FILOZOFOWIE I

WYNALAZCY OŚWIECENIA
SPIS TREŚCI

1. Filozofowie oświecenia
1. John Locke
2. Immanuel Kant
3. Jean-Jacques Rousseau
4. Wolter
2. Wynalazcy oświecenia
1. Benjamin Franklin
2. James Watt
3. John Kay
4. Bracia Montgolfier
3. Źródła
FILOZOFOWIE OŚWIECENIA
John Locke
JOHN LOCKE

• John Locke – brytyjski filozof żyjący w XVII wieku. Główny przedstawiciel nowożytnego empiryzmu oraz liberalizmu. Ekonomista,
polityk.
• Locke był prekursorem empiryzmu genetycznego, czyli teorii poznania. W jego opinii rozum człowieka kształtował się na podstawie wydarzeń i
wrażeń pochodzących ze świata zewnętrznego. Dzieci według filozofa nie rodzą się z tzw. wrodzonymi koncepcjami, za to ich umysły są jak
czysta, niezapisana kartka (z łac. Tabula rasa). Ludzkie poznanie oparte jedynie na doświadczeniach (zewnętrznych i wewnętrznych) to tzw.
empiryzm.
• Jego silny związek z polityką i filozofią polityki zaowocował stworzeniem teorii rządów republikańskich. Jej rozwinięcie doprowadziło do
powstania teorii demokracji i współcześnie znanych ustrojów państwowych. Locke był zwolennikiem trójpodziału władzy. Równocześnie był
twórcą klasycznego liberalizmu zakładającego wolność poszczególnych jednostek i ograniczającego ingerencję państwa w życie obywateli do
niezbędnego minimum.
• Przeniesienie nacisku z grupy społecznej na jednostkę było również związane z podejściem filozofa do kwestii religijnych. Według niego obszar
wiary każdego człowieka powinien należeć do strefy prywatnej i nie mieć wpływu na funkcjonowanie społeczeństwa.
• Myśli Johna Locke miały również wpływ na ekonomię i pojęcie pieniądza, jakie znane jest obecnie, gdyż stworzył on teorię wartości pieniądza.
Immanuel Kant
IMMANUEL KANT

• Immanuel Kant to niemiecki filozof epoki oświecenia, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli tej epoki. Profesor logiki i
filozofii na królewieckim Uniwersytecie Albrechta.
• Podejście i poglądy Kanta nazwane są filozofią krytyczną bądź nurtem transcendentalnym. Cechuje się ona agnostycyzmem
poznawczym (uznaniem niemożliwości całkowitego pojęcia danego zagadnienia) oraz aprioryzmem. Aprioryzm inaczej
nazywany jest racjonalizmem – taka wiedza i podejście zakłada istnienie zjawisk niezależnych od doświadczenia, jakie służy
ich poznaniu. Zakładała ona również, że podmiot jest warunkiem koniecznym do poznania przedmiotu. Jednak ograniczenia,
jakie posiada podmiot (tutaj rozum człowieka, bazujący na doświadczeniach empirycznych, zmysłowych), nie jest w stanie
pojąć niektórych stałych zjawisk, takich jak np. Bóg czy dusza takimi, jakimi faktycznie są.
• Kant w swoich przemyśleniach starał się połączyć empiryzm i racjonalizm, które do tej pory były traktowane jako
wykluczające się podejścia. Filozof przyjmował istnienie Boga, ale nie odnosił do niego istnienia i zasadności moralności.
Postępowanie zgodne z zasadami traktował jako potrzebę i obowiązek, który powinien wychodzić z wewnętrznego
przekonania każdego człowieka.
Jean-Jacques Rousseau
JEAN-JACQUES ROUSSEAU

• Genewski i francuskojęzyczny filozof, pisarz i edukator żyjący w XVIII wieku. Jego myśl i publikacje były inspiracją dla przywódców rewolucji
francuskiej.

• W swoich poglądach Rousseau wyrażał sprzeciw wobec postępu i rozwoju cywilizacji, w których upatrywał przyczyn wszelkiego zła. W jego teorii
z natury dobry człowiek – tzw. „szlachetny dzikus” jest przeciwstawiony złu niesionemu przez codzienność, wyrażającemu się m.in. w
konieczności codziennej pracy zarobkowej. Jako przedstawiciel owego szlachetnego gatunku człowieka równocześnie nie miał problemu z
wieloletnimi związkami z utrzymującymi go bogatymi kochankami.

• W 1754 r. Jan Jakub Rousseau radykalnie odwrócił się od swojego dotychczasowego środowiska i powrócił do rodzinnej Genewy. Tam powrócił do
pierwotnego wyznania – protestantyzmu. Swoimi poglądami odwracał się od myśli oświeceniowej i tym samym miał spory wpływ na młode
pokolenie mieszkańców Genewy. Traktowany jest również jako prekursor i jeden z pierwszych twórców epoki romantyzmu.

• Rousseau w powieści Emil, czyli o wychowaniu zawarł swoje poglądy na temat wychowania dzieci: ograniczenie bodźców zewnętrznych mogących
w negatywny sposób wpłynąć na ich spontaniczny rozwój. Była to tzw. koncepcja wychowania naturalnego. Rousseau podzielił również rozwój
człowieka na cztery etapy w zależności od wieku (od urodzenia do dorosłości), w których trzeba zwracać uwagę na inne kwestie wychowawcze.
Osobny rozdział został też poświęcony wychowaniu dziewcząt, w którym autor podkreślał patriarchalne poddaństwo żony mężowi, a także wagę
małżeństwa i macierzyństwa jako głównych ról, do których powinna być przygotowywana każda dziewczynka.
Wolter
WOLTER

• Własc. François-Marie Arouet – francuski filozof i pisarz z czasu oświecenia. Historyk i publicysta, jeden z
bardziej wpływowych myślicieli swojej epoki.
• Jako czołowy myśliciel epoki oświecenia, Wolter skłaniał się ku ideałom wolnościowym i tolerancyjnym w
kontekście światopoglądu i wierzeń. Jednak jego postać i poglądy, jakie głosił na przestrzeni lat wydają się
być czasem niespójne, co zarzucają mu historycy zwłaszcza w kontekście poparcia rozbiorów Polski (jako
postawy antywolnościowej).
• Był przeciwny założeniom religii objawionej i w jego opinii błędnym przekonaniom związanym z różnymi
wierzeniami. Miał także zdecydowane antyklerykalne nastawienie zwłaszcza w stosunku do Kościoła
Katolickiego, mającego wówczas bardzo silną pozycję we Francji. Uważał, że wolność religijna i
wyznaniowa, a także racjonalizm wolny od przesądów i fanatyzmu jest niezbędnym elementem nowoczesnych
społeczeństw.
WYNALAZCY OŚWIECENIA
Benjamin Franklin
BENJAMIN FRANKLIN

• Polityk, drukarz i naukowiec. Jeden z ojców – założycieli Stanów Zjednoczonych i współtwórca konstytucji tego kraju.
• Jako badacz-samouk podchodził do nauki w bardzo praktyczny sposób. Szczególnie zainteresowała go fizyka i zjawisko
elektryczności. Benjamin Franklin jako pierwszy opisał zjawisko dwubiegunowości ładunków elektrycznych i ich
wzajemnych oddziaływań (przyciąganie przeciwnych i wzajemne odpychanie jednakowych). Zauważył również, że
elektryczność jest niczym innym jak przepływem ładunków po przewodniku, a z tym zjawiskiem związana jest zasada
zachowania ładunku. W 1752 r. wynalazł piorunochron, a fakt naładowania chmur burzowych ładunkiem elektrycznym
udowodnił licznymi eksperymentami z latawcem na metalowej lince i doczepionym do niego kluczem.
• Elektryczność i piorunochron nie były jedynymi obszarami zainteresowań Benjamina. Wynalazł m.in. kuchenkę o mniejszym
niż dotychczasowe zapotrzebowaniu na węgiel, szklaną harmonijkę, okulary dwuogniskowe (ze szkłami pozwalającymi
patrzeć zarówno na bliskie jak i oddalone przedmioty). Liczne podróże morskie między Ameryką Płn. a Europą
zainspirowały go do badania przyczyny różnicy w czasie podróży między dwoma kierunkami. Zaczął mierzyć temperaturę
wody i po dalszych obserwacjach opisał Prąd Zatokowy (Golfsztrom).
Ryciny elementów instalacji odgromowych z końca XVIII
wieku
James Watt
JAMES WATT

• Szkocki wynalazca i inżynier. Autor ulepszeń, które doprowadziły do ulepszenia maszyny parowej – kluczowego wynalazku
XIX wieku.
• Watt pracował nad stworzeniem silnika, dzięki któremu możliwe będzie wykorzystanie energii pary wodnej. Udoskonalenie
silnika parowego było dziełem jego życia, które w ogromnym stopniu wpłynęło na późniejszą rewolucję przemysłową.
• James Watt wymyślił koncepcję silnika sprzężonego, który potrafił łączyć pracę kilku silników jednocześnie. Wynalazek został
opatentowany w 1781 i 1782 roku. Watt zdawał sobie sprawę z niebezpieczeństwa wybuchu silników, które napędzane były
parą pod wysokim ciśnieniem. Dlatego też ograniczył użycie pary – silniki używały pary o ciśnieniu, które było zbliżone do
ciśnienia atmosferycznego. Określenie "koń mechaniczny" został wymyślony właśnie przez Jamesa Watta, która określała moc
silników. Nazwa jest do dzisiaj stosowana w motoryzacji. Na jego cześć również nazwano od jego nazwiska jednostkę mocy.
• Oprócz ulepszenia silnika parowego, James Watt położył podwaliny pod maszynę kopiującą tekst, obrazy itp. W 1779 roku
rozpoczął opracowanie procesu, dzięki któremu byłoby możliwe skopiowanie kartki z tekstem. Wynalazek opatentował rok
później i stale doskonalił, gdyż urządzenie wymagało sporego wkładu w rozwój.
John Kay
JOHN KAY

• Angielski sukiennik i wynalazca.

• Około roku 1730 uzyskał patent na skręcarkę do wytwarzania niedoprzędu z wełny czesankowej. Był to
spory postęp - do tej pory wszystkie czynności wykonywano ręcznie.
• Trzy lata później, udoskonalił ręczne krosna tkackie poprzez wynalezienie czółenka szybkobieżnego (tzw.
latającego czółenka tkackiego), które nie dosyć, że podwoiło wydajność pracy tkaczy, to jeszcze
umożliwiło tkanie znacznie szerszych tkanin niż dotychczas. Do tej pory tkacz sam musiał to czółenko
przekładać ręką i dlatego mógł wykonywać jedynie taką tkaninę, która szerokością nie mogła przekraczać
rozpiętości jego ramion. Udoskonalenie polegało na mechanicznym wprowadzaniu wątku do przesmyku.
Przerzut czółenka, zawierającego nawinięty zapas przędzy wątkowej, z jednej strony na drugą, odbywał
się po drewnianej bieżni (zwanej ladą pośpieszną) przy pomocy układu dźwigniowo-cięgnowego,
napędzanego ręką tkacza. Urządzenie pozwalało na wyeliminowanie jednego robotnika przy przerzucaniu
czółenka i znacznie przyspieszyło proces tkania.
• Wynalazek ten znalazł powszechne zastosowanie w okręgu tkackim Lancashire dopiero około roku 1760 -
zapoczątkowało to rewolucję przemysłową w Anglii
Jacques Étienne Joseph Michel
Montgolfier Montgolfier
BRACIA MONTGOLFIER

• Montgolfier bracia Joseph Michel i Jacques-Étienne - francuscy budowniczowie balonu

wypełnionego gorącym powietrzem, który jako pierwszy został wykorzystany do
udanego lotu załogowego; na co dzień zajmowali się papiernictwem i ich
eksperymentalne balony zbudowane były z papieru i płótna, a powietrze było w nich
podgrzewane przez spalanie drewna; pierwszy balon wypełniony gorącym powietrzem
wypuścili 5 VI 1783 r.; 13 IX 1783 zademonstrowali przed królem Ludwikiem XVI w
Wersalu lot balonu z kaczką, kogutem i baranem na pokładzie, a 19 I 1785 r. w Lyonie
Joseph Michel wzniósł się w powietrze wraz z 6 pasażerami.
Balon na ogrzane powietrze braci Montgolfier
ŹRÓDŁA

• Podręcznik Historia. Klasa 1. Część 2. Zakres podstawowy.

• https://zyciorysy.pl/biografia/john-locke/
• http://t0.gstatic.com/licensed-image?q=tbn:ANd9GcTGYdTaV4YZIYfpN0WFfsZLqZjipM2LxaKjwDKOga4ppBvF-vME-XUl7JepUrA_
• https://zyciorysy.pl/biografia/immanuel-kant/
• http://t2.gstatic.com/licensed-image?q=tbn:ANd9GcQRG3dwbX2sZaqAkHaM_uHXgTWnGEcMe9iVIK6rXKYSvMc3DkJdOLianddwLZtI
• https://zyciorysy.pl/biografia/jean-jacques-rousseau/
• http://t2.gstatic.com/licensed-image?q=tbn:ANd9GcR5oypYFldpt0fI45L5t0NslkrMRRbUvvXh9g7GZ42ZfV4VBJkTydRzwnCUvzzB
• https://zyciorysy.pl/biografia/wolter/
• http://t2.gstatic.com/licensed-image?q=tbn:ANd9GcT1a1TbE4BlleGgfMHb0RPrXlT-MxVbeM8he5-zrMSJlfua0nYiWHXGcUd_bHNm
• https://zyciorysy.pl/biografia/benjamin-franklin/
• https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cc/BenFranklinDuplessis.jpg/640px-BenFranklinDuplessis.jpg
• https://www.emaze.com/@AOLQQWFWI
• https://wynalazki.andrej.edu.pl/index.php/wynalazcy/50-k/889-kay
• https://www.saburchill.com/history/chapters/IR/images/101116002.jpg
• https://www.e-historia.com.pl/69-galeria-postaci-historycznych/2686-montgolfier-joseph-michel-i-jacques-etienne
• https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/15/Jacques-%C3%89tienne_Montgolfier.jpg/170px-Jacques-%C3%89tienne_Montgolfier.jpg
• https://paintingandframe.com/art-imgs/others/joseph-michel_montgolfier-26015.jpg