● Karta pracy: ​BAROK - czas zamętu, czas powrotu do autorytetów.

1. Zestawienie cech obu epok.

Renesans Barok
prostota ozdobność
skromność patos
równowaga kontrast
klasyczne piękno estetyka brzydoty
poczucie bezpieczeństwa niepokój
uporządkowanie chaos
harmonia dysharmonia

2. Pochodzenie ​
nazwy i ramy czasowe​baroku w Europie i w Polsce.

3. Skutki wojen​toczących się w XVII w. dla kultury polskiej.

Wojny toczone w czasach baroku stały się jednym z popularniejszych wówczas ​tematów literackich (np. ​Wojna chocimska
Wacława Potockiego, ​Pamiętniki ​Jana Chryzostoma Paska). Wyprawy na Wschód oraz kontakt np. z kulturą turecką
przyczyniły się do przeniesienia ​wzorców orientalnych​na rodzimy grunt.

4. Wpływ ruchu kontrreformacyjnego na kulturę barokową.

Kontrreformacja z jednej strony miała wpływ na powstanie cenzury (indeks ksiąg zakazanych) i prześladowania
innowierców ( Święte Oficjum), z drugiej strony – Kościół stał się hojnym mecenasem artystów, próbując w ten sposób
przyciągnąć do katolicyzmu wiernych i podbudować osłabiony przez reformację autorytet. Utworzenie na soborze trydenckim
(1545 – 1563) zakonu jezuitów przyczyniło się do zreformowania szkolnictwa. W szkołach jezuickich kładziono nacisk na
wykształcenie humanistyczne, naukę łaciny i retoryki, czytano wybrane fragmenty dzieł antycznych pisarzy. Popularną
metodą nauczania był teatr szkolny.

5. Przeczytaj tekst Czesława Hernasa dotyczący polskiego baroku i wyjaśnij termin ​megalomania​.
W piśmiennictwie XVII w. odkrywano nieraz rysy ​megalomanii narodowej​. Istotnie, kiedy ks. Wojciech Dembołęcki
przekonywał czytelników [...], że królestwo polskie jest „najstarodawniejsze” w Europie i że językiem polskim (też
najstarszym) Bóg przemawiał w raju do Adama i Ewy, to można by w tym widzieć świadectwo megalomanii narodowej,
gdyby nie fakt, że już pierwsi czytelnicy książki Dembołęckiego żartem lub oburzeniem kwitowali ten rozmach fantazji i brak
umiaru.
Zamiast o megalomanii należy mówić o znamiennym dla wieku XVII poczuciu wielkości narodowej i przekonaniu o
dawności tradycji. [...] u schyłki epoki [...] „skurczyła się i sława, i polskie granice” (Wacław Potocki). Poczucie narodowej
wielkości ustąpiło miejsca pesymizmowi i fali wzrastającego autokrytycyzmu.
Czesław Hernas, ​Barok​, Warszawa 1998, s. 9–12.
MEGALOMANIA - ​skupienie na własnej doskonałości, samozadowoleniu oraz świadomości własnej wartości, znaczenia i
możliwości.

Polski​Sarmata​:
● cechy charakterystyczne - gościnność, pijaństwo, egoizm, łatwowierność, warcholstwo, prywata, duma z bycia polskim
szlachcicem, megalomania, waleczność, honorowość, ksenofobia, religijność/dewocja, umiłowanie wolności,
wichrzycielstwo, niechęć do autorytetów,
● strój sarmacki – kołpak, żupan, kontusz, pas kontuszowy, hajdawery, karabela (szabla), długie buty (baczmagi).

KSENOFOBIA ​– niechęć lub wrogie usposobienie do obcokrajowców, cudzoziemszczyzny; obawa, lęk przed
cudzoziemcami; ksenofob.

6. Barokowe ​
filozofie​i jej przedstawiciele.

Myśl Filozof / filozofia

Rozum ludzki nie jest w stanie pojąć nieskończoności. Blaise Pascal

Społeczeństwem i zbiorowością rządzą te same prawa, co światem natury. Tomasz Hobbes ( naturalizm)

Nie istnieje opozycja pomiędzy duchem a materią. Bóg jest tożsamy z naturą. Baruch Spinoza ( panteizm)

Można podać w wątpliwość ludzkie poznanie i rozumowanie. Kartezjusz ( racjonalizm)

Bóg jest monadą idealną i stworzył świat najlepszy z możliwych, jednak nie jest on
wolny od zła. Gottfried Wilhelm Leibniz

Świat materialny jest tylko przejawem ducha, a prawdziwa rzeczywistość ma charakter Mistycyzm/ Spirytualizm ( św.
duchowy. Teresa z Avili i św. Jan od Krzyża)

Nie istnieje opozycja między duchem a materią, Bóg przynależy do świata natury. Panteizm ( B. Spinoza )

Zmysły, którym na ogół wierzymy, wprowadzają nas w błąd. Sceptycyzm ( Kartezjusz)

Zarówno społeczeństwo, jak i jednostka ludzka przynależą do świata natury. Naturalizm ( T .Hobbes)

Cogito ergo sum – Myślę, więc jestem. Racjonalizm ( Kartezjusz)

W świecie istotne są jedynie wartości duchowe, a metodą ich wyzwalania jest Mistycyzm/ Spirytualizm ( św.
kontemplacja. Teresa z Avili i św. Jan od Krzyża)

Żyjemy w najlepszym z możliwych światów. Jednym z objawów doskonałości świata

jest istniejąca w nim wolność. Racjonalizm ( G.W. Leibniz) /
Gdyby ten świat nie był najdoskonalszy z możliwych, Bóg by go nie stworzył. teodycea/

Człowiek jest tylko trzcina na wietrze, ale to trzcina myśląca. Blaise Pascal

7. Fazy​polskiego baroku :
● wczesna ( początkowa) ok.1580 – ok.1620
● dojrzała ( rozkwitu) ok. 1620 – ok. 1680
● późna ( schyłkowa ) ok. 1680 – ok.1730.

8. Główne ​
nurty polskiej literatury barokowej​– dworski, ziemiański ( sarmacki), plebejski.

9. Literatura​barokowa:

● cel​- zaskoczyć zadziwić, zszokować czytelnika,

● oryginalny pomysł – ​koncept​utworu ( marinizm),
● kontrast​jako oś kompozycyjna utworu,
● popularne ​motywy ​– vanitas, teatru, żeglugi i labiryntu,
● bogactwo ​ środków artystycznych – oksymoron, hiperbola, antyteza, paradoks, anafora, enumeracja (wyliczenie), gradacja,
inwersja, parafraza.

10. Najważniejsze ​
gatunki literackie​:
● liryka – sonet, erotyk, tren , fraszka,
● epika – epos rycerski, pamiętnik, diariusz, list, poemat,
● dramat – komedia klasyczna, tragedia klasyczna.

11. Sztuka baroku​

:
● style barokowe – klasycyzm, manieryzm, rokoko;
● architektura, rzeźba, malarstwo, muzyka.