Przestrzenie liniowe - jak rozwiązywać zadania

WERSJA ROBOCZA - MOŻE ZAWIERAĆ BŁĘDY

http://mini.pw.edu.pl/∼sokolj

1. Czy W jest podprzestrzenią liniową przestrzeni V nad ciałem K?

Niech v, u ∈ W i α ∈ K. Sprawdzamy, czy zawsze zachodzą warunki:

• v + u ∈ W,
• α · v ∈ W.

W jest podprzestrzenią przestrzeni V wtedy i tylko wtedy gdy powyższe warunki są zawsze
spełnione (zawsze, czyli dla każdych v, u ∈ W i α ∈ K).
Gdy dowodzimy, że W jest podprzestrzenią przestrzeni V , musimy wykazać, że te warunki
zachodzą.
Gdy dowodzimy, że W NIE jest podprzestrzenią przestrzeni V , wystarczy pokazać na jed-
nym przykładzie, że warunki nie zachodzą (czyli znaleźć konkretne dwa wektory v, u ∈ W
takie, że v + u ∈
/ W , lub wektor v ∈ W i skalar α ∈ K takie, że α · v ∈
/ W ).

2. Czy układ A jest liniowo niezależny?

Zacznijmy od wymiaru przestrzeni V . Jeśli A jest układem liniowo niezależnym, to |A| ≤
dim V . Czyli jeśli |A| > dim V , to A nie może być liniowo niezależny i kończymy zadanie w
rekordowym czasie.
Jeśli |A| ≤ dim V , musimy się bardziej wysilić. Oznaczmy A = {v1 , v2 , . . . , vn }. Niech
α1 , α2 , . . . , αn ∈ K.
Sprawdzamy, czy jeżeli α1 · v1 + α2 · v2 + . . . + αn · vn = 0, to wszystkie αi są równe 0.
Z warunku α1 · v1 + α2 · v2 + . . . + αn · vn = 0 na ogół dostajemy układ równań, który czasem
implikuje α1 = α2 = . . . = αn = 0. Gdy dowodzimy, że A jest liniowo niezależny, musimy
wykazać, że zawsze zachodzi implikacja jeżeli α1 · v1 + α2 · v2 + . . . + αn · vn = 0, to αi = 0
dla każdego i.
Np. dla V = C, K = R, A = {3 − i, 6 + i}, jeżeli α1 , α2 ∈ K = R α1 · (3 − i) + α2 · (6 + i) = 0,
to 3α1 + 6α2 = 0 i −α1 + α2 = 0. Zatem α2 = α1 i 9α1 = 0, czyli otrzymujemy α2 = α1 = 0.
Układ A jest liniowo niezależny.
Gdy dowodzimy, że A NIE jest liniowo niezależny, wystarczy pokazać na jednym przykładzie,
że warunek nie zachodzi (czyli znaleźć konkretne wartości α1 , α2 , . . . , αn ∈ K takie, że przy-
najmniej jedna z nich jest niezerowa i α1 · v1 + α2 · v2 + . . . + αn · vn = 0 - zwykle wybieramy
wartość niezerową np. 1 któregoś αi i resztę αj dobieramy tak, żeby spełniony był nasz
układu równań).
Można też alternatywnie pokazać, że któreś vi jest kombinacją liniową pozostałych wektorów
6+i
z A. Np. dla V = C, K = C, A = {3−i, 6+i}, weźmy z = 3−i
∈ K. Wtedy z ·(3−i) = 6+i,
więc A nie jest układem liniowo niezależnym.
INNACZEJ: W przypadku wektorów z przestrzeni Rn zapiszmy wektory układu A jako
kolumny macierzy A (w przypadku wielomianów możemy w kolumnach macierzy wpisać
 współczynniki przy kolejnych potęgach wektorów z A). Wiemy, że rząd tej macierzy jest
równy liczbie kolumn liniowo niezależnych. Czyli A jest liniowo niezależny wtedy i tylko
wtedy, gdy r(A) = |A|. Jeżeli liczba wektorów z A jest równa ich długości to mamy macierz
kwadratową i wystarczy policzyć jej wyznacznik - jest niezerowy witw gdy A jest układem
liniowo #niezależnym. Np. dla V = R2 , K = R, A = {(2, 1), (3, 1)} rozważamy macierz
"
2 3
. Wyznacznik tej macierzy wynosi 2 − 3 = −1 6= 0, zatem A jest układem liniowo
1 1
niezależnym.

3. Czy układ A jest bazą przestrzeni V ?

Dla dowolnej bazy B przestrzeni V zachodzą warunki:

(a) B jest układem liniowo niezależnym,

(b) B rozpina V , czyli każdy wektor v ∈ V można przedstawić w postaci kombinacji liniowej
wektorów z B,
(c) dim V = |B|.

Łatwo pokazać, że jeśli dla dowolnego układu wektorów B zachodzą dowolne dwa z powyższych
warunków, to B jest bazą.

Zacznijmy od wymiaru przestrzeni V .

Jeżeli dim V 6= |A|, to A nie jest bazą i kończymy zadanie.
Jeżeli dim V = |A|, to sprawdźmy, czy A jest układem liniowo niezależnym - już wiemy jak
to robić. Jeśli A jest liniowo niezależny i dim V = |A|, to A jest bazą. Jeśli A nie jest
liniowo niezależny, to nie jest bazą.
Jeśli z jakichś przyczyn nie znamy wymiaru V : najpierw sprawdźmy, czy A jest układem
liniowo niezależnym - jak nie jest, to nie jest bazą. Jeśli A jest liniowo niezależny, weźmy
dowolny wektor v ∈ V i sprawdźmy, czy można go przedstawić jako kombinację liniową
wektorów z A. Czyli piszemy v = α1 · v1 + α2 · v2 + . . . + αn · vn i dostajemy z tego układ
równań - jeśli ma on rozwiązanie dla dowolnego v (istnieją odpowiednie α1 , α2 , . . . , αn ∈ K),
to A rozpina V i jest bazą.
Np. V = R2 , K = R, A = {(1, 2), (3, 1)}.

(a) A jest liniowo niezależny: Dla dowolnych α, β ∈ R, jeżeli α(1, 2) + β(3, 1) = 0, to

α + 3β = 0 i 2α + β = 0. Zatem α = −3β i −6β + β = 0, czyli β = 0 i α = 0.
A jest liniowo niezależny i |A| = 2 = dim R2 , więc A jest bazą.
(b) A rozpina V : Weźmy dowolny wektor (x, y) ∈ V . Szukamy takich wartości α, β ∈ K,
że zachodzi (x, y) = α(1, 2) + β(3, 1). Otrzymujemy równania x = α + 3β i y = 2α + β.
y+2x
Równoważnie α = 3β − x i y = 7β − 2x. Ostatecznie otrzymujemy β = 7
i
α = 3β − x = 73 y − 71 x.
Czyli dla dowolnego (x, y) ∈ V istnieją liczby α = 73 y − 17 x, β = 17 y + 27 x ∈ K takie, że
(x, y) = α(1, 2) + β(3, 1). A rozpina R2 i |A| = 2 = dim R2 , więc A jest bazą.
 INNACZEJ: Zapiszmy wektory układu A jako kolumny macierzy A. A = {v1 , . . . , vn } jest
bazą wtedy i tylko wtedy, gdy r(A) = n (lub równoważnie det(A) 6= 0) i |A| = dim V .
3
 = R, A = {(5, 0, 4), (−2, 1, −2), (−3, 0, −2)}
Np. V = R , K
 5 −2 −3 
   
   5 −3 
 0 1 0  = 1 · (−1)2+2 ·   = −10 + 12 = 2 6= 0.
 
  4 −2 
 4 −2 −2 
 

Zatem A jest liniowo niezależny i |A| = 3 = dim R3 , więc A jest bazą R3 .

4. Czy LinA = V ?
Jeśli w A jest jakiś wektor który nie należy do V , to oczywiście LinA =
6 V.

Jeśli wszystkie wektory z A należą do V , to LinA jest podprzestrzenią przestrzeni V i pytamy

czy A rozpina całą przestrzeń V . Żeby rozpinać przestrzeń V układ A musi zawierać bazę
tej przestrzeni.
Zacznijmy od wymiaru przestrzeni V .
Jeśli |A| < dim V , to A nie rozpina V , więc LinA =
6 V.
Jeśli |A| ≥ dim V :

• Jeżeli wiemy, że A jest liniowo niezależny, to jest bazą V i LinA = V .

• Gdy A nie musi być liniowo niezależny, to możemy sprawdzić czy rozpina V jak było
opisane w poprzednim zadaniu (weźmy dowolny v ∈ V i sprawdźmy, czy można go
przedstawić jako kombinację liniową wektorów z A).
Można też szukać maksymalnego liniowo niezależnego podukładu B układu A. LinA =
V wtedy i tylko wtedy, gdy |B| = dim V .

INNACZEJ: Zapiszmy wektory układu A jako kolumny macierzy A. A = {v1 , . . . , vn }

rozpina V wtedy i tylko wtedy, gdy r(A) = dim V .

5. Wyznaczyć bazę i wymiar przestrzeni V .

Na ogół możemy łatwo znaleźć ładną "nadprzestrzeń" przestrzeni V . Chodzi nam o przestrzeń
W taką, że V jest podprzestrzenią W , a do tego przestrzeń W dobrze znamy (np. W = Rn
lub W = Rn [x]). Wtedy wiemy, że dim V ≤ dim W i liczby te są równe witw gdy V = W .

(a) Jeżeli mamy V = Lin{v1 , . . . , vn }, szukamy największego układu liniowo niezależnego

(A) ⊂ {v1 , . . . , vn }. Tworzy on bazę V .
Np. V = Lin{(2, 0, 4), (3, 2, 0), (1, 3, −4)}. V jest podprzestrzenią przestrzeni R3 .
Sprawdzamy czy układ A = ((2, 0, 4), (3, 2, 0), (1, 3, −4)) jest liniowo niezależny:
 2 3 1   2 3 3 
     
  k3 +k1    3 3 
 0 2 3  =  0 2 3  = 4 · (−1)3+1 ·   = 12 6= 0, czyli układ jest liniowo

     2 3 
 4 0 −4 
   
 4 0 0 
niezależny. Stąd dim V = |A| = 3 = dim R3 , zatem V = R3 i A jest bazą V .
Np. V = Lin{(2, 0, 4), (3, 3, 0), (1, 3, −4)}. V jest podprzestrzenią przestrzeni R3 .
Sprawdzamy czy układ A = ((2, 0, 4), (3, 3, 0), (1, 3, −4)) jest liniowo niezależny:
    
 2 3 1   2 3 3 
   
 0 3 3  k3=
  +k1  
 0 3 3  = 0, czyli układ A nie jest liniowo niezależny.
   
 4 0 −4 
   
 4 0 0 
Natomiast układ A0 = ((2, 0, 4), (3, 3, 0)) jest liniowo niezależny i jest maksymalnym
układem liniowo niezależnym w V . Stąd dim V = |A0 | = 2 i A0 jest bazą V .
(b) Jeżeli mamy V = {(x1 , . . . , xn ) ∈ Rn : (x1 , . . . , xn ) spełnia zadany układ równań}, to
rozwiązujemy układ równań przyjmując część zmiennych jako parametry.
Np. V = {(x, y, z) ∈ R3 : x + 2y − z = 0}. V jest podprzestrzenią przestrzeni R3 .
Rozwiązanie układu to x, y ∈ R, z = x + 2y. Czyli V = {(x, y, x + 2y) ∈ R3 : x, y ∈
R} = {x · (1, 0, 1) + y · (0, 1, 2) ∈ R3 : x, y ∈ R}. Bazą V jest układ {(1, 0, 1), (0, 1, 2)},
a wymiar jest równy 2.

6. Czy funkcja ϕ : V → W jest przekształceniem liniowym?

Sprawdzamy czy dla dowolnych wektorów v, u ∈ V i skalara α ∈ K zachodzą warunki:

• ϕ(v + u) = ϕ(v) + ϕ(u),

• ϕ(α · v) = α · ϕ(v).

Gdy dowodzimy, że ϕ jest przekształceniem liniowym, musimy wykazać, że te warunki za-

wsze zachodzą.
Gdy dowodzimy, że ϕ NIE jest przekształceniem liniowym, wystarczy pokazać na jednym
przykładzie, że któryś z warunków nie zachodzi (czyli znaleźć konkretne dwa wektory v, u ∈
V dla których nie zachodzi pierwszy warunek, lub znaleźć wektor v ∈ V i skalar α ∈ K dla
których nie zachodzi drugi warunek).

7. Wyznaczyć jądro przekształcenia ϕ : V → W .

Rozwiązujemy układ równań liniowych: ϕ(v) = 0.
Jeżeli mamy macierz przekształcenia MBA (ϕ), rozwiązujemy układ równań:
MBA (ϕ) · MA (v) = 0.

8. Wyznaczyć obraz przekształcenia ϕ : V → W .

Wiemy, że dim Kerϕ + dim Imϕ = dim W . Jeżeli znamy już wymiary jądra i przestrzeni
W , to wiemy jaki jest wymiar obrazu. Obraz jest podprzestrzenią przestrzeni W , więc jeśli
dim Kerϕ = 0, to Imϕ = W .

Imϕ = Lin{ϕ(v1 ), . . . , ϕ(vn )}, gdzie {v1 , . . . , vn } jest bazą przestrzeni V . Największy układ
liniowo niezależny B ⊂ {ϕ(v1 ), . . . , ϕ(vn )} jest bazą przestrzeni Imϕ i liczba wektorów w B
jej wymiarem.

Jeżeli mamy macierz przekształcenia MBA (ϕ):

i-ta kolumna macierzy MBA (ϕ) jest wektorem współrzędnych wektora ϕ(vi ) w bazie B, gdzie
vi jest i-tym wektorem z bazy A. Niech B 0 będzie bazą kanoniczną przestrzeni W . Tworzymy
macierz MB0 (B) zapisując wektory z B jako kolumny tej macierzy. Znajdujemy macierz
MBA0 (ϕ) = MB0 (B) · MBA (ϕ).
Szukamy największego zbioru liniowo niezależnych kolumn macierzy MBA0 (ϕ) - te kolumny
tworzą bazę przestrzeni Imϕ. Możemy stosować przekształcenia elementarne na kolumnach
(ki ↔ kj , ki · c, ki + c · kj i wykreślanie kolumn zerowych) i największy niezależny układ
kolumn przekształconej macierzy przyjąć jako bazę Imϕ (przykład można znaleźć w pliku o
macierzach przekształceń).