Sprawdzian A 1

Adam Mickiewicz
Dziady cz. III

Spis treści
Sprawdzian ze znajomości lektury: Czytanie ze zrozumieniem
Czy znasz III cz. Dziadów?
1. Zbuntowany indywidualista s. 53
1. Sprawdzian A s. 2
2. Kim jest Konrad? s. 54
2. Sprawdzian B s. 4
Propozycje odpowiedzi s. 55
3. Klucz do sprawdzianu A i B s. 6
Projekt edukacyjny
Scenariusze lekcji z wykorzystaniem
metod aktywizujących Sceniczne wcielenia Konrada s. 56

1. III cz. Dziadów jako dramat historii s. 7 Notatki z lektury s. 57

2. „W sprawie uczniów wileńskich s. 14
było coś tajemniczego i mistycznego”. Test podsumowujący:
Opowieść o cierpieniu i przyjaźni Sprawdź, ile wiesz

3. Co się zdarzyło w celi Konrada? s. 17 1. Test A s. 59

4. Kto ocalił Konrada? s. 29 2. Test B s. 61

5. Mesjanizm w Widzeniu Księdza s. 32 3. Klucz do testu A i B s. 63

Piotra
Bibliografia s. 64
6. Podróż przez Rosję, czyli Ustęp s. 37
III cz. Dziadów
Wszystkie cytaty z III cz. Dziadów według wydania w opracowaniu
7. Przyjaciele Moskale s. 50 Janusza Skuczyńskiego w serii Biblioteki Narodowej, Wrocław 2012.

Materiały przygotowała
Małgorzata Chmiel
2 Sprawdzian A

....................................................................

Czy znasz ..............................

imię i nazwisko

...........................

III cz. Dziadów? data klasa

20 min

1 III cz. Dziadów nazywa się Dziadami drezdeńskimi, ponieważ 1 p.

A. zostały wydane w Dreźnie.

B. autor napisał je podczas swojego pobytu w Dreźnie.
C. Drezno odegrało szczególną rolę w biografii Mickiewicza.
D. akcja dramatu toczy się w Dreźnie.

2 Opisz sen Senatora. 1 p.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

3 Wymień trzech bohaterów dramatu będących postaciami historycznymi. 2 p.

•........................................................................................................................
•........................................................................................................................
•........................................................................................................................

4 Akcja III cz. Dziadów ma związek z 1 p.

A. powstaniem styczniowym.
B. procesem filomatów.
C. rozbiorem kraju.
D. koronacją cara Mikołaja I na króla Polski.

5 Zaznacz wydarzenia, o których nie wspomina się w III cz. Dziadów. 1 p.

spotkanie w celi więziennej

monolog bohatera na szczycie Mont Blanc
egzorcyzmy Księdza Piotra
bal u Senatora
przesłuchanie młodego Rollisona
rozmowa z ukochaną Laurą
spotkanie elity w salonie warszawskim
pakt z Mefistofelesem
obrzęd dziadów
 Sprawdzian A 3

6 Wymień dwa święta wyznaczające czas akcji w III cz. Dziadów. 1 p.

•........................................................................................................................
•........................................................................................................................

7 Dokończ zdanie. 1 p.

Głównymi bohaterami III cz. Dziadów są . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8 Na czym polegała symboliczna przemiana bohatera ukazana w Prologu? 2 p.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

9 III cz. Dziadów opowiada o relacjach Polaków z Rosjanami. Wskaż dwie sceny, w których autor 2 p.
przedstawił obraz Rosjan, i krótko scharakteryzuj ten wizerunek.

Sceny, w których Mickiewicz przedstawił obraz Rosjan Charakterystyka Rosjan

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

10 Zinterpretuj pojawiający się w dramacie symboliczny podział na lewą i prawą stronę. 1 p.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................
4 Sprawdzian B

....................................................................

Czy znasz ..............................

imię i nazwisko

...........................

III cz. Dziadów? data klasa

20 min

1 Napisz, dlaczego III cz. Dziadów określa się mianem „drezdeńskich”. 1 p.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

2 Ewa w scenie IV (Dom wiejski pode Lwowem) śni o 1 p.

A. spotkaniu z ukochanym.
B. niezwykłych kwiatach.
C. nieżyjącej matce.
D. walce młodzieży za ojczyznę.

3 Wśród wymienionych bohaterów dramatu wskaż trzy osoby niebędące postaciami historycznymi. 2 p.

Tomasz, Mikołaj Nowosilcow, Konrad, Frejend, Guślarz,

Żegota, Ksiądz Piotr, Bajkow, Pelikan, Doktor

4 Z jakim faktem historycznym wiąże się akcja III cz. Dziadów? 1 p.

..........................................................................................................................

5 Zaznacz wydarzenia, o których mowa w III cz. Dziadów. 1 p.

monolog bohatera na szczycie Mont Blanc

bal u Senatora
rozmowa z ukochaną Laurą
spotkanie elity w salonie warszawskim
koncert na cymbałach
wizyta u papieża
pakt z Mefistofelesem
polowanie na niedźwiedzia
obrzęd dziadów

6 W jaki sposób w Dziadach cz. III wyznaczono czas akcji? 1 p.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................
 Sprawdzian B 5

7 Głównymi bohaterami III cz. Dziadów są 1 p.

A. Guślarz i Konrad.
B. Ksiądz Piotr i Wysocki.
C. Konrad i Ksiądz Piotr.
D. Nowosilcow i Konrad.

8 Co wydarzyło się w scenie zwanej Prologiem? 2 p.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

9 Napisz, co jest tematem Ustępu z III cz. Dziadów i jaką wiedzę o Rosjanach zawiera ta część 2 p.
utworu.

Temat Ustępu Wiedza o Rosjanach

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

10 Wyjaśnij, co symbolizują pojawiające się kilkakrotnie w dramacie „duchy z prawej i lewej strony”. 1 p.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................
6 Klucz do sprawdzianu

Klucz do sprawdzianu
Nr
Odpowiedź dla grupy A Odpowiedź dla grupy B Punktacja
zadania
1. B. Mickiewicz stworzył je podczas 1 p.
pobytu w Dreźnie.
2. Senator śni o tym, że otrzymał pismo urzędowe B. 1 p.
od cara, w którym władca nadaje mu tytuł książęcy.
Nowosilcow jest szczęśliwy, dumny, pragnie,
aby ta chwila trwała wiecznie. Idzie korytarzem
w stronę tronu cesarza. Ludzie patrzą na senatora
z nienawiścią, słychać szepty: Senator w łasce.
Nagle sytuacja się odmienia – wchodzi car i spogląda
na Nowosilcowa nieprzychylnym wzrokiem. Wokół
bohatera snu słychać docinki, szyderstwa, których
adresat czuje się coraz bardziej osamotniony.
Przytłaczają go dźwięki, które porównuje
do odgłosów groźnej puszczy: świszczą jak puszczyki,
skrzeczą jak grzechotniki. Senator przeżywa ten sen
całym sobą – ciężko oddycha, gestykuluje, obraca się
w łożu, aż w końcu z niego spada.
3. Jan Sobolewski, Cyprian Daszkiewicz, Feliks Konrad, Guślarz, Ksiądz Piotr 2 p.
Kółakowski, Adolf Januszkiewicz, Tomasz Zan, (1 p. za
Piotr Wysocki, N*** (Ludwik Nabielak), Mikołaj podanie
Nowosilcow, Doktor (August Bécu) itd. dwóch
postaci)
4. B. Z procesem filomatów. 1 p.
5. • monolog bohatera na szczycie Mont Blanc • bal u Senatora 1 p.
• rozmowa z ukochaną Laurą • spotkanie elity w salonie
• pakt z Mefistofelesem warszawskim
• obrzęd dziadów
6. Zaduszki/Święto Zmarłych, Boże Narodzenie, Za pomocą odwołań do wydarzeń 1 p.
Wielkanoc sakralnych.
7. Konrad i Ksiądz Piotr C. 1 p.
8. Przemianę bohatera ma symbolizować zmiana W Prologu bohater, uwięziony 2 p.
imienia – z Gustawa na Konrada. Bohater oświadcza, student, przechodzi przemianę – (1 p. za
że umarł Gustaw, romantyczny kochanek, który z Gustawa staje się Konradem. niepełne
popełnił samobójstwo z miłości do kobiety, Umieszcza na ścianie celi nagrobny wyjaśnienie)
a narodził się Konrad – bojownik poświęcający napis, głoszący śmierć Gustawa
życie walce o wolność ojczyzny wzorem Konrada i narodziny Konrada. W ten sposób
Wallenroda. symbolicznie przybiera nową
postawę wobec świata – miłość
do kobiety zastępuje miłością
do ojczyzny.
9. • sceny, w których Mickiewicz przedstawił obraz • temat Ustępu, np. relacja 2 p.
Rosjan, np. Sen Senatora, Bal u Senatora, Ustęp z podróży Konrada (pielgrzyma) (1 p. za
• charakterystyka Rosjan, np.: uciemiężony prosty do Rosji uzupeł-
naród, obawiający się carskich szpiegów, posłuszni • wiedza o Rosjanach, np.: prości nienie jednej
carowi z obawy przed utratą życia, jako nację ludzie żyją w strachu i ciągłej kolumny)
trudno ją jednoznacznie ocenić obawie o własne życie; jednostki
które odważą się sprzeciwić
carowi, zostają zesłane na Sybir
lub uwięzione; społeczeństwo
trudne do jednoznacznej oceny
10. np. np. 1 p.
podział na dobro i zło siły dobra i zła

Scenariusz
z wykorzystaniem
dyskusji
III cz. Dziadów jako dramat historii
Cele lekcji
• uczeń potrafi: wyjaśnić, kim były postacie, któ-
rym Mickiewicz dedykował utwór; przedstawić
tło historyczne na podstawie lektury przedmowy
do dzieła; określić czas, miejsce akcji oraz naj-
ważniejsze wydarzenia i  umieścić te informacje
na schemacie; scharakteryzować budowę tekstu
i  użyte w  nim formy podawcze; wskazać cechy
dramatu romantycznego obecne w  III cz. Dzia-
dów i uzasadnić jego nowatorstwo wobec ówcze-
snej tradycji literackiej; zgromadzić argumenty
do dyskusji nad rolą literatury w utrwalaniu pamię-
ci historycznej, zestawić cechy typów dramatu
Metody nauczania
• aktywizująca – dyskusja; praca z tekstem, praca
w grupach
Środki dydaktyczne
• podręcznik (s. 45), III cz. Dziadów Adama Mic-
kiewicza, karty pracy 1. i 2.
Przebieg lekcji
Faza wprowadzająca
Nauczyciel informuje uczniów o  okolicznościach
powstania Dziadów drezdeńskich (poeta napisał je
wiosną 1832 r. w Dreźnie, dokąd przybył z Wielko-
polski po upadku powstania listopadowego; utwór
został wydany jesienią tego samego roku w Paryżu
wraz z IV tomem Poezyj). Uczestnicy zajęć przypo-
minają wydarzenia z biografii Mickiewicza mające
związek z losami ojczyzny, które wpłynęły na jego
twórczość (proces filomatów, uwięzienie w klaszto-
rze bazylianów i zesłanie w głąb Rosji, emigracja,
niewzięcie udziału w  powstaniu). Prowadzący za-
powiada, że podczas zajęć uczniowie zajmą się ba-
daniem genezy i  uwarunkowań historycznych III
cz. Dziadów.
Faza realizacyjna
1. Uczestnicy zajęć czytają dedykację oraz przed-
mowę utworu zamieszczone w  karcie pracy 1.
Nauczyciel wyjaśnia, kim były osoby, którym
Mickiewicz dedykował dramat (Jan Sobolew-
ski  – po ukończeniu Uniwersytetu Wileńskiego
nauczyciel gimnazjalny na Żmudzi, członek To-
warzystwa Filomatów i  Zgromadzenia Filare-
tów, podczas procesu nie załamał się w  trakcie
przesłuchań, wyrokiem carskim wcielony do
wojska do korpusu inżynierów i zesłany w głąb
Rosji, zmarł w 1829 r. w Archangielsku; Cyprian
Daszkiewicz – filareta, skazany na osiedlenie
w  Rosji, podczas pobytu w  Moskwie zaprzyjaź-
nił się z Mickiewiczem, zmarł w 1829 r.; Feliks
Scenariusz lekcji 7
45 min
Kółakowski – filareta, obdarzony talentem po-
etyckim, zesłaniec, zmarł w 1831 r. w Petersbur-
gu). Po usłyszeniu podstawowych informacji hi-
storycznoliterackich uczniowie wykonują w gru-
pach zadania umieszczone pod tekstem: określają
znaczenie tła historycznego dla utworu i  odnaj-
dują w  przedmowie zapowiedź mesjanistycznej
koncepcji Polski jako odkupicielki narodów. Po
upływie wyznaczonego czasu (ok. 20 min) przed-
stawiciele zespołów prezentują ustalenia, a pozo-
stali uczniowie uzupełniają swoje zapisy.
2. Nauczyciel prosi młodzież, aby określiła czas
i miejsce poszczególnych scen dramatu oraz wy-
mieniła opisane w  nich wydarzenia. Uczniowie
wyszukują w  tekście Dziadów odpowiednie in-
formacje i  wpisują je do schematu (karta pracy
2.). Pracują indywidualnie lub w  niewielkich
grupach. Na zakończenie zadania ochotnicy od-
czytują sporządzone przez siebie notatki. Pro-
wadzący poleca sformułować ogólną charakte-
rystykę świata przedstawionego dramatu (np.
wydarzenia są od siebie oddalone – rozgrywają
się w  różnych miejscach, pomiędzy nimi poja-
wiają się wyraźne odstępy czasowe, każda scena
to osobny wątek; w utworze przenikają się dwa
światy – realny i  metafizyczny, do którego bo-
haterowie mają dostęp poprzez marzenia senne
i widzenia; w scenach realistycznych widać rysy
historyczne, takie jak autentyczne wydarzenia,
osoby, daty, i  poprzez osadzone w  konkretnym
czasie odwołania do wydarzeń sakralnych – świę-
ta dziadów, Bożego Narodzenia, Wielkanocy).
3. Uczniowie omawiają budowę tekstu (nieregu-
larna – poprzedzony prologiem jeden akt zawie-
rający dziewięć luźno połączonych ze sobą scen
oraz dodany na koniec ustęp – sześć wierszy
o  charakterze epickim; tytuł, numeracja części,
osoba głównego bohatera i  symboliczne święto
dziadów – ludowy obrzęd zaduszny, gdy zmarli
wychodzą z grobów i nawiedzają żywych – łączą
utwór z pozostałymi częściami dramatu).
Faza podsumowująca
Nauczyciel poleca uczniom przypomnieć wymogi
dramaturgii klasycznej (zasada dekorum; jedność
miejsca, czasu i  akcji; podporządkowanie wątków
wyraźnie zarysowanemu punktowi kulminacyjne-
mu; regularna i  zamknięta kompozycja utworu;
jednorodność stylistyczna). W  dalszej kolejności
uczniowie wskazują odstępstwa od tego kanonu we
wzorcowym dramacie romantycznym, jakim jest
III cz. Dziadów. W  ramach utrwalenia wiadomo-
ści młodzież zapoznaje się z opisem cech dramatu
romantycznego (podręcznik, s. 45) i podejmuje dys-
kusję na temat jego nowatorstwa w pierwszej poło-
wie XIX w.
8 Scenariusz lekcji

Praca domowa Zakres rozszerzony

Zakres podstawowy
Zgromadź argumenty do dyskusji dotyczącej roli
literatury w utrwalaniu pamięci o wydarzeniach
historycznych.
1. Opracuj graficzne zestawienie cech dramatów:
klasycznego, szekspirowskiego i romantycznego.
2. Na podstawie wybranej nowożytnej inscenizacji
Dziadów napisz, jak współcześni twórcy przed-
stawiają dramat romantyczny.

Propozycje odpowiedzi do karty pracy 1.

1. Mickiewicz odwołuje się do dwóch faktów historycznych: terroru, który trwa w Polsce od czasów rozbio-
rów i szczególnie zaostrzył się około roku 1822, pod panowaniem Aleksandra I, oraz procesu studentów
litewskich, uwięzionych przez senatora Nowosilcowa.
2. Polska od pół wieku była poddawana represjom ze strony zaborców. Za panowania cara Aleksandra I,
od 1822 r., polityka ta uległa znacznemu zaostrzeniu, w czym udział miał senator Nowosilcow, który ob-
rał sobie za cel całkowite wyniszczenie polskości. Rozpoczęło się planowe i systematyczne likwidowanie
wszelkich przejawów kultury narodowej, a Polska stała się jednym wielkim więzieniem. Terror dotyczył
zwłaszcza młodych pokoleń:
• znęcano się nad młodymi, aby utrwalić podległość kraju na wieki – odebrać narodowi nadzieję na od-
zyskanie wolności i zażegnać ewentualny bunt w zarodku;
• prześladowania dotknęły przede wszystkim warstwy wykształconej, najbardziej niebezpiecznej
z  punktu widzenia caratu – Nowosilcow kierujący aparatem represji skoncentrował się na ośrodku
uniwersyteckim, czyli Wilnie, i tępił wszelkie przejawy stowarzyszania się młodzieży szkolnej (procesy
studentów wileńskich za udział w towarzystwach naukowych);
• zlikwidowano na Litwie szereg szkół i  jednocześnie skazano ich uczniów na deklasację – zakazano
nauki w innych placówkach, zarówno publicznych, jak i prywatnych, zamknięto przed nimi możliwość
pełnienia jakichkolwiek funkcji obywatelskich czy też pracy w urzędach, co oznaczało śmierć cywilną;
• uwięziono setki studentów i poddano procesom w trybie wojennym – bez możliwości obrony, nie przed-
stawiając nawet winy;
• zesłano wielu uczniów (z najlepszych rodzin litewskich) i nauczycieli na Sybir na ciężkie roboty bądź
w głąb Rosji.
3. Utwór ma być rzetelnym świadectwem prawdziwych wydarzeń, wiernie dokumentować prześladowania
młodzieży polskiej na Litwie, stanowić pamiątkę dla reszty narodu. Nie służy podsycaniu nienawiści
wobec zaborcy, ponieważ ta i tak jest wystarczająco silna, nie ma też na celu budzenia litości dla pol-
skiego narodu, jako że Europa pozostaje obojętna na cierpienia Polaków i autor nie wierzy, by coś mogło
poruszyć jej sumienie. Poeta widzi też wymiar mistyczny opisywanych zdarzeń przejawiający się w posta-
wie cierpiących. Z chrześcijańską pokorą przyjmują spotykające ich cierpienia, pozostają lojalni i wierni
wobec siebie, nie uciekają się do przemocy. Postawa ofiar przypomina dobroć umierającego męczeńską
śmiercią Chrystusa i nadaje ich katordze charakter religijny.
4. • okrucieństwa tyranów, jakich nie było od czasów prześladowania chrześcijaństwa – Polacy wpisują się
w szereg męczenników za wiarę
• królowie mają przeczucie Herodowe – władcy państw zaborczych przeczuwają, że niebawem pojawi się
ktoś, kto zmieni dotychczasowy porządek świata i obali ich tyranię
• dzieje męczeńskiej Polski – Polacy jako naród cierpią w imię wyższych celów
• charakter mistyczny, łagodny, ale niezachwiany Tomasza Zana, naczelnika młodzieży, braterska zgoda
i  miłość młodych więźniów – prześladowani zachowują czystość moralną pierwszych chrześcijan: są
łagodni, nie podejmują walki, cierpią w pokorze, lojalni względem siebie
• kara Boża sięgająca prześladowców – złe wypadki spotykające zaborców są karą wymierzoną przez
Boga, dowodem na to, że Bóg wspiera Polaków i stoi po ich stronie
• niedołężne niewiasty Jeruzalem, córki Jerozolimskie – nawiązanie do drogi krzyżowej, gdy Chrystus
zwrócił się do lamentujących nad nim kobiet: „Córki jerozolimskie, nie płaczcie nade Mną; płaczcie
raczej nad sobą i nad waszymi dziećmi!”; w Dziadach symbolizują one narody europejskie, które stać
jedynie na zewnętrzne oznaki wzruszenia, a  nie robią niczego, aby pomóc Polakom; to one zostaną
potępione w ostatecznym rozrachunku
• Chrystus Zbawiciel – cierpienia narodu polskiego niczym męka Chrystusa mają większy, dziejowy sens;
historię Polski należy rozpatrywać w kategoriach moralnych
 Scenariusz lekcji 9

Propozycje odpowiedzi do karty pracy 2.

Scena Czas Miejsce Zdarzenia Formy wypowiedzi

prolog 1 listopada Wilno, ul. w celi śpi Więzień, nad którym czuwa monolog, dialogi
1823 r. Ostrobramska, Anioł Stróż; bohater budzi się nad
klasztor rankiem i zapada na przemian w drzemkę
Bazylianów i niespokojny sen; docierają do niego
przekształcony głosy Anioła i Duchów Nocnych;
w więzienie, mianuje się wieszczem i deklaruje, że
cela więzienna nie przyjmie wolności od Rosjan, gdy
Konrada ojczyzna pogrążona w niewoli; przechodzi
przemianę – pisze na ścianie: umarł Gustaw,
narodził się Konrad
I północ, Wigilia Wilno, klasztor do celi Konrada schodzą się pozostali dialogi, monolog
Bożego Bazylianów, cela więźniowie; opowiadają swoje losy (opowiadanie), pieśni,
Narodzenia Konrada i historie prześladowań (m.in. Żegota, bajka
Frejend), Tomasz – więzień o najdłuższym
stażu – wyjaśnia, że próby obrony są
bezcelowe, ponieważ procesy kierowane
przez Nowosilcowa urągają zasadom
sprawiedliwości; Jan Sobolewski opowiada
o kolejnych wywózkach; bajka Żegoty
o diable i zbożu; bluźniercza pieśń
Jankowskiego i reakcja Kaprala; „pieśń
wampiryczna” Konrada o zemście
II noc, Wigilia Wilno, cela Wielka Improwizacja – samotny w celi monolog
Bożego Konrada Konrad wygłasza bluźnierczy monolog,
Narodzenia w którym porównuje się – jako poeta – do
Stwórcy; żąda od Boga w imię ratowania
ojczyzny rządu dusz; odmawia Mu miłości
do ludzi; najgorsze bluźnierstwo –
porównanie Boga do cara – wypowiada
za niego diabeł, Konrad pada wówczas
zemdlony
III noc, Wigilia Wilno, cela wezwany przez Kaprala bernardyński dialogi, pieśń
Bożego Konrada Ksiądz Piotr przybywa do nieprzytomnego
Narodzenia bohatera i odprawia nad nim egzorcyzmy;
pyta złego Ducha o losy innego więźnia,
któremu diabeł przepowiada śmierć; gdy
Konrad zasypia, Ksiądz pada krzyżem
i przy wtórze Chóru Aniołów modli się
o jego duszę
IV po północy, wiejska rozmowa dwóch sióstr: Ewy i Marceliny – dialogi, monolog
czas bliżej posiadłość Ewa nie kładzie się jeszcze spać, bo chce
nieokreślony pod Lwowem, się pomodlić za zbiega z cesarskiego
sypialnia więzienia; Widzenie Ewy, w którym
dziewczynie ukazuje się Matka Boska
z Dzieciątkiem Jezus w kwiatach
V Wielkanoc Wilno, cela Widzenie Księdza Piotra – duchowny monolog
Księdza Piotra zaczyna modlitwę słowami: Panie!
Czymże ja jestem przed Twoim obliczem? – /
Prochem i niczem; ma proroczą wizję
Polski jako Chrystusa, który cierpi za inne
narody, ale ostatecznie odrodzi się za
sprawą tajemniczego bohatera o imieniu
czterdzieści i cztery
10 Scenariusz lekcji

VI prawdopodob- Wilno, sypialnia diabły kłócą się o duszę Senatora; dialogi, monolog
nie noc Senatora Widzenie Senatora – Nowosilcow ma
(Nowosilcowa) koszmarny sen, że początkowo zyskał
przychylność władcy i otrzymał tytuł
książęcy, a następnie utracił łaski cara i cały
dwór się od niego odwrócił; spada z łóżka
VII nieokreślony Warszawa, salonowe towarzystwo krytykuje wydany dialogi, opowiadanie
salon (prawdo- niedawno bal; damy ubolewają, że
podobnie Nowosilcow, świetny organizator takich
w warszawskim przyjęć, opuścił stolicę; tematem rozmowy
pałacu hrabiego staje się literatura; opowieść Adolfa
Wincentego o torturowanym Cichowskim;
Krasińskiego) rozmowa o stosunku Polaków do literatury
i ich charakterze narodowym: Nasz naród
jak lawa, / Z wierzchu zimna i twarda,
sucha i plugawa, lecz wewnętrznego ognia
sto lat nie wyziębi; / Plwajmy na tę skorupę
i zstąpmy do głębi
VIII po południu, Wilno, pałac Nowosilcow skarży się Szambelanowi, scena śpiewana,
po obiedzie Senatora że męczy go Wilno ze swoją patriotyczną dialogi, przypowieści
atmosferą; gdy Lokaj zapowiada przyjście
kupca upominającego się o swój dług,
Senator każe uwięzić jego syna; obecni
rozmawiają o śledztwie w środowisku
studentów; do pałacu usiłuje się dostać
matka pobitego studenta Rollisona; Senator
udaje współczucie i jednocześnie wydaje
rozkaz aresztowania kobiety; Nowosilcow
grozi Księdzu Piotrowi, a ten przepowiada
nagłą śmierć Doktora i Bajkowa; Doktor
zdradza przed Nowosilcowem, że ma
dowody na udział Adama Czartoryskiego
w spisku przeciw caratowi; rozpoczyna
się bal (do muzyki z Don Juana) przerwany
przybyciem Rollisonowej zrozpaczonej
wieścią o wypadku syna; Doktor ginie od
uderzenia pioruna; Senator puszcza wolno
Księdza Piotra, zaniepokojony spełnieniem
się jego przepowiedni; Ksiądz spotyka
prowadzonego na przesłuchanie Konrada
IX noc dziadów, przy cmentarnej rozmowa Guślarza z Kobietą w żałobie – dialogi
1824 r. kaplicy Kobieta prosi go, aby przywołał ducha
mężczyzny, który przed laty zakrwawiony
pojawił się na jej weselu; Guślarz twierdzi
jednak, że człowiek ów żyje; pojawiają się
różne widma (wizja kary, która dosięgnie
Nowosilcowa; trup Bajkowa); obraz
Konrada cierpiącego za naród
 Karta pracy 1. 11

....................................................................

Realizm historyczny ..............................

imię i nazwisko

...........................

dramatu data klasa

Przeczytaj dedykację i przedmowę do III cz. Dziadów, a następnie wykonaj podane polecenia.

ŚWIĘTEJ PAMIĘCI

JANOWI SOBOLEWSKIEMU,
CYPRIANOWI DASZKIEWICZOWI,
FELIKSOWI KÓŁAKOWSKIEMU,

SPÓŁUCZNIOM, SPÓŁWIĘŹNIOM, SPÓŁWYGNAŃCOM;

ZA MIŁOŚĆ KU OJCZYŹNIE PRZEŚLADOWANYM,
Z TĘSKNOTY KU OJCZYŹNIE ZMARŁYM
W ARCHANGIELU, NA MOSKWIE, W PETERSBURGU,

NARODOWEJ SPRAWY

MĘCZENNIKOM
Poświęca Autor

Polska od pół wieku przedstawia widok z  jednej strony tak ciągłego, niezmordowanego i  niezbłaganego
okrucieństwa tyranów, z drugiej tak nieograniczonego poświęcenia się ludu i tak uporczywej wytrwałości,
jakich nie było przykładu od czasu prześladowania chrześcijaństwa. Zdaje się, że królowie mają przeczucie
Herodowe o zjawieniu się nowego światła na ziemi i o bliskim swoim upadku, a lud coraz mocniej wierzy
w swoje odrodzenie się i zmartwychwstanie.
Dzieje męczeńskiej Polski obejmują wiele pokoleń i niezliczone mnóstwo ofiar; krwawe sceny toczą się
po wszystkich stronach ziemi naszej i  po obcych krajach. – Poema, które dziś ogłaszamy, zawiera kilka
drobnych rysów tego ogromnego obrazu, kilka wypadków z czasu prześladowania podniesionego przez im-
peratora Aleksandra.
Około roku 1822 polityka imperatora Aleksandra, przeciwna wszelkiej wolności, zaczęła się wyjaśniać,
gruntować i pewny brać kierunek. Wtenczas podniesiono na cały ród polski prześladowanie powszechne,
które coraz stawało się gwałtowniejsze i krwawsze. Wystąpił na scenę pamiętny w naszych dziejach senator
Nowosilcow. On pierwszy instynktową i  zwierzęcą nienawiść rządu rosyjskiego ku Polakom wyrozumo-
wał jak zbawienną i polityczną, wziął ją za podstawę swoich działań, a za cel położył zniszczenie polskiej
narodowości. Wtenczas całą przestrzeń ziemi od Prosny aż do Dniepru i od Galicji do Bałtyckiego Morza
zamknięto i urządzono jako ogromne więzienie. Całą administracją nakręcono jako jedną wielką Polaków
torturę, której koło obracali carewicz Konstanty i senator Nowosilcow.
Systematyczny Nowosilcow wziął naprzód na męki dzieci i młodzież, aby nadzieje przyszłych pokoleń
w zarodzie samym wytępić. Założył główną kwaterę katostwa w Wilnie, w stolicy naukowej prowincji litew-
sko-ruskich. Były wówczas między młodzieżą uniwersytetu różne towarzystwa literackie, mające na celu
utrzymanie języka i narodowości polskiej. Kongresem Wiedeńskim i przywilejami imperatora zostawionej
Polakom. Towarzystwa te, widząc wzmagające się podejrzenia rządu, rozwiązały się wprzód jeszcze, nim
ukaz zabronił ich bytu. Ale Nowosilcow, chociaż w rok po rozwiązaniu się towarzystw przybył do Wilna,
udał przed imperatorem, że je znalazł działające; ich literackie zatrudnienia wystawił jako wyraźny bunt
przeciwko rządowi, uwięził kilkaset młodzieży i ustanowił pod swoim wpływem trybunały wojenne na są-
dzenie studentów. W tajemnej procedurze rosyjskiej oskarżeni nie mają sposobu bronienia się, bo często
nie wiedzą, o co ich powołano; bo zeznania nawet komisja według woli swojej jedne przyjmuje i w raporcie
umieszcza, drugie uchyla. Nowosilcow, z  władzą nieograniczoną od carewicza Konstantego zesłany, był
oskarżycielem, sędzią i katem.
Skasował kilka szkół w  Litwie, z  nakazem, aby młodzież do nich uczęszczającą uważano za cywilnie
umarłą, aby jej do żadnych posług obywatelskich, na żadne urzędy nie przyjmowano i aby jej nie dozwolono
ani w publicznych, ani w prywatnych zakładach kończyć nauk. Taki ukaz, zabraniający uczyć się, nie ma
przykładu w dziejach i jest oryginalnym rosyjskim wymysłem. Obok zamknienia szkół, skazano kilkudzie-
sięciu studentów do min sybirskich, do taczek, do garnizonów azjatyckich. W  liczbie ich byli małoletni,
12 Karta pracy 1.

należący do znakomitych rodzin litewskich. Dwudziestu kilku, już nauczycieli, już uczniów uniwersytetu,
wysłano na wieczne wygnanie w głąb Rosji jako podejrzanych o polską narodowość. Z tylu wygnańców jed-
nemu tylko dotąd udało się wydobyć się z Rosji.
Wszyscy pisarze, którzy uczynili wzmiankę o  prześladowaniu ówczesnym Litwy, zgadzają się na to, że
w sprawie uczniów wileńskich było coś mistycznego i tajemniczego. Charakter mistyczny, łagodny, ale nieza-
chwiany Tomasza Zana, naczelnika młodzieży, religijna rezygnacja, braterska zgoda i miłość młodych więź-
niów, kara Boża sięgająca widomie prześladowców, zostawiły głębokie wrażenie na umyśle tych, którzy byli
świadkami lub uczestnikami zdarzeń; a opisane zdają się przenosić czytelników w czasy dawne, czasy wiary
i cudów.
Kto zna dobrze ówczesne wypadki, da świadectwo autorowi, że sceny historyczne i charaktery osób działa-
jących skryślił sumiennie, nic nie dodając i nigdzie nie przesadzając. I po cóż by miał dodawać albo przesadzać;
czy dla ożywienia w sercu rodaków nienawiści ku wrogom? czy dla obudzenia litości w Europie? – Czymże
są wszystkie ówczesne okrucieństwa w porównaniu tego, co naród polski teraz cierpi i na co Europa teraz
obojętnie patrzy! Autor chciał tylko zachować narodowi wierną pamiątkę z historii litewskiej lat kilkunastu:
nie potrzebował ohydzać rodakom wrogów, których znają od wieków; a do litościwych narodów europejskich,
które płakały nad Polską jak niedołężne niewiasty Jeruzalemu nad Chrystusem, naród nasz przemawiać tylko
będzie słowami Zbawiciela: „Córki Jerozolimskie, nie płaczcie nade mną, ale nad samymi sobą”.
Adam Mickiewicz, Przedmowa [w:] tegoż, Dziady drezdeńskie, Wrocław 2012, s. 5–9.

1 Jakie zdarzenia historyczne przywołuje w przedmowie autor?

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

2 Scharakteryzuj politykę władz carskich w stosunku do Polaków.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

3 Poeta zapowiada, że utwór będzie miał dwa wymiary: mistyczny i historyczny. Co za tym przemawia?

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

4 Znajdź odwołania biblijne obecne w przedmowie i wyjaśnij ich sens. Przedstaw, jaką rolę Mickiewicz
przeznaczył Polsce.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................
 Karta pracy 2. 13

....................................................................
imię i nazwisko

.............................. ...........................

Sceny dramatu data klasa

Uzupełnij informacje o poszczególnych częściach Dziadów drezdeńskich.

Scena Czas Miejsce Zdarzenia Formy wypowiedzi

prolog
................ ................... .............................................. .......................

................ ................... .............................................. .......................

................ ................... .............................................. .......................

I
................ ................... .............................................. .......................

................ ................... .............................................. .......................

................ ................... .............................................. .......................

II
................ ................... .............................................. .......................

................ ................... .............................................. .......................

................ ................... .............................................. .......................

III
................ ................... .............................................. .......................

................ ................... .............................................. .......................

................ ................... .............................................. .......................

IV
................ ................... .............................................. .......................

................ ................... .............................................. .......................

................ ................... .............................................. .......................

V
................ ................... .............................................. .......................

................ ................... .............................................. .......................

................ ................... .............................................. .......................

VI
................ ................... .............................................. .......................

................ ................... .............................................. .......................

................ ................... .............................................. .......................

VII
................ ................... .............................................. .......................

................ ................... .............................................. .......................

................ ................... .............................................. .......................

VIII
................ ................... .............................................. .......................

................ ................... .............................................. .......................

................ ................... .............................................. .......................

IX
................ ................... .............................................. .......................

................ ................... .............................................. .......................

................ ................... .............................................. .......................

14 Scenariusz lekcji
Scenariusz
z wykorzystaniem
dramy
„W sprawie uczniów wileńskich było
coś tajemniczego i mistycznego”.
Opowieść o cierpieniu i przyjaźni
Cele lekcji
• uczeń potrafi: wyjaśnić mistyczny wymiar cier-
pienia młodzieży litewskiej; odszukać i wyselek-
cjonować odpowiednie informacje w  dramacie;
określić charakter fragmentów utworu mówią-
cych o uwięzieniu filomatów i filaretów; scharak-
teryzować opisaną w  Dziadach grupę młodych
patriotów; wyobrazić sobie i opisać sytuację osób
represjonowanych; wskazać współczesne przy-
kłady represji dotykających obywateli ze strony
władz i określić reakcje społeczności międzyna-
rodowej na te wydarzenia; zdefiniować pojęcie
martyrologia; stworzyć mapę myśli na temat
omawianego zagadnienia; przygotować prezen-
tację multimedialną obrazującą przykłady so-
lidarności i  bohaterstwa młodych ludzi walczą-
cych o wolność ojczyzny, zilustrować zagadnienie
za pomocą portfolio
Metody nauczania
• aktywizujące – drama, mapa myśli, portfolio;
praca indywidualna, praca z tekstem
Środki dydaktyczne
• III cz. Dziadów Adama Mickiewicza, karta pracy
Przebieg lekcji
Faza wprowadzająca
1. Nauczyciel prosi uczniów, aby przypomnieli,
z czego wynika – według przedmowy do utwo-
ru – mistyczny wymiar cierpień młodzieży li-
tewskiej. Przywołuje słowa Mickiewicza, że
opisane w  utworze zdarzenia „zdają się prze-
nosić czytelników w  czasy dawne, czasy wia-
ry i  cudów” (Mickiewicz zestawia wydarzenia
dziejące się na Litwie w 1. połowie XIX w. ze
zdarzeniami biblijnymi, przez co podkreśla mi-
styczny wymiar cierpień młodzieży – poniesio-
na przez nią ofiara odkupi Polskę i Europę).
2. Uczniowie szukają scen, w  których zostały za-
warte informacje na temat represjonowanej mło-
dzieży (I, VII i VIII), i określają charakter tych
fragmentów (realistyczne postacie, prawdopodo-
bieństwo wydarzeń, szczegółowe relacje).
3. Prowadzący podaje cel lekcji, którym będzie ana-
liza sposobu ukazania młodych studentów uwię-
zionych przez Nowosilcowa w klasztorze przero-
bionym na więzienie stanu (zbadanie ich reakcji
na ucisk oraz skutków działań zaborcy).
45 min
Faza realizacyjna
1. Uczniowie charakteryzują grupę polskich patrio-
tów będących ofiarami carskiego aparatu terroru
(np. młodzi, pełni zapału, chętni do działania, nie-
złomni, skłonni do poświęceń: „Został nam jeszcze
środek smutny – lecz jedyny: / Kilku z nas poświę-
cimy wrogom na ofiary”; empatyczni, wrażliwi,
a jednocześnie niezłomni).
2. Kolejnym etapem lekcji będzie odtworzenie – za
pomocą dramy – atmosfery opisanej w  scenie
więziennej. Wskazani uczniowie (lub ochotnicy)
wcielają się w role filaretów i filomatów uwięzio-
nych w  wileńskim klasztorze Bazylianów przy
Ostrej Bramie, którzy opowiadają dzieje swo-
jej niewoli. Drama ma formę wywiadu. Osoby
uczestniczące w ćwiczeniach (ochotnicy) siada-
ją w  kręgu i  odpowiadają na pytania reportera
przeprowadzającego z nimi wywiad. Dziennikarz
pyta, o co zostali oskarżeni, o zachowania władz
wobec aresztowanych, rodzaje tortur (fizycznych
i psychicznych), nastroje wśród skazańców, rela-
cje między nimi, wybitne postacie oraz ich losy
(np. Tomasz, Janczewski i Wasilewski z opowie-
ści Sobolewskiego, Cichowski). Pozostali ucznio-
wie robią notatki. Po upływie wyznaczonego
czasu (ok. 25 min) młodzież przedstawia swoje
wrażenia i uzupełnia kartę pracy.
3. Nauczyciel pyta, czy współcześnie można zaob-
serwować w świecie podobne działania władz
wobec narodu. Prosi o wymienienie tych wyda-
rzeń i określenie, jak reaguje na nie społeczność
międzynarodowa.
Faza podsumowująca
Uczniowie samodzielnie, na podstawie dotychcza-
sowych wniosków z lekcji, definiują pojęcie marty-
rologia. Skorygowane i uzupełnione przez nauczy-
ciela wyjaśnienie zapisują w  zeszytach (np. ‘cier-
pienie i męczeństwo narodu lub wyznawców danej
religii’).
Praca domowa
1. Odszukaj w dostępnych Ci źródłach różne przy-
kłady solidarności i  bohaterstwa młodych ludzi
walczących o  wolność ojczyzny. Przygotuj pre-
zentację PowerPoint ilustrującą to zagadnienie.
2. Opracuj portfolio dotyczące utworów literackich
różnych epok, których bohaterowie to ludzie
młodzi. Wykorzystaj lektury poznane w  szkole
podstawowej, gimnazjum i w szkole średniej.
 Scenariusz lekcji 15

Propozycje odpowiedzi do karty pracy

prześladowania osłabienie Polaków poprzez

bez powodu zniszczenie młodzieży
przyczyny zaostrzenia terroru
chęć powrócenia podporządkowanie
Nowosilcowa do łask cara Polaków carowi na zawsze

niepodawanie zarzutów
rodzaje represji
głodzenie śledztwo utrzymywane
w tajemnicy
zakucie w łańcuchy
trudności w kontaktach
bicie z rodziną
podawanie opium fizyczne psychiczne brak możliwości obrony
zatrute potrawy fałszowanie zeznań
łaskotanie przedłużanie aresztu
bez wyroku
przetrzymywanie
w ciemności zastraszanie
brak snu manipulacja

skutki
zmiany w wyglądzie skłonności samobójcze

utrata zdrowia załamanie nerwowe

wyniszczenie organizmu fizyczne psychiczne utrata pamięci

przedwczesne starzenie się mania prześladowcza

postawy więźniów

gotowość poświęcenia podtrzymywanie szukanie otuchy w wierze uciekanie się do

wiary w zwycięstwo, i sensu w cierpieniu samobójstwa
serdeczność kolegów
16 Karta pracy

....................................................................

„Razem, młodzi ..............................

imię i nazwisko

...........................

przyjaciele!”1 data klasa

Uzupełnij mapę myśli ilustrującą losy młodych więźniów ukazanych w III cz. Dziadów.

............................. .............................

............................. .............................
przyczyny zaostrzenia terroru
............................. .............................

............................. .............................

............................. rodzaje represji .............................

............................. .............................

............................. .............................

............................. .............................

............................. fizyczne psychiczne .............................

............................. .............................

............................. .............................

............................. .............................

skutki

............................. .............................

............................. .............................

............................. fizyczne psychiczne .............................

............................. .............................

postawy więźniów

............................. ............................. ............................. .............................

............................. ............................. ............................. .............................

............................. ............................. ............................. .............................

............................. ............................. ............................. .............................

............................. ............................. ............................. .............................

............................. ............................. ............................. .............................

1
Cytat z Ody do młodości Adama Mickiewicza.

Scenariusz
z wykorzystaniem
pracy w grupach
Co się zdarzyło w celi Konrada?
Cele lekcji
• uczeń potrafi: zinterpretować przytoczone motto
i wyjaśnić, w jakim celu autor umieścił je w swo-
im utworze; określić, dlaczego to właśnie Konrad
mógłby pokonać tyranię; opisać swoje wrażenia
po wysłuchaniu pieśni; wyjaśnić „pogańskość”
„pieśni zemsty”; *określić związek między Kon-
radem Wallenrodem a  bohaterem III cz. Dzia-
dów; *omówić ewolucję ideologiczną Mickiewi-
cza dotyczącą zagadnienia zemsty; wytłumaczyć
znaczenie pojęcia improwizacja; odczytać sym-
bolikę zawartą w  Małej Improwizacji; zinter-
pretować Wielką Improwizację; wskazać, czego
Konrad dowiedział się o sobie i Bogu w scenie II
Dziadów
Metody nauczania
• aktywizująca – praca w grupach; praca z tekstem
Środki dydaktyczne
• podręcznik (s. 43–45), III cz. Dziadów Adama
Mickiewicza, karty pracy 1. i 2.
Przebieg lekcji
Faza wprowadzająca
1. Uczniowie zapoznają się z  mottem do Prologu –
wersetami z  Ewangelii według św. Mateusza.
Interpretują zacytowane fragmenty Biblii i wy-
jaśniają znaczenie ich użycia w kontekście dra-
matu (sygnalizują, że utwór będzie traktował
o niesłusznie oskarżonych ludziach, którzy cier-
pią niewinnie, wydani władzy przez pełnych hi-
pokryzji prześladowców, ale ich ofiara nie będzie
daremna; Mickiewicz podkreśla w  ten sposób
analogię między wyznawcami Chrystusa a  mę-
czennikami za wolność ojczyzny).
2. Nauczyciel poleca uczniom zastanowić się, który
bohater opisany w cz. III Dziadów mógłby poko-
nać carat i doprowadzić do odzyskania wolności
przez Polskę. Osoby udzielające odpowiedzi uza-
sadniają swój wybór (np. Konrad – jest postrze-
gany jako jednostka wybitna nawet przez swoich
towarzyszy: „O, my znamy Konrada [...] – Teraz
Feliks niemy, / Teraz, bracia, piosenkę lepszą po-
słyszemy”).
Faza realizacyjna
1. Uczniowie zapoznają się z  wykonaniem pieśni
Konrada – np. Artura Żmijewskiego z  filmu
Lawa w  reż. Tadeusza Konwickiego, muz. Zyg-
munta Koniecznego (fragment dostępny pod
adresem http://www.youtube.com/watch?v=L-
fvv52Q6TvA), a następnie dzielą się swoimi wra-
żeniami na temat nagrania.
Scenariusz lekcji 17
90 min
2. Nauczyciel poleca scharakteryzować okoliczno-
ści, w  których Konrad śpiewa „pieśń zemsty”
(więzienna cela; Wigilia Bożego Narodzenia;
młodzi więźniowie pod dozorem przychylnego
im Kaprala, Polaka przymusowo wcielonego do
rosyjskiej armii, gromadzą się w  celi głównego
bohatera, by uczcić święto; dzielą się wiadomo-
ściami z  miasta i  doświadczeniami; piją wino;
śpiewają pieśni; milkną, kiedy odzywa się Kon-
rad). Następnie uczniowie wykonują zadanie 1.
w karcie pracy 1. – analizują „pieśń wampirycz-
ną” pod względem kompozycji, słów kluczowych,
środków językowych, przywołanych obrazów, na-
stroju, reakcji słuchaczy oraz jej głównego prze-
słania. Zastanawiają się, dlaczego więźniowie
nazywają pieśń tyrtejską Konrada „pieśnią sza-
tańską”. Nauczyciel realizujący program w  za-
kresie rozszerzonym może zainicjować dyskusję
na temat problemu zemsty – kwestionującej za-
sadę moralną chrześcijańskiej miłości bliźnie-
go – w twórczości Adama Mickiewicza. Przypo-
mina postać Konrada Wallenroda i pyta uczniów
o  związek między tym bohaterem a  Konradem
z III cz. Dziadów, o to, czy można mówić o ewo-
lucji ideologicznej w  podejściu poety do zagad-
nienia zemsty, a jeśli tak – to na czym ta zmiana
polega. Może także zwrócić uwagę uczniom, że
elementem łączącym wszystkie części Dziadów
jest właśnie tematyka moralności.
3. Kolejna część zajęć dotyczy Małej Improwizacji –
końcowego fragmentu sceny I zaczynającego się
od słów: „Wznoszę się! lecę!...”. Uczniowie tłu-
maczą pojęcie improwizacja (podręcznik, zad. 1.,
s. 45) oraz szukają wyjaśnienia pojawiającej się
w tekście symboliki ptaków: orła i kruka (karta
pracy 1., zad. 2.).
4. Nauczyciel rozpoczyna rozmowę o Wielkiej Im-
prowizacji. Prosi uczniów, aby opisali, co wyda-
rzyło się w  celi Konrada po odejściu więźniów.
Uczniowie wskazują kluczowe – ich zdaniem  –
fragmenty tekstu i przedstawiają ich treść. Na-
stępnie przechodzą do interpretacji zagadnień
poruszonych w monologu. Nauczyciel dzieli kla-
sę na grupy. Każda z nich zajmie się wykonaniem
przydzielonego zadania z karty pracy 2. Zespoły
szukają w tekście cytatów pozwalających opraco-
wać następujące zagadnienia:
• grupa I  – stosunek głównego bohatera do
ludzkości (zad. 1.);
• grupa II – Konrad wieszczem (zad. 2.);
• grupa III – Konradowska wizja Boga (zad. 3.);
• grupa IV – żądania Konrada wypowiadane pod
adresem Boga (zad. 4.).
Po upływie wyznaczonego czasu przedstawiciele
zespołów prezentują wyniki ustaleń. Pozostali
uczestnicy zajęć uzupełniają zapisy w  swoich
18 Scenariusz lekcji

kartach pracy, następnie podsumowują rozważa- Faza podsumowująca

nia o Małej i Wielkiej Improwizacji. Charaktery-
zują obraz Konrada wyłaniający się z obu mono-
logów (twórca, wybitna jednostka, buntownik,
kieruje się uczuciem i intuicją, powodowany mi-
łością do ludzi, ale jest to miłość skażona złem –
w  Wielkiej Improwizacji Konrad kontynuuje
pieśń pogańską, kieruje nim pycha, narcyzm,
ludzi traktuje jak środek do celu – realizację uto-
pijnej wizji szczęśliwej ludzkości, która jednak
musiałaby się całkowicie podporządkować Kon-
radowi, jego sposób sprawowania władzy przy-
wodzi na myśl tyranię cara).
Uczniowie przypominają sobie mit o Prometeuszu
i porównują postawę Konrada z historią greckiego
tytana. Połowa klasy szuka podobieństw między
bohaterami, a druga część – różnic. Po zapoznaniu
się ze  wszystkimi odpowiedziami młodzież wspól-
nie formułuje wnioski.
Praca domowa
„Scharakteryzuj Konrada jako bohatera roman-
tycznego” (podręcznik, Po przeczytaniu całego
utworu, zad. 4., s. 47).

Propozycje odpowiedzi do karty pracy 1.

1.
Element analizy Odpowiedź

kompozycja i słowa Pieśń jest podzielona na cztery strofy zakończone refrenem. Dołączenie się chóru
kluczowe powoduje większe zaangażowanie emocji odbiorców, sprawia, że podmiot pieśni
z indywidualnego staje się zbiorowy. Powtarzające się słowa kluczowe to zemsta i Bóg,
zestawienie, które powinno się wykluczać – chrześcijański Bóg nakazuje miłować
swojego wroga, według religijnej moralności zemsta jest złem. Anafora tak na początku
refrenu podkreśla zamierzoną buntowniczość pieśni, Konrad jest świadomy nakazów
moralnych, a jednak wzywa do czynu choćby i mimo Boga.
środki językowe paralelizm składniowy (I jak upiór powstaje krwi głodna, / I krwi żąda; Póki z niej
nieśmiertelność wydusim, / Póki ona czuć będzie, gryźć będziem); anafora (Póki; Tak!);
personifikacja (Pieśń [...] jak upiór powstaje krwi głodna; / I krwi żąda; Pieśń mówi; Krew
poczuła – spod ziemi wygląda); porównanie (Pieśń [...] jak upiór powstaje krwi głodna)
przywołane obrazy • I strofa – złowroga wizja pieśni, która była już umarła, ale jak wampir, który poczuł
krew, wstaje z grobu i ponownie idzie zapolować na kolejne ofiary; nikt nie jest
w stanie jej powstrzymać, nawet Bóg
• II strofa – pieśń ma naturę wampira, który pijąc krew swych ofiar, zaraża je i czyni
podobnymi do siebie upiorami pragnącymi krwi (zemsty)
• III strofa – Konrad zapowiada, że wraz z zarażonymi rodakami zabije wroga, przy
czym mord ten będzie miał charakter rytualny (przypominający ukrzyżowanie)
• IV strofa – Konrad uznaje, że czyn ten sprowadzi na niego i rodaków wieczne
potępienie, ale w imię zemsty godzi się nawet zatracić swą duszę, ponieważ tylko tak
zniszczy ją we wrogu
nastrój ponury, posępny, przerażający, dramatyczny, podniosły, tajemniczy, niezwykły, budzący
grozę, mrożący krew w żyłach, wstrząsający
myśl przewodnia Pieśń wzywa do zemsty wbrew moralności chrześcijańskiej. Jest otwarcie bezbożna –
Konrad zapowiada, że zejdzie do piekieł wraz z pognębionym wrogiem, aby jego trup
już nigdy się nie odrodził. Idea zemsty jest niczym upiór – zaraża złem i oprócz życia
doczesnego odbiera także nieśmiertelne.
reakcja słuchaczy Współwięźniowie są zatrwożeni; gdy dociera do nich pogańskie przesłanie pieśni,
przestają śpiewać (Konradzie, stój, dla Boga, to jest pieśń pogańska; Jak on okropnie
patrzy – to jest pieśń szatańska).

2. subiektywne odpowiedzi uczniów


Propozycje odpowiedzi do karty pracy 2.
1.
Cytat
Samotność – cóż po ludziach [...]?
Gdzie człowiek, co z mej pieśni całą myśl wysłucha
Obejmie okiem wszystkie promienie jej ducha?
Nieszczęsny, kto dla ludzi głos i język trudzi
Wam, pieśni, ludzkie oczy, uszy niepotrzebne
Depcę was, wszyscy poeci,
Wszyscy mędrce i proroki
Których wielbił świat szeroki
Tylko ludzie skazitelni,
Marni, ale nieśmiertelni,
Nie służą mi, nie znają – nie znają nas obu,
Mnie i Ciebie;
Ja na nich szukam sposobu
Tę władzę, którą mam nad przyrodzeniem,
Chcę wywrzeć na ludzkie dusze,
Jak ptaki i jak gwiazdy rządzę mym skinieniem,
Tak bliźnich rozrządzać muszę.
Chcę [...] Rządzić jak Ty wszystkimi zawsze i tajemnie:
Co ja zechcę, niech wnet zgadną,
Spełnią, tym się uszczęśliwią,
A jeżeli się sprzeciwią,
Niechaj cierpią i przepadną.
Niech ludzie będą dla mnie jak myśli i słowa,
Z których, gdy zechcę, pieśni wiąże się budowa
Ja bym mój naród jak pieśń żywą stworzył,
I większe niżli Ty zrobiłbym dziwo,
Zanuciłbym pieśń szczęśliwą!
Daj mi rząd dusz! – Tak gardzę tą martwą budową,
którą gmin światem zowie
Ja chcę mieć władzę, jaką Ty posiadasz,
Ja chcę duszami władać, jak Ty nimi władasz.
Nie gardź mną, ja nie jeden, choć sam tu wzniesiony.
Jestem na ziemi sercem z wielkim ludem zbratan
Nazywam się Milijon – bo za milijony
kocham i cierpię katusze. [...]
Czuję całego cierpienia narodu
Jak matka czuje w łonie bole swego płodu.
Widzisz, żem pierwszy z ludzi i z aniołów tłumu
Wniosek
Konrad jest niezwykle skomplikowaną postacią. Z jednej strony cierpi w imię ludzkości, czuje się jej wyjątkowym
reprezentantem, zwłaszcza swoich rodaków, pragnie ich szczęścia, a jednocześnie gardzi ludźmi, podkreśla swoją
wyższość, żąda boskiego prawa decydowania o ludzkich losach. Sposób, w jaki Konrad pragnie władać ludźmi,
przypomina tyranię cara. Bohater grzeszy pychą. Chce działać w imieniu ogółu, ale preferuje walkę w samotności.
Scenariusz lekcji 19
Interpretacja
Ludzie są mu niepotrzebni; jest typowym bohaterem
romantycznym – samotnikiem.
Ludzie nie są w stanie docenić geniuszu poety.
Poezja nie potrzebuje odbiorcy, jest samoistna
i wartościowa sama w sobie.
Konrad gardzi dotychczasowymi dokonaniami ludzkości,
wynosi się ponad autorytety, nie imponują mu sławni
twórcy czy przywódcy duchowi, którzy cieszyli się
popularnością szerokich mas.
Konrad traktuje ludzi przedmiotowo. Nie potrafi do nich
dotrzeć, więc szuka sposobu.
Chciałby mieć wpływ na ludzkość, zawładnąć sercami
ludzi, być ich prawdziwym przywódcą.
Chciałby mieć władzę całkowitą, rządzić umysłami
i sercami ludzi, sterować pragnieniami ludzkimi, które
powinny pokrywać się z jego pragnieniami – a gdyby się
zbuntowali, życzy im zguby.
Ludzi traktuje jak materiał literacki do tworzenia swojej
poezji.
Ludzkość jest dla niego materią do ulepienia,
do ukształtowania, niczym „projekt”. Interesuje go
tylko z punktu widzenia twórcy, pod warunkiem,
że mógłby z nią poeksperymentować. W gruncie rzeczy
gardzi ludzkością.
Chciałby niepodzielnie rządzić ludzkością.
Stawia na piedestale rodaków i dowartościowuje się
tym, że należy do narodu polskiego.
Utożsamia się z Polakami, kocha cały naród;
twierdzi, że współodczuwa jego cierpienia.
Wynosi się ponad całą ludzkość.
20 Scenariusz lekcji

2.
Cytat Interpretacja

Samotność – cóż po ludziach, czym śpiewak dla ludzi? Poezja jest przyczyną samotności, wielkiego
Gdzie człowiek, co z mej pieśni całą myśl wysłucha wyobcowania Konrada. Poeta zawsze zostanie
niezrozumiany przez bliźnich, nikt w pełni nie ogarnie
wszystkich idei zawartych w jego utworach.
Język kłamie głosowi, a głos myślom kłamie; Słowa nie są w stanie wyrazić tego, co rzeczywiście
Myśl z duszy leci bystro, nim się w słowach złamie chciałby powiedzieć poeta. Myśli rodzące się w jego
umyśle ulegają zafałszowaniu, gdy zostają przełożone
na ludzki język.
Ile krwi tylko ludzie widzą w mojej twarzy, Ludzie nigdy nie dostrzegą głębi uczuć zawartych w jego
Tyle tylko z mych uczuć dostrzegą w mych pieśniach. poezji; widzą tylko to, co powierzchowne, naskórkowe.
Pieśni ma, tyś jest gwiazdą za granicą świata! Poezja Konrada należy do sfer wyższych, niedostępnych
I wzrok ziemski [...] z perspektywy ziemskiej.
Domyśla się, że to słońca,
Lecz ich nie zliczy, nie zmierzy.
Ty, Boże ty, naturo! dajcie posłuchanie. – Na poezji Konrada mogą się poznać jedynie wyższe byty
Godna to was muzyka i godne śpiewanie. od człowieka – sam Bóg i natura.
Ja, mistrz! Poeta jest wielkim kreatorem, niczym Stwórca panuje
Ja mistrz, wyciągam dłonie! [...] całkowicie nad swoim dziełem, jego władza i moc
To nagłym, to wolnym ruchem w tym względzie są nieograniczone.
Kręcę gwiazdy moim duchem;
Milijon tonów płynie; w tonów milijonie
Każdy ton ja dobyłem, wiem o każdym tonie;
Zgadzam je, dzielę i łączę,
I w tęcze, i w akordy, i we strofy plączę
Boga, natury godne takie pienie! Konrad stawia siebie – jako twórcę – na równi z Bogiem.
Pieśń to wielka, pieśń-tworzenie! Jego dzieło przetrwa wieki i unieśmiertelni autora.
Taka pieśń jest siła, dzielność,
Taka pieśń jest nieśmiertelność!
Ja czuję nieśmiertelność, nieśmiertelność tworzę,
Cóż Ty większego mogłeś zrobić – Boże?
Kocham was, me dzieci wieszcze! Konrad kocha swoje dzieło, każdy swój utwór traktuje
Myśli moje! gwiazdy moje jak własne umiłowane dziecko. Żywi do nich uczucia
Czucia moje! wichry moje! ojcowskie.
W pośrodku was jak ojciec wśród rodziny stoję,
Wy wszystkie moje!
Jam się twórcą urodził: Konrad bluźnierczo twierdzi, że jego zdolność tworzenia
Stamtąd przyszły siły moje, jest takiej samej proweniencji co moc Boga, który
Skąd do Ciebie przyszły Twoje, stworzył wszechświat.
Boś i Ty po nie nie chodził
[...] Tak gardzę tą martwą budową, Konrad do tej pory nie korzystał ze swojej mocy
Którą gmin światem zowie i przywykł ją chwalić, i talentu. Jest przekonany, że gdyby ich użył, zmieniłby
Żem nie próbował dotąd, czyli moje słowo świat.
Nie mogłoby jej wnet zwalić.
Lecz czuję w sobie, że gdybym mą wolę
Ścisnął, natężył i razem wyświecił,
Może bym sto gwiazd zgasił, a drugie sto wzniecił –
Wniosek

Poezja wynosi Konrada ponad wszystkich ludzi na ziemi. Ceną tego jest samotność, ale jednocześnie bohater jako
kreator jest równy Bogu. Jego dzieło – zupełnie wyjątkowe – unieśmiertelni go na wieki. Z drugiej strony Konrad
uważa, że zwykli ludzie nie zrozumieją tworzonej przez niego poezji, a jej jedynym godnym odbiorcą jest Bóg lub
natura.

3.
Cytat
Ja czuję nieśmiertelność, nieśmiertelność tworzę
Cóż Ty większego mogłeś zrobić – Boże?
I dojdę po promieniach uczucia – do Ciebie!
I zajrzę w uczucia Twoje,
O Ty! o którym mówią, że czujesz na niebie.
Jam się twórcą urodził:
Stamtąd przyszły siły moje,
Skąd do Ciebie przyszły Twoje,
Boś i Ty po nie nie chodził
Ja bym mój naród jak pieśń żywą stworzył,
I większe niżli Ty zrobiłbym dziwo,
Zanuciłbym pieśń szczęśliwą!
Ja najwyższy z czujących na ziemnym padole.
Nie spotkałem Cię dotąd – żeś Ty jest, zgaduję;
Niech Cię spotkam i niechaj Twą wyższość uczuję
Ja chcę mieć władzę, jaką Ty posiadasz,
Ja chcę duszami władać, jak Ty nimi władasz
Milczysz, milczysz!
Kłamca, kto Ciebie nazwał miłością,
Ty jesteś tylko mądrością. [...]
Ten tylko, kto się wrył w księgi,
W metal, w liczbę, w trupie ciało,
Temu się tylko udało
Przywłaszczyć część Twej potęgi.
Cierpię, szaleję – a Ty mądrze i wesoło
Zawsze rządzisz,
Zawsze sądzisz
I mówią, że Ty nie błądzisz!
Słuchaj, jeśli to prawda, com z wiarą synowską
Słyszał, na ten świat przychodząc,
Że Ty kochasz
Wiedz, że uczucie spali, czego myśl nie złamie – [...]
Odezwij się – bo strzelę przeciw Twej naturze;
Jeśli je w gruzy nie zburzę,
To wstrząsnę całym państw Twoich obszarem;
Bo wystrzelę głos w całe obręby stworzenia,
Ten głos, który z pokoleń pójdzie w pokolenia:
Krzyknę, żeś Ty nie ojcem świata, ale...
Wniosek
Konrad oskarża Boga o bezduszność, brak serca, akceptowanie cierpień, które spadły na polski naród.
To wprawdzie Stwórca, ale daleki, ukryty przed człowiekiem. Jest mądrością, można przeniknąć jego tajemnicę
na drodze odkryć naukowych, badając zjawiska fizyczne i prawa rządzące światem, lecz prawdziwa wielkość Boga
objawiłaby się wówczas, gdyby ukazał swoją miłość do człowieka. Bóg jednak pozostaje obojętny na wołanie
Konrada.
Scenariusz lekcji 21
Interpretacja
Wielkość Boga wynika z tego, że Bóg jest Twórcą
ponadczasowego dzieła – ale jest nim również Konrad.
Konrad mocą swojej wrażliwości, potęgi duchowej
może zbliżyć się do Boga i go poznać, zweryfikować
prawdziwość przypisywanych mu atrybutów (miłości,
współczucia, dobra).
Moc Boga wynika z jego natury, Bóg nie musiał
zdobywać jej w żaden sposób, właściwie nie jest jego
zasługą. Podobnie jest z Konradem – otrzymał swój dar
samoistnie.
Konrad zarzuca Bogu, że dzieło, które stworzył – świat –
jest niedoskonałe, ponieważ ludzie nie są szczęśliwi.
Konrad rzuca wyzwanie Bogu – mimo że, jak twierdzi,
jest człowiekiem najbardziej predestynowanym
do poznania Boga dzięki nieprzeciętnie rozwiniętej
duchowości – właściwie nigdy go nie spotkał, istnienie
Boga jest jedynie domniemaniem. Co więcej, Konrad
twierdzi, że dotychczas nie miał okazji doświadczyć
wielkości Boga.
Bóg posiada władzę niedostępną człowiekowi, nie tylko
w sferze materii, lecz także ducha. Konrad pragnie takiej
samej władzy.
Bóg jest głuchy na wołania człowieka; nie daje się
poznać.
Konrad pomawia Boga, że jest jedynie mądrością,
a w ustach romantyka to ciężkie oskarżenie. Tajemnice
boskie wystarczy zgłębić poprzez poznanie naukowe,
badając zjawiska fizyczne, świat materialny. Prawdziwą
wielkość Bóg okazałby wówczas, gdyby był – jak
twierdzą wyznawcy religii – miłością.
Konrad cierpi wraz z całym umęczonym narodem,
a Bóg, niewzruszony władca, pozostaje na te cierpienia
całkowicie obojętny. Bohater czyni z tego zarzut
i ironizuje na temat nieomylności Boga w tym kontekście.
Jeśli Bóg faktycznie jest dobrocią i miłością, powinien
wysłuchać człowieka cierpiącego jak Konrad. Jednak
poeta otwarcie wątpi w zdolność Boga do miłości.
Konrad jest bliski oskarżenia Boga o to, że milcząc
wobec ludzkiego cierpienia, nie jest lepszy
od najgorszego z tyranów – prześladującego Polskę cara.
22 Scenariusz lekcji

4.
Cytat Interpretacja

Ty Boże, ty naturo! dajcie posłuchanie. –
Godna to was muzyka i godne śpiewanie.
Patrz, jak te myśli dobywam sam z siebie
Jeśli mnie nad duszami równą władzę nadasz,
Ja bym mój naród jak pieśń żywą stworzył,
I większe niżli Ty zrobiłbym dziwo,
Zanuciłbym pieśń szczęśliwą!
Daj mi rząd dusz!
Niech Cię spotkam i niechaj Twą wyższość uczuję
Ja chcę władzy, daj mi ją lub wskaż do niej drogę; [...]
Ja chcę mieć władzę, jaką Ty posiadasz,
Ja chcę duszami władać, jak Ty nimi władasz.
Nie gardź mną
Zaklinam, daj mi władzę – jedna część jej licha,
Część tego, co na ziemi osiągnęła pycha,
Z tą jedną cząstką ileż ja bym szczęścia stworzył!
Wiedz, że uczucie spali, czego myśl nie złamie
Odezwij się – bo strzelę przeciw Twej naturze
Wniosek
Ludzie nie są dobrymi odbiorcami poezji Konrada,
ponieważ jej nie rozumieją. Dlatego Konrad zwraca się
do natury i Boga, aby go wysłuchały. One tylko mogą
docenić jego boski geniusz.
Tutaj – odwrotnie niż w Biblii – to człowiek jest stwórcą
(tworzy coś z niczego), a rolą Boga jest obserwować.
Konrad pragnie podziwu ze strony Najwyższego.
Mimo że jest artystą kreatorem, to jednak o pomoc
zwraca się do tego, który ma większą moc.
Konrad pragnie kształtować w swych rękach materię
ludzką niczym słowa, z których tworzy poezję.
Twierdzi, że kocha naród, pragnie jego szczęścia
i dlatego żąda od Boga władzy nad ludźmi. Mając
ją, zrobi więcej niż Bóg, który tylko stworzył świat
i człowieka. Konrad twierdzi, że mógłby uczynić
ludzkość szczęśliwą.
Konrad żąda spotkania z Bogiem, poznania go. Wyzywa
go niejako na pojedynek. Chce, aby Bóg udowodnił mu
swą wyższość i to, że w ogóle istnieje.
Pycha Konrada sprawia, że bohater pożąda władzy
boskiej. Chce zawładnąć duszami ludzi, pragnie władzy
metafizycznej, większej niż władza ziemska.
Milczenie Boga interpretuje jako wyraz pogardy. Stwórca
objawił się nawet Szatanowi, aby się z nim zmierzyć,
a człowiekowi nie chce się ukazać.
Konrad ponownie żąda władzy i motywuje to żądanie
chęcią uszczęśliwienia ludzkości.
Konrad manifestuje wiarę romantyków w prymat
uczucia nad mocą działania myśli ludzkiej.
To ostatnie dramatyczne wezwania Konrada do Boga,
aby mu się objawił. Bohater posuwa się do groźby.

Konrad uważa, że niezwykła poezja, którą tworzy, wynosi go ponad całą ludzkość i predestynuje do tego, aby
objawił mu się sam Bóg. Żąda od niego, by ukazując się, udowodnił swoje istnienie. Konrad domaga się władzy
nad ludźmi, dla ich własnego dobra, jak twierdzi. Uważa, że jest w stanie przewyższyć Boga w dziele stworzenia –
utrzymuje, że może zrobić więcej od niego, dzięki swej miłości jest w stanie uczynić ludzkość szczęśliwą. Niestety,
postawa, którą przyjął bohater, nie ułatwi mu zdobycia tego, czego pragnie.
 Karta pracy 1. 23

....................................................................
imię i nazwisko

.............................. ...........................

„Zemsta na wroga” data klasa

1 Przeczytaj „pieśń wampiryczną” Konrada, a następnie uzupełnij tabelę.

KONRAD Potem pójdziem, krew wroga wypijem,

(śpiewa)
Pieśń ma była już w grobie, już chłodna, –
Krew poczuła – spod ziemi wygląda –
I jak upiór powstaje krwi głodna,
I krwi żąda, krwi żąda, krwi żąda.
Tak! zemsta, zemsta, zemsta na wroga,
Z Bogiem i choćby mimo Boga!
(Chór powtarza)
I Pieśń mówi: ja pójdę wieczorem,
Naprzód braci rodaków gryźć muszę,
Komu tylko zapuszczę kły w duszę,
Ten jak ja musi zostać upiorem.
Tak! zemsta, zemsta, etc. etc.
Ciało jego rozrąbiem toporem,
Ręce, nogi goździami przybijem,
By nie powstał i nie był upiorem.
Z duszą jego do piekła iść musim,
Wszyscy razem na duszy usiędziem,
Póki z niej nieśmiertelność wydusim,
Póki ona czuć będzie, gryźć będziem.
Tak! zemsta, zemsta, etc. etc.

Element analizy Odpowiedź

kompozycja i słowa
..............................................................................................
kluczowe
..............................................................................................

..............................................................................................

środki językowe
..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

przywołane obrazy
..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

nastrój
..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

myśl przewodnia
..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

reakcja słuchaczy
..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................
24 Karta pracy 1.

2 Zinterpretuj użyte przez Konrada symbole ptaków. Jakie sensy mogą przywoływać – Twoim zdaniem –
orzeł i kruk w tekście Małej Improwizacji?

KONRAD

(z towarzyszeniem fletu)
Wznoszę się! lecę! tam, na szczyt opoki –
Już nad plemieniem człowieczem,
Między proroki.
Stąd ja przyszłości brudne obłoki
Rozcinam moją źrenicą jak mieczem;
Rękami jak wichrami mgły jej rozdzieram –
Już widno – jasno – z góry na ludy spozieram –
Tam księga sybilińska przyszłych losów świata –
Tam, na dole!
Patrz, patrz, przyszłe wypadki i następne lata,
Jak drobne ptaki, gdy orła postrzegą,
Mnie, orła na niebie!
Patrz, jak do ziemi przypadają, biegą,
Jak się stado w piasek grzebie –
Za nimi, hej, za nimi oczy me sokole,
Oczy błyskawice,
Za nimi szpony moje! – dostrzegę je, schwycę.

Cóż to? jaki ptak powstał i roztacza pióra,

Zasłania wszystkich, okiem mię wyzywa;
Skrzydła ma czarne jak burzliwa chmura,
A szerokie i długie na kształt tęczy łuku.
I niebo całe zakrywa –

To kruk olbrzymi – ktoś ty? – ktoś ty, kruku?

Ktoś ty? – jam orzeł! – patrzy kruk – myśl moje plącze!
Ktoś ty? – jam gromowłady! –
Spojrzał na mnie – w oczy mię jak dymem uderzył,
Myśli moje miesza – plącze –

KILKU WIĘŹNIÓW
Co on mówi! – co – co to – patrz, patrz, jaki blady.

(porywają Konrada)

Uspokój się...

KONRAD
Stój! stójcie! – jam się z krukiem zmierzył –
Stójcie – myśli rozplączę –
Pieśń skończę – skończę –
(słania się)

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................
 Karta pracy 2. 25

....................................................................
imię i nazwisko

.............................. ...........................

„Ja czuję” data klasa

1 Wpisz do tabeli cytaty świadczące o stosunku Konrada do ludzkości. Zinterpretuj zebrane fragmenty
Improwizacji i sformułuj wniosek.

Cytat Interpretacja

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

Wniosek

............................................................................................................................

............................................................................................................................
26 Karta pracy 2.

2 Uzupełnij tabelę cytatami, które ukazują Konrada jako wieszcza. Zinterpretuj zebrane fragmenty
Improwizacji i sformułuj wniosek.

Cytat Interpretacja

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

Wniosek

............................................................................................................................

............................................................................................................................
 Karta pracy 2. 27

3 Wpisz do tabeli cytaty ukazujące stosunek Konrada do Boga. Zinterpretuj zebrane fragmenty Impro-
wizacji i sformułuj wniosek.

Cytat Interpretacja

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

Wniosek

............................................................................................................................

............................................................................................................................
28 Karta pracy 2.

4 Uzupełnij tabelę cytatami zawierającymi żądania Konrada wobec Boga. Zinterpretuj zebrane frag-
menty Improwizacji i sformułuj wniosek.

Cytat Interpretacja

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

Wniosek

............................................................................................................................

............................................................................................................................

Scenariusz
z wykorzystaniem
burzy mózgów
Kto ocalił Konrada?
Cele lekcji
• uczeń potrafi: określić stosunek bohatera ro-
mantycznego do ludzi; streścić sceny II, III, i IV
Dziadów cz.  III, sformułować hipotezę; odtwo-
rzyć porządek zdarzeń związanych z  ratowa-
niem Konrada; *wskazać, w której epoce pojawia
się motyw deesis i jaki ma on związek z sytuacją
udzielenia pomocy Konradowi; ustalić, jakie
warunki musi spełnić człowiek, aby otrzymać
wsparcie z  niebios; omówić przemianę, jaka za-
szła w  Konradzie od momentu zmiany imienia
po scenę Widzenia Księdza Piotra; odczytać sym-
bolikę róży i wykorzystać pozyskane informacje
w interpretacji Widzenia Ewy
Metody nauczania
• aktywizująca – burza mózgów; praca w grupach,
praca z tekstem
Środki dydaktyczne
• III cz. Dziadów Adama Mickiewicza, słownik
symboli, karta pracy
Przebieg lekcji
Faza wprowadzająca
1. Uczniowie rozważają metodą burzy mózgów
kwestię relacji bohatera romantycznego z  oto-
czeniem: czy oczekują pomocy z  zewnątrz, jakie
wybierają sposoby działania, jakie znaczenie mają
dla nich inni ludzie (np. Werter – pisze listy, więc
potrzebuje słuchacza; nie akceptuje reguł społecz-
nych ani podziałów klasowych; nie godzi się na
życie wyznaczane konwenansem; Karusia – czuje
się obco wśród tłumu; uważa, że gawiedź jej nie
rozumie; nie liczą się dla niej ludzie, a  jedynie
zmarły ukochany; Gustaw z IV cz. Dziadów – wy-
obcowany, nie znajduje zrozumienia u duchowne-
go; przychodzi do Księdza być może po pomoc, ale
w swoim odczuciu jej nie znajduje).
2. Uczestnicy zajęć przypominają zakończenie
Wielkiej Improwizacji (Konrad nie zdążył wypo-
wiedzieć największego bluźnierstwa, że Bóg jest
carem, ponieważ uprzedził go diabeł; mdleje,
a wokół bohatera – z lewej i prawej strony – krą-
żą duchy, które znikają z chwilą przyjścia Księ-
dza Piotra). Następnie rozważają, co mogłoby się
stać z bohaterem, gdyby nie stracił przytomności
i wymówił słowo dopowiedziane przez szatana.
Faza realizacyjna
1. Uczniowie formułują wstępne hipotezy dotyczą-
ce pytania zawartego w temacie (prawdopodob-
nie padnie odpowiedź, że Konrada przed potę-
pieniem za bluźnierstwo ocalił Ksiądz Piotr, któ-
ry próbował uwolnić bohatera od złych duchów).
Scenariusz lekcji 29
45 min
2. W  dalszej kolejności młodzież ustala porządek
zdarzeń, które nastąpiły po omdleniu Konrada,
i zapisuje te informacje na tablicy (zawiadomio-
ny przez jednego z więźniów Kapral sprowadza
do celi Konrada Księdza Piotra; Ksiądz Piotr
dokonuje egzorcyzmów, podczas których nie tyl-
ko ratuje Konrada, lecz także dowiaduje się, że
Rollisonowi grozi niebezpieczeństwo – w tym sa-
mym czasie za Konrada modli się młoda dziew-
czyna w domu pod Lwowem; w swoim Widzeniu
Ksiądz Piotr dostrzega niezwykłą postać – męża
opatrznościowego, którym może być Konrad).
3. Uczniowie w grupach wypełniają kartę pracy. Ich
zadaniem będzie przyjrzenie się scenom III i  IV,
a następnie opracowanie następujących zagadnień:
• określenie roli występujących w scenie postaci
w działaniach służących ratowaniu Konrada;
• scharakteryzowanie uczuć poszczególnych bo-
haterów.
Po upływie wyznaczonego czasu przedstawiciele
zespołów prezentują ustalenia grup. Pozostali
uczestnicy zajęć uzupełniają swoje zapisy (Kon-
rada ratują aniołowie i ludzie, którzy są pośred-
nikami między ziemią a niebem).
4. Nauczyciel realizujący materiał w zakresie roz-
szerzonym pyta uczniów, przy okazji omawiania
której epoki literackiej spotkali się z tzw. ideą za-
pośredniczenia (motyw deesis). Uczestnicy zajęć
wskazują również, w czym przywołany topos jest
podobny do omawianej kwestii pomocy Konra-
dowi w  III cz. Dziadów (konieczność obecności
pośredników w kontakcie z Bogiem – sam czło-
wiek nie jest godny, by zwracać się do Stwórcy).
Faza podsumowująca
1. Młodzież określa, jakie warunki musi spełnić
człowiek, aby otrzymał wsparcie z niebios (Bóg
może wysłuchać ludzi, jeśli wykażą się właściwą
postawą – pokorą, skruchą, gotowością do ponie-
sienia ofiary jak Ksiądz Piotr, czystością, niewin-
nością lub bezinteresownością jak Ewa).
2. Uczestnicy zajęć przedstawiają przemianę, jaka
zaszła w Konradzie od sceny III do V (sceny te
tworzą logiczną sekwencję, widać w  nich ewo-
lucję głównego bohatera: III – buntownik, bluź-
nierca, w  którym walczą szlachetne pobudki
z pychą; IV – w Widzeniu Ewy pojawia się udo-
skonalona w przyszłości dusza, którą symbolizu-
je Róża; V – w Widzeniu Księdza Piotra Konrad
przypomina męża opatrznościowego, który ocali
nie tylko Polskę, lecz także Europę).
Praca domowa
Odszukaj w słowniku symboli, czego znakiem jest
róża, a  następnie zinterpretuj ten motyw w  kon-
tekście Widzenia Ewy.
30 Scenariusz lekcji

Propozycje odpowiedzi do karty pracy

Scena III. Egzorcyzmy w celi Konrada

Postać i jej udział w ratowaniu Konrada Uczucia

KAPRAL: żałuje Konrada, współczuje mu (Panie, ot byś cicho

Sprowadza ks. Piotra. Opowiada o swoich siedział. / Niech brat Piotr pomodli się [...]; Słyszysz, jak on
doświadczeniach z umierającymi. Ostrzega, że Konrad szlocha)
uległ siłom zła. Pilnuje, by nikt nie przeszkadzał Księdzu
w modlitwie nad Konradem.

WIĘZIEŃ: przerażony; pragnie pomóc, nie rozumie, co się dzieje

Podnosi z ziemi Konrada i układa na łóżku. Wyjaśnia, że (Ale dla Boga! próżnych modlitw nie prawcie; / Podejmijcie
takie sytuacje zdarzają się Konradowi często. go z ziemi, połóżmy do łóżka [...]; Dalibóg nie pojmuję –
nic, i oszaleję)

KSIĄDZ PIOTR:
Uspokaja Konrada, odprawia egzorcyzmy, pociesza
go, upewniając, że może odpokutować swoje winy.
Uzyskuje od złych duchów wiadomość o samobójczych
zamiarach uwięzionego Rollisona i sposobie uratowania
więźnia. Modli się za Konrada.
kocha Konrada jak swojego bliźniego (Synu mój, tyś na
sercu, które ciebie kocha); pokorny wobec Boga i jego
postanowień (Upokórzmy się panu i zróbmy akt skruchy);
gotowy ponieść ofiarę za Konrada (Ten młody, zrób go
za mnie sługą Twojej wiary, / A ja za jego grzechy przyjmę
wszystkie kary)

ANIOŁOWIE: litują się nad Konradem (Litość, litość! nad synem ziemi);
Modlą się, prosząc o łaskę dla Konrada. Argumentują, deklarują miłość do ludzi (My tak ludzi kochamy!)
że Konrad nie zrozumiał Boga (daruj, co świętych sądów i identyfikują się z nimi (Tak z nimi być żądamy)
Twych nie pojęli). Bronią Konrada, przypominając, że
choć nie rozpoznał ani nie czcił Boga, szanował Matkę
Boską i kochał swój naród. Proszą Boga, aby oświecił
Konrada i innych wielkich tego świata.

Scena IV. Modlitwa Ewy

Postać i jej udział w ratowaniu Konrada Uczucia

EWA: pełna pokory, współczucia, miłosierdzia

Modli się za Konrada i innych uwięzionych na Litwie:
Zmówmy jeszcze i za nich pacierze też same [...]
Zły car kazał ich wszystkich do ciemnicy wsadzić [...];
Ja pacierz osobny
Zmówię za tego, co te piosenki ogłosił
I on także w więzieniu [...]
Te piosenki czytałam; niektóre są piękne.
Modlitwa zamienia się w widzenie, w którym dochodzi
do zaślubin nieba i ziemi (wianki); kwiaty mogą
symbolizować tych, za których modli się Ewa, a Róża –
Konrada, za którego dziewczyna modliła się szczególnie.
W Widzeniu Konrad jest już gotów przyjąć postawę,
która pozwoli mu odegrać wyjątkową rolę.
 Karta pracy 31

....................................................................

„To jest wielka ..............................

imię i nazwisko

...........................

choroba” data klasa

Zapoznaj się z treścią III i IV sceny z III cz. Dziadów, a następnie uzupełnij tabelę.

Scena III. Egzorcyzmy w celi Konrada

Postać i jej udział w ratowaniu Konrada Uczucia

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

Scena IV. Modlitwa Ewy

Postać i jej udział w ratowaniu Konrada Uczucia

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................
32 Scenariusz lekcji
Scenariusz
z wykorzystaniem
metody plakatu 45 min

Mesjanizm w Widzeniu Księdza Piotra

Cele lekcji
• uczeń potrafi: zabrać głos w  dyskusji na temat
odbioru profetyzmu współczesnego; zanalizować
i  zinterpretować Widzenie Księdza Piotra; od-
czytać symbolikę, za pomocą której duchowny
przekazuje swoją wizję; określić charakter oma-
wianego fragmentu III cz. Dziadów; zdefiniować
mesjanizm
Metody nauczania
• aktywizujące – metoda plakatu, dyskusja; praca
w grupach, praca z tekstem
Środki dydaktyczne
• podręcznik (s. 46–47), III cz. Dziadów Adama
Mickiewicza, karty pracy 1. i 2.
Przygotowanie do lekcji
• uczniowie przynoszą na zajęcia kolorowe czaso-
pisma, klej, nożyczki, flamastry
Przebieg lekcji
Faza wprowadzająca
1. Uczniowie dyskutują na temat: „Jak współcześ-
nie, w dobie postępu technicznego i rozwoju na-
uki, są postrzegane osoby przewidujące przy-
szłość? Z czego wynika stosunek społeczeństwa do
wizjonerów?” (podręcznik, Przed przeczytaniem,
s. 46), po czym porównują status profety dawniej
(szczególnie w epoce romantyzmu) i obecnie.
2. Nauczyciel informuje, że lekcja będzie dotyczyła
Widzenia Księdza Piotra.
Faza realizacyjna
1. Uczniowie zostają podzieleni na grupy. Każ-
da z  nich otrzymuje kartę pracy 1. Po upływie
przeznaczonego na jej wypełnienie czasu zespoły
przygotowują plakat ilustrujący opracowany te-
mat (dysponując dużymi arkuszami papieru, fla-
mastrami, kolorowymi czasopismami, nożyczka-
mi itp.). Elementem wspólnym wszystkich prac
powinny być pytania zapisane na dole arkusza,
które nasunęły się podczas analizy Widzenia.
2. Przedstawiciele wyłonieni przez grupy prezentu-
ją plakaty, a wszyscy pozostali uczniowie zastana-
wiają się nad odpowiedziami na postawione py-
tania. Nauczyciel sprawdza stronę merytoryczną
prac i w miarę potrzeb uzupełnia wypowiedzi.
Faza podsumowująca
1. Uczniowie ustalają, jaki charakter – oprócz reli-
gijnego – ma Widzenie Księdza Piotra (nie tylko
ukazuje rolę, jaką odegra główny bohater, lecz
także tłumaczy sens dziejów Polski i  jej misji
w  stosunku do innych narodów europejskich –
Widzenie ma również charakter historiozoficzny).
2. Uczestnicy zajęć wspólnie formułują definicję
mesjanizmu i zapisują ją w zeszytach (np. pogląd
przypisujący Polsce szczególną rolę w  dziejach
świata; Polska – jak Chrystus – miała własnym
cierpieniem okupić wolność innych narodów;
próba wyjaśnienia sensu nieszczęść dotykają-
cych Polskę).
Praca domowa
Wypełnij kartę pracy 2.

Propozycje odpowiedzi do karty pracy 1.

1. Wizja ma charakter profetyczny, przedstawia obecne i  przyszłe losy narodu polskiego umotywowane
logiką mesjanistyczną. Jak każde tego typu widzenie jest pełne tajemniczych, wieloznacznych symboli,
alegorii, obrazów, aluzji. Nawiązania biblijne sprawiają, że nastrój dzieła jest podniosły, a opis cierpienia
ukrzyżowanego Chrystusa potęguje jego dramatyzm. Mickiewicz stosuje aluzję literacką, aby podkreślić
niezwykłą wagę wizji zesłanej przez Boga.
2. Określenie cała Polska młoda odnosi się do studentów więzionych na Litwie. Sformułowanie nawiązuje
do opowieści Sobolewskiego o chłopcach aresztowanych podczas ostatniej fali represji.
3. • czymże ja jestem przed Twoim obliczem? – / Prochem i niczem – przywołanie występujących kilkakrot-
nie w Biblii porównań człowieka do prochu
• Panie, cała Polska młoda / Wydana w ręce Heroda – według Ewangelii św. Mateusza okrutny tyran
Herod, chorobliwie obawiając się utraty tronu, przeprowadził rzeź niewiniątek, aby pozbyć się nowo
narodzonego Mesjasza; mordowanie młodych patriotów przez cara to nawiązanie do działań Heroda
• białe dróg krzyżowych biegi – szlak zesłańców syberyjskich porównany do drogi krzyżowej Chrystusa
• patrz – ha – to dziecię uszło – rośnie – to obrońca! Wskrzesiciel narodu – Jezus, Mesjasz narodu żydow-
skiego, również uniknął śmierci z rąk prześladowców
• A imię jego będzie czterdzieści i cztery – symbolika liczb typowa dla tajemniczego obrazowania Apokalipsy
 Scenariusz lekcji 33

• Widzę ten motłoch – tyrany, / Zbojce – biegą – porwali – mój Naród związany / Cała Europa wlecze,
nad nim się urąga – przywołanie widoku rozwścieczonego tłumu, który domagał się od Piłata wyroku
skazującego Chrystusa na śmierć
• Gal w nim winy nie znalazł i – umywa ręce – umycie rąk przez Piłata, który w ten sposób symbolicznie
zrzucił z siebie odpowiedzialność za skazanie Jezusa; tu rolę Piłata odgrywa Francja, biernie przyglą-
dająca się gehennie Polaków
• A króle krzyczą: „Potęp i wydaj go męce; / Krew jego spadnie na nas i na syny nasze – postawa państw
europejskich przypomina zachowanie tłumu żądającego śmierci Chrystusa
• Krzyżuj syna Maryi, wypuść Barabasze – według Nowego Testamentu, gdy Piłat zaproponował, że
uwolni jednego więźnia – przestępcę lub Chrystusa – to tłum zadecydował, aby ocalić Barabasza
• Ukrzyżuj – on cesarz koronę znieważa – podobne oskarżenia, jak wobec Jezusa, że podważa legalną,
ziemską władzę i obwołuje się królem
• już niewinne skronie / Zakrwawione, w szyderskiej, cierniowej koronie – atrybut umęczonego Chrystu-
sa; drwina z Królestwa Bożego, o którym nauczał
• Gal krzyczy: „Oto naród wolny, niepodległy!” – aluzja do słów Piłata, który wskazując na umęczonego
Chrystusa, powiedział: Oto człowiek
• Krzyż ma długie na całą Europę ramiona, / Z trzech wyschłych ludów – cierpienie narodu polskiego,
spowodowane przez trzech zaborców, zyskuje szerszy wymiar, europejski
• już mój Naród na tronie pokuty – Chrystus jest królem w Królestwie Bożym, podobnie niezawinione
cierpienie Polaków wynosi ich ponad inne narody
• Rakus octem, Borus żółcią poi – Austria i  Prusy odgrywają rolę żołnierzy rzymskich, którzy podali
Chrystusowi gąbkę nasączoną octem i wino zmieszane z żółcią
• A matka Wolność u nóg zapłakana stoi – Wolność stojąca u nóg cierpiącego narodu polskiego przywodzi
na myśl Matkę Boską pod krzyżem (Mater Dolorosa)
• Żołdak Moskal z kopiją przyskoczył / I krew niewinną mego narodu wytoczył – rosyjski żołnierz jawi się
jako rzymski legionista, który przebił bok dogorywającego na krzyżu Chrystusa (później się nawrócił)
• już głowę konającą spuścił, / Wołając: „Panie! Panie! Za coś mnie opuścił!” – parafraza słów Chrystu-
sa: Boże mój, Boże mój, czemuś mnie opuścił?
• Ku niebu, on ku niebu, ku niebu ulata! – wizja zmartwychwstania; naród polski jak Chrystus idzie
w swej cielesnej postaci do nieba
• pokazuje przebitą prawicę – aluzja do ukrzyżowanych dłoni Jezusa
4. Alegoria Polski jako cierpiącego na krzyżu Chrystusa pozwala wpisać męczeństwo narodu w metafizycz-
ny porządek świata. W takim kontekście cierpienie zyskuje sens, staje się wręcz konieczne i prowadzi do
wielkiego zwycięstwa. Polska dzięki zaborom i strasznym represjom, które na nią spadły, może odegrać
niezwykłą rolę w historii ludzkości, jej męka jest ceną za powszechne zbawienie. Poeta nie tylko pociesza
cierpiących Polaków, lecz także dokonuje ich uświęcenia.
5. indywidualne wypowiedzi uczniów

Propozycje odpowiedzi do karty pracy 2.

1. • Ksiądz Piotr: pokorny, cichy, skromny, skierowany ku innym, kocha bliźnich, nastawiony na dialog
• Konrad: pełen pychy, elokwentny, skupiony na sobie, nastawiony na monolog
2. System wartości Księdza Piotra opiera się na wyznacznikach etyki chrześcijańskiej: pokorze, skromno-
ści, miłości i poświęceniu (odkupieniu poprzez ofiarę).
3. Realizuje swoją osobą ideał bezwarunkowego umiłowania ludzkości.
4. • pozwala lepiej dostrzec słabości Konrada
• wypowiada ważne myśli
• jego działania doprowadzają do uratowania/zbawienia Konrada
6. • zdania 1. i 9.–11. stanowią ramę tekstu – zdanie 1. zapowiada, że Ksiądz Piotr nie jest wyłącznie antytezą
Konrada; ostatni akapit fragmentu dopowiada, na czym polega rola Księdza Piotra
• kolejne wypowiedzenia wynikają z poprzednich – zdanie 1. zawiera dwie informacje: postacie Księdza
Piotra i Konrada zostały zbudowane na zasadzie kontrastu oraz Ksiądz Piotr pojawia się, aby zbawić
głównego bohatera; zdania 2., 3., 4. i 5. potwierdzają prawdziwość pierwszej informacji; zdania 6. i 7.
potwierdzają drugą informację; zdanie 8. zawiera metaforyczne uogólnienie roli postaci Księdza Piotra
w dramacie; zdania 9.–11. eksponują złożoność tej postaci w dramacie
• autorka posłużyła się formalnymi wskaźnikami zespolenia: powtórzenie podmiotu (w zdaniach 1., 2.
i 3.), spójniki wskazujące na pewien rodzaj związku (bowiem łączy zdania 1. i 2.), zaimki (jego w zda-
niu 4.), podmioty domyślne (w zdaniach 5. i 6.), więc – znak wnioskowania, podsumowania, nawiązania
do poprzedniego fragmentu (w drugim akapicie)
34 Karta pracy 1.

....................................................................

Sens polskiego ..............................

imię i nazwisko

...........................

cierpienia data klasa

1 Określ charakter wizji opisanej w scenie V dramatu.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

2 Sprecyzuj, kogo ma na myśli Ksiądz Piotr, gdy mówi: „cała Polska młoda”.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

3 Wynotuj obecne w tekście Widzenia nawiązania do Biblii i zinterpretuj ich symbolikę.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................
 Karta pracy 1. 35

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

4 Przedstaw wizję dziejów Polski zawartą w Widzeniu Księdza Piotra.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

5 Na podstawie sceny V oraz znajomości całego dramatu postaw własną hipotezę, kim jest „wskrzesiciel
narodu”.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................
36 Karta pracy 2.

....................................................................
imię i nazwisko

.............................. ...........................
Ksiądz i poeta data klasa

Przeczytaj podany tekst, a następnie wykonaj polecenia.

[...] druga wybitna postać dramatu – ks. Piotr – stanowi nie tylko proste przeciwieństwo Konrada, lecz
przeznaczone zostały jej także funkcje zbawcze wobec zabłąkanego romantycznego Prometeja. Ksiądz Piotr
dysponuje bowiem systemem wartości nieznanych Konradowi, a koniecznych do życia i do możliwości pro-
wadzenia walki o wielkie ideały. Ks. Piotr jest określony przez pokorę, tak jak Konrad przez pychę. Jego
skromność i  cichość jest zaprzeczeniem wymowności Konrada. Jest człowiekiem dialogu z  innymi, pod-
czas gdy Konrad nie wykracza poza monolog, poza rozmowę uwewnętrznioną. Jest upostaciowaną miłością
i każdemu zbłąkanemu ma do zaofiarowania ewangeliczną cnotę dzielenia miłości. Tę właśnie, którą zawarł
w słowach skierowanych do Konrada: „synu, tyś na sercu, które Ciebie kocha”. Wraz ze „sługą pokornym”
wkracza do poematu „lew z pokolenia Judy” – Chrystus i ogromna etyczno-religijna problematyka pokory,
miłości, wreszcie – odkupienia poprzez ofiarę, tak istotna dla mesjanistycznej wykładni zbawienia.
Ksiądz Piotr jest więc niezmiernie ważną postacią dramatu Mickiewicza. Nie tylko jako antyteza Konrada
i jako rezoner wypowiadający myśli, którym Mickiewicz przypisywał szczególne znaczenie ideowe. Ks. Piotr
ocala bowiem współczesnego Prometeusza, ponawia wobec niego odkupicielską misję Chrystusa [...].
Alina Witkowska, Mickiewicz. Słowo i czyn, Warszawa 1975, s. 156–157.

1 Wypisz różnice w postawach Księdza Piotra i Konrada, które wskazuje Alina Witkowska.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

2 Przedstaw system wartości Księdza Piotra.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

3 Wyjaśnij znaczenie sformułowania: „jest upostaciowaną miłością”.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

4 Podaj trzy argumenty świadczące o tym, że Ksiądz Piotr to ważna postać dramatu.

•........................................................................................................................
•........................................................................................................................
•........................................................................................................................

5 Uzasadnij twierdzenie, że tekst Aliny Witkowskiej tworzy spójną całość. Weź pod uwagę frazy tworzą-
ce ramę wypowiedzi, powiązanie logiczne kolejnych zdań oraz formalne wskaźniki spójności.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................
 Scenariusz lekcji 37
Scenariusz
z wykorzystaniem
metody jigsaw 45 min

Podróż przez Rosję,

czyli Ustęp III cz. Dziadów
Cele lekcji
• uczeń potrafi: wymienić części, z  których się
składa Ustęp i określić, o czym jest mowa w każ-
dej z  nich; przedstawić obraz rosyjskiego impe-
rium na podstawie Ustępu; odszukać związek
między tą częścią Dziadów a  resztą dramatu;
zredagować notatkę; zanalizować i  zinterpreto-
wać wiersz; stworzyć mapę myśli
Metody nauczania
• aktywizujące – metoda jigsaw, mapa myśli; praca
w grupach, praca z tekstem
Środki dydaktyczne
• Ustęp III cz. Dziadów Adama Mickiewicza, karty
pracy 1., 2., 3., 4., 5., 6. i 7.
Przebieg lekcji
Faza wprowadzająca
Uczniowie przypominają, z  jakich części składa
się Ustęp oraz określają tematykę każdej z  nich.
W tym celu tworzą notatkę, która zostaje zapisana
w zeszycie. Na przykład: Ustęp składa się z sześciu
wierszy opatrzonych osobnymi tytułami. Bohater
liryczny opisuje w  nich: krajobraz północy, żyją-
cych tam ludzi oraz więźniów wiezionych kibit-
kami przez Syberię (Droga do Rosji); charakter
przedmieść Petersburga (Przedmieścia stolicy),
dzieje powstania stolicy rosyjskiego imperium, jej
architekturę, zwyczaje mieszkańców oraz spotka-
nie dwóch ludzi – pielgrzyma należącego do grupy
więźniów i mieszkającego od dawna w mieście Po-
laka rozdającego jałmużnę biednym (Petersburg);
spotkanie dwóch poetów – pielgrzyma i „wieszcza
ruskiego narodu” pod pomnikiem cara symbolizu-
jącym tyranię (Pomnik Piotra Wielkiego); paradę
wojskową, która kosztuje życie lub zdrowie kilku
żołnierzy (Przegląd wojska); tajemniczego polskie-
go malarza przepowiadającego powódź Petersbur-
ga (Oleszkiewicz). Wszystkie utwory zawierają po-
nadto refleksje na temat natury ludzkiej, historii
oraz twórczości.
Faza realizacyjna
Uczniowie pracują metodą jigsaw. Prowadzący dzie-
li klasę na sześć zespołów. Każda grupa otrzymuje
zadania do jednego wiersza Ustępu (karty pracy 1.,
2., 3., 4., 5. i  6.) i  w  trakcie wyznaczonego czasu
opracowuje przydzielone jej zagadnienia. Następ-
nie klasa tworzy nowe zespoły, w ramach których
uczniowie będą się wymieniać wiedzą. Do każdej
nowej grupy dołącza po jednym uczniu z poprzed-
nio utworzonych zespołów roboczych. Uczniowie
wymieniają się informacjami i  uzupełniają zapisy
w kartach pracy.
Faza podsumowująca
Młodzież wspólnie ustala, jakie ważne treści zamie-
ścił Mickiewicz w Ustępie, charakteryzuje specyfi-
kę budowy tej część dramatu oraz określa funkcję
Ustępu w całym utworze. Wnioski zostają zapisane
w formie mapy myśli (karta pracy 7.).
Praca domowa
Przeczytaj wiersz Do przyjaciół Moskali, zgromadź
informacje o  bohaterach tego utworu i  zapisz je
w formie notatki.

Propozycje odpowiedzi do karty pracy 1.

1. pisana w 1. os. lp. (spotykam, myśliłem) relacja podróżnika, uważnego obserwatora otaczającej rzeczywi-
stości (oczy moje jako dwa sokoły / Nad oceanem nieprzejrzanym krążą), pragnącego zgłębić duszę krainy,
którą przemierza
2. Rosja – dzika, surowa kraina, która wydaje się niezasiedlona. Wokół narratora rozciągają się bezkresne
przestrzenie, nietknięte ręką człowieka czy działalnością innych żywych istot (Oko nie spotyka ni miasta,
ni góry, / Żadnych pomników ludzi ni natury / Ziemia tak pusta, tak nie zaludniona, / Jak gdyby wczora
wieczorem stworzona). Dominuje pustka (Kraina pusta, biała i otwarta; Po polach białych, pustych wiatr
szaleje). A jednak narrator doszukuje się historii tego miejsca. Dostrzega ślady obecności dawnych ludów.
Tereny, przez które podróżuje, porównuje do zgotowanej do pisania karty – może stać się miejscem szczę-
ścia, ale i cierpienia ludzkości.
3. mocnej budowy, silni jak zwierzęta, zahartowani (Spotykam ludzi – z rozrosłymi barki, / Z piersią szeroką,
z otyłymi karki; / Jako zwierzęta i drzewa północy, / Pełni czerstwości i zdrowia, i mocy); ich twarze nie
38 Scenariusz lekcji

zdradzają żadnych emocji, zdają się być niewzruszeni (Lecz twarz każdego jest jak ich kraina, / Pusta,
otwarta i dzika równina; Tu oczy ludzi, jak miasta tej ziemi, / Wielkie i czyste – i nigdy zgiełk duszy /
Niezwykłym rzutem źrenic nie poruszy); wyglądają jakby byli zamrożeni, pozbawieni głębszych uczuć,
zastygli w oczekiwaniu na to, aż się narodzą do prawdziwego życia (Ciało tych ludzi, jak gruba tkanica, /
W której zimuje dusza gąsienica)
4.

Kontrast Znaczenie

Czyż na niej pisać będzie palec boski, Rosja stoi na rozdrożu i czeka ją niewiadoma przyszłość:
I ludzi dobrych używszy za głoski, albo podąży ścieżką wartości chrześcijańskich, miłości
Czyliż tu skreśli prawdę świętej wiary, bliźniego, poświęcenia, albo całkowicie odda się
Że miłość rządzi plemieniem człowieczem, pod panowanie szatana, pogrąży w tyranii stosującej
Że trofeami świata są: ofiary? przemoc, zniewolenie i gwałt.
Czyliż też Boga nieprzyjaciel stary
Przyjdzie i w księdze tej wyryje mieczem,
Że ród człowieczy ma być w więzy kuty,
Że trofeami ludzkości są: knuty?

A gdy słońce wolności zaświeci,
Jakiż z powłoki tej owad wyleci?
Czy motyl jasny wzniesie się nad ziemię,
Czy ćma wypadnie, brudne nocy plemię?
Zestawienie motyla i ćmy obrazuje sytuację Rosji,
która przypomina owada zimującego w kokonie
i oczekującego na moment uwolnienia – może się
okazać, że po zrzuceniu jarzma tyranii rozwinie się
w piękny, szczęśliwy kraj lub krainę śmierci (ciemną,
brudną, odrażającą).

5. kibitki pędzące po drogach – mówił o nich Ksiądz Piotr; mali chłopcy – więźniowie – z opowiadania Sobo-
lewskiego; tajemniczy więzień o dumnym wzroku, dziko patrzący – prawdopodobnie Konrad

Propozycje odpowiedzi do karty pracy 2.

1. wyliczenie – służy ukazaniu i  wyeksponowaniu charakteru miasta, jego przepychu (Tu niby kaplica /
Z kopułą, z krzyżem; tam jak siana stogi / Posągi stoją), nadmiaru kontrastującego z nieucywilizowanym
otoczeniem (Jakże tych gmachów cudowna robota! / Tyle kamieni na kępach śród błota!); przedmieścia są
zlepkiem wielu stylów kopiowanych bezmyślnie z Zachodu; nie widać oryginalnej rosyjskiej architektury;
naśladownictwo zdradza zły smak
2. • małpione – określenie sugeruje naśladownictwo w znaczeniu negatywnym, daje się w nim odczuć drwinę,
niechęć, kpinę, krytykę
• niby kaplica – nieprawdziwa, pseudokaplica; określenie negatywne, ironiczne; sugeruje udawanie,
podszywanie się zwykłego użytkowego budynku pod bardziej prestiżową, uświęconą funkcję, w celu
dodania sobie splendoru
• świeżo małpione klasyczne ruiny – ironiczne określenie nowo wybudowanych ruin (sprzeczność sama
w sobie), udających ślady antyku
• dworskie muchy ciągnące za wonią / Carskiego ścierwa – ironiczna metafora ludzi pasożytów żyjących
dzięki kontaktom z carskim dworem; zostali oni zdegradowani do roli nikczemnych, nic niewartych
istot karmiących się odpadkami
3.

Kontrast Znaczenie

W Rzymie, by dźwignąć teatr dla cezarów,
Musiano niegdyś wylać rzekę złota;
Na tym przedmieściu podłe sługi carów,
By swe rozkoszne zamtuzy dźwignęli,
Ocean naszej krwi i łez wyleli.
W starożytnym Rzymie gdy cesarz wznosił teatr,
musiał za niego zapłacić. W Rosji car i jego dwór rabują
podbite narody i bezkarnie je wykorzystują do swoich
prywatnych celów.
 Scenariusz lekcji 39

Póki krwią Litwy, łzami Ukrainy
I złotem Polski hojnie zakupiono
Wszystko, co mają Paryże, Londyny,
I po modnemu gmachy wystrojono,
Szampanem zmyto podłogi bufetów
I wydeptano krokiem menuetów.
Przepych rosyjskiej stolicy ma swoje źródło
w nieszczęściu podbitych narodów. Przemoc i brutalna
kradzież kryje się za splendorem totalitarnego
imperium.

4. Dymy z licznych kominów snują się nad miastem, tworząc złudzenie podniebnego grodu; obraz jest tak
nierealny, fantastyczny, że przywodzi na myśl fatamorganę (I wabi oko podróżnych z daleka, / I wiecznie
stoi, i wiecznie ucieka); wizja miasta jest kusząco piękna, wyeksponowane zostało bogactwo form (Kręcą
w krużganki i łukami plączą) i użytych materiałów (Te jak marmury kararyjskie świecą / Tamte się żarzą
iskrami rubinów).
5. Dwa ostatnie wersy stanowią wyraźny kontrast z poprzedzającym je opisem podniebnego miasta. Nie-
uchwytne piękno zostało zderzone z symbolami tyranii, scena przypomina o bezwzględnym traktowaniu
człowieka w imperium rosyjskim, wszechobecnej kontroli typowej dla państwa policyjnego.

Propozycje odpowiedzi do karty pracy 3.

1. Zacytowane przysłowie podsumowuje w aforystyczny sposób pierwszy fragment wiersza, w którym poeta
porównał historię powstania sławnych miast europejskich i Petersburga. Ateny, Rzym, Sparta, a potem
średniowieczne grody były zakładane w logiczny sposób, ich lokalizacja wynikała z naturalnych procesów
(W wieku gotyckim pod wieżą barona, / Gdzie była cała okolic obrona, / Stawały chaty do wałów przypar-
te; / Albo pilnując spławnej rzeki cieków / Rosły powoli z postępami wieków). Geneza Petersburga jest zu-
pełnie odmienna, ponieważ stolica Rosji powstała w wyniku zachcianki tyrana, w miejscu nieprzyjaznym,
gdzie nikt wcześniej nie mieszkał, na nieurodzajnych glebach, w trudnych warunkach klimatycznych;
car kazał ujarzmić nieprzyjazną tu ludziom naturę i zmusił do niewolniczej pracy ogromne rzesze pod-
danych, z których duża część zginęła, to na ich kościach powstało miasto. Piotra Wielkiego fascynował
Zachód, dlatego kolejno kopiował – często w  nieuzasadniony sposób – rozwiązania architektoniczne
poszczególnych miast europejskich, które wpadły mu w oko; stąd eklektyzm i nieludzki charakter Pe-
tersburga.
2. Wśród tłumu ludzi można było dostrzec dwie wyróżniające się, samotne postacie: pogrążonego w zadu-
mie przybysza i  mieszkańca Petersburga rozdającego jałmużnę biednym. Wieczorem dochodzi do ich
spotkania. Przez jakiś czas siebie obserwują, a następnie mieszkaniec Petersburga przedstawia się piel-
grzymowi: Chrześcijaninem jestem i Polakiem, / Witam cię Krzyża i Pogoni znakiem (pierwowzorem tej
postaci mógł być Józef Oleszkiewicz, malarz polski pochodzący ze Żmudzi). Proponuje przybyszowi po-
moc – pielgrzym nie podejmuje rozmowy i odchodzi, ale po czasie żałuje swego postępowania, tym bar-
dziej, że tajemniczy mężczyzna zaczął mu się wydawać znajomy.
3.

Pielgrzym Miejscowy

tajemniczy, kieruje się emocjami – śmieje się złośliwie,
gwałtownie reaguje, uderza mściwie w głaz; nienawidzi
miejsca, w którym się znajduje; dumny (podobny do
biblijnego Samsona); porywczy; pogrążony w zadumie,
we własnych myślach
rozdaje jałmużnę; dobrze wszystkich zna; jest życzliwy
ludziom (do każdego zwraca się po imieniu), skromny
(spuszczony wzrok), pełen współczucia (widzi
męczarnie narodów); zagaja serdecznie pielgrzyma

Zasada zestawienia

kontrast: wyniosłość – pokora

4. Widoczne jest podobieństwo pielgrzyma do Konrada – obie postacie charakteryzuje brak pokory, niena-
wiść do wrogów, pragnienie zemsty. Natomiast mieszkaniec Petersburga jest podobny do Księdza Piotra
(wspólne są im: pokora, dobroć, współczucie dla innych, gotowość niesienia pomocy, otwarcie na bliźnie-
go, chęć dialogu).
40 Scenariusz lekcji

Propozycje odpowiedzi do karty pracy 4.

1. Dwaj młodzi mężczyźni: pielgrzym, który znalazł się w  Rosji nie ze swej woli (przybylec z  zachodu, /
Nieznana carskiej ofiara przemocy – prawdopodobnie jest to Konrad), oraz znany młody poeta rosyjski
(wieszcz ruskiego narodu, / Sławny pieśniami na całej północy – Aleksander Puszkin lub Konrad Ryle-
jew). Mężczyźni stoją przykryci jednym płaszczem i trzymają się za ręce – może to świadczyć o wspólnych
ideach, przyjaźni, pokrewieństwie dusz (obaj są poetami). Należą do wrogich sobie narodów, ale ich po-
stawa może wskazywać na możliwość porozumienia. Znają się niedługo, lecz zostali już przyjaciółmi.
2. I. Spotkanie przyjaciół.
II. Opis pomnika Piotra Wielkiego.
III. Opis pomnika Marka Aureliusza.
IV. Przepowiednia.
3.

Piotr Wielki Marek Aureliusz

budowniczy Petersburga, wielkolud (pomnik podkreśla
rangę postaci, ale nie jest to określenie pozytywne),
ciasno mu było we własnym kraju, jego pomnik wykuto
w granitach przywiezionych z finlandzkich wybrzeży, car
knutowładny – rządzi przemocą, tratuje po drodze – nie
liczy się z innymi; okrutny, ekspansywny, uparty; podobne
usposobienie zdradza koń cara – wydaje się szalony, staje
dęba, wspina się po granitowej skale, tratuje po drodze;
ukazany w chwili, gdy wymknął się spod kontroli cara
i stanął dęba, nikt już nie jest w stanie go poskromić
kochanek ludów – władca kochany przez lud; rządy
zaczął od tego, że zaprowadził porządek w państwie,
zlikwidował donosicielstwo; zwyciężył najeźdźców;
przyświecało mu dobro kraju; był ojcem narodu;
szanował poddanych; ludzie go darzyli prawdziwym
uwielbieniem; jego koń, mimo że zdradza żywy
charakter, jest opanowany, łagodny, dobrze ułożony;
karny; zdaje się rozumieć, że wiezie ważną osobę,
pozwala podejść blisko poddanym, którzy pragną
bezpośredniego kontaktu ze swoim władcą

Zasada zestawienia

kontrast – zarówno władców, jak i ich koni

Funkcja zestawienia

służy podkreśleniu okrucieństwa cara ukazanego w opozycji do władcy darzonego powszechną miłością; w ten
sposób pokazano dwa sposoby rządzenia i wyjaśniono, skąd bierze się zło Rosji, jest to komentarz do dramatu;
zło rodzi się na szczytach władzy, ludzie zwyczajni (tu – bohaterowie fragmentu) nie są do siebie wrogo nastawieni

4. W końcowym fragmencie utworu pojawia się myśl, że kiedy wolnościowe idee Europy Zachodniej dotrą do
Rosji, być może tyranii nie da się już dłużej utrzymać. Wiersz kończy się pytaniem retorycznym, na które
odpowiedzi udzieli dopiero przyszłość.

Propozycje odpowiedzi do karty pracy 5.

1. I. Gromadzenie się ludu.

II. Przybycie wojsk na plac.
III. Przyjazd cara.
IV. Spotkanie władcy z ludźmi.
V. Defilada (pokaz wojsk).
VI. Odejście wojsk.
VII. Incydent z rannym żołnierzem.
VIII. Odkrycie trupa nazajutrz po przeglądzie.
2. W opisie osób poeta posługuje się ironią, która wyraża jego krytyczny stosunek do ukazywanego świata.
• lud przybyły na widowisko – bezosobowy, bezimienny tłum przypominający zjawisko przyrodnicze; cichy,
milczący, bierny; scharakteryzowany za pomocą epitetu (zgraja cicha) i obrazowych porównań (Już plac
okrąża ludu zgraja cicha, / Jako brzeg czarny białego jeziora; wylazł naprzód jak żaba z bagniska)
• żołnierze – pułki różnych formacji, nie można wyodrębnić jednostek, rysów indywidualnych; ro-
dzaj wojska można poznać po koniach lub kolorze munduru; poeta posłużył się reifikacją widoczną
 Scenariusz lekcji 41

w porównaniach, np. żołnierze jak kłosy w jednym uwiązani snopie / Jako zielone na polu konopie / Jak
wiersze książki, jak skiby zagonów; animizacją podkreślającą odczłowieczenie żołnierzy (Trzeba mieć
bystry wzrok naturalisty, / Który przegląda wykopane w błocie / I gatunkuje, i nazywa glisty); porów-
naniem akcesoriów militarnych do owadów (Gdzieniegdzie tylko wznosi się od góry / Jaszczyk podobny
do błotnego bąka / Lub polnej pluskwy z zielonym grzbietem; działo ze swoim lawetem / Usiadło na
kształt czarnego pająka; drzemiąca harmata / Nagle się zbudzi, rozkazem wzywana, / Jak tarantula;
Jak mucha, co się w arszeniku splami); zdrobnieniami, które jednak nie służą ociepleniu wizerunku
wojska, np. łysinki; nazywanie pułków określeniami maści koni: pułk gniady, kary, bułany itp.; wojsko
jest całkowicie posłuszne, bez rozkazu nie zrobi niczego
• car – wjazd władcy wraz z jego świtą opisują epitety, porównanie (Orszak dziwacznie pstry i cętkowany /
Jak arlekiny) oraz wyliczenie (pełno na nich wstążek, / Kluczyków, cyfer, portrecików, sprzążek); zabiegi
te mają na celu ośmieszenie cara, pokazanie, że jest jedynie zabawnym klaunem; narrator zwraca uwa-
gę na jego sposób traktowania ludzi; władca bawi się, a jeśli się znudzi, porzuca zabawkę; skupia uwa-
gę wszystkich, nazwany jest słońcem, od urodzenia przygotowywany do pełnienia rządów i nieliczenia
się z ludźmi (metafora: Lecz gdy car strzeli niełaskawym okiem, / Jenerał bladnie); wspomnienie Piotra
Wielkiego pokazuje, jak sprawuje się władzę w Rosji; wielokrotnie powtarzany rzeczownik car – dzięki
temu czytelnik odnosi wrażenie, że nie jest on człowiekiem, lecz uosobieniem władzy
• carscy poplecznicy – poeta wykorzystał animizację (stado adiutantów, / Jak wróble z klatki albo psy ze
smyczy), generałowie zostali określeni mianem jasnych robaczków, które świecą światłem odbitym od
cara (Świecą się wszyscy, lecz nie światłem własnym, / Promienie na nich idą z oczu pańskich; / Każdy
jenerał jest robaczkiem jasnym, / Co błyszczy pięknie w nocach świętojańskich); ich kariery całkowicie
zależą od władcy; gdy tracą jego łaski, kończą marnie na rubieżach imperium; paraliżuje ich strach;
dworzanie są bardziej niezależni od wojskowych, gdyż mogą uciec na wieś
3. wartość konia i człowieka; tłum i car; ulotność kariery w armii – łaska cara i jej brak; sposób cywilizo-
wania Rosji; wygląd pułków przed przeglądem i po nim; ogromny plac i ciała pozostałe po manewrach
wojskowych; postawa pana i sługi
Liczne kontrasty podkreślają marny los poddanych cara i grozę życia w Rosji.
4. Narrator w przewrotny sposób nawiązuje do eposu homeryckiego (Tu mi daj, muzo, usta stu Homerów, /
W każde wsadź ze sto paryskich języków); ukazuje szczegółowo imperium i ważne postacie w państwie,
a  jednocześnie w  opisie wyraźnie daje się wyczuć ironię. Przegląd wojska to parodia świata typowego
dla Homera: miejsce bohaterów zajmują ludzie małego formatu, a zamiast o wielkich czynach czytamy
o wielkich zbrodniach. Charakter narracji zmienia się pod koniec utworu – widać emocjonalne zaangażo-
wanie narratora, żal, bunt.
5. W słowach: Biedny narodzie! żal mi twojej doli, / Jeden znasz tylko heroizm – niewoli narrator ujawnia
swoją sympatię dla Rosjan zmuszonych żyć w  państwie rządzonym przez imperialny militaryzm. He-
roizmem jest w takim państwie samo przetrwanie ucisku. Poeta nie traktuje wschodniego zaborcy jak
jednolitego wroga – potrafi dostrzec cierpienie ludzi, którzy nie ponoszą odpowiedzialności za politykę
cara wobec innych narodów i również padli ofiarą jego tyranii.

Propozycje odpowiedzi do karty pracy 6.

1. Jest wieczór i na ulicach prawie nie ma już ludzi. O tej porze, po zmroku i na odludziu, bohaterowie czują
się bezpieczniejsi, mogą uniknąć czających się szpiegów i widoku czynowników (urzędników carskich).
2. tajemniczy, mistyczny, poważny, przejmujący grozą, apokaliptyczny
3.

Kim jest? Polak, malarz, choć od pewnego czasu porzucił swoje zajęcie, nazywany guślarzem – zagłębił
się w kabałę, kontaktuje się z zaświatami, wieszczy; otacza go tajemniczość, człowiek
szlachetny (Oblicze piękne, szlachetne, surowe), budzący szacunek

Jak się nazywa? Oleszkiewicz

Jak się zachowuje? wykonuje tajemnicze czynności – stoi na brzegu Newy z latarką w ręku i mierzy za pomocą
powrozu głębokość wody; zapisuje wyniki; sugeruje, aby mu nie przeszkadzać; jest pogrążony
w swoich czynnościach; widać, że są one dla niego ważne; wygłasza proroctwo i biegnie pod
pałac cara; tam, widząc, że car nie śpi, gdyż w jego oknie pali się światło, wypowiada dalszy
ciąg proroctwa, jakby ostrzeżenie dla władzy; jest czujny – kiedy zauważa, że ktoś mu się
przygląda, natychmiast gasi świecę i znika w ciemności
42 Scenariusz lekcji

4. Oleszkiewicz zapowiada zagładę caratu. Używa stylu biblijnego (przywołuje Babilon, stosuje paralelizm,
posługuje się symboliką liczb), podkreśla okrucieństwo i pewność kary. Przypomina, że dawniej car nie
był złym człowiekiem, z czasem uległ mocy szatana, stał się pyszny, choć wcześniej anioły starały się go
chronić. Gdy nadejdzie czas kary, przez cara zginą niewinni. Proroctwo kończy się zapowiedzą rychłego
nieszczęścia – powodzi przypominającej biblijny potop.
5. Nazwanie Oleszkiewicza guślarzem, powtórzenie w  postaci artysty wielu cech Księdza Piotra (profe-
tyzm, szlachetność, dobroć, uduchowienie); reakcja Konrada (można dopatrywać się go w młodzieńcu,
który pobiegł za nieznajomym) wskazuje, że rozpoznaje w Oleszkiewiczu kogoś spotkanego już wcześniej
(tak samo reagował Konrad na spotkanie z Księdzem Piotrem).

Propozycje odpowiedzi do karty pracy 7.

relacja z podróży –
szeroko nakreślony
obraz Rosji

ukazanie
niejednoznacznego proroctwo
obrazu Rosjan
treść
ocena sytuacji – ogólne refleksje
napiętnowanie zła o ludziach i kraju

epicka opowieść
Ustęp o podróży
dopełnia wiedzę
o Rosjanach i ich historii
niejednorodny nastrój –
ukazanej w dramacie
wzniosła zaduma
funkcja forma i satyryczne ujęcie
pozwala lepiej zrozumieć rzeczywistości
wydarzenia przedstawione
w utworze seria wierszy powiązanych
wspólnym tematem
i postacią podmiotu
lirycznego – pielgrzyma,
w którym widać rysy
samego poety

kontrast – dotyczy
wszystkich przedstawionych
sfer rzeczywistości: zło
i przemoc związane
z władzą – prostota
zwykłych ludzi; piękno
zewnętrzne, ogrom miasta –
nędza i cierpienie ludzi,
którzy je stworzyli
 Karta pracy 1. 43

....................................................................
imię i nazwisko

.............................. ...........................

Droga do Rosji data klasa

1 Z czyjej relacji czytelnik poznaje rosyjskie rozległe imperium? Scharakteryzuj osobę mówiącą w tekście.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

2 Opisz krótko ziemię rosyjską widzianą oczami narratora lirycznego. Na co zwraca on uwagę?

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

3 Jak zostali przedstawieni w wierszu ludzie zamieszkujący Rosję?

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

4 Zinterpretuj znaczenie obrazów obecnych w zacytowanych fragmentach.

Kontrast Znaczenie

Czyż na niej pisać będzie palec boski,

I ludzi dobrych używszy za głoski, .............................................................................

Czyliż tu skreśli prawdę świętej wiary, .............................................................................

Że miłość rządzi plemieniem człowieczem,
Że trofeami świata są: ofiary? .............................................................................
Czyliż też Boga nieprzyjaciel stary
Przyjdzie i w księdze tej wyryje mieczem, .............................................................................

Że ród człowieczy ma być w więzy kuty, .............................................................................

Że trofeami ludzkości są: knuty?
.............................................................................

A gdy słońce wolności zaświeci,

Jakiż z powłoki tej owad wyleci?
Czy motyl jasny wzniesie się nad ziemię,
Czy ćma wypadnie, brudne nocy plemię?
.............................................................................
.............................................................................
.............................................................................

5 Wymień elementy, które łączą Drogę do Rosji z III cz. Dziadów.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................
44 Karta pracy 2.

....................................................................

Przedmieścia ..............................
imię i nazwisko

...........................

stolicy data klasa

1 Jaki środek stylistyczny dominuje w opisie przedmieść stolicy? Określ jego rolę w tekście.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

2 Wytłumacz, co znaczy wyraz „małpione” użyty w wierszu. Poszukaj innych sformułowań zastosowa-
nych przez poetę w podobnej funkcji.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

3 Odczytaj znaczenie obrazów obecnych w zacytowanych fragmentach.

Kontrast Znaczenie

W Rzymie, by dźwignąć teatr dla cezarów,

Musiano niegdyś wylać rzekę złota; .............................................................................

Na tym przedmieściu podłe sługi carów, .............................................................................

By swe rozkoszne zamtuzy dźwignęli,
Ocean naszej krwi i łez wyleli. .............................................................................

.............................................................................

Póki krwią Litwy, łzami Ukrainy

I złotem Polski hojnie zakupiono
Wszystko, co mają Paryże, Londyny,
I po modnemu gmachy wystrojono
Szampanem zmyto podłogi bufetów
.............................................................................
.............................................................................
.............................................................................

I wydeptano krokiem menuetów.

.............................................................................

4 W jaki sposób poeta zapowiada spotkanie ze stolicą? Zinterpretuj odpowiedni fragment tekstu.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

5 Wyjaśnij wymowę dwóch ostatnich wersów utworu.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................
 Karta pracy 3. 45

....................................................................
imię i nazwisko

.............................. ...........................

Petersburg data klasa

1 Wyjaśnij słowa poety: „Ale kto widział Petersburg, ten powie, / Że budowały go chyba Szatany”.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

2 Zrelacjonuj spotkanie pielgrzyma z „dawnym mieszkańcem stolicy”.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

3 Porównaj obu bohaterów wiersza. Na jakiej zasadzie zostali ze sobą zestawieni?

Pielgrzym Miejscowy

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

Zasada zestawienia

............................................................................................................................

............................................................................................................................

4 Określ związek postaci występujących w utworze z III cz. Dziadów.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................
46 Karta pracy 4.

....................................................................

Pomnik Piotra ..............................

imię i nazwisko

...........................

Wielkiego data klasa

1 Przedstaw bohaterów występujących w wierszu. Zinterpretuj scenę ich spotkania.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

2 Zapisz w punktach plan tej części Ustępu.

I. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
II. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
III. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
IV. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3 Jak narrator-pielgrzym charakteryzuje obu przedstawionych na pomnikach władców? Nazwij zasadę

zestawienia tych postaci i wyjaśnij jego funkcję.

Piotr Wielki Marek Aureliusz

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

............................................................ ............................................................

Zasada zestawienia

............................................................................................................................

............................................................................................................................

Funkcja zestawienia

............................................................................................................................

............................................................................................................................

4 Odczytaj sens ostatnich trzech wersów wiersza.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................
 Karta pracy 5. 47

....................................................................
imię i nazwisko

.............................. ...........................

Przegląd wojska data klasa

1 Sporządź plan wydarzeń przedstawionych w wierszu.

I. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
II. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
III. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
IV. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
V. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
VI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
VII. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
VIII. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2 W jaki sposób poeta ukazał osoby występujące w utworze? Nazwij zastosowane środki językowe
i określ ich funkcję.

• lud przybyły na widowisko – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

..........................................................................................................................

• żołnierze – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

..........................................................................................................................

• car – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

..........................................................................................................................

• carscy poplecznicy – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

..........................................................................................................................

3 Wyszukaj obecne w tekście wiersza kontrasty. Jakie jest ich znaczenie?

Kontrast Znaczenie

............................................ .............................................................................

............................................ .............................................................................

............................................ .............................................................................

4 Jaką postawę wobec świata przedstawionego zajmuje narrator?

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

5 Zinterpretuj dwuwiersz kończący Przegląd wojska.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................
48 Karta pracy 6.

....................................................................
imię i nazwisko

.............................. ...........................

Oleszkiewicz data klasa

1 Podaj porę wydarzeń przedstawionych w utworze. Jakie ma ona znaczenie dla opisanych w wierszu
zesłańców?

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

2 Określ charakter tekstu.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

3 Uzupełnij informacje na temat tajemniczego nieznajomego.

Kim jest?
.....................................................................................................

.....................................................................................................

Jak się nazywa?

.....................................................................................................

Jak się zachowuje?

.....................................................................................................

.....................................................................................................

.....................................................................................................

.....................................................................................................

.....................................................................................................

4 Zinterpretuj przepowiednie nieznajomego.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

5 Wskaż związki wiersza Oleszkiewicz z całością dramatu.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................
 Karta pracy 7. 49

....................................................................
imię i nazwisko

.............................. ...........................

Ustęp – mapa myśli data klasa

Uzupełnij schemat mapy myśli dotyczącej treści, kompozycji i funkcji Ustępu.

.............................

.............................

.............................

............................. .............................

............................. .............................

............................. .............................

treść
............................. .............................

............................. .............................

............................. .............................

.............................

.............................

............................. .............................

.............................
Ustęp

.............................
.............................

funkcja forma .............................

............................. .............................

.............................

.............................
.............................

.............................

.............................

.............................

.............................

.............................
50 Scenariusz lekcji
Scenariusz
z wykorzystaniem
dramy (wywiadu) 45 min

Przyjaciele Moskale
Cele lekcji
• uczeń potrafi: podzielić się refleksjami w związku
z lekturą wiersza Do przyjaciół Moskali; zaanga-
żować się w  wykonanie ćwiczenia dramowego;
przedstawić informacje o bohaterach utworu; za-
nalizować i zinterpretować utwór romantyczny;
przygotować interpretację głosową tekstu i ją za-
prezentować; podać związek pomiędzy omawia-
nym wierszem a pozostałą częścią dramatu
Metody nauczania
• aktywizująca – drama (wywiad); praca z tekstem
Środki dydaktyczne
• kopie wiersza Do przyjaciół Moskali, tabela
z oznaczeniami do wykorzystania w przygotowa-
niu interpretacji głosowej tekstu, karta pracy
Przebieg lekcji
Faza wprowadzająca
1. Uczniowie zapoznają się z wierszem Do przyja-
ciół Moskali i dzielą się swoimi pierwszymi spo-
strzeżeniami i  refleksjami po lekturze tekstu.
Następnie wybrany uczeń przyjmuje rolę pod-
miotu lirycznego omawianego wiersza, a  inna
wyznaczona osoba zadaje mu pytania mające
na celu odtworzenie treści utworu. Pozostali
uczestnicy zajęć przysłuchują się wywiadowi,
mogą również zadawać dodatkowe pytania.
2. Nauczyciel przedstawia informacje dotyczące
postaci, o  których jest mowa w  wierszu, a  na-
stępnie formułuje cel lekcji: przygotowanie do
głosowej interpretacji tekstu.
Faza realizacyjna
1. Nauczyciel poleca uczniom uzupełnić kartę pracy.
Zadaniem młodzieży (w parach lub indywidualnie)
będzie: przedstawić sytuację liryczną wiersza,
wskazać jego nadawcę i  adresata, zinterpreto-
wać tytuł, określić charakter wspomnienia oraz
nastrój tekstu, odszukać środki stylistyczne uży-
te przez poetę oraz podać ich funkcję. Po upływie
wyznaczonego czasu ochotnicy odczytują swoje
odpowiedzi.
2. Prowadzący zapoznaje uczniów ze sposobem
zapisywania interpretacji głosowej tekstu za
pomocą systemu znaków (na podstawie propo-
zycji Bronisława Wieczorkiewicza Sztuka mó-
wienia, Warszawa 1977, s. 125–126; Materiały
dla ucznia). Uczniowie otrzymują kopie utworu
Mickiewicza i  zaznaczają na tekstach – za po-
mocą odpowiednich znaków – akcentowanie,
intonację i pauzy, ważne ich zdaniem, w trakcie
czytania utworu.
Faza podsumowująca
1. Uczestnicy zajęć przedstawiają swoje interpreta-
cje głosowe wiersza. Zastanawiają się wspólnie,
co mogliby w nich poprawić lub zmienić.
2. Nauczyciel zadaje pytanie o związek wiersza Do
przyjaciół Moskali z III cz. Dziadów (podobień-
stwo losów młodych spiskowców rosyjskich i fi-
lomatów ze sceny I, zapowiedź zmiany sytuacji
politycznej, solidarność uciemiężonych, wspólny
wróg, dopełnienie obrazu Rosjan).
Praca domowa
Przygotuj głosową interpretację wiersza Do przyja-
ciół Moskali, który wyrecytujesz z pamięci.

Propozycje odpowiedzi do karty pracy

1. Liryka zwrotu do adresata. Podmiot liryczny wspomina spotkania z konkretnymi osobami, zastanawia
się, co się z nimi dzieje. Snuje rozważania na temat wolności, kary. Można odnieść wrażenie, że to mono-
log wygłoszony w samotności. Nastrój tekstu jest melancholijny.
2. Podmiot liryczny można utożsamiać z autorem. Wiadomo, że podczas swojego pobytu w Moskwie i Pe-
tersburgu w latach 1825–1828 Mickiewicz poznał Puszkina, zaprzyjaźnił się z dekabrystami, m.in. Ryle-
jewem, Bestużewem. Adresatem tekstu są tytułowi przyjaciele Moskale – postacie autentyczne, wymie-
nione z nazwiska wraz z ich krótką charakterystyką (Szlachetna szyja Rylejewa, Bestużew [...] Wieszcz
i żołnierz) oraz bezimienne ofiary cara.
3. Jest to ciepłe wspomnienie osób bliskich poecie. Mickiewicz niepokoi się o nich i ubolewa nad nieszczę-
snym losem; deklaruje, że na zawsze pozostaną w  jego sercu i  często o  nich myśli: O  mych przyjaciół
śmierciach, wygnaniach, więzieniach, / I o was myślę: wasze cudzoziemskie twarze / Mają obywatelstwa
prawo w  mych marzeniach. Szlachetność postaci została skontrastowana z  okrucieństwami, które na
nich spadły: Szlachetna szyja Rylejewa, [...] / Wisi do hańbiącego przywiązana drzewa; Ta ręka, którą do
mnie Bestużew wyciągnął [...] od pióra i broni / Oderwana, i car ją do taczki zaprzągnął.
 Scenariusz lekcji 51

4. Kara może mieć charakter fizyczny: praca ponad siły, zwłaszcza, gdy dotyka człowieka pióra, haniebna
śmierć. Karą nazywa też poeta zaprzedanie się w służbę caratowi – odrzucenie szczytnych wartości, przy-
jęcie stanowisk w aparacie władzy, służalstwo, donosicielstwo, przelewanie bratniej krwi.
5. Wspomina swoją historię niewoli. Kiedy był na zesłaniu, musiał kryć się ze swoimi poglądami i jedynie
w tajemnicy dzielił się z zaufanymi Rosjanami swoim stosunkiem do cara. Teraz, kiedy opuścił Rosję,
walczy jawnie piórem, w nadziei, że jego utwory przyczynią się do obalenia dyktatury.
6. Mówiącemu towarzyszy nastrój pełen powagi, smutku i żalu za umarłymi (pytanie Gdzież wy teraz?).
7. Dzięki przerzutniom tekst staje się bardziej dynamiczny. Służą one również uwypukleniu pewnych sen-
sów, na które autor chciał położyć szczególny nacisk.
8. Wiersz – skierowany do rosyjskich przyjaciół Mickiewicza – jest refleksją poety nad istotą człowieczeństwa,
moralnością, czynnikami decydującymi o upadku człowieka. Fakt, że podmiot liryczny-poeta zwraca się do
Rosjan, uświadamia odbiorcy, że nie narodowość i granice wyznaczają wartość jednostki, ale jej postawa i czyny.

Materiały dla ucznia

Do przyjaciół Moskali
Wy, czy mnie wspominacie! ja, ilekroć marzę
O mych przyjaciół śmierciach, wygnaniach,
więzieniach,
I o was myślę: wasze cudzoziemskie twarze
Mają obywatelstwa prawo w mych marzeniach.
 
Gdzież wy teraz? Szlachetna szyja Rylejewa,
Którąm jak bratnią ściskał carskimi wyroki
Wisi do hańbiącego przywiązana drzewa;
Klątwa ludom, co swoje mordują proroki.
 
Ta ręka, którą do mnie Bestużew wyciągnął,
Wieszcz i żołnierz, ta ręka od pióra i broni
Oderwana, i car ją do taczki zaprzągnął;
Dziś w minach ryje, skuta obok polskiej dłoni.
 
Innych może dotknęła sroższa niebios kara;
Może kto z was urzędem, orderem zhańbiony,
Duszę wolną na wieki przedał w łaskę cara
I dziś na progach jego wybija pokłony.
Może płatnym językiem tryumf jego sławi
I cieszy się ze swoich przyjaciół męczeństwa,
Może w ojczyźnie mojej moją krwią się krwawi
I przed carem, jak z zasług, chlubi się z przeklęstwa.
Jeśli do was, z daleka, od wolnych narodów,
Aż na północ zalecą te pieśni żałosne
I odezwą się z góry nad krainą lodów,
Niech wam zwiastują wolność, jak żurawie wiosnę.
 
Poznacie mię po głosie; pókim był w okuciach,
Pełzając milczkiem jak wąż, łudziłem despotę,
Lecz wam odkryłem tajnie zamknięte w uczuciach
I dla was miałem zawsze gołębia prostotę.
 
Teraz na świat wylewam ten kielich trucizny,
Żrąca jest i paląca mojej gorycz mowy,
Gorycz wyssana ze krwi i z łez mej ojczyzny,
Niech zrze i pali, nie was, lecz wasze okowy.
 
Kto z was podniesie skargę, dla mnie jego skarga
Będzie jak psa szczekanie, który tak się wdroży
Do cierpliwie i długo noszonej obroży,
Że w końcu gotów kąsać rękę, co ją targa.

Przykładowe oznaczenia do wykorzystania w przygotowaniu interpretacji głosowej wiersza

oznacza najmniejszą przerwę, konieczną np. do przegrodzenia wyrazów przy szyku przestawnym

oznacza przerwę, której nie wyraża znak pisarski, a jest ona konieczna, by uniknąć niejasności, rozdziela
dwa wyrazy stojące obok siebie, a nienależące do siebie

oznacza przerwę dłuższą

oznacza podniesienie tonu

{ nawias klamrowy zwraca uwagę na elipsę zdania, którą zaznacza się dźwiękowo przerwą i podniesieniem
tonu
przy końcu wersu oznacza zatarcie przerwy i wskazuje na konieczność przeniesienia myśli do następnego wersu
podkreśla zdanie wtrącone, które głosem należy wyróżnić

[ nawias kwadratowy wskazuje na związek logiczny objętych wersów

52 Karta pracy

....................................................................
imię i nazwisko

.............................. ...........................

„Gdzież wy teraz?” data klasa

1 Przedstaw sytuację liryczną wiersza.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

2 Podaj nadawcę i adresata tekstu.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

3 W jaki sposób poeta wspomina swoich rosyjskich przyjaciół?

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

4 Wyjaśnij, jak podmiot liryczny rozumie karę.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

5 Co podmiot liryczny mówi o sobie?

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

6 Jaki nastrój towarzyszy mówiącemu? Zwróć uwagę na interpunkcję.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

7 Określ, jaką funkcję pełnią w tekście przerzutnie.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

8 Sformułuj wnioski z analizy tekstu.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................
 Czytanie ze zrozumieniem 53

....................................................................

Zbuntowany ..............................
imię i nazwisko

...........................

indywidualista data klasa

Przeczytaj tekst Aliny Witkowskiej i wykonaj podane zadania.

Cierpiący, kochający i zbuntowany indywidualista, skazany na brak wspólnoty z ludźmi, którymi gar-
dzi – dlatego zapewne jest Konrad nazwany przez aniołów „grzesznym sierotą” – i na spór z Bogiem, raz
jeszcze przerodzi się moralnie. I Ks. Piotr, i końcowy chór aniołów zapowiadają właściwe zmartwychwstanie
Konrada, jego zbudzenie się do nowego życia. „On poprawi się jeszcze, on wsławi Twe imię” – mówi Ks.
Piotr, a chór podejmuje tę myśl o duchowej regeneracji: „Podnieś tę głowę, a wstanie z prochu, niebios do-
sięże”. Być może zasadnicza walka rozegrała się już, współczesny Prometeusz został rozkuty z łańcuchów
pychy i Konrad po raz drugi w obrębie I aktu dramatu (łącznie z Prologiem, rzecz jasna) niejako zmienił
imię. W Prologu umierał romantyczny kochanek, bohater części IV, rodzi się „człowiek publiczny” – [...]
schrystianizowany Prometej o duszy oczyszczonej przez pokorę.
Z szlachetnego kruszcu buntu i odkupienia uformować zapewne zamierzał Mickiewicz swój ideał boha-
tera pozytywnego, ideał człowieczy. [...]
„Ponury poeta” Konrad, którego poznajemy jako jednego z więźniów osadzonych w klasztorze Bazylia-
nów w Wilnie, związanego z grupą oskarżonych wspólnotą losu, przynależy do tej grupy jedynie częściowo.
Odbija od realistycznie kreślonych sylwetek innych więźniów nie tylko tonacją nastroju, ową ponurością
właśnie, ale zwłaszcza romantycznymi cechami swego świata wewnętrznego i  intelektualnym zakresem
spraw, które podejmuje w Improwizacji. Więzienie wileńskie spełnia wobec niego swego rodzaju rolę skały,
do której przykuto Prometeusza. Zamknięty w  czterech ścianach celi może Konrad odczuć i  przemyśleć
egzystencjalnie i  moralnie konsekwencje utraty wolności. Może pojąć grozę swego losu poety rzuconego
w obcy żywioł językowy („żywy, zostanę dla mej ojczyzny umarły”) i zgruntować głębię nieszczęścia naro-
dowego. Konsekwencje tych przemyśleń i wykwitłe z nich poczucie totalnej rozpaczy stały się paliwem du-
chowym monologu Konrada, w którym odsłania się on jako postać uniwersalna, Człowiek, nowy Prometej,
indywidualista – zbawca i samotny bluźnierca – detronizator bogów.
Alina Witkowska, Mickiewicz. Słowo i czyn, Warszawa 1975, s. 157–159.

1 Wytłumacz, w jaki sposób dokonuje się symboliczne zmartwychwstanie Konrada. 1 p.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

2 Wyjaśnij, odwołując się do znajomości III cz. Dziadów, dlaczego badaczka nazywa Konrada 2 p.
nowożytnym Prometeuszem.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

3 Podaj sens sformułowania użytego w tekście: „człowiek publiczny”. 1 p.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

4 Określ, jaką rolę odgrywa więzienie w przemianie Konrada. 1 p.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................
54 Czytanie ze zrozumieniem

....................................................................
imię i nazwisko

.............................. ...........................

Kim jest Konrad? data klasa

Przeczytaj tekst Jana Stasicy i wykonaj podane zadania.

Kim tak naprawdę jest Konrad i dlaczego w Prologu występuje jako Więzień. Dlaczego Mickiewicz nie
wyposażył go ani w imię, ani w nazwisko? Może dlatego, że wtedy nie był jeszcze Konradem. To zapewne je-
den z filomatów skazanych w procesie Nowosilcowa, nadwrażliwy poeta, który funkcjonuje na granicy jawy
i snu, budząc się i zasypiając na przemian. Jego wizjom towarzyszą Anioł i Duchy. Przeznaczony do wielkich
zadań, jest prorokiem, głosem Boga i dlatego naznaczony zostaje także cierpieniem. Wielkość i cierpienie
zawsze idą ze sobą w parze. [...]
Widać zatem, że psychika Więźnia od zarania funkcjonowała na granicy świadomości i podświadomości,
świata i zaświatów, szczęścia i cierpienia, dobra i zła. [...] Egzystencja Więźnia konstytuuje się w jej gra-
niczności. On sam zdaje sobie z tego niejasno sprawę, stąd jego niezwykłe intuicje. [...] Graniczność – ele-
mentarne doświadczenie egzystencjalne Więźnia – otwiera możliwość syntetyzowania wielu wymiarów rze-
czywistości: świata realnych zjawisk, przestrzeni wyobraźni i, leżącego za jej granicami, marzenia. Więzień
znajduje się w takim stanie ducha, kiedy cierpienie i udręka prowadzą do jakiegoś szczególnego uniesienia,
które sprawia, że niepoznawalne jest intuicyjnie uchwytne, a to, co jest poza granicami doświadczenia, ob-
jawia się jako niezwykle silne przeczucie. Nadzmysłowy świat to domena duchów, które, jak w klasycznym
moralitecie, walczą o myśli i uczucia człowieka. Co więcej, żywią się nimi. [...]
I tak oto dochodzimy do najbardziej zdumiewającego momentu „psychomachii” Więźnia. Chodzi mia-
nowicie o dwa napisy na ścianie celi. Pierwszy: D.O.M. GUSTAVUS OBIIT M. D. CCC. XXIII CALENDIS
NOVEMBRIS. I drugi: HIC NATUS EST CONRADUS M. D. CCC. XXIII CALENDIS NOVEMBRIS.
Skąd się wziął nagle Gustaw – bohater IV części – w więziennej celi? Dlaczego umarł, skoro nie był czło-
wiekiem, ale Upiorem? Cielesny Gustaw zmarł, popełniwszy samobójstwo z powodu nieszczęśliwej miłości
do pięknej Pastereczki. Upiory zaś nie umierają.
Jan Stasica, Polifonia Wielkiej Improwizacji, dostęp z 2.08.2013:
http://artelis.pl/artykuly/44862/Polifonia-Wielkiej-Improwizacji

1 Określ relację między akapitami 1. i 2. 1 p.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

2 Wyjaśnij sformułowanie: „egzystencja Więźnia konstytuuje się w jej graniczności”. 1 p.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

3 Scharakteryzuj stan psychiczny, w którym znajduje się uwięziony Konrad. 2 p.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

4 Przedstaw funkcję pytań zawartych w ostatnim akapicie. 1 p.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................
 Czytanie ze zrozumieniem 55

Propozycje odpowiedzi
Zbuntowany indywidualista

Nr
Odpowiedź Punktacja
zadania
1. Symboliczne zmartwychwstanie Konrada przejawia się w zmianie imienia w Prologu 1 p.
i rozpoczęciu nowego życia wyznaczonego walką o wolność ojczyzny.
2. W kreacji Konrada można znaleźć elementy postawy prometejskiej: głosi miłość 2 p.
ludzkości, chce uczynić ludzi szczęśliwymi; walczy w imię powszechnego dobra – (1 p. za trzy
trafił do carskiego więzienia za działalność patriotyczną i buntuje się przeciwko Bogu, cechy)
twierdząc, że powoduje nim miłość do ludzi; cierpi na widok nieszczęść ludzkich; jest
kreatorem – artystą, postacią nieprzeciętną.
3. Konrad wyrzeka się prywatnej tożsamości na rzecz działań w imię dobra ogółu. 1 p.
4. Bohater może przemyśleć konsekwencje utraty wolności i chcieć zmienić warunki, 1 p.
w których przebywa on i tysiące mu podobnych.
suma punktów 5

Kim jest Konrad?

Nr
Odpowiedź Punktacja
zadania
1. Akapit 2. rozwija myśl przedstawioną w akapicie 1. 1 p.
2. Więzień znajduje się w niezwykłym stanie psychicznym spowodowanym fizycznym 1 p.
cierpieniem oraz odosobnieniem.
3. Konrad czuje stan uniesienia, doświadcza rzeczywistości intuicyjnie, a nie zmysłowo. 2 p.
(1 p. za
niepełną
odpowiedź)
4. Pytania mają charakter retoryczny – skupiają uwagę czytelnika, skłaniają go do myślenia 1 p.
i wywołują niepokój.
suma punktów 5
56 Projekt edukacyjny

Sceniczne wcielenia Konrada

Rodzaj projektu
• zbiorowy, klasowy
Czas
• trzy tygodnie
Cele
• planowanie i organizacja pracy w zespole; poszu-
kiwanie i analiza literatury przedmiotu; groma-
dzenie wiedzy z zakresu historii teatru na temat
ważniejszych adaptacji scenicznych III cz. Dzia-
dów i kreacji aktorskich postaci Konrada; anali-
za i interpretacja wybranych adaptacji; przygoto-
wanie prezentacji multimedialnej; przedstawie-
nie efektów pracy; udział w dyskusji
Zadania dla grup
1. Zebranie materiału: wyszukanie adaptacji te-
atralnych lub filmowych III cz. Dziadów oraz
literatury pomocniczej.
2. Wyznaczenie zadań członkom grup (np. obejrze-
nie adaptacji i analiza różnych koncepcji reżyser-
skich; przygotowanie scenariusza prezentacji;
techniczne opracowanie prezentacji; zapoznanie
się z literaturą przedmiotu).
3. Analiza różnych kreacji aktorskich postaci Kon-
rada – omówienie wybranych przedstawień, do-
bór informacji z literatury przedmiotu.
4. Przygotowanie prezentacji multimedialnej oraz
towarzyszącego jej wykładu.
5. Przedstawienie efektów pracy na forum klasy.
6. Dyskusja, dzielenie się wrażeniami.
Przykładowe źródła
„Dziady” od Wyspiańskiego do Grzegorzewskiego,
pod red. Tadeusza Kornasia, Grzegorza Niziołka,
Kraków 1999.
Dziady w  reż. Konrada Swinarskiego, http://www.
cyfrowemuzeum.stary.pl/przedstawienie/310/dziady
Dziesięć przedstawień. Z  Gustawem Holoubkiem
rozmawia Anna Mieszczanek, „Tygodnik Po-
wszechny” 1988, nr 9.
Majchrowski Zbigniew, Cela Konrada, Gdańsk
1998.
Miłkowski Tomasz, Trzy razy „Dziady” według
Grzegorzewskiego, http://jerzygrzegorzewski.pl/?
artykul=trzy-razy-dziady-wedug-grzegorzewskiego
Pięć studiów z dziejów scenicznych dramatów Mic-
kiewicza, praca zbiorowa, Wrocław 1968.
Wyspiański Stanisław, Dzieła zebrane, t. XII: Insce-
nizacje, Kraków 1961.

Harmonogram prac

Czas Działania Wskazówki

1. tydzień Realizacja zad. 1. i 2. – zebranie materiału: wyszukanie Uczniowie dzielą się na zespoły.
adaptacji teatralnych lub filmowych III cz. Dziadów
oraz literatury pomocniczej; wyznaczenie zadań
członkom grup (np. obejrzenie adaptacji i analiza
różnych koncepcji reżyserskich; przygotowanie
scenariusza prezentacji; techniczne opracowanie
prezentacji; zapoznanie się z literaturą przedmiotu).

koniec Konsultacje z nauczycielem. Uczniowie przedstawiają plan pracy grupy

1. tygodnia i wstępny wybór literatury przedmiotu.

2. tydzień Realizacja zad. 3. – analiza różnych kreacji Uczniowie dokładnie czytają teksty z zakresu
aktorskich postaci Konrada – omówienie wybranych literatury przedmiotu. Formułują wnioski
przedstawień, dobór informacji z literatury dotyczące różnych realizacji roli Konrada.
przedmiotu. Selekcjonują materiały.

koniec Konsultacje z nauczycielem. Nauczyciel wysłuchuje wniosków płynących

2. tygodnia z dyskusji, pomaga rozstrzygnąć powstałe
problemy, przegląda propozycje dotyczące
materiałów przygotowywanych do prezentacji.

3. tydzień Realizacja zad. 4. – przygotowanie prezentacji Nauczyciel doradza, jak uporządkować

multimedialnej oraz towarzyszącego jej wykładu. wypowiedź.

koniec Realizacja zad. 5. – przedstawienie efektów pracy Po prezentacji można zadawać pytania, dzielić
3. tygodnia na forum klasy. się wrażeniami.

III cz. Dziadów w pigułce
 Geneza utworu  Najważniejsze wydarzenia w utworze
• napisane w ciągu jednej wiosny 1832 r.
w Dreźnie – dlatego nazywane Dziadami
drezdeńskimi (w odróżnieniu od Dziadów znakiem jest zmiana imienia – z Gustawa na Konrada
wileńsko-kowieńskich obejmujących cz. II i IV)
• temat zaczerpnięty z wydarzeń rzeczywistych –
nawiązanie do procesu filomatów i filaretów, po
którym poeta został zmuszony do opuszczenia kraju;
dramat ten odnosi się także do aktualnych wydarzeń
historycznych – powstania listopadowego – o którym
Mickiewicz nie mógł pisać bezpośrednio
 Elementy świata przedstawionego
• czas akcji aktu I: wydarzenia powiązane z rytmem
obrzędowym – rozgrywają się od 1 XI 1823 r. do
nocy dziadów 1824 (około roku), podczas Bożego
Narodzenia (sceny I, II, III) i Wielkanocy (scena V)
• miejsce wydarzeń: Litwa, więzienie w Wilnie, dom
pod Lwowem, Warszawa, Rosja (Ustęp)
• budowa: Prolog, Akt I (sceny I–IX), Ustęp, Do
przyjaciół Moskali
• główni bohaterowie: postacie historyczne –
filomaci i filareci, np. Jan Sobolewski (filomata
i filareta, nauczyciel skazany na zesłanie, który zmarł
w Archangielsku), Feliks Kółakowski (filareta, poeta
zesłany do Kazania), Tomasz Zan (współzałożyciel
Towarzystwa Filomatów), Adolf Januszkiewicz
(student, uczestnik powstania listopadowego,
zesłany na Sybir), Ignacy Domeyko – Żegota
(filomata, powstaniec listopadowy), Piotr Wysocki
(organizator wybuchu powstania listopadowego),
Ludwik Nabielak (N*** uczestnik napadu na
Belweder), Adam Gurowski (A*** G***
brał udział w powstaniu); urzędnicy carscy:
Mikołaj Nowosilcow (od 1824 r. kurator okręgu
wileńskiego), Leon Bajkow (sekretarz Nowosilcowa);
przedstawiciele młodego pokolenia rosyjskich
patriotów: Michał Bestużew, Konrad Rylejew
(uczestnicy ruchu dekabrystów, poeci wspomniani
w wierszu Do przyjaciół Moskali); bohaterowie
wzorowani na postaciach historycznych, np. Ewa
i Marcelina – imion użyczyły im Ewa Ankwiczówna
i Marcelina Łempicka; Doktora (pierwowzoru
doszukiwano się w postaci Augusta Bécu); Pani
Rollison (Felicjana Mollesonowa); postacie fikcyjne:
Ksiądz Piotr, Kapral, Guślarz; istoty nadprzyrodzone:
anioły, diabły, duchy dobre i złe, które ingerują cios zadaje żołdak Rosjanin; Ksiądz Piotr zapada
w wydarzenia lub je kreują
Notatki z lektury 57
• Prolog: w nocy z 22 XI na 23 XI 1823 r. samotny
więzień przechodzi metamorfozę, której symbolicznym
(z kochanka z II cz. Dziadów, który targnął się na
swoje życie, w patriotę poświęcającego się ojczyźnie,
polskiego Prometeusza)
• sc. I: w Wigilię Bożego Narodzenia około północy
w celi Konrada spotyka się grupa więźniów; pomaga
im jeden ze strażników, dawny uczestnik kampanii
napoleońskiej, Kapral; Jan Sobolewski opowiada
o wywózce młodych chłopców ze Żmudzi na Sybir,
podkreśla ich bohaterską postawę i cierpienie; Żegota
wspomina bajkę Goreckiego – metafora młodzieży
litewskiej jako ziarna, które wyda kiedyś owoce (sens
ofiary); „pieśń zemsty” Konrada
• sc. II: Wielka Improwizacja (manifest Konrada –
poety nierozumianego przez ludzi, przekonanego
o swej wyjątkowości, który rzuca wyzwanie Bogu ­–
obwinia go o brak miłości i żąda rządu dusz, aby
uszczęśliwić cierpiącą ludzkość; milczenie nieba
doprowadza go do największego bluźnierstwa, ale
zanim wypowie: ty nie ojcem świata, ale... / carem,
wyręczy go w tym niecierpliwy diabeł, co ratuje
Konrada przed ostatecznym potępieniem (pada
zemdlony na ziemię)
• sc. III: Ksiądz Piotr odprawia egzorcyzmy; w trakcie
obrzędu Konrad ma wizję uwięzionego Rollisona,
próbuje mu pokazać drogę do samobójstwa; Księdzu
udaje się wydobyć od demonów informację, gdzie
przebywa Rollison; duchowny nie poddaje się
kuszeniu szatana, ratuje Konrada
• sc. IV: w dworku pod Lwowem dwie młode
dziewczyny – Ewa i Marcelina – przygotowują się
do snu; Ewa modli się gorąco za prześladowanych,
a szczególnie – za pewnego poetę; Widzenie Ewy:
Matka Boska z obrazu, który dziewczyna ozdobiła
poprzedniego dnia kwiatami, podaje wianek
Jezusowi, a Ten z uśmiechem rzuca kwiaty Ewie –
jeden z nich (Róża) ożywa i mówi dziewczynie
o swej tęsknocie, prosi o przytulenie do serca
• sc. V: Wizja Księdza Piotra – Polska zostaje
przyrównana do Chrystusa w dniu Golgoty (zsyłki
na Sybir, represje, męki); wybawcą ma być
tajemnicza postać określona imieniem czterdzieści
i cztery; Polska zostaje ukrzyżowana, a ostateczny
w sen, a aniołowie zanoszą jego duszę do nieba
58 Notatki z lektury
• sc. VI: Senator Nowosilcow ma sen, w którym widzi
siebie – najpierw otrzymuje od cara list z nominacją,
a w chwilę później sytuacja diametralnie się odwraca –
Senator traci łaskę władcy; sen jest dziełem szatanów,
które podczas snu zawładnęły duszą Rosjanina i go
dręczą
• sc. VII: spotkanie w salonie warszawskim
(prawdopodobnie w pałacu hrabiego Wincentego
Krasińskiego); rozmowy o literaturze (towarzystwo
stolikowe) i wypadkach współczesnych (towarzystwo
przy drzwiach); opowieść Adolfa o losach męczonego
Cichowskiego
• sc. VIII: akcja rozgrywa się w Wilnie, w domu
Senatora; incydent z wtargnięciem matki uwięzionego
Rollisona; pogardliwe potraktowanie Księdza Piotra;
wiadomość o śmierci Doktora zabitego przez piorun;
przerażenie zgromadzonych w sali; przypowieści Księdza
Piotra; spotkanie Księdza z Konradem i przepowiednia
• sc. IX: w kaplicy na cmentarzu gromadzą się ludzie
przygotowujący się do obrzędu dziadów; Guślarz
rozmawia z kobietą, która czeka na ducha pewnego
mężczyzny; w tym czasie przybywa cierpiące Widmo
(prawdopodobnie Doktora); oczekiwany duch
nie pojawia się – w dali widać pędzące wozy,
a na przedzie w czarnym stroju postać z raną w piersi
i na czole
• Ustęp: Droga do Rosji (opis rozległej pustej krainy,
która wydaje się nietknięta ludzką ręką); Przedmieścia
stolicy (opis przedmieść Petersburga, kontrasty
architektoniczne); Petersburg (opowieść o początkach
rosyjskiej stolicy, opis układów panujących w stolicy,
spotkanie Konrada i Oleszkiewicza); Pomnik Piotra
Wielkiego (pod pomnikiem Piotra Wielkiego
spotkanie dwóch młodzieńców – pielgrzyma
i rosyjskiego poety, opis pomnika cara skontrastowany
z opisem posągu Marka Aureliusza); Przegląd
wojska (defilada rosyjskiego wojska okupiona
ofiarami w ludziach, refleksje na temat militaryzmu
imperialnego); Oleszkiewicz (spotkanie z tajemniczym
człowiekiem, który przepowiada katastrofę –
nadchodzącą powódź)
 Zagadnienia do interpretacji
• martyrologia młodych pokoleń
• mesjanizm – sens cierpienia Polski i jej rola w dziejach
Europy
• wyjątkowy los artysty
• wizerunek polskiego społeczeństwa
• złożony obraz narodu rosyjskiego
• poeta i jego twórczość
 Motywy
• cierpienia
• miłości do ojczyzny
• walki o duszę człowieka
• władzy
• snu
• przepowiedni
 Wybrane cytaty
PROLOG
• Człowieku! gdybyś wiedział, jaka twoja władza!
• Ludzie! każdy z was mógłby, samotny, więziony,
Myślą i wiarą zwalać i podźwigać trony.
AKT I, SC. 2
• Samotność – cóż po ludziach, czym śpiewak dla
ludzi
• Kochałem tam, w ojczyźnie serce me zostało. –
• Ja kocham cały naród! – objąłem w ramiona
Wszystkie przeszłe i przyszłe jego pokolenia,
• Ja i ojczyzna to jedno.
Nazywam się Milijon – bo za milijony
Kocham i cierpię katusze.
AKT I, SC. 5
• Panie! czymże ja jestem przed Twoim obliczem? –
Prochem i niczem;
AKT I, SC. 7
• [...] Nasz naród jak lawa,
Z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa,
Lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi;
Plwajmy na tę skorupę i zstąpmy do głębi.
 Ważne inscenizacje i adaptacje
• 1901 – Adama Mickiewicza „Dziady”. Sceny
dramatyczne w reż. Stanisława Wyspiańskiego; Teatr
Miejski w Krakowie; w roli Konrada – Andrzej
Mielewski
• 1934 – Dziady – Poema – Widowisko w reż.
Leona Schillera; Teatr Polski w Warszawie; w roli
Konrada – Józef Węgrzyn
• 1967 – Dziady w reż. Kazimierza Dejmka; Teatr
Narodowy; w roli Konrada – Gustaw Holoubek
• 1973 – Dziady w reż. Konrada Swinarskiego; Teatr
Stary w Krakowie; w roli Konrada – Jerzy Trela
• 1989 – Lawa. Opowieść o „Dziadach” Adama
Mickiewicza adaptacja filmowa w reż. Tadeusza
Konwickiego, w roli Gustawa-Konrada – Artur
Żmijewski, Gustaw Holoubek
 Test A 59

....................................................................
imię i nazwisko

.............................. ...........................

Sprawdź, ile wiesz data klasa

1 Trzy główne postacie III cz. Dziadów to 1 p.

A. Konrad, Ksiądz Piotr, Senator.

B. Senator, Doktor, Ksiądz Piotr.
C. Nowosilcow, Konrad, Rollison.
D. Doktor, Ksiądz Piotr, Konrad.

2 Przyporządkuj wydarzenia dotyczące Konrada konkretnym częściom dramatu Mickiewicza. 3 p.

Wydarzenie Część dramatu

przemiana Gustawa w Konrada

.....................

scena I
.....................................................................................................

wyzwanie rzucone Bogu przez Konrada

....................

scena III
.....................................................................................................

modlitwa Ewy o zbawienie dla Konrada

....................

spotkanie Konrada z Księdzem Piotrem w drodze na przesłuchanie

....................

Ustęp
.....................................................................................................

3 Zaznacz, które stwierdzenia są prawdziwe, a które – fałszywe. 2 p.

Lp. Zdanie Prawda Fałsz

1. Akcja dramatu trwa od 1 XI 1823 r. do 2 XI (tzw. Zaduszek) 1824 r.

2. Akcja III cz. Dziadów związana jest z cyklem obrzędów.
3. Nowosilcow ginie rażony piorunem.
4. Konrada przed potępieniem ratują modlitwy ludzi i aniołów.

4 Który fragment utworu najlepiej ilustruje ideę mesjanizmu? Uzasadnij swój wybór. 2 p.

........................................................................................................................

........................................................................................................................

........................................................................................................................

........................................................................................................................
60 Test A

5 Wyjaśnij, gdzie się pojawiają w utworze podane symbole oraz jaką pełnią funkcję. 2 p.

• krzyż – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
..........................................................................................................................

• Herod – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
..........................................................................................................................

6 Opisz, jakie widzisz podobieństwa między Konradem a Prometeuszem. 1 p.

........................................................................................................................

........................................................................................................................

........................................................................................................................

........................................................................................................................

........................................................................................................................

........................................................................................................................

7 Podaj przykłady z tekstu potwierdzające, że w III cz. Dziadów można wskazać elementy typowe 2 p.
dla misterium.

Element misterium Obecność w III cz. Dziadów

podział świata na ziemię, niebo i piekło

..............................................................................

umiejscowienie człowieka pomiędzy

niebem a piekłem .............................................................................

dwoistość bohaterów
.............................................................................

8 Napisz w kilku zdaniach, w jaki sposób poeta przedstawił w dramacie Rosjan. 3 p.

........................................................................................................................

........................................................................................................................

........................................................................................................................

........................................................................................................................

........................................................................................................................

........................................................................................................................

........................................................................................................................

........................................................................................................................

........................................................................................................................

........................................................................................................................

9 Ustęp do III cz. Dziadów jest 1 p.

A. fragmentem, który nie ma istotnego związku z dramatem.

B. komentarzem naukowym do utworu.
C. zbiorem przypisów sporządzonych przez autora.
D. dodatkiem wyjaśniającym i uzupełniającym treść dramatu.
 Test B 61

....................................................................
imię i nazwisko

.............................. ...........................

Sprawdź, ile wiesz data klasa

1 Trzy główne postacie III cz. Dziadów to 1 p.

A. Doktor, Ksiądz Piotr, Konrad.

B. Senator, Doktor, Ksiądz Piotr.
C. Konrad, Ksiądz Piotr, Senator.
D. Nowosilcow, Konrad, Rollison.

2 Przyporządkuj wydarzenia dotyczące Konrada konkretnym częściom dramatu Mickiewicza. 3 p.

Wydarzenie Część dramatu

Prolog
.....................................................................................................

„pieśń wampiryczna”
....................

scena II
.....................................................................................................

egzorcyzmy nad Konradem

....................

scena IV
.....................................................................................................

spotkanie Konrada z Księdzem Piotrem w drodze na przesłuchanie

....................

droga na zesłanie
....................

3 Zaznacz, które stwierdzenia są prawdziwe, a które – fałszywe. 2 p.

Lp. Zdanie Prawda Fałsz

1. Akcja III cz. Dziadów trwa od 1 XI 1823 r. do 24 XII 1824 r.

2. Ewa modli się m.in. za duszę jednego z młodych patriotów.
3. Rollison popełnia samobójstwo.
4. Ksiądz Piotr w swoim widzeniu kreśli wizję przyszłych losów Europy.

4 Który fragment utworu najlepiej ilustruje ideę prometeizmu? Uzasadnij swój wybór. 2 p.

........................................................................................................................

........................................................................................................................

........................................................................................................................

........................................................................................................................
62 Test B

5 Wyjaśnij, gdzie się pojawiają w utworze podane symbole oraz jaką pełnią funkcję. 2 p.

• gest umywania rąk – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

..........................................................................................................................

• przebicie boku ukrzyżowanego – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

..........................................................................................................................

6 Opisz, co różni Konrada i Prometeusza. 1 p.

........................................................................................................................

........................................................................................................................

........................................................................................................................

........................................................................................................................

........................................................................................................................

........................................................................................................................

7 Podaj przykłady z tekstu potwierdzające, że w III cz. Dziadów można wskazać elementy typowe 2 p.
dla misterium.

Element misterium Obecność w III cz. Dziadów

podział świata na ziemię, niebo i piekło

..............................................................................

umiejscowienie człowieka pomiędzy

niebem a piekłem .............................................................................

dwoistość bohaterów
.............................................................................

8 Napisz w kilku zdaniach, w jaki sposób poeta przedstawił w dramacie Polaków. 3 p.

........................................................................................................................

........................................................................................................................

........................................................................................................................

........................................................................................................................

........................................................................................................................

........................................................................................................................

........................................................................................................................

........................................................................................................................

........................................................................................................................

........................................................................................................................

9 Wiersz Do przyjaciół Moskali zawiera 1 p.

A. krytykę Polaków, którzy nie pomogli ciemiężonym Rosjanom.

B. refleksję na temat przemijania.
C. pochwałę rządów carskich.
D. podziw dla literatury rosyjskiej.
 Klucz do testu 63

Klucz do testu
Nr
Odpowiedź dla grupy A Odpowiedź dla grupy B Punktacja
zadania
1. A. C. 1 p.
2. • przemiana Gustawa w Konrada – Prolog • przemiana Gustawa w Konrada – Prolog 3 p.
• „pieśń wampiryczna” – scena I • „pieśń wampiryczna” – scena I (2 p. za jeden
• wyzwanie rzucone Bogu przez Konrada • wyzwanie rzucone Bogu przez Konrada błąd, 1 p. za
– scena II – scena II dwa błędy)
• egzorcyzmy nad Konradem – scena III • egzorcyzmy nad Konradem – scena III
• modlitwa Ewy o zbawienie dla Konrada • modlitwa Ewy o zbawienie dla Konrada
– scena IV – scena IV
• spotkanie Konrada z Księdzem Piotrem • spotkanie Konrada z Księdzem Piotrem
w drodze na przesłuchanie – scena VIII w drodze na przesłuchanie – scena VIII
• droga na zesłanie – Ustęp • droga na zesłanie – Ustęp
3. 1. P 1. F 2 p.
2. P 2. P (1 p. za jeden
3. F 3. F błąd)
4. P 4. P
4. Ideę mesjanizmu dobrze ilustruje scena V – Ideę prometeizmu dobrze ilustruje scena 2 p.
Widzenie Księdza Piotra. Duchowny widzi Wielkiej Improwizacji (sc. II), w której (1 p. za
Polskę jako Chrystusa w trakcie drogi Konrad, jak mityczny Prometeusz, wadzi podanie tylko
krzyżowej. Dzięki jej ofierze wolność się z Bogiem dla dobra ludzkości. Chce właściwej
uzyskają pozostałe narody Europy. dać ludziom szczęście, wyzwolić ich. sceny)
5. • krzyż – symbolizuje cierpienia Polaków; • gest umywania rąk – aluzja do Francji, 2 p.
ma trzy ramiona – jak trzy zabory; która nie udzieliła pomocy Polsce (1 p. za
(Widzenie Księdza Piotra) (Widzenie Księdza Piotra) częściową
• Herod – tyran, który w strachu przed • przebicie boku ukrzyżowanego – odpowiedź)
nadchodzącym Mesjaszem urządził rzeź zadanie ostatecznego ciosu przez
niewinnych dzieci; symbolizuje zaborcę oprawcę, może symbolizować upadek
skazującego niewinną młodzież litewską powstania listopadowego (Widzenie
(Widzenie Księdza Piotra) Księdza Piotra)
6. • pragną dobra ludzkości • miłość Konrada do ludzkości jest 1 p.
• występują przeciwko bogom skażona żądzą władzy
• cierpią za innych • bohater Dziadów cz. III grzeszy pychą
• Konrad cofa się przed bluźnierstwem
7. np. 2 p.
• podział świata na ziemię, niebo i piekło – miejsce akcji (ziemia); boscy wysłannicy (1 p. za jeden
(niebo); duchy złe, szatani (piekło) błąd)
• umiejscowienie człowieka pomiędzy niebem a piekłem – walka o duszę Konrada podczas
sceny Wielkiej Improwizacji
• dwoistość bohaterów – Konrad pragnie uszczęśliwić ludzkość, ale nawet wbrew
niej samej; Senator obiecuje pomoc Rollisonowej, a po jej wyjściu zezwala
na upozorowanie samobójstwa
8. Wypowiedź powinna zwierać informacje Wypowiedź powinna zwierać informacje 3 p.
o tym, że: o tym, że: (za kilku-
• wizerunek Rosjan jest niejednolity: • wizerunek jest niejednorodny; zdaniową
obok postaci negatywnych poeta ukazał większość Polaków to ludzie prawi; wypowiedź,
bohaterów pozytywnych; • patrioci są gotowi cierpieć dla ojczyzny poprawną
• los zwykłych ludzi w Polsce i Rosji jest i innych ludzi; do nich należy moralne merytorycznie
podobny. zwycięstwo. i językowo)
9. D. B. 1 p.
suma punktów 17
64 Bibliografia

Bibliografia
Literatura podmiotu
• Mickiewicz Adam, Dziady drezdeńskie, oprac. Janusz Skuczyński, Zakład Narodowy im. Ossolińskich,
Wrocław 2012.

Literatura przedmiotu
• Bukowski Kazimierz, Biblia a literatura polska, Poznań 1988.
• Dramat polski. Interpretacje. Część 1: od wieku XVI do Młodej Polski, pod red. Jana Ciechowicza, Zbigniewa
Majchrowskiego, Gdańsk 2001.
• Krzemieńska Elżbieta, Dobro i zło w III cz. „Dziadów” [w:] Glosariusz od starożytności do pozytywizmu,
pod red. Tadeusza Patrzałka, Wrocław 1992.
• Pigoń Stanisław, Rana na czole Konrada [w:] tegoż, Poprzez stulecia. Studia z dziejów literatury i kultury,
PWN, Warszawa 1984.
• Przybylski Ryszard, Słowo i milczenie bohatera Polaków. Studium o „Dziadach”, Warszawa 1993.
• Rymkiewicz Jarosław Marek, Siwicka Dorota, Witkowska Alina, Zielińska Marta, Mickiewicz. Encyklope-
dia, Warszawa 2010.
• Witkowska Alina, Mickiewicz. Słowo i czyn, Warszawa 1975.
• Witkowska Alina, Przybylski Ryszard, Romantyzm, PWN, Warszawa 2000.

Warto przeczytać
• „Dziady” od Wyspiańskiego do Grzegorzewskiego, pod red. Tadeusza Kornasia, Grzegorza Niziołka,
Kraków 1999.
• Dziesięć przedstawień. Z Gustawem Holoubkiem rozmawia Anna Mieszczanek, „Tygodnik Powszechny”
1988, nr 9.
• Majchrowski Zbigniew, Cela Konrada, Gdańsk 1998.
• Miłkowski Tomasz, Trzy razy „Dziady” według Grzegorzewskiego, http://jerzygrzegorzewski.pl/?artykul=
trzy-razy-dziady-wedug-grzegorzewskiego
• Pięć studiów z dziejów scenicznych dramatów Mickiewicza, praca zbiorowa, Wrocław 1968.
• Pigoń Stanisław, Wiązanka historycznoliteracka. Studia i szkice, Warszawa 1969.
• Witkowska Alina, Celina i Adam Mickiewiczowie, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1998.
• Wyspiański Stanisław, Dzieła zebrane, t. XII: Inscenizacje, Kraków 1961.

Nabyta przez Ciebie publikacja jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy o przestrzeganie praw, jakie im przy-
sługują. Zawartość publikacji możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym, ale nie
umieszczaj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, to nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to
dzieło. Możesz skopiować część publikacji jedynie na własny użytek.
Szanujmy cudzą własność i prawo.
Więcej na www.legalnakultura.pl

© Copyright by Nowa Era Spółka z o.o. Warszawa 2013

ISBN 978-83-267-1556-3 
Koordynacja prac: Magdalena Grabowska.
Redakcja merytoryczna i językowa: Dominika Dmochowska, Katarzyna Wojciechowska, Katarzyna Ambroziak.
Projekt okładki: Wojtek Urbanek, Maciej Galiński, Małgorzata Gregorczyk. Opracowanie graficzne: Wojtek Urbanek, Małgorzata
Gregorczyk, Paulina Tomaszewska. Realizacja projektu graficznego: Jarosław Naus.
Nowa Era Sp. z o.o., Aleje Jerozolimskie 146 D, 02-305 Warszawa
Wydawnictwo dołożyło wszelkich starań, aby odnaleźć posiadaczy praw autorskich do wszystkich utworów
zamieszczonych w publikacji. Pozostałe osoby prosimy o kontakt z Wydawnictwem.
Zdjęcie pochodzi z agencji Shutterstock.com/monticello (segregator).
Fragmenty tekstów na stronach: 36, 53 wykorzystano za zgodą Wydawnictwa Naukowego PWN.
Druk: Drukarnia MW, Świecie

Kontakt z wydawnictwem:
infolinia: 801 88 10 10 (z telefonów stacjonarnych)
58 721 48 00 (z telefonów komórkowych)
strona internetowa: www.nowaera.pl
e-mail: j.polski@nowaera.pl