JAKOŚCIOWA ANALIZA KATIONÓW

WSTĘP
Podstawą chemicznej analizy jakościowej identyfikacja kationów i anionów
wchodzących w skład badanej substancji w oparciu o wyniki przeprowadzonych reakcji,
w których obserwuje się rozpuszczanie lub wytrącanie osadów, zabarwianie się mieszaniny
reakcyjnej na odpowiedni kolor bądź wydzielanie gazu. Znajomość charakterystycznych
reakcji, jakim ulegają kationy i aniony, pozwala zatem, przy użyciu odpowiednich
odczynników, przeprowadzić analizę jakościową badanej substancji.
Kationy i aniony zostały podzielone na grupy analityczne (kationy - na 5 grup; aniony -
na 7 grup). Kryterium tego podziału jest podobny wynik reakcji - wytrącenie trudno
rozpuszczalnego osadu - z tzw. odczynnikiem grupowym. Odczynniki grupowe są podstawą
systematycznej analizy jakościowej umożliwiając wykazanie obecności w badanej
mieszaninie jednego, bądź większej liczby jonów danej grupy, lub w przypadku negatywnej
reakcji wykluczyć ich obecność. Umożliwiają również oddzielenie jonów danej grupy od
innych, a następnie, w wyniku przeprowadzenia dodatkowych reakcji charakterystycznych,
ostateczną identyfikację kationu bądź anionu.
Obecnie w analizie jakościowej znalazło zastosowanie wiele metod
fizykochemicznych, na co pozwolił intensywny rozwój metod instrumentalnych w chemii w
ciągu ostatnich lat. Znajomość podstawowych zagadnień klasycznej analizy chemicznej jest
jednak w wielu przypadkach niezastąpiona i w znacznym stopniu ułatwia zrozumienie
właściwości pierwiastków.

CZĘŚĆ DOŚWIADCZALNA
Celem ćwiczenia jest zapoznanie z podstawowymi reakcjami charakterystycznymi
wybranych 16 kationów i 10 anionów.
Na wstępie, korzystając z próbówek i płytek do reakcji kroplowych, należy wykonać
reakcje opisane w poniższych tabelach, zapisując w dzienniku laboratoryjnym własne
obserwacje. Przeprowadzone doświadczenia ułatwią następnie wykonanie analizy jakościowej
na zawartość kationów i anionów w roztworach substancji otrzymanych od asystenta.
 CHARAKTERYSTYCZNE REAKCJE WYBRANYCH KATIONÓW
Reakcje z wybranymi odczynnikami
Kation 1. H2SO4
NaOH NH4OH Reakcje uzupełniające
2. HCl

2Ag++2OH-→ ↓Ag2O+H2O 1. 2Ag++CrO42-→ ↓Ag2CrO4

2Ag++SO42-→↓Ag2SO4
brunatny osad brunatno-czerwony osad
biały osad
2Ag++2OH-→ ↓Ag2O+ rozpuszczalny w nadmiarze
Ag+
+H2O brunatny osad odczynnika: 2. Ag++I-→ ↓AgI - żółty osad
Ag++Cl-→↓AgCl
Ag2O+4NH4OH →
biały osad
→ 2Ag(NH3)2++2OH-+ 3H2O 3. 2Ag++Cuo→ Cu2++↓2Ago

2Hg2(NO3)2+4NH4OH → 1. Hg22++CrO42-→ ↓Hg2CrO4

Hg2 +SO4 →↓Hg2SO4
2+ 2- → 3NH4NO3+3H2O + brunatno-czerwony
biały osad; Hg
Hg22++2OH- →↓Hg2O+
wytrąca się ze stężonych + H2 +
O NH2NO3 + 2↓Hg 2. Hg22++2I-→ ↓Hg2I2 - żółto-
+H2O czarny
Hg22+ roztworów Hg -zielony osad rozpuszczalny
↓Hg2O → ↓HgO+↓Hg
biały osad azotanu w nadmiarze odczynnika:
czarny
Hg22++2Cl-→↓Hg2Cl2 aminortęci(II) i metaliczna ↓Hg2I2+2I-→ HgI42-+↓Hg
biały osad rtęć (w sumie szaroczarny bezbarwny związek kompleksowy
osad) rtęci(II)

Pb2++2OH-→ ↓Pb(OH)2
biały osad 1. Pb2++CrO42-→↓PbCrO4
Pb +SO4 →↓PbSO4
2+ 2-
rozpuszczalny żółty osad
biały osad Pb2++2OH-→ ↓Pb(OH)2
w nadmiarze odczynnika:
biały osad
Pb2+ ↓Pb(OH)2+2OH- → 2. Pb2++2I-→↓PbI2 - żółty osad
nie rozpuszczalny
Pb(OH)42- rozpuszczalny w nadmiarze
Pb +2Cl →↓PbCl2
2+ -
w nadmiarze odczynnika
i rozpuszczalny również odczynnika:
biały osad
w kwasach: ↓PbI2+2I-→ PbI42-
↓Pb(OH)2+2H+→ Pb2++2H2O

1. sole baru barwią płomień palnika

Ba2++SO42-→↓BaSO4 na kolor zielony
biały osad 2. Ba2++CrO42-→ ↓BaCrO4
Ba2+ reakcja nie zachodzi reakcja nie zachodzi żółty osad
z HCl reakcja nie 3. Ba2++C2O42-→ ↓BaC2O4
zachodzi anion biały osad
szczawianowy

reakcja nie zachodzi

Ca2++SO42-→↓CaSO4
biały osad,
który strąca się tylko ze
Ca2+ stężonych roztworów
zawierających kationy Ca2+
z HCl reakcja nie
zachodzi
reakcja nie zachodzi
pojawiający się niekiedy 1. sole wapnia barwią płomień
biały osad jest węglanem pojawiający się niekiedy biały palnika na kolor ceglasty
wapnia, co jest osad jest węglanem wapnia, co
spowodowane jest spowodowane 2. Ca2++C2O42-→ ↓CaC2O4
pochłanianiem CO2 pochłanianiem CO2 z powietrza anion biały osad
z powietrza prze roztwór prze roztwór NH4OH szczawianowy
NaOH

Hg2++2Cl-+2NH4OH→
1. Hg2++CrO42-→ ↓HgCrO4
→↓HgNH2Cl+NH4++Cl-
czerwonobrunatny osad
+H2O; amoniak z chlorkiem
Hg2++2OH-→↓HgO+H2O
z H2SO4 reakcja nie rtęci(II) daje biały osad
żółty osad 2. Hg2++2I-→ ↓HgI2 czerwony
zachodzi chlorku aminortęci(II),
2+ (rozpuszczalny w osad rozpuszczalny w nadmiarze
Hg natomiast z azotanem rtęci(II)
kwasach; wytrąca się więc odczynnika:
z HCl reakcja nie daje biały osad azotanu
z niezbyt zakwaszonych ↓HgI2+2I-→ HgI42-
zachodzi aminotlenortęci(II):
roztworów Hg2+) bezbarwny
2Hg2++4NO3-+4NH4OH→
→↓Hg2ONH2NO3+3NH4++
3. Hg2++Cuo→ Hgo+Cu2+
+3NO3-+3H2O
 Reakcje z wybranymi odczynnikami
Kation 1. H2SO4
NaOH NH4OH Reakcje uzupełniające
2. HCl
1. lotne sole miedzi barwią płomień
palnika na kolor zielony
2Cu2++4NO3-+2NH4OH-→
→ 2. 2Cu2++4I-→ ↓2CuI2(czarny)→
↓Cu2(OH)2(NO3)2+2NH4++2 →↓Cu2I2(biały)+I2(brunatny)
z H2SO4 reakcja nie
NO3- czarny osad CuI2 wytrąca się tylko ze
zachodzi
Cu2++2OH-→ ↓Cu(OH)2 niebieski osad stężonych roztworów, związek
Cu2+
niebieski rozpuszczalny w nadmiarze rozkłada się na biały osad jodku
z HCl reakcja nie
odczynnika: miedzi(I) i wolny jod zabarwiając
zachodzi
↓Cu2(OH)2(NO3)2+8NH4OH roztwór na kolor brunatny
→ 2Cu(NH3)42++2NO3-+
+2OH- 3. 2Cu2++Fe(CN)64-→
→ ↓Cu2[Fe(CN)6]
czerwonobrunatny osad
Zn2++2OH-→ ↓Zn(OH)2
biały osad
Zn2++2OH-→ ↓Zn(OH)2
rozpuszczalny
biały osad
z H2SO4 reakcja nie w nadmiarze 1. 2Zn2++Fe(CN)64-→
rozpuszczalny
zachodzi odczynnika: → ↓Zn2[Fe(CN)6] - biały osad
w nadmiarze
Zn2+ ↓Zn(OH)2+2OH-→
odczynnika:
z HCl reakcja nie → Zn(OH)42- 2. 3Zn2++2Fe(CN)63-→
↓Zn(OH)2+6NH4OH→
zachodzi i rozpuszczalny również → ↓Zn3[Fe(CN)6]2 - żółty osad
→Zn(NH3)62++2OH-+6H2O
w kwasach:
↓Zn(OH)2+2H+→
→ Zn2++2H2O
Cr3++3OH-→ ↓Cr(OH)3 Cr3++3OH-→↓Cr(OH)3
szarofioletowy osad szarofioletowy osad rozpuszczalny w nadmiarze
rozpuszczalny w nadmia- stężonego amoniaku, 1. 2Cr3++10OH-+3H2O2→
z H2SO4 reakcja nie
rze odczynnika: w obecności soli amonowych: →2CrO42-+8H2O
zachodzi
↓Cr(OH)3+OH-→ ↓Cr(OH)3+3NH4OH+ żółte zabarwienie roztworu
Cr3+
→ Cr(OH)4- +3NH4Cl→
z HCl reakcja nie
i rozpuszczalny również →[Cr(NH3)6]Cl3+6H2O 2. jony CrO42- daj_ barwne osady z
zachodzi
w kwasach: w wyniku czego otrzymuje się niektórymi kationami (patrz wyżej)
↓Cr(OH)3+3H+→ czerwonawy roztwór soli
→ Cr3++3H2O kompleksowej
1. 2Fe2++Fe(CN)64-→
→ ↓Fe2[Fe(CN)6] - biały osad
wytrącający się w atmosferze
pozbawionej tlenu
z H2SO4 reakcja nie
Fe2++2OH-→ ↓Fe(OH)2 2. 3Fe2++2Fe(CN)63-→
zachodzi
2+ szarozielonkawy osad na powietrzu utleniający się powoli do → ↓Fe3[Fe(CN)6]2
Fe
czerwonobrunatnego wodorotlenku żelaza(III): ciemnobłękitny osad; tzw. błękit
z HCl reakcja nie
↓4Fe(OH)2+O2+2H2O→ ↓4Fe(OH)3 Turnbulla
zachodzi
3.Fe2++NH4OH+dwumetylo-
glioksym → intensywnie czerwone
zabarwienie związku
kompleksowego
1. 4Fe3++3Fe(CN)64-→
→ ↓Fe4[Fe(CN)6]3
ciemnoniebieski osad; tzw. błękit
z H2SO4 reakcja nie Pruski
zachodzi
Fe3++3OH-→ ↓Fe(OH)3
Fe3+ 2. Fe3++3CNS-→Fe(CNS)3
czerwonobrunatny osad
z HCl reakcja nie krwistoczerwone
zachodzi zabarwienie słabo
zdysocjowanego rodanku
żelaza(III)
 Reakcje z wybranymi odczynnikami
Kation 1. H2SO4
NaOH NH4OH Reakcje uzupełniające
2. HCl
NiCl2+NH4OH→↓Ni(OH)Cl
wytrąca się słabo widoczny
zielonkawy osad wodoro-
tlenosoli rozpuszczalny
z H2SO4 reakcja nie
w nadmiarze amoniaku
zachodzi 1.Ni2++NH4OH+dwumetylo-
Ni2++2OH-→ ↓Ni(OH)2 z utworzeniem szafirowo-
Ni 2+
glioksym → różowo zabarwiony
jasnozielony fioletowego jonu komplekso-
z HCl reakcja nie osad związku kompleksowego
wego:
zachodzi
↓Ni(OH)Cl+6NH4OH→
→Ni(NH3)62++OH-+Cl-+
+6H2O

Mg2++2OH-→
z H2SO4 reakcja nie
→↓Mg(OH)2 1. Mg2++1 kropla NH4OHst__.+
zachodzi Mg2++2OH-→
2+ biały galaretowaty osad +8-hydroksychinolina→
Mg → ↓Mg(OH)2
(w obecności dużych ilości →↓zielonożółty osad związku
z HCl reakcja nie biały galaretowaty osad
jonów NH4+ osad nie strąca kompleksowego
zachodzi
się)
z H2SO4 reakcja nie 1. sole potasu barwią płomień
zachodzi palnika na kolor różowofiołkowy
K+ reakcja nie zachodzi reakcja nie zachodzi
z HCl reakcja nie 2. K++HClO4→↓KClO4+H+
zachodzi biały osad
z H2SO4 reakcja nie
zachodzi
1. sole sodu barwią płomień palnika
Na+ reakcja nie zachodzi reakcja nie zachodzi
na kolor żółty
z HCl reakcja nie
zachodzi
z H2SO4 reakcja nie 1. NH4++2K2HgI4+4KOH→
NH4++Na++OH-→ odczynnik Nesslera
zachodzi
→ Na++NH4OH
NH4+ reakcja nie zachodzi Hg
↓ ∆T
z HCl reakcja nie →↓ O NH2 I+K++7KI +3H2O
↑NH3+H2O Hg
zachodzi