Oświecenie

Filozofie oświecenia:
• Empiryzm - „doświadczenie”; twórcą był John Locke. Teoria ta
podkreśla, że głównym źródłem ludzkiej wiedzy jest doświadczenie.
Pogląd głoszący, że podstawowym środkiem poznania świata są
zmysły wykorzystywane do obserwacji rzeczywistości. Locke uważał,
że każdy z nas przychodzi na świat jako czysta, niezapisana tablica
(tabula rasa), dopiero później w ciągu swojego życia nabywamy
doświadczeń, które nas kształtują jako ludzi.
• Racjonalizm - „rozum”, twórcą racjonalizmu jest Kartezjusz, autor
słów: Cogito ergo sum – „Myślę, więc jestem”. Zwolennicy tego
poglądu uznają rozum za jedyne narzędzie poznania świata, które ma
nieograniczony zasięg i jest dostępne dla każdego człowieka.
• Deizm – teoria zaprzeczająca kierowaniu światem przez Boga. Według
jej zwolenników Bóg stworzył świat, ale nie ingeruje w losy ludzi, nie
interesuje się światem. Takie poglądy głosił m.in. Newton i Wolter.
• Ateizm – brak wiary w Boga, odrzucenie istnienia Boga, religii, które są
wytworem mającym zaspokoić ludzkie potrzeby emocjonalne. Ateiści
sprzeciwiali się także wszelkim dogmatom religijnym.
Wybrane gatunki literatury oświecenia:
• Bajka (narracyjna, epigramatyczna) – za twórcę tego gatunku uważa się Ezopa;
należy do epiki, jest to utwór wierszowany, prozatorski. W bajce występują
postacie zwierząt, pod którymi autor ukrywa ludzkie wady. Bajka ma charakter
moralizatorski, kończy się puentą, czyli krótkim pouczeniem (bajki I. Krasickiego).
• Satyra – dłuższy utwór wierszowany, należący do epiki, może mieć formę dialogu
lub monologu. Utwór jest wyrazem krytycznej postawy autora do rzeczywistości,
która go otacza. Najlepsze satyry wyszły spod pióra Ignacego Krasickiego i
Adama Naruszewicza.
• Poemat heroikomiczny – dłuższy utwór wierszowany należący do epiki, zwykle o
charakterze humorystycznym. Efekt komiczny wywoływało łączenie elementów
bohaterstwa i śmieszności. Poemat heroikomiczny stanowił parodię eposu
rycerskiego („Monachomachia” I. Krasickiego).
• Hymn – to utwór liryczny, pieśń niezwykle uroczysta, podniosła, o
patetycznym charakterze. Utwory należące do tego gatunku miały
funkcje pochwalne lub błagalne, ich zadaniem było sławienie bóstwa,
postaci, bohaterskich czynów, zjawisk („Hymn do miłości ojczyzny” – I.
Krasickiego).
• Sielanka – dosłownie „panna wiejska”, liryczny dłuższy utwór
wierszowany, którego tematem przewodnim jest miłość. Dzieła
zaliczane do tego gatunku przedstawiają życie zwykłych, prostych
ludzi, którzy są szczęśliwi na łonie przyrody, żyjąc w zgodzie ze sobą i
naturą („Laura i Filon” – F. Karpiński).
Główne nurty:
• klasycyzm – powrót do gatunków antycznych, których głównym
zadaniem była funkcja moralizatorska i dydaktyczna, poruszanie
problematyki społecznej, literatura spełniała cel utylitarny
• sentymentalizm – skupienie uwagi na przyrodzie, poszukiwanie
kontaktu z naturą, umieszczanie akcji na wsi, ludowość, opowiadanie
historii dwojga kochanków na tle społeczności całej wsi lub miasteczka
• rokoko – styl ten uważany jest za ostatnią fazę baroku, w literaturze
dominacja środków artystycznych, gry językowe, zabawy słowem,
utwory poruszały zwykle tematy erotyczne.
Ignacy Krasicki
• Wybitny przedstawiciel literatury oświecenia, zyskał miano „księcia
poetów” oraz „wychowawcy narodu polskiego”, ponieważ w myśl
filozofii oświecenia tworzył literaturę, która sprawowała funkcję
dydaktyczno-wychowawczą. Jego utwory „uczyły, bawiąc”.
Wielcy filozofowie i uczeni epoki oświecenia
• – John Locke – twórca empiryzmu, jego słynne zdanie: „Nie ma nic w
umyśle, czego nie było wcześniej w zmyśle”.
– Leibniz – twórca „Teodycei”, filozof głoszący jedność wszystkich nauk.
– Isaac Newton – fizyk, matematyk, filozof, astronom oraz badacz Biblii.
Jest znany jako twórca prawa powszechnego ciążenia.
– Linneusz – przyrodnik, który zdołał opisać ponad 7700 gatunków roślin i
4162 gatunki zwierząt.
– Antoine Lavosier – chemik, fizyk; sformułował zasadę zachowania masy.
– Wolter – nie był myślicielem, zasłynął jako pisarz powiastek filozoficznych,
np. „Kandyd”, „Prostaczek”.
– Jan Jakub Rausseau – twórca sentymentalizmu, głosił hasło „powrotu do
natury”.