Me

ngh
it
ungb
ia
yap
rud
uks
i

Harg
ap o
kokpro
duks
i=tot
albi
ay
aprodu
ksi+sal
doawa
lpe
rse
di
aanba
ran
gdal
ampro
duk
si-sal
doa
khi
r
pe
rsed
ia
anbara
ngdal
amprodu
ksi
.Aga
rbis
ame n
ghi
tu
ngHPP,d
ib
utu
hka
nperh
it
ung
ant
ota
lbi
ay
aprod
uks
i,
se
rtasa
ldoawa
ldanakh
irper
sed
ia
anbara
n g
.

Ko
mpo
nenB
iay
aPr
odu
ksi

1
.Bi
ay
aTe
ta
p

Kompo
nenper
tamaada
lahbia
yate
tapata
ubi
ayayan
gk o
nsta
njuml
ahn
ya.Ke
naik
anmaup
unpenu
runa
njuml
ah
pr
odu
ksiti
da
ka ka
nmemengar
uhibe
sara
nbia
yatet
ap.Bi
as
anyaaka
nadakon
trakat
auper
ja
nji
anyan
gmeng
ika
t
a
garpeng
el
uar
andanauntu
kk o
mpone
ninisa
hseca
rahukum.Co
nto
hbia
yate
tapada
la
hupahte
nagake
rj
a,
a
sura
nsike
seh
atan
,bi
ayasewaged
ung,da
nseba
gai
nya
.

2
.Bi
ay
aVa
ri
ab
el

Se
bal
i
knya,b
iay
av ar
iabe
lada
la
hd an
ayangdi
kel
ua
rkanden
ganmeng
iku
tij
uml
ahpro
dukyanga
kandi
has
il
ka
n.
Art
iny
a,bes
ara
nn i
l
ai
nyabi
satid
aksamaant
arper
io
deakunt
ans
i.Ket
ikata
rge
tprod
uksi
meng
al
amike
nai
ka
n,
mak
ab i
ay
avari
ab e
lju
gaakanmeni
ngka
t.Ba
hkanke
ti
kaperu
saha
anmenghe
nti
ka
nprose
sprod
uks
iunt
uk
se
ment
arawaktu,bi
ayava
ri
abelda
patdi
la
por
kanse
baga
inol
.Beb
erap
acont
ohdari
kompo
nenbi
ay
ainia
dal
ah
pe
ngad
aanbahanbaku,ke
but
uhanli
st
ri
kp a
bri
k,d
anseba
gai
nya
.

3
.Bi
ay
aRa
ta-Ra
ta

Bi
ayar
ata
-rat
aadal
ahbi
ay
apro
duksiy
angharusdi
kel
ua
rkanunt
uksat
uuni
tba
rangat
aupr
oduk
.Andac
uku
p
me
mbag
iju
mla
hbia
yapro
duks
ide
nganju
mla
hu n
ityangd
iha
si
lkans
el
uruh
nya.
Dar
iangk
aini
,pe
rus
aha
andap
at
me
nent
uka
nbera
pakeu
ntu
nga
nyangaka
nd i
ambi
l.S
al
ahsat
unyaad
ala
hd e
nga
nmene
ntu
kanbe
sar
anse
li
si
hharg
a
ya
ngpal
i
ngses
uai
.

4
.Bi
ay
aMa
rgi
na
l

Pe
rusa
haanser
ing
kal
ibe
rtemudenga
nkondi
sid
iman
atarg
etpro
duk
simampul
ebi
htin
ggi
ji
kadi
duk
ungden
gan
pe
namba
hanbia
ya.Bi
ay
ay a
n gdi
tamb
ahka
nini
l
ahyangdi
seb
utse
bag
aibi
ayamarg
in
al
.Seb
ena
rny
abia
yamargi
na
l
bi
sadi
kat
ego
rik
anseba
gaibi
ayavari
ab
el
.Namu
np e
namba
hanin
iti
dakse
lal
udi
but
uhka
nd a
la
moper
asi
on
albi
sni
s.
Mesk
ipu
nb e
gi
tu
,deng
anmen ge
lu
arka
nbia
yamargi
na
l,p
eru
saha
andapa
tmenja
la
nkansi
st
empro
duks
ija
uhle
bih
ma
ksi
mal
.

5
.Bi
ay
aTo
tal

Kompo
nente
rakhi
rdaribi
ayapro
duks
iadal
ahbi
ay
atot
al
,yai
tukes
el
uru
hanb
ia
yaya
n gdi
but
uhk
andal
ampros
es
pr
odu
ksi
.Deng
anmenju
mlah
kansemuako
mpone
nbia
yadiat
as,pe
rus
ahaa
naka
nmenge
tahu
ibes
arny
apeng
el
uar
an
pe
rus
aha
and a
la
mwa ktut
ert
entu
.Lapo
randarib
ia
yato
tali
nij
ugaaka
nmeme
nga
ruh
i ha
rgapro
dukAndadi
pa
sar
.Tida
kh a
nyasoa
l h
argapro
dukper
lunai
kata
uti
dak,l
apo
ranin
iju
gaa
kanmemba
ntumene
ntu
kanst
rat
egi
pe
mas
aranser
tatar
getpen
ju
a l
an

B
IAYA

Bi
ay
aprodu
ksimer
upa
kanje
ni
sbi
ay
aya
ngp
eru
sah
aank
el
ua
rka
nda
la
mpr
ose
spe
nge
lo
la
any
angb
ert
uj
ua
nun
tuk
me
ngha
si
lk
anp r
odu
kjadi
.

Ja
di
,bia
yaprod
uks
iata
uprod
uct
i
oncos
tdi
hi
tungmul
aida
rip
ros
esawalp
eng
ol
aha
np r
oduksa
mpaid
eng
an
men
jad
ibara
ngset
eng
ahja
diat
auba
rangj
adi
,yan
gakandi
ak
umul
as
ika
nmenj
adis
atuda
nd i
be
ban
kanke
pad
a
pe
rusa
haan
.

S
el
anj
ut
nya
,bi
ay
apr
odu
ksit
ers
ebu
taka
ndihi
tu
ngunt
uks
eti
apun
itpr
odu
kyangb
ert
uj
ua
nun
tukme
mud
ahk
an
p
eru
sah
aanda
la
mmen
ghi
tu
ngdanmen
gamb
ilk
eunt
ung
and
aripe
nj
ual
anpr
odu
k.

B
iay
apr
odu
ksij
ug
al
ahy
anga
kanme
nci
pt
aka
nad
any
aha
rgap
oko
ksu
atup
rod
ukp
adaa
khi
rpe
ri
od
eak
unt
ans
i.

P
erl
uAndaket
ahu
iba
hwabi
ayap
rod
uks
iat
aup
rod
uct
i
onc
ostj
ug
ame
mil
i
kik
ara
kte
ri
st
iky
angb
erb
edad
eng
an
b
ia
yaop
eras
io
nalp
eru
sah
aan
.

B
IAYAB
AHANB
AKU

B
ahanb
akupa
dad
asa
rny
ame
rup
aka
nba
han
-ba
hany
angAn
dap
erl
uk
anu
ntu
kme
mbu
ata
taume
mpr
odu
ksi
s
ebu
ahpr
odu
k.

S
eba
gai
con
toh
,ka
yud
anp
akua
dal
ahb
aha
nba
kuy
angd
ig
una
kano
le
hpe
ngu
sah
ape
mbu
atme
jad
ank
urs
i.
Nah,d
aride
fi
ni
siba
hanbakute
rse
but
,makada
patdi
amb
ilk
esi
mpu
la
nbahwabi
ayaba
hanba
kuad
al
ahbi
ay
aya
ng
pe
rl
uAn dake
lu
ark
anuntu
kme n
dapa
tka
nb a
hanbak
uunt
ukmempr
oduk
siba
ran
g,te
rmas
ukj
ugab
ia
ya
op
eras
io
nal
,bi
ay
aangku
t,b
iayape
nyi
mpan
an,da
nlai
nseb
aga
in
ya.

B
ias
any
a,b
aha
nba
kume
nj
adib
ia
yay
angme
mil
i
kij
uml
aht
erb
esa
rda
la
mpr
odu
ksi
pro
dukma
tan
g.

Na
h,l
al
udima
naAn
dab
is
ame
nda
pat
kanb
aha
nba
ku?

An
dab
is
ame
nda
pat
kanb
aha
nba
kud
ari
memb
el
idi
pro
dus
enl
ok
alma
upu
nimp
or.

An
dap
unj
ug
abi
same
mbu
atb
aha
nba
kud
eng
anme
nge
lo
la
nyas
end
iri
.

B
ahanba
juj
ug
abi
sad
ike
lo
mpo
kka
nme
nj
adi
duaj
en
is
,ya
it
uba
hanb
akul
an
gsu
ngs
ert
aba
hanb
akuj
en
ist
i
dak
l
an
gsu
ng.

Ol
ehka
ren
ait
u,bi
ay
auntu
kbaha
nbaj
uju
gate
rba
gimen
jad
idu
aje
ni
s,y
akn
ibi
ay
aun
tukb
aha
nba
kuj
en
is
l
an
gsu
ngdanb
iay
auntu
kbaha
nbakut
id
akla
ngs
ung.

B
iay
aunt
ukb
aha
nbakul
ang
sun
gmeru
pak
anb
iay
ayangd
ike
lu
arka
no l
ehpe
bi
sn
isunt
ukmend
apa
tka
nje
ni
sba
han
b
akuya
ngme
mbe
ntu
kint
eg
rals
ert
asa
nga
tdi
pe
rlu
kanke
ber
adaa
nnyaunt
ukme
nja
dibar
angj
adi
.

S
eda
ngk
an,d
efi
ni
sibi
ay
abah
anb
akuya
ngti
da
kla
ngs
ungy
ai
tus
emu
abi
ay
aya
ngAn
dak
el
ua
rka
nun
tukme
mbe
li
b
aha
nyangb
isamen
yel
es
ai
ka
nse
bua
hprod
uk.

B
ias
any
a,s
kal
ape
mbe
l
ian
nyal
eb
ihk
eci
lj
ik
adi
ba
ndi
ng
kand
eng
anb
aha
nba
kul
an
gsu
ng.
Ol
ehka
ren
ait
u,s
ul
itu
ntu
kme
nen
tuk
anj
uml
ahb
ia
yau
ntu
kba
hanb
akuj
i
kah
any
ame
ngg
una
kans
kal
aun
itp
er
pr
odu
k.

Makad
arii
tu,a
dabe
ber
apahaly
angp
erl
uAn
dap
ert
i
mba
ngk
and
al
amme
nen
tuk
anj
uml
ahp
eng
el
ua
ranu
ntu
k
bi
ay
amembe
liba
hanb
akupro
duk.

Ter
masu
kjug
abia
yape
nyi
mpa
nanb
ahanb
akudig
uda
ngyan
gbia
san
yad
ike
lo
laden
ganme
nggu
nak
anapl
i
kasi
gu
dang
.Se
te
la
hb a
hanba
kudi
ol
ahda
njad
ise
bua
hprodu
k,pe
rus
aha
anj
ug
aak a
nmemer
lu
kante
mpatp
eny
impa
nan
un
tukst
okpro
dukn
ya.

B
IAYATENAG
APRODUKS
I

Te
nag
aker
jamer
upa
kans
ebu
ahu
sah
ase
car
afi
si
kat
aup
iki
ra
nya
ngp
eru
sah
aang
una
kanu
ntu
kke
gi
at
anu
sah
a
at
aup
rod
uksi
.

J
adi
,j
ik
adis
impul
ka
ndaride
fi
ni
sit
ers
ebu
t,ma
kabi
ay
ate
nag
akerj
adap
atdi
art
ik
anseb
aga
ibi
ayay
ang
d
ike
l
uar
kanole
hperu
sah
aanunt
ukte
nag
ak e
rj
aya
ngmen
ang
ani
pros
espro
duk
sise
car
alan
gsu
ng.

S
el
ai
nde
fi
ni
sit
ers
ebu
t,a
daj
ug
ade
fi
ni
sil
ai
nny
ada
rib
ia
yat
ena
gak
erj
a.

B
iay
ate
nag
ake
rj
aya
it
uni
l
aid
ari
jas
ate
nag
ake
rj
aat
aus
umb
erd
ayama
nus
iay
angb
eru
pan
il
ais
atu
anma
ta
u
ang
.

J
adi
,be
ntu
kda
rib
ia
yat
ena
gak
erj
aad
al
ahg
aj
iya
ngp
eru
sah
aanb
eri
ka
nke
pad
aka
rya
wan
nya
.

Da
la
mdu
ni
ain
dus
tri
,t
ena
gak
erj
adi
ba
gime
nj
adi
beb
era
paj
en
isa
taug
ol
on
gan
.

G
olo
nga
nte
rse
butd
ib
agib
erd
asa
rka
nni
l
aid
anf
ung
sip
oko
kma
si
ng
-ma
si
ngp
ega
wai
.
S
eba
gai
con
toh
,ad
aka
rya
wany
angb
eke
rj
adi
bag
ia
npe
mas
ara
n,p
rod
uks
i,a
dmi
ni
st
ras
i,d
and
iv
is
i-d
iv
is
ila
in
nya
.

Deng
andemi
ki
an,g
ajia
taub
iayate
nag
akerj
aya
ngh
aru
sdi
ke
lu
ark
ano
le
hpe
rus
aha
anj
ug
abe
rbe
da-b
eda
te
rga
ntu
ngdarigo
lo
nga
np e
gawait
ers
ebu
t.

S
el
ai
ndik
el
omp
okk
anber
dasa
rka
nn i
l
aida
nfu
ngs
ipok
okn
ya,b
ia
yau
ntu
kte
nag
ake
rj
aju
gad
ike
lo
mpo
kka
n
b
erd
asa
rkanh
ubu
nga
ntena
gake
rjade
nga
npro
duk
.

Ma
ksu
dny
aad
al
aha
pak
aht
ena
gak
erj
ate
rse
butb
erh
ubu
nga
nla
ngs
ungd
eng
anp
rod
uka
taut
i
dak
.

Te
nag
ake
rj
aya
ngl
an
gsu
ngy
ai
tut
ena
gak
erj
aya
ngb
erh
ubu
nga
nla
ngs
ungd
eng
anp
ros
esp
rod
uks
ise
bua
hpr
odu
k.

S
eba
gai
con
toh
,tu
kan
gka
yume
rup
aka
nco
nto
hte
nag
ake
rj
ase
car
ala
ngs
ungd
al
ams
ebu
ahi
ndu
str
ime
bel
.

Disi
sil
ai
n,co
nto
hte
nag
akerj
aya
ngti
da
klang
sun
gadal
ahpe
g a
waiy
angmemi
li
kike
te
rka
it
ande
nga
np r
odu
kta
pi
ti
da
kt e
rl
ib
atdal
amp
embu
ata
npro
dukse
car
alan
gsu
ng,s
epe
rtiqu
al
it
ycon
trol
,pe
nga
waspro
duk
si
,danl
ai
n
se
bag
ain
ya

B
IAYAOVERHED

B
iay
aov
erh
eadmer
upa
kans
emu
abi
ay
aya
ngp
eru
sah
aank
el
ua
rka
n,k
ecu
al
ibi
ay
ate
nag
ake
rj
ala
ngs
ungd
anb
ia
ya
u
ntu
kbah
anbaku
.

Na
mun
,bi
ay
ake
rj
ati
da
kla
ngs
ungt
erma
sukd
al
amj
en
isb
ia
yao
ve
rhe
ad.

P
adaumu
mnya,b
ia
yao
ve
rhe
ada
dal
ahj
en
isb
ia
yay
angt
i
dakt
erd
ugaa
taut
i
dakd
apa
tdi
pre
di
ks
iol
ehs
ebu
ah
p
eru
saha
an.
Mes
kis
if
at
nyaya
ngti
da
kbi
sadip
red
iks
ise
car
ala
ngs
ung
,pe
rus
aha
ant
et
aph
aru
sme
ngh
it
ungb
ia
yao
ve
rhe
ad
ag
arpe
rus
aha
anti
da
kmeng
al
amike
rug
ia
n.

Nah
,dar
ipe
nj
el
as
andia
tas
,mak
abia
yau
ntu
kb a
hanb
akudapa
tdis
impu
lk
anseb
aga
ibi
ay
ayangdi
ke
lu
ark
anol
eh
pe
rus
aha
anu
ntu
kmen
dapa
tka
nbaha
nbak
uyangsi
apj
ua
l,t
erma
sukbia
yaang
kut
,op
era
si
ona
l,da
npen
yi
mpan
an.

S
el
ai
nit
u,Andati
da
kbis
ameny
amak
anb
ia
yao
ve
rhe
add
eng
anb
ia
yat
ena
gak
erj
aka
ren
atu
ju
an,f
ung
si
,da
n
p
eng
ert
i
anny
ap u
nberb
eda
-be
da.

Akant
et
api
,t
erl
e
pasda
rip
erb
eda
andar
ibi
ay
abah
anbak
u,b
ia
yate
nag
aker
ja
,da
nbi
ay
aov
erh
ead
,pe
rus
aha
an
te
ta
pharu
smeng
el
ol
ada
nmere
nca
nak
anang
gar
anbi
ay
ate
rse
butd
eng
anbe
nar
.

HARG
AJUALP
RODUKS
I(HP
P)

Har
gajuala
dal
ahhar
gayangd i
pe
rol
ehda
ripen
ju
mlah
anbia
yapro
duk
s i
tota
ldit
ambahden
ganmar
kupyang
di
gu
nak
a nunt
ukmenu
tu
pb i
ayaove
rhe
adpabr
ikperu
saha
an.Me
nur
utGregor
yLewis,se
bag
ai
manadi
ku
ti
p
Ac
hmad,harg
ajua
lada
la
hsejuml
ahuangy
angber
sedi
adi
bay
arol
ehpembe
lidanber
sedi
adi
teri
mao
le
hpenj
ua
l.

Ha
rgaP
oko
kPe
nj
ua
la
n(HP
P)

Harg
aPoko
kPe
nj
ual
ana
tauHPPad
al
ahju
mla
hpeng
el
ua
rand
anb
eba
nya
ngd
ike
lu
ark
ans
eca
ral
an
gsu
ngma
upu
n
ti
da
klan
gsu
ngu
ntu
kmen
ghas
il
ka
nprod
ukata
uja
sa.

S
eda
ngk
anme
nuru
tpri
ns
ipaku
nta
nsiI
ndo
n e
si
a,ha
rgapoko
kp e
nj
ua
la
nd a
patdi
je
la
ska
nseb
aga
iju
mla
h
p
eng
el
ua
rand
anbeba
nyan
gdipe
rke
nan
kan,ba
ikse
caral
angsu
ngma
upunti
dakl
ang
sun
gunt
ukmeng
hasi
l
kan
b
ara
ngat
auj
asadid
al
amkon
dis
idant
empatdima
nab a
rangi
tuda
patdi
j
ualat
audi
gu
nak
an.

C
ont
ohn
yas
epe
rti
,bi
ay
apr
odu
ksi
,i
mpo
r,a
sse
mbl
y,d
lly
angb
erh
ubu
nga
nde
nga
nba
ran
gte
rse
but
.

B
iay
aya
ngt
i
dakl
an
gsu
ngb
erh
ubu
nga
nde
nga
npr
odu
kti
da
kbi
sad
ima
suk
kank
eda
la
mha
rgap
oko
kpe
nj
ua
la
n.
Ol
ehk
are
nai
t
u,p
erh
it
ung
ani
nid
ib
uata
garp
eru
sah
aanme
nge
ta
hui
det
ai
lbi
ay
ada
rip
rod
ukt
ers
ebu
t.

Pe
rus
aha
anharusma
mpumene
ntu
kanh
arg
apo
kokp
enj
ua
la
nun
tuks
et
ia
pba
ran
gya
ngd
ij
ua
lun
tuk
me
mper
hit
ung
kankeu
ntu
nga
n.

In
idi
atu
rsede
mik
ia
nru
paa
gars
esu
aid
eng
ant
arg
etp
asa
rya
ngd
it
uj
uol
ehp
enj
ua
lda
nda
patd
it
eri
mao
le
h
mas
yar
akat
.

B
EP

B
reakEve
nPoi
ntter
ja
disa
atope
ras
io
nalp
erus
ahaanme
makaibi
ay
atet
apdanju
mlahpe
nju
al
anhany
acuku
p
u
ntu
kmenut
upi
bia
yatet
apdanbi
ay
avari
ab
el
.Peru
saha
anak a
nmeng
al
amiker
ugi
anji
kape
nju
al
anhany
acuku
p
u
ntu
kmenut
upsal
ahsat
ubi
ayaya
ngdi
kel
uar
kan.S
edang
kanperu
sah
aanaka
nmempero
le
hk e
unt
ung
anata
uprof
i
t
j
i
kahasi
lpe
nj
ual
anny
amel
eb
ihib
ia
yate
tapdanbi
ayava
ria
belya
ngte
la
hd i
ke
lu
arkan

LAB
ADANRUG
I

Lap
oranl
abarug
i(I
nggri
s:I
nco
meSta
te
menta
tauProf
itan
dLossS
tat
eme
nt)ad
al
ahbag
ia
ndaril
ap
ora
n
ke
uan
gansua
tuper
usah
aanyan
gd i
ha
si
lk
anpad
as u
atuper
io
deak
unt
ans
iya
ngmenj
aba
rka
nuns
ur-u
nsur
pe
ndap
ata
nd a
nbebanper
usa
haanse
hi
ngg
ameng
hasi
l
k a
nsuat
ula
baat
auru
gibe
rsi
h.

Lapor
anlab
ar u
gibi
sadi
bua
tdal
amper
io
d esa
tubul
an
,satut
ahu
n,at
auberd
asa
rkankons
epper
band
ing
an
(mat
chi
ngcon
cept
)yangdi
se
butj
ugak
onse
pp e
ngai
ta
nataupe
mada
nan,an
tar
apendap
ata
nd a
nbeba
ny a
ng
ter
kai
t.Lap
orani
nimasu
kked a
la
mempatla
pora
nkeua
nganut
amape
r u
sah
aandanseb
aga
ipeng
hub
ungant
ara
duala
pora
nn e
rac
a.

Se
la
ini
tu,la
poranla
bar u
gij
ug
abermanf
aatunt
ukha
lbi
sni
sla
in
nyase
per
tib
ahanev
al
uas
ipi
hakmana
je
men
ba
danusahadala
mh alme
nen
tuk
ans t
rat
egibi
sn
isk
ede
pan
nya,k
ompa
ras
iden
ganla
por
anseb
el
umny
a,hi
ngg
a
me
nget
ahuito
talpaj
akpadape
ri
odesel
anj
utn
ya.