Edebiyat Akımları Platon’dan

Derrida’ya
Sevim Kantarcıoğlu

Elif Koluş 171905032

Kübra Aslan171905004
Sinem Dimdik 171905020
Koray Baştuğ 171905011
Gökhan Yıldız 171905058
Bedir Berke Ak 161905053
 Klasisizm' (Classicism) batı edebiyat teorisinde eski Yunanistan ve Roma'da yaratılmış sanat eserlerini öz ve biçim
bakımından tasvir eden ve tanımlayan bir öçüler ve değerler sistemidir; yani bir edebiyat akımıdır.
 Klasisizm, kronolojik olarak eski Yunan ve Roma edebiyatlarının tümevarim metoduyla incelenmesinin sonucunda
yaratılmış bir bilgi sistemi olmakla beraber, Batı edebiyat teorisini oluşturan bütün edebi akımların da temelidir.
 Edebi eserler ne zaman üretilmiş olurlarsa olsunlar, ebedi bir şimdiki zamanın nisbi anlamda gerçek ve geçerli
değerleriyle ve bütün zamanlarda gerçekliğini ve geçerliliğini koruyan evrensel değerleriyle yaşamaktadırlar.

 Bütün edebiyat akımları, birbirinden farklı olduğu kadar, birbirine benzer değer ve ölçülerden oluşmuş bilgi
sistemleridir.
 Klasisizmin değer ve ölçülerini Neoklasisizmde, Romantizmde, Natüralizmde, Realizmde ve diğer edebiyat akımlarında
bulmak mümkündür.
 Bir edebiyat akımının ölçüt ve değerlerini anlayabilmek için, bu akımın tanımladığı edebi eserlerin benimsediği veya
etkilendiği hayat felsefesinin Tanrı, tabiat ve insan kavramlarını, hattâ epistemolojisini bilmekte yarar vardır.
1. PLATONİZM (PLATONISM)

 Klasik edebiyat akımının temelinde Platon'un ve Aristoteles'in felsefeleri

yatmaktadır.
 Platon'un felsefesi, Aristoteles'in felsefesinin de özünü oluşturmaktadır.
 Platonizmin yaratıcısı, Yunan filozofu Platon' dur.
 Bertrand Russell, “Batı Felsefesi Tarihi' adlı eserinde Platonizmi ikici (dualist)
bir felsefe olarak tanımlamaktadır. Platon'un felsefesinde varlığın iki temel
düzeni vardır: Fizik ötesi düzen ve fiziksel düzen. Bunlardan birincisi ve
diğerinin yaratıcısı olan fizik ötesi âlemde, ölümsüz, gerçekliği tartışılmaz
fikirler veya özler vardır. Bu formlar veya fikirler, Tanrının tekliğini oluşturan
çokluktur.
Platon'un Eleştiri Kavramları

Platon'un eleştiri kavramlarını dramatik bir anlatım biçimine sahip olan lon'da bulmaktayız.
Platon'a göre, şair, eserlerini ilâhî bir çılgınlık anında, yani dimağı ilâhî bir mesajı Tanrıdan alıp
insana iletmek için, nötr bir ortam olduğu zaman yaratabilmektedir. Bu durumda şairin bir eseri
yaratmasında aklının ve teknik bilgisinin hiçbir rolü olmadığı gibi, onun ifade ettiklerinden
sorumlu olması da beklenemez. Platon'a göre, ilham anında kendinden geçen bir şairle, dini
ayinlerde coskuyla kendilerinden geçen dansçılar arasında hiçbir fark yoktur. Kısaca şairleri bir
dimağ ortamı olarak kullanan ilham perileri, bir şiirde ifade bulan tecrübenin sorumluluğunu
taşımaktadırlar.
2. ARİSTOTELES (ARISTOTLE)

 Edebiyatta klasik akımın temel değerlerini ve ölçülerini Poetika (Poetics) adlı

eserinde ifade etmektedir.
 Poetika, eski Yunan edebiyatını öz ve biçim bakımından değerlendiren
ölçüler ve değerler sistemi olarak ilk edebiyat eleştirisidir.
 Poetika'da ifade bulan sanat anlayışını kavrayabilmek için, Aristoteles'in
Platon'dan öğrenip kendi somut dehasının ışığında yorumladığı felsefesini
bilmekte fayda vardır.
 Aristoteles'e göre de varlığın iki düzeni vardır. Bunlardan birincisi duyular
üstü yani fizik ötesi ebedî âlemdir. Bu ebedi âlemde ölümsüz olan Tanrı,
mutlak anlamda iyi, doğru ve güzel olduğu gibi, çokluktan oluşmuş bir
tekliktir.
 Aristoteles'in Tanrı kavramı, Platon'un Tanrı kavramından oldukça farklıdır:
Tanrı, sadece çokluktan oluşmuş bir teklik değil, aynı zamanda birbirine zıt
olan unsurların birleştiği bir âhenk manzumesidir.
 Aristoteles, edebiyat eleştirmenlerine bazı Victor Enrich,
tavsiyelerde bulunmaktadır. Onun bir edebiyat «Manipüle Şehir
eleştirmeni olarak sanatçıdan beklediği ilk şey, Portreleri»
sanatçının her şeyden önce amacına uygun bir konu
seçmesi ve konusunu gerçeğe en uygun bir şekilde,
objektif olarak ve bütün boyutlarıyla ifade etmesidir.
 Aristoteles, bir eserde sanatın amacına hizmet ettiği
sürece, mümkün olmayanı bile hoş görmektedir.
Sanata konu olan değerlerin evrenselliği, ahlâkî
olması, insanı iyiye, doğruya ve güzele doğru
yönlendirmesi çok önemlidir. Sanatçı, eserinde
sadece zaman ve mekândaki olguyu değil, ideali
somut bir şekilde ifade etmeli ve insanın bilinç
seviyesini yükseltmelidir. Sanat, bu amaca hizmet
ettiği sürece, teknik hataları hoş görmek Filip Dujardin
mümkündür. Kurgusal Mimarlık
Horace'ın Eleştiri Kavramları:

 Horace'ın hayal gücü kavramı, bize neoklasik hayal gücü kavramını hatırlatmaktadır. Ona göre, bir
şairin hayal gücü gerçekle baglarini koparmamalıdır. Hayal gücü sentezleyici bir meleke olarak mantık
ve ihtimal kanunlarına ters düşen bileşikler yaratmamalıdır. Yani sürüngenlerle kuşların, kuzularla
kaplanların bir arada bulunması uygun düşmez.
 Horace,bir sanat eserinde sadeliğe çeşitlilikten daha çok önem vermektedir, ancak bir sanat eserinde
sadelik ve mantık dokusunun sağlamlığına özen gösterirken, onu hayat ateşinden ve canlılıktan
mahrum etmemelidir.
4. LONGINUS

 Edebiyat kavramları ni 'Coşkulu Şiir' adlı eserinde ifade etmektedir.

 Coşkulu Şiir de temel kavram, bir sanat eserinin okuyucu ve seyircinin ruhunda coşku uyandırarak onu
soylu ve faziletli kılmaktır. Şiirin tanımı, şairin nitelikleri edebî dilin özellikleri, bu amaç üzerine inşa
edilmiş görünmektedir.
 Aristoteles ve Horace'ın teorilerinde insan aklının bilenmesi, evrensel formları kavrayacak şekilde
aydınlatılması esas tutulurken, Longinus insanın duygularının fazilet yolundaki önemini vurgulamakta,
duyguların bu amaca uygun olarak harekete geçirilmesi için gerekli aracın, yani edebî dilin kullanılış
şekilleri üzerinde durmaktadır. Longinus, edebiyat eleştirisinde edebiyatın retoriği üzerinde söz sahibi
olan ilk edebiyat eleştiricisidir.
EDEBİYAT AKIMLARI/PLATON’DAN DERRİDA’YA
II. BÖLÜM
-I-
RÖNESANS, KLASİK HÜMANİZM
VE
NEOKLASİSİZM
  Batı edebiyat teorisine katkısı olan en önemli eser, Sir Philip Sidney'in 'Şiirin Savunması' (An
Apology for Poetry) adlı eseridir.
RÖNESANS ,KLASİKeleştirisini
 Sidney'in edebiyat HÜMANİZM VE için
anlamak NEOKLASİZM
Rönesansın özünü ve boyutlarını kavramalıyız.

 RÖNESANS:Hristiyan medeniyet sentezinin çözülmesinden sonra ortaya çıkan yeni bir kültür ve
medeniyet olayı ve sentezidir.

 'Rönesans' dediğimiz kültür ve medeniyet olayının pek çok boyutları vardır. Bunlardan, klasik
hümanizm bu olayın felsefi boyutunu oluştururken, neoklasisizm edebî boyutunu ve reform ise
dini boyutunu oluşturmaktadır.

Douglas bush klasik hümanizmin niteliklerini araştırmış ve çeşitli düşünür ile bilim
adamlarının tanımları üzerinde durmuştur.

 Burckhardt'a göre Rönesans ve hümanizm eleştirici aklın Orta Çağ dogmalarına ve kilisenin
otoritesine; bedenin ruha ve insanın madde dünyasını ve kendisini inkâra karşı; zaman ve
mekânın ve yeryüzünün cennete karşı açtığı bir savaş ve kendisini kabul ettirme
mücadelesidir.
 -II-
AYDINLANMA ÇAĞI (AKIL ÇAĞI)
VE
NEOKLASİSİZM
 Edebiyat akımları, tarihin çeşitli safhalarında oluşan kültürel perspektifler ve bunlara bağlı
olarak gelişen felsefî düşüncelerin daima etkisi altında kalmış ve onlarla uyum içinde
değişikliklere uğramıştır. . O hâlde her tarihî kültür sentezi, kendisinden bir önceki tarihî devre
göre daha kapsamlıdır, çünkü o, geçmişten gelen bazı değerlere de sahiptir.

 AYDINLANMA ÇAĞI:Tarihte ve edebiyat tarihinde Aydınlanma Çağı, kendisinden önce yaygın olan
Püritanizme, başta akıl (reason) olmak üzere, bazı değerlerini borçludur.

 PÜRİTANİZM:Calvin'in kurduğu Püritanlık mezhebinin esasları şöyle özetlenebilir: Tanrı, her şeyin
üstünde güçlüdür ve her şeyi bilir, Tanrı her şeyi yaratandır. İnsan, Adem'in cennetten kovulmuş
olmasından dolayı günahkardır ve tam bir ahlâksızlık içindedir; yeryüzündeki bütün kötülüğün
kaynağıdır. Insanın ölümden sonraki hayatı, ruhunun kurtuluşu, kayıtsız şartsız Tanrı'nın yaptığı
seçimle tayin edilmiştir gibi bir çok esasa dayandırılmıştır. Kısaca Püritanizm, dinde Roma
Katolik Kilisesini reddeden, kilise adamlarınin insanla Tanrı arasındaki aracılığını reddeden ve
ibadeti ve ayinleri sadeleştiren, dini pagan unsurlardan arındırmış bir mezheptir.
 ALEXANDRE POPE'un Eleştiri Kavramları: Pope (1968-1748)
 Pope'a göre, bir şair yaratıcı dehayla, bir edebiyat eleştiricisi de ince bir zevkle doğmalıdır.
Pope da, bütün klasik ve neoklasik şair ve eleştiriciler gibi, geleneğin önemini
vurgulamaktadır. . Pope, insan tabiatını sanat ortamına aktarmakta klasik şairlerin
neoklasiklerden üstün olduklarını, neoklasiklerin ise onları taklit etmeleri gereğini ısrarla
vurgulamaktadır. Güzelliğin parçalarla bütün arasındaki oran ve âhenk olduğunu ifade
etmektedir. Öze biçimden daha çok önem vermiştir. Bir sanat eserinde biçimsel özellikleri
yaratan, özün boyutlarIdır.
 SAMUEL JOHNSON ve KLASİK GERÇEKÇİLİK (1709-1784)
 Johnson'a göre, sanatın özü, insan değerleridir. Sanatçının esas konusu, dış tabiattan ziyade,
insanın evrensel ruh tecrübesidir. Johnson, dilde sadelik ve işlenmişlik isteyen neoklasik
değerlere önem vermektedir. Johnson'a göre, büyük bir sanat eseri, önce öz olarak evrensel
insan tabiatını ve değerlerini işlemeli ve insanı zevk vererek eğitmelidir.

 Sonuç olarak Johnson, Ingiliz edebiyat eleştirisinde, neoklasik biçimsel kaygıları sarsıp sanatı
kendi özü, yani evrensel insan tabiatı üstünde inşa etmeyi savunmuştur.
 3. BÖLÜM

1.Modern Edebiyat Eleştirisinin Gelişmesi

ROMANTİZM
3.1.1 Romantik Akımın Felsefesi:
 İngiliz edebiyatında 1798’den 1832’ye kadar uzanan zaman içinde en büyük eserlerini vermiştir.
 Batı edebiyatında romantizm, felsefede hümanizm, ekonomide liberalizm ve köktenci bireyciliktir.
19.yy da romantik akımla, insan, evrenin merkezi olmuş, Tanrı merkezli evren fikri yıkılmış, insan
ahlaki değerlerin hem kaynağı, hem de ölçüsü olmuştur.
 Romantikler, nihai gerçeği öğrenmede sezgiyi seçmekle beraber, maddeyi ve insan hayatını inkar
etmemişlerdir.
 Romantikler, mistik oldukları halde edebiyatta insanı tanrılaştıran ilk dünyevi akımın öncüleri
olmuşlardır.
2. Bazı romantiklerin Romantizm üzerine
düşünceleri
 WILLIAM HAZLITT
 Klasik sanatçılar , objektif dehalarıyla insan tabiatını evrensel boyutlarıyla sanat ortamına
aktarmışlar ve şaheserler yaratmışlardır. Modernler, yani romantikler, henüz onların bu
başarısını tekrarlayamamışlardır. Görülüyor ki Hazlitt, klasik eserleri romantik eserlerden
daha başarılı bulmakta ve klasik objektif dehaya özlem duymaktadır.

 FRIEDRICH VON SCHILLER

 Güzellik bir sanat eserinde madde ve ruhun , madde ve biçimin, özne ve nesnenin kusursuz
bir dengede birleşmesidir. Klasik yazarlar sanatta bu dengeyi kurmuşlardır. Romantik şairler
ise, sınırsızlığa uzanırken, klasik sanatın somut sınırlılığını kaybetmiş ve öz ve biçim arasındaki
dengeyi de yakalayamamışlardır.
 IV. BÖLÜM
NATÜRALİZM VE GERÇEKÇİLİK
 -I-
Natüralizm
 Natüralizm ve gerçekçilik Batı edebiyatlarında XIX. Yüzyılın ortalarında başlamış, hem
birbirine çok benzeyen, hem de birbirinden farklı olan, çağımızda hala önemini muhafaza
eden iki edebiyat akımıdır.
 Edebiyatta natüralist ve gerçekçi akımların dayandıkları bir felsefe ve epistemoloji vardır.
 Edebiyatta gerçekçilik kendisinden önceki edebi akımların savunduğu kavramsal
gerçekçiliğe karşı çıkmış, onun yerine olduğu gerçekçiliğin gerçek ve insan kavramlarını
yerleştirmiştir.
Edebiyatta Natüralizm

 Edebiyatta natüralizmi en yakından etkileyen düşünce sistemi Charles Darwin’in

Evrim Teorisidir. Darwin ‘Türlerin Kökeni ’adlı eserini yayımladıktan sonra Batı
kültürlerinin geleneksel değerleri ve Hristiyanlığın dogmalarını kökünden sarsmıştır.
 Darwin Evrim Teorisini geliştirirken Tanrı’nın varlığını inkar etmemiştir. Darwin’e göre
Tanrı bir enerji kaynağı olarak ve yaratıcı bir güç olarak ebediyen vardır. Ancak bu ilahi
enerji maddeye düşmekte ve asırlarca süren bir evrim süreci içinde basitten
karmaşığa doğru , bitki, hayvan, insan, melek ve Tanrı’dan oluşmuş varlık zinciri
içinde kendisini gerçekleştirmektedir
 Natüralizm ise, Darwin’in Evrim Teorisini kabul etmiş, fakat onu kendi saf bilimsel ve
materyalist felsefesi doğrultusunda yorumlamıştır.
 Natüralistlerin Tanrı’yı reddetmeler, Batı kültürlerini ve medeniyetlerini oluşturan
değerlerde büyük bir sarsıntı yaratmıştır, insana asırlar boyunca destek olmuş manevi
değerleri sarsmıştır.
 -II-
GERÇEKÇİLİK (REALISM)

 Realizm, natüralizmin insan kavramını ve gerçek kavramını tamamen reddetmemiş,

fakat sınırlı ve öznel olarak tanımlamıştır.
 Gerçekten kopuk hayalciliğine ve insanı tanrılaştıran felsefesine karşı çıkan
gerçekçilik, kendi insan, tabiat ve estetik kavramlarını eleştirici gerçekçiliğin temelleri
üzerine oturtmuştur
EDEBİYAT AKIMLARI
5. Bölüm
EDEBİYATTA NATURALİZM VE
GERÇEKLİĞE KARŞI AKIMLAR

5.bölüm kendi içinde 4 kısım içeriyor:

I. Yeni hümanizm,
II. Sanat, sanat içindir
III. Sembolizm
IV. Yeni klasik akım
1-Yeni humanizm

İlk bölüme geçmeden önce hümanizmin ne olduğunu hatırlayalım:

 Rönesans felsefesinin gündeme getirdiği en önemli sorunun insan sorunu olmasına bağlı
olarak gündeme giren bir yönelimdir. İnsanı temel alan ve onun ne olduğunu, bu
dünyadaki yerinin ve anlamının ne olduğunu gündeme getiren eğilim bu
anlamda hümanizmdir.
 3- Sembolizm

 Sanat sanat içindir akımı gibi naturalizm ve realizmme, yani ölgu gerçekçiliğine karşı olarak
çıkmış bir akımdır. Çağımızın sembolist yazarları romantikler gibi yaratıcı hayal gücünün bir
eserin yaratılmasında tabiattan veya dış dünyanın gerçeklerinden daha önemli olduğunu
ve dış dünyaya hayal gücünün düzen verdiğini savunurlar.
 Sembolistler sanatta insanın düşünce hayatını ve rasyonel genellemelerini gözardı
etmemişler fakat soyut düşüncenin insan tecrübesinin sadece bir kısmını verebileceğini
düşünmüşlerdir.
 Sanatın özü duygu ve ihtirastan oluşmaktadır ve buna bağlı olarak duygularla yakalanan
gerçekler sadece bilinci oluşturan düşünce unsurlarından daha evrenseldir.
 VI. BÖLÜM
-ı-
xx. Yüzyıl edebiyat eleştirisinde başlıca eğilimler
XX. YÜZYIL EDEBİYAT ELEŞTİRİSİNDE BAŞLICA EĞİLİMLER

6.1.0
-20.yy’da evrensel boyutlarda gelişen başlıca eleştirel eğilimlerden söz edeceğiz. 20.yy edebiyat
eleştirisini geçmişteki akımlardan tamamen kopuk gelişen, yepyeni eleştirel yaklaşımlar olarak
değerlendirmek yanlıştır.
-Wellek, Warren, Horton ve diğerleri 20.yy eleştirel eğilimlerini Marksist eleştiri, lingüistik ve stilistik
eleştiri, organik formalizm, mitlere karşı eleştiri, psikanalitik eleştiri ve varoluşçu felsefeye dayalı olarak
geliştiren eleştiri olarak sınıflandırmaktadır.
-Hegel: Her sentez, bir önceki sentezin sonucu olduğu gibi, bir sonraki sentezin de sebebidir.
 -ıı-
POSTMODERN EDEBİYAT ELEŞTİRİSİ
POSTMODERN EDEBİYAT ELEŞTİRİSİ

6.2.0
-Modernliğin birinci ve ikinci (modernizm) safhaları arasında üç önemli edebi ve kültürel akımın yer
aldığını görmekteyiz. Bunlar, ‘romantisizm’, ‘natüralizm’ ve ‘realizmdir’.
-Postmodernizm de modernliğe karşı gelişmiş devrimci bir kültür olayı ve edebiyat akımıdır.
-Modernizmin metotları pragmatizm ve hümanizmdir. Postmodernizm ise bunlara tepki olarak doğmuştur.
-Modernlik tanrı merkezli iken natüralizm Tanrı merkezliliği reddedip salt akılcı, romantisizme tepki.