HELEN

25 KASIM 22

Galatlar(keltler): orta avrupadan batı avrupaya gelen kavimler

Balkanlardan 280de 278-277 yılları arasında boğazları aşıp anadoluya gelmişlerdir.

Fransa, fransanın güneyi, Britanya, İngiltere civarına yerleşmişler

Mö. 1.yy keltler: italyaya akın (yağmalama)

Mö 387 (4.yy): romaya baskın (keltlere altın para rüşveti verilerek kent kurtarılıyor)

Yazılı belgelerde isimleri geçmektedir. Miletoslu Hekataios (mö 517)

Marsilya kenti yakınlarında yaşadıkları söylenir. Koloni kenti Foça tarafında kurulmuştur.

8. yy – yunan koloni dönemi

Andaoluya gelmeleri – İstanbul ve Çanakkale boğazlarından geçiyorlar ve batı anadoluda

birçok kenti yağmalıyorlar. (miletos, didyama, apollon tapınağı, pirimeye, kizikos) kentlerin
yazıtlarında kentin çok zor zamanlar geçirdiği ve bu insanların çok korkunç olduğu yer alır.

Sagalosa gidip baskın yapıyor galatlar (278-277) bunu önlemek için seleikos(insan) ölünce I.
Antiokhos tahta geçer. [galat baskınları olduğu sırada I. Antiokhos seleikosun(devlet)
başında]

Filler Savaşı

En önemli mücadele savaşı (antiokhos tarafınca kazanılıyor)

275 yılında nerde olduğu bilinmemektedir

Antiokhos (kurtarıcı anlamı taşır)

Galatlar fillerden korkuyorlar böylece savaşı kaybediyorlar

Fil anıtı I. Antiokhos tarafınca dikilmiş ancak günümüze replikası ulaşmıştır. Bilgilere yazılı
kaynaklardan ulaşmaktayız.

Galatlar bu savaştan sonra Anadolu ortalarına yerleşiyorlar.

Sangerios (sakarya) – Halis (Kızılırmak) arasına yerleşiyorlar

O tarihten sonra Galatya olarak adlandırılıyor. (ankara çevresi)

Galat kavim adları:

Tolistobogii – Eskişehir Sivrihisar pesinos çevresi

Tekto..(??) – ankara kalesi ve çevresi hbv cami tarafları

Trokmin – doğu Yozgat yakınları büyük nefes kötü / eski tabyun (?) taraflarına yerleşmişler –
kutsal yer

Hakimiyet hâlâ seleikos’a ait

Pergamon – ???????????

PHILLITORIOS ( mö 281 – 263)

I.Attalos hükümdarlığı (241-197) : galatlarla olan ilişkisiyle öne çıkan vasilaus sorer (kurtarıcı
kral)

238-237 yıllarında hüküm sürerken galatlar + seleikos I. Attalos tarafından yenilgiye

uğramıştır.

Bergamon krallığına büyük prestij. Galatlar tarafından vergiye bağlanan kentleri kurtarmıştır.

Taurus/taos(??) kuzeyinde seleikos kralları bile vergi veriyorlarmış. (tarihçi lybyus??)

Attalos batı Anadolu galatlarını 10 yıl boyunca sürekli yenilgiye uğratmıştır. Bu zaferlerden
sonra pergamonda yapılan anıtlar simgesel özellikler taşımaktadır. Barbarlara karşı gelişmiş
olan zafer + helen uygarlığının aldığı zafer (bunlar anlatılıyormuş)

Athena tapınağı ?? – galatlar anıtı dikiliyor. Kaidesi (silindir anıt) galatların yenilgisini tasvir
eder.

I.Attalosun athenaya sunduğu anıt altında yazıt var. Meydan anıtı günümüze ulaşmamıştır (??)

Zeus sunağı – tapınağın alt sunağında zafer anıtı olarak kabul edilir. Kabartma ve frizlerinde
Titanomahia savaşını anlatılıyor (titanlar = galatlar – tanrılar = yunanlar)

Seleikos kralı – mö 2. Yyda III. Antiokhos (222-187) + galatlar ittifak kurmuşlar.

I.Antiokhos durmadan genişleyen roma tehdidine karşı tedbir alıyor. Galatlar roma değil
antiokhos tarafında durmuşlardır.

Mö 190 Magnesia savaşı:

III. Antiokhos romaya karşı yenilgiye uğramıştır.

Galatlar romalılara esir düşmüşler ve roma hakimiyetini kabul edip köleleşmişlerdir.

Galatlar yerel ordu içinde paralı asker olarak çalışıyorlar.

Roma imp. Kesinleşince galatlar romaya bağlı bir eyalet haline gelmişlerdir.

Merkezler : pesinus, Sivrihisar, kübele, ankyra, Yozgat tavium, stragon (Amasyalı)

Galatlar hakkında bilgiye stragon’dan ulaşıyoruz.

Stragon: Amasyalı, mö 63 ms 23 geçiş sürecinde yaşamıştır

Geografia’da galatların 3 ayrı kavminin aynı dili konuştuğu ______________

Tetrarşi 4 hükümdarın yerel yönetimi

anadoluya ilk geldiklerinde kültürlü ve çok dilli yapıyla karşılaşıyorlar. Galatlar kültür şoku
geçirmişlerdir. Bu dil ms 5. Yya kadar varlığını devam ettiriyor.

Geç antik çağ yazıtları galatlardan kötü bahsetmiştir. İnsan kurban etme geleneği (özellikle
mö 1.yyda yaşayan diodoryos  güçlü ve yakışıklı savaş esirlerini tanrılara kurban
ediyorlardı.)

Ankara çevresi (haymana) – galatlar tarafından oluşturulan kaya mezarları Tümülüsler var.

Polatlı Beypazarı ayaş – galat yerleşimi

Güneyde konya kulu tuz gölü – galat yerleşim merkezi

Galatların kendilerine özgü mezarları -- ???

???? gömme teknikleri????

ankara çevresinde galatlar tarafından oluşturulan kaya mezarlar tümülüsler, Polatlı beypazarı
ayaş galat yerleşimi, konya kulu galat yerleşim merkeziymis. galatların kendine özgü
mezarlari çapraz bindirme çatılı. bu mezarlar falatlı. aristokratlara hükümdarlara vs yapılmış.
mezarların içinde ölü hediyeleri bulunmuş. bunlardan bazıları da cam-seramik buluntular
fibulalar sandalet çivileri tokalar ve tork kolyeler(?)

Aristokratlar ve hükümdarlara ait anıt mezarlar – cam seramik – fibula – toka – kolye vs ölü
hediyeleri

2 ARALIK 22

KOMMAGENE – COMAGENE KRALLIĞI

? Yeni asur çağı – perslerin anadoluya doğru ilerlemesiyle kommagenenin perslere komşu
oluşu

Büyük İskender’in doğu seferinden sonra pers egemenliği son buluyor.

Diadoflar(?) döneminde mö 162 yılında seleikoslara bağlı bir satrap olan putelamayos
seleikoslara karşı isyan etmiştir. Seleikosların egemenliğini reddederek kommageneyi
bağımsızlaştırmıştır. Samsat kenti başkent olmuştur. (Samsat – şimdi baraj altında olan
büyük bir höyük)
Puttolamayostan sonra mö 109da başa geçen Mithradates Kallinikos (mö 109-70) Helenistik
kültüre çok yatkın.

Geçmişi ve coğrafi konumu nedeniyle pers etkisine sahip. Yine de kommagene yunan ve pers
kültür sentezine sahiptir.

I.Antiokhos 70-58

? Pers yunan kültürüne yatkın yerel eleman…

Mithradates kallinikosun oğlu 1. Antiokhos kommagenenin en parlak dönemini yaşatmıştır.

Anadoluda roma tehlikesi mevcut o dönemde. Buna karşın 1. Antiokhos romalı general
pompheus ile anlaşarak romadan bir süreliğine kurtulmayı başarmıştır.

Başarılı bir diplomat.

Samsatın araştırılması:

Samsat höyüğü ms 1883 yılında 2 ekip tarafından araştırılmıştır. Alman bir ekip ve osman
hamdi bey başkanlığında yönetilen türk ekibi.

_____ - 1989’a kadar nimet özgüç başkanlığında.

Samsat höyüğü etçde başlayan ve orta çağa kadar devam eden bir şekilde katmanlanmıştır
ve sur sistemiyle korunur. Kanal, tünel, su kemerleri – su iletim sistemi çok iyi

1.antiokhosa ait saray (basileon)

Dikdörtgen planlı

20x14 boyutlarında avlusu var

Freskler vs.

Taban mozaikli

Kommagene sanatı krallığın oluşumu hakkında bilgi verir

NEMRUD DAĞI

Pers x yunan yerel unsurların kültürel sentezinin çok iyi ortaya sunulduğu bir merkez.

2150 m yüksekliğinde dağ

1.antiokhos tarafından yapılan ve dağın üstünde dağ görünümü veren tümülüs mezar
Doğu ve batı terasında meşhur heykeltıraşlık eserler.

Her iki terasta da 7-8 metrelik tahtta oturan tanrı heykelleri. Aslan ve kartal heykelleri.

Beşerli heykel grupları her iki terasta da birbirini tekrarlıyor. Ancak arazi koşulları nedeniyle
sıralamaları farklı.

Neyi temsil ediyor? :

Pers ve yunan karışımı bir dini sentezin söz konusu olduğunu bilmekteyiz ve yapıta da
yansımaktadır. Başları Zeus / ahura mazda (mitras) hellios hermes Herakles ares – yunan
pers tanrılarının karışımı yani. Bunların yanında 1. Antiokhosun da heykeli mevcuttur. Yani
kendisini tanrılarla aynı düzeye görmektedir.

Doğu terası alt kısmında podyuma yerleştirilmiş 5 adet kabartma mevcut.

Buradaki kabartmalarda hemen hemen hepsinde deksiosis denen el sıkışma sahnesi var.

5. kabartmada ise aslan horoskopu mevcut. I. Antiokhosun hayra alamet bir yönetici
olduğunu gösterir.

Doğu terasında yer alan kare planlı sunak- güney tarafında anne tarafı atalarının tasvir
edildiği dev heykeller var. Böylece 7-8 metrelik heykeltıraşlık eserlerinin olduğu çok görkemli
pers x yunan stili bişiler.

Samsat ve nemrut – 2 önemli merkez

BITHYNIA

İstanbulun Anadolu yakası

Marmaranın batı – kuzey batı tarafları

Eski çağda kim oldukları konusunda bilgi veren en önemli kaynak – Herodotos historia

En erken yerleşimleri – traklar

Asyaya geçtikten sonra bithyna ismini alırlar

Dor göçlerinin dalgasıyla trakyadan ____________

Mö 1.bin yılının ilk yarısında da bu göç devam etmiştir.

7. Yyda anadolunun siyasi güçlerinden olan Lidya egemenliğine giriyorlar.

6. yy ortalarında Lidya yıkılıyor ve persler ipleri eline alıyor.

? Bithyna da Perslere _______________

Bir ölçüde özerk devlet oluyorlar.

GRANICUS SAVAŞI

artık pers egemeliği de bithyna için son bulur

Büyük İskender Bölgeyi yönetmesi için yönetici atamış. Kalas adındaki bu kişiyi halk istemiyor
ve Zipoites Bithyna handanının temellerini atıyor (327)

Ölürken de krallığı romaya bırakmıştır.(?)

Bithyna hanedanı:

Zipoites 327 279

I.Nikomedes 279 255

Zielas 255 230

I.Prusias 230 182
II. Prusias 182 149
II. Nikomedes 149 128
Yunan kültürüne hayranlık-saygı
helen kültürüne yerleşmesini
sağlama (kendi özellikleri de var
ama genel olarak helen etkisi)

III. Nikomedes 128 94

IV. ikomedes 94 74

Bithyna kentleri:

Prusias ad olympus (olympus dağı eteğindeki prusias) (bursa)

Kios gemlik

Nicaea iznik

Nicomedia izmit

I.Nikomedes

ilk defa sikke bastırmış

başkent olarak nikomediayı seçmiş ve kendisinden sonra da burası başkent kaldı

su iletim sistemleri

09 ARALIK 22

Cappadocia

kayseri Niğde Aksaray arasında Anadolu ortasında biraz adanaya yakın

Volkanik + bozkır konya

Tarihi paleolitike kadar uzanır ve en erken yerleşim neolitike dayanır

Aksaraydaki aşıklı höyük

Siyasi olarak tunç çağı hititler hakimiyeti

6. yyda perslerin anadoluya gelmesiyle bölgenin de pers egemenliğine girdiğini görüyoruz.

Satraplar tarafından yönetiliyor ama ilk satrapın kim olduğu bilinmiyor.

İrandan gelen etkilere sahiptir.

Xenophon mö 430-354 kapadokya (5.yy sonrası) konya bölgesi satrapının ariorathesin

olduğu yazıyor (anabasiste)

Büyük İskenderin doğu seferindeki gaugomela savaşında perslerin yanında savaşa katılıyorlar.

Büyük iskenderin ölümünden önce bile ariorathes başta.

Bölgenin asıl hakimiyeti _____¬¬¬__ savaşından sonra _______larda

Pers baskısı sikkeler – yoğun pers varlığı bu sikkelerde hissediliyor. Pers dilinde lejantlar var
sikkelerin üzerinde.

Bazı yazılı kaynaklar kapadokyadan bahsederken örn: Herodotos Kapadokya halkının ilk
kez persler tarafından kapodakyalı olarak adlandırıldığını ancak suriye kökenli olduklarını
söylemiştir.

Ponthos krallığı 301 – 63/47

Bi dönem ________ kralının da Kapadokya topraklarını fethettiğini biliyoruz.

Mö 2. _______________________

Ponthos krallığı (karadenizde) bölgede daha öncesinde perslerin yasal varlığı (6. Yy)

4.yyda büyük iskenderin Makedonya hakimiyeti

Ponthos krallığı yerleşim yerleri : çorum samsun amasya vs. anadolunun kuzey bölgeleri

Ponthos kralları:

4.yyda I.mithradates kristes 301-265 (kurucu kral)

Kimiata kalesini kurarak burayı kendine üs yapmıştır. Ponthos krallığının filizlendiğini böylece
biliyoruz.

I.Pharnakes

Ponthos sınırlarını genişletmiştir.

IV.Mithradates philophator philadelphos 160-150

Sınırlarını genişletmiş ve roma ile iyi diplomatik ilişkiler kurmuştur.

V.Mithradates

Roma ile dostane ilişkiler

Kıramadığın eli sıkacaksın politikasına uymuştur

Romanın girdiği bir savaşa ponthos askerlerini yollamış

(((((((((((((((((((strabon – tarihçi- döneminde söylemiş: zile(zela)da pers tanrıları anaitise

adanan tapınak. 1. Yyda bile pers kültür dininin bölgede hala varolduğunu
anlıyoruz.)))))))))))))))))))))))

VI.Mithradates 120-63 !!!!!!!

Ponthosun sınırını en çok genişleten

Anadoluda k batı Anadolu galatya Kapadokya bithyna

Anadoludaki roma hakimiyetini önlemek için romalılarla mücadele etmiş.

Klikya sahilinde sahilinde otorite boşluğu mevcut.

Korsanlığa roma dur demek istiyor ama başaramıyorlar. Düzenli ordunun çete savaşında
kayıpları.

Romalı general pompheus hariç

Klikya böylece artık roma toprağı ve aynı zamanda 6.mithradates de pompheus’a karşı

Mithradatesin oğlu 2. Pharnakes babasına komplo kurmak üzere. bunun üzüntüsüyle

mithradates intihar ediyor ve ponthos roma karşısında mağlubiyete uğruyor??

Romalılara yaranmak için pharnakes babasının cesedini yolluyor

Ama o sırada sezar ve pompheus arasında bir iktidar mücadelesi mö48de de iç savaş

Pompheus vs sezar

İçinde ponthosun da yer aldığı bir savaş

Mö 47de zilede savaş

Sezar savaşa bizzat gelir

Pompheus vs sezar güçleri

Ama savaş yeri zile (ponthosun yeri)

Sezarın galibiyetiyle ponthos toprakları resmen romanın olur

PERGAMON

İzmir bergama

Batı Anadolu
Bakır çay (kaikos) vadisi batı anadolunun akarsularında

Kuzeyinde – pindasos (kozak dağı)

güneyinde – aspardemon (yunan dağı)

Akarsuyun döküldüğü yerden 28 km içeride

Prehistorik çağda ya da yunan klasik dönem öncesinde bir yerleşim bilgisi yok ama bakır
çayda geç kalko – etç – mö 4-3. Bine kadar yerleşim var

Pergamona yerleşen ilk yunanlılar 2. Bin sonrası 1. Bin başlarında dor göçlerinin etkisiyle
hareketlenen Aioller

Efsanevi kuruluşu – pergamonun kuruluşunu gerçekleştiren varlığı belirsiz – telephas (net

değil – efsanevi)

Akropolis ( dağ gibi) ilk kez arkaik dönemlerde surlarla çevrili bir yunan yerleşimi haline
geliyor. Seramikler kanıtlar niteliktedir. Geo sonlarında oryantal – siyah figür

6. yy ortalarında 546da lidyanın düşüşü ile hakimiyet büyük İskender anadoluyu alana kadar
perslere geçiyor.

Granicus zaferi – perslere karşı mücadele

Pergamon artık Makedonya hakimiyetinde

Ama hala pers hakimiyetindeyken Askepyos (sağlık tanrısının) kültünün Pergamon’a geldiği
biliniyor

3.yy başında pergamon krallığı kurulacak ama bundan önce kent çok da önemli bir merkez
değil. Ama konumu savunmaya elverişli denize yakın ama deniz saldırısından da uzak –
tarıma su kaynaklarına vs yakın --- gelecek vaat eden bir yer

Büyük isk ölümünden bir süre sonra lysimahos (anadolunun bi’den sonraki ilk hakimi) büyük
iskenderin tüm hazinesini aletayrosa (pergamonun başındaki adam)a teslim etmesi siyasi
önem kazandırıyor.

__________ savaşındaki yenilgi sonrasında Philetairos’un hazineyi elinde tutmaya devam edip
pergamon yararına harcaması

Attalos hanedanı:

282 263 philataerus yeğeni I. Eumenes 263 241 – tam da galatların anadoluda karışıklık
yarattıkları yıllar

241 – 197 I. Attalas

197 159 II. Eumenos

Sanat ve mimarinin iktidardaki önemini anlamışlar. Kimliğini siyasi durumunu vs ifade etmek
için sanatın dilinden konuşmuşlardır. Birçok anıtsal çalışma helen dokusunu anlamamızı
sağlar.
I.attalos:

Galatlarla mücadelesiyle tanınır.

Galatlar ve ortakları seleikoslar karşısında başarı kazanmıi pergamonun değerini arttırmıştır

Basileus, kral unvanı alan ilk isim

Sadece güç ve toprak değil de heleni dünyanın şampiyonu ve kurtarıcısı yapma fikri.

Klasikte atina neyse helende de pergamonu o yapma gayesi

Görkemli anıtlar eserler

Atinaya adanan bir tapınak

Pergamonun kentsel planlaması bir şaheserdir.

1) Yukarı şehir

2) Orta şehir

3) Aşağı şehir

Teraslar üzerinde kurulmuş bir şehirdir.

YUKARI ŞEHİR:

En üst terasta saraylar ve traianeum

Bir alt terasta Athena kutsal yeri ve tapınağı, bu tapınak şimdi yerinde değil

Bir alt meşhur Zeus sunapı (berline kaçırılan?)

bir alt terasta da yukarı agora

Tapınak ve sunak arasında aynı aks(?) üzerinde yani rastgele bir plan değil.

ATHENA TAPINAĞI  Pergamon’un en erken anıtsal yapılarından biri.

Belirlenmiş kutsal bir alan. Atina ile özdeş planlanmasının bir eseri.

Dor düzeni

Mö 4.yy ait

6 x 10 sütun yapılı bir peripteros

Kuzeyi doğusu ve güneyi stualarla çevrili.

Sütunlu revaklarla galerilerle – güneşten yağmurdan vs korunaklı yarı açık

2 katlı alt katta dor üst katta ion düzeni

PERGAMON TİYATROSU  mö 3.yy

Bir yelpaze gibi açılmış caveası ile

Roma hakimiyetinin gelmesi ile ve asırların(?) geçmesiyle çeşitli onarımlar ve değişimler

görmüş.

3500 kişilik kapasitesi var

3 katlı sahne binası var

PERGAMON

1.En üst saraylar traianeum

2.Teras Athena kutsal yeri

3.Teras Zeus tapınağı

4.Teras yukarı agora terası

Orta şehir (2) (??)

Yukarı gym üzerindeki dar alanda yer alan bir dizi tapınaklar

Hera basileia ve asklepios tapınakları

Hera basileia: önünde 4 sütun olan tapınak

2._____________ da inşa edilmiş

Erken dönem yapısı ama roma benzerliği taşıyor

Asklepios: dor iken ion’a çevrilmiş

Perfamon’un altına indikçe ___________?

ORTA ŞEHİR:

Kentin resmi sivil dinsel yapıları

Halkın kullanımına açık bir merkez

Yukarı gymnasium – etrafı sütunlu sutualarla çevrili.

Çeşitli farklı amaçları olsa da eğitim felsefe spor için kullanılan yerler.

Kültür ve spor dışında kahraman ve tanrı kültleri eğlence, sosyal, ziyafetler, kutlamalar.

Yazın arşivleri, kütüphaneler de burada bulunur.

Kültürel merkez. Halkın kamusal buluşma alanı.

Batısında demeter kutsal yeri, demeter tapınağı var.

50 x 100 oldukça büyük.

Dikdörtgen kenar ve bir kenarında demeter tapınağı.

Pergamonda 4.yyda demetre kült yeri oldğunu biliyoruz ama son halini hanedan kurucusu
3.yy döneminde aldığını biliyoruz.

Orta ve alt gym’de de görüyoruz. Pergamonun altlarına indikçe orta şehirde _______________?

Aşağı gym  daha az korunabilmiş ama burada 2._________ ait ster üzerinde yazıt bulunmuş.
Delikanlılar sınıfına kabul edilmiş çocuk adları yazılı. Onlara ayrılmış olabilir burası.

Aşağı şehir  kentin ticaret merkezi. Helen için klasik sayılan peristil stilli tipik helen evi.

Attalos evi: aşağı şehrin en tanınmış evi. Pergamonlu bir zengin olan attalos paterkliauos.
Duvar resimleri vs ile bezenmiş.