Keát caáu ñoäng cô ñoát trong vaø oâ toâ

7.2. HEÄ THOÁNG LAÙI

7.2.1. COÂNG DUÏNG, PHAÂN LOAÏI, YEÂU CAÀU
7.2.1.1. Coâng duïng
Heä thoáng laùi cuûa oâtoâ duøng ñeå thay ñoåi höôùng chuyeån ñoäng hoaëc giöõ cho oâtoâ chuyeån
ñoäng theo moät quyõ ñaïo xaùc ñònh naøo ñoù.
7.2.1.2. Phaân loaïi
Tuyø thuoäc vaøo yeáu toá caên cöù ñeå phaân loaïi, heä thoáng laùi ñöôïc chia thaønh caùc loaïi sau:
* Theo caùch boá trí vaønh laùi
- Heä thoáng laùi vôùi vaønh laùi boá trí beân traùi (theo chieàu chuyeån ñoäng cuûa oâtoâ) ñöôïc duøng
treân oâtoâ cuûa caùc nöôùc coù luaät ñi ñöôøng beân phaûi nhö ôû Vieät nam vaø moät soá caùc nöôùc khaùc;
- Heä thoáng laùi vôùi vaønh laùi boá trí beân phaûi (theo chieàu chuyeån ñoäng cuûa oâtoâ) ñöôïc
duøng treân oâtoâ cuûa caùc nöôùc coù luaät ñi ñöôøng beân traùi nhö ôû Anh, Nhaät, Thuî Ñieån, ...
* Theo soá löôïng caàu daãn höôùng
- Heä thoáng laùi vôùi caùc baùnh daãn höôùng ôû caàu tröôùc;
- Heä thoáng laùi vôùi caùc baùnh daãn höôùng ôû caàu sau;
- Heä thoáng laùi vôùi caùc baùnh daãn höôùng ôû taát caû caùc caàu.
* Theo keát caáu cuûa cô caáu laùi
- Cô caáu laùi loaïi truïc vít - baùnh vít;
- Cô caáu laùi loaïi truïc vít - cung raêng;
- Cô caáu laùi loaïi truïc vít - con laên;
- Cô caáu laùi loaïi truïc vít choát quay;
- Cô caáu laùi loaïi lieân hôïp (goàm truïc vít, eâcu, cung raêng);
- Cô caáu laùi loaïi baùnh raêng truï - thanh raêng.
* Theo keát caáu vaø nguyeân lyù laøm vieäc cuûa boä cöôøng hoaù
- Heä thoáng laùi coù cöôøng hoaù thuyû löïc;
- Heä thoáng laùi coù cöôøng hoaù khí neùn;
- Heä thoáng laùi coù cöôøng hoaù lieân hôïp.
7.2.1.3. Yeâu caàu
Heä thoáng laùi phaûi baûo ñaûm caùc yeâu caàu sau:
- Quay voøng oâtoâ thaät ngoaët trong moät thôøi gian raát ngaén treân moät dieän tích raát beù;
- Ñieàu khieån laùi phaûi nheï nhaøng thuaän tieän;
- Ñoäng hoïc quay voøng phaûi ñuùng ñeå caùc baùnh xe khoâng bò tröôït khi quay voøng;
- Traùnh ñöôïc caùc va ñaäp töø baùnh daãn höôùng truyeàn leân vaønh laùi;
- Giöõ ñöôïc chuyeån ñoäng thaúng oån ñònh.

7.2.2. CAÁU TAÏO CHUNG CUÛA HEÄ THOÁNG LAÙI

7.2.2.1. Heä thoáng laùi vôùi caàu daãn höôùng loaïi lieàn (heä thoáng treo phuï thuoäc)
Boá trí chung cuûa heä thoáng laùi loaïi naøy ñöôïc chæ ra treân hình 7.47.

http:// 1
 Keát caáu ñoäng cô ñoát trong vaø oâ toâ

Hình 7.47 - Heä thoáng laùi vôùi caàu daãn höôùng loaïi lieàn
1 - Vaønh laùi; 2 - Truï laùi; 3 - Truïc vít; 4 - Cung raêng; 5 - Ñoøn quay ñöùng; 6 - Ñoøn keùo doïc;
7 - Cam quay; 8, 9, 10 - Hình thang laùi; 11 - Truïc baùnh xe.

Heä thoáng laùi naøy thöôøng ñöôïc boá trí treân oâtoâ taûi nhoû vaø trung bình.
Heä thoáng bao goàm caùc boä phaän chính nhö sau:
- Vaønh laùi: Vaønh laùi cuøng vôùi truïc laùi coù nhieäm vuï truyeàn löïc quay voøng cuûa ngöôøi laùi
töø vaønh laùi ñeán truïc vít cuûa cô caáu laùi.
- Cô caáu laùi: Cô caáu laùi ôû sô ñoà treân goàm truïc vít 3 vaø cung raêng 4. Noù coù nhieäm vuï
bieán chuyeån ñoäng quay cuûa truïc laùi thaønh chuyeån ñoäng goùc cuûa ñoøn quay ñöùng vaø khuyeách
ñaïi löïc ñieàu khieån treân vaønh laùi.
- Daãn ñoäng laùi: daãn ñoäng laùi bao goàm ñoøn quay ñöùng 5, thanh keùo doïc 6, cam quay 7.
Noù coù nhieäm vuï bieán chuyeån ñoäng goùc cuûa ñoøn quay ñöùng 5 thaønh chuyeån ñoäng goùc cuûa truïc
baùnh xe daãn höôùng.
- Hình thang laùi: hình thang laùi bao goàm caùc ñoøn 8, 9 vaø 10. Ba khaâu naøy hôïp vôùi daàm
caàu daãn höôùng taïo thaønh boán khaâu daïng hình thang neân goïi laø hình thang laùi.
Hình thang laùi coù nhieäm vuï taïo chuyeån ñoäng goùc cuûa hai baùnh xe daãn höôùng theo moät
quan heä xaùc ñònh baûo ñaûm caùc baùnh xe khoâng bò tröôït khi quay voøng.
7.2.2.2. Heä thoáng laùi vôùi baùnh daãn höôùng trong heä thoáng treo ñoäc laäp
Boá trí chung cuûa heä thoáng laùi loaïi naøy ñöôïc chæ ra treân hình 7.48.
ÔÛ heä thoáng laùi caàu lieàn (heä thoáng treo phuï thuoäc), khi oâtoâ hoaëc caàu dao ñoäng thì toaøn
boä caùc chi tieát cuûa hình thang laùi dao ñoäng cuøng moät khoái vôùi caàu daãn höôùng. Nhöng ôû heä
thoáng laùi vôùi heä thoáng treo ñoäc laäp (hình 10.2), caùc baùnh xe daãn höôùng beân traùi hoaëc beân
phaûi coù theå dao ñoäng ñoäc laäp vôùi nhau neân caáu taïo cuûa daãn ñoäng laùi vaø hình thang laùi coù
khaùc so vôùi loaïi caàu lieàn. Ñoù laø thanh ngang cuûa hình thang laùi khoâng theå laøm lieàn maø phaûi
caét rôøi thaønh nhieàu ñoaïn vaø lieân keát vôùi nhau baèng caùc khôùp caàu.
Coøn laïi caùc boä phaän khaùc nhö vaønh laùi, truïc laùi, cô caáu laùi cuõng coù caáu taïo vaø nguyeân
lyù laøm vieäc nhö ñaõ moâ taû phía treân.

http:// 2
Keát caáu ñoäng cô ñoát trong vaø oâ toâ

Hình 7.48: Heä thoáng laùi vôùi baùnh daãn höôùng trong heä thoáng treo ñoäc laäp
7.2.2.3. Heä thoáng laùi coù cöôøng hoaù
So vôùi heä thoáng laùi khoâng coù cöôøng hoaù ñaõ trình baøy ôû treân, caáu taïo chung cuûa heä
thoáng laùi coù cöôøng hoaù goàm hai phaàn chính: phaàn laùi cô khí coù caáu taïo vaø nguyeân lyù gioáng
nhö caùc tröôøng hôïp ñaõ trình baøy treân; phaàn cöôøng hoaù vôù i caùc boä phaän chính sau:

Hình 7.49 - Heä thoáng laùi coù cöôøng hoaù

- Nguoàn naêng löôïng cuûa boä cöôøng hoaù, trong sô ñoà hình 7.49 laø bôm thuyû löïc;
- Van phaân phoái (van ñieàu khieån);
- Cô caáu chaáp haønh (xi lanh löïc).

http:// 3
Keát caáu ñoäng cô ñoát trong vaø oâ toâ

7.2.3. CAÁU TAÏO CUÛA CAÙC BOÄ PHAÄN TRONG HEÄ THOÁNG LAÙI
7.2.3.1. Truïc laùi
Truïc laùi coù hai loaïi: Loaïi coá ñònh khoâng thay ñoåi ñöôïc goùc nghieâng (hình 7.50.a) vaø
loaïi thay ñoåi ñöôïc goùc nghieâng (hình 7.50b).
Ñoái vôùi loaïi khoâng thay ñoåi ñöôïc goùc nghieâng thì truïc laùi goàm moät thanh theùp hình truï
roãng. Ñaàu treân cuûa truïc laùi ñöôïc laép baèng then hoa vôùi moayô cuûa vaønh laùi (voâ laêng) coøn ñaàu
döôùi ñöôïc laép cuõng baèng then hoa vôùi khôùp caùc ñaêng. Truïc chính ñöôïc ñôõ trong oáng truïc laùi
baèng caùc oå bi. oáng truïc laùi ñöôïc coá ñònh treân voû cabin baèng caùc giaù ñôõ. Vaønh laùi coù daïng moät
thanh theùp hình troøn vôùi moät soá nan hoa (hai hoaëc ba) noái vaønh theùp vôùi moayô vaønh laùi cuõng
baèng kim loaïi. Moayô coù laøm loã vôùi caùc then hoa ñeå aên khôùp then vôùi ñaàu treâ n cuûa truïc laùi.

a b
Hình 7.50 - Caáu taïo truïc laùi

Ñoái vôùi loaïi truïc laùi thay ñoåi ñöôïc goùc nghieâng thì ngoaøi nhöõng chi tieát keå treân, truïc
chính khoâng phaûi laø moät thanh lieân tuïc maø ñöôïc chia thaønh hai phaàn coù theå chuyeån ñoäng
töông ñoái vôùi nhau trong moät goùc ñoä nhaát ñònh nhôø keát caáu ñaëc bieät cuûa khôùp noái (hình
7.50b). Tuyø thuoäc vaøo tö theá vaø khuoân khoå cuûa ngöôøi laùi maø vaùnh laùi coù theå ñöôïc ñieàu chænh
vôùi goùc nghieâng phuø hôïp.
7.2.3.2. Cô caáu laùi
Cô caáu laùi laø hoäp giaûm toác ñaûm baûo taêng moâmen quay cuûa ngöôøi laùi töø vaønh laùi tôùi
caùc baùnh xe daãn höôùng.
Cô caáu laùi coù caùc thoâng soá ñaëc tröng cho tính naêng kyõ thuaät sau:
* Tæ soá truyeàn ic:
d  
ic = = 
d

http:// 4
Keát caáu ñoäng cô ñoát trong vaø oâ toâ

Trong ñoù:
d , d - laø caùc goùc quay nguyeân toá töông öùng cuûa vaùnh laùi vaø truïc ñoøn quay ñöùng;
  ,   - goùc quay töông öùng cuûa vaønh laùi vaø truïc ñoøn quay ñöùng.

Tæ soá truyeàn cuûa cô caáu laùi coù theå thay ñoåi hoaëc khoâng thay ñoåi. Tæ soá truyeàn cô caáu
laùi coù phaïm vi thay ñoåi roäng, cao ôû vuøng vò trí trung gian vaø thaáp ôû caùc vò trí rìa thöôøng ñöôïc
duøng ôû heä thoáng laùi khoâng coù cöôøng hoaù.
* Hieäu suaát thuaän:
Hieäu suaát thuaän laø hieäu suaát tính theo löïc truyeàn töø treân truïc laùi xuoáng. Hieäu suaát
thuaän caøng cao thì laùi caøng nheï. Vì vaäy noùi chung khi thieát keá cô caáu laùi yeâu caàu phaûi coù hieäu
suaát thuaän cao.
* Hieäu suaát ngh ch:
Hieäu suaát nghòch laø hieäu suaát tính theo löïc truyeàn töø döôùi ñoøn quay ñöùng leân truïc laùi.
Thoâng thöôøng yeâu caàu hieäu suaát nghòch phaûi coù trò soá beù hôn hieäu suaát thuaän. Neáu hieäu suaát
nghòch raát beù thì caùc löïc va ñaäp taùc duïng leân heä thoáng chuyeån ñoäng cuûa oâtoâ seõ khoâng truyeàn
ñeán vaønh laùi ñöôïc vì chuùng bò trieät tieâu bôûi ma saùt trong cô caáu laùi. Ñaây laø moät tính chaát raát
quyù cuûa cô caáu laùi. Tuy nhieân khoâng theå ñöa hieäu suaát nghòch xuoáng quaù thaáp vì luùc ñoù baùnh
xe daãn höôùng seõ khoâng töï traû laïi ñöôïc veà vò trí ban ñaàu döôùi taùc duïng cuûa caùc moâmen oån
ñònh. Vì vaäy ñeå ñaûm baûo khaû naêng töï traû baùnh xe daãn höôùng töø vò trí ñaõ quay veà vò trí ban
ñaàu vaø ñeå haïn cheá caùc va ñaäp töø ñöôøng leân vaønh laùi trong moät phaïm vi naøo ñaáy thì cô caáu laùi
ñöôïc thieát keá vôùi moät hieäu suaát nghòch nhaát ñònh.
1. Cô caáu laùi loaïi truïc vít cung raêng
Cô caáu laùi loaïi truïc vít cung raêng coù öu ñieå m laø giaûm ñöôïc troïng löôïng vaø kích thöôùc
so vôùi loaïi truïc vít baùnh raêng. Cung raêng coù theå laø cung raêng thöôøng (hình 10.5.a) hoaëc cung
raêng beân (hình 10.5.b). Cung raêng beân coù öu ñieåm laø tieáp xuùc theo toaøn boä chieàu daøi raêng, do
ñoù giaûm ñöôïc öùng suaát tieáp xuùc vaø raêng ít hao moøn cho neân thöôøng duøng ôû oâtoâ taûi côõ lôùn. Tæ
soá truyeàn cuûa cô caáu laùi truïc vít cung raêng ñöôïc xaùc ñònh nhö sau:
2ro
i c= t
Trong ñoù:
ro- baùn kính voøng troøn cô sôû cuûa cung raêng;
t - böôùc truïc vít.
Tæ soá truyeàn cuûa cô caáu laùi loaïi naøy coù giaù trò khoâng ñoåi. Hieäu suaát thuaän khoaûng 0,5
coøn hieäu suaát nghòch khoaûng 0,4.

http:// 5
Keát caáu ñoäng cô ñoát trong vaø oâ toâ

Hìnha7.51 - Cô caáu laùi loaïi truïc vít cubng raêng

2. Cô caáu laùi loaïi truïc vít con laên
Cô caáu laùi loaïi truïc vít con laên coù nhöõng öu ñieåm sau:
- Nhôø truïc vít coù daïng gloâboâít cho neân maëc duø chieàu daøi truïc vít khoâng lôùn nhöng söï
tieáp xuùc cuûa caùc raêng aên khôùp ñöôïc laâu hôn vaø treân dieän roäng hôn, coù nghóa laø giaûm ñöôïc
kích thöôùc chung vaø giaûm öùng suaát tieáp xuùc cuûa caùc raêng;
- Taûi troïng taùc duïng leân chi tieát tieáp xuùc vôùi nhau ñöôïc phaân taùn, tuyø theo loaïi oâtoâ maø
coù theå laøm con laên coù töø hai ñeán boán voøng ren;
- Toån thaát do ma saùt ít hôn nhôø thay ma saùt tröôït baèng ma saùt laên;
- Coù khaû naêng ñieàu chænh khe hôû aên khôùp cuûa caùc baùnh raêng.
Ñöôøng truïc cuûa con laên naèm leäch vôùi ñöôøng truïc cuûa truïc vít moät khoaûng e = 5 - 7
mm. Ñieàu naøy cho pheùp ñieàu chænh laïi khe hôû aên khôùp sau moät thôøi gian laøm vieäc caùc chi tieát
bò hao moøn.
Tæ soá truyeàn cuûa cô caáu laùi truïc vít con laên taïi vò trí trung gian xaùc ñònh theo coâng
thöùc:
2r2
i c= tz1
Trong ñoù:
r2- baùn kính voøng troøn ban ñaàu cuûa hình gloâboâít cuûa truïc vít;
t - böôùc cuûa truïc vít;
z1- soá moái ren cuûa truïc vít.
Tæ soá truyeàn cuûa cô caáu laùi loaïi naøy seõ taêng leân töø vò trí giöõa ñeán vò trí rìa khoaûng töø 5-
7% nhöng söï taêng naøy khoâng ñaùng keå neân coù theå boû qua vaø coi nhö tæ soá truyeàn khoâng thay
ñoåi.
Hieäu suaát thuaän vaøo khoaûng 0,65 vaø hieäu suaát nghòch khoaûng 0,5.
Cô caáu laùi loaïi naøy ñöôïc söû duïng roäng raõi trong caùc loaïi oâtoâ khaùc nhau.

Hình 7.52 - Cô caáu laùi loaïi truïc vít con laên

http:// 6
Keát caáu ñoäng cô ñoát trong vaø oâ toâ

3. Cô caáu laùi loaïi truïc vít choát quay

Cô caáu laùi loaïi naøy coù öu ñieåm cô baûn laø coù theå thieát keá tæ soá truyeàn thay ñoåi theo caùc
quy luaät khaùc nhau tuyø thuoäc vaøo yeâu caàu söû duïng.
Neáu böôùc cuûa truïc vít t khoâng ñoåi thì tæ soá truyeàn ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc:
2r2
i= cos
c
t
Trong ñoù:
 - goùc quay cuûa ñoøn quay ñöùng;
r2- baùn kính töø choát quay ñeán truïc ñoøn quay.
Hieäu suaát thuaän vaø hieäu suaát nghòch cuûa cô caáu laùi loaïi naøy ñeàu vaøo khoaûng 0,7. Cô
caáu laùi loaïi naøy thöôøng ñöôïc söû duïng ôû heä thoáng laùi khoâng coù cöôøng hoaù treân oâtoâ taûi vaø oâtoâ
khaùch.

Hình 7.53 - Cô caáu laùi loaïi truïc vít choát quay

4. Cô caáu laùi loaïi truïc vít eâcu bi cung raêng
Hai ñaàu truïc vít ñöôïc ñôõ baèng oå bi ñôõ chaën, moät ñai oác bi chaïy treân truïc vít nhôø raát
nhieàu caùc vieân bi ôû trong caùc raõnh xoaén treân truïc vít vaø beân trong ñai oác. Caùc vieân bi laên
trong caùc raõnh naøy, caùc raõnh ñöôïc thieát keá ñeå cho pheùp caùc vieân bi tuaàn hoaøn moät caùch lieân
tuïc.
Moät truïc vôùi baùnh raêng reû quaït ñöôïc laép trong hoäp cô caáu laùi baèng caùc oå bi kim. Phaàn
raêng reû quaït aên khôùp vôùi raêng cuûa ñai oác bi. Khi truïc vít quay ñai oác bi chaïy doïc truïc vít,
chuyeån ñoäng tònh tieán naøy laøm cung raêng reû quaït quay daãn ñeán truïc ñoøn quay ñöùng quay.

Hình 7.54 - Cô caáu

laùi loaïi truïc vít eâcu bi
cung raêng

http:// 7
 Keát caáu ñoäng cô ñoát trong vaø oâ

Öu ñieåm cuûa cô caáu laùi loaïi truïc vít eâcu bi cung raêng laø toån thaát ma saùt giöõa truïc vít vaø
truïc reû quaït raát nhoû nhôø bieán ma saùt tröôït thaønh ma saùt laên.
Cô caáu laùi loaïi truïc vít eâcu bi cung raêng coù theå thieát keá vôùi tæ soá truyeàn khoâng ñoåi
(hình 7.55.a) hoaëc tæ soá truyeàn thay ñoåi (hình 7.55.b).
Ñaëc ñieåm cuûa cô caáu laùi coù tæ soá truyeàn khoâng ñoåi laø caùc baùn kính aên khôùp C , 1C , C2 3
cuûa caùc raêng truïc reû quaït laø baèng nhau vaø caùc baùn kính aên khôùp D , 1D , cu3ûa caùc raêng ñai
D2 oác cuõng baèng nhau.
Ñoái vôùi cô caáu laùi coù tæ soá truyeàn thay ñoåi ñöôïc thieát keá sao cho baùn kính aên khôùp cuûa
caùc raêng truïc reû quaït giaûm daàn veà phía taâm (C >1C > C2 ). M3aët khaùc baùn kính aê n khôùp cuûa
caùc raêng ñai oác laïi taêng daàn veà phía taâm (D 1< D <2 D ). 3
Nhôø vaäy maø tæ soá truyeàn cuûa cô caáu laùi ñöôïc thay ñoåi theo quy luaät chæ ra treân hình
7.55.

a. Lo¹i tØ sè truyÒn kh«ng ®æi b. Lo¹i tØ sè truyÒn thay ®æi

Hình 7.55 - Cô caáu laùi loaïi truïc vít eâcu bi cung raêng

3.2.5. Cô caáu laùi loaïi baùnh raêng truï thanh raêng

Baùnh raêng truï ñöôïc cheá taïo lieàn vôùi truïc laùi neân coøn goïi laø truïc raêng. Khi quay vaønh
laùi, truïc raêng quay laøm thanh raêng dòch chuyeån sang phaûi hoaëc sang traùi. Söï dòch chuyeån cuûa
thanh raêng ñöôïc truyeàn tôùi cam quay qua caùc ñaàu thanh raêng vaø khôùp caàu.
Cô caáu loaïi truïc raêng thanh raêng coù caùc öu ñieåm sau:
- Caáu truùc ñôn giaûn, goïn nheï do cô caáu laùi nhoû vaø baûn thaân thanh raêng coù taùc duïng
nhö thanh daãn ñoäng laùi neân khoâng caàn caùc thanh ngang nhö ôû cô caáu laùi khaùc;
- AÊn khôùp raêng tröïc tieáp neân ñoä nhaïy cao;
- Ma saùt tröôït vaø laên nhoû keát hôïp vôùi söï truyeàn moâmen toát neân löïc ñieàu khieån treân
vaønh laùi nheï;
- Cô caáu laùi ñöôïc bao kín hoaøn toaøn neân ít phaûi chaêm soùc baûo döôõng.

8
 Keát caáu ñoäng cô ñoát trong vaø oâ

b
Hình 7.56 - Cô caáu laùi loaïi baùnh raêng truï thanh raêng

7.2.3.3. Daãn ñoäng laùi

1. Ñoøn quay
Ñoøn quay coù nhieäm vuï truyeàn moâmen töø truïc ñoøn quay cuûa cô caáu laùi tôùi caùc ñoøn keùo
doïc hoaëc keùo ngang ñöôïc noái vôùi cam quay cuûa baùnh xe daãn höôùng.
Caáu taïo cuûa ñoøn quay coù daïng thanh goàm thaân ñoøn quay, ñaàu to vaø ñaàu nhoû. Ñaàu to laø
loã hình truï hoaëc coân coù then hoa beân trong ñeå aên khôùp then hoa vôùi ñaàu truïc ñoøn quay. Ñaàu
nhoû ñoøn quay cuõng coù loã trôn hình coân ñeå baét vôùi roâtuyn. Thaân ñoøn quay coù tieát dieän nhoû daàn
töø ñaàu to ñeán ñaàu nhoû vaø hình daïng tieát dieän phuø hôïp vôùi phöông chòu löïc. Tuyø theo loaïi cô
caáu laùi vaø daãn ñoäng laùi maø ñoøn quay coù theå quay trong maët phaúng ñöùng (hình 7.57.b) hoaëc
maët phaúng ngang (hình 7.57a).

a b
Hình 7.57 - Ñoøn quay

http://www.ebook.edu.vn 9
 Keát caáu ñoäng cô ñoát trong vaø oâ

2. Ñoøn keùo
Ñoøn keùo ñöôïc duøng ñeå truyeàn löïc töø ñoøn quay cuûa cô caáu laùi ñeán cam quay baùnh xe
daãn höôùng. Tuyø theo phöông ñaët ñoøn keùo maø ngöôøi ta coù theå goïi ñoøn keùo doïc hoaëc ñoøn keùo
ngang. Ñoøn keùo cuõng ñöôïc söû duïng noái vaø truyeàn löïc giöõa hai cam quay cuûa hai baùnh xe daãn
höôùng. Noù laø khaâu thöù ba (tröø daàm caàu daãn höôùng) trong hình thang laùi neân coøn ñöôïc goïi laø
thanh "ba ngang".
Caáu taïo chung cuûa ñoøn keùo goàm moät thanh theùp hình truï roãng hai ñaàu coù boá trí caùc
roâtuyn vôùi lieân keát caàu. Vì trong quaù trình laøm vieäc vò trí cuûa caùc ñoøn keùo coù theå thay ñoåi
trong khoâng gian neân caùc ñieåm noái giöõa caùc ñoøn keùo phaûi laø lieân keát caàu ñeå traùnh cöôõng böùc
(hình 7.58).

Hình 7.58 - Ñoøn keùo

Lieân keát caàu bao goàm moät roâtuyn vôùi moät ñaàu coù daïng caàu vaø caùc baùt roâtuyn coù beà
maët laép gheùp laø moät phaàn choûm caàu loõm ñöôïc laép raùp vôùi maët caàu cuûa roâtuyn. Moät yeâu caàu
ñoái vôùi daãn ñoäng laùi laø phaûi chính xaùc, khoâng coù ñoä dô, ñoàng thôøi ñeå daäp taét caùc löïc va ñaäp
truyeàn qua daãn ñoäng laùi neân haàu heát caùc khôùp roâtuyn ñeàu duøng loø xo ñeå eùp baùt roâtuyn vôùi
maët caàu cuûa roâtuyn. Löïc eùp cuûa caùc loø xo naøy leân roâtuyn ñöôïc ñieàu chænh baèng caùc nuùt tì coù
ren. Ñeå boâi trôn caùc beà maët laøm vieäc cuûa roâtuyn vaø baùt roâtuyn thì ngöôøi ta thöôøng boá trí moät
vuù môõ vaø caùc ñöôøng daãn môõ töø vuù môõ tôùi caùc roâtuyn. Treân moät ñoøn keùo coù hai roâtuyn thì vieäc
boá trí loø xo ôû caùc ñaàu roâtuyn naøy phaûi baûo ñaûm sao cho khi löïc truyeàn töø choát roâtuyn naøy ñeán
choát roâtuyn kia chæ coù moät trong hai loø xo laøm vieäc.
3. Hình thang laùi
* Ñaët vaán ñeà
Chuùng ta xeùt söï quay voøng cuûa moät oâtoâ hai caàu vôùi caàu tröôùc laø caàu daãn höôùng (hình
7.59).
Khi muoán thöïc hieän quay voøng oâtoâ ngöôøi laùi phaûi thoâng qua heä thoáng laùi ñeå ñieàu
khieån caùc baùnh xe daãn höôùng quay moät goùc naøo ñoù theo höôùng quay voøng. Ñoäng hoïc quay
voøng ñuùng xaûy ra khi taát caû caùc baùnh xe ñeàu quay quanh moät taâm quay töùc thôøi (ñieåm O treân
hình 10.13.a). Neáu baûo ñaûm ñöôïc ñieàu kieän naøy thì caùc baùnh xe seõ chuyeån ñoäng laên maø
khoâng coù söï tröôït xaûy ra. Muoán vaäy goùc quay cuûa baùnh xe daãn höôùng beân traùi vaø beân phaûi laø
khaùc nhau ( < ).

http://www.ebook.edu.vn
 Keát caáu ñoäng cô ñoát trong vaø oâ

1 2

a b

Hình 7.59 - Ñoäng hoïc quay voøng oâtoâ

Chuùng ta xeùt tröôøng hôïp neáu hai baùnh xe daãn höôùng quay cuøng moät goùc nhö nhau ( =
), khi ñoù baùnh xe phía ngoaøi coù xu höôùng quay quanh taâm O c1oøn baùnh xe phía trong coù xu
höôùng quay quanh taâm O .2Khi naøy quyõ ñaïo cuûa baùnh xe phía ngoaøi seõ theo ñöôøng cong 1
coøn quyõ ñaïo cuûa baùnh xe phía trong seõ theo ñöôøng cong 2. Maët khaùc neáu baûo ñaûm ñoäng hoïc
quay voøng ñuùng thì baùnh xe phía trong cuõng phaûi quay quanh taâm O co1ù nghóa quyõ ñaïo cuûa
noù phaûi laø ñöôøng cong 3. Giaû söû baùnh xe daãn höôùng phía ngoaøi baùm toát khoâng bò tröôït thì
baùnh xe phía trong seõ bò tröôït maø veät tröôït cuûa noù taïo thaønh dieän tích boâi ñen giöõa hai ñöôøng
cong 2 vaø 3.
Qua nghieân cöùu hai ví duï treân chuùng ta thaáy ñeå baûo ñaûm oâtoâ quay voøng ñuùng thì baùnh
xe phía trong bao giôø cuõng phaûi quay moät goùc lôùn hôn. Noùi moät caùch chính xaùc hôn, muoán
ñaûm baûo ñoäng hoïc quay voøng ñuùng thì goùc quay cuûa baùnh xe beân trong vaø beân ngoaøi phaûi
tuaân theo moät quan heä xaùc ñònh, quan heä naøy do hình thang laùi ñaûm nhaän.
* Caáu taïo cuûa hình thang laùi
Hình thang laùi thöïc chaát laø moät hình töù giaùc goàm boán khaâu (hình 7.60): Daàm caàu,
thanh laùi ngang vaø hai thanh beân (caùnh baûn leà). ÔÛ vò trí trung gian, töù giaùc naøy coù daïng hình
thang neân ñöôïc goïi laø hình thang laùi. Tröø daàm caàu ra, caùc khaâu coøn laïi cuûa hình thang laùi coù
caáu taïo nhö caùc ñoøn keùo ñaõ nghieân cöùu ôû treân. Vì vaäy ôû ñaây chuùng ta khoâng xeùt theâm veà maët
caáu taïo maø chuû yeáu ñöa ra hình daïng vaø kích thöôùc cuûa hình thang laùi. Ñeå baûo ñaûm quan heä
giöõa goùc quay cuûa baùnh xe beân trong vaø baùnh xe beân ngoaøi ñeå caùc baùnh xe cuøng quay treân
moät taâm quay töùc thôøi thì kích thöôùc cuûa caùc thanh laùi ngang, caùnh baûn leà vaø goùc  phaûi coù
nhöõng giaù trò xaùc ñònh.

http://www.ebook.edu.vn
 Keát caáu ñoäng cô ñoát trong vaø oâ

Hình 7.60 - Hình thang laùi

ÔÛ moät soá oâtoâ, do keát caáu cuûa heä thoáng treo vaø heä thoáng laùi khaùc nhau neân hình thang
laùi cuõng ñöôïc suy bieán theo.
Treân hình 7.61, heä thoáng treo phuï thuoäc daàm caàu lieàn neân caùc chi tieát vaø hình daïng
cuûa hình thang laùi töông töï nhö ôû sô ñoà hình 7.60. Trong hình thang laùi, kích thöôùc cuûa daàm
lieàn vaø hai caùnh baûn leà beân laø coá ñònh. Vì vaäy ñeå ñieàu chænh ñöôïc goùc  baûo ñaûm moái quan
heä giöõa goùc quay cuûa baùnh xe ngoaøi vaø baùnh xe trong thì thanh laùi ngang coù keát caá u sao cho
coù theå ñieàu chænh ñöôïc kích thöôùc cuûa noù.

C¬ cÊu l¸i Tay khuûu

Thanh ngang

§ßn kÐo däc

Tay pitman

§Çu thanh ngang

Hình 7.61 - Keát caáu hình thang laùi caàu tröôùc phuï thuoäc

Treân oâtoâ maø heä thoáng treo tröôùc laø loaïi ñoäc laäp thì hình thang laùi coù daïng nhö ôû hình
7.62

1
 Keát caáu ñoäng cô ñoát trong vaø oâ

Hình 7.62 - Keát caáu hình thang laùi caàu tröôùc ñoäc laäp

Coøn treân oâtoâ heä thoáng treo tröôùc ñoäc laäp vaø cô caáu laùi loaïi truïc raêng thanh raêng thì coù
theå keát hôïp thanh raêng laøm luoân chöùc naêng cuûa thanh laùi ngang trong hình thang laùi (hình
7.63).

§Çu thanh ngang

C¬ cÊu lái

§Çu thanh r¨ng

Cam quay

Hình 7.63 - Heä thoáng laùi coù thanh raêng keát hôïp laøm thanh laùi ngang