Oświecenie

Oświecenie oznacza wiek rozumu, wiek filozofów, skupienie się człowieka na

jego własnym rozumie.

Racjonalizm- najważniejszym narzędziem poznania jest rozum, odrzucenie

wiary w cuda i zjawiska nadprzyrodzone,
Sensualizm- poznanie rzeczywistości za pomocą zmysłów
Empiryzm- poznanie rzeczywistości za pomocą doświadczeń
Utylitaryzm- dążenie do zaspokojenia potrzeb jednostki jest moralne, jeśli
przynosi pożytek ogółowi

Kierunki filozoficzne
Racjonalizm Kartezjusz- „cogito ergo sum” myślę wiec jestem,
Empiryzm John locke- tabula rosa- niezapisana kartka, fundamentem poznania
jest doświadczenie, ludzie podlegają prawom naturalnym,
Filozofia krytyczna Immanuel Kant- sądy aprioryczne(oparte na pojęciach
wrodzonych) aposterioryczne(wynikające z doświadczeń), poznanie rzeczy
samej w sobie jest niemożliwe, przedmiot poznania dostosuje się do osoby
poznającej
Powrót do natury Jean-Jacques Rousseau-potępienie cywilizacji, postępu i
nauki, miara człowieczeństwa są wartości moralne a nie rozum, człowieka
oświeca serce i głoś sumienia, zrzucenie gorsetu cywilizacji, powrót do natury
Liberalizm Woltera- prawa naturalne podstawa moralności, nie czym drugiemu
co tobie niemiłe, celem życia jest naprawianie świata

Mecenat królewski Stanisław August Poniatowski

Czasopiśmiennictwo i publicystyka
Oświeceniowe instytucje kultury i nauki

Sztuka
Klasycyzm
Rokoko
Sentymentalizm

Cechy
 Dydaktyzm utworów
 Propagowanie nowych idei, postaw, wzorców postepowania,
 Krytycyzm, antyklerykalizm- potępienie fanatyzmu religijnego
uprzywilejowania kleru i szlachty, głoszenie haseł wolności człowieka,
Artyści
Ignacy Krasicki
 Bajki: ptaszki w klatce, dewotka, jagnię i wilcy, szczur i kot, kruk i lis,
(Zbigniew Herbert Wilk i owieczka nawiazuje do bajek)
 Satyry: do króla, zona modna, pijaństwo, świat zepsuty,
 Liryka: hymn od miłości ojczyzny
Franciszek Karpiński
 Sielanki: Laura i Filon, Do Justyny, Tęskność na wiosnę
 Wiersze religijne: pieśń poranna, pieśń wieczorna
Wzorce osobowe
Bohater oświecony:
 Król Stanisław August poniatowski w „Do Króla”
 Racjonalista, wolny od przesądów, odpowiedzialny obywatel, patriota,
reformator
Bohater sentymentalny:
 Bohaterowie sielanki „Laura i Filon”
 Wrażliwy, uczuciowy, ulega nastrojom, melancholijny, zafascynowany
natura żyjący z nią w harmonii
Antywzorce osobowe
Zona modna:
 Bohaterka satyry „Żona modna”
 Bezkrytycznie naśladuje zagraniczna modę
 Żyje ponad stan
 Wiedzie pustą egzystencję polegająca na ciągłej zabawie

Motywy
Rozum:
 Jagnię i wilcy, Wilk i owce, lew pokorny
Miłość sentymentalna:
 Laura i Filon
Arkadia:
Laura i Filom
Ojczyzna:
Do króla, hymn do miłości ojczyzny,

Cytaty
 Nihil est in intellectu quin prius fuerit in sensu (nie ma nic w umyśle, czego
by przedtem nie było w zmysłach) Arystoteles
 Człowiek jest tylko trzciną, najwątlejszą w przyrodzie, ale trzciną myślącą
Blaise Pascal