Tema 5.

Instalacións eléctricas: Índice

Tema 5. Instalacións eléctricas

5.1 O sistema eléctrico de potencia
5.2. Regulamento Eléctrico de Baixa Tensión
5.3. Compoñentes das instalacións eléctricas
5.4. Previsión de cargas
5.5. Condutores, materiais e seccións
5.6. Luminotecnia, lámpadas
5.7. Seguridade das instalacións eléctricas:
5.7.1 Sobrecargas e curtocircuítos, protección das instalacións: Interruptores
automáticos e fusibles
5.7.2. Protección das persoas, interruptores diferenciais e tomas de terra.
5.8. Medida do consumo eléctrico
5.9. Compensación da enerxía reactiva
5.10. Tarifas eléctricas
5.11. Aspectos éticos da xeración e consumo de enerxía eléctrica

Bibliografía
 Catalán Izquierdo S (2014) Electrotecnia. Instalaciones eléctricas. Editorial U. Politécnia de
Valencia. B-ETSE: https://prelo.usc.es/Record/Xebook1-7219
 *Queijo García, Gumersindo. (2018) Fundamentos de Tecnología Eléctrica. (Tema 15)
 5.1. O sistema eléctrico de potencia

Elementos do sistema eléctrico de potencia:

• Centrais de Xeración
• Estacións de Elevación
• Rede de transporte de AT (220-400 kV)
• Subestacións de transformación
• Rede de distribución AT
• Centros de transformación

En España a xestión do Sistema de

Subministro Eléctrico a leva a cabo “Red
Eléctrica de España (REE)”.

REE Xestiona a Alta Tensión pero non a

distribución de enerxía en Baixa Tensión.

https://demanda.ree.es/visiona/peninsula/nacional/total
https://www.youtube.com/watch?v=9K0_UwE4oFE
 5.1. O sistema eléctrico de potencia

Sistema eléctrico de potencia (España):

 Xeración a partir doutras fontes de enerxía.
 Transporte en alta tensión a grandes distancias (220, 400 kV).
 Distribución na proximidade aos puntos de consumo en media (1-30 kV) e baixa
tensión.
 Comercialización (ou Subministración) da enerxía aos consumidores finais.
Red Eléctrica de España (REE) encárgase de facer coincidir consumo e xeración, así como
da xestión da infraestructura de transporte en alta tensión (>40.000 km liñas de alta
tensión e 5500 Sub-estacións)
As actividades de Xeración e Distribución están liberalizadas, aínda que catro compañías
controlan gran parte do mercado (Naturgy, Iberdrola, Endesa, EDP España)
Na comercialización existe infinidade de compañías que realizan dito servizo (máis de
400). As comercializadoras das catro grandes copan o mercado.
 5.1. O sistema eléctrico de potencia: Enerxía renovable

Enerxía eólica Enerxía solar (fotovoltaica) Xeotérmica

Biomasa/Residuos* Hidroeléctrica Biogás (CH4 ↑+CO2)

*só os de orixe “natural” serían renovables

 5.1. O sistema eléctrico de potencia: Enerxía NON renovable

Centrais termoeléctricas
Carbón Ciclo combinado / Coxeneración
(Gas Natural) (Gas, gasóleo, carbón...)

Altas emisións de CO2 !!!! Efecto invernadoiro

Ciclo combinado: Alto rendemento. Combinan dous ciclos termodinámicos (auga e gas)
Coxeneración: Típica en industrias que producen vapor e electricidade.
5.1. O sistema eléctrico de potencia: Enerxía NON renovable

Enerxía nuclear

Baixas emisións de CO2

Central Nuclear de Cofrentes (Valencia) Combustible nuclear

 5.1. O sistema eléctrico de potencia

Mix eléctrico: Fontes de enerxía que contribuien á producción eléctrica

Orixe do “mix” eléctrico español (fonte REE)

35%
32%
2008
30%
2018
25% 24%
23% 2020
21%
20%
16% 16%
15% 13%
11% 11%
10% 9%
8%

5% 3% 4%
2% 3%
1%
0%
 5.1. O sistema eléctrico de potencia

 Xeración: Evolución dende un sistema centralizado (poucas instalacións) a un sistema

descentralizado (renovables)
 Fin das grandes Centrais térmicas de carbón, a medio prazo manteranse ás de Ciclo
Combinado (Gas Natural) de apoio.
 O autoconsumo “podería” revolucionar o sector eléctrico (Solar... é Biomasa/Eólica).

Aserradoiro en Galicia (Enerxía Solar)

https://www.edfsolar.es/proyectos/maderas-bouzas-pereiras/

Evolución en España das instalacións de enerxía renovable:

https://www.esios.ree.es/es/mapas-de-interes/mapa-evolucion-instalaciones-produccion-renovable
https://www.esios.ree.es/es/mapas-de-interes/mapa-instalaciones-fotovoltaicas
 5.2. Regulamento Eléctrico de Baixa Tensión

Regulamento de Baixa Tensión (R.D. 842/2002 BOE 18-9-2002) establece o marco das
condicións técnicas e garantías que deben reunir as instalacións eléctricas de baixa tensión.
(última edición actualizada, BOE 10 de abril de 2019)

Baixa Tensión: Tensión menor de 1000 V (CA) ou 1500 V (CC)

Instrucións Técnicas Complementarias (ITC-BT): 52 ITC que recollen desde definicións,

referencias a normas UNE e prescricións adicionais de obrigado cumprimento.

O Enxeñeiro que execute un proxecto de instalación eléctrica de Baixa Tensión, ten que
facelo de acordo co RBT (España; ou normas locais equivalentes en outros países)

Exemplos de ITC-BT:
• ITC-BT-04. DOCUMENTACIÓN Y PUESTA EN SERVICIO DE LAS INSTALACIONES
• ITC-BT-08. SISTEMAS DE CONEXIÓN DEL NEUTRO Y DE LAS MASAS EN REDES
• ITC-BT-10. PREVISIÓN DE CARGAS PARA SUMINISTROS EN BAJA TENSIÓN
• ITC-BT-12. INSTALACIONES DE ENLACE. ESQUEMAS
• ITC-BT-22. PROTECCIÓN CONTRA SOBREINTENSIDADES
• ITC-BT-29. LOCALES CON RIESGO DE INCENDIO O EXPLOSIÓN….
• ITC-BT-47. INSTALACIÓN DE RECEPTORES. MOTORES
• Documentación actualizada no BOE 16/03/2022…
 5.2. Regulamento Eléctrico de Baixa Tensión

Deseño dunha instalación eléctrica industrial

Para iso imos utilizar os seguintes materiais de apoio:
 Regulamento eléctrico de Baixa Tensión e instruccións técnicas
complementarias (R.D.842/2002; ITC-BT-XY)
 Regulamento eléctrico de Alta Tensión e instruccións técnicas
complementarias (R.D. 334/2014; ITC-RAT-XY)
 Normas UNE (e.g. UNE-HD 60364-5-52:2011)
 Código técnico da edificación https://www.codigotecnico.org/
 Programas Informáticos e follas de cálculo (e.g. Simaris; Ecodial;
dmElect; Dialux...)
 Manuais de axuda de diversas compañías do sector (Siemens,
Schneider....) e bibliografía
 5.2. Regulamento Eléctrico de Baixa Tensión

Documentación e posta en servizo das instalacións (ITC-BT-04)

Memoria Técnica de deseño
Pequenas instalacións
Exemplo: vivendas con Potencias pequenas
Cúbrense en formularios normalizados (administración)
Instalador autorizado ou Técnico competente
http://multimedia.xunta.es/sede/Procedementos/IN/IN614C/IN614C_AnexoMemoriatecnica_gl_1_1.pdf

Proxecto
Instalacións a partir dunha potencia eléctrica ou aquelas con
calquera potencia que o esixa o RBT (e.g.):
Industrias en Xeral P>20 kW
Bombas extracción auga P> 10 kW
Instalacións alumeado exterior P> 5 kW
Máis casos en ITC-BT-04
 5.2. Regulamento Eléctrico de Baixa Tensión

Contido do Proxecto (ITC-BT-04):

 Datos relativos ó propietario;

 Emprazamento, uso ó que se destina;
 Características e seccións dos conductores a empregar.
 Características e diámetros dos tubos para canalizacións;
 Relación nominal dos receptores e potencia, dispositivos de
seguridade adoptados…
 Esquema unifilar da instalación e características dos dispositivos
de corte e protección adoptados, puntos de utilización…
 Croquis do seu trazado;
 Cálculos xustificativos de deseño
 5.3. Compoñentes das Instalacións eléctricas

 Liñas: Os cables eléctricos xunto coas canalizacións (Bandexas, Tubos....).

 Dispositivos de manobra das liñas: Interruptores, Conmutadores, Reles,
Seccionadores.
 Dispositivos de protección: Protección de Equipos e Compoñentes (Fusibles,
Interruptor Magnetotérmico, Gardamotor, Descargador de sobretensións...), e
Persoas (Interruptor diferencial, toma de terra...).
 Cadros eléctricos: Son os armarios e as caixas nas que se localizan tantos os
elementos de conexión como os dispositivos de manobra.
 Aparellaxe de mando e control de circuitos: reles, contactores, pulsadores,
temporizadores, interruptores crepusculares, foto-células, sensor final de
carreira, termóstato...
 Aparatos de medida: Contadores de enerxía activa e reactiva, Maxímetro.
 Receptores de potencia: Motores, Luminarias, Calefactores resistivos,
 Xeradores : Grupos electróxenos, Xeradores (Paneis Solares, Aeroxeradores)
 Transformadores
 Batería de condensadores.
 5.3. Compoñentes das Instalacións eléctricas

Centros de transformación:
• Instalación que comprende un ou varios transformadores, aparellos de alta tensión e
de baixa tensión, conexións e elementos auxiliares, para subministrar enerxía en BT a
partir dunha rede de AT ou viceversa. (Habitualmente de 10-30 kV a 400 V).
• Ata 43,6 kW (63 A) a compañía pode subministrar corrente en BT.
• No deseño do centro de transformación debe considerarse un factor de carga do 75%
en previsión de aumentos de potencia instalada.

Elementos principais dun centro de transformación:

Cadro eléctrico de alta tensión
 Seccionadores: Aparello mecánico de seguridade. En posición aberta asegura o
illamento. Os seccionadores están deseñados para separar partes das liñas sen
enerxía.
 Fusibles: Para protexer a instalación de sobrecargas e curtocircuítos.
 Interruptores automáticos: Interruptor que ademais é capaz de interromper
correntes en condiciones anormale, tales como as de cortocircuito.
 Medidores Tensión e Intensidade (Transformadores de V e I)
Transformadores
Normativa aplicable: Regulamento Eléctrico Alta Tensión (BOE 9-06-2014)
 5.3. Compoñentes das Instalacións eléctricas

Centros de transformación:

Acometida
AT

Cadro
eléctrico
de AT

Fonte: Norma UNE-HD 60364-8-1; Instalacións eléctricas de baixa tensión

 5.3. Compoñentes das Instalacións eléctricas

Transformadores Seccionadores e fusibles AT en cadro

Fonte: http://www.kvaragon.com/ Fonte: https://www.celco.com.co
 5.4. Previsión de cargas

ITC-BT-10 PREVISIÓN DE CARGAS PARA SUBMINISTROS EN BAIXA TENSIÓN

Vivendas: Non inferior a 5750 W a 230 V (25 A) por vivenda.

Con grado electrificación elevada, mínimo 9200 W (40 A).

Edificios comerciais:
mínimo de 100 W/m2, cun mínimo por local de 3450 W a 230 V (15 A).

Edificios concentración industrias:

mínimo de 125 W/m2, mínimo por local de 10350 W (45 A)

Importante computar potencia (ou corrente) e factor de potencia de cada carga

Lámpadas de descarga (gas noble; Na; Hg) : 𝑆𝑆𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑 = ∑ 1,8 · 𝑃𝑃𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙𝑑𝑑𝑙𝑙 (ITC-BT 44)
Motores de indución: 𝑆𝑆⃗𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑 = 1,25 · 𝑆𝑆⃗𝑙𝑙𝑙𝑙𝑚𝑚𝑑𝑑𝑚𝑚 + ∑ 𝑆𝑆𝑚𝑚 (ITC-BT-47)

Débese ter en conta o factor de simultaneidade (uso ó mesmo tempo):

Vivendas (Tabulados en ITC-BT-10)
Industrias (Calculados polo proxectista)
 5.5. Condutores, materiais e seccións

Cable espido (desnudo) de Cu

formado por múltiples fios

Cable espido (desnudo) de Al

formado por múltiples fíos
Cable con recubremento, con
múltiples/varios ou único fío
 5.5. Condutores, materiais e seccións

Qué tipo de cable seleccionar?:

Consúltese REBT e Normas UNE

Catálogos fabricantes:
http://www.facel.es/

Non todas as aplicacións son iguais

 5.5. Condutores, materiais e seccións

Seccións normalizadas, en mm2, de cables eléctricos

(Norma IEC 60228)
0,5 0,75 1 1,5 2,5 4
6 10 16 25 35 50
70 95 120 150 185 240
300 400 500 630 800 1000

Seccións mínimas dos cables segundo o uso (RBT):

Liñas aéreas distribución & liña xeral de enlace BT:

16 mm2 Al e 10 mm2 Cu (ITC-BT-06/14)
Redes de alumeado público:
6 mm2 liña subterránea e 4 mm2 instalación aérea (ITC-BT-09)
Instalacións interiores e de alumeado exterior
Sección neutro igual á das fases (ITC-BT-07)
Mínimo neutro 6 mm2 Cu e 16 mm2 Al
 5.5. Condutores, materiais e seccións

Cálculo da sección dun cable (IT-BT-06/07; UNE 60364)

A sección mínima normalizada dun cable ten que satisfacer 3 condicións:

1.- Sección, considerando a Intensidade máxima admisible de quentamento (SI)

Non se deben superar 70 ºC con illamentos termoplásticos
Non se deben superar 90 ºC con illamentos termoestables
Táboas ITC-BT-06/07 (ano 2019)  ou Ver UNE HD 60364-5-52
Trifásico: Monofásico:
𝑷𝑷
𝑰𝑰 = 𝑷𝑷
𝟑𝟑 · 𝑽𝑽 · 𝒄𝒄𝒄𝒄𝒄𝒄𝝋𝝋 𝑰𝑰 =
𝑽𝑽 · 𝒄𝒄𝒄𝒄𝒄𝒄𝝋𝝋
2.- Sección por caída de tensión (V; SV).
3.- Sección por curtocircuíto
Existencia de elementos de corte (Interruptores Magnetotérmicos, Fusibles)
Poder de corte (kA): Intensidades máximas de curtocircuíto. (Táboas ITC-BT-06/07,
ano 2019)
https://www.youtube.com/watch?v=gOT8jx4jEzM
 Cálculo de seccións: Intensidades (UNE-HD 60364-5-52:2014)

Cu

Métodos
instalación
 Cálculo de seccións: Intensidades (UNE-HD 60364-5-52:2014)

Al
 5.5. Condutores, materiais e seccións

𝐸𝐸
Cálculo intensidade curtocircuíto, IK: 𝐼𝐼⃗𝑘𝑘 =
𝑍𝑍⃗𝑇𝑇𝑇 +𝑍𝑍⃗𝐿𝐿𝐿𝐿𝑑𝐿𝐿
Hai que ter en conta a impedancia do transformador/xerador (ZTh) e da liña (Zliña)

Hai que asegurarse, que en caso de curtocircuito, as liñas poidan soportar IK, mentres
non actúen os elementos de protección
Densidade de corrente de curtocircuíto (A/mm2) para liñas subterráneas en función
da duración do curtocircuíto (ITC-BT-07):
Táboa 16 RBT. Densidade de corrente de Táboa 17 RBT. Densidade de corrente de
curtocircuito, A/mm2, para condutores de Al. curtocircuíto, A/mm2, para condutores de Cu.

Para liñas aéreas consúltese ITC-BT-07

 5.6 Luminotecnia, lámpadas

Definicións técnica (Electrotecnia):

Luminaria: Aparello que sirve de soporte da lámpada.
Lámpada (Lámpara): Aparellos que transforman a enerxía eléctrica (ou
química) en luz.

Lámpadas Luminarias

Bombilla Foco LED

Incandescente
(en desuso)
 5.6 Luminotecnia, lámpadas

Tipo de luminaria: LED

Potencia: 6,5 W
Fluxo luminoso: 806 Lumen
Tempo de vida: 15.000 h
Temperatura cor: 2700 K (Cálido)
Clasificación enerxética UE: E
Consumo enerxía: 7 kWh (1000 horas)
 5.6 Luminotecnia, lámpadas

Principais magnitudes (Iluminación):

Fluxo luminoso (Φ, Lumen; lm): Cantidade total de luz emitida pola fonte
luminosa. A unidade é o Lumen.
Iluminancia: (E, Lux; lx): Iluminancia ou nível luminoso dunha superfície é
a relación do fluxo luminoso emitido por unha fonte de luz e recebido por
unha superfície.
A unidade é o lux, 1 Lux e defínese coma o nível de iluminación dunha
superfície de 1 m2 cando recibe un fluxo luminoso de 1 Lumen.
𝚽𝚽
𝐄𝐄 =
𝑺𝑺
Rendemento luminoso (η): Relación entre o fluxo luminoso dunha
luminaria e a potencia eléctrica (lm/W)
 5.6 Luminotecnia, lámpadas: Gran variedade de lámpadas

Fonte: Prof. Héctor Beltrán San Segundo; ETSE; U. Jaume I

 5.6 Luminotecnia, lámpadas: tipos de lámpadas

Fonte: Prof. Héctor Beltrán San Segundo; ETSE; U. Jaume I

 5.7. Seguridade das instalacións eléctricas

Seguridade. Aspectos a ter en conta:

Protección contra curtocircuítos.
Protección contra sobretensións.
Protección das persoas contra descargas eléctricas

Curtocircuíto (Cortocircuito; Short circuit):

Defínese como a sobreintensidade que se produce por un fallo dunha impedancia
desprezable, entre dous condutores activos.
É a avaría máis frecuente e máis importante da instalación eléctrica.
Efectos electrodinámicos (forza súbita por sobreintensidades)
Efectos térmicos (Q:calor disipado; Δt:tempo): 𝑄𝑄 = 𝑅𝑅 · 𝐼𝐼 2 · ∆𝑡𝑡

𝐸𝐸
Cálculo intensidade curtocircuíto, IK: 𝐼𝐼⃗𝑘𝑘 =
𝑍𝑍⃗𝑇𝑇𝑇 +𝑍𝑍⃗𝐿𝐿𝐿𝐿𝑑𝐿𝐿
0,8·𝑈𝑈
Alternativamente : 𝐼𝐼𝑘𝑘 = ; con centro de transformación fóra do Edificio
𝑅𝑅
 5.7. Seguridade das instalacións eléctricas

Elementos de protección contra curtocircuítos:

Fusible: Condutor calibrado para a súa fusión con correntes I> IN.
Dotados cunha envolvente para que a súa fusión non dane o circuíto.
Interruptor automático magnetotérmico: Consta de dous disparadores:
magnético (electroimán que acciona o dispositivo)
térmico (láminas bimetálicas que co quencemento producen o disparo do dispositivo)

Símbolo Interruptor
automático magnetotérmico
Símbolo fusible tetrapolar
 5.7. Seguridade das instalacións eléctricas

Parámetros eléctricos dos equipos:

Tensión nominal (UN): Tensión nominal, valor da tensión a cal pode estar sometido o
aparello/carga eléctrica (motor eléctrico, luminaria, interruptor diferencial,
magnetotérmico , fusible....).
Intensidade nominal/Calibre (IN): Intensidade da corrente para a que se diseñou o equipo.
Poder de Corte (ICU, ICS): Valor máximo da corrente que un aparello de protección pode
cortar. O seu valor pode ser moi alto (kA....).
Nº de polos: Número de fases/neutro que xestiona o equipo (1P+N; 3P+N; 3P)

Vídeo arcos eléctricos (relacionados co poder de curte) de seccionadores de alta tensión:

https://www.youtube.com/watch?v=VrY_k_pdlCs
 5.7.1 Protección das instalacións: I. Automáticos e Fusibles

Fusibles (Fuse):
Elementos de baixo custe e poder de corte elevado.
Un solo uso (reposición)
Hai que reemprazalos por fusibles iguais (coidado erros calibre, uso)

Calibres: 2, 4, 8, 10, 12, 16, 20, 25, 32, 40, 50, 63, 80, 100 A
125, 160, 200, 250, 315, 355, 400, 500, 639, 800 A

Uso, Clasifícanse con dúas letras:

Primeira letra: g (uso xeral) a (fusible de acompañamento)
Segunda letra: obxecto a protexer: G (xeral); M (motor); L (liña eléctrica), Tr (Transformador),
C (Condensador), R (semicondutores);

Fusible cilíndrico Fusible de “cuchillas” 500 V Fusible cilíndrico

400 V 32 A, gM 250 A, gG 600 V 32 A, aR
 5.7.1 Protección das instalacións: I. Automáticos e Fusibles

Curvas de fusibles
Siemens “Neozed” 5SE2
Clase gG
400 V

Tempo de actuación do fusible (s)

Poder de corte Icu, 50 kA
Fusibles con IN de 2 a 100 A

Atención a Intensidade de disparo

(funcionamento seguro) soe ser 1,6 IN

Os fusibles nunca actúan con I<1,25 IN

Para protexer cables IN < 0,8-0,9 IZ Cable

Os fusibles teñen que ter un poder de

corte superior ó da corrente de
curtocircuito

ICU, ICS > IK

Intensidade de disparo (A)
 5.7.1 Protección das instalacións: I. Automáticos e Fusibles

Interruptor automático magnetotérmico:

(Circuit breaker)

Contacto
fixo

Contacto
Bobina de disparo móbil
magnético
Cámara de
extinción de
arco
Palanca de
accionamento

Bimetal de disparo
térmico
 5.7.1 Protección das instalacións: I. Automáticos e Fusibles

Os interruptores magnetotérmicos non actúan de

forma instantánea fronte I > IN

Curvas de interruptor automático:

Curva B, Instalacións alimentadas cun xerador Zona

propio o liñas de gran lonxitude (pequenas disparo

tempo de disparo (s)

correntes de curtocircuito). magnético

Curva C, Uso xeral, a máis habitual.

Curva D, Liñas que alimentan a motores ou

transformadores con elevadas correntes de
arranque.

Intensidades de disparo magnético:

Curva B, I > 3-5 IN
Curva C, I > 5-10 IN
Curva D, I > 10-20 IN
Intensidade de disparo x IN (A)
 5.7.1 Protección das instalacións: I. Sobretensións

Protección contra sobretensións (Overvoltage protection):

Unha sobretensión é un aumento non esperado no voltaxe eléctrico.

Orixe: Transitorios (operacións de manobra, Raios)

Causas Permanentes (Circuítos desequilibrados)

Unha sobretensión pode danar ós equipos eléctricos, ou provocar incendio

Descargador ou limitador de Sobretensións (Surge arrester):

Aparello con conexión a terra a través dunha resistencia que depende da tensión (Varistor).
Con tensións baixas presenta resistencias moi elevadas.
Con tensións elevadas a resistencia e baixa e descarga a terra a sobretensión.
 5.7.1 Seguridade das instalacións eléctricas: Sobretensións

Limitador de sobretensións Símbolo de

Limitador de sobretensións (Cadros Baixa tensión) descargador
(liñas alta tensión) para
Sobretensións
con fusible

Regreta con limitador de

sobretensións (uso doméstico)
5.7.1 Seguridade das instalacións eléctricas: Sobretensións

Limitadores de sobretensións en Torre de Alta Tensión

 5.7.2 Seguridade das persoas: Diferenciais e tomas de terra

Electrochoque: Contacto directo cun elemento condutor activo ou elemento condutor que
non debería ter tensión (e.g. Carcasa motor, electrodoméstico....) ou por fallo no illamento
dun aparato eléctrico (Contacto Indirecto).

Débese protexer as persoas contra o risco de choque eléctrico

Medios de protección:
Uso de illamentos correctos (recubrimento de condutores)
Posta ou tomas de terra
Interruptores diferenciais
(Tamén os Equipos Protección Individual, Botas e lubas axeitadas)

Tomas de terra: Electrodo, ou conxunto de electrodos en contacto con solo e que asegura a
conexión eléctrica do mesmo.

Tanto o neutro como as masas conéctanse a terra (solo), mediante varias picas (Varilla de
aceiro/cubre de 1 m de longo e 1-2 cm de diámetro), etc. (ver ITC-BT-18 Instalacións de posta
a terra).
 5.7.2 Seguridade das persoas: Diferenciais e tomas de terra

Interruptor diferencial (Residual current device):

 Aparello electromecánico destinado a provocar a apertura dos contactos cando a
corrente diferencial alcanza un valor dado.
 Suman as correntes de entrada e saída dunha liña eléctrica (correntes diferenciais).
 En condicións normais a suma é cero (1ª Lei de Kirchhoff).
 Si as correntes diferenciais superan un umbral mínimo interrompen o circuito
eléctrico

Valores habituais:
30 mA (doméstico),
10 mA (saunas, baños)
100 mA (cadros secundarios)
300, 500 mA (cadros xerais).

Vídeo interruptor diferencial (Goberno do Perú):

https://www.youtube.com/watch?v=Amyc6M-8xlo
 5.7.2 Seguridade das persoas: Diferenciais e tomas de terra

Instalación dunha toma de terra

Fonte: https://electricaisleña.es/ Circuito eléctrico Interruptor diferencial
 5.8. Medida do consumo eléctrico

Sistemas utilizados:
Contadores (trifásicos) de enerxía
Analizadores de redes (consumo dunha sección da instalación)

Miden consumos de:

Enerxía activa (kWh)
Enerxía reactiva (kVArh)
Integran maxímetro (Potencia P máxima adsorbida)

imaxe dun contador dixital trifásico

(dereita) e fusibles de protección da
instalación (esquerda)
 5.9. Compensación da enerxía reactiva

A enerxía reactiva mídese en kVArh e se xera polo funcionamento de aparellos eléctricos

que utilizan bobinas (motores, transformadores, etc.).

O “consumo” de enerxía reactiva (kVArh) nas instalacións eléctricas industriais penalízase

en función do FP (FP < 0,95)

Determinación do FP (Disposición 4565 CNMC, BOE 23/03/2021):

𝐸𝐸𝑙𝑙
𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝜑𝜑 =
𝐸𝐸𝑙𝑙2 + 𝐸𝐸𝑚𝑚2
Ea= Enerxía activa medida polo contador (kWh)
Er= Enerxía reactiva medida polo contador (kVArh), Er=QR1-QR4; diferenza entre as
enerxías reactiva dos cuadrantes 1 (Q inductiva; QR1) e 4 (Q capacitiva; QR4)

Mellora do FP: Utilízanse condensadores ou

baterías de condensadores
 5.10. Tarifas eléctricas

Exemplo factura eléctrica, tarifa 2.0 TD

E posible acceder aos datos do contador dixital, información detallada

do consumo:
https://areaprivada.ufd.es/login
 5.10. Tarifas eléctricas

Coste da Enerxía consumida, Ea (kWh):

Grandes empresas: compra directa mercado maiorista (fixan un prezo de compra)
Resto empresas/particulares: Compra a empresas comercializadoras
Mercado liberalizado coste da enerxía varía en función da oferta e da demanda*
Prezos PVPC: https://www.esios.ree.es/es/pvpc
A o prezo de Ea hai que sumarlle os peaxes+cargos fixados no BOEx e asociados

Coste pola potencia contratada (Pc; kW)

Fixados no BOEx o importe depende da tarifa contratada (2.0TD; 3.0 TD; 6.X TD).

* O prezo ven fixado pola enerxía máis “cara”. Todos os Xeradores reciben o mesmo prezo por MWh independentemente
si usan unha fonte barata (hidráulica, nuclear, eólica, solar) ou cara (carbón ou gas)
x
Circular 3/2020 CNMC (BOE 24/01/2020); Disposición 4565 (BOE 23/03/2021); Orden TED/371/2021 (BOE 22/04/2021)
 5.10. Tarifas eléctricas

Prezo da enerxía eléctrica:

Potencia, Pc: Peaxes+Cargos pola Potencia Contratada (€/kW ano).
Enerxía: medida da Enerxía activa (Ea) kWh consumidos, incluíndo Peaxes+Cargos (€/kWh)
Penalizacións: Asociada a enerxía reactiva (€/kVAhr) ou excesos sobre Pc (Maxímetro)
Impostos de diverso tipo (Imposto especial, IVE....).

As peaxes+cargos afectan os prezos dos termos de Potencia (Pc) e Enerxía da factura eléctrica

A Circular 3/2020 (BOE 24 de Xaneiro de 2020) da Comisión Nacional dos Mercados

e a Competencia establece 6 tarifas diferentes:
Tarifas de Baixa Tensión Tarifas de Alta Tensión
2.0 TD (Pc ≤ 15 kW) 6.1 TD (1 kV a 30 kV)
3.0 TD (Pc > 15 kW) 6.2 TD (30 kV a 72,5 kV)
6.3 TD (72,5 kV a 145 kV)
6.4 TD (≥ 145 kV)
Tarifa 2.0 TD (uso doméstico): 3 tramos horarios de peaxes+cargos por Ea e 2 termos de Pc
Resto das Tarifas: 6 tramos horarios de peaxes+cargos por Ea e 6 termos de Pc
 5.10. Tarifas eléctricas: Períodos horarios

Tarifa 2.0 TD; Períodos horarios

Tarifa 3.0 TD; Períodos horarios

 5.10. Tarifas eléctricas: Peaxes + Cargos

Peaxes de Transporte e distribución + Cargos do sistema

Asociados á potencia contratada, Pc (€/kW·ano)
𝒋𝒋

Grupo Tp � 𝑻𝑻𝑷𝑷𝒑𝒑
tarifario Periodo 1 Periodo 2 Periodo 3 Periodo 4 Periodo 5 Periodo 6 𝒑𝒑=𝟏𝟏
2.0 TD 30,67266 1,424359 32,097
3.0 TD 19,59699 13,781919 7,005384 6,106183 4,399377 2,636993 53,5268
6.1 TD 30,5358 25,894705 14,909149 12,094449 3,93866 2,108693 89,4815
6.2 TD 20,72825 18,003273 9,468519 8,660843 2,442915 1,368296 60,6721
6.3 TD 15,91656 13,734256 7,908598 5,282919 2,296574 1,436392 46,5753
6.4 TD 14,188 10,305849 5,219607 4,146783 1,405484 0,984592 36,2503

Asociados ó consumo eléctrico, Ea (€/kWh)

Grupo
tarifario Periodo 1 Periodo 2 Periodo 3 Periodo 4 Periodo 5 Periodo 6
2.0 TD 0,133118 0,041772 0,006001
3.0 TD 0,077436 0,05931 0,032102 0,017413 0,007897 0,005056
6.1 TD 0,050891 0,039222 0,021931 0,012193 0,004437 0,002892
6.2 TD 0,025404 0,019571 0,010941 0,006151 0,002108 0,001383
6.3 TD 0,021974 0,017208 0,009868 0,004756 0,001845 0,00125
6.4 TD 0,013458 0,010452 0,005904 0,003933 0,000775 0,00055
 5.10. Tarifas eléctricas

Penalizacións:
Enerxía reactiva (Er): O exceso de enerxía reactiva en kVAr-h (asociada a potencia reactiva)
págase en función do FP observado na instalación (Anexo III, Disposición 4565 CNMC, BOE
23/3/2021)

Factor de Potencia €/kVArh

𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝜑𝜑 ≥ 0,95 -
0,8 ≤ 𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝜑𝜑 < 0,95 0,0415540
𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝜑𝜑 < 0,8 0,0623320

Observación: os prezos da Er (kVAhr) subiron notablemente no 2021 e son similares aos da

enerxía activa (kWh), procúrese compensar sempre a Er

Tarifas 2.0 TD (Monofásica, ata 15 kW): Non se penaliza a enerxía reactiva.

Tarifas 3.X e 6.X TD (Industrial), Todos os períodos tarifarios, excepto P6 (non se paga kVArh)

Exceso sobre Pc: Págase un sobrecuste (Anexo II, Disposición 4565 CNMC, BOE 23/3/2021)
 5.10 Tarifas eléctricas

Impacto das renovables no prezo electricidade

(1-23 outubro de 2022):

Fonte: https://www.energias-renovables.com/eolica/el-viento-se-lleva-por-delante-tres-20221024
Marco sobre o clima e enerxía da UE:

Obxectivos para 2020 (alcanzados):

Reducir un 20% na emisión de gases de efecto invernadoiro (niveis 1990)
Alcanzar unha cota de 20% de fontes de enerxía renovable.

Obxectivos para 2030:

Reducir un 40% a emisión de gases de efecto invernadoiro (niveis 1990)
Alcanzar unha cota de 32% de fontes de enerxía renovable.

Objectivos para 2050:

Descarbonizar a Economía con emisións cero netas de gases de efecto
invernadoiro (CO2, CH4, N20...).

Electrificación da economía con fontes renovables !

Fonte: https://climate.ec.europa.eu/eu-action/climate-strategies-targets/2030-climate-energy-framework_es
Crecemento da poboación no planeta
 Consumo de enerxía primaria global por fonte de enerxía

https://ourworldindata.org/grapher/global-energy-substitution?country=~OWID_WRL
 Emisións de CO2 por tipo de combustible

https://ourworldindata.org/grapher/CO2-by-source
5.11 Aspectos éticos de xeración e consumo de enerxía eléctrica

Planeta Terra

Consumo energía primaria (2017):

162,5*1012 kWh (o 13.792 Mtoe)

Entrada de energía Sol (Tierra):

5500-7000 veces consumo anual

Porcentaje mar planeta: 70%

Fracción tierra necesaria (100% recuperación):

1:1650 m2/m2

Fracción tierra necesaria (18% recuperación):

1:300 m2/m2

Mtoe: Millóns de toneladas equivalentes de petróleo

 5.11 Aspectos éticos: Potencial radiación solar

Radiación España:

1400-2000 kWh/m2

España: 505.900 km2

Superficie: 4470 km2

(18% eficacia; 100%
energía):

0,9% territorio
proporcionaría TODA a
enerxía nacional
(110,8 Mt petróleo
equivalente/ano)
 5.11. Aspectos éticos: Gases de Efecto Invernadoiro por kWh

Emisións de gases de efecto invernadoiro (GEI) por fonte de enerxía

Análise de Ciclo de Vida
Percentil 50º
Tecnoloxía Descrición
(g CO2/kWhe)
Hidroeléctrica Encoro 4
Eólica Aero-xeradores 12
Baixas emisións

Nuclear Reactores nucleares 16

de CO2

Biomasa Diversas fontes 18

Solar térmica Colector parabólico 22
Xeotérmica Roca quente 45
Solar Fotovoltaica Silicio policristalino 46

Gas Natural Turbinas de ciclo combinado 469

Carbón Diversos tipos de xerador 1001

http://srren.ipcc-wg3.de/report/IPCC_SRREN_Annex_II.pdf see page 10 Moomaw, W., P. Burgherr, G. Heath, M. Lenzen, J. Nyboer, A.

Verbruggen, 2011: Annex II: Methodology. In IPCC Special Report on Renewable Energy Sources and Climate Change Mitigation.
5.11 Aspectos éticos de xeración e consumo de enerxía eléctrica

Xeración de enerxía renovable en España

España,
consumo eléctrico (2021):
257,1 TWh
257.100 GWh
257.100·106 kWh
5.11. Aspectos éticos da xeración e consumo de enerxía eléctrica

Emisións de Gases de Efecto invernadoiro (GEI), Sector Eléctrico, España:

Xeración eléctrica: 20 % emisiones GEI

 Centrais Térmicas de Carbón Emisións de GEI por sector; España 2019
 Centrais de Ciclo Combinado
 Coxeneración 20% Xeración electricidade
4% 11%
Renovables en España (2021): Transporte
Hidráulica 11,9% Industria
12%
Eólica 23,9%
Residencial, Comercial
Solar 8,3%
8% Agricultura
26%
Enerxía solar, Potencia instalada: Residuos
11 GW (2019) 22 GW (2028) 19%
Outros

Fuente: Ministerio Transición Ecológica, 2019

27th UN Climate Change Conference

 5.11 Aspectos éticos: Modelos de producción de renovables

Grandes Plantas
Beneficio para a veciñanza afectada?

Planta Nuñez de Balboa en Usagre

(Badajoz); 10 km2;Xeración 832 GWh;
250.000 hogares

Plantas de autoconsumo
O beneficio redunda no consumidor
que a súa vez é o productor

Fonte: trinasolar.com
5.11 Aspectos éticos: Número de mortes por TWh producido

Electricidade: Número de mortes por TWh producido

Lignito 32,72
Carbón 24,62

Petróleo 18,43
Biomasa 4,63
Gas 2,82 España,
Hidráulica consumo eléctrico (2021):
1,3
257,1 TWh
Eólica 0,04 257.100 GWh
Nuclear 0,03 257.100·106 kWh
Solar 0,02
 5.11 Aspectos éticos: Enerxía Nuclear?

Fonte: Diario El País; 6 de Xullo de 2022

Fonte: Diario 5 días; 27 de Setembro de 2022

https://elpais.com/economia/2022-07-06/el-parlamento-europeo-respalda-el-sello-verde-de-la-ue-al-gas-y-energia-
nuclear.html

https://elpais.com/economia/2022-01-04/que-es-la-taxonomia-verde-europea-y-por-que-es-tan-importante-las-claves-
de-la-propuesta-de-bruselas.html

https://www.rtve.es/play/videos/telediario-2/debate-energia-nuclear-verde/6287138/
 5.11 Aspectos éticos: Enerxía Nuclear?

Moi baixas emisións de CO2 por kWh

Polémica co seu uso ??
Moi baixo número de mortos por TWh

Dispoñibilidade 100% ao longo do ano (excepto recarga de combustible)

Pódese considerar a enerxía nuclear como enerxía verde?

https://theconversation.com/es-hora-de-decir-si-a-la-energia-nuclear-179395

Como funciona unha central nuclear?: https://youtu.be/jpDRfaWYk3I

 Tema 5
Instalacións eléctricas

Juan M. Garrido
Departamento de Enxeñería Química
Escola Técnica Superior de Enxeñería