Sławomir Mrożek Tango

Sprawdzian A 1
Sławomir Mrożek
Tango
Spis treści
Sprawdzian ze znajomości lektury: Projekt edukacyjny
Czy znasz Tango Sławomira Mrożka?
1. Mrożka gra z tradycją s. 47
1. Sprawdzian A s. 2
2. Sprawdzian B s. 3
Notatki z lektury s. 48
3. Klucz do sprawdzianu A i B s. 4 Test podsumowujący

1. Test A s. 50
Scenariusze lekcji z wykorzystaniem
metod aktywizujących 2. Test B s. 52
1. W świecie awangardowej rodziny s. 5 3. Klucz do testu A i B s. 54
Stomilów
2. Artur bohaterem romantycznym? s. 18 Bibliografia s. 56
3. Konflikt pokoleń w Tangu s. 22

Wszystkie cytaty z Tanga według wydania nakładem Wydawnictwa
4. Tango jako parabola polityczna s. 30 Literackiego, Kraków 1987.
5. Tango w oparach absurdu s. 37
Czytanie ze zrozumieniem
1. Mrożka dialektyka magiczna s. 41
Propozycje odpowiedzi s. 43
2. Wesele u Mrożka s. 44 Materiały przygotowała

Joanna Kuchta
Propozycje odpowiedzi s. 46
Tango.indd 1 12.06.2014 11:19

2 Sprawdzian A
Czy znasz Tango ....................................................................

imię i nazwisko
Sławomira Mrożka? ..............................

data
...........................
klasa
10 min
1 Odpowiedz, kim jest „partner z wąsikiem” występujący w pierwszej scenie aktu I. 1 p.
..........................................................................................................................
2 Opisz miejsce, w którym rozgrywa się akcja dramatu. 1 p.
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
3 Podaj, kim są dla siebie wymienione postacie. 2 p.
• Ala dla Artura – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

• Eleonora dla Stomila – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• Eugenia dla Eugeniusza – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• Stomil dla Artura – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• Artur dla Eugenii – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4 Przedstaw, co pragnął zmienić Artur w otaczającym świecie. 1 p.
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
5 Eleonora pragnęła, aby jej jedyny syn został 1 p.
A. artystą. C. lekarzem.
D. aktorem. B. prawnikiem.
6 Napisz, do czego chciał doprowadzić Artur, aby zrealizować swój plan. 1 p.
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
7 Odpowiedz, który bohater był sojusznikiem Artura. 1 p.
..........................................................................................................................
8 Kto i w jaki sposób umarł w Tangu? 2 p.
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
Tango.indd 2 12.06.2014 11:19

Sprawdzian B 3
Czy znasz Tango

....................................................................
imię i nazwisko
Sławomira Mrożka? ..............................

data
...........................
klasa
10 min
1 Opisz miejsce, w którym rozgrywa się akcja dramatu. 1 p.
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
2 Odpowiedz, kim jest „partner z wąsikiem” występujący w pierwszej scenie aktu I. 1 p.
..........................................................................................................................
3 Podaj, kim są dla siebie wymienione postacie. 2 p.
• Artur dla Ali – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

• Stomil dla Eleonory – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• Eugeniusz dla Eugenii – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• Artur dla Stomila – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• Eugenia dla Artura – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4 Przedstaw, z którymi elementami otaczającego świata nie chciał się pogodzić Artur. 1 p.
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
5 Stomil przeprowadzał eksperymenty 1 p.
A. teatralne. C. chemiczne.
B. językowe. D. przyrodnicze.
6 Napisz, jakie wydarzenie miało być punktem kulminacyjnym planu Artura. 1 p.
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
7 Odpowiedz, który z członków rodziny wspierał Artura w jego planach. 1 p.
..........................................................................................................................
8 Kto i w jakich okolicznościach umarł w Tangu? 2 p.
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
Tango.indd 3 12.06.2014 11:19

4 Klucz do sprawdzianu
Klucz do sprawdzianu
Nr zadania Odpowiedź dla grupy A Odpowiedź dla grupy B Punktacja
1. „Partner z wąsikiem” to Edek. Akcja rozgrywa się w salonie, 1 p.

w mieszkaniu Eleonory i Stomila.
Panuje tu chaos i bałagan. Sprzęty
zostały ustawione niesymetrycznie,
sprawiają wrażenie przypadkowych.
Wszędzie walają się rozrzucone
elementy garderoby (draperie [...]
W jednym miejscu, na podłodze,
tworzą rodzaj wzniesienia, legowiska).
Mieszkanie jest zapuszczone,
zakurzone, jakby w trakcie
przeprowadzki.
2. Akcja rozgrywa się w salonie, „Partner z wąsikiem” to Edek. 1 p.
w mieszkaniu Eleonory i Stomila.
Panuje tu chaos i bałagan. Sprzęty
zostały ustawione niesymetrycznie,
sprawiają wrażenie przypadkowych.
Wszędzie walają się rozrzucone
elementy garderoby (draperie [...]
W jednym miejscu, na podłodze,
tworzą rodzaj wzniesienia, legowiska).
Mieszkanie jest zapuszczone,
zakurzone, jakby w trakcie
przeprowadzki.
3. • Ala dla Artura – kuzynka, później • Artur dla Ali – kuzyn, później 2 p. – właściwe
narzeczona narzeczony określenie pięciu
• Eleonora dla Stomila – żona • Stomil dla Eleonory – mąż relacji
• Eugenia dla Eugeniusza – siostra • Eugeniusz dla Eugenii – brat (1 p. – właściwe
• Stomil dla Artura – ojciec • Artur dla Stomila – syn określenie
• Artur dla Eugenii – wnuk • Eugenia dla Artura – babcia czterech relacji)
4. Artur pragnął wprowadzić ład, Artur nie chciał się pogodzić 1 p.
porządek, hierarchię, system z powszechną anarchią, rozpadem,
wartości, zasady, stałe normy, entropią, chaosem, brakiem
reguły, odbudować stare konwencje zasad, degrengoladą, rozpasaniem,
lub wprowadzić nowe. Chciał się nieporządkiem, rozprężeniem.
zbuntować, ale nie miał przeciwko Nie tolerował w swoim domu Edka,
czemu. chama, któremu podporządkowali
się wszyscy domownicy.
5. A. A. 1 p.
6. Planował zawrzeć tradycyjny ślub Wydarzeniem tym miał być 1 p.
z Alą. tradycyjny ślub z Alą.
7. Eugeniusz Eugeniusz 1 p.
8. • Eugenia – położyła się na katafalku, • Eugenia – położyła się na katafalku, 2 p.
oświadczyła, że umrze, i umarła. oświadczyła, że umrze, i umarła. (1 p. – częściowa
• Artur – zginął uderzony przez Edka • Artur – zginął uderzony przez odpowiedź)
w kark. Edka w kark.
suma punktów 10
Tango.indd 4 12.06.2014 11:19

Scenariusz lekcji 5
Scenariusz
z wykorzystaniem
dramy 90 min
W świecie awangardowej rodziny

Stomilów
Cele lekcji 2. Nauczyciel dzieli młodzież na siedem grup.
Każda grupa dostaje do opracowania schemat
• uczeń potrafi: podać podstawowe informacje
poświęcony jednemu – wylosowanemu przez li-
dotyczące treści Tanga; określić elementy świa-
dera grupy – bohaterowi (karta pracy 2.). Prowa-
ta przedstawionego dramatu oraz najważniejsze
dzący uprzedza, że wyniki pracy zostaną zapre-
wydarzenia i umieścić je w notatce tabelarycznej;
zentowane w formie wywiadu: jedna, wybrana
wyjaśnić, kim są bohaterowie Tanga; wykorzy-
z grupy osoba, wczuje się w opracowaną postać
stać zebrane informacje do sformułowania pytań
i będzie odpowiadała na pytania kolegów i kole-
do tekstu i udzielić na nie odpowiedzi; zredago-
żanek z klasy. Ważne, aby wybrany uczeń pod-
wać tezę bądź hipotezę interpretacyjną dotyczącą
czas udzielania wywiadu wykorzystał wszystkie
problematyki utworu; wynotować w punktach ce-
zebrane przez grupę informacje (także dotyczą-
chy charakterystyczne bohatera romantycznego;
ce sposobu zachowania, wypowiadania się). Czas
*przygotować prezentację multimedialną
pracy 20 minut.
3. Prezentacja wyników pracy w grupach, czyli prze-
Metody nauczania prowadzenie wywiadów. Kolejność występujących
• aktywizująca – drama (wywiad); praca z tekstem, postaci w utworze zależy od nauczyciela. Prowa-
praca w grupach dzący sugeruje, by uczniowie tak formułowali py-
tania, żeby postać jak najwięcej mogła powiedzieć
Środki dydaktyczne o sobie, swoim postępowaniu i motywacji.
• Tango Sławomira Mrożka, karty pracy 1. i 2., tekst
Faza podsumowująca
Przebieg lekcji 1. Nauczyciel poleca uczniom wypowiedzieć się
Faza wprowadzająca na temat prezentowanych postaci i ocenić ich
1. Nauczyciel informuje uczniów o okolicznościach postawy. Na podstawie materiału przedstawio-
powstania Tanga i jego znaczeniu w literaturze nego podczas lekcji uczniowie mają za zadanie
polskiej (pierwotnie Tango zostało opublikowa- sformułować tezę lub hipotezę dotyczącą relacji
ne w miesięczniku „Dialog” w 1964 r., po raz rodzinnych w utworze (np. Tango Sławomira
pierwszy wystawione w Bydgoszczy w 1965 r., Mrożka to dramat o rozkładzie relacji rodzin-
w wydaniu książkowym ukazało się prawie nych; sztuka w sposób groteskowy przedstawia
10 lat później, w 1973 r. Dramat natychmiast relacje rodzinne), po czym ją uzasadnić (np. tra-
zyskał uznanie krytyki i publiczności teatral- dycyjne role w rodzinie Stomilów zostały odwró-
nej, którym cieszy się do dzisiaj. Stawiano go na cone – Artur zachowuje się tak, jak wyobrażamy
równi z Weselem Wyspiańskiego. Zdaniem Ta- sobie, że powinni się zachowywać rodzice, nie
deusza Nyczka utwór Mrożka to jedna z trzech obowiązują tu żadne zasady życia rodzinnego –
najważniejszych polskich sztuk powojennych, Eleonora jawnie zdradza Stomila z Edkiem, co
obok Kartoteki Różewicza i Ślubu Gombrowicza. spotyka się z akceptacją męża).
Sam Mrożek w Małych listach stwierdził: „gdyby 2. Uczniowie zapoznają się z interpretacją Tanga
Gombrowicz nie napisał Ślubu, ja bym nie napi- autorstwa Jana Błońskiego (tekst); wypowiada-
sał Tanga”). ją się na temat tez zawartych w artykule, które
2. Uczniowie piszą sprawdzian Czy znasz „Tango” zwróciły ich uwagę.
Sławomira Mrożka? Czas trwania sprawdzianu
10 minut. Praca domowa
Faza realizacyjna Zakres podstawowy
1. Uczestnicy zajęć otrzymują kartę pracy 1. Na- Przypomnij na podstawie III części Dziadów Ada-
uczyciel poleca uczniom uzupełnić tabelę zgod- ma Mickiewicza kreację bohatera jako romantycz-
nie ze wszystkimi wskazówkami zawartymi nego idealisty – Konrada. Zapisz w punktach jego
zarówno w tekście głównym utworu, jak i po- cechy charakterystyczne.
bocznym. Uczniowie pracują w parach przez
15 minut. Po tym czasie chętne lub wskazane Zakres rozszerzony
przez nauczyciela osoby prezentują wyniki swojej Przygotuj prezentację multimedialną na temat sy-
pracy. Pozostała część klasy komentuje i uzupeł- tuacji politycznej Europy Środkowej po II wojnie
nia notatki. światowej ze szczególnym uwzględnieniem Polski.
Tango.indd 5 12.06.2014 11:19

6 Scenariusz lekcji
Propozycje odpowiedzi do karty pracy 1.
Akt Czas Miejsce
I przed południem mieszkanie Eleonory i Stomila, wystrój typowo mieszczański: stół na osiem osób
(tekst główny: z kompletem krzeseł, fotele, duże lustro, ozdobne drzwi dwuskrzydłowe, kotara,
Eleonora podaje sofa, stoliczki, lecz widać znaczną degradację przestrzeni – salon jest zaniedbany,
Arturowi śniadanie, niechlujny, sprawia wrażenie, jakby był w trakcie przeprowadzki, panuje w nim
a gdy pojawia się bałagan, zagracają go porzucone przedmioty, które dawno temu powinny zostać
Stomil, wita męża usunięte, np. wózek dziecinny po Arturze, zakurzona suknia ślubna, katafalk po
słowami: „Miałeś zmarłym dziadku, na stole resztki jedzenia, bucik, pusta klatka na ptaki (didaskalia);
dzisiaj spać do dziadek umarł dziesięć lat temu, a katafalk nadal stoi w mieszkaniu (tekst główny:
południa”) Artur się wścieka, że w tym domu panuje bezwład, entropia i anarchia! Kiedy umarł
dziadek? Dziesięć lat temu. I nikt nie pomyślał od tego czasu, żeby usunąć katafalk!
[...] Urodziłem się dwadzieścia pięć lat temu, a do tej pory mój wózek dziecinny
jest tutaj! [...] Suknia ślubna mojej ciotki. [...] Dlaczego nie w szafie? Bryczesy wuja
Eugeniusza! Dlaczego one wciąż tutaj, jeżeli ostatni koń, na którym jeździł wujek
Eugeniusz, zdechł bezpotomnie czterdzieści lat temu?)
II noc (pierwsze salon jak w akcie I, ciemności rozświetla jedna nieduża, stojąca lampa (pierwsze
didaskalia) didaskalia); pokój obok, w którym pod nisko zawieszoną lampą, przy okrągłym
stoliku grają w karty Eleonora, Edek, Eugenia i Stomil (didaskalia); drzwi kuchenne
(tekst główny: w kuchni znika Edek)
III następnego dnia ten sam salon Eleonory i Stomila, ale posprzątany, uporządkowany, czysty;
rano pomieszczenie przeobraziło się w klasyczny salon mieszczański; katafalk został
(pierwsze didaskalia: nakryty bibelotami i przypomina zwykły kredens; pojawił się staroświecki aparat
światło dzienne) fotograficzny na statywie (pierwsze didaskalia)
Wnioski jedność czasu – akcja jedność miejsca – akcja toczy się w jednym miejscu, tak jak w tragedii antycznej
zamyka się w 24
godzinach, tak jak
w tragedii antycznej
Propozycje odpowiedzi do karty pracy 2.

1. Eugenia
• Kim jest? Jak wygląda?
Starsza pani, babcia Artura; jej ubranie świadczy o przełamywaniu schematów, o tym, że Eugenia nie
wpisuje się w stereotyp tradycyjnej babci (W sukni z trenem wlokącym się po ziemi, bardzo jaskrawej,
w olbrzymie kwiaty. Dżokejka, na nogach trampki); w akcie III zostaje już ubrana w nobliwy kostium
starszej damy (W długiej, ciemnoszarej albo brunatnej sukni, zapiętej wysoko pod szyją, w koronko-
wych mankietach i koronkowym żabociku, w czepku. Trzyma lorgnon, którym często się posługuje).
• Co mówi? Jak się wysławia?
W towarzystwie Edka przejmuje jego slangowe słownictwo, pozbawione sensu powiedzonka, osten-
tacyjnie przełamuje tym konwencję i odcina się od schematu tradycyjnej babci; nie chce brać udziału
w tradycyjnych rytuałach (Niech mama błogosławi, kiedy o to proszą. – A czy oni nie mogą bez tego? Czuje
się jakoś staro... [...] Błogosławię was, moje dzieci... A niech was wszyscy diabli!); ucieka przed powagą,
postawą pełną godności, która przystoi starszym paniom; nie chce być czcigodna; hołubi Edka.
• Jak się zachowuje?
Namiętnie gra w pokera z Edkiem; odcina się od tradycyjnej wizji „babci”; unika zachowań, które by
ją postarzały; z przymusu udziela błogosławieństwa Arturowi i Ali i ubiera się dostojnie, ale daje do
zrozumienia, że wszystko jej jedno; ostatecznie poniekąd wpisuje się jednak w rolę starego człowieka,
ponieważ umiera na oczach wszystkich.
• W jaki sposób jest zaangażowana w konflikt?
Jest ofiarą Artura, daje się przez niego terroryzować – Artur w ramach dyscyplinowania babci, która nie chce
być babcią, każe jej się kłaść na katafalku; w finale Eugenia – ku zaskoczeniu rodziny, choć nie powinno to
nikogo zdziwić – faktycznie umiera; podsuwa w ten sposób wnukowi ideę rozwiązania sytuacji przez śmierć.
2. Eugeniusz
Siwy starszy pan, brat Eugenii, dobrze wychowany, inteligent, w okularach oprawionych cienko i złoto,
Tango.indd 6 12.06.2014 11:19

Scenariusz lekcji 7
ale zaniedbany w stroju, zakurzony; ubrany niekonsekwentnie: Żakiet-jaskółka, wysoki, sztywny koł-
nierzyk, biały, ale brudny, szeroki krawat-plastron, w nim szpilka z perłą, ale poniżej długie do kolan
szorty khaki. Wysokie szkockie skarpety, lakierki popękane, gołe kolana; w akcie III zamiast szortów ma
spodnie sztuczkowe podkreślające formalność sytuacji (zaręczyny).
Ulega silniejszym, dlatego przez większość czasu nie mówi tego, co myśli; zachowuje milczenie; stara
się wysławiać kulturalnie i tylko pod przymusem używa języka Edka.
Zachowanie dostosowuje do otoczenia; jest konformistą – kiedy gra z Edkiem i Eugenią, przyjmuje ich
styl bycia, kiedy spiskuje z Arturem, zachowuje się jak jego sprzymierzeniec, a kiedy jego siostrzeniec
ponosi klęskę, podporządkowuje się Edkowi; nie potrafi się zbuntować, przeciwstawić; ulega silniejszym.
• W jaki sposób jest zaangażowany w konflikt?
Na początku bierze udział w spisku, potem staje się jego ofiarą.
3. Eleonora
Matka Artura i żona Stomila; atrakcyjna, wyzwolona kobieta w średnim wieku; należy do inteligencji,
do pokolenia, które w latach 60. zbuntowało się przeciw tradycji i gorsetowi norm obyczajowych.
Twierdzi, że młodzi powinni być wdzięczni jej pokoleniu za wywalczoną przez nie wolność; wypowiada się
swobodnie o swoim romansie z Edkiem; jest prowokacyjna; wspomina z rozrzewnieniem czasy młodzień-
czego buntu, rewolucji obyczajowej (Stomil, pamiętasz, jak rozbijaliśmy tradycję? Posiadłeś mnie na oczach
mamy i papy, podczas premiery „Tannhäusera”, w pierwszym rzędzie foteli, na znak protestu. Straszny był
skandal. Gdzie te czasy, kiedy to jeszcze robiło wrażenie); podkreśla swoje ubóstwienie sztuki; uważa, że
studia Artura są jej życiową porażką – chciała mieć syna artystę, nie lekarza (Taki wstyd w rodzinie! A ja
marzyłam, że będzie artystą! Kiedy nosiłam go jeszcze w łonie, biegałam po lesie nago, śpiewając Bacha.
Wszystko na nic); w rozmowie z Alą pośrednio przyznaje się do przegranej (Pytam, czy mama jest szczęśliwa.
[...] No, to znaczy, że mama nie jest szczęśliwa. [...] – Być szczęśliwym – to prawo i obowiązek ludzi wyzwo-
lonych w naszej nowej epoce. Tak mnie uczył Stomil. – [...] A mama co na to? – Robiłam, co mogłam).
Otwarcie adoruje Edka, zachwyca się jego naturalnością (O, Edek jest taki prosty... Jak samo życie.
Brutalny, ale w tym właśnie jego wdzięk. Nie ma kompleksów. Działa odświeżająco; On we wszystkim
jest taki swobodny, taki naturalny jak motyl! Edziu, jak ty pięknie nakrywasz); zachowuje się swobod-
nie i prowokacyjnie; romansuje z Edkiem, aby, jak twierdzi, wzbudzić zazdrość w Stomilu; uważa, że
jej mąż jest niemęski, i próbuje grać mu na ambicji, aby zmobilizować go do działania; broni się przed
starością, nie akceptuje upływu czasu; w ważnych momentach wycofuje się i oddaje inicjatywę męż-
czyznom (Wiedziałam, ale zapomniałam. Wszystko na mojej głowie. Zapytajcie Edka. On ma zdrowy
rozsądek; Niech mama nie przeszkadza. Nie widzi mama, że mężczyźni rozmawiają o polityce?).
W sporze z Arturem trzyma stronę Stomila (Odejdź ode mnie, ty głupcze); wspiera męża w jego eks-
perymentach teatralnych (Nie zniechęcaj się, Stomilu. Jeżeli ty nie będziesz eksperymentował, to kto
będzie?); ma lekceważący stosunek do „szaleństw” swojego syna; bagatelizuje sytuację (Arturze, zejdź
natychmiast, pobrudzisz obrus!); Eugeniusza uważa za zdrajcę swojego pokolenia.
4. Stomil
Ojciec Artura i mąż Eleonory, dojrzały mężczyzna, głowa rodziny, inteligent liberał, artysta, ekspe-
rymentator, w młodości buntownik, który przyczynił się do rewolucji obyczajowej; niechlujny, chodzi
w porozpinanej piżamie, otyły, zarośnięty (Tęgi, duży, olbrzymia siwa czupryna, tak zwana „lwia”),
w akcie III zostaje wbity w zbyt mały garnitur i kamaszki.
Wpisuje się w stereotyp inteligenta – elokwentny, dużo teoretyzuje; jest skupiony na myśleniu o sztuce
i postrzega otaczającą go rzeczywistość przez pryzmat tego, w jakim stopniu mogłaby być mu użyteczna
do kolejnych eksperymentów; jest gorącym orędownikiem zerwania z tradycją i wszelkimi społecznymi
ograniczeniami; dumny z wolności, którą wywalczyło jego pokolenie (Mój drogi, tradycja mnie nie obcho-
dzi, twój bunt jest śmieszny. Sam widzisz, że nie przywiązujemy żadnej wagi do tych pomników przeszło-
ści, do tych nawarstwień naszej rodzinnej kultury. Ot, tak sobie wszystko leży. Żyjemy swobodnie).
Zajmuje się przede wszystkim swoimi eksperymentami teatralnymi (Całe moje życie poświęciłem sztuce.
Sztuka to wieczny bunt); przez jego liberalizm – albo bezczynność – w domu panuje rozprężenie obycza-
jowe; nie reaguje na zdradę żony; nie ufa swoim uczuciom, nie kieruje się emocjami, jako zbyt bliskimi
instynktom, i potrzebuje racjonalnego uzasadnienia, aby przeciwstawić się Edkowi (Dlaczego go ojciec
toleruje w swoim domu? – A co mi szkodzi? Wzbogaca nasze środowisko, wnosi koloryt. Zdrowy powiew
Tango.indd 7 12.06.2014 11:19

8 Scenariusz lekcji
autentyczności. On mi nawet pomaga w żywieniu wyobraźni. Wiesz, my, artyści, potrzebujemy trochę eg-
zotyki [...] Rogi, rogi, to są banalne porównania, a nie solidne narzędzie analizy intelektualnej. [...] Nie
obniżajmy poziomu! [...] prawdę mówiąc, mnie się to także nie podoba. Ja go strasznie nie lubię. Tylko tak,
na rozum, nie wiem dlaczego. [...] Poszedłbym i zrobił im taką awanturę, żeby mnie na zawsze popamięta-
li. Tylko żebym miał jeszcze imperatyw logiczny. [...] Nie uwierzysz, jak ja chętnie bym go wykończył, tak
sam z siebie. Tylko przez rozum nie bardzo wiem, dlaczego miałbym to zrobić); do wszystkiego szuka in-
telektualnej podbudowy (Niechże się ojciec chociaż pozapina. – Dlaczego?); ulega terrorowi syna; zamiast
działać, rozprawia bez końca i popada w dywagacje, które do niczego nie prowadzą; jest bezbronny.
Postawa Artura jest całkowitym zaprzeczeniem wyznawanej przez niego ideologii; według Stomila syn
zaprzepaszcza osiągnięcia rewolucji przeprowadzonej przez pokolenie ojca; jako bezbronny intelektualista
poddaje się terrorowi Artura, a następnie – Edka; pozostaje mu pogarda słabszego wobec tępej siły (Zdawa-
ło mi się, że to międzyludzkie rządzi nami i za to ludzkie mści się, zabijając nas. Ale widzę, że to tylko Edek).
5. Ala
Kuzynka i narzeczona Artura, dorodna osiemnastolatka, ma styl naturalnego dziewczęcia – nosi dłu-
gie, proste włosy, pojawia się w długiej do ziemi, nieprzezroczystej koszuli nocnej, pełnej zakładek
i falbanek (w akcie III ubrana w suknię ślubną stosownie do okazji).
Wyzwolona (Powiedziałam mamie, że może już nie wrócę); demonstracyjnie nonszalancka; zblazowana;
odgrywa role (Ładnie wyglądasz. (Ala śmieje się bardzo głośno). Z czego się śmiejesz? (nagle przestaje
się śmiać, ponuro) – Ja? Zdawało ci się. – Przecież się śmiałaś. – Nie kłóć się ze mną!); przekonana, że
małżeństwo dla Artura jest tylko elementem planu; chce wzbudzić zazdrość Artura – mówi mu, że go
zdradziła z Edkiem.
Kokietuje Artura; roztacza wdzięki; usiłuje go skusić, wzbudzić jego zainteresowanie różnymi gierka-
mi, sprowokować go (Więc czego chciałeś? Zimno mi. Jestem prawie naga. Czy zauważyłeś?; Proszę cię,
schowaj tę nogę. – Nie podoba ci się? – To nie należy do zagadnienia. (uporczywie) – Nie podoba ci się?;
Bardzo cię boli? – Co cię to obchodzi? (wydaje sztuczny okrzyk bólu. Artur, zaniepokojony, chce obejrzeć
jej ramię) – Gdzie? W którym miejscu? (dotyka jej ramienia, już bez dotychczasowych intencji) – (od-
słania ramię) Tu... – Bardzo mi przykro. – (odsłania dekolt na plecach) ...I tu... – (szczerze zmartwiony)
Doprawdy, nie chciałem... – (podnosi nogę) ...I tu...); obraża się.
Zgadza się na ślub z Arturem, co ma doprowadzić do przywrócenia tradycyjnych norm społecznych
w domu Stomila; kiedy mówi Arturowi, że go zdradziła z Edkiem, wywołuje ciąg zdarzeń przynoszą-
cych tragiczny finał.
6. Edek
Osobnik w najwyższym stopniu mętny i podejrzany, ma wygląd chama – nosi koszulę w brzydką kratę,
rozpiętą zbyt głęboko na piersiach, wypuszczoną na spodnie, z podwiniętymi rękawami, brudne spodnie,
jaskrawożółte buty i zbyt krzykliwe skarpetki, długie i tłuste włosy przeczesuje grzebykiem wyjmowanym
z tylnej kieszeni spodni, ma wąsik, ale generalnie jest nieogolony, na ręku nosi zegarek udający złoto,
drapie się co chwila w grube udo; intruz, który na bezczelnego zamieszkał w domu zdradzanego męża.
Raczej się nie odzywa; kiedy już zabiera głos – jest bezpośredni, posługuje się prostackim językiem;
głosi prymitywne poglądy; potrafi być groteskowo uniżony; niby chcąc być kulturalny, używa trywial-
nych zdrobnień (Całuję rączki pani dobrodziejki; Nie przejmuj się, babuś; Panie Arturku, co pan...;
Zrobione, panie Artku; Gotowy, szefku).
Jest bezczelny, chamowaty, pewny siebie; ekscytuje się obrazkami w podręczniku anatomii dla studen-
tów medycyny (Pożycz mi pan to do wtorku. – Nie mogę, w poniedziałek mam egzamin. – Szkoda. Tam
są ładne kawałki); ogrywa wszystkich w pokera; pije piwo prosto z butelki; nie kryje się z tym, że sypia
z Eleonorą; uważnie obserwuje, co się dzieje w rodzinie i wykorzystuje sytuację do zdobycia władzy;
jego argumentem jest brutalna, tępa siła.
Początkowo daje się ustawić Arturowi, który czyni go swoim pachołkiem; w chwili, gdy jego „pan”
zwraca się przeciwko niemu (Artur dowiaduje się o zdradzie Ali), szybko zrzuca z piedestału swego
dotychczasowego rozkazodawcę i zabija go, przejmując władzę absolutną w rodzinie Stomilów.
7. Artur
Syn Stomila i Eleonory, kuzyn i narzeczony Ali, dwudziestopięcioletni młodzieniec, student trzech
Tango.indd 8 12.06.2014 11:19

Scenariusz lekcji 9
fakultetów, m.in. medycyny i filozofii, nosi ciemny garnitur i białą koszulę z krawatem; czysty, zadbany.
Odrzuca filozofię wolności głoszoną przez jego rodziców (I coście stworzyli? Ten burdel, gdzie nic nie
funkcjonuje, bo wszystko dozwolone, gdzie nie ma ani zasad, ani wykroczeń?); mierzi go zachowanie
najbliższych; wygłasza tyrady przeciw patologii według niego panującej w domu Stomilów (W tym
domu panuje bezwład, entropia i anarchia!); nawołuje do sanacji, przywrócenia zasad obyczajowych
i moralnych; krytykuje anarchię i chaos (Żadnego porządku, żadnej zgodności z dniem bieżącym. Żad-
nej skromności ani inicjatywy. Tu nie można oddychać, chodzić, żyć!); ubolewa nad brakiem formy;
wyraża swoje obrzydzenie na widok prowadzenia się jego rodziny; gardzi wszystkim, co związane
z życiem na poziomie biologicznym; teoretyk, oddany wyższym celom (Myślałaś tylko o swojej atrak-
cyjności. Co za prymityw!); upatruje swoich szans w kobietach – uciskanych przez mężczyzn, którzy
dążą do zniesienia wszelkich konwencji w sprawach erotycznych w celu osiągnięcia jak najszybszego
zaspokojenia, Artur opiera swój plan na kobietach, którym powinno najbardziej zależeć na powrocie do
tradycji zapewniającej im szacunek (tradycyjna obyczajowość utrudnia mężczyznom dostęp do kobiet
i tym samym buduje wysoką pozycję tych ostatnich).
Wymierza kary babci (każe jej się kłaść na katafalk) i wujkowi (wsadza mu klatkę dla ptaków na gło-
wę); zabrania rodzinie grać w karty; obsztorcowuje wszystkich, napomina (z obrzydzeniem – Niechże
się ojciec chociaż pozapina); chce wziąć ślub z Alą, aby przywrócić w domu ład (Żadne nielegalne
związki, żadne życie ułatwione. Ślub jest mi potrzebny. [...] Kiedy ich tak dopadniemy, znienacka, raz
wzięci w formę, już później się z niej nie wydostaną); prowokuje ojca, by zabił kochanka matki; terrory-
zuje rodzinę, żeby zaczęła się zachowywać według tradycyjnych wzorców; jego bunt – wobec obalenia
wszystkich norm przez poprzednie pokolenie – może się już tylko wyrazić buntem przeciw brakowi
zasad; znajduje sobie nadrzędną ideę – panowanie nad życiem i śmiercią najbliższych.
To Artur jest głównym inicjatorem konfliktu; nie mogąc znieść stosunków panujących w domu, uru-
chamia lawinę zdarzeń prowadzących do jego własnej śmierci i zapanowania tyranii Edka.
Tekst
Tango podsumowuje doświadczenie dramatyczne polskiej awangardy. Stomila, Eleonorę, Babcię nawet
spłodzili metafizyczni maniacy Witkacego, którzy najbłahszą codzienność chcieli przeistoczyć w dzieło sztu-
ki. [...] Posłuchajcie tylko, jak plecie [Stomil]: „Rewolucja i ekspansja! – to nasze hasło. Rozbijanie starych
form, precz z konwencją, niech żyje dynamika! Życie w stwarzaniu, wciąż poza granice, ruch i dążenie, poza
formę, poza formę!”. Gada, jakby kręcił majonez ze Sterna i Peipera1... [...] Eleonora to artystyczna egeria2,
w której, jak w każdym starym piecu, pali diabeł. Babcia – dama z towarzystwa, w której górę wzięła żą-
dza byle jakiej rozrywki. Eugeniusz zaś to pan starej daty, co pogodził się z koniecznością przystosowania:
całkiem jak owi hrabiowie, którzy po przewrocie uczą zwycięzców jeść rybę dwoma widelcami. Nawet Ali
nie znalazł Mrożek w krakowskiej kawiarni, ale w reportażach Lovella3, bajdurzącego obleśnie o zepsutych
„nowoczesnych”... [...]
Lecz przecie Tango opowiada o rodzinie! Oto ojciec, matka, trochę znudzeni i nielojalni, ale w gruncie
przywiązani do swej przeszłości... i przyszłości. Oto babka i wuj, przedstawiciele praszczurów. Oto syn i jego
narzeczona, dzięki którym powstanie nowa rodzina! Cokolwiek się powie, związki, które łączą tę zwariowa-
ną rodzinę, istnieją bezspornie i zrozumiale. A skoro istnieją, to mogą przestać istnieć... Aby pokazać roz-
pad, Mrożek chwyta się czegoś, co jeszcze stoi: czegoś, czego publiczność na pewno nie poda w wątpliwość.
[...] W rodzinie Mrożka zobaczyć wolno artystyczne środowisko, społeczeństwo, Polskę, świat cały. Ale wła-
śnie dlatego, że jest ona wpierw rodziną. A spór Artura ze Stomilem to spór dwóch pokoleń [...]. Ale to naprzód
dyskusja ojca z synem, co sprawia, że obaj godzą się – że obaj muszą – ze sobą rozmawiać. Jak stale słyszymy,
rozpłynęły się wszelkie konwencje, wszelkie lepiszcza. Artura zatem nic już nie łączy ze Stomilem? Nic prócz
ojcostwa: nawet najbardziej wyrodny syn pozostaje synem. Tak sterroryzować można tylko rodzinę! Jeśli
Stomil godzi się oderwać od ukochanych eksperymentów, jeżeli, oburzona fanaberiami Artura, Eleonora nie
wychodzi, trzaskając drzwiami – to publiczność, która również wychowuje dzieci, nie dziwi się, nie wzrusza
ramionami, ponieważ dobrze wie, że więcej jeszcze trzeba, aby rozerwać pierwotny węzeł. Pęknie on dopiero
wtedy, kiedy pojmiemy, że nie tyle o rodzinę Stomila chodzi, ile o rodzinę ludzką, o społeczeństwo.
Jan Błoński, Dramaturgia modelów [w:] tegoż, Wszystkie sztuki Sławomira Mrożka, Kraków 2002, s. 94–96.
1
Anatol Stern (1899–1968) – poeta, wraz z Brunonem Jasieńskim autor manifestu futuryzmu polskiego; Tadeusz Peiper
(1891–1969) – poeta i teoretyk Awangardy Krakowskiej.
3
egeria – doradczyni, powiernica męża lub artysty.
3
Jerzy Lovell (1925–1991) – prozaik i reportażysta, redaktor „Echa Krakowa”, „Gazety Krakowskiej” i „Życia Literackiego”.
Tango.indd 9 12.06.2014 11:19

10 Karta pracy 1.
....................................................................
imię i nazwisko
.............................. ...........................
Okoliczności dramatu data klasa
Scharakteryzuj czas i przestrzeń w poszczególnych aktach Tanga Sławomira Mrożka.
Akt Czas Miejsce
I
............................ ...................................................................................
............................ ...................................................................................
............................ ...................................................................................
............................ ...................................................................................
............................ ...................................................................................
............................ ...................................................................................
............................ ...................................................................................
............................ ...................................................................................
II
............................ ...................................................................................
............................ ...................................................................................
............................ ...................................................................................
............................ ...................................................................................
............................ ...................................................................................
............................ ...................................................................................
............................ ...................................................................................
............................ ...................................................................................
III
............................ ...................................................................................
............................ ...................................................................................
............................ ...................................................................................
............................ ...................................................................................
............................ ...................................................................................
............................ ...................................................................................
............................ ...................................................................................
Wnioski
............................ ...................................................................................
............................ ...................................................................................
............................ ...................................................................................
............................ ...................................................................................
............................ ...................................................................................
............................ ...................................................................................
............................ ...................................................................................
Tango.indd 10 12.06.2014 11:19

Karta pracy 2. 11
....................................................................
imię i nazwisko
.............................. ...........................
Tropem bohaterów data klasa
1 Uzupełnij schemat informacjami o bohaterce dramatu Sławomira Mrożka.
Kim jest? Jak wygląda? Co myśli i mówi? Jak mówi?
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
Eugenia
Jak się zachowuje? W jaki sposób jest zaangażowana w konflikt?
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
Tango.indd 11 12.06.2014 11:19

12 Karta pracy 2.
2 Uzupełnij schemat informacjami o bohaterze dramatu Sławomira Mrożka.
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
Eugeniusz
Jak się zachowuje? W jaki sposób jest zaangażowany w konflikt?
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
Tango.indd 12 12.06.2014 11:19

Karta pracy 2. 13
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
Eleonora
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
Tango.indd 13 12.06.2014 11:19

14 Karta pracy 2.
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
Stomil
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
Tango.indd 14 12.06.2014 11:19

Karta pracy 2. 15
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
Ala
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
Tango.indd 15 12.06.2014 11:19

16 Karta pracy 2.
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
Edek
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
Tango.indd 16 12.06.2014 11:19

Karta pracy 2. 17
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
Artur
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
................................................... ...................................................
Tango.indd 17 12.06.2014 11:19

18 Scenariusz lekcji
Scenariusz
z wykorzystaniem
metody bliźniaków 45 min
Artur bohaterem romantycznym?

Cele lekcji będzie porównanie postaci dwóch młodych męż-
czyzn: Artura z Tanga i Konrada z III cz. Dziadów
• uczeń potrafi: określić podobieństwa i różnice
Mickiewicza.
między Arturem z Tanga a Konradem z III cz.
Dziadów; wyciągnąć wnioski na podstawie ze-
Faza realizacyjna
stawienia bohaterów; wskazać inne kreacje mło-
dych idealistów w literaturze polskiej; przeczytać 1. Uczestnicy zajęć dobierają się w pary i otrzy-
ze zrozumieniem tekst krytycznoliteracki i sfor- mują do uzupełnienia schemat przedstawiający
mułować własną opinię wobec zawartej w nim podobieństwa i różnice między bohaterami (kar-
tezy ta pracy 1.). Praca w parach powinna zająć ok.
15 minut.
Metody nauczania 2. Po upływie określonego czasu uczniowie prezen-
tują wyniki swojej pracy metodą dyskusji wielo-
• aktywizujące – metoda bliźniaków (użycie zasa- krotnej: najpierw czyta ta para, która wypisała
dy analogii), praca w parach, dyskusja wielokrot- najwięcej cech wspólnych, później głos zabierają
na; praca z tekstem pozostałe pary – czytają tylko te podobieństwa,
których zabrakło w poprzednich prezentacjach.
Środki dydaktyczne I tak do wyczerpania wskazań. Tą samą meto-
• Tango Sławomira Mrożka, karta pracy, tekst dą uczestnicy zajęć przedstawiają różnice mię-
dzy postaciami. W trakcie prezentacji uczniowie
Przebieg lekcji uzupełniają notatki. Nauczyciel czuwa nad me-
Faza wprowadzająca rytoryczną i językową stroną wypowiedzi.
3. Na zakończenie zadania uczniowie formułują
Nauczyciel wprowadza uczniów w tematykę lek-
wnioski wynikające z porównania kreacji Artura
cji, cytując fragment Mojego życiorysu Sławomira
i Konrada.
Mrożka (autobiograficznego tekstu opublikowane-
go w ramach pierwszego krakowskiego festiwalu
pisarza zorganizowanego w czerwcu 1990 r. z oka-
Faza podsumowująca
zji jego 60. urodzin): „Sfrustrowani, niepotrzebni Uczniowie zapoznają się tekstem Tadeusza Nycz-
i zbuntowani młodzieńcy są obecni w każdym poka (tekst) i określają rolę, jaką Mrożek powierzył
koleniu, a to, co ze swoim buntem robią, zależy tyl- w dramacie Arturowi. Odpowiadają na pytanie
ko od okoliczności”. Nauczyciel prosi uczniów o po- o przyczyny klęski Artura oraz ustosunkowują się
danie przykładów takich młodych buntowników do tez zawartych w artykule.
z literatury polskiej. Uczniowie powinni wymienić
przede wszystkim bohaterów romantycznych, dla Praca domowa
których bunt jest cechą charakterystyczną. Na- Wypisz znane Ci literackie kreacje młodych ideali-
stępnie prowadzący zapowiada, że tematem lekcji stów i uzupełnij tabelę według wzoru.
Bohater – młody Autor i tytuł Konwencja

Charakterystyka postawy bohatera Epoka
idealista utworu literacka
Julian Ochocki idealista-naukowiec, arystokrata Bolesław Prus, pozytywizm realizm

marzący o skonstruowaniu maszyny Lalka
latającej, osamotniony w swoim
środowisku, wrażliwy, nie wiadomo:
poniesie klęskę czy odniesie
zwycięstwo
Propozycje odpowiedzi do karty pracy

Podobieństwa:
• młodzi;
• indywidualiści, samotni, zdystansowani wobec otoczenia, wyobcowani, wynoszą się ponad ludzkość;
• tworzą własną ideologię;
• żyją w opresji: Konrad osadzony w celi, dla Artura dom rodzinny jest więzieniem;
• grzeszą pychą;
Tango.indd 18 12.06.2014 11:19

Scenariusz lekcji 19
• przekonanie o słuszności swojej drogi prowadzi ich do tyranii: Konrad w Wielkiej Improwizacji żąda od
Boga władzy absolutnej nad ludzkimi duszami, Artur prześladuje członków własnej rodziny, w imię idei
chciałby przejąć władzę nad ich życiem i śmiercią;
• buntują się przeciwko ojcu: Konrad przeciw Bogu Ojcu, Artur przeciw Stomilowi;
• rozczarowani: Konrad postawą Boga, Artur – postawą rodziny;
• w tle ich działań można się dopatrzyć niespełnionej miłości: Konrad pod wpływem zawodu miłosnego
przechodzi przemianę z romantycznego kochanka (Gustawa) w buntownika o sprawę narodową (Konra-
da); Artur rzuca się na Edka i ginie pod jego ciosami, gdy dowiaduje się, że został zdradzony przez Alę;
• ponoszą klęskę: Konrad nie otrzymawszy odpowiedzi od Boga, mdleje; Artur zostaje zabity przez Edka.
Różnice:
• żyją w odmiennych epokach: Konrad w okresie romantyzmu, Artur – w czasach rewolty obyczajowej,
która ogarnęła Zachód w latach 60. XX w.;
• różnią ich okoliczności życiowe: Konrad jest więźniem politycznym, ofiarą zaborów, Artur żyje normalnie,
w otoczeniu rodziny;
• inna jest natura ich buntu: Konrad buntuje się przeciwko Bogu w imię deklarowanej przez siebie miłości
do ludzi, Artur buntuje się przeciwko rodzicom (przede wszystkim ojcu), chcąc przywrócenia tradycyj-
nych wartości;
• mają odmienny stosunek do sztuki: Konrad jest poetą romantycznym, wieszczem, poezja jest dla niego
narzędziem do osiągnięcia rządu dusz, wierzy w sprawczą moc sztuki, Artur chce być lekarzem, nie arty-
stą, pogardza eksperymentami teatralnymi Stomila, ludzie sztuki w jego oczach odpowiadają za odwrót
od tradycyjnych wartości (Przecież nie lubisz artystów).
Wnioski:
• Artur jest kontynuatorem figury bohatera romantycznego;
• współczesny idealista podobnie jak bohater romantyczny ponosi klęskę;
• Tango obnaża zagrożenia wypływające z młodzieńczego idealizmu, które zostały zasygnalizowane
w III części Dziadów.
Tekst
Artur jest trzecim pokoleniem Tanga. Gdyby świat obracał się według klasycznych reguł pokoleniowych
następstw, to Artur powinien być domowym buntownikiem, a naturalnym obiektem buntu powinni być ro-
dzice. Dziadkowie z kolei winni być tymi, którzy stanowią Wzór tradycji wychowawczych, są wcieleniem cnót
przeszłości. W świecie Tanga, gdzie wszystko jest odwrócone, buntownikami są rodzice, dziadkowie zaś –
antywzorem wychowawczym. Artur musi więc poodwracać zasady, żeby przywrócić sens swojemu istnieniu.
ARTUR
[...] Musiałem babcię ukarać.
EUGENIA
On mnie wychowuje.
ARTUR
Babcia przekracza granice.
Wnuk musi zatem wychowywać dziadków „przekraczających granice”... i szukać sposobu na zbunto-
wanie się przeciw – buntowi, czyli permanentnej awangardzie rodziców. Całe Tango jest poszukiwaniem
sposobu wyjścia z tej przeklętej matni zaprzeczonych sensów i poburzonych porządków. [...]
Artur nosi się schludnie, jest czysty, porządny i robi to, co powinien robić młody człowiek w jego wieku,
mianowicie studiuje. Jest w dodatku niezwykle zdolny, bo studiuje naraz trzy fakultety, choć my dowia-
dujemy się tylko o dwóch – medycynie i filozofii. Wybór jest zresztą nieprzypadkowy. Jest tu jednym z au-
torskich znaków symbolicznych: Artur musi zbawić świat od każdej strony, materii i ducha, więc musi być
wyposażony w odpowiednie narzędzia; medycyna jest od materii, filozofia od ducha. [...]
Najpierw: jak zbuntować się przeciw buntowi? To znaczy jak zanegować to, co jest czystą negacją, w któ-
rej obrębie mieści się także akceptacja negacji tejże negacji?
STOMIL
[...] Przecież ja cię cały czas namawiam: buntuj się.
ARTUR
Czy ojciec nie rozumie, że odebraliście mi ostatnią szansę? Tak długo byliście antykonformistami,
aż wreszcie upadły ostatnie normy, przeciw którym można się było jeszcze buntować. Dla mnie nie
zostawiliście już nic, nic!
[...]
Bunt ma sens, gdy ofiara się opiera, a tak? Pierwszym odruchowym pomysłem Artura jest przywrócenie
ładu, jaki panował na świecie w epoce przed-Stomilowskiej. Najlepiej wstępnie go zorganizować wokół jakiegoś
symbolicznego i jednocześnie dosłownego aktu rytualnego, pochodzącego z głębin tradycji i choćby przez to
Tango.indd 19 12.06.2014 11:19

uświęconego. Czymś takim jest na przykład ślub: zawiązanie się nowego, elementarnego stadła, dającego
początek nie tylko nowemu biologicznemu życiu, ale i kolejnemu etapowi ludzkiej ewolucji społecznej. [...]
Inny problem z małżeństwem już istniejącym, rodziców Artura. Tu syn przewiduje program naprawczy
równoległy z przygotowaniami do własnego ślubu. [...] Jak wcześniej zmusił Alę do akceptacji ślubu jako
formy Adoracji Kobiety, tak teraz prowokuje ojca do zastrzelenia Edka jako samca-konkurenta [...].
Niestety, jedno i drugie okazuje się klęską. Najpierw potencjalna tragedia (też traktowana tu jako ele-
ment gry o „starożytny porządek świata” – zamordowanie Edka – okaże się farsą: zamiast nakryć w łóżku
Edka z Eleonora, Stomil zastaje Eleonorę, Edka i Eugenię grających spokojnie w karty, po czym, by urato-
wać twarz, a raczej tylko dopełnić farsy, zasiada z nimi do gry.
W akcie trzecim już nie farsą, ale tragedią zakończy się próba ślubu Ali z Arturem. Wszystko przez Ar-
tura, który chciał być zbawcą świata, a przyniósł sam sobie śmierć, świat zaś mimowiednie i mimowolnie
oddał w ostateczne władanie Edkowi.
Dlaczego tak musiał skończyć zbawiciel? Przecież chciał dobrze. Nieszczęście w tym, że zbawiciel był tak
naprawdę antychrystem.
Kim jest, pora zapytać, Artur-zbawiciel?
Pozornie szansą dla wszystkich, którzy nie chcą być pogrzebani pośród chaosu rzeczywistości. Problem
w tym, że – jak każdy naprawiacz świata – Artur ma skłonności dyktatorskie i naturę terrorysty. Zrazu nie
objawia się to niczym szczególnym. Ot, za karę każe babci położyć się na katafalku albo wujowi Eugeniu-
szowi włożyć na głowę klatkę dla ptaków. Ale wraz z rozwojem sytuacji jego zapędy znacznie wzrastają.
Dopokąd nie zobaczył Ali i wraz z nią szansy na ślub jako metody zbawczej, był tylko dosyć sympatycznym
Hamletem po polsku, któremu co prawda żaden duch niczego nie kazał, ale który sam nie mógł znieść pa-
nujących antyporządków. [...]
W akcie trzecim nie ma już na scenie cienia po bałaganie. Salon wygląda jak ze starej fotografii, każdy
sprzęt jest na swoim miejscu. [...] Ten powrót nosi wszelkie cechy idiotyzmu i umowności. [...] Historii, czyli
czasu, nie da się odwrócić, jest bezpowrotną przeszłością. Pierwszy grzech śmiertelny Artura polegał na
zanegowaniu praw rzeczywistości.
Ba, taż rzeczywistość cały czas podszeptuje Arturowi, żeby nie gwałcił jej prostych w końcu reguł, pole-
gających na tym, że cokolwiek byśmy o rzeczywistości pomyśleli, jest, jaka jest. Jednym z ważnych ostrze-
żeń przed nadużyciem tej prawdy była nieudana próba wskrzeszenia tragedii w postaci Stomilowego mordu
(na Edku) z zazdrości; skończyła się, jak wiemy, farsą. W świecie zbudowanym na dowolności tragedia
w starym stylu jest niemożliwa i to właśnie usiłowała Arturowi powiedzieć rzeczywistość. Nie usłuchał
i wyszedł na durnia.
[...] Artur nie ma wyjścia, musi brnąć dalej, pomimo wyraźnych znaków rodziny, żeby dał sobie spokój.
Musi znaleźć jakąś ideę, za wszelką cenę. Z normalnego jeszcze niedawno studenta medycyny i filozofii za-
mienia się powoli w szaleńca idei. Pierwsza ten proces odczłowieczania dostrzega przytomna Ala. [...]
ALA
O czym ty mówisz?
ARTUR
O stworzeniu świata!
ALA
A o mnie? Kto będzie mówił o mnie?
Ale Artur, porwany wizją powszechnego zbawienia, nie zważa już na takie drobiazgi. Nie mając sam
pomysłu na zbawczą ideę, zamyka rodzinę w pokoju, zabraniając wyjścia, dopokąd idea się nie znajdzie. Naj-
gorsze i najbardziej brzemienne w skutki, że do pomocy angażuje Edka. Przecież nie jako intelektualistę,
tylko osiłka do pilnowania uwięzionych. [...]
Artur obwołuje się dyktatorem. Dyktator rządzi przemocą i musi mieć na rozkazy posłuszną siłę wyko-
nawczą. Artur już ją ma – Edka. Problem w tym, że tacy jak Edek są posłuszni tylko silnym i równie jak on
bezwzględnym. [...] A jakiż z Artura dyktator, nie mówiąc o terroryście... Owszem, ma psychiczne zadatki
na dyktatora, ale intelektualiści jak on mogą tylko przez chwilę utrzymać się przy władzy. Każda chwila
słabości, wahania to krok do utraty tronu. [...]
Czy Artur musiał zginąć? Pewnie nie musiał. Ale świat, w którym nie ma ruchu ani idei, ani pokoleń,
jest martwy, więc ktoś taki jak Artur musiał podjąć walkę o ład pośród bezładu, tak jak pokolenie wcześniej
Stomil podjął walkę z ładem w imię czystej idei buntu. Zginął z kilku powodów. Nie okazał się dobrym
człowiekiem, dobrym mężczyzną. Nie umiał zobaczyć w kobiecie partnera na życie, tylko narzędzie do
wypełnienia ambicji zbawicielskich. W późniejszej o trzydzieści lat Miłości na Krymie Mrożek odwróci ten
układ. To Zachedryński, główny bohater, oskarży kobietę, Tatianę, o miłość do ludzkości kosztem miłości
do konkretnego człowieka. [...] Tatiana odmawia; wydaje się jej, że miłość do ludzkości ma większą wartość.
Przegrywają oboje, bo kochać tak naprawdę można się we dwoje, ale nie w miliony. Ten sam błąd popełnia
Artur. A przecież wystarczyłoby poślubić Alę i wróciłby ład świata.
Tadeusz Nyczek, Tańcząc tango [w:] Dramat polski. Interpretacje. Część 2: po roku 1918,
pod red. Jana Ciechowicza, Zbigniewa Majchrowskiego, Gdańsk 2001, s. 251–259.
Tango.indd 20 12.06.2014 11:19

Karta pracy 21
....................................................................
imię i nazwisko
.............................. ...........................
Bunt młodych data klasa
Uzupełnij schemat dotyczący głównych bohaterów Tanga oraz III części Dziadów.
Artur Konrad
Tango Mrożka III cz. Dziadów Mickiewicza
Podobieństwa Różnice
.......................................................... ..........................................................
.......................................................... ..........................................................
.......................................................... ..........................................................
.......................................................... ..........................................................
.......................................................... ..........................................................
.......................................................... ..........................................................
.......................................................... ..........................................................
.......................................................... ..........................................................
.......................................................... ..........................................................
.......................................................... ..........................................................
.......................................................... ..........................................................
.......................................................... ..........................................................
.......................................................... ..........................................................
.......................................................... ..........................................................
.......................................................... ..........................................................
.......................................................... ..........................................................
Wnioski
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
Tango.indd 21 12.06.2014 11:19

Scenariusz
z wykorzystaniem
metody plakatu 45 min
Konflikt pokoleń w Tangu

Cele lekcji 3. Po upływie wyznaczonego czasu przedstawiciele
grup prezentują plakaty. Zespoły dzielą się swo-
• uczeń potrafi: wskazać i pogrupować bohaterów
imi spostrzeżeniami i wnioskami, komentują
będących przedstawicielami skonfliktowanych
prace pozostałych grup.
pokoleń; przeanalizować tekst pod kątem racji
4. Uczniowie zapoznają się z tekstem Tadeusza
stron; sformułować wnioski dotyczące skutków
Nyczka (tekst) i oceniają słuszność tezy posta-
konfliktu pokoleń; określić sposób przedstawie-
wionej przez autora.
nia konfliktu przez Mrożka; przygotować pla-
kat obrazujący konflikt pokoleń w Tangu; oce-
Faza podsumowująca
nić słuszność tezy postawionej przez Tadeusza
Nyczka; odczytać dramat jako parabolę społecz- 1. Nauczyciel prosi uczniów o przypomnienie zna-
ną; porównać Tango i Wesele jako dramaty po- czenia terminu parabola, po czym informuje ich,
ruszające kwestie społeczne; wyjaśnić symbolikę że Tango bywa interpretowane jako parabola spo-
tytułu; zredagować wypowiedź pisemną na poda- łeczna, w której dom Stomilów symbolizuje minia-
ny temat turę społeczeństwa. Uczniowie proponują własne
odczytanie utworu jako paraboli społecznej.
Metody nauczania 2. Prowadzący zadaje pytanie uczniom, czy zna-
ją inny przykład utworu dramatycznego, który
• aktywizujące – plakat, praca w grupach; praca również ukazuje esencję polskiego społeczeń-
z tekstem stwa – i jak Tango – kończy się sceną zbiorowego
somnambulicznego tańca. Uczniowie wymieniają
Środki dydaktyczne Wesele Wyspiańskiego i podają paralele między
• Tango Sławomira Mrożka, arkusze papieru, fla- utworami (motyw finałowego tańca; motyw ślu-
mastry, tekst, karta pracy bu jako momentu granicznego, od którego ma się
zacząć proces odnowy – w obu utworach zakoń-
Przebieg lekcji czony fiaskiem; motyw domu – chaty bronowic-
Faza wprowadzająca kiej, w której krzyżują się problemy społeczne;
motyw przebierania się w strój: w Weselu Pan
Nauczyciel zapisuje na tablicy hasło „konflikt po-
Młody przebiera się za chłopa, w Tangu Edek, za-
koleń” i prosi uczniów, aby wypowiedzieli się na
kładając marynarkę Artura, przebiera się za in-
wszelkie kwestie związane z tym tematem. Ucznio-
teligenta; postać chama i ćwierćinteligenta Edka
wie tłumaczą, pomiędzy kim a kim dochodzi do ta-
oraz rodziny Stomilów jako obraz dwóch opozy-
kiego konfliktu, skąd się on bierze i do czego pro-
cyjnych klas: chłopstwa, które we współczesnej
wadzi. Ważne, by uczestnicy zajęć zauważyli, że
wersji przeobraziło się w lumpenproletariat, nie-
problem ten można rozpatrywać w wąskim zakre-
określoną grupę ludzi „z awansu”, a po przeciw-
sie – jako spór pomiędzy dorastającym dzieckiem
nej stronie – lewicująca inteligencja, której fascy-
a rodzicem, oraz szerokim – jako konflikt pokole-
nacja naturalną, żywotną siłą ludu przypomina
niowy. Podają przykłady zarówno z własnych do-
wykpioną w Weselu chłopomanię). Uczniowie za-
świadczeń, jak i historii, sztuki, literatury. Nauczy-
stanawiają się, co – w tym kontekście – oznacza
ciel zapowiada cel lekcji, którym będzie omówienie
tango w końcowej scenie dramatu (tango – symbol
konfliktu pokoleń w dramacie Mrożka.
kultury popularnej i swobody obyczajowej – może
odzwierciedlać kryzys wartości).
Faza realizacyjna
3. Nauczyciel może dodać informacje na temat
1. Uczniowie dzielą się na grupy. Nauczyciel wy- kontekstu historycznego Tanga, które powstało
jaśnia zadanie – uczestnicy zajęć na podstawie w epoce lat 60., w okresie tzw. społeczeństwa po-
analizy fragmentów dramatu będą przygotowy- nowoczesnego, czyli społeczeństwa po II wojnie
wać plakat na temat konfliktu pokoleń w rodzi- światowej, które dokonało na Zachodzie rewo-
nie Stomilów (karta pracy). Prowadzący zajęcia lucji obyczajowej pod sztandarami liberalizmu
informuje, że plakat może mieć dowolną formę, i odrzucenia skostniałych tradycji.
np. mapy mentalnej, schematu, tabeli. Ważne,
by umieścić na nim wymagane informacje wyni-
kające z poleceń zamieszczonych na karcie pra- Praca domowa
cy. Czas pracy 20 minut. Napisz pracę, w której przedstawisz, w jaki spo-
2. Nauczyciel monitoruje pracę poszczególnych sób literatura ukazuje obraz rodziny i panujących
grup. W razie potrzeby wyjaśnia wątpliwości, w niej stosunków. Uwzględnij różnice w hierar-
czuwa nad merytoryczną i językową stroną wy- chiach wartości, obyczajach oraz ewentualnych
konania plakatu. konfliktach międzypokoleniowych (min. 250 słów).
Tango.indd 22 12.06.2014 11:19


1. I. pokolenie dziadków – Eugenia i Eugeniusz
II. pokolenie rodziców – Eleonora i Stomil
III. pokolenie dzieci – Artur i Ala
2. Główny spór toczy się między synem (Arturem) a ojcem (Stomilem).
3. Artur zarzuca pokoleniu rodziców, że zaburzyli naturalny porządek rządzący światem. Stomil i Eleonora
zanegowali upływ czasu, który powoduje, że stare odchodzi do lamusa lub kostnieje i zostaje wyniesione
na piedestał – jako element tradycji, której należy się szacunek. Dlatego nieużywane przedmioty powinny
zniknąć i zrobić miejsce nowym, a babcia musi przeobrazić się w nobliwą staruszkę, a nie nosić trampki
i grać w karty na pieniądze z Edkiem. Podobnie rodzice – kiedy stoją na straży tradycyjnych wartości,
tworzą młodym przestrzeń do buntu. W sytuacji powszechnej anarchii i odrzucenia hierarchii młodzi nie
mają przeciw czemu się zbuntować i rośnie ich frustracja.
4.
Pokolenie rodziców Pokolenie młodych
pokolenie Eleonory i Stomila lekceważy tradycję, która pokolenie Artura nie jest w stanie znieść świata,
nie przedstawia dla nich żadnej wartości (Mój drogi, w którym panują powszechna anarchia, chaos, brak zasad,
tradycja mnie nie obchodzi); ich bunt wyrażał się dążenie do rozkładu; bezład rodzi frustrację i agresję;
swobodą obyczajową (Posiadłeś mnie w oczach mamy problemem nie jest tylko porzucenie tradycji, ale przede
i papy, podczas premiery „Tannhäusera” w pierwszym wszystkim brak możliwości odniesienia się do czegoś,
rzędzie foteli, na znak protestu. Straszny był skandal) co było (Wyście wszystko zniszczyli i niszczycie ciągle,
oraz rewolucją w dziedzinie sztuki (wyzwolenie aż zapomnieliście sami, od czego się właściwie zaczęło);
z więzów starej sztuki); ówcześni młodzi zachłysnęli reguły zniesione przez pokolenie rodziców byłyby jakimś
się hasłami nowoczesności, postępu, ekspansji; punktem odniesienia, Artur ubolewa nad ich brakiem
bunt oznaczał negację wszystkiego, co było; ideą (Tych więzów, okowów, skorup i tak dalej. Nie ma, niestety);
przewodnią buntu była wolność, dlatego wszelkie świat, w którym rządzi idea wolności, Artur nazywa
stare formy – postrzegane jako więzienie – rozbijano, burdelem (I coście stworzyli? Ten burdel, gdzie nic nie
konwencje łamano, zasady obalano (Te wszystkie więzy, funkcjonuje, bo wszystko dozwolone, gdzie nie ma ani zasad,
te zeskorupiałe okowy religii, moralności, społeczeństwa, ani wykroczeń); syn oskarża ojca, że liberalna rewolucja
sztuki), aby utorować drogę przyszłości; pokolenie nie dość że zatruła umysły przyszłych, to jeszcze
Stomila i Eleonory głosiło ideologię wolności: przeszłych pokoleń – starsi ludzie porzucili swą rolę
wolność to podstawowe prawo człowieka – obok strażników wartości i na siłę próbują udawać, że są kimś
prawa do szczęścia osobistego (prymat jednostki innym, co daje żałosne efekty (Was oczywiście nie razi to
nad potrzebami ogółu); odrzucano jakiekolwiek starcze rozwydrzenie. Ale kiedyś była czcigodną, szanującą
kompromisy, nienawidzono konformizmu; się babcią. A teraz co? Poker z Edkiem?); w dodatku ich
członkowie generacji buntu mieli poczucie, rozpasanie nie jest wyrazem prawdziwej potrzeby,
że przygotowują grunt dla przyszłych pokoleń; ale bezwolnym podążaniem za modą, dopasowywaniem
Stomil dziwi się, że wywalczony przez jego formację się do „dyktatury wolności”; w nowoczesnym świecie bez
porządek Arturowi nie odpowiada (I pomyśleć, zasad nie ma przeciwko czemu się buntować – i to jest
że potośmy walczyli, żeby ci stworzyć tę swobodną największym problemem pokolenia młodych; mogą się
przyszłość, którą ty teraz pogardzasz) buntować jedynie przeciw rozpasaniu rodziców
5. Bunt Eleonory i Stomila przeciwko staremu światu i liberalna rewolucja, którą wzniecili, doprowadziły
do chaosu i moralnego upadku. W efekcie ważność straciły dotychczasowe tradycyjne role społeczne od-
grywane przez starsze, średnie i najmłodsze pokolenia. W świecie po rewolucji liberalnej babcia chodzi
w trampkach i fraternizuje się z chamem Edkiem, żona oficjalnie przyprawia rogi mężowi, a syn próbuje
przywołać rozpasaną rodzinę do porządku i rozdziera szaty nad brakiem zasad. Ostatecznie praktyki
pedagogiczno-ideologiczne Artura-inteligenta kończą się tragicznie – dla niego samego śmiercią, a dla
reszty utorowaniem drogi do władzy dyktaturze prostaków.
6. Jedyną osobą, która korzysta na tym konflikcie, jest Edek – symbol brutalnej siły chamów, którzy, korzy-
stając ze słabości i bezradności warstw wykształconych, na drodze zamachu przejmują władzę i zaprowa-
dzają dyktaturę.
7. Stomil zwraca uwagę Arturowi: Ty nie masz pojęcia, jak wtedy wyglądało życie. Czy wiesz, ile trzeba było
odwagi, żeby zatańczyć tango? Czy wiesz, że tylko nieliczne kobiety były upadłe? Argentyński taniec cha-
rakteryzuje się silnym erotyzmem, bliskością partnerów odgrywających scenę uwodzenia i dominacji oraz
dużą improwizacją. Początkowo był tańcem niskich sfer, wykonywano go w podrzędnych barach i domach
publicznych. Z czasem tango zrobiło furorę w Paryżu, a potem na całym świecie, jednocześnie jednak budzi-
ło protesty i oburzenie jako zbyt nieprzyzwoite, plebejskie, obsceniczne. W dramacie Mrożka symbolizuje
swobodę obyczajową, którą przyniosła dopiero liberalna rewolucja, wolność, bunt, przełamywanie barier.
Tango.indd 23 12.06.2014 11:19

Tekst
Wszystko zaczęło się od impresjonistów. Najpierw pokazali, że można namalować drzewo w szesnastu
kolorach, a renesansowa perspektywa, obowiązująca w europejskiej sztuce od trzech stuleci, może być
całkiem zaprzepaszczona. Kubiści z kolei udowodnili, że przedmiot można pokazać nie tylko od przodu,
ale także – jednocześnie – z każdej innej strony, nie wyłączając tyłu. Abstrakcjoniści doszli do wniosku, że
w ogóle malowanie przedmiotów jest zbędne i wystarczą czyste formy kompozycyjne. Surrealiści i dadaiści
odkryli, że sztuka może polegać również na prowokacyjnej grze między artystą a odbiorcą, gdzie liczy się
nie tylko dzieło, ale właśnie sama gra. Kiedy wreszcie pewien malarz umówił się z zaprzyjaźnionym kryty-
kiem, że pokaże na publicznej wystawie obraz namalowany ogonem przez osła, a tamten opisze obraz jako
odkrywcze dzieło nieznanego autora, po czym cała mistyfikacja świetnie się udała – granice artystycznego
eksperymentu w sztuce dwudziestowiecznej wydały się otwarte na nieskończoność.
Były to już lata trzydzieste. Potem zaczęło się powtarzanie gestów, naśladowanie prowokacji, wymyśla-
nie wariacji na tematy już ograne. Sztuką zaczęły rządzić nie style i konwencje, ale poszczególne chwyty,
jednorazowe pomysły. Zaczęły się, krótko mówiąc, Wielkie Powtórki, trwające notabene do dziś.
W Polsce międzywojennej też eksperymentowano [...]. Nieszczęście zaczęło się po drugiej wojnie, kiedy
to dalsze losy naszej kultury zaczęły się dramatycznie rozchodzić z drogami rozwoju kultury europejskiego
Zachodu, dotąd naszej naturalnej przestrzeni duchowej [...].
Szczęśliwie nie na długo. Już w połowie lat pięćdziesiątych, po śmierci Stalina i z nadejściem politycznej
odwilży, artyści odzyskali dawny wigor i rzucili się odrabiać straty; zaczęła się kolejna faza gwałtownych
eksperymentów. [...] Symbolem tamtych lat stał się taszyzm, prąd malarski, w którym przypadek odgrywał
równie wielką rolę, co kontrolowany gest artysty. Farbę można było rozchlapywać na rozłożonym na ziemi
płótnie, a chwilową sławę uzyskała małpa, która jeżdżąc na rowerze po takim właśnie materiale, wykonała
utwór okrzyknięty dziełem sztuki. Było to co prawda w Ameryce, ale polscy artyści nie mieliby nic przeciw-
ko temu, by zyskiwać podobny aplauz.
Osobną sprawą było to, co się stało po wojnie z polskimi tradycyjnymi normami życia na każdej właści-
wie płaszczyźnie, od politycznej po obyczajową. Komunizm dużo tu zmienił, a jeśli nie zmienił, to przynaj-
mniej doprowadził wiele z tych norm do ich własnej karykatury. Życie codzienne było więc groteskowym
melanżem „przedwojennych” zasad i tradycji – z tym, co zaczęto narzucać w postaci nowych obyczajów
socjalistycznych. [...]
Tango zostało zbudowane na tych dwóch motywach: sytuacji w polskim życiu obyczajowym i równo-
ległych przemianach w sztuce. Rzecz dzieje się w domu artystów awangardowych w pierwszej połowie lat
sześćdziesiątych.
Nic tam nie jest na swoim miejscu. Fizycznie i mentalnie. Wnętrze pokoju, który poznajemy w pierw-
szym akcie, jest absurdalną mieszanką wszystkiego ze wszystkim. Na stole stoją „talerze, filiżanki, karafki,
sztuczne kwiaty, resztki jedzenia, a także klika niedających się ze sobą logicznie połączyć przedmiotów, jak
duża, pusta klatka na ptaki bez dna, jeden bucik damski, bryczesy” [...]. Tak jest w całym pomieszczeniu,
przypominającym raczej to, co się składa na przypadkową zawartość każdej piwnicy, gromadzoną przez lata,
a nie wyposażenie współczesnego mieszkania. Ludzie tam mieszkający też są ubrani co najmniej dziwacz-
nie: babcia chodzi w sukni z trenem i w trampkach, Stomil w piżamie, z którą się nie rozstaje także w dzień,
Eleonora, żona Stomila, nosi dziecinne pajacyki.
Od norm odstaje też język, jakim się posługują. Zaraz w pierwszej scenie babcia Eugenia gra w karty
z wujem Eugeniuszem, swoim bratem, niejakim Edkiem, tak zwanym ciemnym typem; najważniejsze są
odzywki sygnalizujące ruch; wuj Eugeniusz najwyraźniej nie rozumie tego języka, choć bardzo stara się
podporządkować ogólnej konwencji. Zadaje nawet pytania o sens takiej czy innej odzywki, chce zrozumieć.
Ale język nowego świata, w którym wszelkie normy uległy rozprężeniu, nie wymaga racjonalności. „To tak
się mówi” – odpowiada Edek, przedstawiciel „nowej rzeczywistości”. Można tak, można inaczej, nie ma zna-
czenia. Sam Edek odzywa się za pomocą języka szczątkowego, sklejonego z resztek starych sensów, pustych
haseł i „złotych myśli”, będących czystymi frazesami.
Trzeba dodać, że wuj Eugeniusz jest reliktem epoki racjonalistycznego oświecenia i kołaczą się w nim
resztki dawnych nawyków – by świat traktować jako pole naukowych i logicznych rozpoznań. Ale obecny
świat nie jest racjonalny, wręcz przeciwnie, i nie domaga się porządku, tylko podporządkowania jego logice,
polegającej na braku logiki.
Eugenia i Eugeniusz, choć są najstarszymi mieszkańcami tego domu, pozostają w istocie na drugim pla-
nie i nie oni tu rządzą. Naturalnym trybem o naturze domu decyduje pokolenie średnie: Eleonora i Stomil.
To oni narzucili charakter pomieszczeniu, gdzie nic nie jest na swoim miejscu. Są oboje artystami-ekspe-
rymentatorami, przy czym to Stomil jest artystą „prawdziwym”; Eleonora należy do typowego gatunku
satelitów sztuki krążących wokół artystów. [...] Stomil urządza seanse parateatralne, mające wywołać szok,
Eleonora i pozostali odgrywają role zachwyconych widzów. Zwykły dom mieszkalny żyje rytmem sztuki
awangardowej, polegającej na wyzwalaniu się, jak mówi Stomil, „z więzów starej sztuki i starego życia”.
Nieustanna rewolucja, „życie w stwarzaniu, wciąż poza granice, ruch i dążenie, poza formę, poza formę!” –
Tango.indd 24 12.06.2014 11:19

entuzjazmuje się Stomil. Brzmi to jak echo manifestów futurystycznych z lat dwudziestych. Futuryści,
najbardziej radykalni ze wszystkich, żądali generalnej rewizji wszelkich pojęć i zasad, to oni chcieli spalić
muzea i zacząć świat na nowo.
Tyle tylko, że w wydaniu Eleonory i Stomila jest to już – choć sami przed sobą nie chcą się do tego
przyznać – degeneracja rewolucji, prowokacja dla prowokacji, rutyna awangardyzmu, bezsilne powtórki
dawnych wielkich gestów. Stomil w pidżamie, z grubym brzuchem starzejącego się mężczyzny, choć stara
się swój strój uzasadnić pełną wolnością od jakichkolwiek kanonów obyczajowych, to przecież parodia praw-
dziwego awangardzisty, tatuś eksperymentu, zdziadziały nowator. Już i pamięć obojgu nie dopisuje. Mylą
daty, wspomnienia, czyny i miejsca. [...]
Powiedzieliśmy wyżej, że Tango zbudowane zostało wokół dwóch głównych tematów: konsekwencji
dwudziestowiecznej awangardy i przemian w polskim życiu, powstałych wskutek zaprowadzenia socjali-
zmu. Pierwszy temat jest uniwersalniejszy i dotyczy fundamentalnych problemów kultury europejskiej
i światowej ostatniego stulecia. Drugi jest węższy i obejmuje powojenne doświadczenia Europy Środkowej,
której częścią był ówczesny twór ustrojowy zwany Polską Rzeczpospolitą Ludową. Mrożek w obu tych anty-
porządkach dostrzegł głębokie podobieństwa strukturalne i na nich oparł konstrukcję dramatu. Awangar-
da rozbiła dotychczasowe normy kultury europejskiej, wywodzące się jeszcze z grecko-rzymskich tradycji
śródziemnomorskich, proponując w miejsce stylu i konwencji – program „wiecznego ruchu” form, z których
każda następna ma na celu obalenie poprzedniej. Odrzucenie tradycji było tu jednoznaczne z wprowadze-
niem antytradycji, czyli programowej „nowości”.
Socjalizm (komunizm) miał identyczne ambicje. Też bardzo chciał być „nowy”, pod każdym wzglę-
dem inny. Dom Stomila i Eleonory jest więc figurą nie tylko awangardy artystycznej, ale i nowego stylu
życia w socjalizmie. Z jednym ważnym zastrzeżeniem: ani Stomil, ani Eleonora nie są socjalistami czy
komunistami, podobnie jak Tango nie jest sztuką tylko o PRL-u. Oni na swój dosyć bezmyślny sposób
tylko pomogli socjalizmowi w osobie ponurego osobnika zwanego Edkiem [...]. Edek niepostrzeżenie już
mieszka w tym domu. Jest jak zaraza, która najskuteczniej szerzy się tam, gdzie twarde zasady uległy
korozji i nic nie chroni odsłoniętego mechanizmu życia w bezładzie. Edek nie musiał na radzieckich
czołgach wjeżdżać do Stomilowego domu. On po prostu skorzystał z okazji, że drzwi były otwarte i nikt
nie pytał, kto zacz.
Wiele lat zastanawiano się nad fenomenem Tanga: jak to jest, że sztuka tak bardzo polska i o Polakach
traktująca jest tak zdumiewająco czytelna wszędzie, od Moskwy po Reykjavik. Otóż mechanizm poznaw-
czy tego niezwykłego dramatu jest po prostu szerszy niż partykularna kwestia usocjalizowanej Europy
Środkowej. To nie jest sztuka o gwałcie dokonanym na niewinnym narodzie przez naród zaborczy. To jest
sztuka o wewnętrznym przyzwoleniu na gwałt wskutek rozprzężenia reguł i zasad rządzących nie tylko
sztuką, ale życiem zbiorowym po prostu. I takie właśnie niebezpieczeństwo groziło sytym i zadowolonym
z siebie krajom zachodniego świata, które z wolności absolutnej, wzorowanej na awangardzie wolności
sztuki samo-się-zwalniającej od jakichkolwiek form i norm, uczyniły moralny wzór nowoczesnego społe-
czeństwa. [...]
W finale Edek prosi do tańca Eugeniusza. Sztuka kończy się w rytm tanga tańczonego przez terrorystę
nowego ładu i starego racjonalistę, dla którego najważniejsze były jakiekolwiek, byle sztywne i konsekwent-
ne, reguły rządzące społecznością (pamiętamy, z jaką gorliwością wcielał w życie pomysł Artura powrotu do
„dawnych porządków”). Nieważne, co Eugeniusz myśli o Edku, a myśli, nietrudno zgadnąć, jak najgorzej.
Edkowi jednak nie zależy, co kto o nim myśli. „A gardźże sobie pan!” – mówi do Eugeniusza. Byleś ze mną
zatańczył. Czyli legitymizował moje prawo do władzy.
Tango kończy się powtórką, więc i poniekąd parodią chocholego tańca z Wesela. Świat doszedł do pew-
nego kresu i teraz może się już tylko kręcić w kółko. Przyszłości żadnej nie widać. Teraźniejszość zagarnął
Edek i szybko jej nie odda.
W 1964 roku, kiedy Tango powstawało, teraźniejszość pozateatralna w Polsce od lat należała już do
Edka i nie zanosiło się na jakiekolwiek zmiany. Ale uniwersalność Tanga [...] polegała także na tym, że
pokazywało mechanizm dochodzenia do sytuacji, w której Edek mógł zawładnąć jakąkolwiek przestrzenią
polityczną. Tango było pierwszą sztuką napisaną przez Mrożka za granicą, we Włoszech, tuż po wyjeździe
pisarza z Polski. Przybysz ze Wschodu wnosił ją niejako w wianie Zachodowi, mądrzejszy o całą wiedzę
nabytą po tej stronie żelaznej kurtyny. Miała być ostrzeżeniem zarówno przed zachodnimi (intelektualny-
mi) fascynacjami rewolucją sowiecką, jak przed liberalnym rozpasaniem („wieczna awangarda” Stomila),
znoszącym jakiekolwiek bariery i systemy ochronne, choćby przed ekspansją sowieckiej polityki kolonizacji
świata. Tak czytane, Tango było modelem samobójczych zachowań Zachodu, który mógł czekać los podbi-
tego już Wschodu.
Przede wszystkim jednak pozostało opowieścią o ideach i pokoleniach, ich przemienności i nieustającym,
organicznym konflikcie. Dlatego wydaje się wciąż zdumiewająco czytelne, bo wystarczy przyłożyć do jego
schematu aktualny stan rzeczy i prześwietlić nim podstawowe wątki.
Tadeusz Nyczek, Tańcząc tango [w:] Dramat polski. Interpretacje. Część 2: po roku 1918,
pod red. Jana Ciechowicza, Zbigniewa Majchrowskiego, Gdańsk 2001, s. 246–261.
Tango.indd 25 12.06.2014 11:19

26 Karta pracy
„Już nic nie jest ....................................................................
możliwe, ponieważ ..............................

imię i nazwisko
...........................
wszystko jest możliwe” data klasa
Na podstawie zamieszczonego fragmentu dramatu oraz swojej znajomości całego utworu wykonaj polece-
nia pod tekstem. Uzyskane informacje wykorzystaj do stworzenia plakatu obrazującego konflikt pokoleń
w rodzinie Stomilów.
Tango, akt I
ARTUR (bije pięścią w stół) Właśnie! W tym domu panuje bezwład, entropia i anarchia! Kiedy umarł
dziadek? Dziesięć lat temu. I nikt nie pomyślał od tego czasu, żeby usunąć katafalk! To nie do pojęcia! Do-
brze, żeście usunęli chociaż dziadka!
EUGENIUSZ Dziadka nie dało się dłużej trzymać.
ARTUR Nie chodzi mi o szczegóły, ale o zasadę.
STOMIL (popijając kawę, znudzony) Doprawdy?
ARTUR (zrywa się i biega po scenie) Co tu mówić o dziadku! Urodziłem się dwadzieścia pięć lat temu,
a do tej pory mój wózek dziecinny jest tutaj! (kopie wózek) Dlaczego nie na strychu! A to, co to jest? Suknia
ślubna mojej ciotki. (wyciąga zakurzony welon ze stosu rupieci) Dlaczego nie w szafie? Bryczesy wuja Euge-
niusza! Dlaczego one wciąż tutaj, jeżeli ostatni koń, na którym jeździł wuj Eugeniusz, zdechł bezpotomnie
czterdzieści lat temu? Żadnego porządku, żadnej zgodności z dniem bieżącym. Żadnej skromności ani inicja-
tywy. Tutaj nie można oddychać, chodzić, żyć! (Edek, korzystając z zamieszania, jednym haustem opróżnia
filiżankę)
ELEONORA (na boku do Edka) Edziu, jak ty pięknie pijesz!
STOMIL Mój drogi, tradycja mnie nie obchodzi, twój bunt jest śmieszny. Sam widzisz, że nie przywiązu-
jemy żadnej wagi do pomników przeszłości, do tych nawarstwień naszej rodzinnej kultury. Ot, tak sobie to
wszystko leży. Żyjemy swobodnie. (zaglądając do filiżanki) Gdzie moja kawa?
ARTUR Ach, nie, nie, ojciec mnie zupełnie nie rozumie. Nie o to chodzi, nie o to!
STOMIL Wytłumacz się więc jaśniej, mój drogi. [...]
ARTUR Słuchajcie, mnie nie chodzi akurat o tę tradycję. Tu już nie ma w ogóle żadnej tradycji ani żad-
nego systemu, są tylko fragmenty, proch! Bezwładne przedmioty. Wyście wszystko zniszczyli i niszczycie
ciągle, aż zapomnieliście sami, od czego się właściwie zaczęło.
ELEONORA To prawda. Stomil, pamiętasz, jak rozbijaliśmy tradycję? Posiadłeś mnie na oczach mamy
i papy, podczas premiery Tannhäusera w pierwszym rzędzie foteli, na znak protestu. Straszny był skandal.
Gdzie te czasy, kiedy to jeszcze robiło wrażenie. Starałeś się wtedy o moją rękę.
STOMIL Mnie się zdaje, że to było raczej w Muzeum Narodowym podczas pierwszej wystawy Nowo-
czesnych. Mieliśmy entuzjastyczne recenzje.
ELEONORA Nie, to było w operze. Na wystawie to albo nie byłeś ty, albo nie byłam ja. Wszystko ci się
pomyliło.
STOMIL Możliwe. (zapalając się) Czas buntu i skoku w nowoczesność. Wyzwolenie z więzów starej
sztuki i starego życia! Człowiek sięga po samego siebie, zrzuca starych bogów i siebie stawia na piedestale.
Pękają skorupy, puszczają okowy. Rewolucja i ekspansja! – to nasze hasło. Rozbijanie starych form, precz
z konwencją, niech żyje dynamika! Życie w stwarzaniu, wciąż nowe granice, ruch i dążenie, poza formę,
poza formę!
ELEONORA Stomil, jak ty odmłodniałeś, nie poznaję cię.
STOMIL Tak, byliśmy młodzi.
ELEONORA Stomil, co ty mówisz! Przecież nie zestarzeliśmy się ani trochę, nigdy nie zdradziliśmy
tamtych ideałów. Dzisiaj także, wciąż, naprzód, naprzód!
STOMIL (bez entuzjazmu) A tak, rzeczywiście.
ELEONORA Czy poddajemy się przesądom? Konwencjom krępującym ludzkość? Czy nie walczymy
wciąż ze starą epoką? Czy nie jesteśmy wolni?
STOMIL Z jaką starą?
ELEONORA No, z tamtą. Nie pamiętasz? Już zapomniałeś, o czym mówiliśmy przed chwilą? Te wszyst-
kie więzy, te zaskorupiałe okowy religii, moralności, społeczeństwa, sztuki? Sztuki przede wszystkim, Sto-
milu, sztuki!
STOMIL Tak, tak, owszem. A kiedy to było?
ELEONORA Zaraz, zaraz, niech policzę, czekaj... [...]
STOMIL (przed lustrem) Jesteśmy młodzi, ciągle młodzi...
Tango.indd 26 12.06.2014 11:19

Karta pracy 27
ARTUR Ojciec ma rację.

STOMIL Jaką rację?
ARTUR Tamtego wszystkiego już nie ma. (Eleonora chodzi po scenie, nie mogąc wybrnąć z rachunków.
Ciągle liczy)
STOMIL Czego?
ARTUR Tych więzów, okowów, skorup i tak dalej. Nie ma, niestety.
STOMIL Niestety? Sam nie wiesz, co mówisz! Gdybyś żył w tamtych czasach, wiedziałbyś, ile zrobiliśmy
dla ciebie. Ty nie masz pojęcia, jak wtedy wyglądało życie. Czy wiesz, ile trzeba było odwagi, żeby zatańczyć
tango? Czy wiesz, że tylko nieliczne kobiety były upadłe? Że zachwycano się malarstwem naturalistycznym?
Teatrem mieszczańskim? Mieszczański teatr! Ohyda! A przy jedzeniu nie wolno było trzymać łokci na stole.
Pamiętam manifestacje młodzieży. Dopiero w tysiąc dziewięćset którymś co śmielsi zaczęli nie ustępować
miejsca osobom starszym. My twardo wywalczyliśmy sobie te prawa i jeżeli dzisiaj możesz sobie robić z bab-
cią, co chcesz, to dzięki nam. Ty sobie nie zdajesz sprawy z tego, ile nam zawdzięczasz. I pomyśleć, że po
tośmy walczyli, żeby ci stworzyć tę swobodną przyszłość, którą ty teraz pogardzasz.
ARTUR I coście stworzyli? Ten burdel, gdzie nic nie funkcjonuje, bo wszystko dozwolone, gdzie nie ma
ani zasad, ani wykroczeń?
STOMIL Jest tylko jedna zasada: nie krępować się i robić to, na co ma się ochotę. Każdy ma prawo do
własnego szczęścia. [...]
ARTUR Zatruliście tą swoją wolnością pokolenia w przód i wstecz. Spójrzcie na babcię. Wszystko jej się
w głowie pomieszało. Czy wam to nic nie mówi?
EUGENIA Przeczuwam, że znowu mnie się będzie czepiał.
STOMIL Mama jest zupełnie w porządku. O co ci chodzi?
ARTUR No, pewnie. Was oczywiście nie razi to starcze rozwydrzenie. Ale kiedyś była czcigodną, szanu-
jącą się babcią. A teraz co? Poker z Edkiem!
EDEK O, przepraszam. Czasem gramy też w brydżyka.
ARTUR Ja nie do ciebie mówię, ty plebsie.
STOMIL Każdy ma prawo wyboru, z kim i w co. Starsze osoby też.
ARTUR To nie jest prawo. To jest moralny przymus do niemoralności.
STOMIL Doprawdy dziwię się tobie, masz jakieś zmurszałe poglądy. Kiedy byliśmy w twoim wieku, każdy
konformizm uważaliśmy za hańbę. Bunt! Tylko bunt miał dla nas wartość!
ARTUR Jaką?
STOMIL Dynamiczną, czyli zawsze pozytywną, choćby negatywnie. Czy myślisz, że byliśmy wyłącznie
ślepymi anarchistami? Byliśmy także marszem ku przyszłości, ruchem, procesem dziejowym. Bunt to po-
stęp w fazie potencjalnej. Nie jesteśmy bez zasług wobec historii. Bunt to opoka, na której postęp buduje
kościół swój. Im większy obszar buntu, tym rozleglejsza jest ta budowla. I, możesz mi wierzyć, myśmy
przygotowali spory kawałek gruntu.
ARTUR Wobec tego... po co te nieporozumienia? Jeżeli ojciec jest także za konstrukcją? Czy nie lepiej
razem?
STOMIL Nic podobnego. Wyjaśnijmy to lepiej od razu. Ja tylko obiektywnie przedstawiłem naszą rolę
w historii, niezależnie od naszych zamiarów. My zawsze szliśmy tylko własną drogą. Ale poprzez negację
wszystkiego, co było, torujemy drogę przyszłości.
ARTUR Jakiej?
STOMIL To już nie do mnie należy. Moja rzecz – wychodzić poza formę.
ARTUR A więc jednak zostajemy wrogami.
STOMIL Po co od razu tak tragicznie? Wystarczy, żebyś przestał martwić się o zasady.
ELEONORA Ja też się dziwię, dlaczego akurat ty, najmłodszy, chcesz koniecznie mieć jakieś zasady.
Zawsze bywało odwrotnie.
ARTUR Bo ja wchodzę w życie. W jakie życie mam wejść? Ja muszę najpierw je stworzyć, żebym miał
w co wejść.
STOMIL Nie chcesz być nowoczesny? Ty, w twoim wieku?
ARTUR Otóż właśnie, nowoczesność! Nawet babcia zestarzała się już w świecie, który wypadł z normy.
W tej waszej nowoczesności babcia się zestarzała! Wy wszyscy starzejecie się w nowoczesności!
EUGENIUSZ A jednak, ośmielę się wtrącić te różne zdobycze... na przykład prawo do noszenia krótkich
spodni... przewiew...
ARTUR Wujcio by się lepiej nie odzywał. Czy wujcio nie widzi, że już nic nie jest możliwe, ponieważ
wszystko jest możliwe? Ach, żeby wujcio choć łamał konwencję tymi spodniami. Ale nie, konwencje połamali
już przed wujciem. Zresztą wujcio niewinny, wujcio przyszedł na gotowe. Wszystko jest w próżni!
STOMIL Czego ty chcesz właściwie? Tradycji?
ARTUR Porządku świata!
STOMIL Tylko tyle?
ARTUR ...I prawa do buntu.
Tango.indd 27 12.06.2014 11:19

28 Karta pracy
STOMIL No masz! Przecież ja cię cały czas namawiam: buntuj się.

ARTUR Czy ojciec nie rozumie, że odebraliście mi ostatnią szansę? Tak długo byliście antykonformi-
stami, aż wreszcie upadły ostatnie normy, przeciw którym można się było jeszcze buntować. Dla mnie nie
zostawiliście już nic, nic! Brak norm stał się waszą normą. A ja mogę się buntować tylko przeciw wam, czyli
przeciwko waszemu rozpasaniu.
STOMIL Ależ proszę bardzo, czy ja ci zabraniam? [...]
ARTUR (opadając z rezygnacją) Niemożliwe.
ELEONORA Ależ dlaczego?
EUGENIUSZ Wszyscy cię namawiamy.
ARTUR Buntować się przeciwko wam? A kto wy jesteście? Bezkształtna masa, amorficzny stwór, za-
tomizowany świat, tłum bez formy i konstrukcji. Waszego świata już nie można nawet rozsadzić. Sam się
rozlazł.
STOMIL Czy to znaczy, że się już nie nadajemy?
ARTUR Do niczego.
ELEONORA A może byś jednak spróbował?
ARTUR Nie ma co próbować, beznadziejna sprawa. Jesteście potwornie tolerancyjni.
STOMIL Mm, to rzeczywiście przykre. Nie chciałbym jednak, żebyś czuł się taki opuszczony.
ELEONORA (staje za nim i gładzi go po głowie) Biedny Arturek. Nie myśl, że serce matki jest z kamienia.
EUGENIUSZ My wszyscy cię lubimy, Arturku, i chcielibyśmy coś zrobić dla ciebie.
[...]
ARTUR Nic się nie da zrobić. Namawiacie mnie do antykonformizmu, który zamienia się od razu w kon-
formizm. Z drugiej strony nie mogę przecież wciąż być konformistą. Mam już swoje lata. Koledzy śmieją się
ze mnie.
STOMIL A sztuka, Arturze? A sztuka?
ELEONORA Właśnie! To samo chciałam powiedzieć.
ARTUR Jaka sztuka?
STOMIL Sztuka w ogóle. Całe moje życie poświęciłem sztuce. Sztuka to wieczny bunt. Może byś spró-
bował?
[...]
ARTUR Co mi ojciec głowę zawraca! Ja chcę być lekarzem!
ELEONORA Taki wstyd w rodzinie! A ja marzyłam, że będzie artystą. Kiedy nosiłam go jeszcze w łonie,
biegałam po lesie nago, śpiewając Bacha. Wszystko na nic.
Sławomir Mrożek, Tango [w:] tegoż, Wybór dramatów, Kraków 1987, s. 97–103.
1 Wymień przedstawicieli trzech pokoleń biorących udział w dramacie.
I. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
II. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
III. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2 Podaj, między którymi bohaterami toczy się główny spór w utworze.
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
3 Wyjaśnij zarzut Artura, że w rodzinie Stomilów nie ma „żadnej zgodności z dniem bieżącym”.
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
Tango.indd 28 12.06.2014 11:19

Karta pracy 29
4 Wypisz w tabeli poglądy stron biorących udział w konflikcie. Uwzględnij ich stosunek do tradycji
i nowoczesności.
Pokolenie rodziców Pokolenie młodych
.............................................................. ..............................................................
.............................................................. ..............................................................
.............................................................. ..............................................................
.............................................................. ..............................................................
.............................................................. ..............................................................
.............................................................. ..............................................................
.............................................................. ..............................................................
.............................................................. ..............................................................
.............................................................. ..............................................................
.............................................................. ..............................................................
.............................................................. ..............................................................
.............................................................. ..............................................................
.............................................................. ..............................................................
.............................................................. ..............................................................
5 Opisz skutki konfliktu pokoleń przedstawionego w Tangu.
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
6 Napisz, kto i w jaki sposób korzysta na konflikcie pokoleniowym ukazanym przez Mrożka.
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
7 Zinterpretuj symbolikę tanga wspomnianego w cytowanym fragmencie.
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
Tango.indd 29 12.06.2014 11:19

Scenariusz
z wykorzystaniem
dyskusji 90 min
Tango jako parabola polityczna

Cele lekcji polecenia pod tekstem. Dyskutują nad odpowie-
dziami na poszczególne pytania, po czym wspól-
• uczeń potrafi: odczytać Tango jako parabolę
nie formułują ostateczne zapisy. Po zakończeniu
polityczną; wskazać, na czym polega uniwersa-
zadania przedstawiają na forum klasy wyni-
lizm dramatu; wyjaśnić znaczenie tytułu utworu
ki swojej pracy. Jeśli zachodzi taka potrzeba,
traktowanego jako parabola polityczna; napisać
nauczyciel dopowiada nieuwzględnione przez
pracę, w której odniesie się do słów Artura; *po-
uczniów informacje. Czas pracy 20 minut.
równać sposób przejęcia władzy w Tangu i Ham-
2. Dopełnieniem wiadomości o kontekście politycz-
lecie Williama Szekspira
nym i kulturowym powstania sztuki Mrożka bę-
dzie lektura dwóch tekstów: Janusza Majcherka
Metody nauczania Przypisy do „Tanga” (tekst 1.), opublikowanego
• aktywizujące – dyskusja, praca w grupach; praca w programie teatralnym warszawskiego Teatru
z tekstem Polskiego na sezon 1989/1990, w którym Kazi-
mierz Dejmek wyreżyserował swoją inscenizację
Środki dydaktyczne Tanga, oraz Sławomira Mrożka Mój życiorys
• Tango Sławomira Mrożka, karta pracy, teksty 1. i 2. (tekst 2.).
Przebieg lekcji Faza podsumowująca

Faza wprowadzająca Uczniowie wyjaśniają, dlaczego Tango można trak-
tować jako parabolę polityczną (dramat nie komen-
Nauczyciel informuje uczniów, że Sławomir Mrożek,
tuje bezpośrednio konkretnej sytuacji politycznej,
pisząc Tango, przebywał już na emigracji i na wła-
ale ukazuje mechanizm utorowania przez intelek-
sne oczy mógł zobaczyć liberalną rewolucję, która
tualistów marzących o lepszym jutrze drogi do wła-
dojrzewała wówczas na Zachodzie, oraz naiwne za-
dzy ciemnej, brutalnej sile – mechanizm, który, jak
chłyśnięcie się lewicowych intelektualistów komu-
historia potwierdza, sprawdza się pod każdą szero-
nizmem. Jednocześnie dzięki życiu w PRL-u autor
kością i długością geograficzną). Następnie formu-
uodpornił się na utopię obiecanej przez komuni-
łują w zeszytach na ten temat notatkę. Wybrane
stów wizji powszechnego szczęścia. Oba te doświad-
osoby czytają na głos swoje zapisy, a prowadzący
czenia wzmocniły konserwatyzm pisarza – krytycz-
weryfikuje ich poprawność merytoryczną i językową.
ny ogląd Zachodu oraz odczucie na własnej skórze,
czym się kończy wprowadzanie w czyn mrzonek
niedojrzałych idealistów o zapędach dyktatorskich. Praca domowa
Dzięki tym dwóm kontekstom interpretacji Tan- Zakres podstawowy
ga nie trzeba ograniczać do krytyki konkretnego Odwołując się do wybranych utworów literackich
systemu, lecz traktować jako uniwersalną przypo- i przykładów z historii, napisz pracę, w której od-
wieść o mechanizmie dochodzenia do władzy skraj- niesiesz się do słów Artura: „Tylko władza da się
nych frakcji – od lewej do prawej strony. stworzyć z niczego” (min. 250 słów).
Faza realizacyjna Zakres rozszerzony

1. Uczniowie zapoznają się z fragmentem utworu Porównaj historię przejęcia władzy w Tangu z prze-
zamieszczonym w karcie pracy, a następnie biegiem wydarzeń w Hamlecie. Swoje spostrzeże-
dobierają się w czteroosobowe grupy i wykonują nia przedstaw pisemnie, np. w formie tabeli.

1. Artur gardzi swoją rodziną. Wieść o tym, że umiera jego babka, staje się dla niego inspiracją do stworze-
nia koncepcji, na czym oprzeć swoją władzę. Kiedy Eugeniusz zwraca się do matki Artura, ten kwituje to
lekceważącym „kobiet nie ma co pytać”. Tak też, instrumentalnie i lekceważąco, traktuje swoją kuzynkę
Alę. Prosi ją o rękę tylko dlatego, że ślub stanowi część jego planu sanacji stosunków rodzinnych. Zresz-
tą Artur patrzy z góry na wszystkich członków swojej rodziny – ma ich za bezmyślnych, przyziemnych
„zjadaczy chleba”, skoncentrowanych jedynie na swojej egzystencji i pozbawionych aspiracji duchowych.
Są ślepcami potrzebującymi przewodnika, który wyprowadziłby ich z chaosu i pustki ideowej, jakie sobie
sami stworzyli. Są po prostu głupi – ktoś, czyli Artur, musi ich uratować (Ja jestem waszym odkupicielem,
wy, bydło bezmyślne. Ja wznoszę się ponad doczesność, ja ogarniam was wszystkich, bo ja mam mózg,
który wyzwolił się od wnętrzności; W dole was widzę, w dole! [...] Czołgacie się w prochu i pyle!).
Tango.indd 30 12.06.2014 11:19

2. Artur uważa, że głównym problemem domu Stomilów i przyczyną panującego w nim rozprzężenia jest
brak jakiejś nadrzędnej idei, która nadałaby sens życiu Stomilom, wprowadziłaby porządek, sprawiłaby,
że zjednoczyłby ich wspólny cel.
3. Ponieważ Artur wszystkich członków rodziny ma za krótkowzrocznych głupców, zaś sam czuje się dużo
bardziej świadomy od reszty i predestynowany do przewodzenia, uważa, że jedynie dyktatura z nim sa-
mym na czele może ich uratować (Ja jestem silny. Spójrzcie na mnie, jam jest koroną waszych marzeń!;
Wszystko jest we mnie, tu!). Chciał sprawować rządy jednej osoby, oparte na silnym i zdecydowanym dzia-
łaniu, dzięki czemu, zdaniem Artura, w rodzinie zapanuje porządek. Bohater pragnął władzy nad życiem
i śmiercią, niczym nieograniczonej, czyli totalitarnej.
4. Rodzina reaguje przerażeniem na tyradę Artura, a żeby pokryć swój niepokój – bagatelizuje zagrożenie
(E tam, nie trzeba się przejmować. To tylko szczeniackie zabawy. Słowa, słowa, słowa. Jaką ona ma wła-
dzę nad nami?). Nawiązanie przez Stomila do postaci Hamleta (cytat z Szekspira: Słowa, słowa, słowa)
sugeruje, że Artur jest takim właśnie niezdecydowanym młodzieńcem, idealistą, który bardziej snuje
nierealne plany, niż działa.
5. Edek cierpliwie czekał na przejęcie władzy. Przecież od początku dramatu prawie każdemu jest do czegoś
potrzebny: Eugenii jako partner do kart, Eleonorze jako kochanek, Stomilowi jako esencja prostoty, au-
tentyczności, Ali jako sposób przełamania zasad Artura, nawet Arturowi tuż przed jego śmiercią jako siła
wykonawcza. Edek skwapliwie skorzystał z okazji i siłą przejął władzę. Nie liczył się z opinią innych. Jedy-
nego przeciwnika, jakiego miał, zlikwidował. Jego przejęcie władzy przypomina sowietyzację czy narodziny
władzy totalitarnej (dyktatura, jej fundamentem – strach). Dla Edka zaczyna się „mała stabilizacja”.
6. Z milczącą dezaprobatą podporządkowali się przemocy wbrew swoim przekonaniom. Po tym, co Edek
zaprezentował, nikt nie próbował mu się przeciwstawić.
7. Taniec wieńczący dramat jest zapowiedzią katastrofy – wprowadzenia rządów totalitarnych. To Edek,
a nie Eugeniusz, prowadzi w tym tańcu. Do władzy został dopuszczony prostak, cham, który nie ma pre-
dyspozycji do rządzenia. A inteligent milcząco na to przyzwala.
Tekst 1.
Sławomir Mrożek opuścił Polskę w roku 1963. Przez pięć lat mieszkał we Włoszech. Nie była to jeszcze emi-
gracja. Tę wybrał po interwencji Układu Warszawskiego w Czechosłowacji. List protestacyjny w tej sprawie
opublikował w paryskim „Le Monde”. Do Polski postanowił nie wracać, zresztą drogę powrotu i tak miał
odciętą, przynajmniej na kilka najbliższych lat. [...] „Jestem pewien – powiada Mrożek – że w Polsce, ze
względu na autocenzurę, nigdy bym tej sztuki nie napisał. Aby pisać, musiałem nabrać pewnego dystansu
wobec polskiej rzeczywistości”.
Tango natychmiast odniosło sukces w Polsce i na świecie. Do dziś jest najbardziej znaną sztuką Mrożka;
najbardziej znaną i kto wie, czy nie najlepszą. [...] w różnych miejscach na świecie grywano Tango na wiele
sposobów: i jako sztukę „postępową” i „konserwatywną”, prorewolucyjną i antyrewolucyjną, obnażającą me-
chanizmy polityczne i społeczne albo wycelowaną we współczesną obyczajowość; raz Tango mówiło o konflik-
cie pokoleń, innym razem – o kryzysie ideałów wychowawczych; odczytywano je także jako kpinę z póz i mód
współczesnej sztuki, artystowskiego buntu szukającego objawień w jałowym eksperymencie twórczym. [...]
Polskie interpretacje Tanga zwykle ciążyły ku znaczeniom politycznym i społecznym. Można by je najkró-
cej przedstawić tak: idea postępu i wolności prędzej czy później zostaje zastąpiona przez pragmatykę przemo-
cy i władzy. Pamiętając, że Mrożek na różne sposoby odnosi się w Tangu do tradycji romantycznej, można to
zasadnicze przesłanie ująć inaczej: oto Kordian staje się ofiarą chama; chama, który przechwytuje postępową
frazeologię, stworzoną skądinąd przez ludzi szlachetnego serca i rozumu. Kto ma w pamięci najnowsze dzieje
Polski, powiedzmy – ostatnie pół wieku, ten znaczenia Tanga ułoży sobie w klarowny schemat.
Można próbować jeszcze inaczej, już nie tyle po polsku, ile po europejsku, dopatrując się w Tangu rozprawy
z rewolucyjną ideą postępu, wedle której różne społeczności z różnym skutkiem i na różną skalę próbowały
zrealizować nowy wspaniały świat. Chodzi o to, że wolność, równość, sprawiedliwość, porządek etc. – wszyst-
kie te wartości społeczne i polityczne zaprojektowane jako system logicznie spójny i przełożone na praktykę,
zamieniają się w swoje przeciwieństwo. Klasyczny wywód na ten temat przeprowadził już Dostojewski w Bie-
sach: zaczynamy od idei nieograniczonej wolności, żeby skończyć na nieograniczonym zniewoleniu.
W Tangu Artur powiada: „nikt stąd nie wyjdzie, dopóki nie znajdziemy idei”. Arturowi marzy się jakaś
nowa, modelowa – rzeczywistość, wyjście, które by przed zdegenerowanym światem otworzyło jasne per-
spektywy. Słowem, Artur chce ustanowić ład oparty na filozoficznych czy ideologicznych przesłankach. Ale
doświadczenie Artura potwierdza paradoks wprawdzie nie nowy, niemniej ciągle brzemienny w skutki: oto
idea ma niebezpieczną łatwość wchodzenia w układ przemocą, jakby przemoc była konieczną pochodną idei.
Artur w gruncie rzeczy staje się, jak wielu przed nim, ofiarą własnej myśli. Można tak powiedzieć: nikt stąd
nie wyjdzie, dopóki nie znajdziemy idei, a tym bardziej nikt stąd nie wyjdzie, gdy ją znajdziemy; albowiem
idea zmaterializowana nikomu nie pozwoli wyjść; albowiem jedynym kształtem praktycznym idei okaże się
Tango.indd 31 12.06.2014 11:19

siła pozornie z ideą sprzeczna. Cham Edek odtańczy La Cumparsitę nad trupem ideologa Artura i to fina-
łowe tango będzie brzmiało jak straszliwa parodia rewolucyjnej karmanioli1, która wyraża już tylko nowy
porządek zniewolenia.
Ostatecznie, różnica między Arturem a Edkiem polega na tym, że Artur rozpętał myśl czystą, a Edek
sprowadził do pragmatyki systemu władzy. Poniekąd słusznie Artur mówił o Edku: „ramię mojego ducha”,
„ciało mojego słowa”. Tyle, że chyba nie zdawał sobie sprawy, iż spłodził bękarta, który z Arturowej nauki
wyciąga logiczne wnioski, czyli bierze wszystkich za mordę. Swój program zamyka w paru zdaniach: „nie
bójcie się, byle cicho siedzieć, nie podskakiwać, uważać, co mówię, a będzie wam ze mną dobrze, zobaczycie.
Ja jestem swój chłop. I pożartować mogę, i zabawić się lubię. Tylko posłuch musi być”.
Oczywiście, w latach sześćdziesiątych, a i później, społeczny i polityczny adres postaci w Tangu był oczy-
wisty. Jaki jest dzisiaj? Mamy rok 1990. Co w tym roku znaczy Tango? Myślę, że zgrzeszyłby nadmiernym
optymizmem ktoś, kto chciałby w sztuce Mrożka widzieć tylko dokument pewnej zamkniętej epoki. Wystar-
czy rozejrzeć się dookoła, żeby zobaczyć, ilu Arturów usiłuje uporządkować rzeczywistość i ilu Edków czeka
na swoją kolej.
Janusz Majcherek, Przypisy do „Tanga”, program teatralny do inscenizacji sztuki
w reżyserii Kazimierza Dejmka w Teatrze Polskim w Warszawie z 1989/1990 roku.
Tekst 2.
Skończyła się wojna i nic nie pozostało ze starego porządku, Ale pojęcia, wartości, mentalność pozostały te
same, przynajmniej w zasięgu mojej rodziny i grupy społecznej. Kiedy wyszedłem ze stanu ogłuszenia, ta
niezmienność wydała mi się bardzo głupia. Jak to, tyle się nadziało, a nic się nie zmieniło? Wy w kółko to
samo i tak samo? Nie wiedziałem jeszcze, że trwanie pojęć i zasad tyle samo może być mądrością, co i głupo-
tą, widziałem tylko głupotę, a zważywszy na gatunek tego, co trwało, niezupełnie się myliłem.
W każdym razie, teraz już bliższy dorosłemu niż dziecku, choć ciągle jeszcze niewypierzony, na tyle za-
cząłem być sobą indywidualnym, aby spostrzec, że system wyobrażeń i reguł przeze mnie odziedziczony nie
był ani jedynym, ani najlepszym na świecie.
A teraz uwaga, werble, orkiestra, tusz! Maestro, please, odbędzie się wielkie wejście, na scenę wchodzi
komunizm w kostiumie supermana (dla mnie go przywdział) i pięknie (do mnie przynajmniej) uśmiechnięty.
Wchodzi? Nie, raczej wnosi go na plecach Czerwona Armia. Dziwne, że najpierw to widziałem, a potem
przestałem widzieć. A widziałem, bo widzieliśmy wszyscy, a my, to znaczy ta szara, ludowa Polska, do której
należałem, w imieniu której, przez nią wytęskniony, przez nią przyzywany – jak twierdził – on do nas przy-
bywał. Trudno o większe łgarstwo i trudno o bardziej karkołomne salto mortale niż to, jakie wykonałem,
żeby w nie uwierzyć. [...]
Wielcy mistrzowie komunizmu posiadali pewną mądrość. Nie mądrość uniwersalną, ale specyficzną,
a więc powiedzmy raczej: zręczność. A specyficzną, bo tylko w dziedzinie manipulowania jednostkami i tłu-
mem w jednym jedynym celu: zdobycia i utrzymania władzy. [...]
Mając dwadzieścia lat, byłem gotowy do przyjęcia każdej propozycji ideologicznej bez zaglądania jej
w zęby, byle tylko była rewolucyjna. A to dlatego, że byłem już gotów do mojej własnej, prywatnej rewolucji.
Mistrzowie doskonale o tym wiedzieli. Manipulowanie młodością należało do ich rutyny. I tak ku mnie
śpiewali, trącając w romantyczną lirę: „Pójdź z nami, młody człowieku. To, co tobie oferujemy, jest dokład-
nie tym, czego ty potrzebujesz. Ty i my chcemy tego samego, różnica między nami jest tylko taka, że my
wiemy, jak to osiągnąć, a ty nie wiesz. Tak, ten świat jest zgniły, razem go wykończymy i zbudujemy nowy”.
I tak miałem szczęście, że nie urodziłem się Niemcem, rocznik, powiedzmy, 1913. Byłby ze mnie hitlero-
wiec, ponieważ technika werbunku była taka sama. Dlaczego szczęście, skoro nie było zasadniczej różnicy
między nazizmem a komunizmem? (Mniejsza o ideologiczne subtelności, chodzi o to, jak się żyje i jak się
umiera, w obu tych izmach żyło się i umierało podobnie). Bo trafiłbym na wojnę po niemieckiej stronie ja już
dorosły i miałbym znacznie większe szanse popełnienia znacznie brzydszych rzeczy niż te, które popełniłem
jako komunizujący pętak w roku 1950. Szansę zaś, że zginąłbym na froncie, zanimbym zdążył oprzytom-
nieć, też były większe niż te, że mógłbym nie przeżyć Stalina.
Niestety, nie byłem młodzieńcem wyjątkowym. Z takich jak ja rekrutowano kiedyś zarówno do Hitlerju-
gend, jak i do Komsomołu, we wczesnym, bohaterskim okresie obu ideologii, zanim przynależność partyjna
stała się już tylko kwestią oportunizmu. Sfrustrowani, niepotrzebni i zbuntowani młodzieńcy są obecni
w każdym pokoleniu, a to, co ze swoim buntem zrobią, zależy tylko od okoliczności. [...]
Moje porachunki z komunizmem są prywatne. Uważałem się za bohatera romantycznej rewolucji, a by-
łem tylko chłopcem na posyłki najbardziej paskudnej, bo obłudnej władzy (hitleryzm pod tym względem był
uczciwszy, bo nie był obłudny), jaka kiedykolwiek się zdarzyła. Oszukano mnie. Ale dlaczego mieć pretensje
do oszusta, że oszukuje? Kto głupi, ten się daje oszukać, oszust robi tylko swoje. [...]
1
karmaniola – pieśń rewolucyjna i taniec z okresu Wielkiej Rewolucji Francuskiej.
Tango.indd 32 12.06.2014 11:19

Na moje szczęście nie dane mi było popełnić czynów zbrodniczych czy szczególnie podłych w okresie
mojego totalitarnego entuzjazmu. Uratowała mnie chyba moja słaba zdolność do czynów w ogóle, wielka
zaś zdolność do przeżywania wszystkiego w wyobraźni i na papierze. Byłem zatrudniony jako publicysta
w „Dzienniku Polskim”, lokalnej krakowskiej gazecie. Pisałem o wspaniałości Józefa Stalina i dobrodziej-
stwach kolektywizacji rolnej. Wielu innym z mojego pokolenia nie udało się tak gładko, szczególnie tym,
co zamiast tylko pisać i gadać – działali, a to, co zdziałali, skrzywiło ich, połamało czy nawet zniszczyło na
zawsze. [...]
Wszystko to trwało jakieś trzy, cztery lata, a dokładną datę otrzeźwienia trudno wskazać, bo proces ten
był stopniowy, choć przebiegał szybko. W końcu byłem zbyt inteligentnym człowiekiem, by długo żyć w idio-
tyzmie, poza tym dojrzewałem i pomogło mi to, co działo się dokoła. Nastała już połowa, potem koniec lat
pięćdziesiątych. Stalin nie żył, a wraz z nim odszedł czar jego przywództwa.
Oto ja, mężczyzna dobiegający trzydziestki. Można już dostrzec prawidłowości mojego życia. Mam na
myśli tę wewnętrzną sylwetkę, która kształtuje zewnętrzny pokrój człowieka. Specyficzną matrycę, która
układa linie działania sił w konkretny wzór. Dostrzegam w sobie dwie skłonności: poszukiwanie porządku
i pęd ku anarchii. Konflikt jest zatem nieuchronny, to coś, co francuski poeta Apollinaire nazwał „wiecz-
ną walką między porządkiem a przygodą” (w bardzo luźnym tłumaczeniu). Konflikt jest tak nieuchronny
jak nieuchronna jest wymiana reguł. Gdy pojawiłem się na tym świecie, panował porządek, był to mały,
uporządkowany świat mojego dzieciństwa. Uznałem to za coś oczywistego. Lecz wojna odsłoniła przede
mną drugą stronę, była spektakularnym pokazem nadludzkiej przemocy, kosmicznych sił miotających się
w szale. Byłem przerażony, ale mojemu lękowi towarzyszyło zafascynowanie. Wojna dobiegła końca, podob-
nie jak erupcja chaosu, lecz ja przedłużyłem jego trwanie w moim prywatnym świecie buntu nastolatka.
Wreszcie, znużywszy się tym, znów zapragnąłem struktury. Oferta komunistów obiecywała jedno i drugie:
uciecha rewolucji w cudowny sposób łączyła się z zaletami porządku. Z czasem okazało się, że nie jest to
ani rewolucja, ani porządek, lecz upadlający i ogłupiający dryl. Nigdy nie zapomnę wszechogarniającej mnie
błogości, którą poczułem, gdy pojąłem, że się od tego uwalniam, tego radosnego zachłyśnięcia się wolnością
i jej nieogarnionymi widokami. Znów nastała pora przygody. [...]
W owym czasie status pisarza i artysty wciąż cieszył się w Polsce wielką estymą, trudno było o wyższą
pozycję społeczną. Wynikało to z długiej tradycji, ugruntowanej w XIX wieku, kiedy to Polska pozostawała
pod rozbiorami. Przez długi czas pisarze, zwłaszcza poeci, postrzegani byli jako stróże tożsamości narodo-
wej i w konsekwencji czczeni jako tacy przez podbity naród pozbawiony swojego państwa.
Komuniści sprytnie wykorzystali tę tradycję. Czy było cokolwiek, czego sprytnie nie wykorzystali? Pisa-
rze i artyści otrzymywali przywileje i tak oto rozpoczął się proces rozkładu moralnego. Zasługuje to na osob-
ny traktat, podobnie jak późniejsze odrodzenie się twórców. Lata sześćdziesiąte były czasem przejściowym.
Jak dotąd tylko kilku kolaborowało czynnie, oponenci zaś jeszcze nie stawili otwarcie czoła. Tymczasem
przywileje dotyczyły wszystkich.
Zostałem przyjęty do tego szczególnego klubu pupilów. [...]
Przygoda dobiegła końca. [...] Wpełzła nasza mała stabilizacja – jak to nazwano z ironią – karykatura
konsumpcjonizmu. Cieszyłem się z przywilejów towarzyszących mojej pozycji, ale w coraz większym stop-
niu uczucie nierealności spowijało to wszystko. [...]
Trzeciego czerwca 1963 roku wsiadłem z żoną do samolotu lecącego do Rzymu. Oficjalnie był to wyjazd
turystyczny do Włoch, lecz w rzeczywistości zamierzałem zostać tam nieco dłużej niż kilka tygodni [...],
spróbować życia i pisania z dala od zniewolenia, gdzieś w otwartej przestrzeni, w świecie pełnym niezna-
nych możliwości. [...] W lutym 1968 roku przeniosłem się do Paryża. Jeśli szukałem rewolucji, trafiłem pod
dobry adres, bo trzy miesiące później wybuchły słynne wydarzenia majowe. Pragnąłem tylko małej, pry-
watnej rewolucji, a wylądowałem w samym środku rewolucji zbiorowej. Nie byłem już tak młody, by własne
problemy projektować na tło zewnętrzne i zaspokajać moje potrzeby i wymagania wskutek przyłączenia się
do jakiegoś wyznania politycznego albo masowego ruchu. Już ja odebrałem od życia lekcję, którą była odu-
rzająca, lecz niefortunna i w ostatecznym rozrachunku bezowocna próba zbawienia mojej duszy poprzez
zbawienie świata. [...]
Całkowicie obce jest mi to, przeciw czemu obróciła się ogólnoświatowa rewolucja kulturalna, czyli tak
zwane zachodnie mieszczaństwo. Ponadto idiotyczność tego, co w dużej mierze działo się na świecie [...]
oraz tego, co demaskowano, była dla mnie oczywista. Sympatyzowałem z wrażliwością i oburzeniem tych
ludzi, ale nie z ich analizą i programami. [...] Wiem, że „wszystko jest względne”, nawet jeśli nie czczę
względności, naszego najnowszego Boga. Ponieważ to i owo jest względne (nie wszystko), dla kogoś takiego
jak ja, kto przybył z innej części świata, z innych czasów, z innymi doświadczeniami, miejscowe widowisko
było śmiechu warte. Co mogłem myśleć o męczeństwie Normana Mailera, którego skargi na jakość śnia-
dania, zaserwowanego mu w trakcie tak upragnionego zatrzymania na czterdzieści osiem godzin, szeroko
nagłośniono? Oto dowody okrucieństwa aparatu represji – one były dobre dla was, ale nie mogły być dobre
dla mnie.
Sławomir Mrożek, Mój życiorys [w:] publikacja Mrożek w Krakowie wydana z okazji
Festiwalu Mrożka w Krakowie w czerwcu 1990 roku.
Tango.indd 33 12.06.2014 11:19

34 Karta pracy
....................................................................
imię i nazwisko
.............................. ...........................
„Ja stworzę system!” data klasa
Na podstawie zamieszczonego fragmentu aktu III dramatu oraz swojej znajomości całego utworu wykonaj
podane polecenia.
Tango, akt III
ARTUR Nikt stąd nie wyjdzie, dopóki nie znajdziemy idei. Edek, nie wypuszczaj nikogo.
EDEK Tak jest. (pauza) [...]
ARTUR Co wujcio proponuje?
EUGENIUSZ Czy ja wiem... Może Bóg?
ARTUR Nie chwyci. To już było.
EUGENIUSZ Masz rację. Już za moich czasów to nie szło. Ja sam wychowałem się w wieku oświecenia
i nauk ścisłych. Boga zaproponowałem tylko dla formy.
ARTUR Nam już nie formy trzeba, ale żywej idei. [...]
EUGENIUSZ Eleonora, może ty o czymś wiesz?
ARTUR Kobiet nie ma co pytać. [...]
ELEONORA Co mama robi?
EUGENIA (rzeczowo) Umieram. [...]
ARTUR (do siebie) Śmierć? Dobra myśl... [...] (zasuwając kotarę przed katafalkiem) Edek, do mnie!
(Edek podchodzi do niego i staje na baczność. Artur bada mu bicepsy) Masz dobry cios?
EDEK Niezły, proszę pana.
ARTUR A umiałbyś w razie czego... (przeciąga palcem po gardle)
EDEK (flegmatycznie, po pauzie) Pan się o coś pytał, panie Artku? Nie dosłyszałem... (pauza. Artur śmie-
je się niepewnie, jakby na próbę – i wyczekuje. Edek odpowiada podobnym „che che”, Artur z kolei „che che”
nieco już pewniejszym i głośniejszym, na co Edek „che che” crescendo. Artur klepie go po ramieniu)
ARTUR Edek, ja cię lubię. Zawsze cię lubiłem.
EDEK Ja też tak myślałem, że z panem można się dogadać.
ARTUR Ty mnie rozumiesz?
EDEK Edzio zna życie. [...]
ARTUR Czy już rozumiecie, jaki jest wniosek ostateczny? Ach, wy nie rozumiecie, wy, cielesne stwo-
rzenia, zajęte swoimi gruczołami, drżące o nieśmiertelność swoją. Ale ja rozumiem, ja! Ja jestem waszym
odkupicielem, wy, bydło bezmyślne. Ja wznoszę się ponad doczesność, ja ogarniam was wszystkich, bo ja
mam mózg, który wyzwolił się od wnętrzności. Ja! [...] Jesteście jak ślepe szczenięta, które bez końca krę-
ciłyby się w kółko, gdyby nie wasz pan! Bez formy i bez idei toniecie w chaosie, i pustka by was pożarła,
gdybym was nie uratował. Czy wiecie, co ja z wami zrobię? Ja stworzę system, w którym bunt zjednoczy się
z porządkiem, a nicość z istnieniem. Ja wyjdę poza przeciwieństwa!
EUGENIUSZ Najlepiej by było, gdybyś w ogóle wyszedł z tego pokoju. Zawiodłem się na tobie. Między
nami wszystko skończone. [...]
ARTUR Pytam was: jeżeli nie ma nic i nawet bunt nie jest możliwy, to co można stworzyć z niczego, żeby
było? [...] Co? Milczycie? No, to ja wam powiem. (stawia krzesło na stole, wśród zastawy, i chwiejnie wchodzi
na stół, siada na krześle) [...] Możliwa jest tylko władza! [...] Tylko władza da się stworzyć z niczego. Tylko
władza jest, choćby niczego nie było. Oto jestem w górze, nad wami. W dole was widzę, w dole! [...] Czołgacie
się w prochu i pyle! [...] Trzeba tylko być silnym i zdecydowanym. Ja jestem silny. Spójrzcie na mnie, jam
jest koroną waszych marzeń! Wuju, będzie porządek! Ojcze, ty zawsze się buntowałeś, ale twój bunt prowa-
dził tylko do chaosu, aż sam siebie strawił. A spójrz na mnie! Czy władza nie jest także buntem? Buntem
w formie porządku, buntem góry przeciwko dołom, wyższości przeciwko niższości? Szczyt potrzebuje nizi-
ny, nizina szczytu, aby nie przestały być sobą. I tak we władzy zanika sprzeczność między przeciwieństwa-
mi. Nie jestem ani syntezą, ani analizą, jestem czynem, jestem wolą, jestem energią! Siłą jestem! Znajduję
się ponad, wewnątrz i obok wszystkiego. [...] Wszystko jest we mnie, tu! (uderza się w pierś. Zebrani patrzą
na niego z przerażeniem) [...]
STOMIL E tam, nie trzeba się przejmować. To tylko szczeniackie zabawy. Słowa, słowa, słowa. Jaką on
ma władzę nad nami? [...]
ARTUR Jaką? To bardzo proste. Mogę was zabić. [...] Granice można przekroczyć. Czyście mnie tego nie
uczyli? Władza nad życiem i śmiercią, co może mi dać większe panowanie? Odkrycie proste i genialne. [...]
Śmierć jest w was, jak słowik w klatce, ode mnie tylko zależy, żeby go wypuścić. No i co, czy dalej uważacie, że
jestem utopistą, gadułą, marzycielem? [...] Edek, ty mój posępny aniele boskiej abstrakcji, czy jesteś gotowy?
Tango.indd 34 12.06.2014 11:19

Karta pracy 35
EDEK Gotowy, szefku.

ARTUR No to bierz go! [...] Na początek rozwalimy wujcia. [...]
EUGENIUSZ (uciekając przed Edkiem, który goni go pewnymi, kocimi ruchami) Czego chce ode mnie
ten pachoł? Precz, ręce przy sobie!
ARTUR To nie pachoł, tylko ramię mojego ducha. Ciało mojego słowa.
[...]
EUGENIUSZ (uciekając) Szaleniec, zbrodniarz!
ARTUR (wstaje z krzesła i wznosi rękę) Nie! Tylko człowiek, który się nie cofa przed jedyną możliwością.
Jestem czysty jak sama natura. Czuję się wolny, wolny!
ALA Artur...
ARTUR Poczekaj. Najpierw zbawienie świata.
ALA Ja cię zdradziłam z Edkiem.
[...]
ARTUR (opuszczając powoli rękę, po chwili) Co takiego?
ALA Myślałam, że ci to obojętne. Przecież żenisz się ze mną tylko dla zasady.
[...]
ARTUR (idzie w stronę Stomila i Eleonory) Dlaczego mnie tak wszyscy krzywdzicie? Co ja wam zrobi-
łem? Mamo, ty słyszałaś?
[...]
ELEONORA (wyrywając się mu) Odejdź ode mnie, ty głupcze.
ARTUR (odepchnięty, zatacza się na środek sceny, mówi płaczliwie) Ja chciałem was uratować, ja już
byłem blisko... Wszystko psujecie, świat jest zły, zły, zły!
ALA Chodź do mnie, Arturku. (zbliża się do niego) Moje biedactwo, tak mi ciebie żal...
ARTUR (odtrąca ją) Mnie! Żal? Ty śmiesz mnie żałować? [...] Obrzuciłaś błotem najszlachetniejszy za-
mysł, jaki był kiedykolwiek w historii, ty kuro! O, ślepoto! Nie wiesz, kogo straciłaś. I to z kim? Z tym debi-
lem, z tym plugawym symptomem rozkładu naszych czasów! [...] Rewolwer! Gdzie jest rewolwer?! Przez te
przeklęte porządki nie można niczego znaleźć. [...] (Edek zakrada się do niego od tyłu, wyjmuje z zanadrza
rewolwer i kolbą z rozmachem uderza Artura w kark. [...]) [...]
EDEK Teraz moja kolej. Wy będziecie mnie słuchać.
STOMIL My? Ciebie?
EDEK A dlaczegóż by nie? Widzieliście, jaki mam cios. Ale nie bójcie się, byle cicho siedzieć, nie pod-
skakiwać, uważać, co mówię, a będzie wam ze mną dobrze, zobaczycie. Ja jestem swój chłop. I pożartować
mogę, i zabawić się lubię. Tylko posłuch musi być.
EUGENIUSZ Ładnieśmy wpadli.
EDEK Panie Genek, co to za niegrzeczna mowa? Lepiej zdejm mi pan buty...
EUGENIUSZ Ulegam przemocy, ale w duszy będę nim gardził.
EDEK A gardźże sobie pan, tylko zdejmuj. No, ruszać się, raz-dwa! (Eugeniusz przyklęka i zdejmuje buty
Edkowi) [...]
EUGENIUSZ (z butami w ręku) Wyczyścić?
EDEK Możesz je pan sobie wziąć. Ja i tak się przebiorę. (wstaje i ściąga z Artura marynarkę, wkłada na
siebie i przegląda się przed lustrem) Ciasna, ale można wytrzymać. [...]
EUGENIUSZ Zdaje mi się, Arturku, że już nikomu nie jesteś potrzebny. (Eugeniusz stoi nad Arturem,
medytując. Edek wychodzi i zaraz wraca, niosąc magnetofon. Kładzie aparat na stole i uruchamia. Rozlega
się, od razu bardzo ostro i głośno, tango „La Cumparsita”, koniecznie to, a nie inne)
EDEK Panie Geniu, zatańczymy sobie?
EUGENIUSZ Z panem?... A wie pan, że nawet i zatańczę. (kładzie buty koło Artura i udaje się w objęcia
Edka. Ustawiają się w prawidłowej pozycji, czekają na takt i ruszają. Edek prowadzi. [...])
Sławomir Mrożek, Tango [w:] tegoż, Wybór dramatów, Kraków 1987, s. 149–162.
1 Scharakteryzuj stosunek Artura do rodziny. Zwróć uwagę, jak bohater postrzega kobiety.
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
Tango.indd 35 12.06.2014 11:19

36 Karta pracy
2 Wyjaśnij, dlaczego tak ważne jest dla Artura znalezienie idei.
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
3 Podaj powody, dla których Artur dąży do władzy.
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
4 Opisz reakcję rodziny na przewrót dokonany przez Artura.
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
5 Przedstaw, w jaki sposób Edek przejmuje władzę nad Stomilami.
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
6 Napisz, jak zostały przyjęte rządy Edka.
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
7 Zinterpretuj scenę finałowego tańca.
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
Tango.indd 36 12.06.2014 11:19

Scenariusz
z wykorzystaniem
dramy 45 min
Tango w oparach absurdu

Cele lekcji odegrania swoich scen. Analizują ich przesłanie,
zastanawiają się, które elementy są ważne i war-
• uczeń potrafi: wyjaśnić, czym jest groteska; wy-
te wyeksponowania, przydzielają role, rozstrzy-
mienić jej cechy charakterystyczne; odszukać
gają wątpliwości. Czas przygotowania 10 minut.
przykłady groteski w dramacie Mrożka i je omó-
2. Kolejnym etapem lekcji jest prezentacja przez
wić; dostrzec groteskowość postaci dramatu oraz
grupy trzech wybranych scen. Po każdej obejrza-
wiarygodnie je odegrać; odnaleźć cechy teatru
nej scenie uczniowie uzupełniają tabelę w karcie
absurdu w Tangu; wyciągnąć wnioski na temat
pracy (zad. 1.) – podają przykłady elementów
przynależności gatunkowej utworu; *prześledzić
tworzących groteskowość Tanga.
ewolucję dramatu przez wieki
3. Uczestnicy zajęć odczytują swoje zapisy w celu
zweryfikowania i uzupełnienia zgromadzonych
Metody nauczania
przykładów. W razie potrzeby nauczyciel kory-
• aktywizujące – drama, mapa myśli; praca w gru- guje ich odpowiedzi, dopowiada kwestie, które
pach, praca z tekstem pojawiły się w oglądanych scenach, ale nie zna-
lazły się w pracach uczniów.
Środki dydaktyczne
• Tango Sławomira Mrożka, karta pracy, tekst Faza podsumowująca
Przebieg lekcji 1. Nauczyciel informuje uczniów, że Tango należy
do nurtu nazywanego teatrem absurdu. Pisze na
Faza wprowadzająca tablicy hasło absurd i prosi uczniów o podanie
1. Nauczyciel poleca uczniom przypomnieć sobie, jak największej liczby skojarzeń z tym pojęciem.
czym charakteryzuje się groteska. Ważne, by Wybrana osoba zapisuje wszystkie propozycje
młodzież potrafiła wskazać różne elementy tej odpowiedzi, następnie uczniowie na podstawie
kategorii estetycznej (np. upodobanie do form zgromadzonego materiału wyjaśniają, czym jest
osobliwych, ekscentrycznych, przerażających, absurd.
wyolbrzymionych i zdeformowanych; absurdal- 2. Młodzież zapoznaje się z definicją teatru absur-
ność wynikająca z braku jednolitego systemu du ze słownika terminów literackich, po czym
zasad rządzących światem przedstawionym; nie- wskazuje elementy Tanga łączące utwór Mrożka
jednolitość nastroju, przemieszanie pierwiastków z tym nurtem (karta pracy, zad. 2.).
komizmu i tragizmu; parodystyczny stosunek do 3. Ostatnim zadaniem uczniów jest podanie przy-
panujących konwencji literackich) oraz podała kładów znanych im utworów literackich, które
przykłady utworów czy dzieł artystycznych, które odpowiadają opisowi stylistyki teatru absurdu
zostały stworzone w konwencji groteski. (np. Czekając na Godota Becketta, Szewcy Wit-
2. Uczestnicy zajęć dzielą się na trzy grupy. W ze- kacego, Kartoteka Różewicza). Nauczyciel wery-
społach ustalają, które sceny z dramatu Mroż- fikuje odpowiedzi.
ka budzą ich śmiech ze względu na groteskowe
ujęcie tematu. Każda grupa wybiera trzy tego
Praca domowa
typu sceny, po czym zapisuje je na kartce (gra
w karty, śmierć Eugenii itp.). Nauczyciel odczy- Zakres podstawowy
tuje na głos wszystkie propozycje i wybiera trzy Przeczytaj fragment książki Anny Krajewskiej
najczęściej wskazywane przez uczniów sceny. Dramat i teatr absurdu w Polsce (tekst) i oceń, któ-
Przedstawiciele grup losują po jednej z nich. re z wymienionych przez autorkę stwierdzeń moż-
3. Prowadzący wyjaśnia cel lekcji, którym będzie na przypisać Tangu.
odegranie przez grupy wybranych scen i prze-
analizowanie ich groteskowości. Zakres rozszerzony
Jakie zmiany zaszły w dramacie w ciągu wieków?
Faza realizacyjna Prześledź je i wypisz na podstawie poznanych
1. Uczniowie przygotowują się w grupach do utworów dramatycznych.

1. • upodobanie do form osobliwych, ekscentrycznych, przerażających, wyolbrzymionych i zdeformowa-
nych – np. karykaturalność i przerysowanie postaci dramatu; w jednym domu znalazły się osoby ze
skrajnie różnych środowisk; prymitywny Edek fascynuje ostentacyjnie wyzwoloną Eleonorę, Stomil
Tango.indd 37 12.06.2014 11:19

nie reaguje na zdradę żony i panoszenie się jej kochanka w jego własnym domu; Eugenia, zwariowa-
na starsza pani, nosi trampki i rżnie w karty, usiłując naśladować zachowanie Edka; Artur ze swoim
staroświeckim pragnieniem ładu wydaje się postacią z innego świata; karykaturalność bohaterów pod-
kreśla dziwna przestrzeń, w której rozgrywa się dramat – pełna sprzeczności, chaotyczna, nieuporząd-
kowana, dziwaczna
• absurdalność wynikająca z braku jednolitego systemu zasad rządzących światem przedstawionym –
np. najmłodszy członek rodziny terroryzuje wszystkich dorosłych – babcię wysyła na katafalk, wujkowi
zakłada na głowę klatkę dla ptaków; u Stomilów nastąpiło odwrócenie tradycyjnych ról rodzinnych;
dzieci nie mogą się zbuntować przeciwko rodzicom, ponieważ to rodzice zburzyli już wszelkie normy
postępowania; panuje totalny chaos; jedyną zasadą jest brak zasad
• niejednolitość nastroju, przemieszanie pierwiastków komizmu i tragizmu – np. ciąg komicznych scen
zostaje zakłócony nagłą, bezsensowną śmiercią Eugenii, a ostatecznie zburzony tragiczną śmiercią
Artura i tańcem mordercy nad jego trupem
• parodystyczny stosunek do panujących konwencji literackich – np. taniec Edka i Eugeniusza wydaje
się parodią chocholego tańca z Wesela; postać Artura to jakby sparodiowany romantyczny buntownik,
szaleniec idei; sytuacja rodzinna Stomilów jest sparodiowaną wersją fabuły Hamleta (Eleonora podob-
nie jak Gertruda zdradza swojego męża, główny bohater Artur/Hamlet pragnie naprawić świat i przy-
wrócić mu prawidłowy porządek; typ spod ciemnej gwiazdy Edek przejmuje władzę niczym Fortynbras,
Ala pada ofiarą nieodwzajemnionej miłości niczym Ofelia; w tekście znalazły się bezpośrednie aluzje do
Hamleta, jak kwestia Stomila: To tylko szczeniackie zabawy. Słowa, słowa, słowa)
• niejednorodność stylowa, mieszanie mowy wykwintnej z wulgarną: np. język inteligentów, przeplecio-
ny filozoficznymi dywagacjami natury, zderzony z mową Edka
2. Jeden z głównych kierunków w XX-wiecznym dramacie i teatrze, operujący groteską i parodią. Punktem
wyjścia utworów teatru absurdu jest zazwyczaj niemal realistycznie zarysowana sytuacja, potworniejąca
w toku akcji dramatycznej, traktowana jako pretekst do rozwoju niezwykłych wydarzeń [...]. Działania
bohaterów pozbawione tu zostały motywacji psychologicznych, są oni tworami groteskowymi, określo-
nymi w pełni przez niezwykłość sytuacji. Dużą rolę gra polemika ze stereotypami zachowania i przede
wszystkim mówienia. Utwory reprezentatywne dla teatru absurdu pisane są z reguły językiem potocz-
nym, w taki jednak sposób, by ujawnić jego ograniczenia i banalność.
Tekst
Choć w myśli filozoficznej znany był od dawna (zwłaszcza jako słynny paradoks wiary1, sytuacja biblijnego
Abrahama przyjęta jako podstawa opisu w pracy Kierkegaarda Bojaźń i drżenie), dopiero u egzystencjali-
stów absurd otrzymał pełne uzasadnienie, określając relację między człowiekiem a światem, a także stał
się wykładnią estetyczną tragizmu. Metafizyka współgra z estetyką. Znosząc ostatecznie granice między
komedią a tragedią, absurd pozwolił opisać kondycję człowieka jako komediowo-tragiczną. Współczesnym
odpowiednikiem antycznej tragedii stała się metafizyczna farsa.
Problem absurdu wraca, gdy mowa o grotesce, jakkolwiek relacja między nimi nie uzyskała dotąd za-
dowalającego opisu. Absurd wiąże się z prądami i epokami literackimi – pojawia się jako cecha poetyki
surrealistów, ale także określa już barok jako epokę sprzeczności. Ujawnia się w perspektywie realistycznej.
Odsłania swój obraz w okrutnym doświadczeniu wojny, w której o losach jednostek decyduje w dużej mierze
przypadek, a także tragikomediową codzienną egzystencję w rzeczywistości totalitarnego państwa. W uję-
ciu Esslina2, oprócz przypomnienia pierwotnego rodowodu absurdu oznaczającego brak harmonii w mu-
zyce, zostało wyeksponowane najważniejsze znaczenie słowa absurd związane z definicjami zawartymi
w pracach Camusa, zwłaszcza w Micie Syzyfa, oraz w eseju Ionesco o Kafce.
A zatem absurd rodziłby się między człowiekiem a światem w sytuacji, gdy człowiek zostaje odcięty od
korzeni religii, metafizyki, transcendencji. Gdy Bóg umarł, świat utracił swe znaczenie, człowiek czuje się
zagubiony, wszystkie jego działania sprowadzają się do bezsensu, są absurdalne, nieużyteczne, bezcelowe.
„Camus przyjmuje pascalowski zakład – lecz na opak. Zamiast zakładać się o możliwość istnienia Boga, sta-
wia na jego niemożliwość i przyjmuje wynikającą stąd absurdalność Wszechświata” – pisze Thomas Merton
w swych esejach interpretujących myśl Camusa. Metafizyczny lęk, męka i cierpienie wynikające ze świado-
mości chaosu i braku sensu ludzkiej kondycji wyznaczyły temat dzieł wielu pisarzy.
Ale jest i druga strona absurdu eksponująca absurdalność życia w społeczeństwie, w którym dominują
uczucia martwoty, nudy, mechanizacji. Zwłaszcza ważne wydają się w tym zakresie uwagi Esslina o przepaści
1
paradoks wiary – Kierkegaard w książce Bojaźń i drżenie podejmuje problem żądania Boga, aby Abraham zabił swego
ukochanego syna Izaaka i stwierdza, że wiara jest wielkim paradoksem, jeśli jest w stanie zawiesić prawa etyki.
2
Martin Esslin (1918–2002) – dramaturg i krytyk literacki, twórca pojęcia teatr absurdu.
Tango.indd 38 12.06.2014 11:19

dzielącej rzeczywistość od języka jej opisu. Autor książki The Theatre of the Absurd przywołuje między in-
nymi takie teorie, które zwracały uwagę na różnorakie sposoby powstania rozziewu i sprzeczności między
światem realnym a jego nazwaniem, będącym iluzją prawdy. Jedną z nich była psychoanaliza, która odkry-
wając podświadomość, ujawniła brak zgody między czynami a ich nieświadomymi motywacjami. Z kolei
teoria gier językowych Wittgensteina zilustrowała tezę mówiącą o języku, który może nie tylko powoływać
znaczenia, ale równie dobrze służyć ukrywaniu sensu. Esslin przywołuje perswazyjną funkcję reklamy, ale
także niechlubną rolę języka propagandy państw totalitarnych.
Teatr absurdu spełnia zatem podwójne zadanie. Z jednej strony podejmuje problematykę absurdu same-
go istnienia w świecie, z drugiej zaś piętnuje za pomocą satyry absurdalność nieautentycznego życia w za-
kłamanej i zdeformowanej przez język, politykę, działania społeczne rzeczywistości totalitarnego państwa.
Ta podwójna problematyka przenika się wzajemnie, tworząc skomplikowaną wizję dylematów współcze-
snego człowieka, który stoi twarzą w twarz z czasem i śmiercią, wyrywa się z kolejnych więzień i miraży
zniewolenia ku wolności, usiłuje znaleźć dla siebie miejsce w otaczających go ciemnościach, ale pozbawiony
znaków, nie znajduje oparcia w jednym, spójnym systemie wartości. Żmudny wysiłek „bycia ku innym”
obraca się wniwecz, przytłacza samotność i brak możliwości autentycznego komunikowania się z drugim
człowiekiem.
W istocie teatr absurdu przypomina pod wieloma względami starożytną tragedię grecką wyrażającą
koncepcję nieodgadnionego losu, średniowieczne misteria, barokowe alegorie, których celem według Essli-
na było uświadomienie widzowi przypadkowego i tajemniczego miejsca człowieka we wszechświecie. Z tą
jednak różnicą, że podstawowe prawdy głoszone w tragedii greckiej [...] były związane z systemami meta-
fizycznymi, podczas gdy w teatrze absurdu nie ma ogólnie przyjętego transcendentnego systemu wartości,
nie pretenduje on do tłumaczenia człowiekowi Boga, lecz proponuje własne, intuicyjne, poetyckie widzenie
i rozumienie sytuacji człowieka w świecie. [...]
Dzieła absurdu stały się synonimami czasów, w których powstawały. W swej własnej strukturze projek-
towały zmieszanie farsy i filozoficznego dyskursu. Ich nowatorstwo zdało się wynikać przede wszystkim
z tego, że zaakceptowały sprzeczności nie tylko jako wyraz naszych czasów, ale jako naczelną zasadę orga-
nizacji i wyglądu świata. Dotychczasowe konwencje literackie czyniły z istnienia opozycji problem do po-
konania. Najczęściej sprzeczności nie do przezwyciężenia prowadziły w stronę tragedii, stając się podstawą
ich konstrukcji. Dopiero teatr absurdu pokazał, że antynomie, w których wyraża się istota bytu, mogą być
doświadczane poprzez nową formułę dramatyczności polegającą na łączeniu spokoju medytacji z dynamiką
zabawy i gry, widzianymi jako sposoby przeżywania świata. [...]
Przyjmujemy zatem [...], że teatr absurdu to nazwa oznaczająca nowatorski nurt w dramacie współcze-
snym zapoczątkowany w latach 50. we Francji, mający swój renesans przypadający na lata 50. – 65., potem
odżywający i przekształcany w kolejnych pokoleniach dramatopisarzy, związany z widzeniem świata pole-
gającym na godzeniu sprzeczności. Akceptowanie istnienia niesprzecznych, spójnych opozycji (na różnych
poziomach hierarchii tekstu) jest równoznaczne z zakwestionowaniem istnienia jednego ontologicznego
rozstrzygnięcia świata.
Dramat absurdu jest współczesnym dramatem metafizycznym, mówiącym o tragicznej niepewności czło-
wieka, który stoi na pustej scenie niepewny prawdziwości wszystkiego, co go otacza – ani sceny, ani teatru,
ani samego świata, ani Boga. Kwestionujący na koniec swą własną realność, okazuje się tragicznym boha-
terem komicznej gry pozorów istnienia. Tylko pytanie o Demiurga i sens pozostaje zawieszone w próżni.
Dramat staje się pretekstem dla zabawy i medytacji.
Rodowody dramatu absurdu na Zachodzie i w Polsce ujawniają spore różnice. Jedną z nich uchwycił
Mrożek w wypowiedzi po śmierci Ionesco: „Zasadnicza różnica między tzw. polską szkołą absurdu a orygi-
nałem polega na tym, że oni byli niesłychanie zmęczeni życiem, bladzi i smutni, bo życie jest nonsensem.
A myśmy byli głodni życia. Dla nas życie nie było absurdalne, absurdalny był system. Więc pisaliśmy absur-
dalne kawałki, cenzura je puszczała, bo to było niby „o życiu”. [...]
Dramat absurdu [...] „reprezentuje sobą w chwili obecnej ostatnią formę krystalizacji gatunku drama-
tycznego, który pozwala się jeszcze ująć w terminach tradycyjnej poetyki gatunków. Terminy te jednak
ulegają osobliwemu odwróceniu; akcja dramatyczna nie jest prawdziwą akcją, dialog dramatyczny nie jest
rzeczywistym dialogiem. Te negatywne wyznaczniki chętnie określa się mianem absurdu, uważając za ab-
surd zniszczenie logiki”. Dramat absurdu poprzez wprowadzenie różnych rozwiązań formalnych rozbija
strukturę rodzajową dramatu. Wszystkie kategorie dramatyczne zostają zakwestionowane; akcja staje się
redukcją, działanie przechodzi w stan bierności, słowo kieruje się ku milczeniu, ruch zmierza do martwoty,
postać zredukowana do elementu całości (nawet do oddechu), znika w przestrzeni, świat przedstawiony,
w skrajnym przypadku, sprowadzony jest do obrazu figur geometrycznych, didaskalia zlewają się z tekstem
głównym (czasem go nawet zastępują). [...] Wymienione tu zjawiska uznawane są często za wyznaczniki
dramatu absurdu. Uderza w tym rejestrze fakt, że wszystkie one definiowane są przez zaprzeczenie cech
znanych i jako wartości pozytywnych. Dramat absurdu określa się zatem poprzez „brak” – znika akcja,
roztapia się mowa, przepada postać, redukuje świat przedstawiony...
Anna Krajewska, Dramat i teatr absurdu w Polsce, Poznań 1991, s. 252.
Tango.indd 39 12.06.2014 11:19

40 Karta pracy
Groteskowe
....................................................................
imię i nazwisko
obrazowanie świata ..............................

data
...........................
klasa
1 Na podstawie odgrywanych scen i swojej znajomości całego dramatu uzupełnij tabelę przykładami
kreacji groteskowej w Tangu.
Element groteski Przykład z Tanga
upodobanie do form osobliwych,

ekscentrycznych, przerażających, .......................................................................................
wyolbrzymionych
.......................................................................................
i zdeformowanych
.......................................................................................
absurdalność wynikająca
z braku jednolitego systemu .......................................................................................
zasad rządzących światem

.......................................................................................
przedstawionym
.......................................................................................
niejednolitość nastroju,
przemieszanie pierwiastków .......................................................................................
komizmu i tragizmu
.......................................................................................
.......................................................................................
parodystyczny stosunek do
panujących konwencji literackich .......................................................................................
.......................................................................................
.......................................................................................
niejednorodność stylowa,
mieszanie mowy wykwintnej .......................................................................................
z wulgarną
.......................................................................................
.......................................................................................
2 Zapoznaj się z definicją teatru absurdu ze słownika terminów literackich, a następnie podkreśl w niej
elementy, które można odnaleźć w Tangu Mrożka.
teatr absurdu
Jeden z głównych kierunków w XX-wiecznym dramacie i teatrze, operujący groteską i paro-
dią. Punktem wyjścia utworów teatru absurdu jest zazwyczaj niemal realistycznie zarysowa-
na sytuacja, potworniejąca w toku akcji dramatycznej, traktowana jako pretekst do rozwoju
niezwykłych wydarzeń [...]. Działania bohaterów pozbawione tu zostały motywacji psycho-
logicznych, są oni tworami groteskowymi, określonymi w pełni przez niezwykłość sytuacji.
Dużą rolę gra polemika ze stereotypami zachowania i przede wszystkim mówienia. Utwory
reprezentatywne dla teatru absurdu pisane są z reguły językiem potocznym, w taki jednak
sposób, by ujawnić jego ograniczenia i banalność.
Słownik terminów literackich, pod red. Janusza Sławińskiego, Wrocław 2008, s. 570.
Tango.indd 40 12.06.2014 11:19

Czytanie ze zrozumieniem 41
....................................................................
Mrożka dialektyka ..............................

imię i nazwisko
...........................
magiczna data klasa
Przeczytaj fragment artykułu Marty Piwińskiej i wykonaj podane zadania.

Jeśli można sobie wyobrazić Mrożka jako nie-szydercę, to byłby to Artur właśnie. Artur to „biografia we-
wnętrzna” Mrożka, ta odrzucona, którą wciąż napotyka, jak własny cień, ta chyba, przeciw której i dla
której pisze. Artur zostaje zabity „zamiast” samego Mrożka, to autor zabija – zabił? – w sobie Artura. Ar-
tur bowiem jest Hamletem, który postanowił zostać Fortynbrasem, Konradem i zetempowcem1. Artur jest
Mrożkiem i tym, co mu grozi: własnym zaprzeczeniem.
Historia w Tangu rozwija się dialektycznie. Teza: stary porządek wywołał bunt. Antyteza: bunt do-
prowadził do absolutnej wolności, anarchii, bezprawia. Synteza: bezprawie staje się prawem, z anarchii
powstaje nieskrępowany niczym nowy porządek, władza absolutnie wolna. [...] W Tangu Artur chce na
serio naprawić świat, chce praw, formy, idei – i ma rację. Świat w Tangu jest bowiem karykaturą wolności,
w takim świecie nie można żyć. Idea porządku jest mądra, szlachetna, konieczna. Mrożek pokazuje proces
jej wyradzania się we własne przeciwieństwa. [...] Porządek świata staje się wartością najwyższą. Staje się
także czymś więcej niż człowiek. Absolutem, który wymaga ofiar. Program totalnej naprawy świata szybko
obraca się w totalitaryzm. Aby porządek zapanował, „na początek rozwalimy wujaszka”. [...]
Artur chciał zabijać dla idei, poświęcił własne sumienie i własnego wujaszka dla zbawienia świata. Wła-
ściwie to było tragiczne, to był prawdziwy dramat ideologii, choć tak familijnie się rozwijał. Edek zabija
przypadkiem, a nawet w obronie własnej. Trafia w słaby punkt Artura. Artur kochał Alę, jest nieszczęśliwy,
zrozpaczony, że go zdradziła. Artur blefował, przedstawiał układ sił fałszywie. Krzyczał „jestem siłą”, ale
nie był zdolny choćby do tego, żeby własnoręcznie zabijać. W zmitologizowanej przez siebie rzeczywistości
siły i prawa Artur pierwszy zginie. Edek wypełni kontur. Artur domyślił rzeczywistość do tragedii: żeby
stwarzać, trzeba niszczyć przedtem, a niszczyć – to zabijać. Edek doprowadza tę tragiczność z powrotem
do rzeczywistości, która dzieje się tylko, a znaczy niewiele: kto zabija, ten jest silny. Kto jest silny, ten może
wszystko. Może robić, co mu się podoba.
Świat Tanga od początku był zresztą Edkiem podszyty. Bez Edka nikt się nie mógł obejść, każdemu
na coś był potrzebny: Eugenii do kart, Eleonorze do łóżka, Stomilowi do pozbycia się mieszczańskich ob-
ciążeń, Ali do przeciwstawienia się zasadom Artura, Arturowi do urzeczywistnienia jego zasad. Edek jest
bierny, Edek zawsze robi tylko to, czego się od niego oczekuje, czego wymaga sytuacja. Dlatego zawsze jest
na swoim miejscu – to znaczy na tym, na którym chcą go widzieć inni. Jest na swoim miejscu jako partner
do pokera, jako kochanek Eleonory i Ali, jako wzór nowoczesności i swobody, jako lokaj, jako pachołek do
mokrej roboty, jako morderca i jako chamski dyktator.
Edek spełnia wszystkie zapowiedzi. To on jest wcieleniem marzeń epoki Stomila, człowiekiem wyzwo-
lonym, o którego walczono w czasach „buntu i skoku w nowoczesność”: wolny seksualnie, moralnie, bez
okowów wiedzy i nadświadomości, więzów higieny, skorup sumienia i konwencji dobrych manier [...]. Zdol-
ny do wszystkiego, bo od wszystkiego uwolniony i dlatego wszyscy się nim posługują. [...] Ale Edek nie
wymyślił „siebie” – to znaczy tego, że tak właśnie powinien wyglądać idealny człowiek. Wymyśliła go epoka
Stomila. Arturowi epoka Stomila nie podoba się, zapowiada inną. Lecz i jego program też ma zrealizować
Edek. Staną przed nim nowe zadania, ale Edek wszystko może. Jest przecież kimś – kim: nadczłowiekiem
czy potworem Frankensteina ? – pozostając sprytnym półdebilem powszednim.
Marta Piwińska, Mrożka dialektyka magiczna [w:] tejże, Legenda romantyczna i szydercy,
Warszawa 1973, s. 350–353.
1 Wyjaśnij opisany w akapicie 1. paradoks dotyczący przekonań Mrożka. 2 p.
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
1
zetempowiec – członek ZMP (Związek Młodzieży Polskiej), organizacji politycznej działającej w okresie stalinizmu,
której celem była indoktrynacja młodych ludzi.
Tango.indd 41 12.06.2014 11:19

42 Czytanie ze zrozumieniem
2 Wyjaśnij, co oznacza stwierdzenie autorki, że „historia w Tangu rozwija się dialektycznie”. 2 p.
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
3 Na podstawie artykułu określ role, jakie odgrywa Edek w stosunku do rodziny Stomilów. 2 p.
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
4 W pierwszym i ostatnim akapicie tekstu autorka użyła wtrącenia ze znakiem zapytania. Jaką pełni
ono funkcję? 1 p.
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
5 Sformułuj pytania, do których odpowiedzi są zawarte w poniższych akapitach. 1 p.
akapit 1. – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
..........................................................................................................................
akapit 3. – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
..........................................................................................................................
akapit 5. – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
..........................................................................................................................
6 Wypisz z akapitu 3. po jednym spójniku pełniącym podane funkcje. Zacytuj zdania, w których 2 p.
w tej funkcji występują.
Funkcja Spójnik Przykład zdania
wprowadzenie zdania
współrzędnego .................. ...............................................................................
przeciwstawnego
.................. ...............................................................................
wprowadzenie
zdania podrzędnego .................. ...............................................................................
okolicznikowego
.................. ...............................................................................
przyzwolenia
7 W ostatnim zdaniu tekstu występuje rzeczownik półdebil. 2 p.
a) Do jakiego stylu należy ten rzeczownik?
..........................................................................................................................
b) Jaką funkcję pełni w tekście Marty Piwińskiej?
..........................................................................................................................
Tango.indd 42 12.06.2014 11:19

Propozycje odpowiedzi
Nr Wymagania
Kryteria punktowania
zadania Uczeń:
1. I.I.2) [...] odczytuje 2 p. – pełne wyjaśnienie istoty paradoksu.
zawarte w odbieranych 1 p. – częściowe wyjaśnienie.
tekstach informacje 0 p. – inna odpowiedź lub brak odpowiedzi.
zarówno jawne, jak Przykład poprawnej odpowiedzi:
i ukryte. Według autorki Mrożek zmaga się z Arturem w sobie, swoim „własnym
cieniem” i pisząc Tango, zwalcza tego Artura – niebezpiecznego idealistę
pozbawionego poczucia humoru, z poczuciem misji naprawiania świata.
Jest to jakby negatywne alter ego pisarza.
2. I.I.2) [...] odczytuje 2 p. – pełne wyjaśnienie sensu zdania.
zawarte w odbieranych 1 p. – częściowe wyjaśnienie.
i ukryte. Dialektycznie = na drodze ścierania się przeciwieństw – od tezy, czyli założenia,
że to stara, skostniała obyczajowość wywołała rewolucję, poprzez antytezę,
czyli doprowadzenia przez rewolucję do anarchii, aż do połączenia tezy
i antytezy w jedną całość – syntezę, czyli zalegalizowania rewolucji obyczajowej
i uczynienia z niej obowiązującej normy.
3. I.I.2) [...] odczytuje 2 p. – pełne określenie roli postaci.
zawarte w odbieranych 1 p. – częściowy opis.
i ukryte. Edek realizuje program Artura, „wypełnia kontur”, zabija, co było zamierzeniem
młodego idealisty, choć morduje wcale nie dla idei, lecz przypadkowo, właściwie
w obronie własnej. Wobec wszystkich członków rodziny Stomilów Edek pełni
taką funkcję – odpowiada na ich potrzeby. Jest partnerem do gry w pokera,
kochankiem, lokajem, pachołkiem od mokrej roboty, mordercą i zamordystą.
To owoc rewolucji przeprowadzonej przez pokolenie Stomila, a jednocześnie
sięga po niego Artur, buntujący się przeciwko temu światu.
4. I.I.I) odczytuje sens 1 p. – poprawna odpowiedź.
całego tekstu [...] oraz 0 p. – inna odpowiedź lub brak odpowiedzi.
wydzielonych przez Przykład poprawnej odpowiedzi:
siebie fragmentów. Zapis ten wprowadza wątpliwość, niepewność wobec użytego określenia.
5. I.I.I) odczytuje sens 1 p. – poprawne sformułowanie trzech pytań.
całego tekstu [...] oraz 0 p. – inna odpowiedź lub brak odpowiedzi.
wydzielonych przez Przykład poprawnej odpowiedzi:
siebie fragmentów. akapit 1. Jaka istnieje relacja między postacią Artura a samym Mrożkiem?
akapit 3. Jak w Tangu dopełnia się tragedia idei?
akapit 5. Jaką rolę odgrywa w dramacie Edek?
6. I.3.6) rozróżnia 2 p. – poprawne podanie dwóch spójników wraz z przykładami zdań.
rodzaje zdań 1 p. – poprawne podanie jednego spójnika wraz z przykładem zdania.
złożonych podrzędnie 0 p. – inna odpowiedź lub brak odpowiedzi.
i współrzędnie Przykład poprawnej odpowiedzi:
(gimnazjum). • wprowadzenie zdania współrzędnego przeciwstawnego: ale – Krzyczał
„jestem siłą”, ale nie był zdolny choćby do tego, żeby własnoręcznie zabijać.
• wprowadzenie zdania podrzędnego okolicznikowego przyzwolenia:
choć – to był prawdziwy dramat ideologii, choć tak familijnie się rozwijał.
7. I.3.I) rozumie pojęcie 2 p. – poprawne nazwanie stylu oraz właściwe odczytanie jego funkcji.
stylu, rozpoznaje styl 1 p. – poprawne nazwanie stylu lub właściwe odczytanie jego funkcji.
potoczny, urzędowy, 0 p. – inna odpowiedź lub brak odpowiedzi.
artystyczny i naukowy Przykład poprawnej odpowiedzi:
(gimnazjum). a) do stylu potocznego (kolokwialnego)
b) Podkreśla ignorancję Edka, zwraca uwagę na kontrast między nim a pozostałymi
postaciami – inteligentami; jako określenie należące do stylu kolokwialnego naj-
lepiej odpowiada formą do opisu chama posługującego się takim właśnie językiem.
Tango.indd 43 12.06.2014 11:19

....................................................................
imię i nazwisko
.............................. ...........................
Wesele u Mrożka data klasa
Przeczytaj fragment recenzji Augusta Grodzickiego i wykonaj podane zadania.
W domu rodzinnym zapanował ład. Katafalk zamienił się w kredens, nowe meble porządnie ustawione,
malowane łabędzie na ścianie, panna młoda w welonie, wszyscy starannie ubrani, Edek w liberii lokaja,
przedślubna fotografia rodzinna. Ale nie można wrócić do starych form. Pijany Artur, ten pożal się Boże!
ideolog, zaczyna to rozumieć. Potrzeba mu idei, ale jakiej? Nie ma jej. Szuka, może ktoś mu ją podsunie.
Daremnie. Umierająca babcia woła: kto wy jesteście?! A jej śmierć staje się dla Artura natchnieniem. Jest
idea: władza, stać się panem życia i śmierci innych ludzi, siłą, która wprowadza porządek, „buntem góry
przeciw dołom, wyższości przeciwko niższości”.
Jednak z tej „wielkiej improwizacji” Artur zostaje sprowadzony na ziemię przez tradycyjny, konwencjo-
nalny odruch uczucia, załamuje się w swej słabości. Nie można uciec od konwencji. Sprzątnie go z łatwością
Edek, ten chamski, brutalny lump, on obejmie rządy w tym domu. On jest silny i on wprowadzi porządek.
Pierwszy wujcio go usłucha i będzie mu służył: „ulega przemocy, ale w duszy będzie nim gardził”. Razem tań-
czą tango przy trupie Artura, kiedy reszta rodziny poszła zająć się jedzeniem. Ten taniec kończy sztukę – jak
w Weselu.
Bo Mrożek przy całej swej oryginalności tkwi po uszy w polskiej tradycji literackiej i teatralnej – od
Wyspiańskiego do Witkacego i z powrotem. Jeżeli wspomniałem Wesele, to nie przypadkiem. Nie pomylę się
chyba, twierdząc, że Tango jest bliskie rangi artystycznej Wesela, co nie znaczy, żeby rola obydwu utworów
w literaturze i życiu narodowym miała być jednakowa. [...]
Mogłem zaledwie dotknąć po wierzchu kilku wybranych spraw ze sztuki Mrożka, w rzeczywistości jest
ona, oczywiście, o wiele bogatsza. Nie wszystkie jej myśli dadzą się precyzyjnie wyłożyć, nie zawsze biegną
one całkiem jasną linią. Ale Mrożek nie operuje alegorią, którą by można było dokładnie objaśnić. Posługuje
się poetyką teatru. Nie rozstrzyga i nie wykłada swej filozofii, ale sugeruje pewne problemy. W Weselu, jak
wiadomo, też nikt jeszcze wszystkiego nie wytłumaczył.
Teatr Współczesny zawierzył Mrożkowi i jego wyczuciu teatralnemu. Erwin Axer wyreżyserował Tango
ściśle według wskazówek autora, Ewa Starowieyska zgodnie z tymi wskazówkami przygotowała scenografię.
Scenografia była znakomita, a Axer poprowadził przedstawienie koncertowo. Rozkosz sprawiało oglądanie
gry aktorów. Barbara Ludwiżanka wybornie czuje się w tym stylu interpretacji, jej babcia była nadzwyczajna.
Halina Kossobudzka doskonale zagrała matkę. Młodziutka Barbara Sołtysik była pysznym, rozleniwionym
erotycznie „nowoczesnym” dziewczęciem. Nikogo tu nie można wyróżnić – wszyscy reprezentowali jednolity,
najwyższy poziom artystyczny. Wiesław Michnikowski brawurowo rozegrał zwłaszcza trzeci akt jako pijany
Artur, któremu władza poszła do głowy. Mieczysław Czechowicz jako Edek był nieporównanie śmieszny
i straszliwie groźny zarazem. Tadeusz Fijewski – wujcio i Mieczysław Pawlikowski – tato-artysta wydobyli
ze swych ról maksimum naturalności i dowcipu. Teatr Współczesny osiągnął po Wirginii Woolf drugi wielki
sukces w tym sezonie. Właściwie – jeżeli idzie o powodzenie – mógłby tylko tymi dwoma przedstawieniami
wypełnić cały przyszły sezon. Co nie znaczy, by należało go do tego zachęcać.
August Grodzicki, „Wesele” u Mrożka, „Życie Warszawy” 1965, 9 lipca, przedruk za:
http://www.e-teatr.pl/pl/artykuly/50327.html [dostęp z 29.12.2013]
1 Określ, jaką funkcję pełni tytuł „Wesele” u Mrożka. 1 p.
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
2 Wyjaśnij, dlaczego ład wprowadzony w domu rodzinnym przez Artura jest pozorny. 1 p.
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
Tango.indd 44 12.06.2014 11:19

3 Napisz, do jakiego utworu nawiązuje autor recenzji, używając określenia „wielka improwizacja”. 2 p.
Wytłumacz związek między Tangiem Mrożka a tym utworem.
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
4 Określ funkcję użycia cudzysłowu w wymienionych fragmentach tekstu. 1 p.
a) „wielka improwizacja” – .........................................................................................
..........................................................................................................................
b) „ulega przemocy, ale w duszy będzie nim gardził” – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
..........................................................................................................................
c) „Wesele” u Mrożka – .............................................................................................
..........................................................................................................................
5 Wskaż elementy inscenizacji, które autor wyróżnił w swojej recenzji. Wyciągnij wniosek 1 p.
na temat opinii Augusta Grodzickiego o przedstawieniu.
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
6 Wymień podobieństwa między Tangiem a Weselem Stanisława Wyspiańskiego wskazane przez 1 p.

autora recenzji.
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
7 Które cechy zacytowanego artykułu świadczą o tym, że jest on recenzją? Podaj dwie takie 2 p.
cechy: jedną związaną z językiem, drugą – z treścią recenzji. Każdą z nich zilustruj
odpowiednim cytatem.
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
Tango.indd 45 12.06.2014 11:19

Propozycje odpowiedzi
Nr Wymagania
Kryteria punktowania
zadania Uczeń:
1. II.2.5) omawia 1 p. – określenie, jaką funkcje pełni tytuł „Wesele” u Mrożka.
funkcje elementów 0 p. – inna odpowiedź lub brak odpowiedzi.
konstrukcyjnych Przykład poprawnej odpowiedzi:
utworu (tytułu [...]) Sugeruje, że artykuł będzie mówił o związkach między Tangiem a dramatem
(gimnazjum). Wyspiańskiego. Jest grą słów mającą na celu zaintrygowanie potencjalnego
odbiorcy.
2. I.I.2) [...] odczytuje 1 p. – wyjaśnienie, dlaczego ład wprowadzony w domu rodzinnym przez Artura
zawarte w odbieranych jest pozorny.
i ukryte. Ład wprowadzony przez Artura jest tylko siłowo narzuconą konwencją, pustą
formą, która nie ma umotywowania w żadnej idei; nowemu porządkowi brakuje
sensu, który by stanowił jego uzasadnienie.
3. I.I.I) [...] odczytuje sens 2 p. – wskazanie, do którego utworu nawiązuje autor recenzji, i wytłumaczenie
całego tekstu oraz związku między Tangiem a tym utworem.
wydzielonych przez 1 p. – wskazanie, do którego utworu nawiązuje autor recenzji.
siebie fragmentów [...]. 0 p. – inna odpowiedź lub brak odpowiedzi.
Przykład poprawnej odpowiedzi:
Autor nawiązuje do III cz. Dziadów Adama Mickiewicza. Postać Artura została
tu porównana do Konrada, romantycznego szaleńca idei, buntownika,
który tak jak Artur marzył o władzy duchowej nad ludźmi (daj mi rząd dusz)
i o zbawieniu świata.
4. I.I.4) [...] rozpoznaje 1 p. – określenie funkcji użycia cudzysłowu w trzech podanych przykładach.
zastosowane [...] środki 0 p. – inna odpowiedź lub brak odpowiedzi.
językowe i ich funkcję Przykład poprawnej odpowiedzi:
w tekście. a) „wielka improwizacja” – oznaczenie ironii, nawiązanie do tytułu klasyki
polskiej literatury
b) „ulega przemocy, ale w duszy będzie nim gardził” – oznaczenie cytatu z Tanga
c) „Wesele” u Mrożka – oznaczenie tytułu utworu
5. I.I.2) [...] odczytuje 1 p. – wskazanie, które elementy inscenizacji wyróżnił autor recenzji,
zawarte w odbieranych i sformułowanie wniosku o opinii Augusta Grodzickiego na temat
tekstach informacje przedstawienia.
zarówno jawne, jak 0 p. – inna odpowiedź lub brak odpowiedzi.
i ukryte. Przykład poprawnej odpowiedzi:
Autor recenzji chwali reżyserię i scenografię, poprowadzone ściśle według
wskazówek samego Mrożka, oraz grę aktorów. Grodzicki poleca spektakl jako
wielki sukces Teatru Współczesnego.
6. I.I.2) [...] odczytuje 1 p. – wymienienie wskazanych w tekście podobieństw.
zawarte w odbieranych 0 p. – inna odpowiedź lub brak odpowiedzi.
tekstach informacje Przykład poprawnej odpowiedzi:
zarówno jawne, jak • kończą się tańcem
i ukryte. • mają podobną wysoką rangę artystyczną
• sugerują pewne problemy, pozostaje w nich jeszcze wiele do wyjaśnienia
7. I.I.2) rozpoznaje 2 p. – wskazanie dwóch cech artykułu świadczących, że jest on recenzją,
specyfikę tekstów oraz cytatów ilustrujących te cechy.
publicystycznych [...]; 1 p. – wskazanie jednej cechy artykułu świadczącej, że jest on recenzją,
I.I.4) wskazuje oraz cytatu ilustrującego tę cechę.
charakterystyczne 0 p. – inna odpowiedź lub brak odpowiedzi.
cechy stylu danego Przykład poprawnej odpowiedzi:
tekstu [...]. • język – słownictwo oceniające (np. Scenografia była znakomita, poprowadził
przedstawienie koncertowo, doskonale zagrała matkę)
• treść – obecność elementów sprawozdania, zawarcie najważniejszych
informacji o spektaklu: który teatr wystawił sztukę Mrożka, kto był reżyserem,
kto zaprojektował scenografię, którzy aktorzy byli odtwórcami ról
Tango.indd 46 12.06.2014 11:20

Projekt edukacyjny 47
Mrożka gra z tradycją

Rodzaj projektu scenariusza prezentacji; techniczne opracowa-
nie prezentacji).
• zbiorowy, klasowy
3. Analiza intertekstualności Tanga – omówienie
wybranych utworów i sposobów, w jaki Mrożek
Czas nawiązuje do nich w Tangu, dobór informacji
• trzy tygodnie z literatury przedmiotu.
4. Przygotowanie prezentacji multimedialnej oraz
Cele towarzyszącego jej wykładu.
• planowanie i organizacja pracy w zespole; poszu- 5. Przedstawienie efektów pracy na forum klasy.
kiwanie i analiza literatury przedmiotu; groma- 6. Dyskusja, dzielenie się wrażeniami.
dzenie wiedzy na temat intertekstualności Tan-
ga; analiza i interpretacja wybranych utworów; Przykładowe źródła
określanie sposobu nawiązania do innych utwo- Literatura podmiotu
rów (polemika, parodia etc.); przygotowanie pre- Gombrowicz Witold Ferdydurke
zentacji multimedialnej; przedstawienie efektów Szekspir William Hamlet
pracy; udział w dyskusji; ewaluacja Witkiewicz Stanisław Ignacy Kurka wodna
Wyspiański Stanisław Wesele
Zadania dla grup
1. Zebranie materiału – wyszukanie utworów, do Literatura przedmiotu
których nawiązuje Tango, oraz literatury po- Gutkowska Barbara, Tango (1964) [w:] tejże,
mocniczej. O „Tangu” i „Emigrantach” Sławomira Mrożka,
2. Wyznaczenie zadań członkom grup (np. prze- Katowice 1998.
czytanie utworów, do których nawiązuje Tango, Kott Jan, Rodzina Mrożka [w:] tegoż, Pisma wy-
oraz literatury pomocniczej; ustalenie, w jaki brane, t. II: Teatr czytany, Warszawa 1991.
sposób Mrożek nawiązuje do tych tekstów – cy- Piwińska Marta, Mrożka dialektyka magiczna [w:]
taty, aluzyjne napomknięcia, nawiązania paro- tejże, Legenda romantyczna i szydercy, Warszawa
dystyczne zarówno w warstwie językowej, jak 1973.
i w elementach świata przedstawionego; spo- Wilczycka Danuta, „Tango” wobec „Wesela”. Wit-
rządzenie notatek niezbędnych podczas two- kacy i Gombrowicz [w:] tejże, „Tango” Sławomira
rzenia prezentacji i wykładu; przygotowanie Mrożka, Lublin 2005.
Harmonogram prac
Czas Działania Wskazówki
1. tydzień Realizacja zad.1. i 2. – zebranie materiału: Nauczyciel wskazuje uczniom utwory, do których
wyznaczenie zadań członkom grup. powinni szukać nawiązań w Tangu, oraz poleca
podzielić się na trzy zespoły – pracujące
nad nawiązaniami do Hamleta, do Wesela
oraz do Ferdydurke lub Kurki wodnej.
koniec 1. Konsultacje z nauczycielem. Uczniowie przedstawiają listę wybranych utworów

tygodnia i plan działania grupy.
2. tydzień Realizacja zad. 3. – omówienie wybranych Uczniowie zapoznają się z tekstami z literatury przed-
utworów i sposobów, w jaki Mrożek do nich miotu, selekcjonują materiał, przygotowują informacje
nawiązuje, analiza literatury przedmiotu. niezbędne do przygotowania prezentacji i wykładu.
koniec 2. Konsultacje z nauczycielem. Uczniowie przedstawiają wnioski dotyczące

tygodnia intertekstualności Tanga. Prezentują materiały
do zrealizowania prezentacji i wykładu.
3. tydzień Realizacja zad. 4. – przygotowanie prezentacji Nauczyciel daje wskazówki ułatwiające uczniom
multimedialnej i towarzyszącego jej wykładu. przygotowanie prezentacji.
koniec 3. Realizacja zad. 5. i 6. – przedstawienie efektów Uczniowie oceniają obejrzane prezentacje,
tygodnia pracy na forum klasy i ewaluacja projektu. a realizujący projekt dokonują własnej ewaluacji.
Tango.indd 47 12.06.2014 11:20

48 Notatki z lektury
Tango w pigułce
 Geneza utworu z Edkiem. Zjawia się również Stomil, który budzi
• Mrożek napisał Tango na emigracji we Włoszech, niezadowolenie syna niechlujnym wyglądem. Artura
tuż po opuszczeniu kraju brak zasad panujący w rodzinie doprowadza
• w Polsce dramat został opublikowany w 1964 r. do rozpaczy. Rodzice bronią się, wspominając czas
w miesięczniku teatralnym „Dialog” buntu i skoku w nowoczesność, walki o wolność.
Artur jednak zamiast wdzięczności czuje żal,
 Elementy świata przedstawionego ponieważ w świecie, w którym wszystko wolno,
• czas akcji dramatu zamyka się w dwudziestu czterech nie ma się już przeciwko czemu buntować. Rodzice
godzinach: akt I zaczyna się przed południem chcieliby, aby syn realizował swój bunt przez sztukę,
(Eleonora wita Stomila słowami: Miałeś dzisiaj spać ale on zdecydowanie woli zostać lekarzem. Chcąc
do południa), akt II rozgrywa się w nocy (pierwsze go przekonać do swoich racji, Stomil prezentuje
didaskalia), zaś akt III następnego dnia rano swój eksperyment teatralny, nową wersję historii
(informacja w didaskaliach o świetle dziennym) Adama i Ewy. Mimo wyjaśnień twórcy nikt nie
• miejsce wydarzeń: mieszkanie Stomilów, w którym rozumie sztuki kończącej się hukiem i ciemnością.
mieszczańskość miesza się z artystycznym chaosem Artur postanawia wszystko stworzyć na nowo.
• bohaterowie: Artur – syn Eleonory i Stomila, • akt II: Artur i Eugeniusz zawiązują spisek
student trzech fakultetów, walczy o przywrócenie na rzecz przywrócenia ładu w rodzinie. Artur
zasad w rodzinie, w finale sztuki ginie zamordowany omawia z Alą ślub, który ma być sposobem
przez Edka; Eleonora – matka Artura i żona odbudowania dawnego porządku. Dziewczyna
Stomila, którego zdradza z Edkiem, wyzwolona droczy się z Arturem, który próbuje ją przekonać,
kobieta w średnim wieku z pokolenia, które argumentując, że konwenanse były korzystne
dokonało rewolucji obyczajowej; Stomil – ojciec dla kobiet. Ala się waha. Artur próbuje wówczas
Artura i mąż Eleonory, artysta awangardowy nakłonić ojca, by ten pozbył się z domu konkurenta.
i eksperymentator, w młodości radykalny buntownik Nazywa go rogaczem, podsuwa nawet rewolwer.
i nonkonformista, obecnie safanduła w rozchełstanej Stomil czuje, że jest manipulowany przez syna,
piżamie; Eugenia – starsza pani, która odrzuca ale ostatecznie obiecuje się rozprawić z kochankiem
tradycyjną rolę babci, ubiera się ekstrawagancko, żony. Znika w pokoju, w którym jest Edek, ale nic
gra w karty z prostakiem Edkiem, naśladuje jego się nie dzieje. Zniecierpliwiony Artur odkrywa
język, niespodziewanie umiera; Eugeniusz – Eleonorę, Stomila, Edka i Eugenię zgodnie grających
starszy pan, brat Eugenii, usiłuje wspierać Artura razem w karty. Wtedy odbiera ojcu rewolwer
w próbie przywrócenia zasad, ale po jego śmierci i terroryzuje całe towarzystwo. Podczas gdy
natychmiast popiera nową władzę w postaci Edka; Eugeniusz pilnuje zebranych, Artur idzie po Alę.
Ala – osiemnastoletnia kuzynka Artura, z którą Artur W obecności wszystkich ponownie oświadcza się
chce wziąć ślub w celu przywrócenia tradycyjnego kuzynce, która tym razem przyjmuje propozycję
porządku, Ala rujnuje ten plan, przyznając się do małżeństwa. Od tej chwili wszyscy zaczynają się
zdrady z Edkiem; Edek – osiłek, cham, prostak, który zachowywać dość konwencjonalnie: Eugenia udziela
nie wiadomo dlaczego zadomowił się u Stomilów, młodym błogosławieństwa, Stomil zapina guziki
ni to lokaj, ni to współlokator, sprowokowany przez od piżamy, Eleonora płacze ze wzruszenia, Edek
Artura morduje niedoszłego dyktatora i sam zostaje gratuluje młodym decyzji, Eugeniusz cieszy się
tyranem ze zwycięstwa tradycji.
• akt III: W uprzątniętym salonie rodzina pozuje
 Najważniejsze wydarzenia w utworze do pamiątkowej fotografii. Aparat jest wprawdzie
• akt I: Edek, Eugenia i Eugeniusz pośród popsuty, ale tak każe tradycja. Wszyscy zostali
ogólnego bałaganu grają w karty. Przerywa im wbici w odświętne stroje, w oczy rzuca się jednak
Artur, zbulwersowany zachowaniem starszych dysonans i sztuczność sytuacji. Artur spóźnia się,
państwa. Usiłuje wypędzić Edka, Eugenia za aż wreszcie pojawia się pijany i skruszony. Przyznaje
karę ma się położyć na katafalku, Eugeniuszowi się publicznie, że się mylił, chciał zbawić świat,
nakłada na głowę klatkę dla ptaków. Pojawia się ale brakowało mu idei. Tę podsuwa mu Eugenia,
Eleonora, która informuje syna o swoim romansie która kładzie się na katafalku i oznajmia, że umiera.
Tango.indd 48 12.06.2014 11:20

Notatki z lektury 49
Artur stwierdza, że ideą – mitem założycielskim STOMIL No właśnie: dlaczego. Takie proste pytanie,
nowej rzeczywistości – będzie władza nad życiem a nie umiesz na nie odpowiedzieć.
i śmiercią. Kiedy wszystkim się zdaje, że Artur ARTUR Bo... bo... nie wypada.
żartuje, ten rozkazuje Edkowi, aby zabił wujka STOMIL (pije kawę Artura) No widzisz. Twoja
Eugeniusza. Wtedy Ala oświadcza Arturowi, odpowiedź nic nie znaczy, nie wytrzymuje analizy
że zdradziła go z Edkiem, ponieważ myślała, intelektualnej. Jest typową odpowiedzią konwencjonalną.
że nie zależy mu na niej, ale na samym akcie zaślubin. ARTUR Czy to nie wystarcza?
Artur wpada jednak w furię i rzuca się na Edka. STOMIL Nie dla mnie. Jestem człowiekiem myślącym
Edek okazuje się szybszy i uśmierca go ciosem głębiej. Jeżeli już mamy dyskutować, to musimy sięgnąć
w kark. Przed śmiercią Artur wyznaje Ali, że kochał do imponderabiliów.
ją naprawdę. Władzę po Arturze przejmuje Edek. ARTUR Na litość boską, czy ojciec nie może się teraz
Zakłada marynarkę Artura i tańczy z Eugeniuszem zapiąć, a potem porozmawiamy? [...]
tango La Cumparsita. Nastaje tyrania prymitywa, STOMIL Nie. Zresztą nic z tego, mój synku: brakuje
której nikt się nie przeciwstawia. guzików.
 Zagadnienia do interpretacji ARTUR W tym domu panuje bezwład, entropia

• konflikt pokoleń i anarchia! Kiedy umarł dziadek? Dziesięć lat temu.
• rewolucja i jej dzieci I nikt nie pomyślał od tego czasu, żeby usunąć katafalk.
• władza totalitarna To nie do pojęcia! Dobrze żeście usunęli chociaż
• inteligent wobec chama dziadka!
• symbolika tanga
• Tango a tradycja literacka STOMIL Czas buntu i skoku w nowoczesność.
• bunt a problem wolności Wyzwolenie z więzów starej sztuki i starego życia!
• rodzina Człowiek sięga po samego siebie, zrzuca starych bogów
• artysta awangardowy i siebie stawia na piedestale. Pękają skorupy, puszczają
okowy. Rewolucja i ekspansja! – to nasze hasło.
 Ważniejsze inscenizacje Rozbijanie starych form, precz z konwencją, niech żyje
• 1965 – premiera Tanga w reż. Teresy Żukowskiej, dynamika! Życie w stwarzaniu, wciąż poza granice,
Teatr Polski w Bydgoszczy ruch i dążenie, poza formę, poza formę!
• 1965 – reż. Erwin Axer, Teatr Współczesny
w Warszawie, w roli Artura – Wiesław Michnikowski STOMIL I pomyśleć, że po tośmy walczyli, żeby
• 1965 – reż. Jerzy Jarocki, Stary Teatr w Krakowie, ci stworzyć tę swobodną przyszłość, którą ty teraz
w roli Artura – Jan Nowicki pogardzasz.
• 1990 – reż. Kazimierz Dejmek, Teatr Polski ARTUR I coście stworzyli? Ten burdel, gdzie nic nie
w Warszawie, w roli Artura – Damian Damięcki funkcjonuje, bo wszystko dozwolone, gdzie nie ma ani
• 1997 – reż. Maciej Englert, Teatr Współczesny zasad, ani wykroczeń?
w Warszawie, w roli Artura – Piotr Adamczyk
• 2009 – reż. Jerzy Jarocki, Teatr Narodowy ARTUR O czym marzą mężczyźni? O braku
w Warszawie, w roli Artura – Marcin Hycnar konwencji w sprawach erotycznych. Żeby nie trzeba
było zabiegać, przebywać jakiejś drogi pośredniej
 Wybrane cytaty między pragnieniem a osiągnięciem. Wszystko, co jest
EUGENIA On mnie wychowuje. pośrodku, tylko ich irytuje.
ARTUR Babcia przekracza granice.
ELEONORA Jakie granice? ELEONORA Być szczęśliwym – to prawo
ARTUR Już ona wie, o co chodzi. i obowiązek ludzi wyzwolonych w naszej nowej epoce.
ELEONORA Ale po co zaraz na katafalk?
ARTUR Niech pomyśli chociaż o wieczności. Niech ARTUR Nikt stąd nie wyjdzie, dopóki nie znajdziemy
poleży, niech się opamięta. idei. Edek, nie wypuszczaj nikogo.
ARTUR (z obrzydzeniem) Niechże się ojciec chociaż ARTUR Ja stworzę system, w którym bunt zjednoczy
pozapina. się z porządkiem, a nicość z istnieniem. Ja wyjdę poza
STOMIL Dlaczego? przeciwieństwa! [...] Oto jestem w górze, nad wami.
ARTUR Jak to „dlaczego”, co to ma znaczyć „dlaczego”? W dole was widzę, w dole!
Tango.indd 49 12.06.2014 11:20

50 Test A
....................................................................
imię i nazwisko
.............................. ...........................
Sprawdź, ile wiesz data klasa
1 Do podanych postaw dopisz imiona bohaterów. 1 p.
a) trybun wolności i postępu, reformator sztuki – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
b) konserwatysta i konformista, podporządkowuje się silniejszemu – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
c) nonkonformista, pragnie powrotu tradycyjnych wartości i porządku – ...................................
2 Wypisz trzy podobieństwa między Arturem a Konradem z III cz. Dziadów. 2 p.
I. .......................................................................................................................
..........................................................................................................................
II. ......................................................................................................................
..........................................................................................................................
III. .....................................................................................................................
..........................................................................................................................
3 Wyjaśnij, dlaczego Tango można nazwać parabolą polityczną. 2 p.
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
4 Co – w kontekście paraboli społecznej – oznacza tango na końcu dramatu? 1 p.
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
5 Udowodnij, podając odpowiedni przykład, że Tango nawiązuje do wymienionych utworów. 2 p.
a) Wesele Wyspiańskiego – .........................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
b) Ferdydurke Gombrowicza – .....................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
Tango.indd 50 12.06.2014 11:20

Test A 51
6 Wymień trzy elementy groteski obecne w dramacie. Każdy z nich zilustruj odpowiednim 3 p.
przykładem z utworu.
I. .......................................................................................................................
..........................................................................................................................
II. ......................................................................................................................
..........................................................................................................................
III. .....................................................................................................................
..........................................................................................................................
7 Do jakiego nurtu teatralnego zalicza się Tango? Podaj dwa argumenty. 3 p.
nurt – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I. .......................................................................................................................
..........................................................................................................................
II. ......................................................................................................................
..........................................................................................................................
8 Uniwersalny charakter Tanga. Rozważ tę kwestię i uzasadnij swoje stanowisko w formie 6 p.

spójnej wypowiedzi argumentacyjnej.
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
Tango.indd 51 12.06.2014 11:20

52 Test B
....................................................................
imię i nazwisko
.............................. ...........................
Sprawdź, ile wiesz data klasa
1 Do podanych postaw dopisz imiona bohaterów. 1 p.
a) konformista i konserwatysta, podporządkowuje się silniejszemu – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
b) pragnie powrotu tradycyjnych wartości i porządku, nonkonformista – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
c) eksperymentator, artysta, apologeta sztuki i wolności – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2 Wypisz trzy różnice między Arturem a Konradem z III cz. Dziadów. 2 p.
I. .......................................................................................................................
..........................................................................................................................
II. ......................................................................................................................
..........................................................................................................................
III. .....................................................................................................................
..........................................................................................................................
3 Wyjaśnij, dlaczego Tango można nazwać parabolą społeczną. 2 p.
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
4 Co – w kontekście paraboli politycznej – oznacza tango na końcu dramatu? 1 p.
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
5 Udowodnij, podając odpowiedni przykład, że Tango nawiązuje do wymienionych utworów. 2 p.
a) III cz. Dziadów Mickiewicza – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
b) Hamlet Szekspira – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
Tango.indd 52 12.06.2014 11:20

Test B 53
6 Do jakiego nurtu teatralnego zalicza się Tango? Podaj dwa argumenty. 3 p.
nurt – .................................................................................................................
I. .......................................................................................................................
..........................................................................................................................
II. ......................................................................................................................
..........................................................................................................................
7 Wymień trzy elementy groteski obecne w dramacie. Każdy z nich zilustruj odpowiednim 3 p.
przykładem z utworu.
I. .......................................................................................................................
..........................................................................................................................
II. ......................................................................................................................
..........................................................................................................................
III. .....................................................................................................................
..........................................................................................................................
8 Uniwersalny charakter Tanga. Rozważ tę kwestię i uzasadnij swoje stanowisko w formie 6 p.

spójnej wypowiedzi argumentacyjnej.
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
Tango.indd 53 12.06.2014 11:20

54 Klucz do testu
Klucz do testu
Nr
Odpowiedź dla grupy A Odpowiedź dla grupy B Punktacja
zadania
1. a) Stomil a) Eugeniusz 1 p.
b) Eugeniusz b) Artur
c) Artur c) Stomil
2. • młodzi • żyją w odmiennych epokach 2 p. –
• zbuntowani przeciw zastanej • różni ich kontekst: Konrad chce wskazanie
rzeczywistości uratować ojczyznę, Artur – rodzinę trzech
• indywidualiści • Konrad chce obalić istniejący porządek/ elementów
• zniewoleni: Artur zniewolony wolnością, system, Artur pragnie przywrócić z klucza
Konrad jest więźniem politycznym porządek/system (1 p. – dwa
• osamotnieni: Konrad przebywa sam • Konrad buntuje się przeciwko Bogu, elementy)
w celi, Artur osamotniony w dążeniu do Artur – przeciwko rodzicom, a przede
zreformowania rodziny wszystkim ojcu jako głowie rodziny
• grzeszą pychą
• marzy im się rząd dusz
• chcą zbawić świat nawet wbrew niemu
samemu
• ponoszą klęskę: Konrad nie otrzymuje
odpowiedzi od Boga, mdleje, Artur zaś
zostaje zabity przez Edka
3. Tango na modelowym przykładzie rodziny Tango na przykładzie konfliktu pokoleń 2 p. – pełna
Stomilów ukazuje uniwersalny mechanizm w rodzinie Stomilów ukazuje uniwersalne odpowiedź
przejmowania władzy przez dyktatorów. mechanizmy rządzące społeczeństwem. (1 p. –
Mrożek przedstawia sytuację, kiedy Pokolenie zbuntowanych rewolucjonistów częściowa
na plecach inteligentów – pochopnie obala świat zbudowany przez ich odpowiedź)
flirtujących z dołami społecznymi czy rodziców, doprowadzając do kryzysu
przewracających ustalony porządek w imię kultury i relacji międzyludzkich. Po nich
różnych rewolucji, dochodzi do władzy zaś przychodzą następne pokolenia,
brutalna siła. Dramat ostrzega przed które buntują się przeciwko temu
biernością społeczeństwa, które niczego nowemu „lepszemu” światu. Mrożek
nieświadome przygotowuje miejsce krytykując kondycję społeczeństwa
dla władzy opartej na przemocy i samo ponowoczesnego, w którym nastąpił
w efekcie ulega zniewoleniu. rozkład tradycyjnych ról społecznych,
pokazuje, do czego prowadzi niczym
nieograniczona wolność.
4. Tango oznacza zwycięstwo kultury niskiej Tango oznacza przejęcie władzy przez 1 p.
nad wysoką, upadek etosu inteligenta, silniejszego, zniewolenie, wprowadzenie
kryzys kultury duchowej. władzy totalitarnej.
5. a) Wesele – finałowa symboliczna scena a) III cz. Dziadów – Konrad i Artur to 2 p. (1 p. –
somnambulicznego tańca, fascynacja zbuntowani idealiści, którzy pragną władzy poprawny
inteligencji ludem nad ludźmi przykład)
b) Ferdydurke – nowoczesność rodziny, b) Hamlet – Artur jest parodią postaci
narzucanie formy bohaterom Hamleta, cytaty (np. Eugenia pytająca
Artura: Dlaczego nie idziesz do klasztoru?)
6. • karykaturalność i przerysowanie postaci nurt: 3 p. (1 p. –
dramatu (np. niechlujny wygląd Stomila, • teatr absurdu każdy element
jego bierność wobec zdrady Eleonory) argumenty: z klucza)
• absurdalność sytuacji (np. system kar • Mrożek operuje parodią
stosowanych przez Artura wobec • punktem wyjścia jego utworu jest
członków rodziny) realistycznie zarysowana sytuacja
• przemieszanie komizmu z tragizmem potworniejąca w toku akcji
(np. scena śmierci Eugenii) dramatycznej
• mieszanie wyszukanego języka • działania bohaterów są pozbawione
z wulgarnym (np. dyskusje ideologiczne motywacji psychologicznej
Stomila z synem i język Edka) • postacie są groteskowe
Tango.indd 54 12.06.2014 11:20

Klucz do testu 55
7. nurt: • karykaturalność i przerysowanie postaci 3 p. (1 p.

• teatr absurdu dramatu (np. niechlujny wygląd Stomila, każdy element
argumenty: jego bierność wobec zdrady Eleonory) z klucza)
• Mrożek operuje parodią • absurdalność sytuacji (np. system kar
• punktem wyjścia jego utworu jest stosowanych przez Artura wobec
realistycznie zarysowana sytuacja członków rodziny)
potworniejąca w toku akcji • przemieszanie komizmu z tragizmem
dramatycznej (np. scena śmierci Eugenii)
• działania bohaterów są pozbawione • mieszanie wyszukanego języka
motywacji psychologicznej z wulgarnym (np. dyskusje ideologiczne
• postacie są groteskowe Stomila z synem i język Edka)
8. indywidualne wypowiedzi uczniów indywidualne wypowiedzi uczniów 6 p.
(4 p. podanie
argumentów
uzasa-
dniających
odpowiedź;
1 p.
kompozycja,
1 p. język,
styl i zapis)
suma punktów 20 p.
Tango.indd 55 12.06.2014 11:20

56 Bibliografia
Bibliografia
Literatura podmiotu
• Mrożek Sławomir, Tango [w:] tegoż, Wybór dramatów, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1987.
Literatura przedmiotu
• Błoński Jan, Przypadek Mrożka [w:] tegoż, Zmiana warty, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa
1961.
• Błoński Jan, Wszystkie sztuki Sławomira Mrożka, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2002.
• Chojka Joanna, Dramaturgia Sławomira Mrożka, Wydawnictwo Marek Rożak, Gdańsk 1994.
• Gębala Stanisław, Wśród szyderców i gdzie indziej, Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 1981.
• Goźliński Paweł, „Tango” w krajobrazie idei, „Dialog” 1998, nr 1.
• Gutkowska Barbara, O „Tangu” i „Emigrantach” Sławomira Mrożka, Wydawnictwo „Książnica”,
Katowice 1998.
• Horoch Dorota, Szydzenie z szydercy, czyli Mrożek wobec konwencji Gombrowicza, „Akcent” 1993, nr 4.
• Klimczak Dariusz Piotr, Tango śmierci: Sławomira Mrożka rzeczy ostateczne, Instytut Wydawniczy
„Maximum”, Kraków 2010.
• Kordys-Tomaszewska Marta, Sławomir Mrożek: „Tango”, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków 2010.
• Mrożek Sławomir, Baltazar. Autobiografia, Noir sur Blanc, Warszawa 2006.
• Niemczyńska Małgorzata I., Mrożek. Striptiz neurotyka, Wydawnictwo Agora SA, Warszawa 2013.
• Nyczek Tadeusz, Sławomir Mrożek „Tango” [w:] Dramat polski. Interpretacje. Część 2: po roku 1918,
pod red. Jana Ciechowicza i Zbigniewa Majchrowskiego, słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2001.
• Piwińska Marta, Mrożka dialektyka magiczna [w:] tejże, Legenda romantyczna i szydercy, Państwowy
Instytut Wydawniczy, Warszawa 1973.
• Stephan Halina, Mrożek, tłum. Joanna Zach-Błońska, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1996.
• Sugiera Małgorzata, Dramaturgia Sławomira Mrożka, Universitas, Kraków 1996.
• Tomala Stanisław, Sławomir Mrożek „Tango”, Jota, Warszawa 1991.
• Żakowski Jacek, Co dalej, panie Mrożek?, Iskry, Warszawa 1996.
Nabyta przez Ciebie publikacja jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy o przestrzeganie praw, jakie im przy-
sługują. Zawartość publikacji możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym, ale nie
umieszczaj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, to nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to
dzieło. Możesz skopiować część publikacji jedynie na własny użytek.
Szanujmy cudzą własność i prawo.
Więcej na www.legalnakultura.pl
© Copyright by Nowa Era Sp. z o.o. 2014

Warszawa 2014. ISBN 978-83-267-1891-5
Koordynacja prac: Katarzyna Wojciechowska.
Redakcja merytoryczna i językowa: Dominika Dmochowska, Katarzyna Wojciechowska, Agnieszka Wnuk.
Projekt okładki: Wojtek Urbanek, Maciej Galiński, Małgorzata Gregorczyk. Opracowanie graficzne: Wojtek Urbanek, Małgorzata
Gregorczyk, Paulina Tomaszewska. Fotoserwis: Magdalena Dzwonkowska. Realizacja projektu graficznego: Jarosław Naus.
Nowa Era Sp. z o.o., Aleje Jerozolimskie 146 D, 02-305 Warszawa
Wydawnictwo dołożyło wszelkich starań, aby odnaleźć posiadaczy praw autorskich do wszystkich utworów
zamieszczonych w publikacji. Pozostałe osoby prosimy o kontakt z Wydawnictwem.
Zdjęcie pochodzi z agencji Shutterstock.com/monticello (segregator).
Druk: Drukarnia MW, Świecie
Kontakt z wydawnictwem:
infolinia: 801 88 10 10 (z telefonów stacjonarnych)
58 721 48 00 (z telefonów komórkowych)
strona internetowa: www.nowaera.pl
e-mail: j.polski@nowaera.pl
Tango.indd 56 12.06.2014 11:20

Sławomir Mrożek Tango

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Sławomir Mrożek Tango

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Sprawdzian A 1

3. Klucz do sprawdzianu A i B s. 4 Test podsumowujący

3. Konflikt pokoleń w Tangu s. 22

5. Tango w oparach absurdu s. 37

2. Wesele u Mrożka s. 44 Materiały przygotowała

Tango.indd 1 12.06.2014 11:19

Czy znasz Tango ....................................................................

Sławomira Mrożka? ..............................

1 Odpowiedz, kim jest „partner z wąsikiem” występujący w pierwszej scenie aktu I. 1 p.

2 Opisz miejsce, w którym rozgrywa się akcja dramatu. 1 p.

3 Podaj, kim są dla siebie wymienione postacie. 2 p.

• Ala dla Artura – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4 Przedstaw, co pragnął zmienić Artur w otaczającym świecie. 1 p.

5 Eleonora pragnęła, aby jej jedyny syn został 1 p.

6 Napisz, do czego chciał doprowadzić Artur, aby zrealizować swój plan. 1 p.

7 Odpowiedz, który bohater był sojusznikiem Artura. 1 p.

8 Kto i w jaki sposób umarł w Tangu? 2 p.

Tango.indd 2 12.06.2014 11:19

Czy znasz Tango

Sławomira Mrożka? ..............................

1 Opisz miejsce, w którym rozgrywa się akcja dramatu. 1 p.

2 Odpowiedz, kim jest „partner z wąsikiem” występujący w pierwszej scenie aktu I. 1 p.

3 Podaj, kim są dla siebie wymienione postacie. 2 p.

• Artur dla Ali – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5 Stomil przeprowadzał eksperymenty 1 p.

6 Napisz, jakie wydarzenie miało być punktem kulminacyjnym planu Artura. 1 p.

7 Odpowiedz, który z członków rodziny wspierał Artura w jego planach. 1 p.

8 Kto i w jakich okolicznościach umarł w Tangu? 2 p.

Tango.indd 3 12.06.2014 11:19

Nr zadania Odpowiedź dla grupy A Odpowiedź dla grupy B Punktacja

1. „Partner z wąsikiem” to Edek. Akcja rozgrywa się w salonie, 1 p.

Tango.indd 4 12.06.2014 11:19

W świecie awangardowej rodziny

Tango.indd 5 12.06.2014 11:19

Propozycje odpowiedzi do karty pracy 1.

Akt Czas Miejsce

Propozycje odpowiedzi do karty pracy 2.

Tango.indd 6 12.06.2014 11:19

Tango.indd 7 12.06.2014 11:19

Tango.indd 8 12.06.2014 11:19

Tango.indd 9 12.06.2014 11:19

Okoliczności dramatu data klasa

Scharakteryzuj czas i przestrzeń w poszczególnych aktach Tanga Sławomira Mrożka.

Akt Czas Miejsce

Tango.indd 10 12.06.2014 11:19

Tropem bohaterów data klasa

1 Uzupełnij schemat informacjami o bohaterce dramatu Sławomira Mrożka.

Kim jest? Jak wygląda? Co myśli i mówi? Jak mówi?

Jak się zachowuje? W jaki sposób jest zaangażowana w konflikt?

Tango.indd 11 12.06.2014 11:19

2 Uzupełnij schemat informacjami o bohaterze dramatu Sławomira Mrożka.

Kim jest? Jak wygląda? Co myśli i mówi? Jak mówi?

Jak się zachowuje? W jaki sposób jest zaangażowany w konflikt?

Tango.indd 12 12.06.2014 11:19

3 Uzupełnij schemat informacjami o bohaterce dramatu Sławomira Mrożka.

Kim jest? Jak wygląda? Co myśli i mówi? Jak mówi?

Jak się zachowuje? W jaki sposób jest zaangażowana w konflikt?

Tango.indd 13 12.06.2014 11:19

4 Uzupełnij schemat informacjami o bohaterze dramatu Sławomira Mrożka.

Kim jest? Jak wygląda? Co myśli i mówi? Jak mówi?

Jak się zachowuje? W jaki sposób jest zaangażowany w konflikt?

Tango.indd 14 12.06.2014 11:19

5 Uzupełnij schemat informacjami o bohaterce dramatu Sławomira Mrożka.

Kim jest? Jak wygląda? Co myśli i mówi? Jak mówi?