2.10.

2020

Bölüm Hedefi

İş sağlığı ve güvenliğinin temel prensipleri ve

güvenlik kültürünün önemi hakkında bilgi
TISG-614: GÜVENLİK KÜLTÜRÜ kazandırmaktır.
2.Hafta: Güvenlik Kültürü-2
2020-2021 Güz Dönemi

2.10.2020 İlgili sunu Ahmet Yesevi Üniversitesi için ‘Mürsel ERDAL’ tarafından hazırlanmıştır. 2

Güvenlik Kültürünün Temel Unsurları Güvenlik Kültürünün Temel Unsurları

Organizasyonlardaki bütün aktiviteler veya her seviyedeki kişiler Güvenlik kültürünün genel olarak iki ögesi vardır.
(yönetici veya çalışan) için geçerli olan güvenlik kültürünün birçok
unsuru vardır. Bu unsurlar, Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu’nun
“Güvenlik Kültürü” raporunda şöyle verilmiştir: • Birincisi, organizasyon ve yönetimin güvenliği nasıl algıladığıdır.
• Bireysel farkındalık • İkincisi ise organizasyon içinde çalışan kişilerin bu konuya olan ilgisi
• Bilgi ve yeterlilik ve bu konudaki davranışlarıdır.
• Bağlılık
• Motivasyon Güvenlik için uygulanan politikalar ise ayrı bir öğe olarak
• Gözetim ve denetim düşünülmelidir.
• Sorumluluk

2.10.2020 İlgili sunu Ahmet Yesevi Üniversitesi için ‘Mürsel ERDAL’ tarafından hazırlanmıştır. 3 2.10.2020 İlgili sunu Ahmet Yesevi Üniversitesi için ‘Mürsel ERDAL’ tarafından hazırlanmıştır. 4

1
 2.10.2020

Güvenlik Kültürünün Temel Unsurları Güvenlik Kültürünün Özellikleri

Reason (2000), güvenlik kültürünün özelliklerini beş farklı boyutta Güvenlik kültürünün özellikleri farklı araştırmacılar tarafından farklı
tanımlamıştır: şekillerde ele alınmıştır.

• Bilgili kültür
• Raporlama kültürü
• Adil kültür
• Esnek kültür
• Öğrenen kültür

2.10.2020 İlgili sunu Ahmet Yesevi Üniversitesi için ‘Mürsel ERDAL’ tarafından hazırlanmıştır. 5 2.10.2020 İlgili sunu Ahmet Yesevi Üniversitesi için ‘Mürsel ERDAL’ tarafından hazırlanmıştır. 6

Güvenlik Kültürünün Özellikleri Güvenlik Kültürünün Özellikleri

Ryan (2000), istenilir bir güvenlik kültürünün şu özellikleri içerdiğini • Güvenlikle ilgili ortaya çıkan olaylar, sistem başarısızlığını tespit
ifade etmiştir: etmek ve sistemde gerekli düzeltmeleri yapmak için bir fırsat
• Bütün çalışanlar güvenlik kuralları ve düzenlemelerine her zaman uyar. olarak görülür.
• Çalışanlar sürekli bir biçimde tehlikeleri araştırır ve tehlikeli bir durum • Eğitim programları, çalışanların işlerinde güvenliği sağlamaları için
bulduğunda onu düzeltmek için inisiyatif alır. gerekli bilgi, beceri ve yeteneği sağlamaktadır.
• Bütün çalışanlar güvenlikle ilgili aktivitelere katılmaya isteklidir. Güvenlikle • Bütün çalışanlar, yapmış oldukları işlerdeki potansiyel tehlikeleri
ilgili aktivitelere katılıma teşvik edilir. anlarlar ve onları gerekli şekilde değerlendirirler.
• Güvenlikle ilgili konularda açık bir iletişim vardır. Bu gibi durumlarda,
azarlama korkusu veya disiplin cezası korkusu yoktur.
• Çalışanlar gereksiz yere risk almazlar.

2.10.2020 İlgili sunu Ahmet Yesevi Üniversitesi için ‘Mürsel ERDAL’ tarafından hazırlanmıştır. 7 2.10.2020 İlgili sunu Ahmet Yesevi Üniversitesi için ‘Mürsel ERDAL’ tarafından hazırlanmıştır. 8

2
 2.10.2020

Güvenlik Kültürünün Özellikleri Güvenlik Kültürünün Yapısı ve Boyutları

• Yöneticiler, çalışanların gereksiz yere risk almalarına (bilerek veya Patankar ve Sabin (2010), bir
bilmeyerek) sebep olmazlar. örgütteki güvenlik kültürü
• Güvenlik meselelerinde, düzenli olarak davranış temelli bir geri yapısını dört basamaktan
bildirim, bir yaşam biçimi olarak görülmektedir. Düzeltici bir geri oluşan bir piramit halinde
bildirim sistemi vardır. incelemişlerdir.
• İş arkadaşlarının güvenliğine yönelik destek sağlar, destekleyici bir
çalışma çevresi vardır.
• Bütün iş aktiviteleri ve yönetim, tehlikelerin yok edilmesi ve
yaralanmaların önlenmesi üzerine odaklanmıştır.

2.10.2020 İlgili sunu Ahmet Yesevi Üniversitesi için ‘Mürsel ERDAL’ tarafından hazırlanmıştır. 9 2.10.2020 İlgili sunu Ahmet Yesevi Üniversitesi için ‘Mürsel ERDAL’ tarafından hazırlanmıştır. 10

Güvenlik Kültürünün Yapısı ve Boyutları Güvenlik Kültürü Modelleri

• Wiegmann, von Thaden ve Gibbons (2007), güvenlik kültürünün • Güvenlik kültürü ile ilgili tanımlamalar ve hangi boyutlardan
örgütsel göstergelerini şu şekilde açıklamıştır. oluştuğu noktasındaki belirsizliğe benzer bir durum, geliştirilen
modellerle ilgili de söz konusudur.

• Bu konuda araştırmacılar tarafından birçok model geliştirilmiştir.

Ancak hangi modelin daha açıklayıcı ve etkin olduğu konusunda bir
fikir birliğinden söz etmek mümkün değildir. Bu nedenle de ders
içeriğinde literatürde sıkça bahsedilen ve yaygın olarak kabul
görmüş modeller ele alınmıştır.

2.10.2020 İlgili sunu Ahmet Yesevi Üniversitesi için ‘Mürsel ERDAL’ tarafından hazırlanmıştır. 11 2.10.2020 İlgili sunu Ahmet Yesevi Üniversitesi için ‘Mürsel ERDAL’ tarafından hazırlanmıştır. 12

3
 2.10.2020

Güvenlik Kültürü Olgunlaşma Modeli Karşılıklı Güvenlik Kültürü Modeli

• Fleming (2000) tarafından geliştirilen bu modele göre güvenlik • Bu modeli, Cooper (2000) geliştirmiştir.
kültürü en alt seviyeden en üst seviyeye kadar beş aşamadan oluşan
bir süreçtir.

2.10.2020 İlgili sunu Ahmet Yesevi Üniversitesi için ‘Mürsel ERDAL’ tarafından hazırlanmıştır. 13 2.10.2020 İlgili sunu Ahmet Yesevi Üniversitesi için ‘Mürsel ERDAL’ tarafından hazırlanmıştır. 14

Güvenliğe Yönelik Tutumların Tasarım Modeli Toplam Güvenlik Kültürü Modeli

• Cox ve Cox (1991) tarafından geliştirilen bu model temel olarak, • Geller (1994) tarafından geliştirilen model, insan, çevre ve davranış
organizasyonda güvenlikle ilgili tutumları 4 temel kategori altında arasında interaktif ve dinamik bir "güvenlik üçgeni" üzerine vurgu
incelemektedir. yapmaktadır.

2.10.2020 İlgili sunu Ahmet Yesevi Üniversitesi için ‘Mürsel ERDAL’ tarafından hazırlanmıştır. 15 2.10.2020 İlgili sunu Ahmet Yesevi Üniversitesi için ‘Mürsel ERDAL’ tarafından hazırlanmıştır. 16

4
 2.10.2020

Pozitif Güvenlik Kültürü Pozitif Güvenlik Kültürü

• Pozitif güvenlik kültürü, çalışanların iş kazasına maruz kalma Choudhry, Fang ve Mohamed (2007) çalışmasında pozitif güvenlik
risklerinin azaltılması, örgütün her seviyesinde uygulanması ile kaza kültürünün sağlanması ve daha fazla teşvik edilmesi için gerekli olan
ve hastalıkları önleyici bağlılıkla ilgili politika, uygulama ve düzenlemeleri şu başlıklar altında sınıflandırmaktadır:
prosedürler setidir. • Tutum ve davranışlardaki değişim
• Yönetimin bağlılığı
• Pozitif güvenlik kültürü çalışanların güvenli olmayan eylemlerden • Çalışanın ilgisi
sakındığı bir çalışma atmosferi yaratır.
• Promosyonel stratejiler
• Eğitim ve seminerler
• Özel kampanyalar
2.10.2020 İlgili sunu Ahmet Yesevi Üniversitesi için ‘Mürsel ERDAL’ tarafından hazırlanmıştır. 17 2.10.2020 İlgili sunu Ahmet Yesevi Üniversitesi için ‘Mürsel ERDAL’ tarafından hazırlanmıştır. 18

Negatif Güvenlik Kültürü Örgütlerde Güvenlik Kültürünün Sağlanması ve Geliştirilmesi

Negatif bir sağlık ve güvenlik kültürünün belirtileri şunlardır:
• Çalışanlar arasında yüksek oranda hastalıklar ve işe devamsızlıklar,
• Suçlama kültürü algıları,
• Sağlık ve güvenlik iyileştirmelerinde hız kaybına neden olabilecek yüksek personel devir hızı,
• Etkin bir sağlık ve güvenlik yönetimi için yeterli anlamda (insan, bütçe ve tesis) kaynak tahsis
edilmemesi,
• Sağlık ve güvenlik yasalarına, örgütsel güvenlik kural ve prosedürlerine uyma noktasındaki
eksiklikler,
• İletişim, işbirliği ve kontrol seviyelerinde zayıflık,
• Zayıf bir sağlık ve güvenlik yapısı
2.10.2020 İlgili sunu Ahmet Yesevi Üniversitesi için ‘Mürsel ERDAL’ tarafından hazırlanmıştır.
Güvenlik Kültürü ile ilgili düzenlemelerdeki ortak amaç, çalışma ortamında iş
kazalarını azaltmak ve etkin bir güvenlik performansı sağlamaktır.
Özellikle başlangıç aşamasında, güvenlik kültürü programlarının yürütülmesine
yönelik direnç ile karşılaşılması olasıdır. Bu noktada, iş güvenliği uzmanının
işletmedeki mevcut olanakları ve bu olanakları güvenlik kültürünün
oluşturulmasına katkı sağlayacak şekilde nasıl ulaşıp kullanabileceğini
öğrenmesi, iş güvenliği çabalarının sürekli gelişmesine yardım edecek ve kaza
oranını azaltacaktır. Diğer taraftan çalışanların güvenlik kültürü oluşum
süreçlerine katılımının sağlanmasına yönelik uygun eğitim ve iletişim
programlarının uygulanması, bu direncin kırılması yönünde katkı sağlayacaktır.
19 2.10.2020 İlgili sunu Ahmet Yesevi Üniversitesi için ‘Mürsel ERDAL’ tarafından hazırlanmıştır. 20

5

Örgütlerde Güvenlik Kültürünün Sağlanması ve Geliştirilmesi
Muniz, Peon ve Ordas (2007) farklı sektörlerde çalışanlar üzerinde
yapmış oldukları çalışma sonucunda, güvenlik kültürü oluşum
sürecinin, güvenlik yönetim sisteminden ayrı ele alınamayacağını
belirtikten sonra firmaların dikkate alması gerekli noktaları şu şekilde
belirtmişlerdir:
• Örgütün bu alandaki prensip ve değerlerini yansıtan bir güvenlik
politikasının tanımlanması
• Güvenlik faaliyetlerine çalışanları da dâhil etmeye yönelik teşvikler
oluşturma
2.10.2020 İlgili sunu Ahmet Yesevi Üniversitesi için ‘Mürsel ERDAL’ tarafından hazırlanmıştır.
Türkiye’de Güvenlik Kültürünün Geliştirilmesi İçin Yapılacaklar
Devlet-işveren-çalışan boyutlarıyla ilgili olarak bu üç boyutta
yapılabilecek iyileştirmelerle ve alınabilecek tedbirlerle ilgili öneriler
aşağıda maddeler halinde sunulmuştur.
Ancak, yapılacak her türlü düzenlemenin toplumsal kültürü de göz
önünde bulundurması gerektiği ve kültürel olarak içselleştirilmeyen
güvenlik konusunun, sadece yaptırımlar temelinde işlevsel olacağı ve
günlük hayata yansımayacağı unutulmamalıdır.
2.10.2020 İlgili sunu Ahmet Yesevi Üniversitesi için ‘Mürsel ERDAL’ tarafından hazırlanmıştır.
2.10.2020
Örgütlerde Güvenlik Kültürünün Sağlanması ve Geliştirilmesi
• Çalışanların işlerini mümkün olduğunca güvenli ve en sağlıklı şekilde
yürütmeleri için onlara yönelik sürekli eğitim sağlama
• Çalışanlara maruz kaldıkları riskler ve bu risklerle doğru bir şekilde nasıl
mücadele edecekleri konusunda akıcı bir bilgi sağlama
• Meydana gelmesi muhtemel kazalardan sakınmaya (önleyici planlama)
ve acil bir olay durumunda hızlı bir şekilde harekete geçmeye yönelik
(acil planlama) eylem planları uygulama
• Son olarak, çalışma koşulları ve firma içinde ortaya çıkan olayların analizi
vasıtasıyla (iç kontrol) yerinde bir kontrol veya geri bildirim sağlama ve
firmayı diğer firmalarla karşılaştırma (kıyaslama teknikleri).
21 2.10.2020 İlgili sunu Ahmet Yesevi Üniversitesi için ‘Mürsel ERDAL’ tarafından hazırlanmıştır. 22
Türkiye’de Güvenlik Kültürünün Geliştirilmesi İçin Yapılacaklar
Bunun yanı sıra, özellikle çalışma hayatında yapılacak düzenlemelerin
önündeki en büyük engel ekonomik kaygılardır.
İşveren, maliyeti düşük tutarak, karlılığı artırmak amacıyla gerekli
önlemleri almaktan ve kazalardan sonra hayat kurtarabilecek
düzenlemeleri yerine getirmekten kaçınırken; çalışanlar ise ekonomik
bir çıkmazın içerisinde işlerinden olacakları korkusuyla, birçok
olumsuzluğu görmezden gelerek çalışmaya devam etmektedirler.
23 2.10.2020 İlgili sunu Ahmet Yesevi Üniversitesi için ‘Mürsel ERDAL’ tarafından hazırlanmıştır. 24
6

Türkiye’de Güvenlik Kültürünün Geliştirilmesi İçin Yapılacaklar
Bu denkleme bakarak, devlete çok büyük görevler düştüğü fakat
çalışanların bireysel farkındalıklarının artmasının da büyük öneme
sahip olduğu belirtilmelidir.
Bu bağlamda, aşağıda işveren ve çalışan boyutlarının altına yazılan
maddelerde, ekonomik bir çıkmazın arka planda daima var olduğu
göz önünde bulundurulmalıdır.
2.10.2020 İlgili sunu Ahmet Yesevi Üniversitesi için ‘Mürsel ERDAL’ tarafından hazırlanmıştır.
Devlet İçin Öneriler
• Firmalar ve işverenler için bir iş güvenliği karnesi tutulmalı, bu
konudaki değerlendirme ve istatistikler yıllık olarak yayınlanmalı ve
belirli sınırların altında kalan firmalar veya işverenler devlet
ihalelerine alınmamalıdır.
• İş güvenliği konusunda bir ihbar hattı/çağrı merkezi kurulmalı, bu
ihbarlara yine bağımsız denetim firmalarınca müdahale edilmelidir.
• Devlet işletmelerinde ve ihalelerinde taşeron uygulaması
sınırlanmalıdır.
2.10.2020 İlgili sunu Ahmet Yesevi Üniversitesi için ‘Mürsel ERDAL’ tarafından hazırlanmıştır.
2.10.2020
Devlet İçin Öneriler
• İşyeri ve çalışma güvenliği standartları yükseltilmelidir.
• Güvenlik gözetimini ve denetimini etkin bir şekilde yerine getirecek
mekanizmaları oluşturmalıdır.
• İş güvenliği denetimleri bağımsız birimlerce/firmalarca yapılmalı ve
denetim eksikliğinin etkili olduğu kazaların sonuçlarından bu
birimler de sorumlu tutulabilmelidir.
• İş güvenliğine dönük yasal cezai müeyyideler artırılmalıdır.
• İş güvenliği eğitimlerine ve tatbikatlarına dönük standartlar yeniden
belirlenmeli ve bu standartların yerine getirilmesi hem nicelik hem
de nitelik olarak yine bağımsız birimlerce denetlenmelidir.
25 2.10.2020 İlgili sunu Ahmet Yesevi Üniversitesi için ‘Mürsel ERDAL’ tarafından hazırlanmıştır. 26
Devlet İçin Öneriler
• Sendikalaşmanın önündeki engeller kaldırılmalı, bunun yanında
sendikaları yapı ve sorumluluklar temelinde daha işlevsel hale
getirecek yasal düzenlemeler gerçekleştirilmelidir. Sendika üyeliği
şekilsel bir süreçten kurtarılmalı, sendika yöneticiliği ise işçilerin
sömürüsü üzerinde nemalanma yeri olmaktan çıkarılarak işçi
haklarının gerçek anlamda korunduğu mesleki dayanışma
platformuna dönüştürülmelidir.
• Sendikaların görev ve sorumlulukları temelinde bağımsız firmalarca
denetlenebilmesinin önü açılmalıdır.
• Emek yoğun tüm sektörlerde teknolojik yeterlilik standartları
getirilmelidir.
27 2.10.2020 İlgili sunu Ahmet Yesevi Üniversitesi için ‘Mürsel ERDAL’ tarafından hazırlanmıştır. 28
7
 2.10.2020

İşverenler İçin Öneriler İşverenler İçin Öneriler

• İşveren, güvenliği üretimden önde tutmalıdır.
• Güvenliği, özellikle üst yönetimin sahiplendiği bir şirket stratejisi
haline dönüştürmelidir.
• Teknolojik yenilikleri de dikkate alarak asgari standartların üzerinde
bir alarm ikaz sistemi kurmalı ve işletmelidir.
• Çalışanların, çalışma alanı ve iş güvenliği konusunda görev tanımlarını
ve sorumluluklarını açık olarak belirlemelidir.
• Çalışanları, yaptıkları iş ve iş güvenliği konusunda, onların bilişsel
farkındalığını artıracak ve risk algı düzeyini de yükseltecek şekilde
yeteri kadar eğitmeli ve bu eğitimleri belirli aralıklarla yenilemelidir.
2.10.2020 İlgili sunu Ahmet Yesevi Üniversitesi için ‘Mürsel ERDAL’ tarafından hazırlanmıştır.
• Daha önce yaşanan kazaların nedenlerini ve sonuçlarını araştırarak
bu konuyu eğitimin bir parçası haline getirmeli ve benzer kazaların
tekrar oluşmasını önleyecek tedbirleri almalıdır.
• Acil durumlara dönük planlar hazırlamalı ve planların uygulama
başarısını artırmak için tatbikatlar yaptırmalıdır.
• İnsanların hataları, yanlışları ve ihlallerinin raporlamaya hazır
olduğu bir iletişim kültürü oluşturmalı, sistemlerin iyileştirilmesi ve
geliştirilmesine dönük öneriler ödüllendirmelidir.
29 2.10.2020 İlgili sunu Ahmet Yesevi Üniversitesi için ‘Mürsel ERDAL’ tarafından hazırlanmıştır. 30

Çalışanlar İçin Öneriler Örnek Sorular

• Bireysel olarak güvenlik kültürüne yönelik farkındalık geliştirmeli ve 1. Aşağıdakilerden hangisi/hangileri toplumda güvenlik kültürü oluşturulması için yeni
güvenliğin direkt olarak çalışanı ilgilendirdiğinin bilincine sahip yaklaşım ve yöntem önerilerindendir?
olmalıdır.
I. Proaktif ve bilgiye dayanan iş sağlığı ve güvenliği yaklaşımı yaygınlaştırılmalı
• Kurallara uymanın kişisel prensip haline getirildiği bir bilişsel düzeye
II. Ulusal ve uluslararası bir çalışma ve üretim kültürü oluşturulmalı
ulaşmalıdır. III. Erken çocukluktan başlayarak yaşam boyu eğitim sürdürülmeli
• Bireysel güvenliğini işten ve üretimden önde tutmalı, riskleri her
zaman göz önünde bulundurmalıdır. a) Yalnız I
• Kısa dönemde kendisine yansımasa da müdahil olmadığı b) I - II
olumsuzlukların orta ve uzun vadede kendisini de etkileyeceğini c) I - III
düşünerek davranacağı bir kolektif sorumluluk düzeyine ulaşmalıdır. d) I – II - III
2.10.2020 İlgili sunu Ahmet Yesevi Üniversitesi için ‘Mürsel ERDAL’ tarafından hazırlanmıştır. 31 2.10.2020 İlgili sunu Ahmet Yesevi Üniversitesi için ‘Mürsel ERDAL’ tarafından hazırlanmıştır. 32

8
 2.10.2020

Örnek Sorular Bölüm Sonu Soruları

2. Güvenlik ve emniyete öncelik veren, algı, inanç, tutum, kural, roller, sosyal, teknik 1. Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu’na göre “güvenlik kültürü” tanımı nedir, tarif ediniz?
ve politik uygulamalarla yetkinlik ve sorumluluk hislerinin bütünü ne olarak 2. Türkiye’de güvenlik kültürünün geliştirilmesi için devletin üzerine düşen görevler nelerdir,
tanımlanmaktadır? yazınız?
3. Güvenlik kültürü modelleri nelerdir? Güvenlik kültürü olgunlaşma modeli hakkında bilgi
a) İşe giriş muayenesi veriniz?
b) Periyodik kontroller 4. Pozitif güvenlik kültürü nedir? Pozitif bir sağlık ve güvenlik kültürünün bileşenleri
c) İkincil koruma nelerdir?
d) Güvenlik kültürü 5. Güvenlik kültürünün temel unsurları nelerdir, yazınız?
6. Türkiye’de güvenlik kültürünün geliştirilmesi için işverenlerin yapması gereken görevler
nelerdir, yazınız?
7. Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu güvenlik kültürü aşamalarını üç aşamalı olarak
özetlemiştir. Bu aşamalarının neler olduğunu kısaca yazınız?
2.10.2020 İlgili sunu Ahmet Yesevi Üniversitesi için ‘Mürsel ERDAL’ tarafından hazırlanmıştır. 33 2.10.2020 İlgili sunu Ahmet Yesevi Üniversitesi için ‘Mürsel ERDAL’ tarafından hazırlanmıştır. 34