Sdu Sayisal Cozumleme Slayt

SAYISAL ÇÖZÜMLEME
1
GİRİŞ
1 Giriş
Kaynaklar
• Ders Kitabı:
SAYISAL YÖNTEMLER ve MATLAB UYGULAMALARI

Nurhan Karaboğa 4. Basım Nobel Yayınları
• Diğer Kaynak:
- Sayısal Analiz ve Mühendislik Uygulamaları,

İrfan Karagöz, Nobel Yayın Dağıtım
- Sayısal Çözümleme, Recep Tapramaz,
Literatüre Yayıncılık
- Sayısal Analiz, Behiç Çağal, Birsen Yayınevi
1- 2
1 Giriş
Sayısal Çözümleme (Nümerik Analiz)

• Analitik çözüm yok
• Analitik çözüm çok karmaşık
• Problem deneye (ölçüme) dayalı
Örnek 1:
ax2+bx+c=0 2. derece 2 adet kök : x1, 2 

1
2a
 b  b 2  4ac 
a0+a1 x+a2x2+…+ an xn = 0 n. derece n adet kök
n=3 ve n=4 formül var, kullanışsız
n≥5 formül yok
Çözüm sadece sayısal yöntemlerle bulunabilir.
1- 3
1 Giriş
Örnek 2:
Klasik matematik integral hesabı için çok sayıda yöntem sunar, fakat
gibi çok basit görünen bazı fonksiyonların integrali bilinen klasik

yöntemlerle alınamaz. Tek çare sayısal çözümdür.
Örnek 3:
Tarlanın alanını integral alarak bulmak için tarlayı
sınırlayan çevre eğrisinin fonksiyonunun bilinmesi
gerekir. Fakat böyle bir fonksiyon yoktur.
Çevre üzerinde alınan noktaların koordinatları
ölçülür ve alan sayısal olarak hesaplanır.
1- 4
1 Giriş
Örnek 4:
2x1+ 6x2= -32 ve -7x1+4x2=37
gibi iki bilinmeyen ve iki doğrusal denklemden oluşan sistemi formüllerle
çözerek
x1=-7 ve x2=-3 bulabiliriz.
Bilinmeyen ve denklem sayısı çok fazla;

1000 denklem
1000 bilinmeyen
formül kullanılamayacağı gibi elle çözüm için insan ömrü de yetmez.
1- 5
1 Giriş
Konular
• Non-Lineer denklem çözümü (Kök bulma)
• Matrisler, Determinantlar, Özdeğerler/Özvektörler
• Lineer Denklem Takımlarının Çözümü
• İnterpolasyon Teknikleri
• Eğri Uydurma
• Sayısal Türev
• Sayısal İntegrasyon
• Diferansiyel Denklem Çözümleri
• Sonlu Fark Yöntemleri
1- 6
1 Giriş
GİRİŞ
• Mühendislikte fiziksel bir sistemin modellenmesi sonucu elde edilen karmaşık
veya analitik olarak çözülemeyen denklemlerin yaklaşık çözümlenmesinde
kullanılan yöntemlere sayısal çözümleme denir.
• Sayısal çözümleme metodu genellikle önceden çeşitli yöntemlerle tespit

edilmiş belli aritmetik (toplama/çıkarma/bölme/çarpma) ve mantık
işlemlerinden oluşan algoritmalardır.
Algoritma: Sayısal çözümü gerçekleştirmek için yapılan ardışık (iteratif)

aritmetik ve mantıksal işlemlerdir.
İterasyon : Aynı formül kullanılarak yapılan seri işlemlerdir.
• Böylelikle sayısal çözümleme mühendislik problemlerinin çözümlenmesine

yeni çözüm teknikleri getiren, çoğu zaman iteratif işlemlerle yaklaşık çözüm
bulan bir bilim dalıdır.
1- 7
1 Giriş
GİRİŞ
• Çok sayıda aritmetik işlem içeren matematik problemlerinin çözümünde
yaygın olarak kullanılan bilgisayarlarla, sayısal yöntemler rahatlıkla
uygulanabilmektedir.
• Sayısal yöntemlerin bilgisayarlarda kullanılmasıyla bilim ve mühendislik

problemlerinin çözümü kolaylaşmıştır.
• Sayısal işlemlerin tarihi binlerce yıl öncesine dayanmaktadır. Fakat özellikle

1950’li yıllardan sonra geliştirilen bilgisayarlarla birlikte kullanılan sayısal
yöntemler, mühendislik problemlerinin çözümünü belirgin biçimde
etkilemişlerdir.
• Matematik problemlerin analitik yöntemlerle istenen kesin sonucu bulması

sağlanır. Yani aslında arzu edilen çözümler analitik çözümlerdir.
1- 8
1 Giriş
GİRİŞ
• Fakat günümüzde ortaya konan problemlerin bazılarının analitik çözümleri
yapılamamaktadır. Bu sebeble analitik çözümlerin çok karmaşık olduğu veya
bulunamadığı durumlarda sayısal çözümleme kullanılmak zorundadır.
• Sayılarla yapılan her türlü hesaplamanın sistematik metodu kısaca

“algoritma” olarak adlandırılmaktadır. Yani bir algoritma, belli bir durumdan
başlayarak sonlu adımda belli bir sonucu elde etmenin yolunu tanımlayan
kurallar kümesidir.
• Günümüzde sayısal yöntemlerin bilgisayarlarda kullanılmasıyla birlikte

problemin formülasyonu, sonuçların yorumlanması ve karmaşık sistemlerin
çözümü daha rahat ve hızlı olmaktadır.
1- 9
1 Giriş
GİRİŞ
• Sayısal yöntemlerle çalışmanın sağladığı avantajlar aşağıdaki gibi sayılabilir:
1. Sayısal yöntemlerle, analitik yollardan çözülmesi zor olan denklem veya

denklem sistemleri çözülebilir.
2. Problemler sayısal yöntemlerin bilgisayar programlanması ile hızlıca

çözülebilir.
3. Sayısal yöntemler, matematik bilgisini güçlendirir.
4. Sayısal yöntemler, yazılım bilgisini geliştirir.
1- 10
1 Giriş
GİRİŞ
Sayısal yöntemler kullanılırken dikkat edilmesi gereken hususlar aşağıda verilmiştir:
Başlangıç Değeri: Bütün sayısal yöntemler için başlangıç değerinin verilmesi önemlidir.
Diğer bölümlerde anlatılacağı gibi bazı yöntemlerde, tek bir başlangıç değeri yeterli olurken
bazı yöntemlerde birden fazla başlangıç noktasının verilmesi gerekebilir.
Yakınsama Hızı: Bazı sayısal yöntemler çözüme, diğer yöntemlere göre daha hızlı
“yakınsarlar”. Ancak bu hızlı yakınsama, daha karmaşık programlama gerektirebilir.
Kararlılık: Bazı sayısal yöntemlerle problem çözümünde çözüme yakınsama yerine

ıraksama durumuyla da karşılaşılabilir.
Doğruluk ve Hassaslık: Bazı sayısal yöntemler diğerlerine göre daha doğru sonuç bulur
veya daha hassastır. Sayısal yöntemlerin çalışma verimleri, adım büyüklüğü küçültülerek
veya adım sayısı artırılarak geliştirilebilir.
1- 11
1 Giriş
MÜHENDİSLİK UYGULAMALARI
Fiziksel bir sistemin veya bir sürecin ana özelliklerini matematik terimlerle
ifade eden bir eşitlik “matematik model” olarak tanımlanır. Mühendislik
problemlerine sayısal yöntemlerin uygulanmasında öncelikle problemin
matematik modellemesinin yapılması önemlidir. Bir problemin matematik
olarak modellenmesinde:
• Problemin matematik formüllerle ifade edilmesi,

• Ortaya çıkan matematik probleminin çözümü veya analizi,
• Matematik sonuçların yorumu gibi konulara dikkat edilmesi gerekir.
1- 12
1 Giriş
1- 13
1 Giriş
1- 14
1 Giriş
Analitik çözüm için bu Adi Diferansiyel Diferansiyel (ADD) denklemin çözülmesi gerekir
1- 15
1 Giriş
analitik
Parametreler
Adamın kütlesi: m=68,1 kg.
Yer çekimi ivmesi : g= 9,81 m/s2
Rüzgar direnci katsayısı: c = 12,5 N.s/m
1- 16
1 Giriş
1- 17
1 Giriş
1- 18
1 Giriş
Dikkat! Adım büyüklüğü

v(2) = (aralığı) 2 saniye olarak
seçilmiştir.
v(4) = (4–2)
1- 19
1 Giriş
1- 20
2
SAYISAL YÖNTEMLERDE
HATALAR
2 Sayısal Yöntemlerde Hatalar
SAYISAL YÖNTEMLERDE HATALAR

• Sayısal çözümlemede hata yapılması kaçınılmazdır. O yüzden hatanın ancak kontrolü
amaçlanır.
• Yöntemlerin etkili bir biçimde kullanılmasında hata kavramının anlaşılması önemlidir.
• Problemin sayısal çözümleme ve analitik yöntemle çözülmesi durumunda ikisi arasında

ortaya çıkan fark hata olarak tanımlanır.
Hata Tanımları
Mutlak Hata (H): Gerçek değer (xr) ile sayısal hesaplama sonucu bulunan yaklaşık değer
(xn) arasındaki mutlak farka denir.
H  xr  xn
Bağıl (İzafi) Hata (%H): Mutlak hatanın daha anlamlı olması için gerçek değere göre
büyüklüğünün bilinmesi gerekir. Mutlak hatanın gerçek değere oranı bize bu bilgiyi verir.
xr  xn
%H   100
xr
1- 2
SAYISAL YÖNTEMLERDE HATALAR

Örnek: xr  2 xn  1,414 H  xr  xn  2,135  104
xr  xn 2,135  104
%H   100   100  %1,5  102  %0,015
xr 2
1 1 1
Örnek: xr  xn  0,33 H   0,33 
3 3 300
1 300 1
%H   100  100  %1
13 100
• Sayısal yöntemlerle gerçekleştirilen hesaplamalarda, ne kadar hata yapıldığı
kadar yapılan hatanın kabul edilebilirliği de önemlidir.
• Sayısal yöntemle ilişkili hata tam olarak hesaplanamayabilir çünkü gerçek çözüm
genellikle bilinmez. Eğer bilinseydi zaten sayısal çözüme gerek kalmazdı.
• Sayısal yöntemlerde karşılaşılan hatalar genel olarak, YUVARLAMA, KESME ve

bu iki hatanın toplamından oluşan toplam hata şeklinde sınıflandırılır.
1- 3
Yuvarlama Hataları
• Sayısal çözümlemede çok sayıda hesaplama (iterasyon) yapılarak çözüme
ulaşılmaktadır. Her iterasyon adımında bir önceki adımda yapılan hatalar daha
sonraki hesaplamalara yansımaktadır.
• Ayrıca, bilgisayarlarda sayılar sonlu sayıda bit ile gösterildiğinden yuvarlama

hataları, bilgisayarların bu sayıları ifade etmek için sınırlı sayıda basamak
kullanmasından da kaynaklanır.
• π , e, 7 gibi sayılar sabit (sonlu) sayıda anlamlı basamakla yazılamaz.
• Bu büyüklükler belirli değerleri temsil etseler de, sabit sayıda basamakla tam
olarak ifade edilemezler: Örneğin: π = 3.141592653589793238462643... sayısı.
• Aynı zamanda bilgisayarlar 2 tabanına göre çalıştıklarından, 10 tabanına göre

olan tamsayıları hassas olarak ifade edemezler.
• Anlamlı basamakların ihmal edilmesinden dolayı da yuvarlatma hataları oluşur.
1- 4
Yuvarlama Hataları
Aracın yaklaşık 50 km/saat hızla gittiğini

söyleyebiliriz. Ancak hızın okunmasında
noktadan sonra bir ondalık basamak
daha olmasında ısrar edilecek olunursa,
bir kişi 49.8, bir başkası ise 49.9 km/s
diyebilecektir.
Dolayısıyla bu aletin sınırları nedeniyle

okumanın sadece ilk iki basamağı
güvenle kullanılabilir.
Bir sayının anlamlı basamakları güvenle

kullanılabilecek olan basamaklarıdır.
1- 5
Kesme Hataları
Kesme durumunda yapılan hatadır.
1- 6
Kesme Hataları
Mutlak Hata:
H  xr  xn  0,809016994374947  1  0,190183005625053
Bağıl (İzafi) Hata :

xr  xn 0,190183005625053
%H   100   100  %23,5079
xr 0,809016994374947
1- 7
Kesme Hataları
Mutlak Hata:
H  xr  xn  0,809016994374947  0,802607911978213  0,006409082396735
Bağıl (İzafi) Hata :

xr  xn 0,006409082396735
%H   100   100  %0,7922
xr 0,809016994374947
Kesme Hatası, problem çözmek için kullanılan sayısal yönteme veya

algoritmaya bağlı olup yuvarlatma hatasından bağımsızdır.
1- 8
Kesme Hataları ve Taylor Serisi
1- 9
Taylor Serisi Gösterimi (Önemli)
 O  hn1 
1- 10
1- 11
1- 12
1- 13
1- 14
1- 15
1- 16
TOPLAM HATA VE YAKINSAMA KONTROLÜ

• Sayısal çözüm yaklaşık bir sonuçtur. Sayısal çözüm, her zaman kullanılan
yönteme bağlı olarak yuvarlama hatasını ve kesme hatasını içerir. Yuvarlama ve
kesme hataları ise toplam sayısal hatayı oluşturur.
• Genel olarak yuvarlatma hataları hane sayısının sonlu olmasından ve işlem

sayısının artmasından kaynaklanmaktaydı.
• Öte yandan kesme hatalarının ise h adımının küçülmesi ile ve hesaba katılan
terim sayısının artması ile azalacağı gösterilmiştir.
• Ancak adım aralığının (h) küçülmesi işlem sayısını artırmış olacaktır.
• O halde kesme hatalarının küçülmesini sağlayan nedenlerin yuvarlatma

hatalarını artıracağı gibi bir ikilem söz konusudur.

x  xn xn1  xn
%H  r  100 %H   100
xr xn1




BÖLÜM 3
Lineer Olmayan Denklemlerin

Çözümü
3 Lineer Olmayan Denklemlerin Çözümü
Lineer Olmayan Denklem

e  2 sin 3x  5x 2  x  0
x2
f (x)  0
e  5x 2  x  2 sin 3x
x2
y = f(x)
x
0
y = f(x) = 0
Yöntemler
1. Yarıya bölme
2. Lineer interpolasyon
3. Basit iterasyon
4. Newton – Raphson
5. Secant (Kiriş)
Yarıya Bölme Yöntemi

y
f(b)
• f(x) , [a,b] aralığında sürekli
x
a b
• f(a) ve f(b) zıt işaretli
f(a)
[a,b] aralığında f(x)=0 sağlayan en az bir x vardır.

yb=f(b)
y2=f(x2)
y3=f(x3)
x
a x1 x3 x 2 b
y1=f(x1)
ya=f(a)
a b
a b
a b
Uygulanışı
1) a ve b seçilip ya= f(a) ve yb= f(b) hesaplanır.
2) ya .yb < 0 ise [a,b] aralığında bir kök vardır.

Kök adayı xm, a ile b nin orta noktasıdır: xm = (a + b) / 2
3) xm , fonksiyonda yazılıp ym= f(xm) hesaplanır. Eğer,
a) | ym | T1 veya | a – b | T2 ise aranan kök xm dir.

İşlem sonlandırılır.
b) ya .ym < 0 ise kök [a, xm] aralığındadır.

b=xm , yb= ym alınarak 2. adımdan itibaren işlemler tekrarlanır.
c) ya .ym > 0 ise kök [xm, b] aralığındadır.

a=xm , ya= ym alınarak 2. adımdan itibaren işlemler tekrarlanır.
İşlemin Bitirilişi
1) 3a adımında | ym | T1 ve | a – b | T 2 kriterlerinin herhangi biri veya
her ikisi de birlikte kullanılabilir. Bu kriterlerinden herhangi biri veya her ikisi
birlikte sağlandığında işlem başarılı olarak bitirilir. Aranan kök xm dir.
2) Tekrar sayısı Nmax gibi önceden belirlenmiş bir sayıya ulaştığında işlem
başarısız olarak bitirilir.
• Avantajı
Basit, uygulanması kolay ve kök bulmak garantidir.
• Dezavantajı
Sonuca ulaşmak çok uzun zaman almaktadır.
Örnek
y=f (x) = x3 + 4x2 − 10 = 0 denkleminin [1; 2] aralığında bir kökü olduğunu
gösterip, yarıya bölme yöntemi ile |y| T1=0,15 veya | a – b | T2=0,25
koşullarından herhangi birini sağlayan kök değerini en fazla Nmax=5 iterasyonda
bulunuz.
Çözüm
• a=1 ve b=2
• ya=f (1) = 13 + 4.12 − 10 = − 5
• yb= f (2) = 23 + 4.22 − 10 = 14
• ya. yb < 0 olduğundan ve f(x) fonksiyonu [a,b] aralığında sürekli olduğundan

f(x)=0 denkleminin bu aralıkta bir kökü vardır.
1. iterasyon
xm = (a + b)/2 = (1+2)/2=1,5 , ym= f (1,5) = 1,53 + 4.1,52 − 10 = 2,375
|2,375|> T1=0,15 ve | a – b |= | 1 – 2 |=1 > T2=0,25
xm = 1,5 yaklaşık kök değil 2. iterasyon gerekli.
2. iterasyon
ya. ym < 0 kök [a, xm] aralığında: b= xm =1,5 ve yb= ym=2,375
xm = (1+1,5)/2=1,25 , ym= f (1,25) = 1,253 + 4.1,252 − 10 = −1,796875
|−1,796875|> T1=0,15 ve | a – b |= | 1 – 1,5 |= 0,5 > T2=0,25
xm =1,25 yaklaşık kök değil 3. iterasyon gerekli.
3. iterasyon
ya. ym > 0 kök [xm,b] aralığında: a= xm =1,25 ve ya= ym=−1,796875
xm = (1,25+1,5)/2=1,375 , ym= f (1,375) = 1,3753 + 4.1,3752 − 10 = 0,1621
|0,1621093|> T1=0,15 fakat | a – b |= | 1,25 – 1,5 |= 0,25  T2=0,25
olduğundan
xm =1,375 verilen kriterlere göre yaklaşık kök değeridir.
Yaklaşık kök = 1,375
Gerçek kök = 1.36523001.....
Örnek
y=f (x) = 4,5x − 2 cos(x) = 0 fonksiyonunu,
a) [0,1] aralığında ikiye bölme yöntemini kullanarak hiç bir toleransı göz önüne
almadan 5 iterasyon için kök değerini hesaplayınız
b) İkiye bölme yöntemini, beş ondalıklı basamak kullanıldığında, sadece
T2=ε=2×10-3 toleransını göz önüne alarak bir MATLAB uygulaması
gerçekleştiriniz.
c) ε için 2×10-6 , 2×10-4 , 2×10-2 gibi farklı tolerans değerleri kullanarak ve farklı
başlangıç değerlerini de göz önüne alarak b) şıkkında yazılan MATLAB
programında inceleyiniz ve istenilen duyarlılığa hangi iterasyonda ulaşıldığını
tespit ediniz.
Çözüm
• a=0 ve b=1
• ya=f (0) = 0 − 2 cos(0) = − 2
• yb= f (1) = 4,5 − 2 cos(1) = 3,420
• ya. yb = -6,840< 0 olduğundan ve f(x) fonksiyonu bu aralık içinde sürekli

olduğundan [0,1] aralığında en az bir adet kök yer almaktadır.
1. İterasyon:
xm = (a + b)/2 = (0+1)/2=0,5 ym =f (0,5) = 4,5.0,5 − 2 cos(0,5) = 0,494
2. İterasyon:
ya. ym = -2 . 0,494 = -0.988 < 0 kök [a, xm] aralığında: b= xm =0,5 ve yb= ym=0,494
xm = (a + b)/2 = (0+0,5)/2=0,25 , ym =f (0,25) = 4,5.0,25 − 2 cos(0,25) = -0,813
3. İterasyon:
ya. ym = -2 . -0,813 = 1,626 > 0 kök [xm , b] aralığında: a= xm =0,25 ve ya= ym=-0,813
xm = (a + b)/2 = (0,25+0,5)/2=0,375 , ym =f (0,375) = -0,174
4. İterasyon:
ya. ym = -0,813 .-0,174 = 0,141 > 0 kök [xm,b] aralığında: a= xm =0,375 ve ya= ym=-0,174
xm = (a + b)/2 = (0,375+0,5)/2=0,438 , ym =f (0,438) = 0,157
5. İterasyon:
ya. ym = -0,174 .0,157 = -0,027 < 0 kök [a, xm] aralığında: b= xm =0,438 ve yb= ym=0,157
xm = (a + b)/2 = (0,375+0,438)/2=0,406 , ym =f (0,406) = -0,011
b) ε=2×10-3 toleransı göz önüne alınarak elde edilen sonuçlar.

c) Farklı toleranslar ve başlangıç değerleri için elde edilen sonuçlar.
4,5x − 2 cos(x) ԑ =2×10-6 ε=2×10-4 ε=2×10-2

Başlangıç Hangi İterasyonda Hangi İterasyonda Hangi İterasyonda
Aralığı Çözüme Ulaştığı Çözüme Ulaştığı Çözüme Ulaştığı
[-10, 10] 25 18 11
[-5, 5] 24 17 10
[-1, 1] 20 15 8
[-0.5, 0.5] 20 14 7
[0, 0.5] 19 13 6
[0.3, 0.5] 17 11 5
[0.35, 0.45] 10 10 4
[0.38, 0.41] 15 9 2
Tablo incelenirse başlangıçta alınan aralığın büyük veya küçük olmasının iterasyon
sayısını çok fazla etkilemediği görülür. İkiye bölme yönteminde tekrar sayısı temel
olarak duyarlılığa (seçilen toleransa) bağlıdır.
Lineer interpolasyon y
B
• Yarıya bölme f(b)
yönteminden
tek farkı xm nin
hesabındadır. x
a xm b
• xm , a ile b nin
f(xm)
orta noktası değil
A ve B noktalarını
f(a)
birleştiren doğrunun A
x eksenini kestiği
noktadır.
• Amaç, yarıya bölme yönteminin yavaşlığından kurtulmaktır.
Lineer interpolasyon Yöntemi Formülü ( Grafik Yolla Türetme )

y
B
f (b) f (b)  f (a)
 f(b)
b  xm ba
(b  a) f (b)  (b  xm )[ f (b)  f (a)]

x
a xm b
b f (a)  a f (b)   xm [ f (b)  f (a)]
f(xm)
a f (b)  b f (a)  xm [ f (b)  f (a)]
f(a)
a f (b)  b f (a) A
xm 
f (b)  f (a)
Örnek
y=f (x) = x3 + 4x2 − 10 = 0 denkleminin [1; 2] aralığında bir kökü olduğunu
gösterip, lineer interpolasyon yöntemi ile |y| T1=0,15 veya | a – b | T2=0,25
koşullarından herhangi birini sağlayan kök değerini en fazla Nmax=5 iterasyonda
bulunuz.
Çözüm
a=1 ve b=2
ya=f (1) = 13 + 4.12 − 10 = − 5
yb= f (2) = 23 + 4.22 − 10 = 14
ya. yb < 0 olduğundan ve f(x) fonksiyonu [a,b] aralığında sürekli olduğundan
f(x)=0 denkleminin bu aralıkta bir kökü vardır.
1. iterasyon
a=1 a y b  b y a 114  2  (5)

xm    1,2632
b=2
yb  ya 14  (5)
ya= − 5
yb= 14
ym= f (1,2632) = – 1,6023
| ym | = | –1,6023 | > T1 = 0,15

| a – b | = |1 – 2| = 1 > T2=0,25

2. iterasyon
a=1 ya. ym > 0 kök [xm,b] aralığında:
b=2 a = xm = 1, 2632
ya= − 5 ya= ym= – 1,60227
yb= 14
a y b  b y a 1,2632 14  2  (1,60227)
xm= 1,2632
xm  
ym= – 1,6023 yb  ya 14  (1,60227)
x m  1,3388
ym= f (1,3388) = – 0,4304
| ym | = | –0,4304 | > T1 = 0,15

| a – b | = |1,2632 – 2| = 0,7368 > T2=0,25

3. iterasyon
a = 1, 2632 ya. ym > 0 kök [xm,b] aralığında:
b=2 a = xm = 1, 3388
ya= − 1,6023 ya= ym= – 0,4304
yb= 14
a yb  b ya 1,3388  14  2  (0,4304)
xm= 1,3388 xm  
yb  ya 14  (0,4304)
ym= – 0,4304
x m  1,3586
ym= f (1,3586) = – 0,1100
| ym | = | –0,1100 |  T1 = 0,15 sağlanıyor
| a – b | = |1,3388 – 2| = 0,6612 > T2=0,25 sağlanmıyor
Koşullardan biri sağlandığından

xm = 1,3586 verilen kriterlere göre yaklaşık kök değeridir.
Yarıya Bölme Lineer İnterpolasyon

Xm Ym Xm Ym
1 1,500000000 2,375000000000000 1,263157895 -1,602274384020990
2 1,250000000 -1,796875000000000 1,338827839 -0,430364748004529
3 1,375000000 0,162109375000000 1,358546342 -0,110008788474342
4 1,312500000 -0,848388671875000 1,363547440 -0,027762091001060
5 1,343750000 -0,350982666015625 1,364807032 -0,006983415401173
6 1,359375000 -0,096408843994141 1,365123718 -0,001755209032341
7 1,367187500 0,032355785369873 1,365203304 -0,000441063010154
8 1,363281250 -0,032149970531464 1,365223302 -0,000110828133424
9 1,365234375 0,000072024762630 1,365228327 -0,000027847984558
10 1,364257813 -0,016046690754592 1,365229590 -0,000006997390406
11 1,364746094 -0,007989262812771 1,365229907 -0,000001758239716
12 1,364990234 -0,003959101522923 1,365229987 -0,000000441794166
13 1,365112305 -0,001943659010067 1,365230007 -0,000000111009932
14 1,365173340 -0,000935847281880 1,365230012 -0,000000027893543
15 1,365203857 -0,000431918799251 1,365230013 -0,000000007008829
16 1,365219116 -0,000179948903227 1,365230013 -0,000000001761112
17 1,365226746 -0,000053962541529 1,365230013 -0,000000000442515
18 1,365230560 0,000009030992743 1,365230013 -0,000000000111193
19 1,365228653 -0,000022465803845 1,365230013 -0,000000000027935
20 1,365229607 -0,000006717412914 1,365230013 -0,000000000007022
Basit İterasyon
• f(x)=0 denkleminden bir x = g(x) denklemi elde edilir.
• Ör: f (x) = 2x2 − x + 3 = 0 ise x = g(x) = 2x2 + 3
• f(x)=0 eşitliğini sağlayan x değeri, g(x) fonksiyonunda yerine

yazılırsa elde edilen sonuç x in kendisine eşit olur.
• y1 = x ile y2 = g(x) fonksiyonlarının eğrilerinin kesişme noktasının x

koordinatı f(x) = 0 eşitliğini sağlayan değerdir.
• Başlangıç için bir x0 seçilir ve g(x) de x yerine yazılarak x1 bulunur:
• x1 = g(x0)
• Elde edilen x1 , g(x) de x yerine yazılarak x2 bulunur. İşlemin genel

formülü:
• xn+1 = g(xn )
Basit İterasyonda İşlemin Bitirilişi
• İterasyona | xn+1 – xn | T veya n = Nmax oluncaya kadar devam edilir.
• Eğer n < Nmax iken | xn+1 – xn |  T ise aranan kök xn+1 dir. İşlem
başarılı olarak bitirilir.
• Eğer n = Nmax için | xn+1 – xn | > T ise işlem başarısız olarak bitirilir.
Örnek:
f (x) = x2 − x −1 = 0 denkleminin kökünü basit iterasyon yöntemi ile
| xn+1 – xn | T=0,01 yaklaşıklıkta en fazla Nmax = 5 iterasyonda bulunuz.
Çözüm 1:
• Denklemin gerçek kökleri : x = − 0,61803... ve x = 1,61803...
• Bir f(x) = 0 için değişik şekilde x = g(x) denklemleri elde edilebilir.
• Bunlardan birincisi:
• f (x) = x2 − x −1 = 0 , x = x2 − 1 = g(x)
• x0 = 0
• x1 = g(0) = 02 − 1 = − 1
• x2 = g(− 1) = (− 1)2 − 1 = 0 (0 ile − 1 arasında kısır döngü, başarısız)
• x0 = 2
• x1 = g(2) = 22 − 1 = 3
• x2 = g(3) = 32 − 1 = 8
• x3 = g(8) = 82 − 1 = 63 ( Iraksama )
Çözüm 2:
f (x) = x2 − x −1 = 0 x2 = x +1 x= x +1 = g(x)
• x0 = 0
• x1 = g(0) = (0 +1)1/2 = 1 | 1 – 0 | > T=0,01
• x2 = g(1) = (1 +1)1/2 = 1,4142 | 1,4142 –1 | > T=0,01
• x3 = g(1,4142) = (1,4142 +1)1/2 = 1,5538 | 1,5538 – 1,4142 | > T=0,01
• x4 = g(1,5538) = (1,5538 +1)1/2 = 1,5981 | 1,5981 – 1,5538 | > T=0,01
• x5 = g(1,5981) = (1,5981 +1)1/2 = 1,6118 | 1,6118 – 1,5981 | > T=0,01
• ......
• xgerçek = 1,61803...
• Yakınsama
Çözüm 3:
f (x) = x2 − x −1 = 0 x2 = x +1 x= 1 + 1/x = g(x)
• x0 = 1
• x1 = g(1) = 1 +1/1 = 2 | 2 – 1 | > T=0,01
• x2 = g(2) = 1 +1/2 = 1,5 | 1,5 – 2 | > T=0,01
• x3 = g(1,5) =1 +1/1,5 = 1,6667 | 1,6667 – 1,5 | > T=0,01
• x4 = g(1,6667) = 1 +1/1,6667 = 1,6 | 1,6 – 1,6667 | > T=0,01
• x5 = g(1,6) = 1 +1/1,6 = 1,625 | 1,625 – 1,6667 | > T=0,01
• ......
• xgerçek = 1,61803...
• Yakınsama
Yakınsama Şartı
• xr : x = g(x) denkleminin gerçek çözümü olsun
• Eğer her n için xn+1 , xr ye xn den daha yakın ise x = g(x) yakınsaktır.
• Bu, xs , xr ile xn arasında bir değer olmak üzere,
• | g’(xs ) | < 1
• Olması ile sağlanır.

Yakınsama Şartı
Çözüm 1: x  g  x   x2 1 ise
g ( x)  2 x  1 Her -0.5< x <0.5 için yakınsak çalışır fakat bu aralıkta

denklemin kökü olmadığı için
çözüme ulaşılamaz ve ıraksama
yaşanır.
• Denklemin gerçek kökleri : x = − 0,61803... ve x = 1,61803...

Yakınsama Şartı
x  g  x   x  1   x  1
1/ 2
Çözüm 2: ise
1
g( x )   1 Her x  -0.75 için yakınsak olur
2 x 1
Yakınsama Şartı
1
Çözüm 3: x  g  x  1 ise
x
1

g ( x )   2  1 Her x  1 için yakınsak olur
x
Örnek:
f (x) = x2 − 10x +16 = 0 denkleminin yaklaşık kökünü basit iterasyon
yöntemi ile Nmax = 5 iterasyon için bulunuz.
(Dikkat: denklemin gerçek kökleri x1=2 ve x2=8 olarak bilinmektedir.)
f  x   x 2  10 x  16   10 x   x 2  16
x 2  16
x  0,1 x 2  1, 6  g  x 
10
g ( x)  0, 2 x  1  -5< x <5 için yakınsama olur
x0  0 alalım ve xn+1 = g(xn ) formülü kullanılarak
x1  g  x0   0,1.02 1,6 1,6
x2  g  x1   0,1.1,62 1,6 1,856
x3  g  x2   0,1.1,8562 1,6 1,944

x4  g  x3   0,1.1,9442 1,6 1,978
x5  g  x4   0,1.1,9782 1,6 1,991
Gerçek Çözüm biliniyorsa hata analizi Gerçek Çözüm bilinmiyorsa hata analizi
Gerçek Mutlak Hata (H): Yaklaşık Mutlak Hata (H):
H  xr  xn  2  1,991  0,009 H  xn1  xn  1,991  1,978  0,013
Yüzde Gerçek Bağıl Hata (%H): Yüzde Yaklaşık Bağıl Hata (%H):
xr  xn 0, 009 xn 1  xn 0, 013
%H  100  100  %0, 45 %H  100  100  % 0, 65
xr 2 xn 1 1,991
Fakat ikinci kök (x2=8 ) g ( x)  0, 2 x  1 şartını sağlayamaz
Bu yüzden başka bir g(x) fonksiyonu bulunmalıdır.
16
f  x   x 2  10 x  16  0  x  g  x   10  gibi
x
16
g ( x)  2
 1  4 < x veya x <  4 olur
x
Mesela x0  5 alarak çözüme ulaşıldığını gösteriniz.
MATLAB kullanabilirsiniz 
Newton – Raphson Yöntemi
y
y=f(x)
f(x0) Teğet
f(x1)
x
x2 x1 x0
Newton – Raphson Yöntemi Formülü ( Grafik Yolla Türetme )

f (x 0 )
y tanq  f ( x 0 ) 
y=f(x) x 0  x1
f (x 0 )
x 0  x1 
f ( x 0 )
f(x0) Teğet
f (x 0 )
x1  x 0 
f ( x 0 )
q
x
x1 x0
f (x n )
Genel formül x n 1  x n 
f ( x n )
Newton – Raphson Yöntemi Formülü ( Taylor Serisinden Türetme )

f   xi  f   xi  f   xi 
f  xi 1   f  xi    xi1  xi    xi1  xi    xi1  xi   ...
2 3
1! 2! 3!
Birinci türev dışındaki diğer tüm türev terimleri ihmal edildiğinde (Dikkat: kesme hatası
yapılmakta !) ve kök belirleme probleminde fonksiyonun sıfıra eşitlenmesi prensibi
kullanıldığında;
f   x1 
f  x2   0  f  x1    x2  x1 
1!
f  x1 
x2  x1 
f   x1 
f (x n )
Genel formül : x n 1  x n 
f ( x n )
Uygulanışı
1) f(x) in türevi
f (x n )
2) xo seçimi ve x n 1  x n  hesabı
f ( x n )
3) x n 1  x n  T : Tolerans ise kök xn+1
4) n > Nmax ise işlem başarısız
ÖNEMLİ NOT:
3. adım için değişik kaynaklarda aşağıdaki denklemler de kullanılmaktadır :
Yüzde Yaklaşık Bağıl Hata (%H):
xn1  xn
%H   100    % 
xn1
Örnek:
f (x) = cos x − x = 0 denkleminin kökünü Newton – Raphson yöntemi ile
Çözüm :
• f ’(x) = – sin x – 1
• x0 = 0
1. iterasyon
f ( x 0 )  cos(0)  0  1
f ( x 0 )   sin( 0)  1  1
f (x 0 ) 1
x1  x 0   0 1
f ( x 0 )  1
1  0  1  T  0,01
2. iterasyon
f ( x1 )  cos(1)  1  0,4597
f ( x1 )   sin(1)  1  1,8415
x 2  x1 
f ( x1 )
 1
 0,4597 
 0,7504
f ( x1 )  1,8415
0,7504  1  0,2496  T  0,01
3. iterasyon
f ( x 2 )  cos(0,7504)  0,7504  0,0189

f ( x 2 )   sin( 0,7504)  1  1,6819
x3  x2 
f (x 2 )
 0,7504 
 0,0189
 0,7391
f ( x 2 )  1,6819
0,7391  0,7504  0,0113  T  0,01
4. iterasyon
f ( x 3 )  cos(0,7391)  0,7391  0,00005

f ( x 3 )   sin( 0,7391)  1  1,6736
x4  x3 
f (x 3 )
 0,7391 
 0,00005
 0,739085
f ( x 3 )  1,6736
0,739085  0,7391  0,00003  T  0,01
Yaklaşık kök = x 4  0,739085

Örnek
y=f (x) = 4,5x − 2 cos(x) = 0 fonksiyonunun kökünü x0  0 için
a) Newton yöntemiyle, hesap makinesi kullanarak 3 iterasyonda hesaplayınız ve

her adımda Yüzde Yaklaşık Bağıl Hatayı (%H) hesaplayınız.
b) Çözümü MATLAB’da kullanıcı tanımlı bir program yazarak gerçekleştiriniz.
c) Yazılan programı kullanarak kökü yaklaşık mutlak bağıl hata ε = 1×10-6 için
en fazla Nmax = 10 iterasyonda bulunuz.
d) Fonksiyonun kökünü, yazılan program ile -5, 5 ve 100 başlangıç değerleri için
inceleyiniz.
Yüzde Yaklaşık Bağıl Hata (%H):
xn1  xn
%H   100    % 
xn1
Çözüm :
• x0 = 0 f  x   4,5x  2cos x  f  x   4,5  2sin x
1. iterasyon
f  x0   f  0   0  2cos0  2
f  x0   f  0   4,5  2sin 0  4,5
f ( x0 ) 2
x1  x0   0  0, 444444
f ( x0 ) 4,5
x1  x0 0,444444  0
% H1  100  100  %100
x1 0,444444
x1  0, 444444 f  x   4,5x  2cos x  f  x   4,5  2sin x
2. iterasyon
f  x1   f  0,444444   4,5.0,444444  2cos  0,444444   0,194298
f  x1   f  0,444444   4,5  2sin  0,444444   5,359912
f ( x1 ) 0,194298
x2  x1   0, 444444   0, 408194
f ( x1 ) 5,359912
x2  x1 0,408194  0,444444
%H 2  100  100  %8,88
x2 0,408194
x2  0, 408194 f  x   4,5x  2cos x  f  x   4,5  2sin x
3. iterasyon
f  x2   f  0,408194  4,5.0,408194  2cos  0,408194   1,195 103
f  x2   f  0,408194   4,5  2sin  0,408194   5,293904
f ( x2 ) 1,195 103
x3  x2   0, 408194   0, 407968
f ( x2 ) 5, 293904
x3  x2 0,407968  0,408194
%H3  100  100  %0,055
x3 0,407968
Gerçek çözümü bilmeden 3. İterasyon sonunda gerçek kök değerine
çok yakın bir sonuç elde edildiği söylenebilir.
Farklı başlangıç değerleri kullanıldığında 10 iterasyon için kökün fazla değişmediği görülür.
İkiye Bölme yöntemine ilişkin verilerle karşılaştırılırsa bu yöntem çok daha hızlı çözüme yakınsamaktadır.
Kiriş (Secant) Yöntemi

y
y=f(x)
f(x0)
Kiriş
f(x1)
x
x2 x1 x0
• Newton – Raphson yöntemindeki teğetin yerini kiriş almakta

• Dolayısı ile formüldeki türevin yerini kirişin eğimi almakta
Kiriş (Secant) Yöntemi Formülü

Grafik Yolla Türetme f ( x1 ) f ( x 0 )  f ( x1 )

y x1  x 2 x 0  x1
y=f(x)
x1  x 2 x 0  x1

f ( x1 ) f ( x 0 )  f ( x1 )
f(x0)
Kiriş ( x 0  x 1 )f ( x 1 )
x1  x 2 
f ( x 0 )  f ( x1 )
f(x1)
x2 x ( x 0  x 1 )f ( x 1 )
x1 x0 x 2  x1 
f ( x 0 )  f ( x1 )
x0 , x1 , x2 yerine sırayla xn-1 , xn , xn+1 yazarak genel formül elde edilir:
( x n 1  x n )f ( x n ) f ( x n 1 )  f ( x n )
x n 1  x n  f ( x n ) 
f ( x n 1 )  f ( x n ) x n 1  x n
Örnek:
f (x) = cos x − x = 0 denkleminin kökünü kiriş (secant) yöntemi ile
Çözüm :
• x0 = 0
• x1 = 0,1
1. iterasyon
f ( x 0 )  cos(0)  0  1
f ( x1 )  cos(0,1)  0,1  0,8950
( x 0  x 1 )f ( x 1 ) (0  0,1)  0,8950
x 2  x1   0,1   0,9524
f ( x 0 )  f ( x1 ) 1  0,8950
0,9524  0,1  0,8524  T  0,01
2. iterasyon
f ( x1 )  0,8950
f ( x 2 )  cos(0,9524)  0,9524  0,3727
( x 1  x 2 )f ( x 2 ) (0,1  0,9524)  (0,3727)

x3  x2   0,9524 
f ( x1 )  f ( x 2 ) 0,8950  (0,3727)
x 3  0,7018
0,7018  0,9524  0,2506  T  0,01

3. iterasyon
f ( x 2 )  0,3727
f ( x 3 )  cos(0,7018)  0,7018  0,0619
( x 2  x 3 )f ( x 3 ) (0,9524  0,7018)  (0,0619)

x4  x3   0,7018 
f (x 2 )  f (x 3 ) (0,3727)  0,0619
x 4  0,7375
0,7375  0,7018  0,0357  T  0,01

4. iterasyon
f ( x 3 )  0,0619
f ( x 4 )  cos(0,7375)  0,7375  0,0027
( x 3  x 4 )f ( x 4 ) (0,7018  0,7375)  (0,0027)

x5  x4   0,7375 
f (x 3 )  f (x 4 ) 0,0619  (0,0027)
x 5  0,7391
0,7391  0,7375  0,0016  T  0,01
Yaklaşık kök = x 5  0,7391

x y y'
0 0 1 -1 Newton –
1 1 -0,459697694 -1,841470985 Raphson
2 0,750363868 -0,018923074 -1,681904953 Yöntemi
3 0,739112891 -4,64559E-05 -1,673632544
4 0,739085133 -2,84721E-10 -1,673612029
5 0,739085133 0 -1,673612029
x y y‘ (yaklaşık)
0 0 1
1 0,1 0,895004165 -1,049958347
Kiriş 2 0,952418734 -0,37270478 -1,487190385
3 0,701808736 0,061866982 -1,734055961
(Secant) 4 0,737486351 0,002674796 -1,659084695
Yöntemi 5 0,739098563 -2,24762E-05 -1,67302589
6 0,739085128 7,94111E-09 -1,67361699
7 0,739085133 2,35367E-14 -1,67361204
8 0,739085133 0 -1,669291339
Örnek
y=f (x) = 4,5x − 2 cos(x) = 0 fonksiyonunun kökünü,
a) Kiriş yöntemiyle, 0 ve 1 başlangıç şartlarını kullanarak, üç ondalıkla hesap
makinesiyle 3 iterasyonda hesaplayınız. Her iterasyonda Yaklaşık Mutlak
Hatayı (H) hesaplayınız.
b) Çözümü MATLAB’da kullanıcı tanımlı bir program yazarak gerçekleştiriniz.
c) Yazılan programı kullanarak kökü yaklaşık mutlak bağıl hata ε = 1×10-6 için
en fazla Nmax = 10 iterasyonda 0 ve 1 başlangıç şartları için bulunuz.
d) Kiriş yönteminde kökün başlangıç değerleri arasında kalma zorunluluğu
olmadığını gösteriniz.
Çözüm :
• x-1 = 0 f  x   4,5 x  2cos x
• x0 = 1
1. iterasyon
f  x1   f  0   4,5.0  2cos 0  2

f  x0   f 1  4,5.1  2cos1  3, 42
f ( x0 )  x1  x0  3, 42  0  1
x1  x0   1  0,369
f ( x1 )  f ( x0 ) 2  3, 42
Yaklaşık Mutlak Hata (H):
H1  x1  x0  0,369  1  0,631
• x0 = 1 f  x   4,5 x  2cos x
• x1 = 0,369
2. iterasyon
f  x0   f 1  3, 42
f  x1   f  0,369   4,5.0,369  2cos  0,369   0, 205
f ( x1 )  x0  x1  0, 205 1  0,369 

x2  x1   0,369   0, 405
f ( x0 )  f ( x1 ) 3, 42   0, 205 
H 2  x2  x1  0,405  0,369  0,036

• x1 = 0,369 f  x   4,5 x  2cos x

• x2 = 0,405
3. iterasyon
f  x1   f  0,369   0, 205

f  x2   f  0, 405   4,5.0, 405  2cos  0, 405   0,016
f ( x2 )  x1  x2  0,016  0,369  0, 405 

x3  x2   0, 405   0, 410
f ( x1 )  f ( x2 ) 0, 205   0,016 
H3  x3  x2  0,410  0,405  0,005
Hesaplanan hatalardan anlaşılabileceği gibi gittikçe kök değerine

yakınsanmaktadır.
Kiriş yönteminde türev fonksiyonuna ihtiyaç yoktur !

BÖLÜM 4
Lineer Denklem Sistemlerinin

Çözümü
4 Lineer Denklem Sistemlerinin Çözümü
a11x1  a12 x 2  a13 x 3    a1n x n  b1

a 21x1  a 22 x 2  a 23 x 3    a 2 n x n  b 2
a 31x1  a 32 x 2  a 33 x 3    a 3n x n  b 3
     
a n1x1  a n 2 x 2  a n 3 x 3    a nn x n  b n
 a11 a12 a13  a1n   x1   b1 

a a 22 a 23  a 2 n   x 2   b 2 
 21
    Ax  b
a 31 a 32 a 33  a 3n   x 3    b 3 
          
    
a n1 a n 2 a n 3  a nn   x n  b n 
Lineer denklem sistemlerinin çözüm yöntemleri:
Direkt (Analitik) Yöntemler

a) Cramer Yöntemi
b) Matris Tersi Yöntemi
c) Gauss Eliminasyon Yöntemi
Dolaylı (İteratif) Yöntemler

a) Basit iterasyon(Jacobi) Yöntemi
b) Gauss-Seidel Yöntemi
Direkt (Analitik) Yöntemler
Cramer Yöntemi
Di
Ax  b xi 
A
|Di| : A matrisinin i nolu sütunu atılıp yerine b vektörünün

konulması ile elde edilen matrisin determinantı
İşlem sayısı fazla, çözüm süresi uzun

Cramer Yöntemi
Örnek:
2x1  6x 2  32  2 6  x1   32
 7 x1  4x 2  37  7 4  x    37 Ax  b
  2   
 32 6
37 4  324  6 37   350
x1     7
2 6 24  6 7  50
7 4
2  32
x2 
7 37

 237    32 7   150
  3
50 50 50
Matris Tersi Yöntemi
Ax  b
x  A 1 b
A-1 : A matrisinin tersi
İşlem sayısı fazla, çözüm süresi uzun

Matris Tersi
aij : A matrisinin elemanı
Mij : aij nin minörü ( A nın i inci satırı ve j inci sütunu çıkarılarak elde
edilen matrisin determinantı)
kij : aij nin kofaktörü ,
k i , j  (1)i j M i , j
K : A nın kofaktör matrisi

adj A : A matrisinin adjointi :
 k11 k 21 k 31 
adj A  K T  k12 k 22 k 32 
 
 k13 k 23 k 33 
Matris Tersi
T
adj A K
A 1  
A A
Determinant :
nxn boyutunda kare matrisin determinantı,
n
j inci sütuna göre : A   aij kij
i 1
n
i inci satıra göre : A   a ij k ij
j1

Örnek:
x1  x 2  2 x 3  9  1 1 2  x1   9
 1 3 2  x   13 Ax  b
x1  3x 2  2x 3  13   2   
3x1  x 2  3x 3  14 3 1 3  x 3  14
3 2 k 21  (1) 21 1 3  2 1  1

11
k11  (1)  3  3  2 1  7
1 3 k 22  (1) 22 1 3  2  3  3
1 2 k 23  (1) 23 11  1 3  2

1 2
k12  (1)  1 3  2  3  3
3 3 k 31  (1)31 1 2  2  3  4
13 1 3 k 32  (1)32 1 2  2 1  0

k13  (1)  11  3  3  8
3 1 k 33  (1)33 1 3  11  2

Örnek:
 7 3  8  7  1  4
K   1  3 2 adj A  K T   3  3 0
   
 4 0 2  8 2 2
 1 1 2
A   1 3 2
 
3 1 3
3
1 inci satıra göre: A   a1 jk1 j  1 7  1 3  2  (8)  6

j1
3
2 inci sütuna göre: A   a i 2 k 2i  1 3  3  (3)  1 0  6
i 1

Örnek:
 7  1  4
adj A  1  
A 1     3 3 0
A  6  
 8 2 2
x  A 1 b
 x1   7  1  4  9
x     1    3  3  13

 2  6   0
 
 x 3   8 2 2 14
 x1   7  9  (1) 13  (4) 14  1 x1  1
 x    1   3  9  (3) 13  (0) 14  2 x2  2
 2 6    
 x 3  (8)  9  (2) 13  (2) 14  3 x3  3
Gauss Eliminasyon Yöntemi

a11 x1  a12 x2  a13 x3    a1n xn  b1
a21 x1  a22 x2  a23 x3    a2 n xn  b2
a31 x1  a32 x2  a33 x3    a3n xn  b3
    
an1 x1  an 2 x2  an 3 x3    ann xn  bn
Birinci aşama: Eliminasyon
a11 x1  a12 x2  a13 x3    a1n xn  b1

 x2  a23
a22  x3    a2 n xn  b2
 x3    a3 n xn  b3
a33 İkinci aşama: Çözüm
  
 xn  bn
ann
 a11 a12 a13  a1n   x1   b1 

a a22 a23  a2 n   x2  b2 
 21    
 a31 a32 a33  a3n   x3   b3  Ax=b
       

 an1 an 2 an3  ann   xn  bn 
Birinci aşama: Eliminasyon
a11 a12 a13  a1n   x1   b1 

 0 a   a2 n   x2  b2 
a23 İkinci aşama
 22    
0 0   a3 n   x3   b3 
a33 A' x = b'
    
        x = çözüm
 0 0    xn  bn 
0  ann
üst üçgen matris
Satır işlemleri
• Denklemlerin sırasını değiştirme
2 x + 5 y = 12 3x–6y=–9
3x–6y=–9 2 x + 5 y = 12
2 5 x 12 3 –6 x –9
–6 y = =
3 –9 2 5 y 12
• Bir denklemi bir sayı ile çarpıp bir başka denkleme ilave etme
3x–6y=–9 –2 –2
2 x + 5 y = 12 3
(3 x – 6 y) + (2 x + 5 y) = 12 + (–9) 3
3x–6y=–9 3 –6 x –9
9 y = 18 0 9 y = 18
• Katsayılar matrisinde yapılan işlemin aynısı sağ taraf vektöründe de yapılmakta !

Birinci aşama: Üst üçgen matrisin elde edilmesi

1) 1. sütun köşegen altının sıfırlanması : ai1=0 (i=2,3,…,n)
a) a11 = 0 ise 1. satırla i. satırı yer değiştir
( sonuç : a11  0 olsun )
b) k=1,2,…,n için:
 a 21   a 21 

a 2 k  a 2 k     a1k  a 21  0 , 
b 2  b 2     b1
 a11   a11 
a  a 
a 3k  a 3k   31   a1k  a 31  0 , b3  b 3   31   b1
 a11   a11 
…………………………
 a n1   a n1 

a nk  a nk     a1k  a n1  0 
b n  b n     b1
 a11   a11 

2) 2. sütun köşegen altının sıfırlanması : ai2=0 (i=3,4,…,n)
a) a22 = 0 ise 2. satırla i. satırı yer değiştir ( i > 2 )
( sonuç : a 22  0 olsun )
b) k=2,3,…,n için:
 a 32   a 32 

a 3k  a 3k     a 2 k  a 32  0 , 
b3  b3     b 2
 a 22   a 22 
a  a 
a 4 k  a 4 k   42   a 2 k  a42  0 , b4  b 4   42   b 2
 a 22   a 22 
…………………………
 a n2   a n2 

a nk  a nk     a 2k  an 2  0 
bn  bn     b2
 a 22   a 22 

3) 1. ve 2. sütunlar için yapılan işlemler n-1 inci sütuna kadar
tekrarlanır.
Genel Algoritma:
• Her k=1,2,…,n-1 sütunu için
• Her i=k+1,k+2,…,n satırı için
• Her j=k+1,k+2,…,n elemanı için
aik ( k 1)
a (k )
ij a ( k 1)
ij   akj
akk
aik ( k 1)
b i
(k )
b i
( k 1)
  bk
akk
Pivotlama
• Pivot eleman; köşegen elemanı; (aii) (i=1,2,3,…,n)
• Pivotlama;
 Pivot elemanı, bulunduğu sütunda, altındakilerden daha büyük
yapma
 |aii| > |aki| (k=i+1,i+2,…,n)
 Satırların yerini değiştirme
• Amaç;
 Köşegende sıfır olmasını engelleme
 Yuvarlatma hatalarını azaltma
• Gereksiz eğer zaten |aii| > |aki| (k=i+1,i+2,…,n)
İkinci aşama
• A' x = b' çözümü
• Geriye süpürme ile çözüm;
 n. denklemden xn hesabı
 xn yi (n-1). denklemde yerine koyup xn-1 hesabı
 Bulunan x leri bir üst denklemde yerine koyup yeni x hesabı
bn
xn 

ann
1  n

• Her j=n-1,n-2,…,3,2,1 için xj  bj   ajk  xk 
a jj  k  j 1 

Örnek:
4 x1  2 x 2  5x 3  5  4 2  5  x1  5
 3 1  2   x   3 Ax  b
3x1  x 2  2 x 3  3   2   
 2x1  3x 2  x 3  3  2  3 1  x 3  3
 3
a 21  3     4  0
 4
4 2  5 5  3 1
a 22  1     2  
( A, b )   3 1  2 3  4 2
 
 2  3 1 3  3 7
a 23   2      5 

 4 4
  3 3
b2  3     5  
 4 4

Örnek: 4 2  5 5
( A, b )   3 1  2 3
 
 2  3 1 3
  2
a 31   2     4  0
 4 
  2 4 2 5 5 
a 32   3     2  2

 4  (A, b)  0  12 7 4  3 4 
 
  2 3 0  2  3 2 112 
a 23  1      5  
 4  2
  2 11
b2  3     5 
 4  2
Örnek:
4 2 5 5  4 2 5 5 
(A, b)  0  12 7 4  3 4  (A, b)  0  12 7 4  3 4 
   
0  2  3 2 112  0 0  17 2 17 2 
 2  17 17 x 3  1
a 32   2  
    1 2   x3 
  12  2 2
  2  4   12   0
1 7 3
 x 2  (1)  
17 2 4 4
a 33   3 2   4  7 4   x 2  2
2
11  3  17 4x1  2 2   5(1)  5
b3   4     
2  4 2 x1  1
Lineer Denklem Sistemlerinin
İterasyonla Çözümü
Basit iterasyon (Jacobi) Yöntemi:
a11x1  a12 x 2  a13 x 3    a1n x n  b1

a 21x1  a 22 x 2  a 23 x 3    a 2 n x n  b 2
     
a n1x1  a n 2 x 2  a n 3 x 3    a nn x n  b n
• Denklemler, köşegen katsayıları (aii) mutlak değerce en büyük

olacak şekilde yeniden sıralanır.
Basit iterasyon (Jacobi) Yöntemi:

• 1. denklemden x1, 2. denklemden x2, n. denklemden xn çekilir:
1
x1  b1  a12 x 2  a13 x 3    a1n x n 
a11
1
x2  b 2  a 21x1  a 23 x 3    a 2 n x n 
a 22
     
 
1 n

x i   b i   a ij x j 
a ii  j1 
 ji 
Örnek:
x1  10x 2  2x 3  13
2x1  x 2  10x 3  13
10x1  2x 2  x 3  13
10x1  2x 2  x 3  13 x1  1,3  0,2x 2  0,1x 3

x1  10x 2  2x 3  13 x 2  1,3  0,1x1  0,2x 3
2x1  x 2  10x 3  13 x 3  1,3  0,2x1  0,1x 2
• Başlangıç değeri (sıfırıncı çözüm) tahmin edilir: x i( 0)  0

• Birinci çözüm, sıfırıncı çözüm değerleri denklemlerin
sağ tarafında yerine konularak elde edilir:
 
1 n
(0) 
x i   b i   a ij x j 
(1)
a ii  j1 
 j i 
 
1 n
(1) 
x i( 2 )   b i   a ij x j 
a ii  j1 
 j i 
…………………….
 
1 n
(k) 
x i( k 1)   b i   a ij x j 
a ii  j1 
 j i 
Basit İterasyon (Jacobi ) Yönteminde İşlemin Bitirilişi:
• Eğer, n<Nmax ve her i için x i( n 1)  x i( n )  T ise aranan çözüm

x i( n 1) dir. İşlem başarılı olarak bitirilir.
• Eğer, n=Nmax ve herhangi bir i için x i( n 1)  x i( n )  T ise işlem

başarısızdır.
Örnek: T=0,01 ve Nmax = 3

 8x1  9x 2  4
7 x1  6 x 2  3
Çözüm:
7 x1  6 x 2  3
 8x1  9x 2  4
  3  6x 2    1  2x (2k ) 
( k 1) 1 (k) 3
x 1
7 7
   4  8x1     1  2x1( k ) 
( k 1) 1 (k) 4
x 2
9 9
Çözüm:
x1( k1)  73  1  2x (2k ) 

x (2k 1)   94  1  2x1( k ) 
Sıfırıncı çözüm:
x1( 0 )  0
x (20 )  0
1. iterasyon:
x1(1)  73  1  2  0  0,4286 0,4286  0  0,01
x (21)   94  1  2  0  0,4444  0,4444  0  0,01
Çözüm:
x ( k 1)
1   1  2x
3
7
(k)
2  x1(1)  0,4286
x ( k 1)
2    1  2x
4
9
(k)
1  x (21)  0,4444
2. iterasyon:
x1( 2)  73  1  2  (0,4444)   0,0476
x (22)   94  1  2  (0,4286)   0,0635
0,0476  0,4286  0,01

 0,0635  0,4444  0,01
Çözüm:
  1  2x   0,0476
( k 1) ( 2)
x 3 (k) x 1
1 7 2
x ( k 1)
2    1  2x
4
9
(k)
1  x (22)  0,0635
3. iterasyon:
x1(3)  73  1  2  (0,0635)   0,3741
x2(3)   94  1  2  (0,0476)   0,4021
0,3741  0,0476  0,01

 0,4021  0,0635  0,01
3. İterasyon sonunda çözüm bulunamamıştır
Gauss-Seidel Yöntemi :
x1( k1)  [b1  (a12 x (2k )  a13 x 3( k )    a1n x (nk ) )] / a11
( k 1) ( k 1)
x 2  [ b 2  (a x 21 1  a 23 x (k)
3    a 2 n x )] / a 22
(k)
n
     
x (nk 1)  [b n  (a n1x1( k1)  a n 2 x (2k1)    a n ( n 1) x (nk11) )] / a nn
Görüldüğü gibi Jacobi yöntemine çok benzer tek farkı bulunan x i değerinin
hemen bir sonraki denklemlerde yerine konmasıdır. Yani hesaplamalarda
denklemlerin sağ tarafında x i ‘lerin bilinen son değerleri yazılır.
Gauss-Seidel Yöntemi :
x ( k 1)
1 
1
b1  a12 x (2k )  a13x 3( k )    a1n x (nk ) 
a11
x ( k 1)
2 
1
b 2  a 21x1( k1)  a 23x 3( k )    a 2n x (nk ) 
a 22
     
1 i 1 n
(k) 
x ( k 1)
i   bi   a ij x j   a ij x j 
( k 1)
a ii  j1 ji 1 
Örnek: 1. iterasyon:
7 x1  6 x 2  3
 8x1  9x 2  4 x1(1)  73  1  2  0
T=0,01 ve Nmax = 3 x1(1)  0,4286
Çözüm:
x1( k1)  73  1  2x (2k )  x (21)   94  1  2  (0,4286) 
x ( k 1)
   1  2x
4 ( k 1)

x (21)  0,0635
2 9 1
Sıfırıncı çözüm:
x (0)
1 0 0,4286  0  0,01
x (20 )  0  0,0635  0  0,01
Çözüm:
x ( k 1)
1   1  2x
3
7
(k)
2  x1(1)  0,4286
x (21)  0,0635
x ( k 1)
2   94  1  2x ( k 1)
1 
2. iterasyon:
x1( 2)  73  1  2  (0,0635)  x1( 2)  0,3741
x (22)   94  1  2  (0,3741)  x ( 2)
2  0,1119
0,3741  0,4286  0,01

 0,1119  0,0635  0,01
Çözüm:
x ( k 1)
1   1  2x
3
7
(k)
2  x1( 2)  0,3741
x ( k 1)
2    1  2x
4
9
( k 1)
1  x (22)  0,1119
3. iterasyon:
x1(3)  73 1  2(0,1119)   0,3327
x (23)   94 1  2  (0,3327)   0,1487
0,3327  0,3741  0,01

3. İterasyon sonunda
 0,1487  0,1119  0,01 çözüm bulunamamıştır
5
İnterpolasyon
(Ara değer bulma)
4. İnterpolasyon
• Tablo halinde verilen bir değişkenin tabloda olmayan bir değerini bulma
işlemi olarak tanımlanabilir.
• Genel anlamda ise bilinmeyen bir f(x) fonksiyonunun x0 , x1,..., xn gibi ayrık
noktalarda verilen f0 , f1,..., fn değerlerini kullanarak bu fonksiyonun daha
basit ve bilinen bir F(x) interpolasyon fonksiyonu ile ifade edilmesi
işlemidir. Verilen [a,b] aralığında sürekli ise interpolasyon fonksiyonu
olarak polinom kullanılabilir ve bu aralıkta küçük bir ε değeri için
f  x   F  x    eşitliği sağlanabilir
• Verilen 2 noktadan bir doğru çizilerek 1. derece interpolasyon yapıldığı gibi

verilen (n+1) noktadan n. derecede bir interpolasyon polinomu
oluşturulur.
2
İnterpolasyon Polinomları
y
f2 y = f(x)
f1
F(x)
hata
f0
x
x0 x x1 x2
y=f(x) yerine F(x) = a0 + a1 x + a2 x2 + … + an xn polinomu yazılabilir
n. dereceden interpolasyon polinomu oluşturmak için (n+1) nokta bilinmesi

gerekir : (x0,y0), (x1,y1), (x2,y2), … , (xn,yn)
3
4.1 Doğrusal İnterpolasyon y
F(x) =Ax + B
• Eğer kullanılan polinom 1 .derece ise y = f(x)

f1
böyle bir interpolasyona lineer (doğrusal) fx
interpolasyon denir ve F(x) fonksiyonu
aşağıdaki formda olur Fx
F  x   Ax  B
f0
• Verilen iki nokta için :

F(x0) = f(x0 ) ve F(x1) = f(x1) eşitliklerinin x
sağlanması gerekir. x0 x x1
A x 0  B  f0 f1  f 0 x1 f 0  x 0 f1
Buradan; A  ve B  bulunur.
A x1  B  f1 x1  x 0 x1  x 0
• Çözüm:
 f1  f 0  x1 f 0  x 0 f1  f1  f 0 
F x    x veya F  x      x  x 0   f0
 1
x  x 0  x1  x 0  1
x  x 0 
4
Örnek:
x y
1 12 x = 2 için y = ?
3 17
Çözüm:
17  12 
i xi fi F x      x  1  12
 3  1 
0 1 12
1 3 17
17  12 
F  2     2  1  12
x 0  1 ; f 0  12  3 1 
x1  3 ; f1  17 5
F  2      2  1  12
2
 f1  f 0 
F x      x  x 0   f0 F  2   14.5
 x1  x 0 
5
4.2 Eşit aralıklı interpolasyon polinomları
xi x0 x1 ... xn
Verilen (n+1) nokta için
f(xi) f0 f1 ... fn
x 0  x1  x 2  ...  x n ve h  x1  x 0  x 2  x1  x 3  x 2  ...  x n  x n 1
olmalı. Yani verilen noktalar artan şekilde ve eşit aralıklı olmalıdır.
Verilen (n+1) veri için interpolasyon polinomu F(x) = a0 + a1 x + a2 x2 + … + an xn

oluşturulup aşağıdaki şartların sağlanması gerekir.
f 0  a 0  a1x 0  a 2 x 02  ...  a n x 0n
f1  a 0  a1x1  a 2 x12  ...  a n x1n
f 2  a 0  a1x 2  a 2 x 22  ...  a n x 2n
f n  a 0  a1x n  a 2 x n2  ...  a n x nn
Yukarıda yazılan lineer denklem setini sağlayacak a0 , a1 , a2 , …, an katsayılarının
bulunması gerekir.
Örnek: Verilen (3) nokta için 2. dereceden xi x0 x1 x2
interpolasyon eğrisi oluşturma. f(xi) f0 f1 f2
Çözüm: F(x) =a0 + a1 x+ a2 x2
F  x   a 0  a1x  a 2 x 2 f2 y = f(x)
f1
x = x0 da F(x0) = f0 dır:
f0
f 0  a 0  a1 x 0  a 2 x 2
0 h
h
x = x1 de F(x1) = f1 dir:
x
f1  a 0  a1x1  a 2 x12 x0 x1 x2
Matris formunda; 1 x 0 x 02  a 0  f 0 
 
x12   a1    f1 
x = x2 de F(x2) = f2 dir:
1 x1    
f 2  a 0  a1x 2  a 2 x 22 1 x 2 x 2  a 2  f 2 
2

Mesela, Gauss Eliminasyon yöntemi kullanılarak yukarıdaki 3 bilinmeyenli
(a0 , a1 ve a2) lineer denklem seti çözülürse;
7
1 x 0 x 02 f 0  x1  x 0  h
 2 
1 x1 x1 f1 
1 x x 2 f  x12  x 02  2hx 0  h 2
 2 2 2
1 x 0 x 02 
x 2  x 0  2h
f0
 
 0 h 2hx  h 2
f1  f 0 
0
x 22  x 02  4hx 0  4h 2
0 2h 4hx 0  4h 2 f 2  f 0 

1 x 0 x 02 f0 
 
0 h 2hx 0  h 2 f1  f 0 
0 0 2h 2 f 2  2f1  f 0 

8
1 x 0 x 02 f0 
 
0 h 2hx 0  h 2 f1  f 0 
0 0 2h 2 f 2  2f1  f 0 

1
2h 2a 2  f 2  2f1  f 0  a2  2
(f 2  2f1  f 0 )
2h
1
ha1  2hx 0a 2  h a 2  f1  f 0
2
 a1  (f1  f 0 )  2x 0a 2  ha 2
h
a 0  a1x 0  a 2 x 02  f 0  a 0  f 0  a1x 0  a 2 x 02
Bu yöntem ile büyük dereceli (n>3) interpolasyon polinomları oluşturmak hem

zahmetli hem de hesaplanan polinom katsayıları bazen hatalı olabilmektedir.
Bu yüzden interpolasyon polinomlarının oluşturulmasında daha çok FARK
denklemleri kullanılır.
9
Örnek:
Tabloda verilen (x,y) değerlerini kullanarak x = 1,0 değerine
karşılık gelen y değerini ikinci dereceden interpolasyon polinomu
ile hesaplayınız.
x 0,6 1,2 1,8
y 0,60 2,10 0,36
Cevap:
1
No x y a2  2 ( f 2  2 f1  f 0 )
2h
0 0,6 0,60
1
2 
1 1,2 2,10  0,36  2  2,1  0,6 
2 1,8 0,36 2  0,6
 4,5
5- 10
Cevap: a 2  4,5 1
a1  ( f1  f 0 )  a2  2 x0  h 
h
No x y
1
0 0,6 0,60   2,1  0,6   (4,5)  (2  0,6  0,6)
0,6
1 1,2 2,10  10,6
2 1,8 0,36
a0  f 0  a1 x0  a2 x02
 0,6  10,6  0,6  (4,5)  0,62
 4,14
F  x   a0  a1x  a2 x 2
F  x   4,14  10,6 x  4,5x 2
F 1  4,14  10,6  1  4,51.12  1,96
5- 11
Cevap: (Gauss Eliminasyon ) F  x   a0  a1x  a2 x 2
1 0,6 0,36 0,60 1 0,6 0,36 0,60  1 0,6 0,36 0,60 

1 1,2 1,44 2,10  0 0,6 1,08 1,50  0 0,6 1,08 1,50 
     
1 1,8 3,24 0,36  0 1,2 2,88  0,24 0 0 0,72  3,24
 3,24
0,72 a 2  3,24  a2   4,5
0,72
1,50  1,08  4,5

0,6a1  1,08 4,5  1,50  a1   10,6
0,6
a 0  0,6 10,6  0,36 4,5  0,60  a 0  4,14

F  x   4,14  10,6 x  4,5x 2
y  F 1  4,14  10,6  1  4,5  12  1,96
5- 12
4.2.1 İleri fark interpolasyonu y = f(x)
• n=2 için f(x) ≈ a0 + a1 x + a2 x2 denkleminden

f1
f  x 0   f0  a 0
f2
f  x1   f1  a 0  ha1  h 2 a 2 f0
f  x 2   f 2  a 0  2ha1  4h 2 a 2
• Matris formunda yazılırsa:
 f 0  1 0 0   a 0  x
 f   1 1 1   a h  x0=0 x1=h x2 =2h
 1   1 
f 2  1 2 4  a 2 h 2 
• Matris Tersi Yöntemi uygulanırsa: a 0  f0
 a0   2 0 0  f 0  a1 
1
 3f 0  4f1  f 2 
 a h   1  3 4 1  f  2h
 1  2  1 1
a 2 h 2   1 2 1  f 2  a 2  2  f 0  2f1  f 2 
2h
13
4.2.1 İleri fark interpolasyonu
1 1
f  x ileri  f 0   3f 0  4f1  f 2  x  2  f 0  2f1  f 2  x 2
2h 2h
Burada x değeri 0 ≤ x ≤ 2h arasında olmalıdır ve x = 0’da f(0)=f0 , ve
x = h da f(h)=f1 , ve x = 2h da ise f(2h)=f2 dir.
14
4.2.2 Geri fark interpolasyonu y = f(x)
• n=2 için f(x) ≈ a0 + a1 x + a2 x2 denkleminden f-1

f  x 0   f0  a 0
f0
f-2
f  x 1   f 1  a 0  ha1  h 2 a 2
f  x 2   f 2  a 0  2ha1  4h 2 a 2
• Matris tersi yönteminden sonra:
 a0   2 0 0  f 0  x-2 =-2h
x
x-1=-h
 a h   1  3 4 1   f  x0=0
 1  2   1 
a 2 h 2  1 2 1  f 2  Buradan a0 , a1 ve a2 bulunur ve
1 1
f  x geri  f 0   f 2  4f 1  3f0  x  2  f 2  2f 1  f 0  x 2 şeklinde olur.
2h 2h
Burada x değeri -2h ≤ x ≤ 0 arasında olmalıdır ve x = 0’da f(0)=f0 , ve
x = -h da f(-h)=f-1 , ve x = -2h da ise f(-2h)=f-2 dir.
15
4.2.3 Merkezi fark interpolasyonu y = f(x)
• n=2 için f(x) ≈ a0 + a1 x + a2 x2 denkleminden f0

f  x 1   f 1  a 0  ha1  h a 2
2 f1
f-1
f  x 0   f0  a 0
f  x1   f1  a 0  ha1  h 2 a 2
• Matris tersi yönteminden sonra:
 a0   0 2 0  f 1  x-1 =-h
x
x1=h
 a h   1  1 0 1   f  x0=0
 1  2  0 
a 2 h 2   1 2 1   f1  Buradan a0 , a1 ve a2 bulunur ve
1 1
f  x merkezi  f 0   f 1  f1  x  2  f 1  2f 0  f1  x 2 şeklinde olur.
2h 2h
Burada x değeri -h ≤ x ≤ h arasında olmalıdır ve x = -h’da f(-h)=f-1 ,
ve x = 0 da f(0)=f0 , ve x =h da ise f(h)=f1 dir.
16
Örnek: x 2 4 6 ise x=5 için f(x)=?
f(x) 8 2 8
Çözüm: h = xi+1 – xi = 2
1 1
1) İleri fark interpolasyonu ile; f  x ileri  f 0   0 1 2  tr
3f  4f  f x   f 0  2f1  f 2  x tr
2
2h 2h 2
Verilen data Transfer data
i xi f(xi)=fi (xi)tr f(xi)=fi
0 2 8 x0 = 0 8
1 4 2 x1 = 2 2
2 6 8 x2 = 4 8
x =5 ? xtr =3 ?
f  x ileri  8  6 x tr  1.5x tr 2 bulunur ve xtr=3 (x=5) için f(3)ileri= 3.5 olarak hesaplanır.
xtr=x-2 bağıntısından interpolasyon polinomu yazılmak istenirse;
F  x   8  6  x  2   1.5  x  2   26  12 x  1.5x 2
2
F  5   26  12  5   1.5  5   3.5
2
17
f(x) 8 2 8
1 1
2) Geri fark interpolasyonu ile; f  x geri  f 0   2 1 0  tr
f  4f  3f x   f 2  2f 1  f 0  x tr
2
2h 2h 2
-2 2 8 x-2 = -4 8
-1 4 2 x-1 = -2 2
0 6 8 x0 = 0 8
x =5 ? xtr = -1 ?
f  x geri  8  6 x tr  1.5x tr 2 bulunur ve xtr= -1 (x=5) için f(-1)geri= 3.5 olarak hesaplanır.
F  x   8  6  x  6   1.5  x  6   26  12 x  1.5x 2
2
F  5   26  12  5   1.5  5   3.5
2
18
f(x) 8 2 8
1 1
3) Merkezi fark interpolasyonu ile; f  x merkezi  f 0   f 1  f1  x tr  2  f 1  2f0  f1  x tr 2
2h 2h
-1 2 8 x-1 = -2 8
0 4 2 x0 = 0 2
1 6 8 x1 = 2 8
x =5 ? xtr = 1 ?
f  x merkezi  2  1.5x tr 2 bulunur ve xtr= 1 (x=5) için f(1)merkezi= 3.5 olarak hesaplanır.
F  x   2  1.5  x  4   26  12 x  1.5x 2
2
F  5   26  12  5   1.5  5   3.5
2
19
6
Regresyon Analizi
(Eğri Uydurma)
Regresyon Analizi (Eğri Uydurma)
Regresyon Analizi (Eğri Uydurma) y yr =a0 + a1 x

1. Lineer Regresyon Analizi
y r  a 0  a 1x yi ei
yri
Mutlak hata:
ei  yi  y ri  yi  a 0  a1x i
En Küçük Kareler Yöntemi: x
xi
n n
Sr   e    y i  a 0  a 1 x i 
2 2
i
i 1 i 1
Sr en küçük olsun:
Sr Sr
0 ve 0
a 0 a1
Sayısal Çözümleme

Sr n
a 0
0   2y
i 1
i  a 0  a1x i  1  0
n n n
 y  a  a x
i 1
i
i 1
0
i 1
1 i 0
a 0 n  a1  x i   yi
Sr n
a1
0   2y
i 1
i  a 0  a1x i  x i   0
n n n
 i i  0 i  1 i 0
x y
i 1
 a x  a x 2
i 1 i 1
a 0  x i  a1  x i2   x i yi
a 0 n  a1  x i   yi
1 1
a 0   yi  a1  x i
n n
1
x
n
 xi 1
y   yi
n
a 0  y  a 1x
a 0  x i  a1  x i2   x i yi
1
 y i i
x  a 1
1
 x i 2
 a 1  i   x i yi
x 2
n n
n  x i yi   yi  x i
a1 
n  x i2   x i 
2
Örnek:
Tabloda verilen (x,y) noktalarına uygun bir regresyon doğrusu bulunuz.
x y
1,2 0,16
2,4 0,81
3,6 1,96
4,8 3,61
6 5,76
Çözüm:
i xi yi xi yi xi2 18
1 1,2 0,16 0,192 1,44 x  3,6
2 2,4 0,81 1,944 5,76 5
3 3,6 1,96 7,056 12,96 12,3
4 4,8 3,61 17,328 23,04 y  2,46
5 6 5,76 34,56 36 5
n=5 18 12,3 61,08 79,2
n  x i yi   yi  x i 5  61,08  12,3 18

a1    1,1667
n  x   x i  5  79,2  18
2 2 2
i
a 0  y  a1x  2,46  1,1667  3,6  1,74
y r  1,74  1,1667 x
y r  1,74  1,1667 x
1 2 3 4 5 6 7
2. Nonlineer Regresyon Analizi
a) Üstel fonksiyon y
y r  a1e b1x
y r  a1e b1x
ln y r  ln a1  b1x
yr  ln y r
a 0  ln a1
x
yr  a 0  b1x
a1  e a 0
Örnek: x y
Tabloda verilen (x,y) noktalarına uygun bir üstel fonksiyon 1,2 0,16
bulunuz. 2,4 0,81
i x y y’=ln y x *y’ x2 3,6 1,96
1 1,2 0,16 -1,8326 -2,1991 1,44 4,8 3,61
2 2,4 0,81 -0,2107 -0,5057 5,76 6 5,76
3 3,6 1,96 0,6729 2,4226 12,96
18
4 4,8 3,61 1,2837 x   3,6
6,1618 23,04
5 6 5,76 1,7509 10,5056 5 36,00
n=5 18 1,6643 16,3852 79,20
1,6643

y   0,3329
5
n  x i yi   yi  x i 5 16,3852  1,6643 18
b1    0,7218
n  x i   x i  5  79,2  18
2 2 2
a 0  y  b1x  0,3329  0,7218  3,6  2,2656

a1  e  ea0 2, 2656
 0,1038 y r  a1e b1x  0,1038e0, 7218 x
15
y r  0,1038e0,7218 x
10
1 2 3 4 5 6 7
2. Nonlineer Regresyon Analizi
b) Kuvvet fonksiyonu
y r  a1x b1 x  ln x
ln y r  ln a1  b1 ln x yr  a 0  b1x
yr  ln y r a1  e a 0
a 0  ln a1
Örnek:
Tabloda verilen (x,y) noktalarına uygun bir kuvvet
fonksiyonu bulunuz.
x y
1,2 0,16
2,4 0,81
3,6 1,96
4,8 3,61
6 5,76
i x y x’=ln x y’=ln y x’ y’ x’2

1 1,2 0,16 0,1823 -1,8326 -0,33 0,0332412
2 2,4 0,81 0,8755 -0,2107 -0,18 0,7664455
3 3,6 1,96 1,2809 0,6729 0,86 1,6407915
4 4,8 3,61 1,5686 1,2837 2,01 2,4605559
5 6 5,76 1,7918 1,7509 3,14 3,210402
n=5 18 12,3 5,6991 1,6643 5,49 8,1114361
5,6991
x   1,1398 y 
1,6643
 0,3329
5 5
n  x i yi   yi  x i 5  5, 49  1,6643  5,6991
b1    2, 2268
n  x i 2    x i  5  8,1114  5,6991
2 2
a 0  y  b1x  0,3329  2,2656 1,1398  2,2053
a1  ea 0  e 2, 2053  0,1102 y r  a1x b1  0,1102x 2, 2268

8
y r  a1x b1  0,1102x 2, 2268
1 2 3 4 5 6 7
3. Polinomial Regresyon Analizi
y r  a 0  a 1x  a 2 x 2    a n x n
Sr   ei2   yi  a 0  a1x i  a 2 x i2    a n x in 

n n
2
i 1 i 1
Sr
 0  a 0 n  a1  x i  a 2  x i2    a n  x in   yi
a 0
Sr
 0  a 0  x i  a1  x i  a 2  x i    a n  x i   x i yi
k k 1 k 2 k n k
a k
n

 x i  x i
2
  i  a 0   yi 
x n
n 1  
 i  i  i   i   1   y i x i 
2 3
x x x x a
 x i2  x 3i  x i
4
  i  2  i i 
x n 2
  a    y x 2
   
        
 x in  x in 1  x in 2   x in n  a n   y i x in 
Örnek:
Tabloda verilen (x,y) noktalarına uygun 2. dereceden bir
polinom bulunuz.
x y
1,2 0,16
2,4 0,81
3,6 1,96
4,8 3,61
6 5,76
i x y x2 x3 x4 x*y x2y
1 1,2 0,16 1,4400 1,7280 2,07 0,192 0,2304
2 2,4 0,81 5,7600 13,8240 33,18 1,944 4,6656
3 3,6 1,96 12,9600 46,6560 167,96 7,056 25,4016
4 4,8 3,61 23,0400 110,5920 530,84 17,328 83,1744
5 6 5,76 36,0000 216,0000 1296,00 34,56 207,36
n=5 18 12,3 79,2000 388,8000 2030,05 61,08 320,832
 5,00 18,00 79,20 a 0   12,30

 18,00 79,20 388,80  a    61,08
  1  
79,20 388,80 2030,05 a 2  320,83
a 0  0,0096
a1  0,0830 y r  0,0096  0,0830x  0,1736x 2
a 2  0,1736
y r  0,0096  0,0830x  0,1736x 2
1 2 3 4 5 6 7
7
Sayısal Türev
7 Sayısal Türev
dy df ( x )
Türev y  f (x) y  
dx dx
Sayısal Türev
• y = f(x) yok (xk, yk) noktaları var
• y = f(x) var fakat türev almak zor (karmaşık)
Taylor Serisi: y
f(x) y = f(x)
f(a)
x
a x
1 1 1
f ( x )  f (a )  ( x  a )f (a )  ( x  a ) 2 f (a )  ( x  a )3 f (a )  
1! 2! 3!
6- 2
7 Sayısal Türev
1 1
2 6
a  xk x  x k 1 x  a  x k1  x k  h
1 1
f ( x k 1 )  f ( x k )  hf ( x k )  h 2 f ( x k )  h 3f ( x k )  
2 6
1 1
y k 1  y k  hyk  h 2 yk  h 3 yk  
2 6
y k 1  y k 1 1
yk   hyk  h 2 yk  
h 2 6
y k 1  y k
yk  İleri fark türev formülü
h Hata h ile orantılı
6- 3
7 Sayısal Türev
1 1
2 6
a  xk x  x k 1 x  a  x k1  x k  h
1 2 1 3
f ( x k 1 )  f ( x k )  hf ( x k )  h f ( x k )  h f ( x k )  
2 6
1 2 1 3
y k 1  y k  hy k  h y k  h yk  
 
2 6
y k  y k 1 1 1 2
yk   hy k  h yk  

h 2 6
y k  y k 1
yk  Geri fark türev formülü
h Hata h ile orantılı
6- 4
7 Sayısal Türev
1 2 1 3
y k 1  y k  hyk  h yk  h yk  
2 6
1 2 1 3
y k 1  y k  hy k  h y k  h yk  
 
2 6
1 3
y k 1  y k 1  2hyk  h yk  
3
y k 1  y k 1 1 2
yk   h yk  
2h 6
y k 1  y k 1
yk  Merkezi fark türev formülü
2h Hata h2 ile orantılı
6- 5
7 Sayısal Türev
1 1 1
y k 1  y k  hyk  h 2 yk  h 3 yk  h 4 y (k4)  
2 6 24
1 2 1 3 1 4 ( 4)
  
y k 1  y k  hy k  h y k  h y k  h y k  
2 6 24
1 4 ( 4)
y k 1  y k 1  2 y k  h yk  h y k  
2
12
y k 1  2 y k  y k 1 1 2 ( 4)
yk  2
 h yk  
h 12
y k 1  2 y k  y k 1 Merkezi fark ikinci türev formülü

yk  Hata h2 ile orantılı
h2
6- 6
7 Sayısal Türev
y Teğet Merkezi fark

İleri fark
Geri fark y = f(x)

yk+1
yk
yk-1
x
xk-1 xk xk+1
6- 7
7 Sayısal Türev
Örnek:
Tabloda verilen (x,y) noktalarını kullanarak y=f(x)
fonksiyonunun x=1,0 deki birinci türevini,
a) İleri fark türev formülü ile,
b) Geri fark türev formülü ile,
c) Merkezi fark türev formülü ile bulunuz.
Ayrıca fonksiyonunun x=1,0 deki ikinci türevini bulunuz.
x y=f(x)
0,7 1,4096
0,8 1,7804
0,9 2,2136
1,0 2,7183
1,1 3,3046
1,2 3,9841
1,3 4,7701
6- 8
7 Sayısal Türev
Çözüm:
x y=f(x)
a) İleri fark türev 0,7 1,4096
y k 1  y k 3,3046  2,7183 0,8 1,7804
yk    5,8630 0,9 2,2136
h 0,1 1,0 2,7183
b) Geri fark türev 1,1 3,3046
1,2 3,9841
y k  y k 1 2,7183  2,2136
yk    5,0470 1,3 4,7701
h 0,1
c) Merkezi fark türev f ( x )  xe x
y k 1  y k 1 3,3046  2,2136 f (1)  5,4366
yk    5,4550
2h 2  0,1 f (1)  8,1548
İkinci türev
y k 1  2 y k  y k 1 3,3046  2  2,7183  2,2136
yk  2
 2
 8,1600
h 0,1
6- 9
'
~ ·-,-,- ---- -------- - ---- -·-- - -- - - - - - - - - - - - - - -

1 ' '
·,.
' r l
1 :~·,
'
i -'.)
! : 1"'.
' . :r,
~ ı
'"
·'."' ·•
• J
1 ,
{ .
1 ·•
~ \ .';, .
•:•
I· :·..
-= l. ,7!İ.·
:· 1
:
.
~,;
ı•\
,•·,.
; •
·. : ,
,·,.,
,.
~=3 . · .. '
,.,:
.r .
~·.ti,I
3
-3
~~
=3
~
-~
Clı<OZ-'
. "
1
~ U<J= _JL<)-!l){-h) -t-OthL _
~tıc) h
~ ı:3 t =·_f'&)= fl~)-!t~-h)
, -- - - -h -- -
- -- _ı - - - f .
1
.- - -ı l
~ 1
,ç-h X
½-<-~.iı..€1l(- ve - c-iR./" - i-1tİ..t..LAıl. _ ------ - --- -~- -~ ~

·_fi~ -f-i~,-~/;, ·;_ -·ö U,) _ ft~f/~i_ ·= >lir -6"7~=-_,. -o ·l ~)
--·-· -- h. . n .
. I - ·- .
. fi : fl i - /t'-l + _Dllı) . . C,erf fa{..;,) j 2'-=\//,· - -ı- OlA) - __ ___ __
- . . A - .
- ---Af/--=- --ı:~; -·· 1-i :.
· vj:, == "il' - i~--,-.
-• l...
2/&.+J...) - t lx+2.h) = jU<) _ 2.i,ı j"&J- bJ,3 f'&c)

.2~ J!
/"(x) :_ flıc-1.Zh)-~f tx+h) +jlı<) _ J-ı j/l'fxJ ___
. --- , . . ---. h - . .
-f~ = /i.+2 ~ 2..
11
/,·-ı-ı +/i .+ O{..1-,) · · · ;/uı' J_ -L ~-· f-. -= 62../.; +CJ{/2)
11
-- . h 1.. . . . r_ Jt -hı.._ . . .
.f~</t --2/~-:-ılt-2- + oCh) _ - J~ /_;rI-+}"-t,_l~ + oCh)
f: -/-2 - ti-ıL · - ~·. !l/irl - t/./ ~- · :-·· .. -- ----------------------~---- : -~---- ---
tr'/; -:- /[---~-2-j~:~ı- -; f;-2- -~: :- ::_;·~ - _---:~ ~-:- ~:-~--~ :- -~-------~:__: -~ :
. - .. -- . .. . ---- ·· - ·- ... - ... •, ·- . --· - ·- ··- - -- - - ·- --- -- ·- --·
lj-..2_ ME'R.JCE~, _ FAR.K LA~ . . . . . . - . _ . . _ . _ __ . . ___ _ _ _ .
. ,cJer J&+ı.J~JM +h J'fx)+ ·_ı;. j''6X-i-1f /~(XJ+ ~-. ~

. . .. . . . .z_ . . . . . - ..1- . - -- . -
·- --- - -. --. - . - .. -
- - - - - - - - ~ - - - - - ~-- - - - - . - -· -· - .. . .
'ıLI
r' ·
ıı
.f' ( ~ ) =- ✓ ,s t 1
( {) = 1I Ç f 1
(2.)=1?-,5
{ u(o ) =-~ fi l( n= 28 r /((c.) = s2..
f /11 ( o)-= (2. f ııı cn~ {2. f /ı( (2) ~ 12-
S x~
OQv ·. A-J...ıM O(Q /ı f l A\ h:: o, i q_lc.rqk {(x ı: e foı1uı:yı1uııı1.,</ı
me rktf, fc.rk. ı \ e. 2. . i..Jrev,· rı.1° X=-2- nob: -f~J( ıCtı'ıı_ b(,,( l'--<ıt
icf{xJ _ -('(2,1)-2 .f(t) +f{(ı'!ı) _ 22,16jÇ-2•5tı,mL.,_ 7 G-3",'

J xl- ..ı• -- ı (o I ( ) l_ - o.' o i
AJ
Ge.rttet ~,.; e-!IM ~

ı. x'- ,x ı
f(x)::. e K I f '
(ı:) =-- 2 .ı<. . ex
1.
I
f "L
lf(x) ::: 2.e + 4 .x · e
f 11 { ?..)-=- '.2.. . / \ .. 4. 2 ~ -ı. =- ~ g2, 9-6 6::, -::
(J_-,_ Xr
/.+ :: / Xr- X" / -= 2 (. 15 3] -~ /-t. ~ +q

0/4 1/::; /Xr- Xıı 1 , 100 = 1/o 2. 15 ___,. 1
13°3, 1 /-[ı:ı+cı
Xr
6
Sayısal İntegral
6 Sayısal İntegral
Sayısal İntegral
• y = f(x) yok (xk, yk) noktaları var

• y = f(x) var fakat belirsiz integralini almak zor (karmaşık)
x2 x2
I   f (x)dx   F(x)dx
x1 x1
Sayısal Çözümleme 6- 2
y
Yamuk Kuralı F(x)=a0+a1x
x2 f(xn) y = f(x)
I   f (x)dx
f(x3)
İntegralinin değerini yaklaşık
x1
olarak hesaplamak için f(x2)
x2
I   F(x)dx bağıntısı yazılabilir.

f(x1)
x1
F(x)  a0  a1x alınıp integralde yerine yazılırsa.

x2 x
I    a0  a1x  dx  a0  x 2  x1   a1  x 22  x12 
1 x1 x2 x3 xn
x1
2
a0 ve a1’in değerleri hesaplanıp yukarıdaki integral ifadesinde x=x1’de F(x1) = f(x1)=a0+a1x1
yerine konulursa; x=x2’de F(x2) = f(x2)=a0+a1x2
1
1 a0   x2 f  x1   x1 f  x 2  
I   x 2  x1  f  x1   f  x 2   bulunur. x2  x1 
2 1
a1  f  x 2   f  x1  
Bu ifade aslında bir yamuğun alanıdır. x 2  x1 
6- 3
1 y
I   x 2  x1  f  x1   f  x 2  
2 f(xn-1) f(xn)
f(x3)
x x y = f(x)
h  n 1  xn  xn 1 şeklinde adım aralığı
n 1 f(x2)
tanımlanırsa
1
I  h f  x1   f  x 2   olur. I1 I2
2 f(x1) I n1
Yandaki şeklin toplam alanı ise; h h h
I toplam  I1  I 2   In1 x
x1 x2 x3 xn-1 xn
1 1 1
I toplam  h f  x1   f  x 2    h f  x 2   f  x3     h f  xn1   f  xn 
2 2 2
1
I toplam  h f  x1   2f  x 2   2f  x3    2f  xn1   f  xn  
2
n 1
h
I toplam  f  x1   f  xn    h  f  x i 
2 i 2
6- 4
Örnek:
Tabloda verilen (x,y) noktalarını kullanarak y=f(x) fonksiyonunun
x=0,7 ile x=1,3 aralığında integralini,
a) 1 aralık kullanarak,
b) 2 aralık kullanarak,
c) 3 aralık kullanarak
d) 6 aralık kullanarak bulunuz
x y=f(x)
0,7 1,4096
0,8 1,7804
0,9 2,2136
1,0 2,7183
1,1 3,3046
1,2 3,9841
1,3 4,7701
6- 5
Çözüm:
1
2
a) 1 aralık için (n=2),

x y=f(x)
x  x 1,3  0,7
h n 1   0,6 x1= 0,7 f(x1)= 1,4096
n 1 1
xn = x2= 1,3 f(x2)= 4,7701
1 1
I toplam  h f  x1   f  x 2    0,6 1, 4096  4,7701  1,8539
2 2
b) 2 aralık için (n=3) x y=f(x)

x1= 0,7 f(x1)= 1,4096
xn  x1 1,3  0,7
h   0,3 x2= 1,0 f(x2)= 2,7183
n 1 2 xn = x3= 1,3 f(x3)= 4,7701
1 1
I toplam  0,3 f  x1   2f  x 2   f  x3   0,31, 4096  2  2,7183  4,7701  1,7424
 
2 2
6- 6
1
2 x y=f(x)
x1= 0,7 f(x1)= 1,4096
c) 3 aralık için (n=4)
x2= 0,9 f(x2)= 2,2136
xn  x1 1,3  0,7
h   0,2 x3= 1,1 f(x3)= 3,3046
n 1 3 xn=x4= 1,3 f(x4)= 4,7701
0,2
I toplam  (1,4096  2  2,2136  2  3,3046  4,7701)  1,7216
2
x y=f(x)
d) 6 aralık için (n=7) x1= 0,7 f(x1)= 1,4096
x  x 1,3  0,7 x2= 0,8 f(x2)= 1,7804
h n 1   0,1
n 1 6 x3= 0,9 f(x3)= 2,2136
0,1 x4= 1,0 f(x4)= 2,7183
I toplam  (1, 4096  2 1,7804  2  2, 2136 x5= 1,1 f(x5)= 3,3046
2
 2  2,7183  2  3,3046  2  3,9841  4,7701)  1,7091 x6= 1,2 f(x6)= 3,9841
xn = x7= 1,3 f(x7)= 4,7701
Gerçek integral değeri=1,7049148125269165...
aralık= 1 2 3 6
h= 0,6 0,3 0,2 0,1
I= 1,8539 1,7424 1,7216 1,7091
y
Simpson 1/3 Kuralı f(x3)
y = f(x)
h h
f(x2)
I   f (x)dx   F(x)dx olsun.
F(x)=a0+a1x+a2x2
h h
F(x)  a0  a1x  a2 x 2 şeklinde 2. dereceden

polinom alınırsa f(x1)
h
 a  a1x  a 2 x  dx
h h
I 0
2
h
2h3 x
I  2ha0  a2 x1=-h x2=0 x3=h
3
x1= -h için F(x1) = f(x1)=a0–ha1+h2a2  f  x1   1 1 1   a0 

Matris formunda     a h 
x2 = 0 için F(x2) = f(x2)=a0+0a1+(0)2 x2
yazılırsa;  f  x 2  
  1 0 0
 1 
x3= h için F(x3) = f(x3)=a0+ha1+h2a2 f  x3   1 1 1  a 2h 2 
 0  f x  
 a0   0 1
 1 a0  f  x 2 
 a h    1   
 1   2
0 1
2 
f  x 
2 
1 1 1 
a 2h   1
1 1    3  
f x  a2  f  x   f  x   f  x 
h 2  2
3 
2
1 2
 2 2 2 
Simpson 1/3 Kuralı

2h3 1 1 1 
I  2ha0  a2 a0  f  x 2  a2  f  x   f  x   f  x 
h 2  2
ve 1 2 3  ise;
3 2 
2h3 1  1 1  olur. Bulunan eşitlik düzenlenirse;
I  2hf  x 2   f  x   f  x   f  x 
3 h 2  2
1 2 3 
2 
h
I  f  x1   4f  x 2   f  x3   şeklinde Simpson 1/3 kuralı bulunmuş olur.
3
Simpson 1/3 kuralı n nokta (ya da n-1 aralık) için genelleştirilirse; (aralık sayısı çift olmalıdır)
I toplam  I1  I 2   In1
h h h
I toplam  f  x1   4f  x2   f  x3   f  x3   4f  x 4   f  x5    f  xn 2   4f  xn 1   f  xn 
3 3 3
h
I toplam  f  x1   4f  x2   2f  x3   4f  x 4   2f  x5    2f  xn 2   4f  xn 1   f  xn  
3
Örnek:
Tabloda verilen (x,y) noktalarını kullanarak y=f(x) fonksiyonunun
x=0,7 ile x=1,3 aralığında integralini Simpson 1/3 kuralı ile,
a) 2 aralık kullanarak,
b) 6 aralık kullanarak bulunuz.
x y=f(x)
0,7 1,4096
0,8 1,7804
0,9 2,2136
1,0 2,7183
1,1 3,3046
1,2 3,9841
1,3 4,7701
Çözüm:
a) 2 aralık için (n=3),
x y=f(x)
xn  x1 1,3  0,7
h   0,3 x1= 0,7 f(x1)= 1,4096
n 1 2 x2= 1,0 f(x2)= 2,7183
xn =x3= 1,3 f(x3)= 4,7701
h
I f  x1   4f  x 2   f  x3  
3
0,3
I (1,4096  4  2,7183  4,7701)  1,70529
3
I  1,70529
b) 6 aralık için (n=7), x y=f(x)

x1= 0,7 f(x1)= 1,4096
xn  x1 1,3  0,7 x2= 0,8 f(x2)= 1,7804
h   0,1 x3= 0,9 f(x3)= 2,2136
n 1 6
x4= 1,0 f(x4)= 2,7183
x5= 1,1 f(x5)= 3,3046
x6= 1,2 f(x6)= 3,9841
xn =x7= 1,3 f(x7)= 4,7701
h
I toplam  f  x1   4f  x 2   2f  x3   4f  x 4   2f  x5    2f  xn2   4f  xn1   f  xn 
3
h
I toplam  f  x1   4f  x 2   2f  x3   4f  x 4   2f  x5   4f  x6   f  x7  
3
0,1
I toplam  1,4096  4 1,7804  2  2,2136  4  2,7183  2  3,3046  4  3,9841  4,7701
3
I toplam  1,70491
Gerçek değer : I=1,7049148125269165...
Yamuk Kuralı:
aralık= 1 2 3 6
h= 0,6 0,3 0,2 0,1
I= 1,8539 1,7424 1,7216 1,7091
Simpson 1/3 Kuralı:

aralık= 2 6
h= 0,3 0,1
I= 1,70529 1,70491
Örnek:
Cos(p x/3) fonksiyonunun x=0 ile x=1,5 aralığında integralini, 6
aralık kullanarak,
a) Yamuk kuralı ile,
b) Simpson 1/3 kuralı ile
Çözüm:
6 aralık için (n=7),
xn  x1 1,5  0
h   0,25 x Cos x
n 1 6 x1=0,0000 f(x1)= 1,0000
x2=0,2500 f(x2)= 0,9659
x3=0,5000 f(x3)= 0,8660
x4=0,7500 f(x4)= 0,7071
x5=1,0000 f(x5)= 0,5000
x6=1,2500 f(x6)= 0,2588
xn =x7=1,5000 f(x7)= 0,0000
Çözüm: x Cos x
x1=0,0000 f(x1)= 1,0000
x2=0,2500 f(x2)= 0,9659
a) Yamuk kuralı: (n=7) x3=0,5000 f(x3)= 0,8660
x4=0,7500 f(x4)= 0,7071
h  0,25 x5=1,0000 f(x5)= 0,5000
x6=1,2500 f(x6)= 0,2588
xn =x7=1,5000 f(x7)= 0,0000
1
2
0, 25
I toplam  f  x1   2f  x 2   2f  x3   2f  x 4   2f  x5   2f  x6   f  x7  
2
0,25
I toplam  1,0000  2  0,9659  2  0,8660  2  0,7071  2  0,5000  2  0,2588  0,0000
2
I toplam  0,94945
x Cos x
Çözüm: x1=0,0000 f(x1)= 1,0000
x2=0,2500 f(x2)= 0,9659
x3=0,5000 f(x3)= 0,8660
x4=0,7500 f(x4)= 0,7071
b) Simpson 1/3 kuralı: (n=7) x5=1,0000 f(x5)= 0,5000
x6=1,2500 f(x6)= 0,2588
h  0,25 xn =x7=1,5000 f(x7)= 0,0000
h
I toplam  f  x1   4f  x2   2f  x3   4f  x 4   2f  x5    2f  xn 2   4f  xn 1   f  xn  
3
h
I toplam  f  x1   4f  x 2   2f  x3   4f  x 4   2f  x5   4f  x6   f  x 7  
3
0,25
I toplam  (1,0000  4  0,9659  2  0,8660  4  0,7071  2  0,5000  4  0,2588  0,0000)
3
I toplam  0,9549333
6 aralık ve aralık adımı (h = 0,25) için;
Gerçek değer : A = 0,9 5 4 9 2 9 6

Simpson 1/3 Kuralı: A = 0,9 5 4 9 3 3 3
Yamuk Kuralı: A = 0,9 4 9 4 5 0 0
Çift İntegrasyon
y n xm
I   f  x, y  dx dy ifadesine yamuk kuralını bir sefer x, bir seferde y

y 0 x0 için uygulanırsa; (h=x=y alınacak)
Önce x için uygulanırsa;
x
yn
I  f  x0 , y   2f  x1 , y    2f  xm1 , y   f  xm , y   dy
y0
2
Sonra y için uygulanırsa;
y  x
I  f  x 0 , y 0   2f  x1 , y 0    2f  xm1 , y 0   f  x m , y 0  
2  2
x
2 f  x 0 , y1   2f  x1 , y1    2f  xm1 , y1   f  xm , y1  
2
x
 2 f  x 0 , y n1   2f  x1 , y n1    2f  xm1 , y n1   f  xm , y n1  
2
x 
 f  x 0 , y n   2f  x1 , y n    2f  xm1 , y n   f  xm , y n   
2 
Çift İntegrasyon
Yamuk kuralı için;  f  x0 , y 0  f  x 0 , y1  f  x 0 , y n 1  f  x0 , y n   1 
  2
x y  f  x1 , y 0  f  x1 , y1  f  x1 , y n 1  f  x1 , y n  
 
I 1 2 2 11 m 1    
4    
f  xm 1 , y 0  f  xm 1 , y1  f  xm 1 , y n 1  f  xm 1 , y n   2
 f  x m , y 0  f  x m , y1  f  xm , y n 1  f  xm , y n   m 1  n 1 1  n 1 1
      
Simpson 1/3 kuralı için değişiklik yapılırsa;

1 
 f  x0 , y 0  f  x 0 , y1  f  x 0 , y n 1  f  x0 , y n   4
   
x y  f  x1 , y 0  f  x1 , y1  f  x1 , y n 1  f  x1 , y n   2
 
I 1 4 2 2 4 11 m 1  
 
9  
f  xm 1 , y 0  f  xm 1 , y1  f  xm 1 , y n 1  f  xm 1 , y n   2
 f  x m , y 0  f  x m , y1   
 f  xm , y n 1  f  xm , y n   m 1  n 1 4
   
1 
 n 11
Çift İntegrasyon için Örnek:

3 2
x=y=1 için I     x.y  dx dy integralini yamuk kuralı ile çözünüz.
0 0
f(x,y)=x.y olarak verilmiş f(0,3)=0.3=0
f(0,0)=0.0=0 f(0,1)=0.1=0 f(0,2)=0.2=0
x0 =0, xm =2 f(1,0)=1.0=0 f(1,1)=1.1=1 f(1,2)=1.2=2 f(1,3)=1.3=3
y0 =0, yn =3 f(2,0)=2.0=0 f(2,1)=2.1=2 f(2,2)=2.2=4 f(2,3)=2.3=6
1 
0 0 0 0  2  0 1  0  2  0  2  0 1
1.1 0 1 2 3     1 1 2 1  0 1  1 2  2  2  3 1 
I 1 2 113   2 13  
4 4
0 2 4 6  34   0 1  2  2  4  2  6 1 31
1  41
0
I  1 2 113  9   1 0  2  9  118  
1 1 36
9
4   4 4
18 31
Gerçek çözüm:
2 2 3
3 2 3
x 2
2 0  3 2 2
2y
3
I     x.y  dx dy   y dy      y dy   2y dy   9  0  9
0
0 0 0
2 0 2 2 0
2 0

Sdu Sayisal Cozumleme Slayt

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Sdu Sayisal Cozumleme Slayt

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

SAYISAL ÇÖZÜMLEME

SAYISAL YÖNTEMLER ve MATLAB UYGULAMALARI

- Sayısal Analiz ve Mühendislik Uygulamaları,

Sayısal Çözümleme (Nümerik Analiz)

ax2+bx+c=0 2. derece 2 adet kök : x1, 2 

n=3 ve n=4 formül var, kullanışsız

n≥5 formül yok

Çözüm sadece sayısal yöntemlerle bulunabilir.

gibi çok basit görünen bazı fonksiyonların integrali bilinen klasik

Bilinmeyen ve denklem sayısı çok fazla;

• Sayısal çözümleme metodu genellikle önceden çeşitli yöntemlerle tespit

Algoritma: Sayısal çözümü gerçekleştirmek için yapılan ardışık (iteratif)

İterasyon : Aynı formül kullanılarak yapılan seri işlemlerdir.

• Böylelikle sayısal çözümleme mühendislik problemlerinin çözümlenmesine

• Sayısal yöntemlerin bilgisayarlarda kullanılmasıyla bilim ve mühendislik

• Sayısal işlemlerin tarihi binlerce yıl öncesine dayanmaktadır. Fakat özellikle

• Matematik problemlerin analitik yöntemlerle istenen kesin sonucu bulması

• Sayılarla yapılan her türlü hesaplamanın sistematik metodu kısaca

• Günümüzde sayısal yöntemlerin bilgisayarlarda kullanılmasıyla birlikte

1. Sayısal yöntemlerle, analitik yollardan çözülmesi zor olan denklem veya

2. Problemler sayısal yöntemlerin bilgisayar programlanması ile hızlıca

3. Sayısal yöntemler, matematik bilgisini güçlendirir.

4. Sayısal yöntemler, yazılım bilgisini geliştirir.

Kararlılık: Bazı sayısal yöntemlerle problem çözümünde çözüme yakınsama yerine

• Problemin matematik formüllerle ifade edilmesi,

Dikkat! Adım büyüklüğü

SAYISAL YÖNTEMLERDE HATALAR

• Yöntemlerin etkili bir biçimde kullanılmasında hata kavramının anlaşılması önemlidir.

• Problemin sayısal çözümleme ve analitik yöntemle çözülmesi durumunda ikisi arasında

SAYISAL YÖNTEMLERDE HATALAR

• Sayısal yöntemlerde karşılaşılan hatalar genel olarak, YUVARLAMA, KESME ve

• Ayrıca, bilgisayarlarda sayılar sonlu sayıda bit ile gösterildiğinden yuvarlama

• π , e, 7 gibi sayılar sabit (sonlu) sayıda anlamlı basamakla yazılamaz.

• Aynı zamanda bilgisayarlar 2 tabanına göre çalıştıklarından, 10 tabanına göre

• Anlamlı basamakların ihmal edilmesinden dolayı da yuvarlatma hataları oluşur.

Aracın yaklaşık 50 km/saat hızla gittiğini

Dolayısıyla bu aletin sınırları nedeniyle

Bir sayının anlamlı basamakları güvenle

Bağıl (İzafi) Hata :

Bağıl (İzafi) Hata :

Kesme Hatası, problem çözmek için kullanılan sayısal yönteme veya

Kesme Hataları ve Taylor Serisi

Taylor Serisi Gösterimi (Önemli)

Kesme Hataları ve Taylor Serisi

Kesme Hataları ve Taylor Serisi

Kesme Hataları ve Taylor Serisi

TOPLAM HATA VE YAKINSAMA KONTROLÜ

• Genel olarak yuvarlatma hataları hane sayısının sonlu olmasından ve işlem

• Ancak adım aralığının (h) küçülmesi işlem sayısını artırmış olacaktır.

• O halde kesme hatalarının küçülmesini sağlayan nedenlerin yuvarlatma

TOPLAM HATA VE YAKINSAMA KONTROLÜ

TOPLAM HATA VE YAKINSAMA KONTROLÜ

TOPLAM HATA VE YAKINSAMA KONTROLÜ

TOPLAM HATA VE YAKINSAMA KONTROLÜ

TOPLAM HATA VE YAKINSAMA KONTROLÜ

TOPLAM HATA VE YAKINSAMA KONTROLÜ

Lineer Olmayan Denklemlerin

Lineer Olmayan Denklem

Yarıya Bölme Yöntemi

[a,b] aralığında f(x)=0 sağlayan en az bir x vardır.

2) ya .yb < 0 ise [a,b] aralığında bir kök vardır.

3) xm , fonksiyonda yazılıp ym= f(xm) hesaplanır. Eğer,

a) | ym | T1 veya | a – b | T2 ise aranan kök xm dir.

b) ya .ym < 0 ise kök [a, xm] aralığındadır.