Frank Lloyd Wright - prekursor architektury

organicznej

Frank Lloyd Wright - prekursor architektury organicznej

 Frank Lloyd Wright - prekursor architektury organicznej

Ważne daty
1867‐1959 – lata życia Frank Lloyda Wrighta

1888‐1893 – odbycie praktyki w pracowniach Louisa Sullivana i Dankmara Adlera

1894 – jedna z pierwszych realizacji domu preriowego William H. Winslow House

wybudowanego w River Forest, w Illinois

ok. 1893‐1909 – projekty tzw. domów preriowych

1915 – budowa Imperial Hotel w Tokio

1936‐1937 – realizacja Domu nad wodospadem w Bear Run w Pensylwanii

1948 – projekt Morris Shop w San Francisco

1954– projekt synagogi Beth‐Szolom w Elkins Park

1956‐1959 – przebudowa Muzeum Guggenheima w Nowym Jorku

Scenariusz lekcji dla nauczyciela.

Źródło: online-skills, licencja: CC0.

II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych.
Uczeń:

1. wymienia i rozpoznaje najbardziej znane dzieła sztuki różnych epok, stylów oraz kierunków
sztuk plastycznych;

13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech
formalnych:

a) w architekturze: planu, układu przestrzennego, opisu fasady i elewacji, wnętrza,

4. zna plany i układy przestrzenne najbardziej znanych dzieł architektury oraz dzieł
charakterystycznych dla danego stylu i kręgu kulturowego;

III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk

plastycznych. Uczeń:

1. wymienia najistotniejszych twórców dla danego stylu lub kierunku w sztuce;

3. sytuuje twórczość artystów powszechnie uznawanych za najwybitniejszych w czasie,

w którym tworzyli (z dokładnością do jednego wieku, a w przypadku twórców sztuki
nowoczesnej i współczesnej – z dokładnością do połowy wieku) oraz we właściwym
środowisku artystycznym;

4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków

formalnych;

IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami

sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:

1. definiuje terminy związane z opisem formy i struktury dzieła architektonicznego, w tym

określenia dotyczące typów i elementów planów budowli, elementów konstrukcyjnych
i dekoracyjnych (dekoracji fasady i wnętrza) oraz układu przestrzennego;

5. analizując i opisując dzieła architektoniczne, właściwie stosuje terminy i pojęcia dotyczące

struktury architektury.

Nauczysz się
 charakteryzować cechy architektury organicznej;

określać założenia architektoniczne Franka Lloyda Wrighta;

rozpoznawać najważniejsze budowle Franka Lloyda Wrighta;

omawiać wybrane dzieła architekta.

Frank Lloyd Wright – cechy stylu architekta

Frank Lloyd Wright (właśc. Frank Lincoln Wright) – amerykański architekt, który w latach
1888‐1893 kształcił się pod kierunkiem L. Sullivana i Dankmara Adlera w Chicago. W tym
czasie oddziaływała na niego także tzw. Szkoła chicagowska. W 1893 roku Wright zakłada
własne biuro projektowe i rozpoczyna działalność jako architekt. Zainspirowany pracami
Sullivana i wyznaczoną przez niego zasadą funkcjonalizmu, wypracował własny styl,
w którym budynek stanowi harmonijną całość z otoczeniem. Preferował naturalne
materiały takie jak kamień, drewno, jednak stosował także beton. Operował swobodnie
materiałem, czerpał natchnienie z natury. Chętnie projektował duże przestrzenie
wypełnione oknami, światłem, powiązane z krajobrazem. Uznaje się go prekursorem
architektury organicznej, czyli wkomponowanej i zespolonej z naturą. Jego budowle
charakteryzowała z jednej strony prostota bryły i funkcjonalność, zaś z drugiej -
ornamentyka; architekt nie stronił też od form monumentalnych. Jego twórczość
postrzegana jest jako spontaniczna i swobodna. Każdy typ budowli otrzymywał inną formę,
w zależności od swojego przeznaczenia i otoczenia, przeciwnie do
funkcjonalistyczno‐konstruktywistycznych nurtów w architekturze europejskiej lat
dwudziestych. Wright łączył różne wpływy i tradycje: z jednej strony nawiązywał do
rodzimej, amerykańskiej tradycji budowlanej z XIX w., a z drugiej – czerpał z kultur
lokalnych, jak i narodowej tradycji japońskiej.

Architektura organiczna rozwijała się od końca XIX w. do lat 50‐60. XX w. Można wyróżnić
dwie tendencje: idącą w kierunku koncepcji racjonalnych i geometrycznych oraz drugą,
dążącą do rozwiązań irracjonalnych i organicznych. Oba sposoby funkcjonowały
równocześnie, chociażby w budowie miast, wznoszonych czasem zgodnie z planami,
a czasem w sposób swobodny i nieograniczony, jak roślina. W swojej pracy Wright chciał
wyrazić siebie za pomocą architektury organicznie związanej z amerykańskim pejzażem
i amerykańską przyrodą. Louis Sullivan (nauczyciel Wrighta) uważał, że organiczność to coś
żywego, oznacza rozwój (w przeciwieństwie do architektury z roku ok. 1900, w której
detale nie są związane z bryłą, forma pozbawiona jest funkcji). Budynki dopasowywane były
do otaczającego krajobrazu i gruntu, wręcz „wtapiały się” w niego.

Koncepcja Wrighta oznaczała architekturę ściśle związaną z konkretnym krajobrazem,

przestrzenią, w której się żyje. Traktowano ją zawsze indywidualnie, w zależności od
położenia geograficznego, rzeźby terenu, klimatu, roślinności, właściwości lokalnych,
miejscowych materiałów budowlanych oraz osobistych potrzeb człowieka. Dążono do
zespolenia architektury z otaczającą przyrodą, zarówno poprzez stosowanie naturalnych
materiałów budowlanych (głównie kamienia i drewna), jak i projektowania zgodnej z naturą
formy, a także do stworzenia więzi człowieka z architekturą. Wnoszona architektura miała
stanowić „przedłużenie” otaczającej dom przyrody. Dążenie do organiczności w kompozycji
przestrzennej budynków wyrażało się stosowaniem otwartego planu budynków,
o skrzydłach otaczających masywne, centralnie zlokalizowane kominy.

Architektura organiczna stanowiła przeciwieństwo funkcjonującego dotąd nurtu

geometrycznego, reprezentowanego między innymi przez Gropiusa, Le Corbusiera i Miesa
van der Rohe. Należy również podkreślić, że była to zupełnie inna organiczność od tej,
którą reprezentował nurt architektury secesyjnej (głównie Gaudi). Przykładem jest jedna
z najsłynniejszych realizacji Wrighta, czyli Dom nad Wodospadem (Fallingwater) w Bear
Run, w Pensylwanii, wykonany w formie wysuniętych, silnie nadwieszonych balkonów
żelbetowych i tarasów. Ekspresja form spotęgowana została kontrastami użytych
materiałów: szkła, metalu i gładkiej betonowej płaszczyzny przeciwstawionej
chropowatości naturalnego kamienia i skały. Silny kontrast stanowi również horyzontalność
architektonicznych brył zestawiona z pionem kaskady wodospadu. Budynek
zaprojektowany w 1935 roku był próbą połączenia nowoczesnych materiałów, żelbetu
i szkła, z zasadą organicznego związania architektury z otaczającą ją przyrodą. Wright,
chociaż stosował tradycyjne materiały budowane, to jednak dążył do wykorzystania
wartości plastycznych materiałów w nowy sposób; interesował się również nowymi
materiałami i konstrukcjami. Wnętrza zostały wyposażone rozmaicie, uwzględniając
różnorodność ścian z cegły, klinkieru, tynków, okładzin z drewna.

Domy preriowe Wrighta

W latach 1893‐1909 powstały zaprojektowane przez Wrighta wolnostojące, jednorodzinne
domy preriowe. Powiązane są integralnie z otaczającym je pejzażem, dopasowując się do
niego, w szczególności do charakterystycznego krajobrazu amerykańskich równin.
Założone często na planie krzyża, litery L, lub T, o skrzydłach sięgających daleko w głąb
otaczających je równin. Punktem centralnym rzutu jest zawsze piec lub kominek – symbol
ogniska domowego. Bryły budynków stanowią kompozycję układu horyzontalnego,
podkreślonego niskim dachem z wyciągniętym okapem oraz elewacjami o dużych
przeszkleniach w układzie poziomym. W przypadku domów tańszych okna były niewielkie,
ale liczne. Zamiast tradycyjnych ścian zewnętrznych z typowymi otworami okiennymi,
w domach preriowych Wright projektował przemienne partie murów (lub drewna) i szkła
występującego również w narożnikach. Uzyskane tym sposobem efekty świetlne we
wnętrzach spotęgowane były wąskimi snopami światła wpadającymi przez długie,
szczelinowe przeszklenia rozdzielające płaszczyzny sufitów i ścian. Wnętrza
charakteryzowały się także wygodą pomieszczeń. W ich centrum znajdował się kominek,
wokół którego zorganizowana była przestrzeń domu. Poszczególne pokoje połączono
rozsuwanymi drzwiami. Do tego typu projektów należą: Thomas Gale House (Oak Park,
1892), Willitts House (Highland Park, Illinois, 1901), Heurtley House (Oak Park, 1902), Martin
House (Buffalo, N. Jork, 1904), Robie House (Chicago, 1906), Coonley House (Riverside,
Illinois, 1907), Isabel Roberts House (River Forest, Illinois, 1908).

Źródło: online-skills.

Źródło: online-skills.

Domy usonijne
Rozwiązania stosowane w domach preriowych rozwijał Wright od lat trzydziestych w serii
domów usonijnych (Usonian‐Houses), nazwanych tak od utopijnej Usonii Samuela Butlera.
Przykłady tych budynków to własny dom architekta w Taliesin (Scottville, Arizona,
odbudowany po raz trzeci w 1932 roku, dwa wcześniejsze budynki w 1914 i 1925 roku
zniszczył pożar), pierwszy dom Herberta i Katherine Jacobs z 1936 roku, czy dom Charlesa
Weltzheimera w Oberlin, Ohio z 1948 roku. Domy usonijne miały stanowić tańsze wersje
wielkich, projektowanych wcześniej willi. Z założenia niewielkie, parterowe,
o uproszczonej konstrukcji, z płaskimi dachami, bez strychu i piwnic. Podobnie jak
w domach preriowych, w centrum domu Wright projektował kominek, a przestrzeń
wewnętrzną starał się maksymalnie otworzyć. Poszczególnym funkcjom służyć miały różne
obszary domu, nie pokoje. W formie pokoi projektowane były jedynie sypialnie.

Dom Charlesa Weltzheimera, Oberlin, Ohio, 1948 r., wordpress.com, CC BY 3.0

Od budownictwa wysokościowego po konstrukcje

żelbetowe
W 1903 r. Wright wznosi gmach administracji handlowo‐przemysłowego przedsiębiorstwa
Larkin Company w Buffalo, stanowiący układ ceglanych bloków, symetrycznie
zgrupowanych wedle dwóch krzyżujących się osi. Budynek wyróżnia prostota i widoczny
umiar. Architekt wprowadził tu po raz pierwszy wiele technicznych ulepszeń, takich jak
ścianki wiszące, metalowe meble, wewnętrzna wspólna atrialna przestrzeń biurowa.
Źródło: online-skills.

Żelbetową konstrukcją zainteresował się dopiero w 1905 r. Wykorzystał ją do budowy

szkieletowego gmachu fabryki E‐Z w Chicago. Gmach fabryki E‐Z to pięciokondygnacyjny
budynek, o fasadach podzielonych ceglanymi lizenami, między którymi znajdują się okna.
Rok później żelazobeton wykorzystał Wright w konstrukcji kościoła Unitarinów w Oak Park
(1906 r.). Jego układ jest całkowicie osiowy, a obie części wiąże łącznik o charakterze
wspólnego przedsionka.

Źródło: online-skills.
W latach 1915‐1922 Wright przebywał w Japonii, gdzie na osobiste zlecenie cesarza
zbudował hotel Imperial. Żelbetowa konstrukcja hotelu okazała się odporna na wstrząsy
sejsmiczne – budynek przetrwał trzęsienie ziemi w 1923 r. Kompleks hotelowy stanowi
zespół wielu symetrycznie i horyzontalnie skomponowanych brył, z licznymi ryzalitami,
uskokami, gzymsami i okapami. Wnętrza są wieloplanowe, barwne, wykładane cegłą
i rzeźbioną lawą.

Źródło: online-skills.

Wright uznał, że idealną konstrukcją dla wieżowca jest struktura naśladująca drzewo,
z wyrastającymi z pnia gałęziami stanowiącymi wsporniki i podziałem na dwie części, gdzie
krótsza, lecz mocniejsza część podziemna, dzięki parciu ziemi utrzymuje w pionie
atakowaną przez wiatry wysmukłą część nadziemną. Dzięki tak rozumianej „organicznej”
konstrukcji, projekty wieżowców autorstwa architekta również mogą być zaliczane do
nurtu architektury organicznej.

W latach 1936‐1939 Wright zaprojektował zespół budynków administracyjnych Johnson

Wax Headquarters w Racine, Wisconsin dla firmy S.C. Johnson & Son. Budynki powstały na
potrzeby chemicznej firmy S.C. Johnson. Ich konstrukcja była żelbetowa. Na szczególną
uwagę zasługuje hala biurowa, nakryta szklanym sufitem wspartym na żelbetowych
podporach w formie grzybów o szerokich płaskich kapeluszach, oraz wieża laboratoryjna
sześciopiętrowa, na całym niemal obwodzie każdego piętra przeszklona, dzielona pasami
cegieł kryjących stropy.
Frank Lloyd Wright, Johnson Wax Headquarters, siedziba główna firmy S. C. Johnson & Son, hala biurowa, 1936-1939 r., Racine,
Wisconsin, franklloydwright.org, CC BY 3.0

Beth‐Szolom w Elkins Park to jedyna synagoga zaprojektowana prze Franka Lloyda Wrighta.
Pierwsze skojarzenie przywołuje świątynie Majów, z typowym dla piramid nachyleniem
ścian. Nachylone ściany nakryte są charakterystycznym stromym dachem
z przezroczystego włókna szklanego. W ciągu dnia wnętrze jest oświetlone naturalnym
światłem wpadającym przez półprzezroczyste ściany. Główna świątynia może pomieścić
około 1020 osób. W drugiej świątyni, znajdującej się na pierwszym piętrze synagogi, może
zmieścić się około stu wiernych. Główne sanktuarium znajduje się na drugim piętrze.
Zarówno wnętrze, jak i cała świątynia, przypominają namiot.
Frank Lloyd Wright, Beth-Szolom w Elkins Park, 1954 r., wikimedia.org, CC0 1.0

Muzeum Guggenheima w Nowym Jorku powstawało przez 17 lat (1942‐1959). Jest ostatnim
dziełem Wrighta – architekt zmarł na sześć miesięcy przed jego otwarciem. Główna bryła
budynku ukształtowana została w formie zwężającej się ku podstawie spiralnej rotundy.
Połączony z nią walec mieści pomieszczenia administracyjne. Sama rotunda, nakryta
szklana kopułą doświetlającą wnętrze, zawiera spiralny chodnik okrążający wnętrze
w sześciu zwojach. Wnętrze muzeum miało odzwierciedlać budowę muszli: według
koncepcji Wrighta goście muzeum powinni zaczynać zwiedzanie „od końca”, to znaczy
wjeżdżać windą na ostatni poziom, a następnie stopniowo schodzić po wijącej się w dół
wokół centralnej studni spirali. Ostatecznie zamiar został zrealizowany, a większość
ekspozycji jest dziś planowana od dołu do góry. Budynek stanowi połączenie różnych
kształtów: trójkątów, owali, łuków, kół i kwadratów. Znajdziemy tu owalne kolumny,
powtarzające się kształty fontann i schodów, oraz okrągłe i spiralne wzory na podłogach.

Zadania
Ćwiczenie 1

Przyporządkuj cechy stylowe do budowli domu nad wodospadem w Bear Run w Pensylwanii.

 Wewnętrzna przestrzeń podzielona na odrębne pomieszczenia.

 Materiały budowlane naturalne: kamień, drewno, cegła.

 Prosta, zwarta bryła.

 Niewielkie, wysoko umieszczone okna.

 Wewnętrzna przestrzeń otwarta.

 Wielkie przeszklenia w układzie horyzontalnym.

 Materiały budowlane: beton, stal.

 Rozczłonkowana bryła „wychodząca” w otaczającą przestrzeń.

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj budowle. Wpisz ich nazwy.

................. ................. .................

Ćwiczenie 3

Do przykładów architektury dopisz miasta, w których się znajdują.

................. ................. .................

Ćwiczenie 4

Przyporządkuj styl do powyższego zdjęcia.

 Układ asymetryczny

 Obecność gzymsów

 Układ symetryczny

 Liczne ryzality

 Kompozycja brył horyzontalna

 Wertykalna dominacja w układzie brył

  Widoczna konstrukcja żelbetowa

 Płaska elewacja bez uskoków

Ćwiczenie 5

Zaznacz budowle organiczne.

 

 
Ćwiczenie 6

Wskaż przeznaczenie obiektów.

................. .................

Ćwiczenie 7

Rozpoznaj, czyje mieszkania zamieszczone są na zdjęciach. Przyporządkuj właścicieli do

obiektu.

Dom Herberta i Katherine Jacobs, Dom Charlesa Weltzheimera

................. .................
 Polecenie 1

Wybierz dwie budowle organiczne i na ich podstawie scharakteryzuj styl. W zadaniu

wykorzystaj materiały źródłowe (internet, literatura).

Słownik pojęć
Architektura organiczna

nurt w architekturze rozwijający się od końca XIX do lat 60. XX w., zakładający iż

budownictwo powinno być kształtowane podobnie jak natura, czerpiąc z niej organiczne
formy. Stosowane w architekturze organicznej materiały, motywy i podstawowe zasady
porządkowania powtarzają się w całym budynku jako całości. Idea architektury
organicznej odnosi się nie tylko do dosłownego związku budynków z naturalnym
otoczeniem, ale także do tego, jak projekt budynku jest traktowany stanowiąc jednolity
organizm. Architektura organiczna to także projekt każdego elementu budynku: od
okien, po podłogi, po poszczególne krzesła, które mają wypełnić przestrzeń. Wszystko
odnosi się do siebie nawzajem, odzwierciedlając porządkowanie naturze.

Domy preriowe

budownictwo willowe powstające w latach 1893‐1909 r., powiązane integralnie

z otaczającym je pejzażem, dopasowując się do niego. Charakteryzują się także niskim
dachem z wyciągniętym okapem oraz dużymi przeszkleniami. W przypadku domów
tańszych okna były niewielkie, ale liczne. Otwarte wnętrze było więc wypełnione
światłem. W centrum domu na skrzyżowaniu pomieszczeń umieszczony miał być
kominek. Projekty tego typu domów powstawały przez dekadę, od ok. 1901 do 1911 r., a do
najbardziej znanych należą między innymi Robie House oraz Coonley House.

Fasada

frontowa ściana budynku, główna elewacja, różniąca się od pozostałych kompozycją

architektoniczną. W fasadzie zlokalizowane było najczęściej główne wejście.
Źródło:

encyklopedia.pwn.pl

Galeria budynków


Źródło: online-skills.

Bibliografia
Broniewski Tadeusz, Architektura ostatnich dwóch stuleci, Wrocław, Warszawa, Kraków
1967.

Copplestone Trewin, Frank Lloyd Wright. Przegląd retrospektywny, tłum. S.W. Fiszer,
Warszawa 1998.

Łysiak Waldemar, Frank Lloyd Wright, Chicago‐Warszawa 1999.

Trzeciak Przemysław, Przygody architektury XX wieku, Warszawa 1974.