1

.Pr
ol
og

2
.PE
RJANJ
IANL
AMA

Da
la
mKi
ta
bSu
ciP
erj
anj
i
anL
ama
,ki
tad
apa
tme
nemu
kanb
any
akc
eri
tat
ent
angb
ang
saI
sr
ael
;
b
ang
say
angd
ik
asi
hiAl
l
ah.Dit
eng
ah-
ten
gahb
ang
sai
ni
,Al
l
ahme
la
kuk
anp
eke
rj
aany
angb
esa
r,y
ang
me
nun
jukk
ema
sad
epa
nte
nta
ngk
eda
tan
ganY
esu
sKr
i
stu
s.I
sr
ael
ada
la
hsu
atup
ers
eku
tua
nsu
ku-
suk
u,
y
angme
nga
kuib
ahwab
eri
bad
ahk
epa
daT
uha
nad
al
ahd
asa
rhi
du
pny
ada
nya
ngu
ntu
kit
u,T
uha
nte
la
h
1
me
mbu
ats
uat
upe
rj
anj
i
an.Da
la
mPe
rj
anj
i
anL
ama
,di
cer
i
tak
anb
ahwab
ang
saI
sr
ael
memb
ent
ukp
ers
eku
tua
n
u
matAl
l
ah,
sua
tur
eal
i
tasy
angme
nja
dib
agi
and
ari
sej
ar
ahGe
rej
a.Me
ski
pund
emi
ki
an
,te
olo
gip
emi
sa
han
S
(ub
sti
tu
si
)me
nga
tak
anb
ahwaGe
rej
ati
da
ksa
mad
eng
anI
sr
ael
.Ge
rej
ame
rup
aka
nin
sti
tu
siy
ang
2
d
ik
ehe
nda
kio
lehAl
l
ahu
ntu
kme
ngg
ant
ik
anI
sr
ael
.Na
mun
,te
ori
yan
gle
bihmo
der
atme
nco
bame
nye
imb
ang
i
t
eol
ogip
emi
sa
hand
eng
anme
nga
tak
anb
ahwab
ang
saI
sr
aeld
apa
tdi
j
adi
kans
eba
gair
efe
ren
siu
ntu
k
p
erk
emb
ang
anGe
rej
ama
sak
in
i.De
nga
nka
tal
ai
n,k
ons
ept
ent
angGe
rej
asu
dahme
mil
i
kib
eni
hn
yap
ada
n
ara
sib
ang
saI
sr
ael
did
al
amP
erj
anj
i
anL
ama
.Ba
ngs
aIs
rae
lme
mbe
ntu
kpe
rse
kut
uanu
matb
eri
many
ang
3
p
erc
ayak
epa
daAl
l
ah,
yan
gke
mud
ia
ndi
j
adi
ka
nol
ehS
ipr
i
anu
sse
bag
aid
efi
ni
si
dar
iGe
rej
ai
tus
end
ir
i.

H
ist
ori
si
ta
sGe
rej
aad
al
ahs
ebu
aht
emad
is
kur
susy
angme
ngh
ant
ark
it
apa
dar
uan
gdi
al
ek
ti
ka
a
nta
raP
erj
anj
i
anL
amad
anP
erj
anj
i
anB
aru
.Da
la
mdi
al
ek
ti
kai
tu
,ki
tad
ipe
rte
muk
and
eng
anp
ert
any
aan
,
a
pak
ahGe
rej
asu
daha
dad
ida
la
mPe
rj
anj
i
anL
ama
?At
aua
pak
ahGe
rej
aad
al
ahb
agi
any
angt
erp
is
ahd
ari
P
erj
anj
i
anL
ama
?Te
ntu
,Ge
rej
aKa
tol
i
kse
ndi
r
isu
dahme
nga
kuic
ir
iin
ter
dep
end
ens
iba
ikP
erj
anj
i
anL
ama
t
erh
ada
pPe
rj
anj
i
anB
aruma
upu
nse
bal
i
kny
a,t
eru
tamad
al
amb
erb
ica
rat
ent
angGe
rej
a.De
nga
nka
tal
ai
n,
d
is
kur
sust
ent
angGe
rej
ati
dakd
apa
tha
nyab
ert
it
ikt
ol
akp
adap
eri
st
iwaP
ent
eko
stas
eba
gai
man
a
d
in
ara
si
ka
ndi
dal
amP
erj
anj
i
anB
aru
,te
tap
iju
gah
aru
ske
mba
li
ber
kac
apa
dah
is
tor
i
sit
asb
ang
saI
sr
ael
.Ol
eh
k
are
nai
tu
,me
la
lu
ima
kal
ahb
erj
udu
lGe
rej
a:S
ebu
ahP
enc
ari
anI
de
nti
ta
sda
la
mPe
rj
anj
i
anL
ama
,ka
mib
eru
sah
a
me
ngh
adi
r
kans
uat
uwa
was
ant
ent
angk
eti
da
kte
rpi
sa
hana
nta
raGe
rej
ada
nna
ras
ite
nta
ngb
ang
saI
sr
ael
di
d
al
amP
erj
anj
i
anL
ama
.Me
ski
pund
emi
ki
an
,ha
rust
eta
pdi
sa
dar
iba
hwau
la
sani
nit
id
akb
erma
ksu
dun
tuk
me
neg
asi
per
i
sti
waP
ent
eko
stad
al
amP
erj
anj
i
anB
arus
eba
gai
seb
uahp
eri
st
iwaf
und
ame
nta
lba
gie
ksi
st
ens
i
Ge
rej
a.S
emo
gas
aji
ani
nime
mba
ntuk
it
aun
tukme
nemu
kank
esa
li
ng
ter
gan
tun
ganP
erj
anj
i
anL
amad
an
P
erj
anj
i
anB
arud
al
amb
erb
ica
rat
ent
angGe
rej
a.

3
. Wa
caaGe
n rej
ada
la
mPe
rj
anj
i
anL
ama

3
.1S
ebu
ahT
inj
aua
nBi
bl
i
s

1
H.
JKr
ausUma
, tAl
l
ahdal
amPer
ja
nji
anLama
,pe
ner
j.
Rul
iaNap
it
upul
u(J
aka
rta
:Pe
ner
bitB
PKGunu
ngMul
ia
,19
83)
,hl
m.8
.
2
Sef
ri
an
usJuh
ani
,“
Ekk
le
si
olo
giMi
steri
Gere
jad
anMari
a”(ms
)(Le
dal
er
o:STF
KLeda
le
ro,[
tan
pata
hun
]),
hl
m.9.
3
I
bi
d.

1
 4
Da
la
mPe
rj
anj
i
anL
ama
,se
jar
ahu
matAl
l
ah di
mul
ai
sej
akT
ama
nEd
ens
aatAl
l
ahme
nja
nji
kans
eor
ang
a
nakp
ere
mpu
any
angme
remu
kka
nke
pal
aul
ar(
Kej
.3:
1
5).
Lal
u,
All
ahme
mbu
atp
erj
anj
i
and
eng
anAb
rah
am,
s
eba
gai
bap
aya
ngk
etu
run
ann
yad
ibe
rka
tid
anj
ugab
apab
agi
ban
gsa
-ba
ngs
a(K
ej.
17:
5-9
).S
ela
ini
tu
,ki
pr
ah
p
erj
al
an
anu
matAl
l
ahj
ugad
apa
tdi
l
i
hatd
al
amp
erj
al
an
anu
matI
sr
ael
,ya
ngp
enu
hde
nga
nke
din
ami
sa
n.
K
edi
na
mis
any
angd
ima
ksu
dia
la
hse
bua
hsi
kl
usb
eru
la
ng,y
akn
ime
mbu
atp
erj
anj
i
and
eng
anAl
l
ah,
p
eng
in
gka
ranj
anj
i
-j
anj
iya
ngme
nye
bab
kanI
sr
ael
dib
uan
g,d
ij
aj
ahd
and
it
in
das
,da
nup
ayap
emu
li
ha
nme
la
lu
i
p
ert
oba
tan
.Se
car
asi
ng
kat
,po
lay
angs
amad
anb
eru
la
ngy
angd
ial
ami
uma
tIs
rae
lia
la
h:b
erd
osa
-di
bua
ng-
5
p
emu
li
ha
n.

T
erd
apa
tdu
ate
rma
taui
st
il
ahy
angd
ipa
kai
dal
amP
erj
anj
i
anL
amas
eba
gai
gamb
ara
nte
nta
ngu
mat
6
Al
l
ahy
angme
nun
jukp
adaGe
rej
a,y
akn
iqa
hal
(me
man
ggi
l
)da
n‘e
dha
h(me
mil
i
hat
aume
nun
juk
).Is
ti
lhq
a a
hal
7
b
ias
any
adi
te
rj
ema
hka
nme
nja
dij
ema
at,
sed
ang
kan‘
edh
ahd
it
erj
ema
hka
nme
nja
diu
mat
. Uma
tIs
rae
ldi
pi
l
ih
d
and
it
unj
ukme
nja
diu
matAl
l
ahu
ntu
kdi
ku
dus
kand
anme
nta
atih
uku
mbe
rup
ade
kal
ogy
angt
el
ahAl
l
ah
b
eri
kand
igu
nun
gSi
na
i(K
el.
19:
6)
.

L
ebi
hla
nju
t,F
ern
and
oTa
mbu
nanme
mbe
rib
ebe
rap
aka
rak
tert
erh
ada
par
tiq
aha
l-
‘e
dha
hya
ng
8
me
nda
sar
ipe
nge
rti
ang
ere
jas
eba
gai
uma
tAl
l
ah, y
akn
i:

1
. Me
nde
nga
rhu
kum(
Ul
.4
:1
0;9
:1
0;1
8:
16
).

2
.Be
rdi
r
idi
had
apa
nAl
l
ahu
ntu
kdi
ku
dus
kan
,di
ur
api
,d
anme
nde
nga
rfi
r
manAl
l
ah(
Ul
.4
:1
0).

3
.Me
mbe
ri
kanp
ers
emb
aha
ndo
mbap
ask
ah(
Kel
.1
2).

4
.Me
ner
i
map
erj
anj
i
anAl
l
ah(
Kel
.3
3-3
5).

5
.Me
nda
pats
ebu
tans
eba
gai
ban
gsay
angk
udu
sda
nme
mul
i
aka
nAl
l
ah(
Kel
.1
9:
6;H
os.
2:2
3)

K
emu
di
an
,da
la
mme
mpe
rte
gasp
eri
kop
-pe
ri
kopy
angmu
ncu
lda
la
mPe
rj
anj
i
anL
amat
ent
angGe
rej
a,
E
dmu
ndCl
own
ey,s
eba
gai
man
adi
ku
ti
pSi
monL
ukma
na,me
nja
bar
kans
eku
ran
g-k
ura
ngn
yat
ig
ase
but
an
9
u
ntu
kme
ngg
amb
ark
anr
el
as
iAl
l
ahd
anu
matI
sr
ael
seb
aga
iuma
tAl
l
ah, y
akn
i:

4
Uma tAll
ahy an
gd i
maksu
dme ru
pakanungkap
animpli
si
ty a
ngs e
yogian
yame r
epr
esent
asipen
ger
ti
andank o
nsep
Gere
jadal
amP erj
anj
ianLama.
5
S i
mo nLukma na
,“Kons
epGe r
ej
ad a
lamPerj
anj
ianLama,”dal
amB u
let
inPemudaGerej
aRefor
medIn
ji
l
iIn
donesi
a,n
o.
12
9:Apri
l2
0 14,htt
ps:
//www. b
ul
eti
npi
ll
ar
.or
g/ar
ti
kel
/kons
ep-ger
eja-
d i
-d
alam-p
erj
anji
an-
la
ma,di
akse
spada16Sept
ember201
9.
6
L oui
sBerkhoff
,Teol
ogi
Sis
temati
ka:
Doktr
inGer
eja(Sur
ab a
ya:Momentum,1
997),
hl
m.5.
7
Ed mundP.Cl
o wney
,TheChur
ch(Lei
cest
er:I
nt
erVarsi
tyPress
,1995
),hl
m.30.
8
F ern
andoT ambunan
,“Teo
logi
Gerej
a,
”dalamYayasa
nP engi
nj
il
andanPenel
aah
anAlki
ta
bS u
mu t
,edi
si
9Ma r
e t200
9,
ht
tp:
//pe
mu daypdpa.
bl
og sp
or.
com/2009/
03/t
eolog
i-
g e
rej
a.
html
?m= 1,
dia
ksespad
a1 6Sept
ember201
9.
9
Urai
antentangin
itel
ahdir
in
gkasdandi
p a
raf
raseolehkel
omp ober
d as
arka
nu r
ai
anSimonLukman
ad a
la
mS imon
Luk
ma al
n oc.ci
t.

2
 a
) Al
l
ahMe
ngu
mpu
lk
anB
ang
saI
sr
ael
(Go
d’sAs
semb
ly
),d
eng
ant
uj
uanu
ntu
kme
mbu
ata
tau
me
mba
har
uis
uat
upe
rj
anj
i
an.
Ban
gsaI
sr
ael
di
per
i
nta
hka
nun
tukb
erk
ump
ult
ig
aka
li
set
ahu
n
P
(as
sov
er,P
ent
eco
st,a
ndt
heF
eas
tofT
abe
rna
cl
es
)un
tukme
mba
wap
ers
emb
aha
nda
n
b
eri
bad
ahk
epa
daAl
l
ah(
Kel
.2
3:1
4-1
7;I
m.2
3).

b
) Al
l
ahH
adi
rdiT
eng
ah-
ten
gahI
sr
ae Go
l( d
’sDwe
ll
i
ng)
,se
bag
aib
ent
ukt
in
gga
ln
yaAl
l
ah
b
ers
ama
-sa
mad
eng
anu
mat
Nyag
uname
nun
juk
kanb
ahwab
ang
saI
sr
ael
ada
la
hmi
l
i
kAl
l
ah
d
anme
rek
abe
rbe
dad
ari
ban
gsa
-ba
ngs
ala
in(
Kel
.3
3:1
6).

c
) Al
l
ahMe
mil
i
h(Go
d’sCh
ose
n).I
sr
aeld
ipi
l
i
hol
ehAl
l
ahme
nja
dik
epu
nya
anNy
ade
nga
n
k
ehe
nda
kAl
l
ahs
end
ir
i(Ul
.7:
7-8
).S
eba
gaib
ang
sap
il
i
hanAl
l
ah,I
sr
aelb
ert
uga
sun
tuk
me
la
yan
iAl
l
ah,
danme
nja
dib
erk
atb
agi
sel
ur
uhb
ang
sa(
Mzm.
67:
3)
.

Da
rir
ang
kai
ank
ons
epd
anp
end
apa
tya
ngt
el
ahd
ij
aba
rka
ndi
ata
s,s
is
ii
mpl
i
si
tGe
rej
ada
la
mpe
ri
kop
P
erj
anj
i
anL
amas
ebe
nar
nyat
el
aha
da,
yan
gdi
mul
aid
eng
anp
erj
anj
i
and
ita
manE
den
.Un
gka
panu
matAl
l
ah
d
al
amP
erj
anj
i
anL
amame
rep
res
ent
asi
keh
adi
r
anGe
rej
ait
use
ndi
r
i,k
are
nap
erj
al
an
anu
matAl
l
aht
ers
ebu
t
d
iwa
rna
ide
nga
nta
tai
bad
ahb
eru
pap
ers
emb
aha
nku
rba
n,me
nta
atih
uku
mda
npe
ri
nt
ahs
eba
gaib
ent
uk
p
ela
yan
and
ank
ese
ti
aang
uname
nja
dib
erk
atb
agib
ang
sal
ai
n,s
ert
ape
ngu
rap
anu
ntu
kke
kud
usa
numa
t
k
are
name
nde
nga
rka
nfi
r
manAl
l
ah.

P
eri
kop
-pe
ri
kopy
angt
el
ahd
ij
aba
rka
ndi
ata
sbu
kanme
nja
dir
epr
ese
nta
siu
ni
ver
sal
ten
tan
gGe
rej
a
d
al
amP
erj
anj
i
anL
ama
.Ma
si
hte
rda
patp
eri
kopl
ai
nun
tukd
ij
adi
kanb
aha
nru
juk
and
al
amme
li
ha
tpe
rj
al
an
an
Ge
rej
ada
la
mPe
rj
anj
i
anL
ama
.Na
mun
,pe
nul
i
sha
nyame
nga
mbi
lbe
ber
apap
eri
kopy
angd
ian
gga
pcu
kup
r
epr
ese
nta
ti
fun
tukme
nja
dit
it
ikt
ol
akb
ibl
i
sba
gip
emb
ica
raa
nte
nta
ngGe
rej
adi
dal
amP
erj
anj
i
anL
ama
.

2
.2Ge
rej
ada
nUma
tAl
l
ah

Ge
rej
aya
ngs
aati
nib
erk
emb
angme
mil
i
kis
eja
rahy
angk
omp
lek
sda
nru
mit
.Ge
rej
asa
ati
ni
me
rup
aka
nha
si
lk
ons
tru
ksi
dar
ir
ent
eta
nse
jar
ahy
angp
anj
angs
eja
kza
manP
erj
anj
i
anL
ama
,Pe
rj
anj
i
anB
aru
,
d
ans
amp
aip
adaK
ons
il
iVa
ti
ka
nII
.Da
la
mpr
ogr
esi
vi
ta
sny
aya
ngp
anj
ang
,Ge
rej
ate
ntut
id
akb
is
a
d
il
epa
spi
sa
hka
nda
rik
ebe
rad
aanu
matAl
l
ah.Me
rek
ame
nga
mbi
lpe
ranp
ent
in
gda
la
m me
ngo
koh
kan
e
ksi
st
ens
iGe
rej
a.K
ebe
rad
aanu
matAl
l
ahs
ang
atme
nen
tuk
anp
erk
emb
ang
anGe
rej
ase
la
nju
tny
a.P
adat
it
ik
i
ni
,da
patd
ik
ata
kanb
ahwaGe
rej
aad
al
ahu
matAl
l
ah.Ge
rej
ala
hi
rse
bag
aip
ers
eku
tua
numa
tya
ng
me
nga
rah
kani
man
nyak
epa
daAl
l
ah.

I
st
il
ahu
matAl
l
ahs
ebe
nar
nyame
rup
aka
nis
ti
la
hya
ngs
uda
hsa
nga
ttu
a.I
st
il
ahi
tus
uda
hdi
pak
ais
eja
k
d
al
amP
erj
anj
i
anL
ama
.Is
ti
la
huma
tAl
l
ahk
emu
di
and
ih
id
upk
anl
ag
iol
ehK
ons
il
iVa
ti
kanI
I
.Uma
tAl
l
aha
dal
ah

3
b
ang
sat
erp
ang
gil
unt
ukme
nja
la
nka
nmi
si
ter
ten
tu,
yai
tume
nye
la
mat
kand
uni
a.
Mel
al
ui
sej
uml
ahc
eri
tab
ibl
i
s,
k
it
ada
patme
li
ha
tar
tid
ariu
matAl
l
ahP
erj
anj
i
anL
ama
,pa
ngg
il
an
nya
,ima
nny
ada
nke
gag
al
an
nya
.Ha
lin
i
t
erg
amb
arj
el
asme
la
lu
iki
sa
hte
rpa
ngg
il
ny
aAb
rah
amy
angd
il
i
hats
eba
gai
seb
uahp
ara
dig
maa
taup
rot
oti
pe
10
d
ari
pan
ggi
l
ans
el
ur
uhu
matI
sr
ael
. Da
rip
ang
gil
anAb
rah
am,
ter
ben
tuks
uat
uko
mun
it
asy
angd
is
ebu
tuma
t
Al
l
ah.
Ung
kap
anu
matAl
l
ahme
nun
ju
kka
nsu
atuh
ubu
nga
nya
ngs
ang
atj
el
asa
nta
raAl
l
ahd
anma
nus
ia
.Al
l
ah
me
man
ggi
lAb
ramy
angk
emu
di
anme
nja
diAb
rah
amu
ntu
kme
ni
ng
gal
ka
nne
ger
i
nyame
nuj
uket
ana
hya
ng
d
ij
anj
i
kan
-Ny
a.Al
l
ahj
ugame
nja
nji
ka
nba
ngs
aya
ngb
esa
run
tukAb
rah
amd
anb
ang
sai
nime
rup
aka
nba
ngs
a
p
ert
amay
angd
it
unj
uks
eba
gai
uma
tpi
l
i
hanAl
l
aha
tauu
matAl
l
ah.

S
ebu
tanu
matAl
l
aha
matd
ipe
nti
ng
kan
,kh
usu
sny
aun
tukme
nek
ank
anb
ahwaGe
rej
abu
kan
la
h
p
ert
ama
-ta
mas
uat
uor
gan
is
asi
man
usi
awi
mel
ai
nk
anp
erwu
jud
ank
ary
aAl
l
ahy
angn
yat
a.K
ons
il
iVa
ti
kanI
I
me
nek
ank
anb
ahwaGe
rej
a‘’
men
gal
amid
ir
in
yas
ung
guhe
ratb
erh
ubu
nga
nde
nga
numa
tma
nus
ias
ert
a
s
eja
rah
nya
’’(
GSa
rt.1
).S
eka
li
gu
sje
la
spu
lab
ahwaGe
rej
ait
uma
jemu
k.Da
la
mPe
rj
anj
i
anL
amaT
uha
n
b
ers
abd
a,“
Ji
kak
amus
ung
guh
-su
ngg
uhme
nde
nga
rka
nFi
r
man
-Kud
anb
erp
ega
ngp
adaP
erj
anj
i
an-
Ku,
mak
a
k
amua
kanme
nja
dih
art
ake
say
ang
an-
Kus
end
ir
ida
ria
nta
ras
ega
lab
ang
sa”(
Kel
ua
ran1
9:
5)
.Hu
bun
gani
ni
s
eri
ngd
ir
umu
ska
nse
car
ale
bihs
in
gka
tol
ehp
aran
abi
:“Ak
uak
anme
nja
diAl
l
ahme
rek
ada
nme
rek
aak
an
11
me
nja
diu
mat
-Ku
”(Y
ere
mia7
:23
). H
ubu
nga
nAl
l
ahd
eng
anu
mat
-Ny
ale
bihp
ent
in
gda
ris
eka
dars
ebu
tan
a
tau
punp
ang
gil
an
.Uma
tAl
l
ahme
rup
aka
npe
rsa
tua
numa
tbe
ri
mand
anp
ers
atu
anu
matb
eri
many
angd
iawa
li
d
eng
anp
ang
gil
and
anp
erj
anj
i
ana
nta
raAl
l
ahd
eng
anAb
rah
ami
ni
l
ahy
angme
nja
dit
it
ika
wal
keh
adi
r
anGe
rej
a.
P
erk
ump
ul
anu
matAl
l
ahd
al
amP
era
nji
anL
amab
uka
nl
ahs
uat
uki
sa
hse
jar
ahy
angb
erl
al
ube
git
usa
ja,
namu
n
me
rup
aka
nci
r
ikh
asy
angp
erma
nend
arii
den
ti
ta
sba
ngs
aIs
rae
l,b
ang
sap
il
i
hanAl
l
ah.S
eba
gais
uat
u
p
ers
eku
tua
nsu
ku-
suk
uya
ngb
erb
eda
,ba
ngs
aIs
rae
lbe
rpa
nda
nga
nba
hwab
eri
bad
ahk
epa
daAl
l
aha
dal
ah
u
nsu
rko
nst
it
uti
fba
gih
id
upn
ya,d
ant
erh
ada
pre
al
it
asi
niAl
l
ahp
unme
nga
dak
ans
uat
upe
rj
anj
i
and
eng
an
b
ang
saI
sr
ael
.Ka
ta-
kat
ain
ime
mbe
ri
ka
nsu
atud
efi
ni
siy
anga
sas
ida
nsa
nga
tpe
nti
ngme
nge
nai
pen
ger
ti
an
12
“
Uma
tAl
l
ahd
al
amP
erj
anj
i
anL
ama
.” Pe
rse
kut
uans
uku
-su
kuI
sr
ael
in
ime
rup
aka
npe
rse
kut
uano
ran
g-o
ran
g
y
angme
ngi
man
iAl
l
ahd
al
amh
id
ups
eha
ri
-h
ari
.

B
ang
saI
sr
ael
di
se
buts
eba
gai
Ger
ej
aPe
rta
ma.
Pen
ger
ti
ani
ni
ber
ang
katd
ari
keb
era
daa
nor
angI
sr
ael
s
eba
gaiu
matp
il
i
hanAl
l
ah.I
sr
aelme
nga
rah
kanh
atis
epe
nuh
nyak
epa
daAl
l
ahs
eba
gaiY
ahwey
ang
me
nye
la
mat
kan
.Ya
hwes
eba
gai
pen
yel
ama
tte
la
hme
mbe
bas
kanme
rek
ada
rik
ung
kun
ganp
eng
uas
ase
la
ma
d
iMe
si
rda
nme
nga
rah
kanme
rek
aun
tukh
id
ups
eba
gai
ora
ng-
ora
ngme
rde
ka.
Kit
abK
elu
ara
nme
nul
i
sde
nga
n
s
ang
atme
nar
i
kun
gka
panu
matI
sr
ael
kep
adaAl
l
ahs
eba
gai
Yah
we.
“Tu
hani
tup
ahl
awa
npe
ran
g;T
uha
nit
ul
ah

1
0
Geor
gKir
chbe
rger
,Al
la
hMenggu
gatAl
l
ahMenyembuh
kan(
Ma umer
e:Pen
erb
itLe
dal
ero,
2007)
,hl
m.3
60.
1
1
R a
ti
hKri
sti
an
i,
“Ger
ejaSeb
agai
UmatAl
la
h:Da
sarGerej
aPe
rj
a n
ji
anLama”
,da
lamWordPre
ss,
h
ttp
:/
/www.wo r
dpr
ess
.co
m/jk/
ammproj
ect
/Ger
ej
a-u
mat-Al
la
h_31
38.
html
,di
aksesp
ada17Sep
tember2
019.
1
2
H.
J.Kr
aus
,op.
cit
.,
hl
m.6-8.

4
n
ama
nya
”(K
elu
ara
n15
:3)
.Is
rae
lme
nja
dit
it
ikb
era
ngk
atu
ntu
kme
mah
amik
ebe
rad
aanu
matAl
l
ahd
al
am
P
erj
anj
i
anL
ama
.Me
rek
ame
nja
dia
kary
angme
ngo
koh
kanb
ang
una
nGe
rej
a.P
ema
hama
nin
ite
ntus
ang
at
k
omp
lek
s,me
ngi
ng
atu
matAl
l
ahd
al
amP
erj
anj
i
anL
amame
mil
i
kis
eja
rahy
angp
anj
ang
.Me
rek
ati
dakb
erd
ir
i
s
eca
ral
eg
als
eba
gais
uat
upe
rse
kut
uan
,se
bag
aima
nak
emu
di
and
ik
ena
lda
la
mPe
rj
anj
i
anB
arud
anma
sa
k
ons
il
i
ar,
tet
api
ter
seb
ars
eca
rame
lu
asd
ank
omp
lek
s.Da
la
mpa
rad
igmae
kl
es
iol
ogi
s,
Ger
ej
aya
ngl
ua
sda
n
k
omp
lek
sin
idi
kai
tk
and
eng
and
ime
nsi
his
tor
i
sit
asd
anp
erh
ati
an
nyap
adad
ime
nsi
sos
ia
l.Ge
rej
ame
nga
la
mi
p
erk
emb
ang
ank
are
nap
era
dab
anu
maty
angh
id
upd
al
amr
uan
gli
ng
kups
eja
rahd
eng
ank
ont
ekss
osi
al
ny
a.
1
3
Ol
ehk
are
nai
tu
,pe
mah
ama
nat
asg
ere
jas
eja
ti
ny
abe
rti
ti
kto
lakp
adap
eng
ert
ia
n“u
matAl
l
ah.
”

P
ent
in
gny
ape
mak
naa
nat
asUma
tAl
l
ahP
erj
anj
i
anL
amaj
ugame
ngi
nd
ik
asi
kana
dan
yas
ik
apg
ere
ja
y
angt
erb
ukad
ant
id
aki
nd
ivu
dal
i
sti
k.Ge
rej
ati
da
kme
nye
butd
ir
in
yas
eba
gai
kes
atu
ant
ung
gal
yan
gda
pat
b
erd
ir
ise
ndi
r
i,t
eta
pit
erb
ukau
ntu
kme
nga
kui
bah
wak
ebe
rad
aan
nyaa
dal
ahb
agi
and
ari
pro
yekUma
tAl
l
ah.
De
nga
nte
kan
anp
adaGe
rej
ase
bag
aiUma
tAl
l
ah,
ekl
es
iol
ogi
lup
utd
ari
duap
end
apa
tya
nge
kst
rem,
yai
tu
me
let
aka
npu
sati
mand
al
am‘
aku
-ya
ng-
in
di
vu
dua
li
st
is
”at
auj
us
trus
eba
li
kn
yad
al
am“
kami
-y
ang
-
1
4
k
ole
kti
f
/ma
ssa
l/
ano
nim.
” Ge
rej
ame
nya
dar
iba
hwak
ebe
rad
aand
anp
erk
emb
ang
ann
yame
nga
ndu
ngp
era
n
u
matAl
l
ahy
angb
erz
ia
rahd
ida
la
mdu
ni
a.Ge
rej
aek
si
sse
la
mau
matAl
l
ahb
erp
era
ndid
al
amn
ya.De
nga
n
d
emi
ki
an
,uma
tAl
l
aha
dal
ahs
atud
eng
ang
ere
ja.
Ger
ej
aha
rusb
erj
al
anb
erd
amp
in
gand
eng
anu
matAl
l
ahd
an
me
mbu
kad
ir
ike
pad
adu
ni
aag
arma
mpub
erk
emb
angs
etu
rutz
ama
n,t
anp
ake
hi
la
nga
nor
i
ent
asi
mis
in
ya.

Me
was
pad
aiT
end
ens
iya
ngMe
nyi
mpa
ng

Ge
rej
ada
numa
tAl
l
aha
dal
ahs
atuk
esa
tua
nya
ngi
nt
imd
ans
al
in
gme
mbu
tuh
kan
.Ge
rej
a
me
mbu
tuh
kanu
matAl
l
ahu
ntu
kme
nge
sah
kane
ksi
st
ens
in
ya.
Dis
amp
in
git
u,u
matAl
l
ahme
nja
dik
anGe
rej
a
b
uka
nse
ked
ars
ebu
ahi
konk
ehi
du
panb
eri
man
,te
tap
ico
mmu
ni
ohi
du
pbe
ri
many
angme
nga
nta
rny
apa
da
k
ese
la
mat
an.
Sif
atmu
tua
li
st
isa
nta
raGe
rej
ada
numa
tAl
l
ahb
uka
nta
npar
i
sik
o.Ge
rej
aya
ngme
namp
ung
u
matAl
l
ahb
ole
hja
dia
kanb
eru
bahme
nja
dil
emb
agay
angh
ir
ark
is
-ot
ori
te
r,j
i
kat
id
akt
erb
ukat
erh
ada
p
d
ime
nsi
kul
t
ura
lke
hi
du
panu
matb
eri
man
.Ge
rej
aak
anme
nja
die
kse
kut
ory
angk
eja
mat
ass
emu
ake
but
uha
n
h
id
upu
mat
,Ge
rej
ame
ngg
una
kanwe
wen
ang
nyau
ntu
kbe
rku
asaa
task
ehi
du
panu
mat
.In
ite
ntud
apa
t
d
ipe
la
jar
ida
rif
akt
ame
nge
nai
hid
upg
ere
jap
ra-
kon
si
li
ar
.Te
olo
gte
rbe
sara
badk
e-1
9,J
ohnH
enr
yNe
wma
n
me
ref
l
eks
ik
ank
eny
ata
ani
nid
al
amk
ome
nta
rny
ate
nta
ngi
nf
al
ib
il
i
tasP
aus
.Ne
wma
nme
nye
but
kanb
ahwa
1
5
k
eku
asa
ans
eor
angP
auss
el
ama2
0ta
hunme
rup
aka
nan
oma
liy
angme
ngh
asi
l
kanb
uahy
angt
id
akb
aik
.
Ca
tat
anr
efl
ek
ti
fNe
wma
nad
al
ahk
ri
ti
kat
ask
eku
asa
anh
ir
ark
isGe
rej
a.H
ali
ni
ten
tume
nja
dip
ela
jar
anb
era
rti
a
gar
Ger
ej
al
ebi
hte
rbu
kau
ntu
kme
nde
nga
rda
nbe
rpi
ha
kpa
dak
ehi
du
panu
mat
nya
.

1
3
Ni
koSyu
kurDi
st
erT
,eol
ogi
Sis
temat
ik
a2(
Yog
yak
art
a:K
ani
si
us
,20
04)
,hl
m.
,21
5.
1
4
I
bi
d,h
lm.
,21
6.
1
5
Ge
o r
gKi
rchb
erg
ero
,p.
ci
t.
,hl
m.108
.

5
 T
end
ens
ike
duaa
dal
aht
und
ukn
yaGe
rej
aat
asUma
tAl
l
ah.
Ger
ej
aya
ngt
und
ukp
adak
ehe
nda
kuma
t
a
kank
ehi
l
ang
ano
tor
i
tas
nya
.Ge
rej
adi
ber
day
aka
nol
ehs
eju
mla
hid
eal
i
smed
ank
ehe
nda
kuma
tya
ng
me
nga
rahp
adab
aha
yal
un
tur
nyami
siu
tamag
ere
ja.
Ger
ej
ame
nja
dit
id
akb
erd
aya
.Iaa
kanme
nja
dis
uat
u
c
ommu
ni
ota
npak
eku
ata
nme
ngi
ka
t.De
nga
nde
mik
ia
n,k
eku
ata
nGe
rej
ame
nja
dil
en
yap
.Ge
rej
aak
an
me
nca
pai
bah
ayak
ebi
na
saa
n.Ol
ehk
are
nai
tu
,pe
rl
udi
per
hat
ik
ana
dan
yak
ese
imb
ang
anp
era
nan
tar
aGe
rej
a
d
anUma
tAl
l
ah.
Ked
uan
yah
aru
sbe
rj
al
ans
el
ar
asd
eng
ank
omi
tme
nut
amau
ntu
kme
nge
mba
ngk
ani
manu
mat
d
emi
ter
cap
ain
yak
ese
la
mat
an.

2
.3Ge
rej
ada
nIs
rae
l

1
6
P
eng
ert
ia
nGe
rej
a b
erk
ai
ta
ner
atd
eng
ank
is
ahp
ang
gil
anAb
rah
am.S
eba
b,u
matAl
l
ahd
al
am
P
erj
anj
i
anL
amad
iawa
lid
eng
anp
ang
gil
anAb
rah
amd
aris
ebu
ahb
uda
yak
otak
epa
das
uat
ube
ntu
khi
du
p,
y
akn
ihi
du
pno
mad
en.Ab
rah
amd
ipa
ngg
ilk
el
ua
rde
nga
nma
ksu
dag
ari
ati
dakme
nja
dik
and
ir
in
yas
end
ir
i
s
eba
gaij
ami
na
nun
tukh
id
upn
ya.S
eba
li
kn
ya,Ab
rah
amd
ipa
ngg
ilu
ntu
kme
mbe
ntu
kse
bua
hba
ngs
ate
rpi
l
i
h
1
7
a
taut
erp
ang
gil
.B
ang
sat
ers
ebu
tak
anme
nja
di
ka
nYa
hwes
eba
gai
pen
jami
nda
sar
eks
is
ten
sime
rek
a.

Ma
ka,
dar
idu
aal
as
and
iat
as,
tamp
akb
ahwaa
dak
ore
la
sia
nta
raGe
rej
ada
nhi
st
ori
si
ta
sawa
luma
t
I
sr
ael
yan
gdi
wak
il
iAb
rah
am.
Ked
uan
yas
ama
-sa
mad
ipa
ngg
ilk
el
ua
rde
nga
ntu
jua
nya
ngi
st
ime
wa.
Den
gan
d
emi
ki
an
,je
la
sba
hwab
erb
ica
rat
ent
angGe
rej
ada
la
mPe
rj
anj
i
anL
amab
era
rtib
erb
ica
rat
ent
angI
sr
ael
,
s
ehi
ng
gat
ermGe
rej
aya
ngr
esmi
ter
ben
tukd
al
amP
erj
anj
i
anB
arui
tut
id
akt
erl
epa
sda
riu
nsu
rhi
st
ori
sya
ng
t
erma
ktu
bda
la
mse
jar
ahI
sr
ael
did
al
amP
erj
anj
i
anL
ama
.Da
la
mar
ti
an
,Ge
rej
ait
ube
rka
it
ane
ratd
eng
an
z
ia
raha
taup
erj
al
an
anb
ang
saI
sr
ael
.

L
ebi
hla
nju
t,h
ali
tuj
ugad
id
uku
ngo
lehp
enj
el
as
anT
eol
ogi
Sis
aKe
cil
(Re
mna
ntT
heo
log
y).Me
nur
ut
t
eol
ogi
ini
,Ge
rej
adi
l
i
hats
eba
gai
peme
nuh
ana
tasj
anj
iya
ngd
ibe
ri
kano
lehAl
l
ahk
epa
dab
ang
saI
sr
ael
.Ad
a
s
is
ake
cil
dal
amb
ang
saI
sr
ael
yan
gse
ti
apa
daj
anj
iAl
l
ah.K
emu
di
an
,se
car
aek
spl
i
si
t,Ge
rej
aKa
tol
i
kju
ga
me
mil
i
kip
and
ang
any
angs
amab
ahwaGe
rej
ada
numa
tIs
rae
lti
dakd
apa
tdi
pi
sa
hka
nsa
tus
amal
ai
n.
Ger
ej
a
1
8
me
rup
aka
nke
la
nju
tand
ari
uma
tAl
l
ahd
al
amP
erj
anj
i
anL
ama
.

S
ela
ini
tu
,ki
taj
ugad
apa
tme
li
ha
tka
it
ana
nta
raGe
rej
ade
nga
nba
ngs
aIs
rae
lda
ris
is
ipe
rse
kut
uan

1
6
Pa
datempatyangpert
ama,se
bel
umme l
ih
atk o
rel
asiant
aragere
jadanIs
rael
,ter
le
bihdahu
luki
tap e
rl
ume l
i
hat
pen
ger
ti
anGerej
asecar
aeti
mol
ogi
s.Ka
ta“Ger
eja
”bera
saldar
ibah
asaPor
tugsi
ig r
ej
a.Kat
a“ig
rej
a”sen
di
riber
asa
ldar
i
kat
aLat
ineccl
es
iaya
ngmeru
paka
ntran
skr
i
pdarika
tabaha
saYunane
ikkl
es
ia
.Kataekk
le
si
ad a
la
mb ah
asaYuna
nibe
ras
al
dar
idu
ak atayai
tuekyangber
art
ikel
uardankal
eoy a
ngb er
art
imemangg
il
.Jad,e
i kkl
es
iaseca
rah a
rf
iahber
art
i
meman
ggil
kel
uar
.Dal
amkont
eksr
el
ig
ius
,ya
ngdip
anggi
lk
elu
arit
uadal
ah“u
matAll
ah”
.(Bdk
.Sef
ri
anusJ
uhani
,op.
ci
t.
,hl
m.
3)
1
7
I
bi
d.
,h
lm.1
1.
1
8
I
bi
d.
,h
lm.10
-11
.

6
y
angt
erj
adi
dal
amk
is
ahh
is
tor
i
sba
ngs
aIs
rae
l.P
ers
eku
ktu
any
angb
erc
ir
ire
li
gi
usi
ni
puna
khi
r
nyame
nda
pat
b
erk
atd
arip
ih
akAl
l
ah,y
ai
tume
la
lu
ise
bua
hpe
rj
anj
i
an.P
erj
anj
i
anT
uha
nit
uta
mpa
kda
la
msa
bda
-Ny
a:
“
Ses
ung
guh
nyaa
kant
ib
asa
atn
ya,d
emi
ki
an
la
hfi
r
manT
uha
n,Ak
uak
anme
ngi
katp
erj
anj
i
anb
arud
eng
an
k
el
ua
rgaI
sr
ael
dank
el
ua
rgaY
uda
..
.
Akume
nar
uhT
aur
at-
Kud
al
amb
ati
nme
rek
a,d
ana
kanme
nul
i
sny
ada
la
m
h
ati
mer
eka
,da
nAk
uak
anme
nja
diAl
l
ahme
rek
a,d
anme
rek
aak
anme
nja
diu
mat
-Ku
..
.
.Se
bab
,se
muaa
kan
1
9
me
nge
nal
Aku
,mu
la
ida
riy
angt
erk
eci
lh
in
ggay
angt
erb
esa
r;i
tu
la
hfi
r
manT
uha
n”(
Yer3
1:3
1-3
4). K
ata
-ka
ta
i
nime
mbe
ri
kank
epa
dak
it
asu
atud
efi
ni
siy
angh
aki
kid
anf
und
ame
nta
lme
nge
naip
eng
ert
ia
n“Uma
tAl
l
ah
20
d
al
amP
erj
anj
i
anL
ama
”.

S
ela
inc
ir
ipe
rse
kut
uant
ers
ebu
t,s
uku
-su
kuI
sr
ael
jug
ame
mil
i
kit
emp
atp
ert
emu
any
angb
erp
usa
t
p
adas
uat
ute
mpa
tsu
ci.
Dal
amY
osu
a24
,te
mpa
tsu
ciS
ikh
em,
yan
gte
rl
et
akd
ida
era
hMa
nas
ye,
di
se
but
kan
s
eba
gaip
usa
tpe
ri
bad
ata
n.P
oho
nta
rba
ti
nda
nba
tub
esa
rad
al
aht
and
a-t
and
ate
mpa
tsu
cii
tu(
Yos
ua
2
4:2
6).
Kemu
di
and
iwa
ktu
-wa
ktus
el
an
ju
tny
a,T
abu
tPe
rj
anj
i
anp
und
iak
uis
eba
gai
tan
dak
eha
dir
anAl
l
ahd
i
t
eng
ah-
ten
gahu
mat
-Ny
a.H
ali
ni
,ke
mud
ia
n,me
mbe
ri
ka
naf
i
rma
sib
ahwat
emp
ati
tume
rup
aka
nte
mpa
t
2
1
p
ert
emu
any
angk
edu
aba
gip
ers
eku
tua
nsu
kui
tu
. Diwa
ktu
-wa
ktus
el
an
jut
nya
,“k
ema
hsu
ci”(
kema
h
p
ert
emu
an)a
khi
r
nyad
ij
adi
kans
eba
gai
Bai
tAl
l
ahd
iYe
rus
al
em,
seh
in
ggai
tu
la
hya
ngme
nja
dit
emp
ati
bad
ah
y
angu
tama
.De
nga
nde
mik
ian
,ke
sat
uanp
ers
eku
tua
nsu
ku-
suk
uin
idi
ny
ata
kand
ida
la
mpe
rte
mua
n-
2
2
p
ert
emu
and
ite
mpa
tsu
cii
tu
.

L
ebi
hl
an
jut
,pa
daa
badk
e-1
2SM,
per
sek
utu
ank
edu
abe
la
ssu
kui
tut
erb
ent
ukd
iPa
le
sti
na
.Na
mun
,
y
angl
ebi
hpe
nti
ngd
arb
ien
tuko
rga
ni
sa
sis
uat
uba
ngs
apa
daz
ama
nse
bel
umt
erb
ent
ukn
ya“
neg
ara
”ia
la
h
ma
knaa
taua
rti
roh
ani
dar
ise
sua
tuy
angd
in
yat
aka
nol
ehp
ers
eku
tua
nke
duab
ela
ssu
kui
tu
.Ba
ikl
ahk
it
a
me
nga
mbi
lna
map
ers
eku
tua
nin
ise
bag
ait
it
ikt
ol
ak
,ya
kni
“I
sr
ael
”
.Is
rae
lbe
rar
ti“
Al
la
hMe
mer
i
nta
h”,a
tau
“
Al
la
hak
anme
mer
i
nta
h”.
Sat
uha
lya
ngp
ast
i,y
akn
iha
kek
atd
ann
il
aik
hasd
ari
per
hi
mpu
nans
uku
-su
kud
i
t
emp
atp
eri
bad
ata
npu
sati
tui
al
ahb
ukt
iya
ngn
yat
aba
hwaT
uha
nad
al
ahP
eme
ri
nt
ah-
nya
.Se
sua
tuy
ang
d
it
unt
utd
ari
ban
gsai
ni
seb
aga
ija
wab
ana
task
ebe
nar
ana
sas
ii
ni
ial
ahp
ela
yan
and
ank
epa
tuh
an.
Dit
emp
at
23
p
eri
bad
ata
npu
sati
tu
,di
ten
gah
-te
nga
hIs
rae
l,
Tuh
anh
adi
rse
bag
aiP
eme
ri
nt
ah.

K
eda
ul
at
anAl
l
ahd
al
amk
ehi
du
pang
abu
nga
nke
dua
bel
ass
ukui
tua
dal
ahs
uat
upe
ri
st
iway
angn
yat
a,
s
uauk
t e
gia
tanAl
l
ahy
angt
eru
s-me
ner
us,
danb
uka
nsu
atup
ri
ns
ipy
angd
apa
tdi
pak
ais
eba
gai
das
aru
ntu
k
me
nga
turs
uat
une
gar
a.I
t
ula
hsu
atuk
uas
aya
ngme
ner
obo
sma
sukk
eda
la
mke
hi
du
panb
ang
sai
tu
,da
nya
ng
b
eke
rj
ake
lu
ard
ari
pus
atk
ehi
du
pan
nya
.Ke
nya
taa
nba
hwaAl
l
ahme
mer
i
nta
hdi
Is
rae
lad
al
ahs
uat
uke
nya
taa
n
1
9
Kons
il
iVa
ti
kanI
I
,Do
kume
nKo
nsi
l
iVa
ti
kanI
I
,pe
ner
j.
R.H
ard
awi
r
aya
naS
J,c
eta
kanX
II
(Ja
kar
ta:
Obo
r,2
013
),h
lm.
80-
81.
2
0
H.J.
Krau
s,l
oc.
ci
t.
2
1
I
bi
d.
2
2
Ib
id.
2
3
Ib
id.
,h
lm.
9.

7
y
angd
ipr
okl
ama
si
kans
eba
gais
esu
atuy
angs
el
al
uba
ru;
it
uti
dakd
in
yat
aka
nda
la
mbe
ntu
kse
sua
tuy
ang
t
ert
ent
usa
ja.K
emu
di
an
,ha
lte
rse
butj
ugat
akb
eru
bah
-ub
ahd
al
aml
emb
aga
-l
emb
aga
,te
mpa
tke
hi
du
pan
2
4
b
ang
sai
tud
iat
ur. P
adat
it
iki
ni
l
ah,
“te
okr
asi
”
,ya
kni
peme
ri
nt
aha
nAl
l
ahd
in
yat
aka
n.

Na
mun
,be
rbe
dad
eng
anz
ama
npr
a-p
emb
uan
gand
iat
as,p
adaz
ama
nYu
dai
sme
,ya
kni
pad
aza
man
p
asc
a-p
emb
uan
gan
,ci
ta
-ci
tan
asi
ona
lI
sr
ael
sema
ki
ndi
gan
tid
eng
ani
dea
lke
aga
maa
n.Da
ris
uaut
t e
okr
asi
,
2
5
I
sr
ael
men
jad
ise
mac
amn
omo
kra
si(
nomo
s=h
uku
m/T
aur
at)
. H
uku
mTa
ura
tit
udi
te
tap
kans
eba
gai
uku
ran
y
angh
aru
sdi
l
aks
ana
kand
eng
ans
aks
amad
ant
anp
asy
ara
t.P
era
tur
an-
per
atu
rank
era
sdi
ada
kanu
ntu
k
me
nja
mina
garo
ran
g-o
ran
gdi
waj
i
bka
nun
tukme
nja
la
nka
nhu
kumt
ers
ebu
tde
nga
nte
tapt
erp
is
ahd
ari
b
ang
sa-
ban
gsal
ai
n.K
awi
nca
mpu
rdi
l
ara
ng;
ban
gsai
tud
ih
aru
ska
nme
nja
uhk
and
ir
ida
ris
emu
aun
sur
-un
sur
2
6
a
si
ng
;ha
ri
-h
ari
dank
ebi
as
aan
-ke
bia
saa
nya
ngs
uci
har
usd
il
ak
san
aka
nde
nga
nsa
ksa
ma.

Ma
ka,
kul
t
usd
ank
ese
ti
aank
epa
daT
aur
ati
ni
mer
upa
kans
uat
uik
ata
nke
sat
uan
.Or
ang
-or
angY
ahu
di
me
li
ha
tke
taa
tani
tus
eba
gais
uat
uke
bak
ti
ank
epa
daY
ahwe s
eka
li
punk
al
an
gant
ert
ent
u
me
ngi
ns
tru
men
tal
i
sas
ike
taa
tant
erh
ada
pTa
ura
tte
rse
butu
ntu
kme
meg
ahk
and
ir
i.
Mer
ekab
erk
ump
uld
al
am
2
7
S
ina
gog
aun
tuks
al
in
gme
ngu
atk
and
ir
ida
la
mima
nke
pad
aYa
hwe
.

Ol
ehk
are
nai
tu
,da
riu
la
san
-ul
as
ant
ent
angd
in
ami
kak
ehi
du
panb
ang
saI
sr
aeld
iat
as,d
apa
t
d
is
imp
ul
ka
nba
hwat
erb
ent
ukn
yaGe
rej
ada
la
mPe
rj
anj
i
anB
arub
erk
ait
ane
ratd
eng
ank
ehi
du
panb
ang
saI
sr
ael
d
iza
manP
erj
anj
i
anL
ama
.Da
la
mar
ti
an
,pe
rse
kut
uand
ida
la
mGe
rej
aPe
rj
anj
i
anB
aru
,se
bag
aima
nay
ang
d
ipr
aka
rsa
ipa
rar
asu
lje
maa
tpe
rda
na,
ti
da
kte
rl
epa
sda
rip
ers
eku
tua
nya
ngd
ipr
aka
rsa
iol
ehb
ang
saI
sr
ael
d
al
ams
eja
rahk
ehi
du
panme
rek
aba
ikp
adap
eri
odep
ra-
pemb
uan
ganma
upu
npa
sca
-pe
mbu
ang
an.

2
.4Di
st
in
gsGe
i r
ej
aPe
rj
anj
i
anL
amad
anP
erj
anj
i
anB
aru

Da
la
mPe
rj
anj
i
anL
amap
and
ang
ant
ent
angGe
rej
adi
te
mpa
tka
nda
la
mse
jar
ahk
ese
la
mat
any
ang
mu
la
ide
nga
nse
jar
ahI
sr
ael
.Ge
rej
apu
rbat
id
akd
ipa
nda
ngs
eba
gai
lan
jut
and
ari
ban
gsad
ana
gamaY
ahu
di
.
K
ary
ake
sel
ama
tany
angd
iwu
jud
kand
al
amGe
rej
a,s
ebe
nar
nyas
uda
hdi
mul
aid
al
ams
eja
rahI
sr
ael
.Dis
in
i,
p
erl
udi
per
hat
ik
ans
eja
rahI
sr
aelt
id
aks
amad
eng
ans
eja
rahk
ese
la
mat
an.Ge
rej
apu
rbat
id
akme
nga
kui
s
eja
rahI
sr
ael
seb
aga
ise
jar
ahk
ese
la
mat
an,
kar
enap
eno
lak
ant
erh
ada
pYe
susd
anp
aramu
ri
d-
Nya
.Se
jar
ah
I
sr
ael
ber
kemb
angl
epa
sda
ris
eja
rahGe
rej
a.Ak
ant
eta
pi,
per
kemb
ang
anGe
rej
asa
mpa
ise
kar
angi
ni
memi
l
i
ki
a
kar
-ak
arn
yad
al
ams
eja
rahb
ang
saI
sr
ael
.

P
and
ang
ant
ent
angGe
rej
ase
bag
ai“
Uma
tAl
l
ah”t
id
akd
imu
la
ise
tel
ahwa
rtak
eba
ngk
it
anY
esu
s.

2
4
Ib
id.
,h
lm.1
1.
2
5
Dr.T
.Jacob
sS.J
.,Di
nami
kaGere
ja(
End
e:P
ene
rbi
tNu
saI
nd
ah,
197
9)h
lm.
21.
2
6
H.JKrau
s,op
.ci
t.
h l
m.60
.
2
7
Dr.T
.Jacob
sS.J
.,op.
ci
t.h
lm.
20-21
.

8
B
il
an
gan1
6:3a
dal
ahs
al
ahs
atut
it
ikt
ol
akb
ibl
i
sya
ngme
nja
did
asa
rba
gip
emb
ica
raa
nte
nta
ngt
ermi
nol
ogi
Uma
tAl
l
ahd
al
amP
erj
anj
i
anL
ama
.Ol
ehk
are
nai
tu
,pa
hamb
arut
ent
angGe
rej
a,y
ai
tus
eba
gai
Uma
tAl
l
ah,
2
8
h
any
ada
patd
ime
nge
rti
dal
amh
ubu
nga
nny
ade
nga
nPe
rj
anj
i
anL
ama
. Da
la
mPe
rj
anj
i
anL
ama
,te
rut
amaK
it
ab
Ul
an
gan
,di
j
el
as
kanb
ahwaY
ahweme
namp
aka
ndi
r
ike
pad
aIs
rae
ldi
pad
angGu
runS
ina
i(b
dk.
Bil
.9:
1
-23
).Di
s
ana
,Mu
same
ngu
mpu
lk
anu
matu
ntu
kme
nga
dak
anP
ask
ahb
agi
Tuh
an.
Yah
weme
nja
diAl
l
ahI
sr
ael
danI
sr
ael
me
nja
diu
matAl
l
ah.

2
9
P
ahmGe
a rej
aPe
rj
anj
i
anL
amad
apa
tdi
se
li
di
ki
men
uru
tti
gap
oko
k:

a
.Sa
tuB
ang
sa

K
esa
dar
ana
kank
eat
uanb
ang
same
rup
aka
nke
sad
ara
ndi
r
iIs
rae
lse
bag
aib
ang
sat
erp
il
i
h.S
ela
in
i
tu
,ke
sat
uanb
ang
saj
ugas
eba
gai
sat
utu
run
anAb
rah
am,
seb
aga
ima
nad
al
amp
erj
anj
i
ana
nta
ra
Y
ahwed
anAb
rah
am(
Kej
.1
5:
18
).I
ka
tank
esa
tua
nba
ngs
aya
ngu
tamaa
dal
ahT
aur
at.

b
.Sa
tuT
ana
hAi
r

K
esa
tua
nta
naha
irme
rup
aka
nke
sat
uanp
oli
ti
s.Da
la
mse
jar
ahI
sr
ael
,ke
sat
uanp
oli
ti
s
d
in
yat
aka
nsa
nga
tle
mah
.Al
l
ahme
nja
nji
ka
nke
tur
una
nda
nta
nahb
agi
Abr
aha
m.Na
mund
al
am
k
eny
ata
an,d
iba
wahp
imp
in
anY
osu
a,p
ere
but
ant
ana
hKa
naa
nbe
rl
an
gsu
ngb
ert
ahu
n-t
ahu
n
(
bdk
.Ha
kim.1
:
1-1
9).Me
rek
ame
reb
utK
ana
ank
are
nat
ana
hsu
ciy
angd
ibe
ri
kanY
ahwe
.
K
emu
di
anDa
udme
reb
utk
otaY
eru
sal
emd
ario
ran
gKa
naa
n(2S
am:5
:7-
9).B
ebe
rap
aab
ad
l
ama
nyaI
sr
aeld
anY
udama
si
hbe
rta
hans
end
ir
ia
n;t
eta
pid
eng
anp
emb
uan
gan
,ku
asap
oli
ti
k
p
rak
ti
sIs
rae
lhi
l
angs
el
ur
uhn
ya.R
ajaI
sr
ael
yan
gse
sun
ggu
hny
aad
al
ahY
ahwe(
bdk
.Bi
l
.23
:21
;
H
aki
m.8
:23
),d
anr
aj
a-
raj
ama
nus
iah
any
al
ahwa
kil
Yah
we(
1Ta
w.1
7:
14
;28
:5;
dan2T
aw.
9:8
).
S
ist
emp
oli
ti
kI
sr
ael
ada
la
hte
okr
asi
.Si
st
emi
ni
men
jad
ik
anI
sr
ael
le
bihc
ond
ongs
eba
gai
seb
uah
u
matAl
l
ahb
uka
nmu
rni
seb
aga
ine
gar
ase
kul
ar
.

c
.Sa
tuB
aha
sa

B
agi
Is
rae
l,a
gamai
al
ahj
ugak
ebu
day
aan
nya
.Is
rae
lbe
rba
has
aKa
naa
n(b
dk.
Yes
:19
:1
8).
Pui
si
-
p
uis
iI
sr
ael
ter
dap
atd
al
amb
ukuMa
zmu
r.K
ult
usme
rup
aka
nke
bud
aya
any
angme
ngi
katI
sr
ael
.
J
ust
rud
al
amk
ul
tu
sin
iti
mbu
ll
ahg
aga
san“
hi
mpu
nank
udu
s”.Da
la
mpe
rat
ura
nte
nta
ngP
ask
ah
d
ik
ata
kan
:“p
adah
ari
per
tamak
amuh
aru
sme
nga
dak
anh
ump
una
nsu
ci(
bdk
.Pe
ng.
12:
16)
”.

Di
san
al
aht
imb
ula
gamaY
ahu
dia
tauY
uda
is
me.
Dap
atd
ik
ata
kanY
uda
is
meme
rup
aka
nag
amaI
sr
ael

2
8
Dr.
T.J
acobs
,S.
JDi
, n
amik
aGere
ja(
Yog
yak
art
a:Pe
ner
bi
tKan
isi
us
,19
79)
,hl
m.1
2.
2
9
B
agi
ani
nid
is
ari
ka
ndari
penj
el
as
anDr
.T.
Jac
obs.
(Bd
k.Dr.
T.J
acobs
,S.
J,
i
bi
d.
,hl
m.1
4-1
8).

9
s
ete
la
hpe
mbu
ang
an,
yan
gke
mud
ia
nme
mba
wap
aha
mya
ngb
arut
ent
angGe
rej
a.Ag
amaY
ahu
dime
rup
aka
n
h
asi
lk
ary
apa
ran
abi
.Da
la
mYu
dai
sme
,ci
ta
-ci
tan
asi
ona
lI
sr
ael
,d
ari
teo
kra
sid
iga
nti
den
gann
omo
kra
si
.P
ara
n
abit
id
akh
any
ame
mpe
rsi
apa
kanp
and
ang
anb
arut
erh
ada
puma
tAl
l
ahu
ntu
kYu
dai
sme
,te
tap
iju
gab
agi
3
0
P
erj
anj
i
anB
aru
. P
aran
abi
sel
al
ume
nek
ank
ank
ese
ti
aank
epa
daY
ahwek
epa
dau
mat
nya
.Da
ris
anap
aran
abi
3
1
me
nge
muk
aka
nja
nji
-j
anj
iu
ntu
kPe
rj
anj
i
anB
aru
. P
aran
abi
mul
ai
memp
erk
ena
lk
anY
ahwed
il
ua
rba
ngs
aIs
rae
l.
Al
ha
si
l,
uma
tti
dakh
any
ate
rba
tasp
adab
ang
saI
sr
ael
.De
nga
nde
mik
ian
,ag
amaY
ahu
dii
tume
nja
dip
ers
ia
pan
u
ntu
kGe
rej
aPe
rj
anj
i
anB
aru
.

Ge
rej
ada
la
mPe
rj
anj
i
anb
arus
ebe
nar
nyame
rup
aka
npe
rke
mba
nga
nla
nju
tand
ari
Per
ja
nji
anL
ama
.
Da
la
mPe
rj
anj
i
anB
aru
,Ye
sus
-l
ahy
angme
ndi
r
ika
nGe
rej
a.Ge
rej
adi
pan
dan
gse
bag
aip
ers
eku
tua
numa
tAl
l
ah
t
amp
akd
al
amc
arah
id
upJ
ema
atP
erd
ana
.Ke
mud
ia
n,Ge
rej
adi
per
ken
al
ka
nol
ehp
arar
asu
lda
nte
rut
ama
a
jar
ant
eol
ogiP
aul
us
.Pa
ul
usme
mpe
rke
nal
ka
nGe
rej
adil
ua
rba
ngs
ate
rpi
l
i
h.Da
la
mar
tit
ert
ent
u,Ge
rej
a
d
is
ebu
tse
bag
ai“
l
emb
agak
ese
la
mat
an”y
angme
sti
ny
ame
mba
gik
anr
ahma
tit
uke
pad
ase
muao
ran
g.J
ik
a
s
ebe
lu
mKo
nsi
l
iVa
ti
kanI
IGe
rej
adi
pan
dan
gse
bag
ais
uat
uhi
mpu
nans
uci
,l
emb
agak
ese
la
mat
an,d
an
o
rga
ni
sa
sii
manu
ntu
kme
mba
gik
anr
ahma
t,ma
kaK
ons
il
iVa
ti
kanI
I
ber
pan
dan
ganb
ahwaGe
rej
aad
al
aht
and
a
3
2
d
ans
ara
nap
ers
atu
anu
matma
nus
iad
eng
anAl
l
ahd
ank
esa
tua
nde
nga
nma
nus
ias
end
ir
i(L
G). K
ons
il
i
Va
ti
kanI
Iju
game
man
dan
gGe
rej
ase
bag
ai“
memp
ela
ita
kbe
rno
dad
ariDo
mbat
anp
ano
da”
.La
lu
,
d
it
amb
ahk
an“
sel
amame
nge
mba
raj
auhd
ari
Tuh
an,
Ger
ej
ame
ras
adi
r
ise
bag
aio
ran
gbu
ang
an,
seh
in
ggai
a
s
el
al
ume
nca
rid
anme
nge
jary
angd
iat
as,
dima
naK
ri
st
usd
udu
kdi
seb
ela
hka
nanAl
l
ah,
dima
nah
id
upGe
rej
a
t
ers
emb
uny
ide
nga
nKr
i
stu
sda
la
mAl
l
ah,
samp
ais
aat
nyaI
ata
mpi
lkemu
kab
ers
amad
eng
anme
mpe
la
in
ya
3
3
d
al
amk
emu
li
aan(
LGa
rt.
6)”
. Ge
rej
aju
gad
ipa
nda
ngs
eba
gai
“Tu
buhMi
st
ikK
ri
st
us”
.

P
eru
bah
and
al
amh
id
upGe
rej
abe
rar
tip
eru
bah
and
al
amp
and
ang
ant
erh
ada
pGe
rej
a.P
erg
ese
ran
k
ons
epGe
rej
ase
bag
aiT
ubu
hMi
st
ikK
ri
st
usme
nja
diGe
rej
ase
bag
aiUma
tAl
l
ahs
ebe
nar
nyas
uda
hte
rmu
at
d
al
amK
it
abS
uci
Per
ja
nji
anL
ama
.Pe
rub
aha
nin
ida
patd
ipa
hami
mel
al
ui
pen
al
ar
and
emi
ki
an
:“t
ubu
h”d
iar
ti
kan
s
eba
gai
beb
ada
nya
ngt
amp
akd
ant
ers
usu
nse
car
ahi
r
ark
isd
eng
ana
ngg
otat
ert
ent
u.L
emb
agai
tua
dal
ah
t
ubu
h“mi
st
ik
”,s
eba
bke
sat
uan
nyaa
dal
ahk
esa
tua
nmi
st
ik
.Hu
bun
gan
nyad
eng
anK
ri
st
usi
al
ahb
ahwaK
ri
st
us
34
me
ndi
r
ika
nda
nte
tapme
mimp
inGe
rej
ai
tu
,me
la
lu
ihi
r
ark
ida
nde
nga
nke
had
ir
anR
ohK
udu
s. Pa
das
is
il
ai
nn
ya,
Ge
rej
ase
bag
aip
ers
eku
tua
n“Uma
tAl
l
ah”h
end
akme
neg
ask
anc
ommu
ni
o.Na
mun
,co
mmu
ni
ome
nga
nda
ika
n
t
in
dak
ank
omu
ni
kas
iak
ti
fdid
al
ama
ngg
ota
nya
.Ti
nd
aka
nko
mun
ik
asid
al
amk
omu
ni
oit
udi
se
buts
eba
gai
k
omu
ni
kas
iima
n.De
nga
nde
mik
ia
n,p
and
ang
ant
ent
angGe
rej
ada
la
mPe
rj
anj
i
anB
arud
anp
asc
a-K
ons
il
i

3
0
I
bi
d.
,hl
m.1
9
3
1
I
bi
d.
3
2
TomJac
obsGe
, re
jay
angKud
us(Ja
kar
ta:
Pen
erb
itK
ani
si
us
,19
85)
,hl
m.2
0.
3
3
I
bi
d.
,ha
l.3
3.
3
4
Dr
.T.J
acobs
,S.
J,
op.
cit
.hl
m.6-
7.

1
0
Va
ti
kanI
Il
ebi
hme
nek
ank
an“
komu
ni
ka
sii
man
”da
la
mpe
rse
kut
uan“
Uma
tAl
l
ah”
.Ko
mun
ik
asi
ima
nme
mbu
ka
t
abi
rek
sl
us
iv
is
meGe
rej
apu
rbame
nuj
uGe
rej
aya
ngb
erd
ia
log
,da
n“b
erl
umu
rlu
mpu
r”d
al
ams
eja
rahi
man
Uma
tAl
l
ah.

4
.Ep
il
og

P
aha
mdi
kot
omi
ste
nta
ngGe
rej
a,y
angme
nga
nda
ik
anGe
rej
ase
bag
ais
esu
atuy
angk
hasd
al
am
P
erj
anj
i
anB
arut
anp
ake
ter
kai
ta
nny
ade
nga
nPe
rj
anj
i
anL
ama
,me
rup
aka
nse
bua
hpe
rsp
ekt
ify
angk
el
ir
u.
P
emb
ica
raa
nte
nta
ngGe
rej
ada
la
mPe
rj
anj
i
anB
arus
el
al
ume
mil
i
kik
ait
any
ange
ratd
eng
ann
ara
sih
is
tor
i
s
b
ang
saI
sr
are
lda
la
mPe
rj
anj
i
anL
ama
.De
nga
nka
tal
ai
n,
Per
ja
nji
anL
amad
anP
erj
anj
i
anB
arume
mil
i
kih
ubu
nga
n
i
nt
erd
epe
nde
nsi
dal
amp
emb
ica
raa
nte
nta
ngGe
rej
a.Na
mun
,re
la
sii
nt
erd
epe
nde
nsi
in
iha
rust
eta
pdi
pah
ami
d
al
amk
ons
epk
ont
in
ui
ta
sda
ndi
sk
ont
in
ui
ta
sse
jar
ah.K
ons
epk
ont
in
ui
ta
sme
nun
juk
kanb
ahwaGe
rej
a
me
rup
aka
n“k
el
an
jut
an”d
ari
nar
asi
pan
ggi
l
anI
sr
ael
did
al
amP
erj
anj
i
anL
ama
.Na
mun
,di
sis
ila
in
,da
la
mha
l
t
ert
ent
u,Ge
rej
aPe
rj
anj
i
anB
arut
eta
pl
aht
id
aki
den
ti
kde
nga
nGe
rej
aPe
rj
anj
i
anL
ama
.Ol
ehk
are
nai
tu
,
b
erd
asa
rka
nur
ai
an
-ur
ai
and
iat
as,
dis
imp
ul
ka
nba
hwap
emb
ica
raa
nte
nta
ngGe
rej
ada
la
mPe
rj
anj
i
anL
ama
me
rup
aka
nba
gia
nin
teg
ral
dar
idi
sk
urs
ust
ent
angGe
rej
adi
dal
amP
erj
anj
i
anB
aru
.De
nga
nka
tal
ai
n,Ge
rej
a
s
el
al
ume
mil
i
kih
ubu
nga
nde
nga
nna
ras
ipa
ngg
il
anb
ang
saI
sr
ael
yan
gse
jaks
emu
lad
it
eta
pka
nAl
l
ahme
nja
di
b
ang
sap
il
i
han
-Ny
a.

1
1
 Da
fta
rPu
sta
ka

B
uku
-bu
ku

B
erk
hof
,Lo
uis
.19
97T
.eo
log
iSi
st
ema
ti
ka,
Dok
tri
nGe
rej
a.
Sur
aba
ya:
Mome
ntu
m.

Di
st
er,
Nik
oSy
uku
r.2
004
.Te
olo
giS
ist
ema
ti
ka2
.Yo
gya
kar
ta:
Kan
is
iu
s
J
aco
bs,
Tom.
198
5.Ge
rej
aya
ngK
udu
s.Y
ogy
aka
rta
:Pe
ner
bi
tKa
ni
si
us
.

-
---
---
---
---
--.
197
9.Di
na
mik
aGe
rej
a.
End
e:P
ene
rbi
tNu
saI
nd
ah.

J
uha
ni
,Se
fri
an
us.
[ta
npat
ahu
n]E
.kl
es
iol
ogi
:Mi
st
eri
Ger
ej
ada
nMa
ri
a.
(ms
).Ma
ume
re:
STF
KLe
dal
er
o.

K
ich
ber
ger
,Ge
org
.20
07Al
. l
ahMe
ngg
uga
t,Al
l
ahMe
nye
mbu
hka
n.Ma
ume
re:
Pen
erb
itL
eda
le
ro.

K
ons
il
iVa
ti
kanI
I
.20
13Do
. k
ume
nKo
nsi
l
iVa
ti
ka
nII
.P
ene
rj
.R.
Har
dawi
r
aya
na.
Cet
aka
nXI
I
.Ja
kar
ta:
Obo
r.
K
rau
s,H
.J.
198
3.Uma
tAl
l
ahd
al
amP
erj
anj
i
anL
ama
.pe
ner
j.
Rul
i
aNa
pit
upu
l.
uJa
kar
ta:
Pen
erb
itB
PKGu
nun
g
Mu
li
a.

P
.Cl
own
ey,
Edmu
nd.
199
5.T
heCh
urc
h.L
eic
est
er:
In
terVa
rsi
tyP
res
s.

Ar
ti
kel
onl
i
ne

L
ukma
na,
Simo
n.2
014
.“K
ons
epGe
rej
ada
la
mPe
rj
anj
i
anL
ama
,”d
al
amP
il
l
ar:
Bul
et
inP
emu
daGe
rej
aRe
for
med
I
nj
i
li
In
don
esi
a.No
.1
29.
Sep
temb
er2
019
,<B
ul
et
inP
il
l
ar.
or
g/p
df/
fi
si
k/
pi
ll
ar
-1
94-
201
909
.pd
f>,
dia
kse
spa
da1
6
S
ept
emb
er2
019
.

T
amb
una
n,F
ern
and
o.“
Teo
log
iGe
rej
a,
”da
lmY
a a
yas
anP
eng
in
ji
l
and
anP
ene
la
aha
nAl
ki
ta
bSu
mut
.Ed
is
i9
Ma
ret2
009
.<h
ttp
:/
/pe
mud
yap
dpa
.bl
ogs
pot
.c
om/
200
9/0
3/t
eol
ogi
-g
ere
ja.
ht
ml?
m=1
>,d
iak
sesp
ada1
6
S
ept
emb
er2
019
.
K
ri
st
ia
ni
,Ra
ti
h,“
Ger
ej
a s
eba
gai Uma
t Al
l
ah: Da
sar Ge
rej
a P
erj
anj
i
an L
ama
,” d
al
am
Wo
rdp
res
s,
<h
ttp
:/
/www.
wor
dpr
ess
.c
om/
jk
/ammp
roj
ect
/Ge
rej
a-
uma
t-Al
l
ah_
313
8.h
tml
>
,di
aks
esp
ada1
7

1
2
S
ept
emb
er2
019
.

GE
REJ
A:S
EBUAHP
ENCAR
IANI
DENT
ITASDAL
AM

P
ERJ
ANJ
IANL
AMA

OL
EH:
KEL
OMP
OKI
I
L
EDAL
ERO
B
ENE
DIK
TOSF
ERR
IER
AVI
CENT
E(1
7.7
5.6
065
)
ME
LKI
ORS
ARI
EKU(
18.
75.
639
6)
ME
LKI
SEDE
KDE
NI(
18.
75.
639
5)
MI
KHAE
LMAL
E(1
8.7
5.6
399
)
NAZ
ARI
ODEAR
AUJ
O(1
8.
75.
640
1)
OS
KAR
IUSDOOB
EI(
18.
75.
641
1)
P
ETR
USF
IDE
LI
SNGO(
18.
75.
642
1)
P
ASK
ALI
SSI
NAB
AOR
ITAN(
18.
75.
641
3)
P
ETR
UST
ALO(
18.
75.
642
4)
P
ETR
USP
AREP
ONA(
18.
75.
642
5)
P
ATR
ICSP
AUL
USH
.N.
BAE(
18.
75.
641
5)
R
IKAR
DUSMOT
ERO(
18.
75.
642
8)
S
ARNU
SJONI
HAR
TO(
18.
75.
643
7)
S
TEF
ANUSOP
UNT
AKEK
AHA(
18.
75.
645
4)

1
3
 Y
ANUAR
IUSAMANK
APU(
18.
75.
647
1)
Y
OHANE
SFAK
UNDOR
OJAS
OLA(
18.
75.
647
8)
Y
OSE
PHP
AUL
USDER
OSAR
I(1
8.7
5.6
489
)

S
EKOL
AHT
INGGI
NFI
LSAF
ATK
ATOL
IKS
T.P
AUL
USL
EDAL
ERO

1
4