1.

Вовед

1.1. Хербални лековиво 21 век

Билките и лековите добиени од билки играат клучна улога во здравјето и

менаѓирање со болести со векови наназад. Кај Многу антички цивилизации пронадени
се документирани докази за употреба на билки во третманот на различни болести;
како што било забележано во месопотамската, индиската ајурведа, античката
традиционална кинеска медицина и грчката медицина унани. Во Африка, знаењето за
традиционалната медицина како дел од целокупниот систем, се пренесувале низ
генерации преку орална комуникација и домородни практики. Глобалната
побарувачка за хербални лекови значително се зголемила во последниве години.
Проценето е дека населението во светот ќе биде повеќе од 7,5 милијарди во следните
10 до 15 години. Ова зголемување на популацијата ќе се случи претежно на јужната
хемисфера, каде приближно 80% од населението сè уште се потпира на
традиционален систем на медицина базиран на хербални лекови за примарна
здравствена заштита

Употребата на растенија за медицински цели е стара колку и човечката цивилизација и

се прават постојани напори кон нејзино подобрување. Познати се околу 200.000
природни производи од растително потекло и многу други се идентификуваат од
други растенија и микроорганизми. Некои лекови од растително потекло се користат
со векови, а за некои како срцеви гликозиди, нема алтернативна конвенционална
медицина. Затоа, лековитите растенија и нивните биоактивни молекули се секогаш на
побарувачката и се централна точка на истражување. Како резултат на ова, има пораст
на побарувачката за хербални лекови.

До денес, билките останаа корисни не само како лек за различни болести кои влијаат
врз луѓето и животните, туку и како добри почетни точки за откривање на биоактивни
молекули за развој на лекови. Научната експлоатација на билки користени
етномедицински за ублажување на болката, заздравување на раните и против треската
резултираше во идентификување на широк спектар на соединенија кои се развиени
како нови терапии за карцином, хипертензија, дијабетес и како анти-инфективни
соединенија. Најраниот документиран извештај за токсичноста на билките потекнува
од Гален, грчки фармацевт и лекар, кој докажал дека билките не содржат само
лековити корисни состојки, но исто така можат да соодржат и штетни материи.

До 2003 година само во САД, над 1500 продадени хербални производи биле
нутритривни препарати кои се ослободени од екстензивно претклиничко тестирање на
ефикасност и токсичност од страна на Управата за храна и лекови на САД. Ова довело
до зголемена загриженост за потенцијалните штетни дејства на овие производи, што
резултирало со напори за глобално усогласување на стандардни методи за тестирање
на токсичност што може да се користат за токсиколошка карактеризација на хербални
лекови, вклучувајќи тестови за акутни ефекти при изложеност на високи дози, тестови
за токсичност при хронични ниски дози и специфични анализи на токсичност на
клетки, органи и системи. Ова поглавје ги анализира некои од овие тестови и нивните
примени. Со неодамнешните биотехнолошки достигнувања рапидно се развија и
методи за тестирање на токсичност на молекуларно и подклеточно ниво, вклучувајќи и
нова генерација на секвенционирање и компјутерски базирани алатки за моделирање
и симулација кои се користат за да се предвиди потенцијалната токсичност на новите
кандидати за лекови и во некои случаи и токсичноста на хербални лекови која може да
произлезе од билката како поединечна или истовремено со други билки и / или
лекови. Сепак постојат нови предизвици за тестирање на хербални лекови во оваа
возбудлива област, но и за нив исто така ќе се дискутира.

2. Токсичност на билките

И покрај зголемената побарувачка на пазарот за хербални лекови, сè уште постојат

проблеми поврзани не само со нивната употреба, туку и со нивната безбедност.
Помалку од 10% од хербалните производи на светскиот пазар се навистина
стандардизирани со познати активни компоненти и со строгите мерки за контрола на
квалитетот не се секогаш запазени. За повеќето од овие производи што се користат,
многу малку се знае за нивните активни и / или токсични состојки. Во многу земји,
вклучително и САД, хербалните лекови не се подложени на истите регулаторни
стандарди како и традиционалните лекови во однос на ефикасноста и безбедноста.
Ова предизвикува загриженост за нивната безбедност и импликации за нивната
употреба како лекови. Тестирањето на токсичноста може да открие некои од ризиците
што можат да бидат поврзани со употреба на билки.

Покрај тоа, многу растенија произведуваат секундарни токсични метаболити

како природна одбрана од несакани ефекти. Во некои токсиколошки и медицински
релевантни растителни видови како Digitalis purpurea, Hyoscyamus niger, Atropa
belladonna, Physostigma venenosum, Podophyllum peltatum и Solanum nigrum, овие
токсични супстанции не се разликуваат од терапевтските активни компоненти. Бидејќи
се стационарни автотрофни, растенијата развиле различни механизми за адаптација во
нови средини и да ко-егзистираат со тревојади и патогени микроорганизми. Така, тие
синтетизираат низа метаболити окарактеризирани како „фитоантиципини“ или општо
како „фитопротектори“ кои се чуваат во специјализирани клеточни компартмени и се
ослободуваат како одговор на специфични стимулуси од животната средина, како што
се оштетувања предизвикано од тревојади, патогени или при намалување на
хранливите материи. Некои од фитохемикалиите произведени од растенијата против
тревојади инсекти, се штетни за луѓето, бидејќи има голем број биолошки сличности
меѓу двета таксони во повеќето и тоа во метаболизамот на протеини, нуклеинска
киселина, јаглени хидрати и липиди. Хуманите неврохемикалии, честопати со слични
биолошки функции, исто така се јавуваат и кај инсекти. Ова вклучува сигнални
молекули, невропептиди, хормони и невротрансмитери чии функции можат да бидат
имитирани или антагонизирани од фитохемикалии како алкалоиди, флавоноиди,
терпеноиди и сапонини. Некои терпени растворливи во масти покажале инхибиторни
својства против холинестеразата кај цицачите, додека некои имаат интеракција со
ГАБАергичниот систем кај 'рбетниците. Покрај оваа, сапонините се потентни
сурфактанти кои можат да ги нарушат клеточните мембрани богати со липиди на
хумани еритроцити и микроорганизми, со што се објаснува потентните антимикробни
својства на оваа група на фитохемикалии. Аристолохичната киселина, нитрофенантен
карбоксилна киселина кај видовите Aristolochia се присутна и во некои други
ботанички производи е идентификувана како фитохемиски токсикант кој допринесува
во развојот на нефропатии и карциногенеза.

Друга импликација во токсичноста на одредени билки е присуството на токсични

минерали и тешки метали како жива, арсен, олово и кадмиум. Оловото и живата може
да предизвикаат сериозни невролошки нарушувања кога хербален медицински
производ контаминиран со овие метали е консумиран. Како што е прикажано во
Табела 1, присуството на високо ниво на арсен во плевелот-морска алга ‐ може да
резултира со токсикоза кај некои пациенти.

3. Цели на тестирање за токсичност на лекови од билки

Примарната цел на токсиколошката проценка на кој било хербален лек е да се

идентификуваат негативни ефекти и да се утврдат границите на нивото на изложеност
на кое се јавуваат такви ефекти. Два важни факторите што се земаат во предвид при
проценката на безбедноста на кој било хербален лек се природата и кој е негативниот
ефект и покрај тоа и нивото на изложеност каде што се опсервира ефектот.
Тестирањето на токсичност може да открие некои од ризиците што можат да бидат
поврзани со употребата на билки, особено кај чувствителните популации.

Подеднакво важна цел на тестирањето на токсичноста е откривање на токсични

растителни екстракти или нивни соединенија добиени во раните (пред-клинички) и
доцните (клинички) фази на лекот откривање и развој од самото раститенија. Ова ќе го
олесни идентификувањето на токсиканти кои можат да бидат отфрлени или
модифицирани за време на процесот и да се создадат можности за пообемна
проценка на побезбедни алтернативи. За одредени соединенија, модификации како
што се намалување на дозата, хемиската група или структурни прилагодувањата може
да ја подобрат нивната подносливост.

3.1. Пред-клиничко испитување на токсичност на билки

Ова опфаќа низа тестови за токсичност направени во нехумани експериментални

модели пред изведување клинички тестови за токсични ефекти кај луѓето. Општо
земено, овие тестови се класифицирани како не-животински и студии врз животни.
Сурови екстракти или прочистени соединенија добиени со фракционирањето на
лековитата билка можат да се оценувани во овие тестови.

4. Општи тестови

Стандардните упатства за спроведување на тестови за токсичност врз животни се

усогласени со Организација за економска соработка и развој како дел од
континуираните напори меѓународно усогласување на упатствата за тестирање.

Пред да се спроведе безбедносна студија за билка или нејзин производ кај животни,
некои главни фактори кои треба да се земат предвид се:

Подготовка на тест супстанца: Хербалните производи може да се подготват во

различни дозирани форми како капсули, таблети, масти, креми и пасти. За правилна
администрација на претходно дефинирана доза на производот, производот треба да
биде квантитативно стандардизиран и администриран врз основа на неговата потреба
кај луѓето.

Следење на благосостојба на животните: Упатство за употреба на клинички знаци како

хумани црвени линии за експериментални животни кои се користат при проценка на
безбедноста исто така се евалуирани на друго место каде и на читателот му се
препорачува да го прочитаат. Особено, став 62 од упатсвото кој треба секогаш треба да
се следи. Во овој став се наведува дека „Во студиите во кој што има зголемување на
дозите, кога животното покажува клинички знаци кои се прогресивни и кои водат до
понатамошно влошување на состојбата треба да се донесе одлука дали треба или не
хумано да се убие животното. Одлуката треба да вклучува разгледување на вредноста
на информациите што треба да се добијат од студијата со континуираното одржување
на тоа животно во студијата во однос на неговата целокупна состојба. Доколку се
донесе одлука за останување на животното во тестирањата, фреквенцијата на
опсервација на животното треба да се зголеми, колку што е потребно. Можно е и без
тоа негативно да влијае врз целта на тестот привремено да се престане или да се
намали дозата ако тоа би ја ублажи болката или вознемиреноста.

Животни: Различни видови глодари и не-глодари се користат во тестирањата за

токсичност врз животни. Во хронични Студии, честопати се бара со регулатива за избор
на вид на животни што се користат во студијата. Сите животни треба да бидат сместени
во прифатливи услови за живот и соодветно да се грижат за нив во согласност со
утврдените упатства.

Регулаторни барања: Независен етички комитет за животните обично прегледува,

одобрува и врши супервизија врз експериментите врз животни и гарантира дека
експериментот е оправдан и одговар со одредбите за благосостојба на животните.
Овие регулативи може да се разликуваат, во зависност од земјата, но основните
услови што треба да се исполнат остануваат непроменети.
4.1. Акутна системска токсичност

Овој тест мери релативна токсиколошка реакција на експериментален организам на единечна

доза или кратко изложување на тест супстанција. Тестираните организмите варират од
едноставни системи како саламура ракчиња до други животни како глувци, стаорци,
заморчиња и зајаци. Овој тест се користи и за пресметување на просечната смртоносна доза
(LD50) на една супстанција, користејќи различни стандардизирани методи, вклучувајќи методи
на Лорк и методата акутна токсична класа. Патот на консумирање може да бидат орално,
преку вдишување / мукоза, дермална; или со инјекција во крвотокот, стомакот или мускулите.
После администрација на тест производот, животните се опсервирани индивидуално барем
еднаш во текот на првите 30 минути, периодично во текот на првите 24 часа, со посебно
внимание во текот на првите 4 часа, вкупно 14 дена во случајот на одложени токсичности

4.2. Суб-акутна / суб-хронична токсичност

Ова е студија со повторување на дозата се изведува за да се откријат штетни промени во

органот, хематолошки и биохемиски индекси кои можат да се појават во текот на повторената
администрација на тест супстанцијата, обично траје од недели до неколку месеци. Термините
„под-акутна“ токсичност и "субхронична" токсичност може да се разликува врз основа на
изложеноста, првиот има времетраење од еден месец (28-30 дена), а вториот се движи од
два до три месеци (60-90 дена). Тест производот или соединението обично се администрира
секој ден во текот на тест периодот и на крајот на студијата, генерираните податоци ќе
вклучуваат општи параметри, како што се дневна потрошувачка на храна и внес на вода и
мерења на телесната тежина.

Други специфични точки на токсичност што дополнително се проценуваат се серумски

биохемиски параметри (липиди, протеини, уреа, креатинин, електролити, црнодробни
трансаминази и фосфатаза), ензимски и не-ензимски индикатори на црно дробен оксидативен
стрес (реактивни супстанции на тиобарбитурна киселина, намален глутатион, каталаза) и
хематолошки параметри (бели крвни клетки и диференцијација, црвени крвни клетки,
хемоглобин, хематокрит, тромбоцити, лимфоцити). Различни органи се испитуваат за
макроскопски патолошки промени и ткивните парчиња се земаат добиени од соодветните
органи се подготвуваат за детален хистолошки преглед.Резултатите од многу тестови за суб-
хронична токсичност на разни растителни екстракти покажале дека органите кои најчесто се
засегнати се црниот дроб и бубрезите. Хепатотоксични и нефротоксични ефекти претежно се
очекува, бидејќи црниот дроб делува како главен орган за детоксикација на хемиски
супстанции, додека бубрегот е главен пат на екскреција за многу хемиски супстанции во нив
активни и / или неактивни форми.

оштетување на црниот дроб поврзана со употреба на хербални лекови варира од блага

покачување на црно дробните ензими до црно дробна инсуфициенција кој бараат нова
трансплантација и карциногенеза. Воспоставените хепатотоксични фитохемикалии вклучуваат
подофилин, еугенол, неоклеродана дитерпени, меѓу другите.

5. Хронична токсичност / канцерогеност

Тестирањето за хронична токсичност е слично на субхроничните студии, освен тоа што
се спроведуваат со голем број на животни за да се откријат токсичности кои можат да
се покажат после изложеност на супстанција за 24 месеци или за цел животен век.
Оралните, кожните или инхалациски се главни патишта на апликација што се користат
во овие студии, во зависност од намената при употреба кај луѓето. Во овие долгорочни
студии, откриени се мутагени / канцерогени склоности на тест супстанциите и органи
каде што може да се акумулираат. Црените линии на токсичност што се изучуваат
вклучуваат гранични дози на токсичност , односно најмала доза на која не се јавува
токсичност или не се опсервирани несакан ефекти, смртност, конзумирање храна, внес
на вода, хематолошки и клинички параметри, хистопатологија. Понатамошни
информации за дизајнот и извршувањето на студијата може да се најдат во нацрт-
документот за насоки на OECD за дизајнирање и спроведување на студии за хронична
токсичност и канцерогеност.

5.1. Специјализирани тестови

Ова тестови се прилагодени за откривање на специфични токсичности, како што се

репродуктивна токсичност, развојна токсичност, тест за иритација на кожата и очите
(Draize тест), невротоксичност и генотоксичност.

Тест за иритација на окото / кожата:

Именуван по американски научник за храна и лекови, Џон Драјз, овој тест бил развиен
во средината на деветнаесеттиот век. Тестовите за иритација на очите и кожата
вклучуваат локална примена на тест супстанција; обично во рожницата на зајакот или
кожата. Раздразливоста е реверзибилна по природа и се разликува од корозија која е
нереверзибилна. Овој тест станал непопуларен делумно поради суровоста кон зајакот,
неговиот субјективен систем на бодување, што доведува до слаба репродуктибилност
и висока варијабилност помеѓу лабораториите. Неодамна е развиен е тест со
краткорочна изложеност со користење на клетките од зајачка рожница (SIRC) кој е
докажан да биде потенцијална алтернатива за тест со надразнување на очите кај
зајаци.

Невротоксичност:

Невролошки ефекти како што се конвулзии може да се појават по акутна системска

изложеност на некои фитомедикаменти; додека цереброваскуларни нарушувањакако
што се енцефалопатија и психоза можат станат евидентни во субакутни, субхронични и
хронични тестови за токсичност. Важно е да се има во предвид дека присуството на
високо ниво на метали во хербалниот лек може да предизвика невротоксичност.
Отстранување на микробиолошкиот биосорптив со употреба на гранулиран
Cladosporum cladosporioides и хелација со дитизон се покажала како ефикасна во
отстранувањето на тешки метали од хербалните екстракти.

Генотоксичност:

Генотоксичноста е посебна област во токсичноста, бидејќи најчесто е тешко да се

открие. Може да биде дефинирана како хемиски предизвикана мутација или промена
на структурата и / или сегрегација на генетскиот материјал. Неодамна Европската
агенција за лекови подготви упатства за проценка на генотоксичност на хербалните
препарати. Првата фаза го користи тестот на Ејмс со S. typhimurium, иако некои
потентни генотоксини како Таксол (Taxus brevifolia) и винкристин (Catharanthus
roseaus) не се идентификувани со сигурност во оваа фаза и некои производи богати со
флавоноиди како кверцетинот можат да бидат лажно позитивни. Може да се користат
посигурни тестови како тест за микронуклеус на глувци и анализа на лимфом на глувци
(MLA).

Студии за развојна репродуктивна токсичност:

Овие студии биле развиени откако било откриено дека илјадници потомци на жени
кои го користеле новиот лек талидомид за лекување на утринска мачнина се родиле со
сериозно дефекти. Подоцна било предложено дека лекот може да дејствува со
намалување на ефикасноста на транскрипцијата на гените одговорни за ангиогенезата
во развојот на екстремитетната пупка на фетусот, што резултира во скратување на
екстремитетот. При дизајнирање на овие тестови се користат голем број животни, кои
се дозираат постојано со ескалациони дози на хербална тест супстанца пред парење,
за време на бременост и по породувањето до целиот животен век на новото
потомство за да се откријат ефектите на хербалната супстанција врз репродуктивните
способности и во развојот на потомството. Токсичните резултати кои биледетектирани
вклучуваат спонтан абортус, предвремено породување и вродени дефекти. Покрај
употребата на глодари во истражување во репродуктивна и развојна токсичност во
традиционалната кинеска медицина вклучува и други животински модели како риба-
зебра и примероци од кружен црв и култури на матични клетки.

5.2. Клиничко тестирање: Клинички безбедносни испитувања

После доволен број на прелиминарни истражувања која ја покажуваат безбедноста на

хербалниот производ во претклиничките студии, може да се започнат понатамошни
студии со човечки учесници. Овој вид на студиите се нарекуваат клинички испитувања
(КИ) и се изведуваат во четири фази, I - IV.

Фаза I: Ова се КИ кои се специјално дизајнирани со минимален број на луѓе учесници

кои доброволно се согласуваат да учествуваат во проценката на влијанието на
хербален производ врз виталните физиолошки индекси. Тоа е обично првата фаза на
тестирање кај здрави луѓе за да се утврди безбедноста и максималните толерантни
дози на истражуваната супстанца пред да се изврши понатамошно тестирање врз луѓе.
Прифатливо е за одредени билки со долга историја на употреба, оваа фаза се
прескокне.

Фаза II: Студии спроведени врз ограничен број на учесници за да се утврди клиничката
ефикасност исто така означени како визибилити студии. Во овие студии секористат
дозите кој се сметаат за релативно безбедни, учесниците се опсервираат за појава на
несакани ефекти.

III фаза: Во оваа фаза се користат поголем број учесници во различни центри а
студијата е дизајнирана како рандомизирана двојно слепа, контролирано КИ. Оваа
фаза се користи за потврдување на клиничка ефикасност на хербалниот производ,
обично во споредба со стандардна интервенција.

Фаза IV пост маркетинг опсервација: Следење на ретки несакани ефекти што може да
биле незабележани за време на фазите I - III, но може да се појави откако производот е
воведен на пазарот. Постојат критични прашања што мора да се земат во предвид за
да се обезбеди оправдување за клиничките испитување на сите хербални производи и
упатства за оваа цел обезбедени од Светското здравство Организација. Овие упатства
се наведени подолу:

Контрола на хемиски состав на производство: За разлика од конвенционалните

лекови, хербалните лекови се често монохербални или полихербални со широк
хемиски состав. Додека не е задолжително да се бара активното соединение да се
изолира бидејќи е прифатено дека дејството на соединијата во производот може да
бидат синергетски, треба да се користи средство за стандардизација на производот
што би бил репрезентативен за крајниот производ. Ако активната компонента е
познато, може да служи како маркер за производот. Ако е непозната, хемиски маркер
во доволна количина или може да се користи хемиски отпечаток на производот во
дадени граници. Подготовка на хербален лек наменет за администрација во клиничко
испитување исто така треба да се спроведе во согласност со упатствата на СЗО за
добро производство на хербални лекови.

Обезбедувањето информации за хербалната супстанција и хербалниот производ е

исто така е значајен услов. Ова вклучува опис на потеклото на растението и неговата
обработка, услови за чување и рок на траење. Информации во врска со производот,
вклучително и екципиенти, форма на дозирање, аналитички параметри за активните
соединенија или хемиските маркери, условите на складирање во текот на
испитувањето и спецификациите кои би се проценувале пред да бидат објавени
материјалите од клиничките испитувања така да треба да бидат добро опремени.

Не-клинички испитувања: Ова обезбедува поддршка за клиничките испитувања.

Општо, податоци за ефикасност, токсичност и фармакокинетика кои биле
демонстрирани или добиени од соодветни литература, вклучително и списание
публикации и референци од фармакопоеја. Систематски преглед на претходните
испитувања на истата билка или сродна болка може да се направи со цел да се
идентификуваат празнините што можат да се премостат во предложеното испитување.

Клинички прописи: Во сите фази на испитувањето, етички стандарди и барања за

квалитет треба да се исполнат. За безбедност на студија во фаза 1, несаканите ефекти
во врска со зголемувањето на дозите на производот за тестирање се забележуваат кај
учесници регрутирани во рамките на стандардите засновани на пол, тежина, возраст и
здравствена состојба. Стандардна интервенција е обично самиот производ. Студијата
може да биде рандомизирана, слепа, двојно слепа или плацебо контролирана за да се
минимизира пристрасноста.

Етички прописи: Сите протоколи за КИ бараат одобрување од регионалниот етички

одбор пред да се извршат вакви испитувања. Сите истражувања што вклучуваат
човечко учество, вклучително и клинички испитувања, мораат да ги применуваат
темелните основни принципи и мора да се придржуваат до стандардите за добра
клиничка пракса. Мора да се добие информирана согласност од сите учесници или од
старател на малолетни учесници. Се бара секој учесник да биде добро информиран за
каква било загриженост во врска со тестираниот хербален производ, особено во однос
на ретките интеракции или познатите несакани ефекти. Ризиците за учесниците мора
да бидат минимизирани и како такви, искусни етички истражувачи, вклучително и
клиничари кои можат навремено да ги идентификуваат и лекуваат опсервираните
несакани ефекти кај учесниците, треба да бидат вклучени како истражувачи во КИ.