1.

Kultura - całokształt duchowego i materialnego dorobku społeczeństwa (ludzkości) na

przestrzeni dziejów, gromadzony, utrwalany, wzbogacany i przekazywany z pokolenia na
pokolenie (pamiętać o aspektach: kultura ludowa-dorobek środowisk lokalnych; kultura
masowa-charakterystyczna dla szerokich warstw społecznych; kultura wyższa-
charakterystyczna dla elit)

2. Oświecenie- nurt kulturalny oraz okres w historii Europy przypadający na koniec XVII wieku
do początku XIX wieku. Szerzył deizm (nurt religijno-filozoficzny, który zakładał, że racjonalnie
można uzasadnić istnienie jedynie Boga bezosobowego), indyferentyzm religijny (obojętna
postawa wobec istotnych spraw społecznych, politycznych, moralnych, religijnych i językowych),
naturalizm (pogląd filozofii według, którego istnieje wyłącznie rzeczywistość materialna
czasoprzestrzenna bez zewnętrznej racji istnienia) i krytykę Kościoła.
3.Idee oświecenia
-racjonalizm-kierunek filozoficzny i światopoglądowy, który charakteryzuje się rozumnym i
logicznym podejściem do świata. Za twórcę uznaje się Rene Descartes-Kartezjusza
-wolność-problem filozoficzny, który zakłada brak przymusu, możliwość działania zgodnie z
własną wolą
-równość-stan rzeczy, w którym wszyscy ludzie w danym społeczeństwie mają taki sam status
pod możliwie wszystkimi względami, w tym pod względem praw obywatelskich, wolności słowa,
praw własności i równego dostępu do niektórych dóbr społecznych i usług socjalnych

4.Bardzo wazną rolę i wpływ na rozwój kultury miał sam Stanisław August Poniatowski,
ponieważ
-zalozył czasopismo pt.,,Monitor" w 1765 roku- tygodnik i konkurent ,,Gazety Warszawskiej"
powstały z inspiracji Stanisława Augusta
-w tym samym roku równiez powstał w Warszawie teatr narodowy
-zorganizował, równiez obiady czwartkowe w 1770 roku
-wprowadził reformy w szkolnictwie w 1773roku-komisja powołana przez sejm dka objęcia
nadzoru nad szkołami jezuickimi nadzorowała prace Towarzystwa do Ksiag Elementarnych, które
pod przewodnictwem Ignacego Potockiego i jego doradzcy ks. Grzegorza Piramowicza
opracowało programy nauczania.
-powstała, równiez ,,Gazeta Warszawska" w 1774 roku"- gdy wygasł monopol pijarów na
wydawanie gazet w języku francuskim i skasowany został zakon jezuitów , został przekształcony
jeden z dzienników jazuickich na zachowawczą własnie ,,Gazete Warszawska".

5. Rozwój publicystyki w okresie oświecenia miał istotne znaczenie dla szerzenia idei
oświeceniowych oraz kształtowania opinii publicznej w Europie. Publicystyka stała się głównym
narzędziem propagowania racjonalizmu, wolności, równości oraz reform społecznych i
politycznych.W okresie oświecenia nastąpił wyraźny wzrost liczby czasopism, gazet i broszur,
które stały się głównymi nośnikami idei oświeceniowych. Nowe technologie drukarskie umożliwiły
masową produkcję i dystrybucję publikacji, co sprawiło, że publicystyka mogła dotrzeć do coraz
szerszego kręgu czytelników.
Główne cechy rozwoju publicystyki w okresie oświecenia:
Rozbudowa prasy: Wzrost liczby gazet, czasopism i broszur, które były dostępne dla szerszej
publiczności. Dzięki temu idee oświeceniowe były szeroko komunikowane i dyskutowane.
Krytyczne podejście do instytucji: Publicystyka oświeceniowa krytycznie oceniała instytucje
społeczne, polityczne i religijne, które były oparte na tradycji i autorytecie. Autorzy publicystyki
dążyli do reformowania tych instytucji na zasadach racjonalnych i równościowych.
Promowanie edukacji i wiedzy: Publicystyka oświeceniowa zachęcała do nauki, edukacji i
rozwijania umiejętności intelektualnych. Publikacje skupiały się na popularyzacji wiedzy
naukowej, filozoficznej i historycznej.
Walka z niewiedzą i ciemnotą: Autorzy oświeceniowi używali publicystyki do zwalczania
ignorancji i przywiązania do przesądów. Dążyli do oświecenia społeczeństwa poprzez edukację i
racjonalne argumenty. Znaczenie publicystyki w okresie oświecenia polegało na jej roli w
kształtowaniu opinii publicznej i budowaniu świadomości społecznej. Publicyści oświeceniowi
mieli wpływ na sposób myślenia ludzi oraz na postawy wobec władzy i tradycji. Ich teksty
inspirowały do zmian społecznych i politycznych, przyczyniając się do rozwoju idei
demokratycznych, praw człowieka i obywatela.Dzięki publicystyce oświeceniowej społeczeństwo
miało dostęp do różnorodnych poglądów i opinii, co sprzyjało debacie intelektualnej i wyzwalało
ludzki potencjał myślowy. W rezultacie publicystyka w okresie oświecenia odegrała kluczową rolę
w formowaniu nowoczesnych społeczeństw, opartych na wartościach racjonalizmu, wolności,
równości i postępu.

6.Edukacja i nauka w okresie oświecenia

Oświecenie było okresem istotnych zmian w edukacji i nauce. W tym czasie:

Rozwój szkolnictwa: Zwiększyło się zapotrzebowanie na edukację dla różnych warstw
społecznych, prowadząc do powstania nowych szkół i reformy metod nauczania.
Reforma uniwersytetów: Uniwersytety skupiły się na naukach przyrodniczych i humanistycznych,
a nie tylko teologii.
Powstanie instytucji naukowych: Wzrosła liczba akademii nauk, które promowały badania
naukowe i rozwój wiedzy.
Rozwój badań naukowych: Oświeceniowi naukowcy kładli nacisk na eksperymenty i obserwację,
co doprowadziło do postępu technologicznego.

Te zmiany w edukacji i nauce miały wpływ na rozwój społeczeństw, zwiększenie dostępu do

wiedzy oraz przyczyniły się do postępu naukowego i technologicznego, który miał dalekosiężne
konsekwencje dla całej ludzkości.

7.Nurty filozoficzne w Polsce w okresie oświecenia: Racjonalizm i empiryzm

Racjonalizm w filozofii oświecenia to podejście, które głosiło, że rozum i zdolność myślenia

logicznego są kluczowe dla poznania prawdy i zrozumienia świata. Podkreślał on potrzebę
krytycznego podejścia do tradycji, religii i autorytetów, zachęcając ludzi do oparcia swojej wiedzy
na obserwacji i rozumowaniu racjonalnym, a nie na wierzeniach czy dogmatach. Racjonalizm
oświeceniowy miał głęboki wpływ na myśl społeczną i kulturalną, ponieważ promował idee
równości, wolności i postępu opartego na naukowym podejściu do problemów społecznych i
politycznych. Pomagał również rozwijać nauki przyrodnicze i eksperymentalne, prowadząc do
nowych odkryć i zmian w myśleniu ludzkości.

Empiryzm w filozofii oświecenia to nurt, który głosił, że wszystkie nasze poznawcze zasoby
pochodzą z doświadczenia zmysłowego. Odrzucał spekulacje i teorie na rzecz konkretnych
obserwacji i eksperymentów jako podstawy prawdziwej wiedzy. Empiryzm był ważnym nurtem w
rozwoju nauki, ponieważ kładł nacisk na obserwację i eksperymenty jako podstawowe metody
zdobywania wiedzy. Jego relacja z racjonalizmem była często kontrastowa: racjonalizm zakładał,
że rozum i intuicja są kluczowymi źródłami poznania, podczas gdy empiryzm stawiał na
doświadczenie i konkretną obserwację jako fundament. To podejście do nauki i poznania miało
głęboki wpływ na rozwój metod naukowych i postępu w dziedzinach nauk przyrodniczych i
społecznych.

8. Szkoła rycerska
W 1765 król wraz z ks. Adamem Kazimierzem Czartoryskim otworzył pierwszą w Polsce
uczelnię świecką - Szkołę Rycerską. Wychowankom oprócz nauk zaszczepiano poczucie
honoru i gotowość do podjęcia obowiązków względem ojczyzny. "Hymn do miłości ojczyzny",
którego autorem był Ignacy Krasicki, stał się hymnem tej szkoły. Absolwentami szkoły byli
między innymi: Tadeusz Kościuszko i Julian Ursyn Niemcewicz. Szkoła została zamknięta w
1794, po upadku insurekcji kościuszkowskiej.

9. Literatura
W literaturze polskiej oświecenia stanisławowskiego dominowała poezja. Jej
najwybitniejszym przedstawicielem był biskup warmiński Ignacy Krasicki.
Najważniejsze jego utwory to bajki i satyry, dzieła ośmieszają obyczajowość
konserwatywnej szlachty (Pijaństwo, Żona modna, Do króla, Świat zepsuty), które
zostały wykorzystane do promowania stronnictwa reformatorskiego. Rodzajem
poezji, który rozwijał się najsilniej była poezja okolicznościowa związana z
aktualnymi wydarzeniami sceny politycznej (patriotyczna).
Znani twórcy to także Franciszek Karpiński, Adam Naruszewicz (satyry), Stanisław
Trembecki (bajki), Franciszek Zabłocki, Franciszek Ksawery Dmochowski i Julian
Ursyn Niemcewicz i Józef Wybicki.

Z uwagi na popularyzację teatru wzrosło zapotrzebowanie na sztuki wystawiana na

scenie – komedie i dramaty.

Proza rozwijała się głównie w formie publicystyki politycznej, miała ona za zadanie
wpływać na kształt reform i odnowy państwa. Najwybitniejszym publicystą był Hugo
Kołłątaj, Stanisław Staszic oraz Franciszek Salezy Jezierski. Oprócz publicystyki
coraz większą popularnością cieszyła się powieść. Pierwsza nowożytna powieść
polska to Mikołaja Doświadczyńskiego Przypadki pióra Ignacego Krasickiego.

10. Malarstwo

Król Stanisław August Poniatowski kochał malarstwo – za jego panowania zebrano

ponad dwa tysiące obrazów. Nadwornym malarzem korony został - Marcello
Bacciarelli, któremu król nadal nawet polskie szlachectwo i herb. Na polecenie króla
włoski malarz tworzył dzieła ukazujące sceny historyczne, zasłynął jednak jako
mistrz portretów – bohaterami jego dział była cała rodzina królewska i polska
arystokracja. Dzięki niemu zawdzięczamy słynny poczet królów polskich.

Bernardo Bellotto zwany Canalettem, zyskał miano malarza Warszawy - a jego

dzieła odzwierciedlające stolicę naszego kraju, stały się wzorcami dla architektów
odbudowujących Warszawę po II wojnie światowej.

11. Muzyka
Forma muzyczna polskiego oświecenia była operą - za pierwszą polską operę
traktuję się „Nędzę uszczęśliwioną” z 1778 r. W tym czasie powstały także
codzienne spektakle m.in. „Cud mniemany”, czyli „Krakowiacy i Górale z 1794r.,
który twórcą był Wojciech Bogusławski.

Największe zasługi dla polskiej kultury muzycznej położyli dwaj działający

równocześnie w Warszawie kompozytorzy, dyrygenci i organizatorzy życia
muzycznego: Józef Elsner (1769-1854) oraz Karol Kurpiński (1785-1857). Józef
Elsner przez 25 lat kierował Operą w Teatrze Narodowym. Był nauczycielem
Ignacego Feliksa Dobrzyńskiego oraz Fryderyka Chopina, który dedykował mu
swoją Sonatę c-moll op. 4 na fortepian. Skomponował między innymi: opery Leszek
Biały i Król Łokietek, oratorium pasyjne Męka Pana Naszego Jezusa Chrystusa, 8
symfonii, polonezy, walce, marsze, niedawno odkrytą Mszę B-dur oraz F-dur,
Nieszpory do NMP i inne.

Karol Kurpiński w 1800 r. otrzymał stanowisko w Warszawie dyrektora orkiestry

opery. Jednocześnie rozpoczął działalność kompozytorską, wystawiając w 1811 r.
operetkę „Dwie chatki". W 1812 r. wystawił wielką operę „Pałac Lucypera" do słów
Żółkowskiego. Stworzył jeszcze opery m.in.: „Jadwiga" (1813), „Zamek na
Czorsztynie" (1819),

12.teatr
W okresie oświecenia, w wyniku reformy Stanisława Konarskiego u pijarów, następnie u jezuitów,
weszły na sceny tragedie i komedie francuskie wystawiane w oryginałach i polskich przeróbkach,
jak i polskie utwory propagujące reformy polityczne np Tragedia Epaminondy Konarskiego czy
naprawy obyczajów znane jako komedie konwiktowe Bohomolca

W dobie wczesnego oświecenia zauważalny był stopniowy zanik staropolskiego dramatu na

dworach jak i poza nimi jednakże za czasów panowania Augusta III nastąpiło ożywienie w życiu
kulturalnym co oznacza że również w życiu teatralnym. W teatrze władcy górowały sztuki grane
w obcych językach, wystawiane przez włoskie trupy aktorskie (August III nie lubił teatru
francuskiego). Najczęściej wystawiane były sztuki operowe, baletowe, komedie dell’arte i
dramaty misteryjne.

teatry magnackie - rozwój dzięki zainteresowaniom magnatów z możliwościami finansowymi. W

czasach saskich funkcjonowało 10 takich teatrów. Na początku duża popularnością cieszyły się
tragedie m.in. Rzym Wybawiony, niedługo jednak przestały się cieszyć takim zapałem ze strony
widzów.. Zaczęto wystawiać utwory religijne podobne do dawnych misteriów.

Teatr szkolny - najstarszą sceną szkolną jest scena jezuicka. Początkowo formy wystawiane w
nim są ubogie pod względem konstrukcji dramatycznej. Istotne są w nich dydaktyka, przesłanie
moralne. Wystawiano tam dramaty pseudo historyczne i biblijne, tragedie martyrologiczne, formy
podobne do opery. Z czasem reformowany teatr zaczął składać się ku utworom świeckim

Najwybitniejsi twórcy to:

Franciszek Boholec który napisał ‘Małżeństwo z Kalendarza’

Wojciech Bogusławski znany z wielu sztuk np, ‘Krakowiacy i Górale’ znane również jako ‘Cud
Mniemany’
Franciszek Zabłocki autor sztuki ‘Fircyk w Zalotach’

Franciszek Kniaźnin znany głównie z utworu ‘Matka Spartanka’

13. Moda i obyczaje w okresie oświecenia Moda męska: Przyśpieszone unowocześnianie

Rzeczpospolitej w okresie oświecenia spowodowało nagły wzrost popularności ubioru
zagranicznego, który wcześniej traktowany był dość podejrzliwie. Strój narodowy nie
wyszedł jednak z użycia – nosili go ci, których nie było stać na pogoń za modą (uboższa
szlachta, mieszczanie z mniejszych miast). Moda damska: Moda kobieca w Polsce nadążała
za najnowszymi trendami zachodnimi, dlatego w ubiorach damskich w okresie Oświecenia
nie nastąpiła jakaś zasadnicza zmiana. Zamożne kobiety szybko przyswajały sobie kolejne
mody francuskie lub angielskie. Od połowy XVIII wieku ubiór chłopski w różnych regionach
kraju zaczął się coraz bardziej różnić. Powoli tworzyły się stroje ludowe takie, jakie dziś
używają zespoły folklorystyczne. Były one jednak używane jako odzież odświętna, a
codzienne ubranie było proste i wykonywane własnymi rękoma. Obyczaje na dworze:
urządzano bankiety, bale, polowania. Moda francuska miała duży wpływ na europejskie
dwory, w tym także na polski. Tradycje ludowe: Obchodzono tradycje ludowe, święta religijne
oraz jarmarki. (np. zielone świątki – związane z obyczajem święcenia zieleni, noc
świętojańska – związana z letnim przesileniem, dożynki – święto plonów)

14. Architektura w okresie oświecenia w Polsce Klasycyzm – styl inspirowany wzorcami

antycznymi. Był dominującym stylem okresu oświecenia. Cechy: - prosta forma - harmonia i
zrównoważona kompozycja - stosowanie kolumnad i kolumnowych portyków (czyli części
budynku z rzędem kolumn wspierających dach) - zwieńczenie w kształcie tympanonu (W
architekturze klasycznej terminem tym określano wewnętrzne trójkątne pole pomiędzy
kolumnami a dachem, gładkie lub wypełnione rzeźbą) - symetria Budowle klasycystyczne:
np. Teatr Wielki w Warszawie i Belweder w Warszawie

15. Architektura w okresie oświecenia w Polsce Styl stanisławowski – polska odmiana

klasycyzmu. Jej mecenatem był król Stanisław August Poniatowski (stąd nazwa) Odrębność
stylu stanisławowskiego polegała na połączeniu elementów klasycznych i elementów
baroku. Cechy: - bogactwo zdobień - złocenia - intensywne kolory Dzieła stylu
stanisławowskiego to np. wnętrza Zamku Królewskiego w Warszawie i Pałac Łazienkowy Był
tez styl rokoko, ale nie był on tak bardzo popularny w Polsce jak dwa poprzednie. Cechował
się delikatnością formy i bogatą ornamentyką

16.Wojciech Bogusławski

ojciec polskiego teatru i opery, urodzony na północ od Poznania, obecnie znane miejsce jako
gmina suchy las, w glinnie które już nie istnieje. Wywodził się ze szlachty średniej (ur.1757,
zm.1829) klasycyzm, w dzieciństwie mówiono na niego ‘woś’
był dopuszczony do rozważań na temat konstytucji 3 maja
uczył się w szkołach nowogrodzkich
debiutował jako aktor w 76 roku a jako autor dwa lata później w 78
W latach 83-85, 90-94,1799-1814 był dyrektorem Teatru Narodowego
W 1783 uzyskał przywilej na teatr Polski w Poznaniu który sprzedał z racji bankructwa tego też
teatru
Na wezwanie Stanisława Augusta Poniatowskiego powrócił do teatru w Warszawie w roku 1790
1 marca 1794 wystawił Krakowiaków i Górali. Nazwa została zmieniona później w języku
potocznym na Cud Mniemany z racji sarkastycznego spojrzenia magnatów na tematykę opery.
Jest to również sztuka uważana za pierwszą polską operę.
Jedne z jego dzieł to:
Nędza Uszczęśliwiona
Dla Miłości Zmyślone Małżeństwo
Uczciwy Winowajca
Zaffira Czyli Niewolnica Stateczna
Axur Król Ormus
Dama Biała

17.Najważniejsze postacie oświecenia w Polsce:

Jedną z najważniejszych postaci oświecenia w Polsce był Franciszek Bohomolec.

Franciszek Bohomolec był polskim dramatopisarzem, pedagogiem i tłumaczem, urodzonym
w styczniu 1720 roku w Lublinie. Pochodził z rodziny szlacheckiej. Studiował na
Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie zetknął się z humanistycznymi ideami. Później podjął
pracę nauczyciela w różnych szkołach, a także jako bibliotekarz.

Jego najważniejszym wkładem w literaturę są sztuki teatralne, w których starał się

propagować wartości patriotyczne i moralne, często inspirując się twórczością francuską i
niemiecką. Wiele z jego dzieł odzwierciedlało sytuację społeczną i polityczną ówczesnej
Polski.

Bohomolec był również aktywny jako tłumacz, przekładając na język polski dzieła literatury
europejskiej. Jego praca wpłynęła na rozwój polskiej kultury i literatury w XVIII wieku.

Zmarł w 1784 roku w Warszawie, pozostawiając po sobie dorobek literacki, który nadal jest
doceniany przez badaczy i miłośników literatury.

18. Najważniejsze postacie oświecenia:

Franciszek Salezy Jezierski to polski poeta i dramaturg, urodzony w 1740 roku w Dobrzyniu
nad Wisłą. Jego twórczość charakteryzuje się romantycznym tonem i tematyką patriotyczną.
Jezierski był aktywnym uczestnikiem życia kulturalnego swojej epoki, angażując się w
działalność teatralną i literacką. Warto wspomnieć że przyjął również święcenia kapłańskie.
Wykształcenie uzupełniał we Włoszech i po powrocie do Polski objął stanowisko kanonika
kaliskiego i cenzora książek archidiecezji gnieźnieńskiej. Dodatkowo przez krótki czas
pracował w pracowni historycznej Naruszewicza a potem został współpracownikiem Komisji
Edukacji Narodowej.

Jego najbardziej znane dzieła to poematy, wiersze oraz dramaty teatralne, w których często
podejmował tematykę polityczną i społeczną. Był także związany z ruchem wolnomularskim.

Jezierski zmarł 14 lutego 1791roku w Warszawie.

19.Kultura oświecenia jako źródło inspiracji:

Oświecenie w Europie Zachodniej, to okres intelektualnego przełomu w XVII i XVIII wieku.
Rozwój nauki, kultury i idei filozoficznych podważył dogmaty religijne i absolutystyczne
systemy rządów. Idee oświeceniowe promowały racjonalizm, wolność jednostki i postęp
społeczny.

W Polsce, Oświecenie dotarło głównie za pośrednictwem elity intelektualnej i tłumaczeń

dzieł zagranicznych. Pomimo oporu ze strony szlachty i kościoła, idee oświeceniowe
przyczyniły się do rozwoju edukacji, rozbudowy bibliotek i budowania świadomości
obywatelskiej.

Mimo że Oświecenie nie przyniosło radykalnych zmian politycznych w Polsce, jego wpływ
można dostrzec w dążeniu do reform społecznych i rosnącej krytyce feudalnych struktur
społecznych. Idee oświeceniowe promowały wartości racjonalizmu, tolerancji i krytycznego
myślenia, przyczyniając się do budowy fundamentów edukacji dla wszystkich warstw
społeczeństwa.

20. wpływ oświecenia

edukacja
oświecenie polskie nie było kopiowaniem zachodnich wzorców myślenia, ale efektem
dostosowania nowych prądów do szczególnych uwarunkowań w Polsce
Collegium Nobilium to szkoła która została założona w 1740 przez Stanisława Konarskiego,
przeznaczona dla szlachty, miała charakter elitarny. Konarski wprowadził nowoczesne
metody nauczania, które nie polegały na mechanicznym zapamiętywaniu lecz na
rozumieniu. Starał się dawać wszechstronną wiedzę (j. obce, historia, prawo, geografia,
wychowanie fizyczne np taniec) jak i kształtować obywatelską postawę.
W 1765 powstała Szkoła Rycerska założona przez Stanisława Augusta. Miała ona szkolić
wojskowych lecz nie tylko w sferze militarnej, a również uczyć języków obcych prawa i…
niespodzianka, tańca.
Polityka
Oświecenie spowodowało, że władze polskie zaczęły gorączkowo reformować kraj i
nieudolnie jak i za późno ratować go przed upadkiem. Stanisław August od początku swych
rządów starał się zmienić Rzeczpospolitą. Niestety napotkał opór ze strony szlachty i Rosji.
Król zaczął zmiany od reform w edukacji i szkolnictwie z nadzieją, że bardziej wyedukowani
poddani zauważą wady i słabości państwa. Sejm Wielki/Czteroletni wprowadził wiele
ważnych dla kraju zmian, jednymi z nich było wprowadzenie stałych podatków, powiększenie
armii do 100 tysięcy co niestety się nie udało. Najważniejszym osiągnięciem ów sejmu bylo
jednak uchwalenie konstytucji 3 maja.
Społeczeństwo
Podstawowa idea oświecenia to WOLNOŚĆ, a inne hasła typu rozum, prawo czy natura to
pochodne tego pierwszego Idee oświeceniowe miały wpływ na społeczeństwo zaczynając
od zmiany światopoglądu kończąc na poprawieniu jakości życia. Liberalizm był
charakterystycznym sposobem myślenia. Łączył się on z dążeniem do zaspokojenia
własnych potrzeb w taki sposób aby przynosiły korzyści ogółu. Z takich poglądów możemy
wyciągnąć np. równość i wolność jednostki czy trójpodział władzy.

21. 1. **Kultura**:
- Skupia całość dorobku społeczeństwa, podzielona na kulturę ludową, masową i wyższą.
2. **Oświecenie**:
- Okres kulturowy i filozoficzny XVII-XIX w. w Europie.
- Promowanie racjonalizmu, wolności, równości oraz krytyki kościoła.

3. **Ideologie oświecenia**:
- Racjonalizm, wolność i równość jako fundamenty postępu społecznego.

4. **Rola Stanisława Augusta Poniatowskiego**:

- Założenie czasopisma "Monitor" i Teatru Narodowego.
- Organizacja obiadów czwartkowych i reformy szkolnictwa.

5. **Rozwój publicystyki**:
- Narzędzie szerzenia idei oświeceniowych i budowania opinii publicznej.

6. **Edukacja i nauka**:
- Rozwój szkolnictwa, reforma uniwersytetów, instytucji naukowych i badań.

7. **Nurty filozoficzne**:
- Racjonalizm i empiryzm jako kluczowe podejścia w myśli oświeceniowej.

8. **Szkoła rycerska**:
- Pierwsza uczelnia świecka w Polsce, promująca patriotyzm i honor.

9. **Literatura**:
- Dominacja poezji, rozwój dramatu i publicystyki politycznej.

10. **Malarstwo**:
- Wpływ króla Stanisława Augusta Poniatowskiego i mistrzów malarstwa.

11. **Muzyka**:
- Opera jako dominująca forma muzyczna, rola Elsnera i Kurpińskiego.

12. **Teatr**:
- Rola Wojciecha Bogusławskiego i tworzenie polskiej opery.

13. **Moda i obyczaje**:

- Trendy modowe, obyczaje dworskie i tradycje ludowe.

14. **Architektura**:
- Klasycyzm i styl stanisławowski jako główne nurty architektoniczne.

15. **Wojciech Bogusławski**:

- Ojciec polskiego teatru i opery, jego wkład w rozwój kultury teatralnej.

16. **Najważniejsze postacie oświecenia**:

- Franciszek Bohomolec i Franciszek Salezy Jezierski jako kluczowi twórcy epoki.
17. **Kultura oświecenia jako źródło inspiracji**:
- Promowanie racjonalizmu, wolności i postępu społecznego.

18. **Wpływ oświecenia**:

- Wzrost edukacji, rozwój świadomości obywatelskiej i krytycznego myślenia.