kompetenca e komunikimit dhe e t

shprehurit: Zhvillon personalitetin e vet dhe sht aktiv/e n veprimtari.

Kompetenca e t menduarit: Prpunon njohurit pamore n mnyr t pavarur,

krijuese dhe me prgjegjsi. Kompetenca e t nxnit: Przgjedh mjetet pr t realizuar
nj pun me shkrim pr t prshkruar stinn e pranvers.

207
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

Kompetenca personale: Zhvillon besimin tek vetja gjat veprimtarive Kompetenca

qytetare: Respekton punn e vet dhe t t tjerve. Msuesi/ja i orienton pr mjetet q
ata/ato mund t prdorin pr realizimin e punimeve t tyre

PRFUNDIME DHE REKOMANDIME

I.

Studimi shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n

shkoll sht nj prpjekje pr t pasqyruar parime, strategji msimdhnieje, fakte e
risi didaktike dhe metodike n kndvshtrimin shkencor dhe didaktik.

Vet emrtimi shtje gjuhsore dhe didaktike... mton t shpreh nj ndrlidhje t

metodologjis dhe msimit t gjuhs, mbshtetur n parime e strategji t reflektuara
gjuhsisht dhe metodologjikisht.

Ky krkim shkencor sjell t sintetizuar parime, kritere, strategji t sotme pr msimin

e gjuhs n prgjithsi dhe t gjuhs amtare shqipe n veanti, gjithashtu shtje
konceptuale dhe prmbajtjesore n t gjith komponentt si, n: t folurit t lexuarit,
t shkruarit e shtjet gramatikore. Duke sjell kt frym t re, si nj z ndryshe n
interpretimin e parimeve didaktike dhe ndryshimeve kurrikulare n kontekstin e ri t
arsimit shqiptar sot, duke prshkruar me hollsi interpretimet teorike dhe praktike,
duke ndrthurur teorin me praktikn, studimi paraqet edhe t dhna interesante n
probleme gramatikore dhe drejtshkrimore t t shkruarit t nxnsve tan.

- N shtjen q lidhet me politikat gjuhsore n arsim, paraqiten n kt punim jo

vetm n kndvshtrim teorik, por edhe prmbajtjesor, duke evidentuar rolin qendror
t msimit t gjuhs dhe prdorimin e gjuhs. N t vrtet, pjesa m e madhe e
edukimit prfshin ndrveprimet komplekse gjuhsore n mes t nxnsve dhe
msuesve, si dhe n mesin e vet nxnsve. Kto ndrveprime reflektojn dhe formn
e hierarkive gjuhsore q jan komponentt thelbsore n sistemet e gjera shoqrore,
politike dhe ekonomike. Mbshtetja n teorit e t nxnit dhe msimit t gjuhs, mund
t kontribuoj n mnyr t konsiderueshme n prmirsimin e trajnimit dhe ofrimit t
gjuhs.

- Arsimi dhe gjuha duhet t konsiderohet si nj komponent i rndsishm i politiks s

edukimit gjuhsor. Politikat gjuhsore pr kt shtje, gjat gjith historis kan
arritur kulmin n analizn e perspektivave pr edukim dygjuhsh dhe ringjalljen e
gjuhs amtare n prgjithsi dhe t pakicave n veanti dhe mirmbajtjen e saj.

- Qllimi i strategjive dhe politikave duhet t konsiderohet n kndvshtrimin e

arritjes s objektivave dhe rezultateve t veanta. Shpesh programet q ofrohen,
mundsojn rritjen e aftsis pr t folur gjuhn amtare apo gjuhn e huaj dhe kur
vjen radha pr t prmirsuar ofrimin e programeve t gjuhs n kontekste lokale, bie
n kontradikt me programet e tjera konkurruese.

208
 Albana Tahiri

- Duke vlersuar rndsin e msimit t gjuhs amtare ne, duhet t vm theksin n

kriteret q lidhen me rndsin e t msuarit t saj, n lidhje me progresin e tyre n
edukim. Kshtu, krkohet q nxnsit t ndrtojm aftsit e tyre intelektuale mbi t
aftsit ekzistuese dhe njohurit e fituara nprmjet gjuhs amtare. Asnj nuk mund ta
fik dritn q sht ndezur nga msimi i gjuhs amtare.

- Teknikat e prdorimit dhe msimit t gjuhs amtare te nxnsit lejojn msuesit t

anashkalojn progresionin gramatikor t teksteve shkollore dhe t evoluojn n t
msuarit e gjuhs dhe gjuhve n trsi pr msimin e gjuhve n trsi, por n
veanti t msuarit e gjuhs amtare duhet t udhhiqemi nga disa parime q
mundsojn zhvillimin gjuhsor. Marrja parasysh e ktyre parimeve bn q gjuha
amtare t msohet m mir prmes kurrikulave t orientuara dhe t udhhequra nga
parime gjuhsore dhe metodologjike t studiuara mir.

- Duhet t merret n konsiderat kush sht nxnsi nga pikpamje psikologjike,

prejardhje shoqrore gjuha nuk msohet vet duke e par individin se si sillet ndaj
msuesit apo bashknxnsve. Gjuha sht m tepr se kaq. Nxnsi ka nj bot t
madhe brenda vetes, q duhet ta shpreh n mnyra t ndryshme. Msuesi duhet ta
hap dhe ta el botn pr ti dhn mundsi do individi pr rritje t mtejshme
intelektuale.

- Gjuha msohet duke prdorur kapacitetin e lindur t nxnsit pr gjuhn pr ta

qeverisur at n veprimtari krijuese t shkolls. Pr kt msuesi duhet t jet nj
njohs i mir i psikologjis. Duke nxitur dhe gjallruar kapacitetin e lindur t nxnsit
pr gjuhn ai mund t prdor fuqin e tij krijuese mendore, duke e uar drejt
formimit t nj zakoni.

-T msuarit e t gjitha aftsit gjuhsore t nxnsve dgjimi, t folurit, lexim,

shkrim jan procese t hapura komunikimi, t folurit dhe t shkruarit jan aftsi
produktive. T katr aftsit gjuhsore duhet t shkojn dor m dor. Ato duhet t
integrohen. T gjith njerzit q t kuptojn shum m tepr mund t prodhojn. Katr
aftsit apo artet e gjuhs q e prodhojn gjuhn e bjn at funksionale dhe e ven n
prdorim. Dgjimi, t folurit, leximi, shkrimi, jan prbrsit kryesore q realizojn
kurrikuln e t msuarit t nj gjuhe. T gjitha parimet mbi filozofin e gjuhs vijn
dhe shkarkojn n kta komponent kaq t rndsishm, t cilt e bjn gjuhn me
karakter praktik dhe t prdorshm.

- Pr realizimin e kompetencave gjuhsore (prshtatur sipas niveleve ( a1, a2, b1, b2,
c1, c2) prmes msimit t gjuhs shqipe krkohet q t prforcojn njohurit e tyre
pr gjuhn dhe komunikimin, t krijojn nj marrdhnie t qndrueshme me leximin,
nprmjet t cilit fitojn knaqsi dhe informacion; pasurojn fjalorin e tyre, t fitojn
njohurit gjuhsore dhe gramatikore, t zbatojn rregullat e gjuhs s folur dhe t
shkruar; shkruajn qart, sakt, n mnyr koherente dhe prshtatin gjuhn dhe stilin e
tyre n varsi t qllimit, kontekstit dhe audiencs; prdorin diskutimin dhe

209
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

ndrveprojn me t tjert me qllim q t komunikojn dhe msojn, si dhe t

shprehin qart dhe t argumentojn mendimet dhe idet e tyre.

- Gjuha shqipe sht jo vetm disiplin, por edhe gjuh e procesit t msimdhnies
dhe e t nxnit. Si e till, lidhjet e saj me fushat dhe lndt e tjera msimore jan t
qarta dhe t ndrlidhura. Nj nxns q nuk zotron mir kompetencat gjuhsore ka
pak mundsi t ket arritje n fushat / lndt e tjera msimore. Natyrisht n kt lidhje
ka marrdhnie t ndrlikuara midis gjuhs, kuptimit dhe t nxnit, t cilat lipset t
trajtohen dhe standardizohen m gjer nga fushat e psikologjis.

- Puna pr ndrtimin dhe zhvillimin e kompetencave t lnds nuk sht e copzuar

dhe fragmentare. Kompetencat ndrlidhen dhe plotsojn njra-tjetrn. Kshtu,
kompetenca e t lexuarit dhe t dgjuarit t teksteve t ndryshme t gjuhs s folur, s
shkruar dhe mediatike (njohurit, shkathtsit, vlerat dhe qndrimet e ksaj
kompetence) ndikon n aftsimin e nxnsve pr t shkruar dhe pr t folur ose
formimi i nxnsve pr sistemin gjuhsor t shqipes (prdorimi i drejt i gjuhs)
ndikon n zhvillimin e kompetencave t tjera.

- Kurrikulat e gjuhs amtare duhet t jen vazhdimisht n koherenc me programet e

ksaj lnde me vendet europiane dhe me ndryshimet q bhen n kto programe.

- T msuarit me kompetenca sht nj trend i kohs zbatimi i t cilave, krkon

strategji t gjetura dhe t suksesshme t nxni. Arritja e kompetencave sipas fushave
t t nxnit duhet t shoqrohet me instrumente t sakta vlersimi dhe kontrolli.

- Zhvillimi i mendimit kritik duhet t jet nj proces i vazhdueshm didaktik n t

gjitha veprimtarit e t folurit, t lexuarit dhe t shkruarit t nxnsve.

II.

Msimi i gjuhs amtare sht shum i rndsishm pr formimin intelektual t

do individi. Ai ndikon n formimin e shprehive sociale, formimin e grupeve sociale;
krijon lehtsira pr t msuar e pr marrjen e njohurive, sht i dobishm n
zhvillimin intelektual, sht instrument krijues i vet shprehjes, instrument i
zhvillimit emocional, instrument i rritjes s nxnsve, shrben pr krijimin e ideve
origjinale dhe zhvillimin e personalitetit. Gjuha sht faktor shum i rndsishm n
zhvillimin e kombeve. Ajo ndrton kombet dhe mban kombet s bashku.

Tri sfidat e mdha me t cilat prballen politikbrsit pr hartimin e kurrikulave t

gjuhve amtare lidhur me: mangsit n t kuptuarit e qllimeve t planifikimit,
mungesa e bashkpunimit midis politikbrsve dhe zbatuesve, negocimi midis ne-
vojave lokale dhe krkesave t globalizimit.

- Raportet mes msimit t gjuhs amtare dhe gjuhve t huaja n kontekstin global t
msimit t gjuhve jan nj sfer tjetr diskutimesh dhe kundrshtimesh q lidhet me
politikat e reja n fushn e t msuarit t gjuhve.

210
 Albana Tahiri

- Politikat duhet t formohen pasi literatura t jet kuptuar n mnyr q ajo t mund
t prkthehet n praktik. Megjithat, kjo sht pr tu evidentuar qartazi se nj
metodologji bazuar n praktikat e msimit t gjuhs shpie drejt nj msimi edhe m
efikas.

- Mbshtetja n teorit e t nxnit dhe msimdhnies s gjuhve mund t kontribuoj

n mnyr t konsiderueshme n prmirsimin e trajnimit dhe ofrimit me gjuht.
Zhvillimi i programeve gjuhsore i bazuar n metodologjit msimore t importuara
nga vendet e zhvilluara sht nj zgjidhje e prshtatshme pr msuesit, t cilt
prballen me nj sr problemesh specifike n klasat dhe me nxnsit e tyre.

- Msimi i gjuhs n prdorim ose n komunikim duhet t jet i bazuar n situata t

jets reale. Duke prdorur kt metod n klasa, nxnsit do t ken mundsi t
komunikojn me njri-tjetrin n shumllojshmri situatash t nxni. Msuesit duhet t
krijoj nj mjedis n klas, ku nxnsit t ken komunikim t vrtet jetsor,
aktivitetet autentik, dhe detyra t rndsishme q nxisin t folurin me goj. Kjo mund
t ndodh kur nxnsit bashkpunojn n grupe pr t arritur nj qllim ose pr t
prfunduar nj detyr.

- Msuesit duhet t tregojn vmendje n vlersimin e aftsive gjuhsore t fmijve,

n angazhimin e fmijve n dialog, ku ata jan t inkurajuar pr t zhvilluar dhe
prdorur aftsit gjuhsore n t folur. Fmijt kan nevoj pr m shum lloje t
ndrveprimit t cilin Robin Alexander quan msim bashkbisedor. shtja e t
folurit pr t menduar sht shum e rndsishme gjat aktiviteteve q stimulojn t
folurit. do aktivitet rreth t folurit lidhet me aspektin e t menduarit dhe t nxnit.

- Theksi gjat zhvillimit t veprimtarive t t folurit duhet vn m shum n kto

drejtime kryesore: n njohjen e fmijve me semantikn e fjals; me zhvillimin
gjuhsor t fmijve pr t'i prdorur fjalt n varsi nga tipat dhe stilet e t folurit; n
dallimin dhe veimin shkall-shkall (nga fondi i fjalorit t nxnsve), i fjalve
dialektore nga fjalt e thjeshtligjrimit, duke i vn n barasvler me fjalt e gjuhs
standarde, pr t rritur te nxnsit kulturn e t folurit.

- T shkruarit duhet t prdoret pr nj shumllojshmri qllimesh t prshtatshme, si

brenda klass dhe jasht saj. Pavarsisht nga prdorime t ndryshme pr t cilat
vlersimi i shkrimit prdoret, parimet e prgjithshme dhe ndrthurjet jan t
ngjashme. Vlersimet e shkrimit duhet t jen t projektuara mir nga msuesit. Ato
duhet t inkurajojn nxnsit dhe t prforcojn praktikat e mira t msimdhnies.
Vlersimi i shkrimit shrben pr t ngritur cilsin e shkrimit duke dhn detyra dhe
situata q identifikojn qllimet e duhura pr trheqjen e nxnsve.

- N mnyr ideale aftsia pr t shkruar duhet t jet n situata t ndryshme, ose pr

audienca t ndryshme, duke ju prgjigjur dhe duke u vlersuar nga lexuesit e shumt.
N nj kontekst, t shkruarit duhet t jet form e pasqyrimit t aktiviteteve, t shumta
sociale brenda komunitetit t shkolls dhe nxnsve n klas. T shkruarit sht nj
proces q bn nxnsin t nis vetvlersimin i cili duhet t vlersohet nga msuesit.

211
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

- Hapsirat dhe mundsit pr ti pruar te nxnsit konceptet dhe pr ti prfshir n

situata ndrvepruese prmes t shkruarit jan t shumta. Nj mnyr e grshetimit t
aftsive t t shkruarit prmes t menduarit do t ishte q nxnsit t prgatisin
postera, grafik, harta, foto, tablo. Nga burime t ndryshme ata mund dhe duhet t
sjellin t dhna gjeografike, ekonomike dhe sociale, mund t shprehin edhe qndrime
t ndryshme.

- T lexuarit sht nj fush tjetr e gjer eksplorimi pr t gjitha lndt shkollore.

Shprehit e t lexuarit merren prmes msimit t gjuhs. T dish t lexosh, do t thot
t jesh i aft ta transformosh nj mesazh t shkruar n nj mesazh sonor (tingullor,)
duke ndjekur disa rregulla t prcaktuara, t kuptosh prmbajtjen e mesazhit t
shkruar, si dhe aftsia pr t gjykuar dhe vlersuar vlerat estetike.

- Procesi i t lexuarit duhet t lidhet me qllimin e t kuptuarit, me dshirn dhe

qllimin pr t dal nga leximi i nj libri apo materiali tjetr, duke kuptuar gjithka t
shkruar n t.

- Duhet nxitur t lexuarit pr t reflektuar n mnyr kritike, i cili nnkupton nj

lexues aktiv t angazhuar n mnyr gjithprfshirse n procesin e t lexuarit,
vazhdimisht duke negociuar, diskutuar rreth asaj q di ai dhe se si prpiqet ta lidh
at pr t krijuar nj kuptim t ri, po ashtu edhe si prpiqet ta prshtat at pr t
formuluar kuptimin.

- Duhen nxitur aktivitetet pas leximit t cilat krijojn nj mundsi pr msuesit, n

drejtim t kontrollit t procesit t t msuarit nga ana e nxnsve. Transformimi i
ideve nga leximi n pun arti, poezi etj. sht nj akt krijues, vlersues dhe
interpretues, i cili nxjerr n pah nivelin e t kuptuarit t nxnsve.

- T lexosh n mnyr kritike do t thot t japsh nj gjykim se si sht argumentuar

nj tekst. Kjo krkon q lexuesi t qndroj pas dhe t fitoj distanc nga teksti q
lexon.

III.

Vmendja duhet treguar pr t rritur progresin e nxnsve n fitimin e

njohurive dhe shprehive gjuhsore, gramatikore dhe drejtshkrimore n punt me
shkrim pr nj zhvillim m t mir intelektual t tyre n t gjitha nivelet e tyre t
dijes, sepse gjuha sht produkt i gjith formimit t tyre. Detyrat me shkrim n
shkolln e mesme jan m t rralla, sepse vet kurrikula kalon m tepr n krkesa me
karakter riprodhues se sa hulumtues e krijues.

- Jan konstatuar mjaft gabime nga nxnsit n prdorimin drejt t gjuhs dhe sistemit
t saj drejtshkrimor dhe gramatikor. Prqindjet n tabela flasin pr nj situat kritike.
Nxnsit gabojn n nj raport pothuajse 1/3 n do problem drejt-shkrimor.

- Duhet ti kushtojn m shum rndsi gabimeve drejtshkrimore t nxnsve, pasi

origjina (krahina, dialekti), niveli arsimor dhe kulturor i nxnsve dhe i familjeve t

212
 Albana Tahiri

tyre kan nj ndikim shum t madh n t folurin, n t shprehurin, si dhe n t

shkruarin e tyre. Numri i madh i gabimeve n t shkruar krkon nj kontroll
sistematik nga ana e msuesve, t cilt nuk duhet t mjaftohen vetm me shpjegimin e
tems kur sht orari i prcaktuar. Reflektimi i nj ore msimi bhet jo vetm brenda
nj ore, por edhe n vazhdimsi, sidomos kur kemi shtje problematike
drejtshkrimore.

IV.

Analiza gjuhsore e br gjersisht n kt punim n lidhje me aftsit e

nxnsve n prdorimin drejt t gjuhs prmes strukturave gjuhsore sintaksore on
drejt nj gjetjeje tjetr lidhur me shtje t formimit mendor, intelektual t nxnsve
nga nj nivel n tjetrin.

- Gramatika iu duhet msuar nxnsve n mnyr t ndrgjegjshme dhe jo thjesht

duke komunikuar dhe duke prdorur gjuhn pr t kryer detyrat jasht. Kjo mund t
jet shum efektive pr disa nxns. T tjer nxns mund t prfitojn m shum nga
nj fokus m i dukshm n gramatik prmes aktiviteteve q theksojn format dhe
prdorimin e saj, por msimi i gramatiks duhet t jet nj veprimtari m e
suksesshme pr msimin korrekt t gjuhs. Nse ne e msojm gramatikn n mnyr
t gabuar ose n koh t gabuar, nxnsit nuk mund ta msojn at, dhe m keq
akoma, ata mund t humbasin interesin n msim.

- Rezultatet tregojn se, n perceptimet e msuesve, aktivitetet qofshin me shkrim apo

n t folur, paraqesin vshtirsi t mdha pr nxnsit pr t msuar gramatikn dhe
prmirsimin e saktsis gramatikor. Aktivitetet me shkrim dshmojn m sfiduese se
sa ato t folura. Shqyrtimi i fakteve dhe identifikimi i vshtirsive t bn gjithashtu t
ndrgjegjshm e t vetdijshm pr to, t cilat do t ndihmoj msuesit t gjejn
mnyra pr kaprcimin e defekteve dhe t gjejn rrugt e msimit efektiv n ciklin e
lart.

- Prdorimi i metodave, strategjive, teknikave, shembujve konkrete nga msuesi,

kristalizon m mir te nxnsit lidhjen e teoris me praktikn, me t shkruarit dhe
zbatuarit e shprehive gjuhsore n situata dhe kontekste t larmishme t nxni.

- Prfshirja e t gjith faktorve q ndihmojn realizimin dhe prvetsimin e nj

koncepti, ku nxnsi prfshihet dhe reflekton mbi t, sht detyra kryesore e msuesit
e cila prmblidhet jo vetm n 45 e ors msimore, por edhe n detyrat e dhna n
shtpi. Msuesi duhet t nxit nxnsit, me an t metodave t dgjuarit aktiv, pr t
aftsuar t transferojn njohurit e tyre gramatikore n prdorimin e gjuhs
komunikuese.

- Vshtirsit n klas shpesh krijohen edhe pr shkak t teksteve msimore apo

ushtrimeve t dhna, t paprshtatshme pr nxnsin nga ana strukturore dhe fjalorit i
prdorur. Msuesi me menuri duhet t parandaloj situatn duke studiuar dhe
prshtatur materialin me temn. Prdorimi i metodave, strategjive, teknikave,

213
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

shembujve konkrete nga msuesi, kristalizon m mir te nxnsit lidhjen e teoris me

praktikn, me t shkruarit dhe zbatuarit t shprehive gjuhsore n situata dhe
kontekste t larmishme t nxni.

V.

N fushn e prdorimit t teknikave dhe strategjive nj klasifikim dhe grupim i

sjell n kt punim sht nj risi, e cila ofron praktika t reja n lidhje me gjetjen,
prdorimin dhe prshtatjen e tyre n dobi t t nxnit. Ky grupim mundson dhe ofron
pr msuesit nj lehtsi n gjetjen e tyre sipas qllimeve t prdorimit n strukturn e
ors s msimit. Kto teknika dhe strategji, t cilat qarkullojn an e mban globit,
jan hulumtuar dhe grupuar nga projektet e eksperimentuara, t cilat tashm jan
kthyer n shkolla t vrteta, n praktikn e arsimit shqiptar. Ajo q pritet sht q
msuesit t prshtaten me mir me to dhe tju gjejn vendin gjat prdorimit n
strukturn e nj ore msimore.

- Cilsia e lart e msimdhnies dhe t nxnit n kto modele dallon nga nj

marrdhnie komunikative e prkryer, bashkpunuese dhe plot gjallri. Ajo sht nj
pun e gjat praktike, ku kombinohen t gjitha shprehit komunikative: t folurit, t
lexuarit t shkruarit individual dhe n grup, sht nj proces n t cilin nxnsit jan
prfshir n nj bashkveprim inteligjencash: gjuhsore, motorike, artistike dhe m
gjer sht nj loj, nj marrdhnie komunikative aktive, pyetje-prgjigjesh, prmes
s cils nxnsit duke punuar n bashkpunim, gjallrojn n diskutime, n shpjegim
dhe demonstrim prmes metodave me n qendr nxnsit, t cilat japin konkluzione
dhe zgjidhje pr probleme dhe situata.

- Vendi i veprimtarive kreative sht i gjithanshm dhe i kudondodhur, gjat seancave

t trajnimit dhe msimdhnies. Msuesi prmes tyre realizon veprimtari dhe qllime
msimore dhe edukative shum t fuqishme, t cilat mundsojn nj cilsi m t mir
t nxni dhe n nj koh m t shkurtr nga pjesmarrsit e grupeve t caktuara.
Veprimtarit kreative duhet t zgjidhen dhe prshtaten nga msuesit/trajnuesit sipas
qllimeve msimore, por edhe sipas cilsis s grupit me t cilin punon.

- Teknologjia duhet t prdoret pr t ushqyer, pr t transformuar dhe pasuruar lidhje

t forta n mes msuesit dhe nxnsit dhe pr t nxitur m shum t msuarit aktiv me
nxnsin n qendr. Sot, njerzit duhet t jen t pajisur me njohuri pr t qen
kompetent, dhe me stimuj, t jen t motivuar. Bota e ideve t reja duke ndihmuar
individt pr t zhvilluar msimin e tyre, kritik dhe aftsit krijuese t menduarit.

- Qasja e integruar pr msimdhnie ka pr objektiv krijimin e nj mjedisi unik virtual

dhe vzhgimin e dobis s lojrave dixhitale n procesin e msimdhnies dhe t t
nxnit n nj fush specifike pr integrimin e procesit dhe mbrojtjen e mjedisit. Dobia
e hapsirave virtuale t msimit si mjete edukative praktike n prgjithsi, tashm

214
 Albana Tahiri

dal e qart n do kompetenc edukative brenda dhe jasht shkolls. Perspektivat e

teknologjis loj kan rezultuar n zhvillimin e nj produkti arsimor pr t
demonstruar aftsin e edukatorve pr t nxitur aftsit kritike t nxnsit.
Teknologjit tregojn potencial t madh pr rritjen e efikasitetit t t nxnit t
nxnsve, pr shtrirjen e mtejshme t msimdhnies sht diskutuar dhe sht
vlersuar.

- Integrimi shfaqet si nj risi didaktike n fushn e koncepteve nga fusha e gjuhs dhe
letrsis prmes prpunimit t materialit n rubrika prkatse t cilat orientohen s
pari nga shkallt e taksonomive pr t nxnit, nga orientimi drejt t nxnit t
diferencuar, n gjith prfshirjen e nxnsve n veprimtari t prbashkta msimore
prmes puns n grup dhe m gjer dhe prmes veprimtarive hulumtuese, puns me
projekte etj., t cilat krkojn kompetenc t shumfishta pr t qen t suksesshm.

- Perceptimet e msuesve t gjuhs shqipe rezultojn pro integrimit t teknologjis s

prditshme. Ata i shohin mjetet e teknologjis shum me vlera t cilat sjellin
ndryshimin n t nxnit, por kto ndryshime ata ende nuk jan t aft ti prvetsojn
e pr ti prdorur n situata t nxni, pr t mos folur m tej pr prgatitje programesh
apo n metodik personale n msimdhnie. Kshtu n pyetsor u jemi drejtuar
msuesve t gjuhs shqipe pr njohjen perceptimin dhe aplikimin e integrimit
ndrlndor, por edhe t teknologjis n procesin msimor.

- Prcaktimi i kornizs evropiane mbshtetur n kompetenca t nxni pr msimin e

gjuhve sht nj tjetr risi dhe mundsi pr arritjen e objektivave human dhe
social, q ngrthen msimi i gjuhs shqipe n shkoll.

- Ofrimi i modeleve t msimdhnies t zbrthyera mbi baz t metodologjive t

prshkruara n kt punim, t cilat prbjn sot risi n botn e t msuarit t gjuhve
sht nj prurje e re, e cila po ndikon thellsisht nga dita n dit n prmirsimin e
cilsis s t msuarit t gjuhve.

-Rritja e profilit t msuesit t gjuhs prmes programeve t sotme t kualifikimit

mbshtetur n korrnizn kurrikulare t prgatitur pr ta, sht nj mundsi shtes q
bn q msimdhnia e gjuhve n shkoll t reformohet.

- Hartimi her pas here i programeve, teksteve t gjuhs, udhzuesve pr msues

jan, nj ndihmes e madhe pr nj formim sa m t mir gjuhsor t nxnsit t
sotm.

Rekomandime

Msimi i gjuhs shqipe dhe veanrisht ai i drejtshkrimit n shkoll duhet t

zr m shum vend n planin msimor t gjitha viteve t arsimit parauniversitar.
Programet e gjuhs shqipe duhet t shkruhen nga grupe t specializuara shkenctarsh
dhe didaktsh dhe t miratohen n kshilla kombtare profesionale.

215
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

Programet e gjuhs shqipe duhet t prshkruajn qart dhe sakt n vijueshmri t

gjitha konceptet gjuhsore (gramatikore dhe drejtshkrimore) q do t merren nga nj
vit n tjetrin.
Programet duhet t shoqrohen me standardet dhe kompetencat e nevojshme pr
sukses pr do nxns dhe pr do grup moshor (cikl shkollimi).
Programet e gjuhs shqipe duhet t diskutohen dhe t marrin nj konsensus miratimi
nga shum grupe t interesuarish, t tilla si msues specialist, prindr etj.
Programet e gjuhs shqipe duhet t prcaktojn hapsirat e nevojshme pr arritjen e
shprehive t nevojshme n t folur lexuar shkruar dhe pr krkesa t tjera duke u
shkarkuar nga mbingarkesa konceptuale q i karakterizon.
Programet e gjuh shqipe duhet t miratohen nga nj kshill kombtar.

BIBLIOGARFI

Akademia e Shkencave e Shqipris, Fjalor i gjuhs shqipe, Tiran, 2006

Abastair, F., How to write, Oxford University Press, 2006
Alexander, R., Dialogic teaching, Cambridge University Press, 2004
Andoni, A., Forma pune pr dhnien e njohurive t reja n lndn e gjuhs -
Gjuha shqipe dhe letrsia n shkoll, ISP, Tiran, 1986
Angoni, E., Vrejtje gjuhsore pr librat e gjuhs shqipe dhe t leximit pr kl. IV -
Gjuha jon, Akademia e Shkencave e Shqipris, Instituti i Gjuhsis dhe i
Letrsis, Tiran, 1993
Bai, H.; Kazazi, Nj., Probleme didaktike n zbatimin e rubriks: Gjuh e shkruar.
N prmbledhjen Gjuha shqipe dhe ligjrimi n shkoll. Botim i USH Luigj
Gurakuqi dhe UE Aleksandr Xhuvani. Studime shqiptare-10. Shkodr, 1998
Ballhysa, A., Formimi i aftsive gjuhsore komunikuese tek nxnsit, AEDP, Tiran,
2000
Beci, B.,Pr nj konceptim bashkkohor t msimit t gjuhs amtare n shkoll -
Gjuha jon, ASH, IgjL, Tiran, 1993
Brown, H. D., Principles of language learning and teaching, Language, Arts and
Disciplines, Longman, 2000
Brown, Y.; Yule, Y., Teaching the spoken language, Cambridge University Press,
1983
Canagarajah, S., A geopolitics of academic writing, Pittsburg PA: University of
Pittsburger Press, 2002
Celce Murcia, M., Teaching English as a second language, 3d ed. TESL EJ, vol.
5, Nr. 4, 2002
Chaney A.; Burk, T., Teaching Oral Communication in grades K-8, Allyn e Bacon,
1998
Chick, K. J.; Safe talk: Collusion in apartheid education, Cambridge University
Press, 1996
Chamsky, N., Aspects of the theory of Syntax, Boston, MIT Press, 1965
Cook, V., Second languagelearning and language teaching, London, 1991

216
 Albana Tahiri

Dodbibo; L.; Spasse, S., Gramatika e gjuhs shqipe, Tiran, 1947

Dhrimo, M.; Memushaj, R., Fjalor drejtshkrimor i gjuhs shqipe, Infobotues, Tiran,
2011
Eco, U. Si behet nj punim diplome, botime Prpjekja, Tiran, 1997.
Elbow, P., Everyone can write: Essays toward a hopeful theory of writing and
teaching writing, Oxford University Press, 2000
European Commision Eurydice, Recommended annual taught time in full time,
Compulsory Education in Europe, 2010
Gardner, H., Mendja e pashkolluar, Tiran, 2003
Gardner, H., Multiple intelligences: New horizons:, N. Y.: Basic Books, 2006
Gerard, M., Hartimi dhe vlersimi i teksteve, Tiran, 2003
Fullan, M., Kuptimi i ri i ndryshimit n arsim, botim i 3-t, Edualba, Tiran, 2001
Grillo, K., Fjalor edukimi, Tiran, 2002
Grup autorsh, Strategjit e t msuarit, Tiran, 1995
Grup autorsh, Studio gjithka, arsyes vendin e par, Tiran, 1995
Grup autorsh, Metoda t msimdhnies, AEDP, Tiran, 1999
Gjikopulli, Th.,Mendime rreth prdorimit t disa tabelave n lndn e gjuhs
shqipe. -Gjuha shqipe dhe letrsia n shkoll. ISP, Tiran, 1985
Gjokutaj, M., Didaktika e gjuhs shqipe, SHBLU, Tiran, 2009
Gjokutaj, M., Mrkuri, N., Modele t sukseshme msimdhnieje, Tiran, 2008
Gjokutaj, M., Kazazi, Nj., Prirja e sotme pr msimin e gjuhs shqipe, Studime
shqiptare 12, Shkodr, 2003
Gjokutaj, M.,Rreth metodave t t msuarit t lexim-shkrimit, Msuesi, 28 maj
1994
Gjokutaj, M.,Probleme t sotme t msimit t gjuhs shqipe n shkoll - Kurrikula
dhe shkolla, Gjuh shqipe & lexim letrar- 1, Botim i ISP, Tiran, 2001
Gjokutaj, M., Prvoj pr msimin e gjuhs amtare - Kurrikula dhe shkolla,
Gjuh shqipe & lexim letrar- 1, Botim i ISP, Tiran, 2001
Gjokutaj, M.,Shkrimet e prbashkta t nxnsve - Kurrikula dhe shkolla, Gjuh
shqipe & lexim letrar- 2, Botim i ISP, Tiran, 2002
Gjokutaj, M., Mendimi pedagogjik shqiptar pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll
- Kurrikula dhe shkolla, Gjuh shqipe & lexim letrar-3, Tiran, 2002
Gjokutaj, M.,Gjendja dhe perspektivat e zhvillimit t lnds s gjuhs shqipe n
shkolln tetvjeare - Kurrikula dhe shkolla, Gjuh shqipe & lexim letrar-5, Botim
i ISP, Tiran, 2003
Gjokutaj, M.; Metani I., Spahiu Y, Goci R, Si t hartojm nj test, Tiran, 2002
Harnberger, N. H.: Ricento, T., Unpeeling the onion: Language planning and policy
and the ELT professional TESOL Quarterly 30, 1996
Hoti, I., Gjuhsia e zbatuar prmes kurrikuls s gjuhs shqipe, SH. B. Progresi,
Shkodr, 2013
Hoti, I., Kazazi, N., Didaktik e gjuhs shqipe, SHBLU, Tiran, 2009
IKT, Metodat ndrvepruese t msimit, Tiran, 2008
ISP, N ndihm t zbatimit t programeve, Tiran, 2000
ISP, Vlersimi i nxnsve, Tiran, 1996

217
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

ISP, Standardet e arritjeve: Gjuha shqipe, lexim-letrar, gjuh e huaj, Tiran, 2002
ISP, Standardet e prmbajtjes s arsimit t detyruar, Tiran, 2002
ISP, Strategjia kombtare e Arsimit Parauniversitar, 2004-2015
ISP, Arsimi npr bot, Pegi, Tiran, 1997
IZHA, Programe t kurrikuls s gjuhs shqipe, Tiran, 2011
Jubani, A., Shkolla shqiptare, shoqria dhe gjuha shqipe sot, Studime albanologjike 1,
Tiran, 2011
Jubani, A.; Hoti, I.; Gjokutaj, M., Msimi i gjuhs shqipe prmes veprimtarive
krijuese dhe ndrvepruese, Shtpia Botuese Shkronj pas shkronje, Tiran, 2013
Kachru, B.; Kachru, Y.; Nelson, C., The handbook of World Englishes, Oxford
England, Blockwell, 2006
Kadiu, A., Punt me shkrim, qortimi dhe vlersimi i tyre, Tiran, 2002
Kazazi, Nj.; Garuci, Nj.; Zhabjaku, Didaktika e gjuhs shqipe, SHBLU, Tiran, 2005
Kriku, L., Modele testesh n gjuh - Kurrikula dhe shkolla, Gjuh shqipe &
lexim letrar- 1, Botim i ISP, Tiran, 2001
Kirkland, L.; Patterson, J., Developing Oral language in Primary Classroom, Early
Childhood Education, Vol. 32, Issue 6, 2005
Koci, K., Probleme t msimet e gjuhs shqipe, Tiran, 1987
Kraja, M., Pedagogjia, Tiran, 2002
Tahiri, A., Msimi i gjuhs shqipe n shkoll prmes risive dhe ndryshimeve
kurikulare, OMBRA GVG, Tiran 2012
Kumaravadivelu, B., TESOL Methods: Changing tracks, Challenging trends,
TESOL, Quarterly, 40, 2006
Lafe, V.; Gjokutaj, M., Niveli i prvetsimit t njohurive dhe shprehive dhe
shkathtsive gjuhsore, Rev. Pedagogjike, Tiran, 1986
- Luli, F., Metoda e leximit letrar e letrsia, Tiran, 1987
Martin, J., Mentoring some genesis, genre based literacy pedagogy, N. Y., 1999
Memushaj, R., Politikat gjuhsore n epokn e Globalizmit, Gazeta Shqip,
Memushaj, R., Shqipja standarde, Botimet Toena, Tiran, 2005
Mercer, N.; Wegerif, R.; Dawes, L., Childrens talk and the development of reasoning
in the classroom, British Educational Research Journal, Vol. 25, Issue 1, 1999
Mercer, N.; Sawes, L.; Wegerif, R.; Sams, C., Reasoning as a scientist: Ways of
helping children to use language to learn science, British Educational Research
Journal, Vol. 30, Issue 3, 2004
Milaret, G., Pedagogjia e pergjithshme, ISP, Tiran, 1995
Muka, P., T menduarit me objektiva dhe modeli A 94, Tiran, 1953
Musai, B., Metodologji e msimdhnies, Albagraf, Tiran, 2003
Nishku, M., Si t shkruajm. Procesi dhe shkrimet funksionale, CDE, Tiran, 2004
Orstein, A., Kurrikula, baza, parimet dhe problemet, ISP, Tiran, 2003
Osmani, Sh., Fjalor i pedagogjis, Sh.B. 8 Nntori, Tiran, 1983
Pennycook, A., The concept of method, interested knoledge and the politics of
language, TESOL Quarterly, 23, 1989
Phillipson, R., Linguistic imperialism, Oxford, England, Oxford university Press,
1993

218
 Albana Tahiri

Piaget, J., Mbi pedagogjin, ISP, Tiran, 2005

PISA, Assesment framework, Key competences in reading mathematics and science,
2009
QTKA, Msimdhnia me n qendr nxnsin, Tiran, 2005
Rafagopalau, K., The language issue in Brazil: When local knowledge clashes the
expert knowledge, 2005
Robert F.B., Jack S., Zhvillim i mendimit kritik, AEDP, Tiran, 1998
Romanathon, N.; Morgan, B., TESOL and policyenactments, Perspectives from
practice, TESOL Quarterly 41, 2007
Rrokaj, Sh., shtje t gjuhs shqipe, Albatros, Tiran, 2007
Schendel, E.; ONeill, P.; Neal, M.; Hud, B., An annotated biographyof reability and
validity, Journal od writing assessment, 2007
Senge, C., Oral language for todays classrom, Pippin Publishing, 1992
Senge, P., et.al., Disiplina e pest, Shkolla e t nxnit, Botim Instituti i Studimeve
Pedagogjike Shtpia botuese & Shtypshkronja Kristalina-KH, Tiran, 2005
Pesikan A., Msimdhnia e t msuarit, Qendra pr demokraci dhe Pajtim n Europn
Juglindore, Tiran, 2013
Shohamy, E., The power of tests, A critical perspectives on the user of language tests,
N. Y. Longman, 2001
Shkrurtaj, Gj., Si t shkruajm shqip, Botimet Toena, Tiran, 2008
TESOL International Association, A principle based Approach for English language
teaching policies and practices, March, 2012
Thomai, J., Leksikologjia e gjuhs shqipe, Botimet Dudaj, Tiran, 2005

Burime nga interneti

EACEA P9 Eurydice (2012), Key Data on Learning in Europe, European
Commission, marr nga: http://eacea.ec.europa.eu/education/eurydice
PISA, Assessment Frameork (2009), Key competencies in reading, mathematics and
science: http:/oecd.org/pisa/pisaproducts/44455820.pdf
European Commission Eurydice (2010). Recommended annual taught time in full-
time compulsory education in Europe, 2009/10:
http://eacea.ec.europa.eu/education/eurydice
European Commission Eurydice (2012), Recommended annual taught time in full-
time compulsory education in Europe, 2011/12:
http://eacea.ec.europa.eu/education/eurydice
National Core Curriculum for Basic Education (NBE) (2004): http:/www.oph.fi
Porter,C.,A.(2004).Curriculumassessment,
marr nga.: http://www.andyporter.org/papers/CurriculumAssessment.pdf
The Ontario Curriculum, Grades 1-8, Language (2006):
http://www.edu.gov.on.ca/eng/curriculum/elementary/language18currb.pdf
English Language Syllabus, Primary & Secondary (Express/ Normal [Academic])
(2010)http://www.moe.gov.sg/education/syllabuses/english-language-and-
literature/files/english-primary-secondary-express-normal-academic.pdf

219
 shtje gjuhsore dhe didaktike pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll

National curriculum in England, English programmes of study: key stages 1 and 2

(2013):https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/
335186/PRIMARY_national_curriculum_-_English_2007
C. Dede (2005), Planifikimi pr stilet e msimit New-njmijt: Implikimet pr
Investimi n teknologji dhe Fakultetit, n edukimin e brezit t Net, DG & JL
Oblinger, eds, (Boulder, Colo.: EDUCAUSE, 2005)
http://www.educause.edu/ir/library/pdf/pub7/2010.pdf
EACEA P9 Eurydice (2012), Key Data on Learning in Europe, European
Commission, marr nga: http://eacea.ec.europa.eu/education/eurydice
PISA, Assessment Framework (2009), Key competencies in reading, mathematics and
science, marr nga: http:/oecd.org/pisa/pisaproducts/44455820.pdf
European Commission Eurydice (2010), Recommended annual taught time in full-
time compulsory education in Europe, 2009/10:
http://eacea.ec.europa.eu/education/eurydice
European Commission Eurydice (2012), Recommended annual taught time in full-
time compulsory education in Europe, 2011/12:
http://eacea.ec.europa.eu/education/eurydice
Porter, C., A. (2004), Curriculum assessment:
http://www.andyporter.org/papers/CurriculumAssessment.pdf

The Ontario Curriculum, Grades 1-8, Language (2006):

http://www.edu.gov.on.ca/eng/curriculum/elementary/language18currb.pdf

English Language Syllabus, Primary & Secondary (Express/ Normal [Academic])

(2010),
http://www.moe.gov.sg/education/syllabuses/english-language-and-
literature/files/english-primary-secondary-express-normal-academic.pdf
National curriculum in England, English programmes of study: key stages 1 and 2
(2013):https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/
335186/PRIMARY_national_curriculum_-_English_2207

220