maturalne karty pracy biologia na czasie 2 chomikuj

( maturalne_karty_pracy_biologia_na_czasie_2_chomikuj.pdf )

http://www5.extrafiles.be/hplik/maturalne_karty_pracy_biologia_na_czasie_2_chomikuj#

Podobne: maturalne karty pracy biologia na czasie 2 chomikuj, maturalne karty pracy biologia na czasie 3 chomikuj, maturalne karty pracy biologia na czasie pdf chomikuj,

maturalne karty pracy biologia na czasie 2 pdf chomikuj, maturalne karty pracy biologia na czasie 2 pdf, maturalne karty pracy biologia na czasie 2 odpowiedzi,

maturalne karty pracy biologia na czasie 2 klucz, maturalne karty pracy biologia na czasie 1 pdf, maturalne karty pracy biologia na czasie 1 odpowiedzi,
 Opracowane pytania dzieki mature ustna (XVIII LO, Wroclaw, 2002) - Oswiecenie

OSWIECENIE

Poprzednia epoka wywodzila swa kategorie od klejnotu, ich nastepcy wzieli kategorie od slonca w pokoju. I takowa byla milosc madrosci nowej epoki:
oswiecenia, intelektu, samoswiadomosci myslicieli, ktorzy zarzucali ciemnote, zacofanie i „zepsucie sztuki― poprzednikom. Nazywano wiek
oswiecenia takze „wiekiem rozumu jak i rowniez wiekiem filozofow―. Termin „oswiecenie― powstal w Niemczech. Nowe idealy jak i rowniez
zalozenia przynosily optymizm jak i rowniez wiare w sens zycia na ziemi, odsunely ponure mysli „posmiertne―, gloszac, iz pomimo ze smierc
okazuje sie byc faktem, to przebywanie na ziemi tez winien byc racjonalne i pozyteczne.

Oswiecenie na starym kontynencie trwalo od czasu konca XVII wieku do poczatkow romantyzmu – czyli do stulecia XIX. W naszym kraju wyroznia sie
trzy fazy:
- faza wczesna – 40. okres XVIII w. – do r. 1764– koniec czasow saskich
- faza dojrzala 1764–1795 (czasy stanislawowskie – lata panowania krola Stanislawa Poniatowskiego)
- faza schylkowa – 1795–1822 (czasy postanislawowskie – do wydania „Ballad i romansow― A. Mickiewicza).

1. Milosc madrosci, glowne kierunki i koncepcje epoki.

W kregu filozofii epoki. Wolter, Diderot, Rousseau – najwazniejsi mysliciele.

Slowo kluczowe „filozofia oswieceniowa― wywoluje skojarzenie: Wolter, racjonalizm, encyklopedysci. Dokad dzialaja? We Francji. Jak glosza?
Pochwale rozumu jak i rowniez wiedzy, wolnosci i rownosci czlowieka a takze tolerancji. Wysmienicie ale do tej fundamentalnej etykietki wypada dorzucic
pare uwag. Ojcem racjonalizmu byl mysliciel stulecia XVII, Kartezjusz, ktory rzekl slynne „ Cogito tym samym sum― (mysle, wiec jestem). Jan Jakub
Rousseau okazuje sie byc tworca sentymentalizmu, i wrazenie, wrazliwosc, natomiast nie postep cywilizacji stawia na czele zalety. Mysl oswieceniowa
wiaze sie sposrod trojka encyklopedystow (i katalogow kolegami skupionymi wokol dziela), tymczasem milosc madrosci wiele zawdziecza pewnemu
Anglikowi o nazwisku John Locke. Slynny empiryzm i tabula rasa (pomysl, ze istota ludzka rodzi sie jako krysztalowa tablica, jaka zapisze dopiero
doswiadczenie zyciowe) – do niego przylegaja. Swoistej rewolucji w filozofii dokonal Immanuel Kant. Uczeni jego plan filozoficzny nazywaja przewrotem
kopernikanskim.

Immanuel Skraj

Jego teorie filozoficzne posiadaly ogromny dzialanie na postep mysli Zachodu. Kant byl naukowcem, moralista, wykladowca – podobno przenigdy nie
opuscil granic swego miasta, jak mowia nie widzial poniekad morza, jak mowia byl szalenie pedantyczny: tej dzien ulozony byl jak i rowniez zaplanowany
szczegolowo, a zdarzenia, takie jak poranna herbata, fajka, poobiedni przechadzka (zawsze o tej samej prze, zawsze ta sama jezdnia – do twierdzy
Friedriechsburgu) odbywaly sie codziennie jak i rowniez punktualnie. Przenigdy sie nie zaakceptowac ozenil.

W tak ascetycznym i surowo uporzadkowanym istnieniu bylo miejsce na istotne przemyslenia. Skraj dokonal rewolucji w filozofii, bo odwrocil bieg mysli:
dostrzegal jak i rowniez pokazal, iz to nie zaakceptowac rzeczy formuja nasze mysli – jednak nasze mysli pojmuja, klasyfikuja, nazywaja wedle swoich
materialow badawczych rzeczy powierzchownego swiata. Ziemia zmyslowy winien byc ujmowany w formy czasu jak i rowniez przestrzeni, natomiast
swiat umyslowy – w pojecia aktualne w naszym rozumie. Poza tym Skraj uwazal, iz czlowiek okazuje sie byc wolny jak i rowniez sam w sobie nosi
prawo moralne. To pan rzekl „niebo gwiezdziste nade mna, uprawnienie moralne we mnie. ―

Twierdzil „postepuj tylko wedle takiej maksymy, dzieki jakiej mozesz jednoczesnie chciec, by stala sie powszednim prawem. ― Inaczej opowiadajac
– azeby funkcjonowala takze wobec cie samego jak i rowniez bylbys sposrod tego zadowolony.

„Wszystka znajomosc pochodzi sposrod doswiadczenia. Praktyke jest wyrobem rozumu. ―
„Czyn faktycznie, jak gdyby zasada twojego postepowania miala sie dzieki twej woli dziac powszechnym prawem natury. ―

Najpowazniejsze dzielo Kanta to Krytyka czystego rozumu, natomiast o tej mysli jestesmy wstanie przeczytac:
„Filozofia Kanta, dzieki podobienstwo urodzenia Minerwy, byla dzielem poszczegolnego czlowieka. ―

John Locke

Jest tworca slynnego hasla „tabula rasa―, co oznacza „czysta tablica. ― Wazne jest, ze w mysl naszej koncepcji istota ludzka rodzi sie jako
‘czysta tablica―, niczego nie dziedziczy, nie ma wiedzy wrodzonej czy wew., i iz dopiero w czasie rozwoju, w czasie zycia tablica czlowiecza zapisuje
sie atrybutami osobowosci, formuje rozum – przez doswiadczenia i wychowanie.
„Zadna znajomosc czlowieka nie moze wyjsc oprocz jego doswiadczenia. ―

David Hume

Byl on kontynuatorem pogladow Locke’a. Sceptyk, niedowiarek i empiryk. Jako sceptyk dowodzil, iz prawd filozoficznych jest duzo i iz sa one
wzgledne, w charakterze empiryk glosil, ze „nie ma pustka w rozumie, czego nie zaakceptowac byloby przedtem w zamysle. ― Dostrzegl jako
nadrzedne zadanie filozofow badanie emocji zmyslowych, pytal jak dane fakty zaswiadczaja o kolejnych. Jako niedowiarek – uznal, ze prawdy religijne
nie zaakceptowac sa do udowodnienia, zjawiska to zaklocenia praw przyrody – z trudem wiec oszacowac je zbytnio material testowan. Pod wieloma
wzgledami wyprzedzal Hume swoja epoke (czasem nazywa sie go ‘pozytywista przed Comtem―). Byl do tego podobno bardzo lubiany, zyczliwy
wobec bliznich i absolutny osobistego splendoru. Napisal m. in. Traktat, Eseje, Testowania dotyczace intelektu ludzkiego.
We Francji wypada wyeksponowac gromade filozofow, zwana encyklopedystami, zatem, ze byli to pisarze, mysliciele, jacy tworzyli Wielka Encyklopedie
Francuska – pomnikowe dzielo oswiecenia, wyrazajace demona i atmosfere epoki. Do grona „encyklopedystow―: Woltera, Monteskiusza,
Rousseau, Diderota i d’Alemerta.

Monteskiusz

Najbardziej istotne: podwaliny swiezej mysli politycznej. Wladza dzieli sie dzieki ustawodawcza, wykonawcza, sadownicza. Poddanstwo chlopow mniema
Monteskiusz zbytnio niewolnictwo. Co wiecej wspolczesne konstytucje opieraja sie dzieki jego mysli. I, jakie mozliwosci najwazniejsze, mysliciel wierzyl
we wspolnote narodow. Glosil, iz z powodzeniem mozna byc rownoczesnie patriota jak i rowniez Europejczykiem.
„Nie pytam ktore to sa prawa, ale jacy sa sedziowie. ―
„Kto biegnie zbytnio przyjemnoscia, tenze chwyta cierpienie. ―

Wolnter

Na tle osiemnastowiecznej filozofii odznacza sie Wolter jako oddzielna, wyrazna indywidualnosc i indywidualnosc. Co glosil? Wolnomyslicielstwo jak i
rowniez tolerancje dla cudzych pogladow. Rownosc osoby wobec prawa. Krytycyzm w stosunku do uznanych instytucji, wobec Kosciola – poniekad
antyklerykalizm.

Racjonalizm: czlowiek powinien poslugiwac sie rozumem. Ziemia = swietny zegar.

„Nie zgadzam sie z toba, lecz za kazdym razem bede bronil twego prawa do gloszenia wlasnych pogladow. ―
„Jesli nie bytowalby Boga, wypada by na niego wymyslic. ―
„Optymizm to obled dowodzenia, ze calosc jest porzadnie, kiedy nam sie dzieje zle. ―

Napisal: Kandyd, Listy o Anglikach, Zadyg, Traktat o tolerancji.

Diderot

Redaktor jak i rowniez tworca encyklopedii. Co glosil? Teorie predestynacji. Oto „wszystko zostalo zaprogramowane w gorze. ― Ludzkie losy –
miliony scenariuszy – istnieja juz ulozone, tkwia w gwiazdach, natomiast ludzie odgrywaja wyznaczone role. Jest to fatalizm w osiemnastowiecznym
ujeciu (przypomnijmy sobie starozytne fatum, scigajace np. Edypa). Pomysl, iz „swiat okazuje sie byc teatrem, aktorami ludzie, ― nie nalezy jednak
do Diderota.

Zauwazmy jednak, ze okolicznosc, iz calosc jest okreslone, w mysl pogladow Diderota nie zwalnia z operowania, aktywnosci jak i rowniez myslenia.
„Kroczymy w ciemnosciach pod tym, co zapisane w gorze, jako bezrozumni w grono checiach, w radosci jak i rowniez strapieniu. ―
„Niekiedy istota ludzka okazuje wiecej geniuszu w swym bledzie, niz tuz przy odkrywaniu prawdy. ―

Niczego rownie z trudem nie przebacza sie jakiejs osobie co tej zalet. ―

Napisal: Kubus Fatalista jak i rowniez jego mezczyzna, Kuzynek mistrza Rameau, Zakonnica.

Jan Jakub Rousseau

Byl on odrebna jednostka wsrod encyklopedystow, ojcem „sentymentalizmu―, gloszacym potrzebe bliskosci czlowieka, fauny i flory i uczuc. Co
glosil? Kazdy istota ludzka jest wolny. Idealny postac istnienia to zycie zgodne z sprawami natury jak i rowniez w bliskosci natury. Obszar kulturowy
niszczy rzeczywiste dobro jednostki. Bog nie zaakceptowac wtraca sie w sprawy swiata. „Podstawa umowy spolecznej jest mienie, a ktorykolwiek badz
obywatel moze korzystac sposrod tego, co do niego wypada. ―

Umowa spoleczna – to zapatrywania na temat was.

„Ciagle natomiast sumienne wypelnianie obowiazkow wymaga nie w mniejszym stopniu wysilku anizeli czyny bohaterskie. ―

Podstawowe tendencje oswieconej epiki.

KLASYCYZM:
· Racjonalizm.
Sztuka niech nasladuje rzeczywistosc.
· Czar – wedle klasycznych wzorcow
· Zagadnienia – starozytne, filozoficzne, edukacyjne
· Ulubione gatunki – klasyczne
· Uznaja normy w literaturze i sztuce – ustalone przez Arystotelesa i Boileau.
Obowiazuje jednosc czasu, punktu, iluzji, zasada decorum, jednolitosc stylu itp.
· Istota ludzka – typ idealny: erudyta, wolnomysliciel, liberal milujacy wiedze i madrosc.
· Artysci: Wolter, Boileau, Defoe, Diderot

SENTYMENTALIZM:
· Uczuciowosc
Koniecznosc bliskosci jednostki z przyroda, poznawanie swiata za pomoca zmyslow.
 · Zagadnienia – uczucie, wrazliwosc, psychika jednostki ludzkiej
· Ulubiony gatunek – sielanka, powiesc sentymentalna
· Empiryzm jak i rowniez sensualizm istnieja metodami zaznajomienia swiata.
· Czlowiek – typ doskonaly: czlowiek drazliwy, uczuciowy, delikatny na czar przyrody
· Tworcy: Rousseau, Sterne

ROKOKO:
· Zasadnicza kategoria sztuki to czar.
· Poeta winien zapewniac swego kunsztu.
· Sztuka jest zabawa.
· Utwory rokoko istnieja ulotne, blogie, wdzieczne jak i rowniez eleganckie (precyzyjne w formie)
· Zagadnienia – uczucie jako flirt i namietnosc
· Typ – erotyk, epigramat
· Czlowiek – typ doskonaly: dworak, piewca urody jak i rowniez ulotnych uczuc, czasem libertyn
· Artysci: Beaumarchais, Choderlos de Laclos

KLASYCYZMSENTYMENTALIZMROKOKO
TworcyI. Krasicki, A. Naruszewicz, F. Bohomolec, F. ZablockiF. Karpinski, F. KniazninS. Trembecki, T. K. Wegierski
DzielaTworczosc Krasickiego, Powrot posla NiemcewiczaLaura jak i rowniez Filon Karpinskiego Poemat Powazki Trembeckiego
Wlasciwosci literaturyRacjonalizm, krytycyzm, dydaktyzm, porzadek, harmonia, zgodnosc z normaUczciwosc, tkliwosc, idealizacja przyrody,
prostolinijnosc, indywidualizmLekkosc, szyk, precyzja formy, cel: rozrywka, popis umiejetnosci niezbednych tworcy
GatunkiOda, satyra, utwor komediowy, bajka, panegirykSielanka, piesnEpigramat, anakreontyk
TematyPolityczne, dydaktyczne, obyczajoweMilosc, przyroda, miasto natomiast wiesPiekno, wrazenie

Glowne koncepcje epoki

Krytycyzm byl istota myslicieli swiezej epoki w stosunku do tradycyjnych instytucji politycznych jak i rowniez religijnych, jak na przyklad Kosciol, wladza
monarsza itp. Zostaly poddane krytyce stare idealy, w ich miejsce wstapil wzorzec nowy – mianowicie znajomosc.

Racjonalizm wywodzi sie do Kartezjusza jak i rowniez eksponuje role rozumy w dochodzeniu do prawdy jak i rowniez wiedzy. Najistotniejsza cecha jak i
rowniez sila jednostki wg naszej koncepcji okazuje sie byc rozum, natomiast przesady, uprzedzenia, zabobony jak i rowniez „pozaziemskie
ingerencje― nalezy zrezygnowac. I poprzez dzis dzien racjonalista nazywamy czlowieka, ktory to kieruje sie w zyciu mozgiem, a nie zaakceptowac np.
intuicja czy metafizyka.

Empiryzm natomiast to poglad uznajacy „doswiadczenie― (empirie) zbytnio jedyny rodzaj poznawania swiata. Nic, jakie mozliwosci nie jest
sprawdzone eksperymentalnie, nie wydaje sie byc prawda. Empiryzm stal sie tym samym zrodlem rozwoju nauk przyrodniczych jak i rowniez zachwiania
nauk religijnych, odnosnie Boga. Skutkiem tego powstaly nowatorskie poglady w kwestiach wiary np. deizm – poglad uznajacy egzystowanie Boga jak i
rowniez nakazy moralne od Boga pochodzace, jednak nie uznajacy ingerencji boskiej w sprawy swiata. Wobec tego - wg deistow – Bog okazuje sie
byc, stworzyl ziemie i w dalszym ciagu sie ta kobieta nie ciekawi. Skrajna osobowoscia, odrzucajaca zupelnie istnienie Boga i swiata pozagrobowego
okazuje sie byc zas ateizm. Warto moze wymienic nadal sensualizm – poglad, wg ktorego zrodlem wiedzy istnieja wrazenia zmyslowe (smak, won,
dotyk), one bowiem istnieja odbiciem swiat, poprzez wlasne zmysly odkrywamy rzeczywistosc. Uwaga. Nieprawda okazuje sie byc, ze mechanistyczne
oswiecenie odrzuca uroki jak i rowniez wartosci fauny i flory. „Natura― jak i rowniez naturalnosc istnieja waznym pojeciem, dowodza istnienia stalych
cech czlowieka jak i rowniez swiata. Niektorzy filozofowie postuluja powrot do natury, istnienie ludzkie w zgodzie jak i rowniez w bliskosci z przyroda. Ten
poglad stanie sie zrodlem odrebnego nurtu w epoce oswiecenia – sentymentalizmu Jana Jakuba Roussrau.

2. Swoistosc oswiecenia naszego.

NA ZACHODZIEW POLSCE
walczono o wolnosco ograniczenie naduzyc wolnosci, o jej nowatorskie rozumienie
sprawa byla rownosclikwidacja pozorow rownosci i rozszerzenie na inne, poza szlacheckim, stany
znamienne bylo staranie do ograniczenia wladzy centralnejkoniecznosc wzmocnienia potegi centralnej jako sposob jej zapobiegania szlacheckiej
anarchii
glowna dynamicznoscia spoleczna forsujaca nowe koncepcje bylo mieszczanstwou nas te sile stanowila szlachta, natomiast wsrod autorow i dzialaczy
oswiecenia przewazali duchowni
wazna kwestia byla zasada podzialu wladzy (na ustawodawcza, wykonawcza i sadownicza), szlachecki parlamentaryzm dawno w tej chwili wprowadzil
tego rodzaju podzial, ktory to teraz wymagal jednak usprawnienia i wyeliminowania razacych deformacjeowczesna RP byla zagrozona strata
niepodleglosci jak i rowniez z tej przyczyny materie polityczne wyznaczaly zasadniczy horyzont mysli krajowej: sprawa nadrzedna stawala sie walka o
naprawe RP

3. Dydaktyzm i utylitaryzm literatury oswieceniowej.

Dydaktyzm.
„I smiech niekiedy moze byc nauka,
Kiedy sie z przywar nie osob natrzasa―.

Haslem przewodnim epoki oswiecenia bylo „Uczyc – bawiac―. Tworczosc literacka oswieceniowa znalazla wiec charakter dydaktyczny. Funkcja
 dydaktyczna wyrazala sie w sposobie osmieszania wad. Pisarzem propagujacym to haslo byl Ignacy Krasicki. Bajki, satyry, poematy heroikomiczne –
osmieszanie ludzkich ulomnosci, czyli wiedza zycia wedlug idea oswiecenia. Znakomita bronia w walce z „glupota― moze byc smiech z popelnianych
bledow.

o Poemat heroikomiczny – „Monachomachia―

Krasicki osmiesza: zacofanie, prozniactwo, bezuzytecznosc spoleczna zakonow. W murach klasztornych zadomowily sie bowiem nierobstwo, nieuctwo,
gorliwa dbalosc o jedzenie, opilstwo, pociag do klotni jak i rowniez bojek, czyli wszystko jakie mozliwosci jest na przekor zakonnym regulom. Zakonnicy
zaniedbuja modlitwy, postep intelektualny, prace naukowa („ksiegi obrosniete kurzem―). Troszcza sie glownie o sprawy materialne.

Nie ma w tej okolicy ani natretnego pouczania, oraz potepienia. Wieksza ilosc wiadomosci nawet, krytyke oslania Krasicki pozorna pochwala,
wzmacniajac dzieki temu ostrze satyryczne utworu. Krasicki ukazuje grzechy glowne ospalych umyslowo mnichow, oddajacych sie prozniactwu,
pijanstwu, obzarstwu, natomiast skorych – jak ktorykolwiek badz wychowany dzieki sarmackich projektach – do bitki. Jak na przyklad sie objasnia
braciszkowie sposrod dwu zgromadzen wola wspolnie wznosic toasty, nizli sie tarmosic.

„Prawdziwa cnota recenzent sie nie leka

Niechaj wystepek jeczy jak i rowniez boleje.
Winien odwolac, kto zmysla zuchwale:
Przeczytaj, osadz. Nie pochwalisz – spale. ―

o Bajki – utwory dydaktyczne z pogranicza liryki jak i rowniez epiki. Cechuje je alegorycznosc, gdyz bohaterami sa przewaznie zwierzeta w ludzkiej
psychice. Odgrywaja (zwierzeta) zatem role umownych masek oznaczajacych zwykle cechy badz ulomnosci ludzkie (np. lis – pozor chytrosci,
przebieglosci). Bajka oswieceniowa (krotka, klarowna, napisana jezyczkiem potocznej rozmowy), byla bardzo popularna – wynikalo to z trafnosci do
spelniania funkcji dydaktycznej. Dawala moznosc wypowiadania uogolnionych sadow o swiecie, ale takze pouczala obywateli, moralizowala. Bajki
zawieraja pewien bagaz wiedzy zyciowej, opartej dzieki doswiadczeniach ludzkich, pouczaja jak i rowniez ostrzegaja. Krasicki osmiesza: uprawnienie
silniejszego, zapatrzenie we wlasny pepek, proznosc, pyche, glupote, nieswiadomosc, latwowiernosc. Np.:

„Szczur jak i rowniez kot― – napietnowanie pychy i zarozumialstwa

Atak dzieki wade ktora jest pycha. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to maska jednostki sliskiego, niesubtelnego, zarozumialego, pysznego. Z
kolei kot wykorzystujacy chwilke nieuwagi szczura zwykle zrownywany jest wraz z sprytem, drapieznoscia, bezwzglednoscia. Bajka zawiera wyrazne
pouczenie, iz w zyciu wypada kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz za kazdym razem mozna trafic na silniejszego lub sprytniejszego od zony.

„Dewotka― – falsz koszmarnie pojetej wiary

Osmieszanie jak i rowniez pietnowanie duchowej obludy jak i rowniez falszu moralnego. Dewocja tytulowej bohaterki to poboznosc dzieki pokaz, zbytnio
zewnatrz. Rzeczywiscie dewotka w duszy dysponuje zlosc jak i rowniez nienawisc do blizniego, zdola jednoczesnie modlic sie („ i odpusc mam winy,
jako nasza firma odpuszczamy―) jak i rowniez w tym samym czasie wyjawszy litosci bic swoja sluzaca. Krasicki wyraza swa dezaprobate „Uchowaj,
Kobiety Boze, takiej poboznosci! ―.

„Malarze― – oplacalnosc obludy i pochlebstwa, a nie zaakceptowac prawdy jak i rowniez szczerosci
„Dwaj portretow malarze slyneli zanim laty:
Piotr dobry natomiast ubogi, Jan zly, natomiast bogaty
Piotr malowal wybornie, a glod go uciskal
Jan troche i koszmarnie robil, wiecej jednak nabyl.
Dlaczegoz zycie tak roznorodny mieli tobie malarze?
Piotr malowal podobnej tresci, Jan piekniejsze twarze. ―

„Jagnie jak i rowniez wilcy― – bajka o prawie krzepy

„Zawzdy znajdzie przyczyne kto zdobyczy chce.
Dwoch wilkow jedno w lesie nadybali jagnie.
Juz go posiadali rozerwac, rzeklo: „Jakim prawem? ―
„Smacznys, slaby jak i rowniez w lesie― – Zjedli niezabawem. ―

Biedne jagnie. Specjalnie poeta uzyl kontrastow: sila – slabosc, wilki – jagnie, zbrodnia – niewinnosc, cynizm – nieswiadomosc. Jest to historia
najbardziej krytyczna wobec panujacego w globie bezprawia, w stosunku do faktu, iz silniejszy w kazdym razie pokona slabszego.

o Satyry – slawa satyr w okresie oswiecenia takze wiaze sie sposrod dydaktyczna powinnoscia literatury, majacej sluzyc w walce o zmiane
mentalnosci, nawykow jak i rowniez pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania w rodzaj jednoznaczny jak i rowniez bezposredni. Krasicki
obraza jak i rowniez osmiesza: liczne wady spoleczenstwa polskiego, pijanstwo, zacofanie, ciemnote szlachty, niedostatek krytycyzmu wzgledem
przejmowanej obcej kultury.

Np. „Zona modna―

Dama innowacyjna – pani zyjaca beztrosko, bardzo ciezka, egoistka, rozmilowana w zbytkach, kaprysna, w nierozwazny sposob trwoni majatek.
Krytyka damy przesadnie modnej, zycia nad stan w momencie gdy kraj postuluje pomocy. Ale juz w osobie meza Krasicki krytykuje staroswieckiego
szlachcica, chciwego, zachlannego, pozbawionego ambicji, zeniacego sie jedynie dla dorobku.
„Pijanstwo―
 Satyra ukazuje jak i rowniez pietnuje alkoholizm. Krasicki potepia ten nalog jako fenomen zakorzenione wsrod polskiej szlachty. Przy trunkow
alkoholowych sa odwazni, swietnie umieja sie dzieki polityce, a przy tym uwielbiaja debatowac i przy lada protestem wywolywac awantury.

Utylitaryzm – dazenie do dobra osobistego sprzyja pomnozeniu dobra spolecznego, pozytek placowki lub spoleczenstwa powinien byc najwyzszy
zamiar moralny postepowania ludzi.
„Chudy literat― Adam Naruszewicz

Rzadki literat – to biedny uczony, wydawca i tworca ksiag, ktory to uzala sie swojemu rozmowcy, ze obral trudne jak i rowniez niedogodne rzemioslo,
gdyz ksiag nikt nie zaakceptowac chce oraz czytac, oraz kupowac. Scenka jest wspanialym pretekstem do zaprezentowania formy intelektualnego
spoleczenstwa doby stanislawowskiej. Nic dziwnego, iz krol szczegolna wade przykladal do nauki i zwiazanych z kultura. Nic chca czytac oraz ksieza,
oraz szlachta, ktorym wystarczy kalendarz, w ktorym podane wiadomosci nie zaakceptowac wymagaja jakiegokolwiek wysilku umyslowego i nie
zaakceptowac wybiegaja oprocz przecietny pulap intelektualny tych, ktorzy na niego czytaja. Przy sposobnosci Naruszewicz zarysowuje portret
owczesnego szlachcica sposrod calym zestawem typowych ulomnosci: wszystkowiedzacego, wierzacego w legendy, wpatrzonego we wlasne sprawy –
„ pycha szalona― i duma z osobistego rodowodu. Autor pragnie potepic ciemnote jak i rowniez spopularyzowac przychylnosc do ksiazki i do
czytania. Satyra ta uderza glownie w zacofanie sarmackiej prowincji, ale i tu mozna zauwazyc pewien ponadczasowy problem: oto inne przekonanie ma
dzieki literature pisarz, artysta, majacy duze ambicje wydawca – a odrebny lwia czastka odbiorcow, ow ktora ksiegi kupuje.

„Reduty― Adam Naruszewicz

Szlachcic sposrod prowincji odwiedza maskaradowych przebierancow przesuwajacych sie przez plac Zamkowy. Poslugujac sie przenosnia, autor ustami
narratora, wspomnianego szlachcica, pietnuje zepsucie moralne wyzszych powlok owczesnego spoleczenstwa. Maski, ktore zalozyli „redutnicy―, to
katalogow falsz jak i rowniez obluda, jakimi posluguja sie na co dzien zeby ukryc swoje prawdziwe oblicza, swa bezuzytecznosc, egoizm jak i rowniez
proznosc. To pozornie szumne i warte towarzystwo tak naprawde bardziej wspomina zwierzeta anizeli ludzi:

„Chcesz widziec calkowite zwierza roznego obory,

Trzebiez nasze ratusze, pobozne klasztory,
Odwiedz izby sadowe, przedniejsze urzedy,
Przy czapki sobolimi i przy rewerendy
Zobaczysz dziwy; natomiast wolaj padlszy na kolana:
Woly, osly i calosc bydlo, chwalicie Pana! ―

Oto naszego obserwatora przemija dumny jegomosc w calkowitej przepychu karocy. „Powiedzialbys, iz to mezczyzna. Istnac to golota, skrywa sie
wsrod jedwabiu i jasnego zlota―. Swoj majatek w tej chwili przehulal, dorosleje z pozyczek zaciagnietych porzadnych sie da, po pietach depcza jemu
dluznicy, ale „pycha pozostala i niesforna zadze―. Jadacy za nim „buczny junak― czyni wrazenie nie zaakceptowac byle ktorego zucha, ktory to
ojczyznie nie raz sluzyl szabla i odwaga. Niestety, to w sumie mlodzian strachem podszyty, ktory jedynie:

„Przy kuflu za ojczyzne lba nadstawia chutnie,

Zdecydowany umrzec. A czemu? Ze mu nikt nie utnie―.

Za to w karczemnych burdach i sejmikowych klotniach doskonale potrafi „krzesac szabelka― jak i rowniez zbierac guzy od podobnych mu zabijakow.
Kolejny „przebieraniec― to hipokryta w masce czlowieka poboznego i prawego. Chociaz manifestuje swoj uwazanie dla osob duchownych, choc nie
zaakceptowac szczedzi gotowki klasztorom, to przeciez:

„Szarga slawe blizniego zaraz poprzez koronce,

Spory sie, natomiast sam w cudzej kwerenduje zonce.
Piatek suszyl o grzankach, pil jak byk w niedziele;
W koniec dnia byl dzieki Nalewkach, natomiast rano w kosciele―.

I wreszcie spieszaca na bal dama, jakiej „rozpieszczone drobinka utlacza karety―. Gorzka ironia przebija w slowach narratora: „na bal musi
spieszyc. Wlasnie w szczesliwym kraju jest sie z czego cieszyc―. To nawiazanie do tragicznej sprawy Polski, jaka przezyla pierwszy rozbior. Calkowity
goryczy jak i rowniez smutku powroci szlachcic ze stolicy lekajac sie o przyszlosc kraju, gdzie:
„Skacze Polak na 1 nodze, zagraniczny graja,
(... ) My tanczymy, bija w bebny ogromni sasiedzi―.

4. Dzielo Krasickiego, stosunek z epoka i zalety uniwersalne.

Biskup, poeta, profesor, szyderca. Do najwybitniejszych kreacyj polskiego oswiecenia nalezal niewatpliwie biskup Ignacy Krasicki (1735-1801), czlowiek
obdarzony wybitnym talentem poetyckim, publicysta i powiesciopisarz, przyjaciel krola Stanislawa Augusta i swiatowiec obiadow czwartkowych. Podobnie
jak inni ludzie swiatli osobistosci zauwazyl panujacy w tego typu czasach w Polsce powszechny upadek obyczajow jak i rowniez moralnosci, w stosunku
do ktorego, w charakterze czlowiek jak i rowniez duchowny, nie zaakceptowac mogl zostac obojetnym. Wytoczyl wiec glupocie, zlosci, niezetelnych,
klamstwu jak i rowniez tym podobnym przywarom humanistycznym bezlitosna bitwe, choc nie zaakceptowac mieczem, ale- jak dzieki poete przystalo
piorem.

Ignacy Krasicki zaslynal jako autor znakomitych wierszowanych bajek, satyr, poematow heroikomicznych a takze powiesci edukacyjnych, pisywal tez
komedie, eposy o tematyce historycznej, proze publicystyczna. Krasicki uznal, ze najskuteczniejsza bronia w walce o poprawe obyczajow bedzie smiech-
smiech bowiem zawstydza jak i rowniez godzi dotkliwiej niz w najwiekszym stopniu gorzkie jak i rowniez powazne wymowki. Moralne pouczenia
 postanowil ubrac w forme dowcipu basni lub satyr, w ktorych wysmiewal (i rownoczesnie pietnowal) nieodpowiednie ludzkie czynu i wystepki - unikal
jednak krytykowania konkretnych nazwanych z nazwiska, osob, w mysl zasady sformulowanej w Monachomachii.

Nie zaakceptowac chcial bowiem Krasicki oddzialywac na styl zycia i obyczaje konkretnych osob, lecz kompletnego spoleczenstwa, krytykowal ludzkie
niedoskonalosci i nedzne obyczaje. Zadanie to realizowal z wielkim poetyckim kunsztem, byl bowiem najwybitniejszym poeta swoich czasow; nadano
jemu nawet przydomek ksiaze poetow. Nalezal do tych autorow, ktorych wielkosc i zaciecie zostaly docenione przez wspolczesnych. Powazano przede
wszystkim jego opowiesci.
Za tworce tego gatunku literackiego uchodzi Ezop, postac dzieki poly legendarna. Mial stanowic on Frygijczykiem zyjacym pewnie w VI wieku zanim
nasza era, niewolnikiem filozofa Ksanthosa. Za pomoca swej wiedzy zostal doradca swego pana, a potem nawet samego Krezusa, slynacego z majatku
krola Lidii. W starozytnosci znany byl zbior basni pisanych proza, przypisywanych w istocie Ezopowi. Utwory te cechowal prosty, typowy jezyk, natomiast
zawarta w nich wiedza byla wyrazona w zamieszczonym na koncu morale. Pierwszy zestaw bajek ezopowych opublikowal w Polsce Biernat sposrod
Lublina w 1522r.

Z czasem bajka przybrala forme wierszowana – ale nie traktowano jej za powaznie, odmawiajac praw typie literackiego. Nie wczesniej od czasow La
Fontaine’a, zyjacego w XVII stulecia francuskiego bajkopisarza, uznano ja za pelnoprawny gatunek poetycki.

Bajka nazywamy krotka opowiastke (pisana wierszem lub proza, majaca zazwyczaj charakter alegoryczny), ktorej bohaterami sa przewaznie zwierzeta,
ale tez jak i rowniez ludzie, czasami rosliny albo przedmioty, zawierajace moralne pouczenie(czyli tzw. moral), wypowiedzenie wprost lub zdecydowanie
zasugerowane. Bajka ma charakter uniwersalny, nie zaakceptowac opowiada o konkretnych osobnikach czy zdarzeniach, lecz o typowych zachowaniach
i sytuacjach. Celem opowiesci jest pouczenie o pozytecznosci lub szkodliwosci okreslonych zachowan i postepkow (dlatego przynalezy do literatury
dydaktycznej), jak i rowniez ukazanie regul wlasciwego postepowania.

Najbardziej rozpowszechniona jest historia zwierzeca, w jakiej przedstawiane zwierzeta wystepuja w charakterze pewnego wariantu maski ustalonych
typow ludzkich czy cech charakteru. I tak np. lew przedstawia sile lub mestwo, baran- glupote, lis- chytrosc, przebieglosc, mrowka – pracowitosc itp.
Wlasciwosci te istnieja przypisane wystepujacym w dobranockach zwierzetom dzieki stale- lis zawsze chytry, nigdy natomiast odwazny badz glupi. Bajke
rozpoczyna albo konczy moral, pouczajacy konkluzja, stad, krotko ujmujacy meritum utworu. Niekiedy moral dysponuje charakter standardowy,
wynikajacy niedwuznacznie z tresci utworu.

Odnosnie do formy odrozniamy dwa warianty bajek: a) narracyjna, majaca postac krotkiej, wierszowanej noweli o nieskomplikowanej, prostej fabule; b)
epigramatyczna, zwiezla jak i rowniez zwarta, pozbawiona elementow rozbudowanej opowiesci.

Ulubionym pomyslem dzieki bajke okazuje sie byc u Krasickiego zestawienie w jednym utworze dwoch kontrastowych postaw, zaprezentowanych przez
dwie rozne gwiazdy ekranu, np.. wilka(sila, mestwo) a takze lisa(chytrosc). W bajce Jagnie i wilcy mamy skonfrontowane dwie postawy: agresywnej
krzepy oraz bezbronnej slabosci. Moral jest pewien: prawo dyktuje silniejszy. W Dewotce jest z kolei kpine z pozornej poboznosci, nijak sie majacej do
swiat uczynkow. Ptaszki w klatce schodowej to tragiczna opowiesc o wolnosci- o tym, ze istnieja ludzie potrafiacy sie wyjawszy niej latwo obejsc. Kruk i lis
to za to historyjka ilustrujaca bolesne skutki naiwnosci – latwowiernosc moze stac sie zrodlem wielu krzywd i nieszczesc.

Krasicki- wedlug tym, jakie mozliwosci glosily koncepcje oswiecenia – ceni madrosc i wiedze, przeciwstawiajac im zgubna glupote. Ludzie madrzy
popelniaja w mniejszym stopniu bledow jak i rowniez latwiej im jest przystosowac sie do panujacych na swiecie norm dzungli. Ksiaze Biskup Warminski
nie tylko obrazuje czytelnikowi, jak na przyklad te masywne prawa przebiegaja, ale tez uczy, jak na przyklad sie w tak okrutnym swiecie zachowywac. Sa
to podpowiedzi gatunku tych poczciwych, ale zawsze slusznych: nie stanowic naiwnym, nie zaakceptowac wierzyc bezkrytycznie innym, ufac wlasnemu
rozumowi i polegac przede wszystkim dzieki sobie.

Dzielem, ktore przynioslo Krasickiemu najogromniejszy rozglos, wywolujac przy okazji publiczny skandal, okazala sie Monachomachia czyli Walka
mnichow – poemat heroikomiczny, ukazujacy w satyrycznym swietle zycie w zakonach medytacyjnych. Autor puder wiele obiekcji do pasozytniczego
trybu zycia mnichow – miast edukowac czy medytowac, oddawali sie obzarstwu jak i rowniez opilstwu, wylegujac sie do pozna w lozach.. Tak to choc
przedstawia Monachomachia, opowiadajaca o tytulowej wojnie dominikanow jak i rowniez karmelitow. Oryginalnie starcie posiadalo byc naukowa
dysputa, rychlo jednak przerodzilo sie w bojke, porzadnych orezem zostaly trepy jak i rowniez kufle. Kondycje ratuje dopiero wniesienie pucharu z winem
– ulubiony trunek godzi zwasnionych.

Poemat heroikomiczny okazuje sie byc parodia eposu, gatunkiem wspanialym juz w starozytnosci. Komizm polega w tej okolicy na zlamaniu zasady
decorum: stylem podnioslym, dostojnym przedstawia sie gwiazdy ekranu i czyny blahe, jawnie smieszne. Monachomachia ma charakter satyryczny,
wykpiwajacy zachowania jak i rowniez postawy niegodne swiatobliwych mezow. Krytykom zarzucajacym utworowi stronniczosc i przesade, Krasicki
odpisal w Antymonachomachii, ze ubezpieczona w niewinnosci swojej, rzetelna cnota recenzent sie nie leka.

Ignacy Krasicki „Do krola―

W 1 z najznamienitszych satyr Ignacego Krasickiego zaprezentowana zostala forme krola STANISLAWA AUGUSTA PONIATOWSKIEGO
(1732–1798). Do krola to arcydzielo subtelnej ironii wobec spoleczenstwa, ktore suchej nitki na Stanislawie Auguscie nie zaakceptowac zostawilo, nie
zaakceptowac umiejac uznac ani tej rozumu, oraz ogromu zaslug okolo oswiaty (I. Chrzanowski, Historia literatury niepodleglej Krajowy, PWN, Wyd. 11,
s. 559). Kawalek ten dysponuje charakter przewrotny, bowiem – wbrew sugestiom tytulu – nie jest to satyra dzieki krola, jednak na ludnosc polskie
XVIII w., stawiajace swojemu wladcy niedorzeczne zarzuty.

Krasicki bardzo zrecznie chwali Stanislawa Augusta. Kresli portret mlodego, wyksztalconego monarchy, ktory to marzy o rozwoju krajowej kultury jak i
rowniez jest energicznie zainteresowany reforma polskiej oswiaty. Jest oprocz tego wladca sprawiedliwym, lagodnym, lubi otaczac sie ludzmi swiatlymi i
rozumnymi.
 5. Tworczosc literacka polityczna jak i rowniez publicystyka oswieceniowa.

Temat reform, troska o kraj zostaly niewatpliwie w kulturze oswieceniowej tematem glownym. Sprzyja wstecz chwila historyczna: zagrozenie zewnetrzne,
kolejne zabory, dzialania Sejmu Wielkiego – w koncu zrealizowany zostanie kosciuszkowskie. Tworczosc literacka podaza zbytnio historia. Zechce
uczyc, wskazywac zlo, podsuwac mysl dobre rozwiklania – nawet jesli szlachecka idea przerasta kunszt literacki. A tak wlasnie okazuje sie byc w
przypadku Powrotow posla – najbardziej dydaktycznego i reformatorskiego utworu epoki. Dobre gwiazdy ekranu propaguja porzadne reformy, ciemne
charaktery reprezentuja postawy wsteczne i egoistyczne. Lubimy dobrych, wysmiewamy zlych – tak samo jak ludzie oswiecenia. O to chodzilo
autorowi, chcial propagowac wsrod spoleczenstwa polskiego idealy reformatorow jak i rowniez dzialaczy Sejmu Wielkiego. Osmieszyc sarmackie
postawy, obalic konserwatywne, wrogie postepowi poglady frakcji szlachty. Reformy gloszone za posrednictwem publicystow Niemcewicz zawarl swej
komedii – i na pewno latwiej docieral do szerokiej publicznosci anizeli mlode ksiazka publicystyczne. Publicysci mowili wprost, jaka okazuje sie byc ich
ocena sytuacji jak i rowniez jakie zmiany proponuja. Zbyt najwazniejszy zamiar uznaja skonstruowanie nowoczesnego was i tej konstytucji, zrownanie
praw mieszczan i odwrot od rozroslej demokracji szlacheckiej – jakie mozliwosci sprowadza sie do likwidacji liberum veto i zastapienia obieralnosci
monarchow dziedziczeniem tronu.

Poglady reformatorowPoglady wstecznikow

Zniesc liberum vetoLiberum veto zrenica szlacheckiej wolnosci.
Doprowadzic do przymierza sposrod Prusami przeciwko Rosji. Mistrza musi wybierac szlachta.
Przedlozyc dziedziczenie tronu w PolsceNiczego nie nalezy zmieniac – natomiast juz bez watpliwosci bez przemian maja zostac przywileje jak i
rowniez dominacja szlachty w Rzeczypospolitej.
Poprawic kondycje prawna jak i rowniez bytowa chlopow i mieszczan.

Temat reform pojawia sie w literaturze pieknej. Jej mistrzem w owych latach byl Junacy Krasicki. Praktycznie odzegnywal sie od polityki i nie
zaakceptowac lubil brac w tej dziewczyny udzialu. Jednakze obserwowal rzeczywistosc, krytykowal jak i rowniez wysmiewal niedoskonalosci sarmackie,
w Monachomachii ostro wytykal niedoskonalosci kleru, natomiast satyrze Do krola klarownie wyrazil wlasne poglady odnosnie ciasnych umyslow
szlacheckich. Pochwalil krola Stanislawa Augusta – docenial bowiem jego reformatorskie dzialania.

„Monachomachia― czyli Walka mnichow

Nie istnieje tu oraz natretnego pouczania, ani potepienia. Wiecej poniekad, krytyke oslania Krasicki pozorna pochwala, wzmacniajac w ten sposob ostrze
satyryczne utworu. Krasicki obrazuje grzechy nadrzedne ospalych umyslowo mnichow, oddajacych sie prozniactwu, pijanstwu, obzarstwu, a skorych –
jak na przyklad kazdy wychowany na sarmackich wzorach – do bitki. Jak sie okazuje braciszkowie z dwu zgromadzen preferuja wspolnie wznosic
toasty, nizli sie tarmosic.

„Prawdziwa wianek krytyk sie nie boi

Niechaj wystepek jeczy i boleje.
Winien odwolac, kto zmysla zuchwale:
Docieknij, osadz. Nie zaakceptowac pochwalisz – spale. ―

„Do krola―

Celem satyry Krasickiego okazuje sie byc przedstawienie w krzywym zwierciadle, skompromitowanie zarzutow stawianych Stanislawowi Augustowi
Poniatowskiemu, owczesnemu wladcy Polski, za posrednictwem konserwatywnie nastawiona czesc szlachty. Tok szlacheckiego rozumowania autor
doprowadza do absurdu, azeby uwydatnic tej glupote jak i rowniez spoleczna szkodliwosc. Osmieszanie plaskich oskarzen wrogow staje sie wielka
pochwala monarchy. Satyra ow to wyrazisty protest przeciw zaklamaniu towarzyszacemu zjawisku sarmatyzmu.

Krol oskarzany jest o:

o „Jestes krolem, natomiast czemu nie zaakceptowac krolewskim synem? ―.

Zarzut to niedorzeczny w kraju, porzadnych wybiera sie wladce jezdnia wolnej elekcji. Tyle iz wielu pracownik stanu szlacheckiego przypisywalo rodom
krolewskim sposrod sasiednich monarchii nadnaturalne jawnie moce – samo rodowod mialo, wedle nich, podarowac madrosc, potega i predyspozycje
do sprawowania wladzy. Ten „argument― to jedno z mentalnych niebezpieczenstw, do ktorych doprowadzil strumien zlotej wolnosci i rownosci
szlacheckiej.

o „zle to wiec, zes jest Polak; zle, zes nie przychodzien―.

Kolejny jalowy zarzut: prawdopodobnie, szlachta mialaby w wiekszym powazaniu wladce z obcej dynastii. Trzeba wspomniec, iz wiekszosc szlachty
tesknila w takim przypadku za niekiedy saskimi. Wprawdzie eksploatowany za posrednictwem Saksonow panstwo upadl co do ekonomicznym jak i
rowniez kulturalnym, ale szlachta czula, ze do niej interesy jak i rowniez przywileje zostana niezagrozone. Slowo kluczowe „ Nierzadem Polska stoi―
gwarantowalo stan quo szlacheckich praw jak i rowniez wolnosci. Aczkolwiek polityka reform, narzucana za posrednictwem krola Stanislawa Augusta jak i
rowniez jego stronnikow, wymagala zmiany myslenia, oddania i patriotycznej aktywnosci, natomiast to rodzilo w Sarmatach niezadowolenie jak i rowniez
bunt.

o „Oto mlodys jeszcze. [... ] wyjawszy siwizny, wyjawszy zmarszczkow: zakal to nie zaakceptowac lada―.
To zarzut odwolujacy sie do stereotypu, harmonijnie, z ktorym jedynie sedziwy wiek moze stac sie gwarantem wiedzy i ostroznosci. Czy wiec przymiotami
takimi moze szczycic sie wladca, ktory dysponuje zaledwie „ lat trzydziesci―. Przeciez harmonijnie ze stereotypem tylko „ w zmarszczkach rozum
mieszka―. Podmiot liryczny w masce mlodego Sarmaty nie docenia kreatywnosci mlodego krola. Nowatorskie projekty reform sklonny okazuje sie byc
 uwazac za fanaberie zoltodzioba.

o „O sposobie rzadzenia niebycze masz zdanie―.

To krytyka postepowych, liberalnych upodoban wladcy. Poddani winni byc trzymani silna reka, maja czuc respekt. Jak na przyklad mozna wykonywac ich
swymi przyjaciolmi. Monarcha powinien budzic w tych propozycji strach. „ Zdzieraj, natomiast bedziesz moznym, gneb, natomiast bedziesz wielkim―
– wyrazenia te uzmyslawiaja nam, iz owczesna nasz kraj szlachta nie zaakceptowac dorosla do politycznej odpowiedzialnosci, do roli obywateli. Jej
idealem okazuje sie byc nadal monarchia absolutna. Niepokojacy to obraz polskiej szlachty: wybiera pozycje wiecznie niezadowolonego, choc ubogiego
krytykanta w zamian wespol sposrod oswieconym wladca realizowac polityke, ktorej obiektem jest ratowanie kraju zanim ingerencja wrogich mocarstw.

o „Ksiegi kochasz i w ludziach kochasz sie uczonych [... ] krol Wizimierz – nie zaakceptowac umial odczytywac ani pisac―.

To sarmacka reakcja dzieki intelektualna czynnosc wladcy, mecenasa sztuk jak i rowniez nauk. A tymczasem wowczas gdy narod zbytnio swoj unikatowy
autorytet uznawal sztuke oreza, a nie zaakceptowac wyksztalcenie jak i rowniez wiedze, skazywal sie dzieki banicje sposrod oswieconej Europy.
Niedocenianie zalety kultury jak i rowniez oswiaty przewodzi bowiem do utraty narodowej tozsamosci.

To Krasicki w istocie napisal slynny Hymn do milosci ojczyzny.

„Swieta milosci kochanej ojczyzny

czuja cie tylko umysly poczciwe!
Specjalnie dla ciebie zjadle smakuja trucizny,
Specjalnie dla ciebie wezy, peta nie zelzywe. ―

Wydaje sie byc w krajowej literaturze pare wierszy dedykowanych ojczyznie, ktorych ucza sie pokolenia jak i rowniez ktore wyrazaja polskie emocje.
Mimo patriotycznych dzialan wiek oswiecenia jest ostatnia epoka nieograniczonej Rzeczypospolitej Obojga Narodow. Teraz literatura nie zaakceptowac
bedzie wolac o reformy, lecz o odzyskanie niepodleglosci. Symbolem swiezej postawy okazuje sie byc hymn Krajowy powstaly w czasie tworzenia
Legionow Polskich we Wloszech – nawolujacy do walki, optymistyczny, odwolujacy sie do zwycieskich wodzow.

Publicystyka

Za dzielo, ktore posiadalo ogromny jak i rowniez inspirujacy dzialanie na mysl reformatorska Sejmu Wielkiego, mniema sie Bacznosci nad zyciem Jana
Zamoyskiego Stanislawa Staszica.

„Uwagi nad zyciem Jana Zamoyskiego―

Staszic zawarl w utworze zapatrywania dotyczace rzeczy edukacji, prawa, wladzy, nieograniczonej elekcji jak i rowniez panstwa. Zdaniem autora,
zrecznie dzialajacy struktura edukacyjny decyduje o przyszlym losie was. Wyraza to w wyrazeniach: „ [... ] tego typu rzeczpospolite bede, jakie
katalogow mlodziezy chowanie―. Proponuje, azeby ze szkol powszechnych usunac nauke teologii, a edukowac mlodziez rodzajow poznawania norm,
jakie rzadza swiatem. Uczelni powszechne maja za zadanie tez wychowywac rycerzy jak i rowniez obywateli, jacy beda mogli dobrze poslugiwac
ojczyznie. Odrebna sprawa, ktora autor poruszyl jest prawodawstwo. Twierdzi, iz panujaca do chwili obecnej zasada liberum veto jak i rowniez
jednomyslnosc poslow jest zgubna dla kraju. O tym, badz dane uprawnienie zostanie uchwalone, czy tez nie zaakceptowac, ma postanawiac wiekszosc.
Staszic proponuje tez zreformowanie sadownictwa, ktore powinno dzialac bezustannie, a nie tylko w okresach ustalonych sesji, uznajac rownoczesnie
prawo o nietykalnosci osobistej bez osadu sadu. Jednakowo wazna kwestia jest wedle autora zaniechanie wolnej elekcji, ktora powoduje, ze w sprawy
krajowe wtracaja sie obce mocarstwa. Postuluje pan, aby tron w Polsce byl dziedziczny, jakie mozliwosci uchroni panstwo przed dalszym podzialem.

Byl to (byc moze, najwyzszy i najpomyslniej napisany) traktat publicystyczny.

„Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilka― Hugo Kollataj―

Kollataj jest stronnikiem przyznania norm obywatelskim wszystkim stanom. Wolnosc osobista – to w mniemaniu autora – przywilej przyslugujacy
wszystkim. Istota ludzka wolny powinien podlegac tylko prawu. Spotykamy sie w tej okolicy takze sposrod propozycja gwarantowania wlasnosci ziemskiej
dziedzicowi przez oczynszowanie chlopa, ktore powinno wynikac sposrod rzetelnych oszacowan i nie zaakceptowac byc za wielkim obladowaniem dla
wloscian

KtoStanislaw KonarskiStanislaw StaszicHugo Kolataj

Co napisalO skutecznym rad sposobieUwagi nad zyciem Jana ZamoyskiegoDo Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow pare
Propozycje tyczace krola jak i rowniez sejmuTron dziedziczny – zniesc wolna elekcjeTron dziedziczny – zniesc spokojna elekcjeTron dziedziczny
– zniesc wolna elekcje
Kwestia liberum vetoZniesc – zamiast faceta wybor wiekszoscia glosowZniesc – zamiast faceta wybor wiekszoscia glosowZniesc – zamiast
faceta wybor wiekszoscia glosow
Kwestie spolecznePomoc miastom i mieszczanom. Uwolnienie chlopow. Rownouprawnienie mieszczan. Uwolnienie chlopow – przejecie przez tych
propozycji ziemi. Rownouprawnienie mieszczan. Zwolnienie z wiezienia chlopow.
Slynne wypowiedzi„ Nie masz zaslug; te, co nasza firma zowiem zaslugi, Sa jedynie ku ojczyznie wyplacone rozwlekly. ―„ Polska to solidarna
jednosc wszystkich Polakow. ―„ Takie Rzeczypospolite beda, ktore to ich mlodziezy chowanie. ―„ Nie lekajcie sie ogolnej ludzkiej wolnosci,
lecz obawiajcie sie negatywnego wolnosci wyposazenia.

6. Klasycyzm i sentymentalizm jako nadrzedne prady epoki.

 Klasycyzm - od lac. Classicus- pierwszorzedny, pierwszej klasy; prad tworczy, ktory zdominowal epoke oswiecenia. Nawiazywal do tradycji antycznej,
uznajac, iz starozytna grecko-rzymska sztuka okreslila najdoskonalsze kanony(wzorce, prawidla) pociagajaca i artystycznego smaku. Artysci
klasycystyczni bronili piekna jak i rowniez czystosci jezyka, domagali sie surowego przestrzegania ustalonych regul sztuki poetyckiej(inaczej poetyki),
deklarujac, iz istnieja one najdoskonalsze, laczace melodie i prostote. Uprawiali zwlaszcza gatunki pochodzenia antycznego: tragedie, ody, poematy
opisowe, opowiesci, poematy heroikomiczne, komedie. Klasycyzm kladl parcie na plany spoleczne, wyznaczal literaturze utylitarne(uzytkowe) zadania,
nade wszystko dydaktyczne jak i rowniez moralizatorskie, pisarz czy poeta mial stanowic nauczycielem spoleczenstwa, ksztalcic tej postawe obyczajowa
i etyczna(w Polsce pozostawiajaca wiele do zyczenia poprzez upadku czasow saskich). Tworczosc literacka wspierala reformy, zabierala glosowanie w
materiach politycznych(Powrot posla Juliana Ursyna Niemcewicza), sprzyjajac pozytywnym przemianom. Wzorce jak i rowniez zalozenia klasycystyczne
trwaly poprzez upadku Krajowy, kontynuowane za posrednictwem grupe tak zwanym. klasykow.

Sentymentalizm - od czasu fr. Sentiment- uczucie, szosty zmysl; prad umyslowy i literacki wystepujacy w kulturze europejskiej w okresie oswiecenia,
konkurencyjny w stosunku do klasycyzmu. Wiazal sie sposrod dazeniem powierzchni mieszczanskich do obalania porzadku feudalnego jak i rowniez
likwidacji barier miedzy stanami. Sentymentalizm zaprzeczal klasycystycznemu przekonaniu o harmonii i ladzie swiata, odslaniajac rzeczywistosc
calkowita napiec jak i rowniez konfliktow, oferujacych o moralnym upadku cywilizacji. Jego zrodel szukali sentymentalisci, sladem Russeau, w odejsciu
czlowieka od czasu natury, do stanu pierwotnej prostoty. W praktyce literackiej tworcy sentymentalni kladli parcie na przezycia wewnetrzne jednostki, na
tej uczucia, takie jak przyjazn badz milosc, w dzielach postulowano czulosc jak i rowniez prostote. Bohaterem typowej powiesci sentymentalnej byl
czlowiek drazliwy, czesto ambasador mieszczanstwa badz nawet ludu, uwiklany w nieszczesliwa uczucie do damy niedostepnej jak i rowniez
przezywajacy sakralna tragedie. Przykladem takiego bohatera jest bez watpliwosci Werter, bohater powiesci Johanna Wolfganga Goethego.
Sentymentalizm zwracal uwage dzieki przyrode, drobiazgowo ja opisywal, stosowal poglebiona obserwacje psychologiczna i obyczajowa. Hasla
sentymentalizmu, tak jak kult uczuc jak i rowniez protest przeciw konwenansom jak i rowniez barierom spolecznym zapowiadaly romantyzm, choc swoja
droga razila czesto przesada, lzawa czulostkowosc sentymentalnych romansow.

Najwybitniejszym przedstawicielem tego nurtu okazuje sie byc Jean Jacques Rousseau(1712-1778), pisarz i mysliciel francuski pochodzenia
szwajcarskiego. Zaslynal filozoficznymi rozprawami(np. Umowa spoleczna), w ktorym postulowal powrot do natury jak i rowniez odrzucenie niszczacej
czlowieka wspolczesnej cywilizacji. Uwazal, ze przyczyne nierownosci miedzy ludzmi ustala wlasnosc prywatna- zrodlo kazdego zla. Jego zdaniem
czlowiek rodzi sie odpowiedni, zlym robi go cywilizacja, dlatego wypada go wychowywac na lonie natury, w izolacji od czasu zepsutego spoleczenstwa.
Poglady Russeau przyczynily sie do powstania mitu rzetelnego dzikusa, zyjacego w harmonii z przyroda i nie zaakceptowac wiedzacego, jakie
mozliwosci to zlo- poglad tenze zweryfikowali w tej chwili romantycy, odkrywajac drugie, cudowne, dzikie jak i rowniez grozne oblicze natury. Powiesc
Russeau pt. Nowa Heloiza, opowiada o nieszczesliwej milosci mlodej arystokratki i ubogiego guwernera, byla jednym z pierwszych zwiastunow nastrojow
sentymentalnych.

szostej. Walka sposrod wplywami „cudzoziemskimi―.

„Zona modna―

8. „Pozytywny bohater kreowany w utworach oswieceniowych―

ZUCH POZYTYWNY ODREBNEJ POLOWY XVIII WIEKU - MIKOLAJ DOSWIADCZYNSKI - WZORZEC OSOBOWY DOBY OSWIECENIA

CECHY POWIESCI

W 1775 roku Ignacy Krasicki napisal pierwsza polska powiesc literatury nowozytnej pod tytulem: "Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki". Byl to dzielo, w
ktorym Krasicki skoncentrowal 3 typy powiesci: cechy utworu satyryczno-obyczajwego (I ksiega), jakosci powiesci przygodowo - awanturniczego (II
ksiega) oraz jakosci powiesci utopijnej (III ksiega). Utwor tenze byl zapisany w formie pamietnika

PRZEBIEG ZDARZEN BOHATERA

Charakteryzuje mlodosc jak i rowniez lata dojrzewania mlodego szlachcica Mikolaja Doswiadczynskiego w domu rodzicow. Jest w tej ksiedze
przedstawiona charakterystyka jego rodzicow. Jego ojciec jest niewyksztalcony, caly czas przebywa na sejmikach. Jest sarmata. Matka okazuje sie byc
kura www. Nigdzie nie zaakceptowac wychodzila oprocz swoj majatek. Rodzice nie zaakceptowac dbali o edukacje Mikolaja. Wynajeto pana guwernera,
ktory to zajmowal sie edukacja jak i rowniez ksztalceniem Mikolaja. Potem Doswiadczynski zostal poslany do uczelni, ale do niej tez nie zaakceptowac
skonczyl. Znow pojawil sie oszust, ktory to mial ksztalcic Mikolaja. Sprzedawal on jednak Mikolajowi tylko sposoby oszukiwania w grze w karty. W koncu
Mikolaj wraz z guwernerem umknal sposrod rodzinnego mieszkaniu. Gral w karty jak i rowniez stracil calosc co posiadal. Obracal sie w towarzystwie
awanturnikow jak i rowniez oszustow. Ten fragment to krytyka jak i rowniez osmieszenie sarmackiego sposobu nauczania. Po tych wydarzeniach Mikolaj
wyjezdza do Paryza. Wydaje sie byc tam faktycznie dlugo, az scigany za posrednictwem duza liczbe wierzycieli wyjezdza stamtad. W Amsterdamie w
charakterze majtek zaciagnal sie dzieki statek. Okret ten rozbil sie jednak, fale Mikolaja wyrzucily dzieki brzeg wyspy Nipu, utopijnego swiata, gdzie nie
znano klamstwa jak i rowniez zla. Mysliciel Xaoo uczyl Mikolaja regul panujacych w tym panstwie. Wedlug wielu perypetiach Mikolaj powrocil do ojczyzny.
Osiadl dzieki wsi w majatku odziedziczonym po rodzicach i rozpoczal prowadzic istnienie ziemianina - filozofa. Zbudowal nawet gospodarstwo
funkcjonujace dzieki zasadach, ktorych nauczyl sie na wyspie Nipu. Przebywanie Mikolaja odmienil jego istnienie. Poczatkowo tej dzialania budzily
zdziwienie jak i rowniez zlosliwe zarty sasiadow. Dosc szybko ustapily miejsca uznaniu, a moze jak i rowniez zazdrosci. Doswiadczynskiego pola zostaly
lepiej uprawiane niz sasiadow, gumna calkowite slomy, czynsze poplacone terminowo, a chlopstwo dobrze odziani zajmowali przednie lawy w parafii.

OPCJA POWIESCI

Krasicki ukazuje w swej powiesci wychowanie mlodziezy w owczesnych czasach, plytkosc zainteresowan owczesnej szlachty, do niej ciemnote,
nieuctwo, samowole jak i rowniez pieniactwo, jak i rowniez pijanstwo, bezkrytyczna pogon zbytnio zagranicznymi nowinkami, okrucienstwo w stosunku do
 sluzby jak i rowniez lenistwo umyslowe. Wskazuje dzieki koniecznosc powrotow do fauny i flory oraz autentycznych wartosci moralnych, zabitych za
posrednictwem destrukcyjny dzialanie spoleczenstwa, tej obyczajowosci jak i rowniez kultury. Pouczajacy przyklad Mikolaja ma stanowic ostrzezeniem,
natomiast zarazem wskazowka w doborze zyciowej filozofii. Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― Krasickiego to dzielo przedstawiajace wzorowego
oswieconego obywatela. Dzieje tytulowego bohatera, ktory to w wyniku metamorfozy jaka przechodzi staje sie bystrym realista, natomiast zarazem
wzorowym obywatelem, spelniaja funkcje dydaktyczna. Jego pozytywna przemiana moze stac sie dla nas okazem dobrego, oswieconego szlachcica –
gospodarza

Sporo pozytywnych ustaw osobowych kreuje takze J. U. Niemcewicz w „Powrocie posla―

"Powrot posla" dysponuje charakter komedii politycznej pokazujacej konflikt miedzy sarmatami natomiast zwolennikami reform. Postawy chojrakow sa
totez podzielone. Ci pozytywni istnieja prawymi, wzorowymi i rozsadnymi obywatelami, natomiast negatywni to glupcy, lotry, ludzie nie zaakceptowac
uznajacy jakichkolwiek wartosci moralnych, ani etycznych. Koncepcja obozu reform zaprezentowana jest za posrednictwem Walerego jak i rowniez jego
rodzicow. Oboz sprzeczny jest zaprezentowany glownie za posrednictwem Staroste Gadulskiego, Staroscina jak i rowniez mlodego kretacza -
Szarmanckiego.

Cechy prawych i zetelnych obywateli posiadaja jedynie zwolennicy reform czyli:

Szlachcic patriota Podkomorzy - docenia wartosc nauki jak i rowniez patriotycznego wychowania - szerzy idee oswieceniowe, jest stronnikiem postepu,
krytykuje obroncow starego porzadku feudalnego- przede wszystkim troszczy sie o bezpieczenstwo jak i rowniez przyszlosc ojczyzny- uwalnia we
wlasnym majatku od czasu poddanstwa, zamienia panszczyzne dzieki czynsz- okazuje sie byc „szlachcicem oswieconym―, domaga sie zniesienia
liberum veto i nieograniczonej elekcji, chce uchwalenia Konstytucji 3 maja.

Mlodzieniec patriota Walery - posiada wyksztalcenie, kocha ojczyzne, jest poslem na Sejm Czteroletni, wspiera reformy jak i rowniez dazy do uchwalenia
Konstytucji 3 maja, nie mysli o wojazach zagranicznych, chce sluzyc krajowi. - szanuje rodzicow, okazuje sie byc mlodziencem statecznym,
zrownowazonym jak i rowniez stalym w uczuciach, nie wydaje sie byc lowca posagu, rezygnuje sposrod majatku ukochanej, kieruje sie uczuciem milosci i
chce poslubic Terese, ktora docenila jego bycie czlowiekiem uczciwym i altruizm.

Matka Polka Podkomorzyna - wychowala syna wpajajac jemu takie jakosci jak patriotyzm, uczciwosc, prawdomownosc, - zadbala o wyksztalcenie
Walerego - wywarla korzystny wplyw dzieki cechy zakresu Teresy, potepiala bezkrytycznie nasladowanie obcych wzorow - interesowala sie sprawami
kraju, byla zwolenniczka reform, cieszyla sie, ze do niej syn wykazuje sie patriotyzmem- na obserwacje zasluguje tez zyczliwy seks do ekipy.

Tak dlatego mozna rzec, ze oprocz bohaterami negatywnymi w literaturze oswiecenia nie zaakceptowac brakowalo wzorcow i dobrych postaw
osobowych.

9. „Komizm w literaturze oswieceniowej―

Sprawa w panstwie, w stulecia XVIII jak i rowniez XIX byla przyczyna powstania literatury parenetycznej. Polska byla krajem, gdzie szlachta znalazla
ogromny dzialanie na losy panstwa. Trusia byl od czasu niej calkiem zalezny jak i rowniez nie mial szanse sam zywic decyzji. Tego rodzaju prawa jak na
przyklad np. liberum veto oslabialy wewnetrznie Polske i zostaly pozniejsza zrodlem szybkich rozbiorow Polski. Jednostki wyksztalceni, poeci, widzac
upadek ojczyzny postanowili wlaczyc sie w procedura przebudowy potegi, spoleczenstwa. Poslugiwali sie oni glownie lekka forma literacka. Nie pisali
traktatow, stosownych dziel, natomiast tylko opowiesci, satyry, poematy heroikomiczne. Dawalo im to mozliwosc posluzenia sie smiechem i satyra jako
bronia miedzy innymi przeciw szlachcie sarmackiej i klerowi. Osoba czytajaca zwraca z pewnoscia uwage dzieki komizm kreacyj, komizm sytuacyjny i
odbiera go w charakterze srodek wychowawczy. Jest pan posrednikiem miedzy nami natomiast poeta, ktory to probuje uprzytomnic nam wlasne odczucia
jak i rowniez racje. Za pomoca komicznym sytuacjom dowiadujemy sie o realnym ustroju Krajowy, o tej wadach jak i rowniez sposobach katalogow
przezwyciezenia, o stosunku osoby do ojczyzny. Lekka modla dziel podaruje nam moznosc latwego przyswojenia sobie sprawy i do niej interpretacji, jak
rowniez wzbudza usmiech politowania.

Satyra to dzielo literacki, ktory to osmiesza niedoskonalosci i ulomnosci ludzkie, rowniez indywidualne a takze grupowe, obyczaje, idee, czynu. Ma ona
charakter krytyczny. Autor posluguje sie tak zwanym. srodkami komicznej deformacji, kpina, dowcipem jak i rowniez ironia. Zadanie satyry polega na
negacji i osmieszeniu zjawiska albo osoby, jaka nie dopasuje sie do wizji rzeczywistosci pisarza. Satyra moze wystepowac w charakterze osobny rodzaj
literacki, albo byc obecna w odmiennych wiekszych utworach literackich.

Przypadkow ilustrujacych obecnosc i sensu komizmu okazuje sie byc bardzo duzo. Warto tu przywolac np. poemat heroikomiczny pt "Monachomachia"
badz komedie polityczna Juliana Ursyna Niemcewicza pt. "Powrot posla", satyry Ignacego Krasickiego "Na krola", "Pijanstwo". Jednym wraz z srodkow
stosowanych przez poetow jest parodia. Polega ona na przedstawieniu jakiejs kreacyj, za pomoca slow wyolbrzymiajacych jak i rowniez
znieksztalcajacych do niej cechy, kolegow od wiekow zyciu politycznemu, spolecznemu, poteznieje glownie w satyrze jak i rowniez grotesce. Zostala ona
doskonale wykorzystana w wielu utworach oswiecenia jak na przyklad chociazby w "Powrocie posla". Takie osoby jak np. Staroscina, Szarmantcki czy
starosta Gadulski rozbudzaja w naszej firmy smiech ze wzgledu na swoje procedura. Wszystkie te postacie posiadaja przejaskrawione jakosci.

Niemcewicz we wlasnym dziele zdobywa smiesznosc przez zestawienie przeciwienstw. - rozgarniete i rzeczowe argumenty Podkomorzego i smiesznosc,
zacofanie, tepota Gadulskiego.
- pozerstwo, klamliwosc, obluda fircyka Szarmantckiego jak i rowniez patriotyzm, wylewnosc Walerego, ciagle zaangazowanego w losy kraju
- skromna, cnotliwa jak i rowniez inteligentna Podkomorzyna oraz szablonowa zona innowacyjna, zaczytana w romansach, jaka nie zdola mowic
nalezycie po polsku Staroscina
 Przykladem dobrze ilustrujacym dzialanie komizmu jest poemat heroikomiczny Ignacego Krasickiego pt. "Monachomachia". To utwor, ktory to osmiesza
postac duchowny jak i rowniez stanowi porzadna bron w rozprawie sposrod klerem. Poemat ten opowiada o historii dwoch zakonow, karmelitow bosych i
dominikanow, z ktorych kazdy chcial byc tym wazniejszym. Zakonnicy sa w tej okolicy przedstawieni w charakterze ludzie lubiacy duzo skonsumowac i
napic sie, szczegolnie mszalnego wina. Szkopul wagi obu zakonow jak i rowniez racji w scholastycznej dyspucie postanawiaja rozstrzygnac pijackim
pojedynkiem. Juz sam tego rodzaju pomysl zakrawa na dyrdymaly, lecz zawiera sporo prawdy o owczesnym klerze, jakie mozliwosci wywoluje u
czytelnika usmiech. Zabawne istnieja rowniez analizowania mnichow w czasie "pojedynku" "pijem my znosnie, ale poprawniej oni".

Monachomachia napisana okazuje sie byc stylem komicznym, gdyz laczy "wysoka" forme poematu - eposu, zbior znakow (utwor zapisany jest wzorem
podnioslym jak i rowniez patetycznym) sposrod "niska" tematyka, dotyczaca bijatyki miedzy 2 zakonami zebraczymi.

Uwazam iz elementy satyry wprowadzone do poezji sposrod epoce wielkich niepokoi, ktorym bylo wiek oswiecenia mialy istotny wplyw dzieki
ksztaltowanie pogladow ludzi swiatlych. Sposob, w jaki poeci wlaczyli sie do procesu przebudowy was przykuwa obserwacje i sklania nas do refleksji.
Mieli swiadomosc oni, iz najlepsza bronia jest nie zaakceptowac oskarzanie, natomiast osmieszanie m. in. poslow, senatorow, istniejacego stereotypu
sarmackiego ustroju was, ktore mobilizuje do odpowiedzi. Lekkie jak i rowniez zabawne utwory pozwalaja na wylonienie sie trudnosci i ulomnosci jakie
zostaly charakterystyczne dla owczesnej Krajowy.

Elementy komizmu widzimy rowniez w utworach Moliera:

KOMIZM MOLIERA
Molier dbal o prawde w swoich utworach, ale rowniez dbal o komizm. Musial wiec wpisac do wlasnych refleksji – kiedy stawaly sie za gorzkie –
elementy komiczne, ktore posiadaly mimo wszystko smieszyc albo wowczas gdy zaobserwowane niedoskonalosci ludzkie zawieraly choc odrobine
komizmu, powiekszac go faktycznie, aby sie rzucal w oczy. Wyczuwa sie to we wszystkich komediach Moliera. Tematy katalogow nie zawsze istnieja
zabawne: ulomnosci, wady, namietnosci przedstawiane za posrednictwem komediopisarza drecza jednostki, rozbijaja rodziny. Niezmiennie szuka pan
smiesznosci w ciemnych stronicach ludzkiej duszy i ludzkiego zycia. Godne uwagi okazuje sie byc mistrzostwo sposrod jakim zdola zawsze wysunac na
pierwszy plan szczegoly komiczne.

Nie powinno sie jednak sadzic, ze humor jego okazuje sie byc pozorny, malo istotny. Przeciwnie, autor „Swietoszka― zdola spontanicznie jak i
rowniez po mistrzowsku podpatrzec jak i rowniez ukazac zabawne strony wszelakiego typu ludzkiego i wszelkiej sytuacji. Wesolosc jego okazuje sie byc
szczera, mocna i rzetelna. Jest to unikalny komizm.

NIE WYSTEPUJE PRAWDY BEZ KOMIZMU, NIE WYSTEPUJE KOMIZMU BEZ PRAWDY
- to przekonanie najlepiej oznacza sztuke Moliera.

10. „Rozne gatunki literackie w sluzbie idei oswieceniowej―.

W oswieceniu bardzo rozwinely sie typy literackie, ktore nadawaly sie do planow dydaktycznych, natomiast to wymuszone zostalo potrzeba tego czasu:
ratowaniem Rzeczypospolitej przed upadkiem:

* historia: jest fundamentalnym gatunkiem literatury dydaktycznej; znakomita juz w starozytnosci (Ezop); jest utworem z pogranicza epiki jak i rowniez
liryki (wierszowana, ale na ogol zawiera narracje); cechuje sie alegorycznoscia (motyw o domyslnych, ukrytych cechach), widac to na przykladzie bajek
Krasickiego: bohaterami istnieja zwykle zwierzeta, o stalych i oczywistych cechach; istnieja dwa rodzaje bajek: epigramatyczna i narracyjna (dluzsza
sposrod fabula); istotnymi cechami istnieja: zwiezlosc, prostolinijnosc, rowniez jezyka, zawiera proste do zapamietanie przeslanie, opisane wprost w
morale, albo ukryte w tresci; historia jest rodzajem realistycznym, wyjawszy fantastyki jak i rowniez rzeczy nadprzyrodzonych; zawieraja tresci
uniwersalne, terazniejsze przez wieku i na ogol dotyczace rzeczy miedzyludzkich;
I. Krasicki "Ptaszek w klatce", "Kruk jak i rowniez lis", "Przyjaciele"

* satyra - dzielo literacki osmieszajacy cos albo kogo, unikatowe wady ludzkie i ujemne strony systemow panstwowych, spolecznych, gospodarczych. I.
Krasicki "Zona modna", "Pijanstwo"

* sielanka - (idylla) pogodny dzielo opiewajacy uroki zycia wiejskiego czesto o tematyce milosnej, osada jest kraina pelna splendoru, spokoju, jak i
rowniez jedynymi problemami mieszkancow istnieja klopoty milosne: F. Karpinski "Laura jak i rowniez Filon"

* komedia - utwor sceniczny o zywej akcji jak i rowniez pomyslnym sfinalizowaniu, przedstawiajacy w sposob pocieszny i osmieszajacy wady jak i rowniez
przywary ludzkie; czesto przesycony satyra spoleczna, obyczajowa, polityczna. J. U. Niemcewicz "Powrot posla"

* mowa - dluzsza wypowiedz okolicznosciowa przeznaczona do licznego zgromadzenia (przemowienie) H. Kollataj "Listy Anonima", S. Konarski "O
wydajnym rad sposobie"

* rozprawa - obfity utwor traktujacy w rodzaj problematyczny wyselekcjonowane zagadnienie (studium)

* poemat heroikomiczny - polega dzieki parodiowaniu poematu heroicznego za posrednictwem skontrastowanie podnioslego jezyka (jak w oryginale) z
przyziemna tematyka; podobnie jak wzorzec, zawieraja czesto spisy heroicznych bitew, ale istnieja one takze parodia ("Monahomachia"); wspaniale spisy
rekwizytow jak na przyklad w poematach; czesto poteznieje humor sytuacyjny, dowcip jezykowy spowodowaly, iz z tych propozycji wyrosly przyslowia
("prawdziwa wianek, krytyk sie nie boi"); dzieki temu wszystkiemu, czesto zdobywaly popularnosc;

* powiesc - wywodzi sie z antycznego eposu jak i rowniez jest jednym sposrod glownych typow nowozytnej prozy o objetosci wiekszej anizeli
opowiadanie obejmujaca dzieje licznych bohaterow jak i rowniez srodowisk spolecznych. I. Krasicki "Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki"

11. Nawiazania do utworow epoki oswiecenia w literaturze nastepnych okresow.

- Henryk RZEWUSKI „Pamietnik Sopicy―
- Waclaw BERENT „Nurt. Opowiesci biograficzne―
- Czeslaw MILOSZ „Zaklecie―
- Zbigniew HERBERT „Wilk i owieczka―
-Maria JASNORZEWSKA-PAWLIKOWSKA „Laura jak i rowniez Filon―
-Jan LECHON „Kniaznin i zolnierz―

autorzy: malutka, stahu, specjalista