1 Temat: IDEAŁY WYCHOWAWCZE I SZKOLNICTWO W EPOCE ŚREDNIOWIECZA

*ŚREDNIOWIECZE to epoka, która trwa od V w. ( 476 r. – upadek Cesarstwa Zachodnio-rzymskiego) do 1492 r. (odkrycie
Ameryki) lub 1453 r. (upadek Cesarstwa Wschodnio-rzymskiego).

ETAPY
- wczesne średniowiecze -> do 11 wieku
- średnie -> od 11 – 13 wieku
- późne (Jesień Średniowiecza) -> od 14 – 15 wieku

-Włoscy humaniści nadali nazwę Średniowieczu

-w Średniowieczu zaczęły powstawać pierwsze Uniwersytety
-wytwarzano literaturę teocentryczną
*TEOCENTRYZM – Bóg w centrum ludzkich zainteresowań
-wyzbycie się indywidualizmu
-nie dbano o sprawy doczesne
-ruchy Pątników (pielgrzym; odbywający wędrówkę do miejsca kultu)
-Kościół pełnił najważniejszą rolę we wszystkich sferach życia
-wykształceni duchowni prowadzili szkoły
*Spór o Inwestyturę – władcy świeccy podjęli rywalizację z Papieżem o istotność władzy (zakończoną klęską świeckich).

ŚREDNIOWIECZE
-zaczęto tworzyć parafie, katedry, biskupstwa
-pogarda wobec Antyku
-zamykano szkoły pogańskie
-tworzono szkoły katechetyczne
-szkoły powstawały pod opieką Kościoła
-podstawą nauczania miała być Biblia
-kryzys intelektualny w Kościele (6 w. – wiek ciemny)
-działalność Ojców Kościoła – filozofowie, teolodzy, którzy stworzyli podstawy funkcjonowania szkół
-wiedza starożytna, miała służyć pomocą w zrozumieniu Biblii
-sporządzono listę ksiąg zakazanych (m.in. pisma Arystotelesa)
-papieże i biskupi nadzorowali sprawy oświaty

OJCOWIE KOŚCIOŁA (4-6 wiek)

*św. Augustyn – poznanie Boga jest niemożliwe na drodze rozumowej; konieczna jest iluminacja (oświecenie); rola nauczyciela
jest bierna; ma służyć interesom kościoła
*Boecjusz – można łączyć wiedzę z wiarą
*św. Izydor z Sewilli – autor pierwszej średniowiecznej encyklopedii pt. „Początki” (wiedza o ówczesnym świecie)
*Grzegorz Wielki – papież
*Kasjodor – w 6 wieku założył Klasztor Vivarium – duży kompleks, w którym najważniejszą rolę pełniło Skryptorium

*Druidzi – kapłani celtyccy w Irlandii, mieli skryptoria w klasztorach

*Benedyktyni – 1529 r. – klasztor na Monte Casino; „Ore et labore”; prowadzili szkoły, również dla Kopistów
*Karol Wielki – władca Franków (8-9 wiek); podbił tereny dzisiejszej Europy, cenił sobie ludzi wykształconych, władał biegle
łaciną i greką, zorganizował Szkołę Pałacową w Akwizgramie
*Alkwin/Alquin – mnich ze Szkoły Pałacowej; uczyła się w niej rodzina królewska, istniały stypendia dla synów ludzi dworu;
szkoła świecka
! Anglia i Irlandia – czysta łacina!

RODZAJE SZKÓŁ W ŚREDNIOWIECZU

a. Parafialne – najniższy poziom
b. Klasztorne – prowadzone przez mnichów; wewnętrzne (kształcono następców) i zewnętrzne (młodzież chcąca zdobyć
wykształcenie)
c. Kolegiackie – zgromadzenie kilku duchownych
d. Katedralne – najwyższy poziom
e. Uniwersytety

-poziom nauczania zależał od biblioteki przy szkole

-tytuły nadawano zwyczajowo
-jeden program nauczania

*SIEDEM SZTUK WYZWOLONYCH

I. Trivium (poziom niższy):
-gramatyka
-retoryka – zasady stylu kancelaryjnego)
-dialektyka – logika

II. Quadrivium (nauki wyższego stopnia):

-astronomia – umiejętność odczytywania kalendarza
-geometria – opis Ziemi
-arytmetyka
-muzyka – teoria

*Uniwersytety powstawały na mocy fundacji (fundator – cesarz lub papież)

WZÓR WŁOSKI - boloński WZÓR FRANCUZKI - paryski

-najważniejsi byli studenci -najważniejsi byli profesorowie
-nauki świeckie : medycyna, prawo -teologia
-profesor musiał znaleźć źródło utrzymania -duchowni mieli beneficjum (zapewnione utrzymanie)
-studenci płacili za studia -rektorem był profesor
-rektorem był student (roczna kadencja)

-każdy mógł zostać studentem, brak kryterium wieku

*CZTERY PODSTAWOWE WYDZIAŁY

1. Wydział Sztuk Wyzwolonych (później Filozoficzny) – najniższy wydział, wstępny, cykl Siedmiu Sztuk Wyzwolonych, egzaminy
pod koniec pewnego etapu nauki – bakałarz, magister (pierwszy poziom)
2. Prawo ↘
3. Medycyna → stopień doktora
4.Teologia ↗

*Otrzęsiny – uroczyste formy promocji doktorskich; charakterystyczne stroje adekwatne do stopnia naukowego

*Uniwersytety – kolejno od 11 wieku:

a. OXFORD
b. SORBONA
c. HEIDELBERG
d. PRAGA
e. KRAKÓW – 1364 r.
f. WIEDEŃ

METODY WYCHOWANIA I NAUCZANIA

-nauczanie pamięciowe
-kary fizyczne
-kary zaoczne (na zapas)
-dużo dni wolnych od nauki – uczestnictwo w procesjach
-brak postępu naukowego, badań naukowych
*Metoda SCHOLASTYCZNA – udowadniano to, co już zostało odkryte

^Piotr Abelard – wykładowca na Sorbonie, zastosował zasadę wątpliwości, dostrzegł sprzeczność w pismach Ojców Kościoła
^św. Hieronim i Konrad z Byczyny → o kobietach

*WYCHOWANIE STANOWE (ideały)

a. Asceta
b. Rycerz – 7 Cnót Rycerskich; PAŹ (7-14 lat), GIERMEK (14-21 lat), RYCERZ (po 21 roku życia); chłopcy wysyłani na naukę
c. Mieszczanin – rzemieślnicy w organizacjach cechowych; chłopiec oddawany do majstra na naukę, która trwała od 2 do 7 lat;
TERMINATOR → CZELADNIK → MISTRZ
*Warto przeczytać:
- F. Aries „Historia Wychowania”
- D. Żołądź – Strzelczyk „Dziecko z dawnej Polsce”
- J. Baszkiewicz „Młodość Uniwersytetu”
- K. Ratajczak „Edukacja kobiet”

2 Temat: WPŁYW REFORMACJI I KONTRREFORMACJI NA OŚWIATĘ I WYCHOWANIE W EUROPIE I POLSCE

*REFORMACJA – ruch społeczno-religijny, który pojawił się w 16 wieku; podłożem był Humanizm; bezpośrednia przyczyna –
zezwolenie na zakup odpustów

1517 r. – Marcin Luter – 95 tez w kościele w Wittenberdze; zmiany dotyczące funkcjonowania hierarchii kościoła, zasad
dotyczących duchownych – LUTERANIZM (Jan Kalwin – KALWINIZM)

*AKT SUPREMACJI – kościół angielski niezależny od papieża; Henryk VIII – głową kościoła anglikańskiego
*Arianie – Bracia Polscy

POSTULATY PROTESTANTÓW :
-tłumaczenie Biblii na języki ojczyste
-msza i liturgia w językach narodowych
-możliwość zawierania małżeństw przez duchownych
-zmiany dotyczące obrzędów

SKUTKI :
-zniesienie monopolu Kościoła
-rozbicie religijne w europie

Protestanci tworzyli prężnie działające szkoły, do których przyjmowali uczniów różnych wyznań.
Początkowo Luter uważał, że należy podnieść poziom intelektualny najniższych warstw społecznych.
Edukacja chłopów doprowadziła do powstania radykalnego ruchu, który wywołał tzw. Wojny chłopskie w Niemczech (krwawo
stłumiane).
Po tych wydarzeniach Luter uznał, że nie każdemu potrzebna jest edukacja.

^Filip Melanchton – „Nauczyciel Niemiec”, zreformował szkolnictwo w Saksonii, napisał wiele podręczników, zwolennik Lutra.
^Jan Sturm – założył wzorowe Gimnazjum w Strasburgu, podzielone na 10 klas, nauka miała trwać 10 lat; podział klas na 3
poziomy nauki; rozrywki dla uczniów; zwolennik Lutra.

Akademia w Genewie – założona przez kalwinistów.

Kalwinizm był szczególnie popularny wśród mieszczan.

SZKOŁY LUTERAŃSKIE W POLSCE SZKOŁY KALWIŃSKIE SZKOŁY ARIAŃSKIE

-Gimnazja Akademickie (na zasadach
Sturma) – wyższe kursy przygotowujące
do studiów wyższych,
-Gdańsk (propagowanie nauk
medycznych), Toruń, Elbląg,
-wysoki poziom nauczania,
-dobrze wykształcona kadra
-dobra baza dydaktyczna
-Lewartów, Pińczów
-rozłam wśród kalwinistów - Arianie
-Akademia w Rakowie (wysoki poziom
nauki, własna drukarnia),
-totalny pacyfizm,
-tolerancja wyznań,
-nacisk na kształcenie praktyczne,
-etyka świecka

CHARAKTERYSTYKA SZKÓŁ :
-wzór Sturma
-podział na klasy
-egzaminy
-zasady uroczystych promocji
-kształcenie o charakterze filologicznym
-nauczano głównie po łacinie
-w niektórych szkołach istniały klasy z dodatkowym j. niemieckim lub j.polskim
*KONTRREFORMACJA - walka o odzyskanie pozycji Kościoła
-Sobór Trydencki
-Indeks Ksiąg Zakazanych

ZAKON JEZUITÓW → założyciel: Ignacy Loyola (lata 30/40-te, 16 wieku); dwa śluby: ubóstwo i posłuszeństwo papieżowi.
-Jezuici uzyskali przywilej na zakładanie szkół średnich, które początkowo nauczały na bardzo wysokim poziomie; atrakcyjne,
wszyscy byli chętnie przyjmowani.
-Na lekcjach omawiano różnice w wyznaniach.
- 1773 r. – kasata Jezuitów!

SZKOŁY JEZUICKIE :
-bezpłatne, finansowane przez Kościół
-zasady działania opracowane przez Ignacego Loyolę
-1599 r. – program nauczania Ratio Studiorum – zbiór przepisów regulujących działalność szkół jezuickich

FILARY SZKOŁY JEZUICKIEJ :

-szkoła istnieje nie tylko po to, aby uczyć ale również wychowywać (wychowanie religijno-moralne, bez dewocji)
-ograniczenie kar cielesnych – skłanianie do rywalizacji, współzawodnictwa; kary wymierzane przez osobę świecką, tzw.
Korektora
-zasada dobrego przygotowania nauczyciela do pracy – 18 lat nauki
-bezpłatne nauczanie
-jeden nauczyciel prowadził jedną klasę
-urozmaicenie nauki szkolnej (dysputy, przedstawienia, powtórki, ćwiczenia)
-organizacje uczniowskie – Sodalicje Mariańskie – katolickie stowarzyszenia osób świeckich; pomoc w nauce, działalność
charytatywna
-Bursy dla ubogich; które z czasem zamieniły się w tzw. Bursy muzyczne (dodatkowe lekcje muzyki i śpiewu)
-próby przejęcia uczelni wyższych – wydziały filozoficzne; konflikty z władzami uczelni.
-rozwój piśmiennictwa jezuickiego.
*Literatura antyjezuicka – np. J. Broszka „Gratis” – satyra na szkolnictwo jezuickie.

W 17 wieku pojawiła się moda na elitarne szkoły dla szlachty – Collegia Szlacheckie.
*KONWIKT – internat dla uczniów Collegiów.
W późniejszym okresie Collegia Szlacheckie były zakładane również przez Jezuitów.
Hozjusz sprowadził Jezuitów do Polski.

GIMNAZJUM W BRANIEWIE -obniżenie poziomu nauczania (kryzys od lat 30-tych 17 wieku: brak konkurencji, Ratio Studiorum

ZAKON PIJARÓW → 1621 r. – bractwo ubogich – szkoły elementarne i średnie – pijarzy byli bardziej otwarci na nowości;
niechęć ich uczniów do uczniów jezuickich.

Dbałość o wygląd budynków szkolnych Jezuitów.

Uniwersytet we Lwowie/ w Wilnie → za sprawą Jezuitów!

*Literatura:
-Irena Kadulska – praca na temat teatru
-„Encyklopedia wiedzy o jezuitach na terenie Polski i Litwy”
-K. Puchowski „Collegia jezuickie w Rzeczypospolitej”
-L. Grzebień
-J. Tazbir „Reformacja, Kontrreformacja”
-S. Bednarski „Upadek i odrodzenie szkół jezuickich w Polsce”

3 Temat: WYCHOWANIE I SZKOLNICTWO W POLSCE W EPOCE OŚWIECENIA

*OŚWIECENIE – 1690-1790 (Europa zachodnia) ; 1730-1820 (Polska)

-postawy wolnomyślicielskie
-rozwój nauk przyrodniczych i matematycznych
-rozwiązują się państwa scentralizowane
-żądania poszerzenia praw obywatelskich
-wiek filozofii ; wiek pedagogiki!
*Ideał wychowawczy – dobry człowiek i uczciwy obywatel
-zaczyna kształtować się koncepcja wydziałów na uniwersytetach
-WYDZIAŁ FILOZOFICZNY → nauki przyrodnicze i humanistyczne
-okres popularyzowania nauki wśród społeczeństwa ; towarzystwa naukowe
-człowiek powinien samodzielnie używać rozumu ; poważanie autorytetów

SYTUACJA DZIECKA W POLSCE W DOBIE OŚWIECENIA (wiedza z pamiętników) :

-wysoka liczba dzieci w rodzinie, bardzo niska przeżywalność dzieci
-problem dzieci nieślubnych (dyskryminacja, mniejsze prawa)
-inaczej traktowano dzieci z rodzin chłopskich, inaczej w szlacheckich
-oddawanie małych dzieci szlacheckich na wieś
-nie przywiązywano wagi do potrzeb dzieci
-brak zainteresowania ze strony rodziców
-zdarzały się pozytywne wyjątki, np. Czartoryscy

SZKOŁY :
-jezuickie i pijarskie
-bardzo niski poziom nauczania
-nowe tendencje (lata 30/40-te 18 wieku)
-TEATYNI – elitarna szkoła w Warszawie, dla bogatej szlachty ; języki nowożytne, młodzież miała własne pokoje i służbę ; po
kilku latach upadła
* 1740 r. → Stanisław Konarski (pijar) – elitarna szkoła w Warszawie ; naprawę edukacji należy zacząć od synów
magnackich ; Konarski orientował się w szlacheckich wymaganiach :
-szkoła elitarna dla wybranych
-ograniczona liczba miejsc
-nawiązywanie do wzorców zagranicznych
-pokoje, służba, wyżywienie, ubranie
-maksymalnie 60 wychowanków
-ideał dobrego człowieka ; uczciwy obywatel (posłuszeństwo i miłość do króla, respektowanie praw, szacunek wobec innych
ludzi, nie trwonić majątku)
-8 lat nauki
-ograniczenie łaciny na rzecz j. polskiego!
- języki nowożytne
- S. Konarski „O poprawie wad wymowy”
-historia, geografia itp.
-nauka poglądowa
-teatr przy szkole
-ograniczenie czasu spędzanego poza szkołą
-zakaz wyjazdu do domu na ferie
-Sejmiki Szkolne
-Collegium Nobilum
-Konarski opracował program reform dla szkół pijarskich (nacisk na wykształcenie nauczycieli, znajomość podręczników przez
nauczycieli, studia zagraniczne dla nauczycieli)
-Konarski był przeciwnikiem dewocji, chciał wychować gentlemana
* 1765 r. → KORPUS KADETÓW / SZKOŁA RYCERSKA ; założona przez : Stanisława Augusta Poniatowskiego ; nie była
elitarna – mniej zamożna szlachta ; opłata za naukę lub stypendia
-charakter wojskowy ; komendant – książę Adam Czartoryski
-ćwiczenia wojskowe
-przyjmowano chłopców 7-8-letnich
-z czasem charakter szkoły stał się bardziej ogólny
-architektura, języki, matematyka, historia
-kształcenie i wychowanie obywatelskie
-słynni absolwenci : Kościuszko, Niemcewicz
-wyróżnienia dla uczniów : tablica czarna, srebrna i złota
-katechizm moralny kadeta
* 1737 r. → Stanisław Leszczyński założył w Lunevill Szkołę Rycerską dla polskiej szlachty ; wzorowana na Konarskim ; troska
o dalsze losy absolwentów

* 14 października 1773 r. → powołanie KOMISJI EDUKACJI NARODOWEJ (ukoronowanie dyskusji na temat majątków
pojezuickich) :
-Urząd Państwowy sprawujący władzę nad edukacją
-podlegała władzy króla i sejmu
-jej zadaniem było zbadanie sytuacji oświaty w kraju ; prowadzono spis oświatowy, wizytatorzy wysyłani do szkół
-planowała reformy
- 1783 r. – ustawy KEN ; nowe koncepcje zmian
-pierwszy szef Komisji – J. Masalski, inni członkowie : Michał Poniatowski, J. Chreptowicz, J. Potocki, Adam Czartoryski,
A. Zamoyski
* 10 lutego 1775 r. → Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych ; J. Potocki, G. Piramowicz ; zadania - wizytacje szkolne,
układanie programów nauczania, podręczniki (posiadali doświadczenie w pracy pedagogicznej)

REFORMY Komisji Edukacji Narodowej :

1. Hierarchia szkolna
-szkoły elementarne
-szkoły średnie : wydziałowe i podwydziałowe
-akademie (Uniwersytet w Krakowie i Wilnie)
Szkoły podlegały sobie wzajemnie.
2. Zmiana programów i metod nauczania
-przedmioty matematyczno-przyrodnicze – realia
-higiena jako obowiązkowy przedmiot
-metody poglądowe, doświadczalne, indukcyjne
-stopniowe nauczanie i powtarzanie zagadnień
-nowe podręczniki → organizowano konkursy, np. na projekt podręcznika z danego przedmiotu ; do niektórych autorów
kierowano prośbę o podręcznik ; podręcznik dzielił się na część dla ucznia i część dla nauczyciela ; powstało 29 podręczników,
m. In. „Powinności Nauczyciela” G. Pisamowicza

*Reforma Akademii Krakowskiej (H. Kołłątaja) i Wileńskiej: odświeżenie kadry profesorów, nowoczesne środki dydaktyczne.
*Edukacja kobiet w Polsce: guwernantki z Francji ; kilka artykułów na temat wychowania kobiet autorstwa Czartoryskiego ;
prywatne pensje.
*Krytyka KEN-u przez byłych Jezuitów oraz konserwatywną szlachtę (oburzało ich dążenie do demokratyzacji). Szkoła miała
być podporządkowana państwu, nauczyciele mieli być świeccy.
* Klementyna z Tańskich – Hoffmanowa → Instytucja Guwernantek w Warszawie

NAUCZYCIELE – odrębny stan społeczny ; zorganizowano seminaria pedagogiczne przy wydziałach Filozofii.

* 1794 r. → ROZWIĄZANIE Komisji Edukacji Narodowej 

* OSIĄGNIĘCIA KEN-u :
-uporządkowano system oświatowy
-zmiana programów i metod nauczania
-nowoczesne podręczniki
-ustawy i przepisy
-uświadomienie społeczeństwu konieczności edukowania kobiet
Na tym dorobku będą bazować ludzie oświaty czasów zaboru!

4 Temat: JAN FRYDERYK HERBART – HERBARTYZM

* J. F. Herbart (1776-1841) – reprezentant niemieckiej filozofii ; w 1802 r. został Docentem pedagogiki ; zastąpił Kanta na
Katedrze Filozofii w Królewcu ; „Pedagogika ogólna wywiedziona z celu wychowania” ; „Zarys wykładów pedagogicznych” ; był
prywatnym nauczycielem, podróżował m.in. do Szwajcarii ; istotne znaczenie dla niego miała szkoła średnia.

SYSTEM PEDAGOGIKI NAUKOWEJ (3 filary) :

1. Filozofia
2. Etyka – wyznaczała cel wychowania ; silna moralnie jednostka
3. Psychologia – środki niezbędne do osiągnięcia celu
IDEE PRAKTYCZNE :
*idea wewnętrznej wolności duchowej – zgodność z przekonaniami wewnętrznymi
*idea doskonałości – maksymalny rozwój siły i odwagi moralnej
*idea życzliwości – empatia, umiejętność nawiązywania kontaktów
*idea prawa
*idea słuszności – odnosi się do tolerancji, akceptacja inności
*idea zadośćuczynienia

ZAŁOŻENIA PSYCHOLOGICZNE :
-człowiek nie ma wrodzonych predyspozycji psychicznych
-wiedza przybywa od chwili narodzin
-masy apercepcyjne, treści naszej świadomości, kształtowanie przez doświadczenia, odbierane bodźce

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA WYCHOWANIE :

1. Kierownictwo – kary, zachęty, motywacje, utrzymanie porządku
2. Nauczanie oparte na psychologii
3. Wychowanie – wpływało na uczucia wychowanka

NAUCZANIE WYCHOWUJĄCE :
-wszechstronnie rozwija człowieka i uszlachetnia
-przeciwne idei kształcenia się tylko dla zdobywania konkretnych umiejętności
-relacja między nauczaniem i wychowaniem → wychowanie ma szerszy zakres, zawiera w sobie nauczanie ; można
wychowywać poprzez dobrze skonstruowany program nauczania

Herbart pracował jako prywatny guwerner 3 chłopców (8, 10, 14 lat) – problemy z 14-latkiem

PODZIAŁ NAUCZANIA NA 2 BLOKI :

1. Ścisły – oparty na matematyce
2. Literacki

WARUNKI :
-nie przytłaczać ucznia wiadomościami
-dostosowanie materiału do stopnia intelektualnego
-nauczanie powinno być dostosowane do zainteresować uczniów ; wielostronne zainteresowania
-rozwój autonomicznego myślenia

DYDAKTYKA OGÓLNA :
*Stałe stopnie formalne lekcji ;
1. Jasność – czego dotyczą zajęcia
2. Kojarzenie – nawiązywanie do wiedzy ucznia
3. System – próba połączenia przez ucznia wiedzy własnej z nową
4. Metoda – uczeń powinien umieć odwołać się do nabytej wiedzy
*Hodowanie moralne wychowanka → „Nauka stwarza zakres myślenia, wychowanie formuje charakter. Charakter nie może
istnieć bez nauki – w tym tkwi cała synteza mojej pedagogiki”.

Herbart stworzył podstawy pedagogiki naukowej, która zaczęła być uznawana za pedagogikę spekulatywno-filozoficzną,
bardziej popularna stała się pedagogika eksperymentalna.
Pedagogika Herbarta popularna w krajach niemieckich i USA (zastąpiony ruchem nowego wychowania – idea Rousseau ; John
Dewey krytyczny wobec herbartyzmu, zarzucił mu szablonowość i bierność).
Herbartyzm stał się synonimem szablonowości edukacji szkolnej.

ZWIĄZANI Z HERBARTYZMEM :
*Mieczysław Tytus-Baranowski – pedagog z Lwowa, autor podręczników, popularny na terenie Galicji
*Leon Kulczyński – Kraków / Lwów ; wykładał pedagogikę na UJ ; szkoła dla nauczycieli przy Gimnazjum św. Anny ; karność
niższa i wyższa
*Antoni Danysz – Uniwersytet Lwowski , później Uniwersytet w Poznaniu ; prace z zakresu historii oświaty ; zwolennik
intelektualizmu.

Herbartyzm łączono z religią.

KRYTYKA HERBARTYZMU :
-skostniały system stopni formalnych
-system kar i nagród
-przewaga poezji w kształceniu
-wymuszanie uczestnictwa w praktykach religijnych

*Międzynarodowe Towarzystwo J. F. Herbarta → 2001 r.

*Literatura: „Herbart znany i nieznany w 200 rocznicę wydania pedagogiki ogólnej”

5 Temat: SYTUACJA POLSKIEJ OŚWIATY POD ZABOREM PRUSKIM I ROSYJSKIM

ZABÓR PRUSKI :
*początkowo bez wzmożonej germanizacji (Fryderyk Wilhelm 2)
*Fryderyk Wilhelm 3 uznał, że nadmierny rozwój oświaty wyższej jest groźny dla jednostki państwa pruskiego
*rozwój szkolnictwa elementarnego
*j. niemiecki jako język nauczania
*rozwijano seminaria nauczycielskie
*ograniczano ilość szkół średnich, część zdegradowano do szkół zawodowych
*nauczyciele ze znajomością j. niemieckiego
*Towarzystwo Przyjaciół Nauk
* 1804 r. → Liceum Warszawskie → Samuel Bogumił Linde (twórca SŁOWNIKA JĘZYKA POLSKIEGO ; leksykograf,
protestant z Torunia) :
^filologiczny kierunek nauczania
^EFORAT – próba wprowadzenia kontroli nad szkołą ; rada nadzorująca placówkę

*1807 r. → Napoleon uzyskał zgodę na utworzenie Księstwa Warszawskiego z ziem zaboru pruskiego:
^ 1807 – 1815 r. → ziemie wyłączone spod zwierzchnictwa Prus pod nadzorem Napoleona ; czas intensywnego rozwoju
oświaty ; powołano Naczelną Władzę Oświatową.
^ Izba Edukacyjna → Stanisław Kostka-Potocki (pomagał mu Stanisław Staszic) – powołuje Towarzystwo do Ksiąg
Elementarnych (Konstanty Wolski, S.B. Linde) ; naciski na rozwój szkolnictwa elementarnego ; zakładają nowe szkoły,
seminaria nauczycielskie, dozory szkolne (społeczna kontrola nad szkołą) ; rozwija się szkolnictwo średnie – WPROWADZONO
EGZAMIN DOJRZAŁOŚCI ; uczniowie z różnych stanów społecznych
* 1809 r. → Napoleon przyłączył do Księstwa Warszawskiego Kraków
* 1815 r. → KONGRES WIEDEŃSKI (poniósł za sobą wiele zmian terytorialnych):
-likwidacja Księstwa Warszawskiego, większość ziem wróciła do Prus
-z terenów Wielkopolski utworzono Wielkie Księstwo Poznańskie
-Warszawa przechodzi pod zabór rosyjski, tworzy się Królestwo Polskie/Kongresowe z stolicą w Warszawie
-utworzono Rzeczpospolitą Krakowską (wolne miasto pod nadzorem Austrii do 1846 r.)
*władze Księstwa Warszawskiego zadbały o edukację Żydów
*stworzono Szkoły Średnie dla dziewcząt i Pensje Żeńskie (ok. 100 takich placówek do 1815 r.)
*Śląsk → nasilona akcja germanizacyjna, gęsta sieć Szkół Ludowych z wykładowym j. niemieckim ; akcja kolonizacyjna
*Prusy Wschodnie → Olsztyn + Mazury
*Prusy Zachodnie → Chełmno, Chojnice, Gdańsk i Elbląg
* Wielkie Księstwo Poznańskie :
-do 1830 r. nie było germanizacji
-w wielu szkołach średnich, m.in. w Bydgoszczy i Poznaniu odbywały się lekcje j. polskiego
-1830 r. → Powstanie Listopadowe
-następuje pogorszenie sytuacji Polaków :
-ograniczono lekcje j. polskiego na rzecz j. niemieckiego
* 1840 r. – zmiana na tronie Pruskim → Fryderyk Wilhelm 4 – bardziej liberalny ; przywrócił nauczanie w j. polskim ; w
Berlinie i we Wrocławiu wracają Katedry Filologii Polskiej
* lata 40 i 50-te 19 wieku → okres działalności Poznańskich Organiczników :
-maksymalny rozwój gospodarki
-towarzystwa ziemskie, kredytowe, pomocy naukowej
-rozwija się literatura pedagogiczna i czasopisma → E. Estkowski „Szkoła Polska”, Karol Libelt
-Ochronki Polskie → August Cieszkowski
-Poznańscy Organicznicy zwracają się do Trentowskiego o dzieło pedagogiczne : „Chowanna”.
* 1848 r. → WIOSNA LUDÓW: wystąpienia warstw mieszczańskich, chłopskich, inteligencji - domagali się ograniczenia władzy
absolutnej oraz wprowadzenia Konstytucji
*nasiliła się fala represji
*obniżono poziom kształcenia
*sojusz z Kościołem – nieograniczony wpływ Kościoła na edukację
*przywrócono pamięciowe nauczanie
*lata 70-te 19 wieku → kolejne nasilenie germanizacji
* 1871 r. → ZJEDNOCZENIE NIEMIEC - 2 Rzesza Niemiecka :
^Otto von Bismarck – jego polityka ;
-Kulturkampf – walka o kulturę
-niechęć do katolików i kleru
-wprowadzał Dekrety, w których ograniczał udział kleru w edukacji
-obowiązkowy j. niemiecki w kazaniach i na lekcjach religii na byłych ziemiach polskich
*Strajki szkolne w latach 80-tych:
-Jarocin – 1883 r. – bunt uczniów przeciwko nauczaniu w j. niemieckim
-Września – 1901 r. – rodzice po stronie dzieci
-Strajk Powszechny – 1906-1907 r. – ok. 300 szkół
*do 1918 r. – nasilenie czynników germanizacyjnych
*rozwinęły się Seminaria Nauczycielskie

ZABÓR ROSYJSKI :
*Katarzyna 2 – źle nastawiona do dorobku KEN-u, silna rusyfikacja
*Aleksander 1 do 1825 r. :
^liberał
^otwarty na świat i nowe tendencje
^otaczał się Polakami (książę Adam Czartoryski – doradcą Cara → przygotował projekt zreformowania szkolnictwa na terenie
Rosji, odwołując się do KEN-u → podział na 6 okręgów naukowych z uniwersytetem na czele ; Okręg Wileński → należały do
niego – ziemie polskie, litewskie, Białoruś, Wołyń, Podole → na czele całego Okręgu stał kurator, którym był Adam
Czartoryski).
*Tadeusz Czacki i Hugo Kołłątaj – tworzą Gimnazjum Krzemienieckie (później Liceum)
*rozwój Uniwersytetu Wileńskiego :
-działalność Śniadeckich
-zatrudniono polskich profesorów
-Tajne Związki Sprzysiężenia Młodzieży (np. Filomaci i Filareci – propagowanie polskiej kultury i literatury – wykryto ich i
ukarano  - czystki na Uniwersytecie)
-Czartoryski do dymisji → następca – Mikołaj Nowosilcow
*Królestwo Polskie dawało swobody ponieważ:
^na jego terenach znalazła się Warszawa
^Aleksander 1 chciał zachować pozory liberalizmu
^powołano Komisję Rządową (Ministerstwo) Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (MWRiOP) – nazwa ta
funkcjonowała również w latach 1918-1939 – na czele Stanisław Kostka-Potocki → dymisja po 5 latach → po 1820 r.
przewodniczący rosyjscy.
*1825 r. uruchomiono Instytut Guwernantek, później Instytut Rządowy Wychowania Płci Żeńskiej w latach 30-tych
*1816-1818 r. – powołano Uniwersytet Warszawski
*rozwija się szkolnictwo zawodowe
*po 1830 r. REPRESJE → Mikołaj 1 uznaje, że polityka oświatowa była zbyt liberalna, zamyka wszystkie szkoły wyższe i
średnie ; towarzystwa naukowe :
-zlikwidowano MWRiOP → Ministerstwo Spraw Wewnętrznych przejmuje oświatę ; dozór polityczny
-czystka w kadrze nauczycielskiej
-cenzura podręczników
-rosyjskie podręczniki
-studia na Uniwersytecie w Petersburgu i Moskwie – dotyczyło 10 stypendystów z Polski rocznie
*1851 r. USTAWA SZKOLNA:
-zniesienie obowiązku szkolnego i składki szkolnej
-ograniczenie uzyskiwania wykształcenia średniego ogólnokształcącego
-przemianowanie większości szkół średnich na średnie zawodowe
-utworzono Warszawski Okręg Naukowy – na czele M. Okuniew i P. Muchanow
*WOJNA KRYMSKA → lata 50-te 19 wieku – słabość Rosji
*Aleksander 2 :
-1857 r. – zgadza się na uruchomienie uczelni wyższej w Warszawie – Akademia Medyko-Chirurgiczna – wykłady po polsku lub
łacinie
-powoływano szkoły dla dziewcząt
-przywraca Komisję Rządową Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (1861 r.) z margrabią Aleksandrem Wielopolskim na
czele, który miał zreformować oświatę na ziemiach polskich pod zaborem rosyjskim – nie lubiany przez Polaków za współpracę
z caratem ; przedstawiciel arystokracji ; przezwisko – Ropucha.
*20 maja 1862 r. → REFORMA SZKOLNA A. Wielopolskiego :
-maksymalne spolonizowanie szkolnictwa
-język polski wraca do wszystkich szkół
-upowszechnienie szkolnictwa elementarnego
-przywrócenie podatku szkolnego (brak zgody cara)
-postulat przywrócenia uczelni wyższych
-REAKTYWACJA Uniwersytetu Warszawskiego pod nazwą SZKOŁA GŁÓWNA 1862-1869 (podjęli w niej naukę przyszli
reprezentanci pozytywistów) ; w wyniku upadku Powstania Styczniowego car wycofał się z ustępstwa rzecz Wielopolskiego →
powstał CARSKI Uniwersytet Warszawski (inaczej Imperatorski) – całkowicie zrusyfikowany!
*1863 r. – wybuch Powstania Styczniowego:
-zamknięcie Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego ; powraca Warszawski Okręg Naukowy
-nasilona rusyfikacja
-rozwój ruchu Pozytywistów Warszawskich
-rozwój edukacji prywatnej, domowej
-powstają uniwersytety Latające
-„Przegląd Pedagogiczny”, „Encyklopedia Wychowawcza”
-1905 r. – Strajk Szkolny
-Represje do 1918 r.!

ZABÓR AUSTRIACKI (Galicja) :

*autonomia Galicji
*do 1848 r. → Wiosna Ludów – sytuacja zbliżona do pozostałych zaborów
*Polacy w czasie Wiosny Ludów wystąpili o swoje prawa
*lata 50/60-te → z powodu klęski Austria zmieniła swoją politykę → Austro-Węgry ; przywileje dla różnych narodowości i
ludności polskiej
*początkowo Austria była monarchią absolutną
*cesarzowa Maria Teresa powołała nadworną Komisję Studiów, która wprowadza zasadę obowiązku szkolnego (dzieci od 6-
12lat)
*kary pieniężne za niewywiązywanie się z obowiązku szkolnego
*zajęcia w j. niemieckim
*problemy z utrzymywaniem szkół
*władze austriackie proponowały oddanie szkół w ręce duchownych
*Franciszek 1 w roku 1805 → wprowadza Stanową Ustawę Szkolną : inne szkoły dla chłopów, inne dla szlachty i arystokracji ;
degraduje szkoły wyższe i zamienia je w szkoły średnie
*wzrasta wpływ Kościoła na programy nauczania
*1827 r. → powstało Ossolineum (biblioteka)
*lata 40-te → powstała Akademia Techniczna
*prężnie działa Uniwersytet Lwowski
*rozwój prasy, Towarzystw Naukowych
*młodzież galicyjska włącza się aktywnie do Powstania Listopadowego
*1846 r. → Rabacja Galicyjska ; Kraków wcielony do Austrii
*koncepcja powołania organu nadzorującego oświatę

RADA SZKOLNA KRAJOWA :

*działania lojalistyczne
*do 1916 r. na tronie austriackim → Franciszek Józef 1
*Aleksander Fredro, Agenor Gołuchowski
*lata 50/60-te → klęski Austrii
*1860-1861 r. → przekształcenie w Austro-Węgry
*autonomia dla narodów składowych Austro-Węgier
*SEJM KRAJOWY → poruszano kwestie społeczne, gospodarcze, edukacyjne ; tworzą Radę Szkolną Krajową – 1867 r.
*Józef Dietl - z pochodzenia Niemiec, lekarz, orędownik polonizacji w Galicji ; wykładowca Uniwersytetu Jagiellońskiego ;
dwukrotnie prezydent Krakowa – dbał o rozwój kulturalny miasta ; twórca BALNEOLOGII ; autor „Rozprawy o kołtunie
polskim” ; rektor UJ ; autor pracy „O reformie szkół krajowych”, która zawierała takie postulaty:
^edukacja w języku ojczystym
^szkolnictwo podporządkowane państwu
^szkoła współpracująca z rodzicami
^rozwój szkolnictwa ludowego
^wprowadzenie przedmiotów realnych w szkole średniej
^poszerzenie kierunków studiów
^pomoc materialna dla uczniów
^żądał wprowadzenia Komisji Edukacyjnych, sprawdzających kompetencje nauczycieli ; Komisje w Krakowie i Lwowie ;
wymogi :
-studia wyższe
-egzamin nauczycielski (wielostopniowy)
-egzaminatorami byli profesorowie UJ i Uniwersytetu Lwowskiego
-trudny
-płatny
-funkcjonował do 1918 r.
*utworzenie Rady Szkolnej Krajowej → 10 członków ; reprezentanci nauczycieli, władz miejskich oraz Kościoła ; wydali
Manifest do społeczeństwa ; powstały Seminaria Nauczycielskie, szkoły ćwiczeń i praktyki ; wydali oficjalne programy
*WARSTWA KONSERWATYWNA → Michał Bobrzyński doprowadził do wycofania się Rady Szkolnej Krajowej z postulatu
powszechności szkół elementarnych
*rozwijało się szkolnictwo średnie
*nadprodukcja inteligencji
*polonizacja Uniwersytetu w Krakowie i Lwowie – 1861 r., ostatecznie w latach 70-tych
* 1877 r. → powstała Politechnika Lwowska i Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie
* 1872 r. → powstała Akademia Umiejętności w Krakowie ; koordynowała badania naukowe ; w 1918 r. → zmienia nazwę
na Polską Akademię Umiejętności → po 2 Wojnie Światowej POLSKA AKADEMIA NAUK
*zgoda na rozwój Towarzystw i prasy :
^Towarzystwo Pedagogiczne w Lwowie – czasopismo pt. „Szkoła”
^Towarzystwo Nauczycieli Szkół Wyższych – nauczyciele szkół średnich i profesorowie – do 1939 r. czasopismo pt.
„Muzeum” (o dziejach oświaty)
^Towarzystwo Oświaty Ludowej
^Towarzystwo Szkoły Ludowej (Adam Asnyk)
^czasopismo pt. „Rodzina i szkoła”
*powstał Uniwersytet Ludowy Adama Mickiewicza
* 1903-1907 r. → Polskie Muzeum Szkolne – eksponaty związane z rozwojem polskiego szkolnictwa → twórcy : Antoni
Karbowiak, Franciszek Majchrowicz
*Towarzystwo Gimnastyczne „SOKÓŁ”
*zjazdy, kongresy pedagogiczne → 1894, 1909 r.
*IDEOLOGIA WYCHOWANIA NARODOWEGO → skupiała się na podtrzymaniu j. polskiego, historii, kultury i religii ;
najważniejszy jest naród → propagatorzy : Stanisław Prus-Szczepanowski, Ludwik Zarzecki, Zygmunt Balicki → do 1926 r.

PODSUMOWANIE :
^ 1860-1918 – okres autonomii Galicji (polski Piemont)
^ Polacy uzyskują Sejm Krajowy
^ Rada Szkolna Krajowa
^ wpływy herbartyzmu

*Literatura:
-„Galicja i jej dziedzictwo” – (seria)
-„Rada Szkolna Krajowa…” Renata Dudkowa