POJECIE SZTUKA

Pojęcie sztuka - traktowane i rozumiane było różnie, w kolejnych epokach, okresach i stylach.
W starożytności w odniesieniu do sztuki używano terminu techne - umieętność. Stosowano podział na:
a) techne liberales
b) techne vulgares
Do wykonywania sztuk wyzwolonych (techne liberales) według Greków niezbędny był intelekt, a nawet idea (Platon), natomiast do wykonywania sztuk pospolitych
(techne vulgares) wystarczyły zdolności manualne. Sztuką wyzwoloną była np. architektura, do sztuk pospolitych zaliczane były malarstwo i rzeźba. Artysta w starożytności
traktowany był jak rzemieślnik, inaczej traktowana była poezja, którą uważano za rodzaj filozofii, wieszczenia i prorokowania. Zaczęto łączyć z nią pojęcie katharsis -
oczyszczenie. Sztuka, podobnie była traktowana przez starożytnych Rzymian. Takie traktowanie sztuki przetrwało aż do średniowiecza.
W gotyku do sztuk wyzwolonych dołączono retorykę (sztukę mówienia). Sztuk wyzwolonych uczono na uniwersytetach, na tak zwanych facultes artium.
Stosunek do sztuki, a zwłaszcza jej dziedzin zmienił się w okresie renesansu. Tacy artyści jak Leonardo da Vinci, Georgio Vasari, tworząc teorię sztuki, dostrzegli
zbieżność pomiędzy architekturą, rzeźbą i malarstwem. Tym, co łączyło wszystkie dziedziny był rysunek. Od XVI wieku, w odniesieniu do tych dziedzin sztuki stosowano
termin - sztuki rysunkowe czyli Arti Del Disegno.
Podejście do sztuki ponownie ulega zmianie w XVIII wieku. W 1746 CH. Batteaux opublikował traktat Les Beaux-Arts réduits a un meme principe, w którym
wprowadził pojęcie sztuki piękne.
Od czasów secesji, która jednorodnym stylem objęła wszystkie artystyczne działania, zaczęto coraz częściej traktować dawne rzemiosło artystyczne, jako sztukę.
Ostatecznie od roku 1925, czyli od Wielkiej Wystawy Paryskiej, przyjęto nazywać rzemiosło artystyczne sztuką użytkową, zdobniczą czy dekoracyjną W okresie
międzywojennym i po II wojnie światowej określenie sztuki czystej i jej pochodnych jest wielokrotnie zmieniane, bardzo często skrajnie interpretowane - dadaizm.

PIĘKNO

Piękno - podstawowa kategoria estetyki, będąca orzecznikiem opisowo oceniającym w odniesieniu do pozytywnych wartości estetycznych np. dzieła sztuki.
Jest pojęciem trudnym do zdefiniowania. Opiera się na ogólnych kryteriach piękna i brzydoty. Nauką o pięknie jest estetyka, będąca jedną z dziedzin filozofii.

ESTETYKA

Jest to jedna z dziedzin filozofii teorii wartości. Obok estetyki, która zajmuje się głównie zagadnieniami piękna, brzydoty, harmonii. Zaczątki estetyki odnajdziemy
u sofistów, utworzona przez nich estetyka zajmowała się głównie poezją i operowała trzema pojęciami naśladownictwa, iluzji i oczyszczenia. W szerokim znaczeniu estetyka
pojmowana jest niejednolicie, jako: ogólna teoria piękna, dzieł sztuki i przedmiotów naturalnych.

KULTURA
1
 Jest to całokształt materialnego i duchowego dorobku ludzkości, a także ogół wartości, zasad norm współżycia przeciętnych przez dane zbiorowości. Kultura to
wszystko to, co powstaje dzięki pracy człowieka, co jest jego wytworem, wytworem jego myśli i działalności. Kultura dzieli się na:
a) materialną, której zakres pokrywa się z pojęciem cywilizacja
b) duchową, ogół osiągnięć z dziedzin sztuki, nauki, moralności
Kultura odnosi się do poszczególnych sfer życia społecznego np. kultura polityczna, społeczna, pracy, życia codziennego.
Pojęcie kultura ma długie tradycje. W starożytności termin ten uważany był początkowo w znaczeniu uprawy roli. Później kultura oznaczała kształcenie, doskonalenie
czynności i tworu ludzkiej działalności. W XVII wieku pojęcie to odnoszono do umysłowego życia człowieka oraz rozwoju sztuki i wiedzy. W XIX wieku upowszechniło się
pojmowanie kultury, jako system wartości norm i ideałów w przeciwieństwie do cywilizacji traktowanej jako zespół procesów i osiągnięć materialnych.
Obecnie kulturę pojmuję się szeroko, jako wzory zachowań.

TEMATY MALARSKIE

PORTRET

Przedstawienie podobizny osoby lub grupy osób. Jeden z najważniejszych tematów sztuki plastycznej o wielorakich funkcjach i znaczeniach. Realizowany we wszystkich
technikach w skali od miniatury po monumentalną. Wykonywany z natury, lecz także na podstawie różnych przekazów np. portret pośmiertny. Tworzono również portret
bez intencji odzwierciedlenia cech fizjonomicznych np. portret idealizowany lub symboliczny. Odmienność typów portretu zależy od osoby portretowanej np.:
a) twarz
b) popiersie
c) półpostać
d) cała postać tzw. en pied
Również od sposobu usytuowania modela:
a) stojący
b) siedzący
c) frontalny tzw- en face
d) profilowany
e) 3\4- en trois quart
Zależy również od liczby członków portretowanych np.:
a) pojedynczy
b) rodzinny
c) grupowy
d) zbiorowy
e) korporacyjny

2
Ewolucja typów i konwencji portretowych uzależniona była od wielu czynników społecznych i artystycznych, a także funkcji wizerunku np.: portret prywatny
reprezentacyjny czy ceremonialny. Istotna była również ranga portretowanego, panujący obyczaj formuł stylistycznych, określających technik, rozmach, ujęcie, gest,
mimika. Odmiana portretu jest autoportret, czyli wizerunek samego artysty, stworzony przez niego.
Portret występuje od starożytności w wielu krajach cywilizacyjnych (Mezopotamia, Meksyk, Peru, Chiny, Egipt). W starożytnej Grecji, w okresie klasycznym
przeważał portret idealny. W starożytnym Rzymie, przede wszystkim portret realistyczny, a także idealizowany. W sztuce wczesnego średniowiecza pojawiał się rzadko.
Stosowany częściej dopiero w XIII wieku nagrobki, wizerunki donatorów. Rosnąca od XIV wieku popularność portretu przyczyniła się do powstania wielu jego odmian
(heroiczny, alegoryczny). W portretach wciąż ścierały się tendencje wiernego odtworzenia rysów z idealizowaniem.
Specyficznym gatunkiem polskiej sztuki nowożytnej był portret sarmacki i portret trumienny.
Najwięcej portretów powstało w wieku XV (Leonardo da Vinci). Na ogół ukazywano postać w ujęciu pół postaci, frontalnie, lub 3\4. Modne w tym okresie są również
portrety cało figurowe, czyli w ujęciu an piete są typowe dla dworskiej magnaterii, zwłaszcza pod postacią cyklów rodzinnych.

PEJZAŻ

Jest to temat w malarstwie, grafice i rzeźbie tworzący osobny wyodrębniony rodzaj sztuki, posiadający własne konwencje i układy formalne. Pejzaż może występować,
jako samodzielny temat, lub jako tło do rozgrywającej się akcji.
Pejzaż malowany był już w starożytności - malarstwo ścienne w Pompejach. W czasach wczesnochrześcijańskich i w średniowieczu, był traktowany z reguły
symbolicznie i fantastycznie: często przedstawiał raj, świat pokus, grozę piekieł.
W okresie renesansu, wraz ze wzrostem zainteresowania otaczającym światem, zaczęły powstawać niezależne pejzaże inspirowane naturą, choć pełniły one tylko rolę
tła. Jako jeden z pierwszych pejzaże inspirowane naturą malował w XVI wieku Albrecht Durer oraz malarze z tzw. szkoły naddunajskiej. W sztuce niderlandzkiej wybijają się
pejzaże P. Bruegla Starszego, świadczące o niezwykle subtelnym i precyzyjnym widzeniu przyrody.
Wyodrębnienie pejzażu, jako samodzielnego rodzaju malarstwa nastąpiło w XVII wieku. W tym czasie w Holandii popularny był pejzaż realistyczny, a we Francji i we
Włoszech pejzaż idealny, zwany też klasycznym, oraz pejzaż pastoralny, inaczej zwany idyllicznym. W XVIII wieku, obok istniejących już rodzajów pejzaży, popularny stał się
pejzaż fantastyczny, tajemniczy, o mrocznym nastroju, często z motywem nierealnych ruin, operujący kontrastem światła W XIX wieku powszechne stało się malowanie pejzaży
na podstawie bezpośrednich obserwacji natury. Malarstwo pejzażowe było twórczo kontynuowane przez impresjonistów, którzy zakładali konieczność pracy w plenerze.
W Polsce pejzaż był uprawiany w XIX i XX wieku, min. przez J. Fałata

3
WEDUTA

To pejzaż przedstawiający ujęcie całości miasta lub jego fragmenty:

a) ulice
b) place
c) zespoły architektoniczne
Gatunek uprawiany w Holandii w XVII wieku. Rozkwit swój zawdzięcza malarzom weneckim XVIII wieku, takim jak Canaletto: Krakowskie przedmieście, Widok
Warszawy od strony Pragi. W XIX wieku upowszechnił się w całej europie

Canaletto: Krakowskie przedmieście, Widok Warszawy od strony Pragi

PEJZAŻ ZE SZTAFAŻEM

Jest to pejzaż wzbogacony o niewielkie figurki postaci ludzkich lub zwierząt. Mistrzem tego typu pejzaży był XVII malarz francuski N. Poussin (Pogrzeb Fokiona,
Orfeusz i Eurydyka)

MARTWA NATURA
To temat głównie używany w malarstwie. Przedstawia przedmioty użytkowe, czasami o bardzo złożonym układzie:
a) naczynia stołowe
b) kwiaty
c) żywność
d) zabite zwierzęta, ułożone tak aby tworzyły efektowną kompozycje kształtów, barw i cieni

4
 Martwa natura występuje już w starożytności, w sztuce średniowiecza i renesansu była łączona ze scenami figuralnymi. Jako temat niezależny pojawia się po raz
pierwszy na początku XVI wieku we Włoszech. Jako odrębny rodzaj malarstwa rozwija się w XVI - XVII wieku w Niderlandach. Dla Flandrii charakterystyczne były tzw.
Spiżarnie (Snyders), w Holandii popularność zdobyły martwe natury typu VANITAS (przemijanie) tworzone m.in. przez W. C. Hedde.
W XVII wieku martwa natura była też popularna we Francji i Hiszpanii. Temat martwej natury często używany jest współcześnie.

BATALISTKA

Batalistyka to przedstawienie scen bitewnych, pochodów w malarstwie, rzeźbie, grafice. Stanowi jeden z najbardziej popularnych nurtów tematycznych
w sztukach plastycznych od czasów starożytnych. Batalistyka mogła przedstawiać wydarzenia autentyczne i fikcyjne. W średniowieczu pojawiała się głównie w iluminowanych
rękopisach, w sztuce renesansu była tematem wybitnych artystów takich jak:
a) Leonardo da Vinci
b) Michał Anioł
c) P. Uccello
W epoce baroku wyodrębniły się dwa nurty o charakterze:
1. alegorycznym i gloryfikacyjnym, głównie we Francji
2. batalistyczno - rodzajowy głównie w Holandii, Flandrii i we Włoszech,
Główni przedstawiciele:
a) P. P Rubens
b) D. R Velazquez
c) Ch. Le Bron
W malarstwie XIX wieku tematyką tą zajmowali się m. in.:
a) F. Goya
b) A. J. Gros
c) H. Vemet
d) E. Delacroix
e) W. I. Surikow
W Polsce tematykę batalistyczną uprawiali m.in.: Orłowski, Michałowski, Matejko, Kossakowie.

5
MALARSTWO HISTORYCZNE

Malarstwo historyczne, znane było już od starożytności, uprawiane w wielu epokach artystycznych, jako najszlachetniejszy rodzaj sztuki. Tematyka ta ukazywała
wydarzenia, postaci historyczne. Wielkimi twórcami malarstwa historycznego byli np.:
a) P. P. Rubens
b) N. Poussi
Najstarszym zabytkiem prezentującym tą tematykę jest Paleta Narmera powstała ok. 2900 tyś. pne
W Polsce miało znaczenie zwłaszcza w wieku XIX, w dobie utraty niepodległości, przypominające najważniejsze momenty chwały narodu, m.in. na płótnach:
a) Jana Matejki
b) Michałowskiego
c) Gersona

AKT
Akt, w sztukach plastycznych, to przedstawienie nagiego, ludzkiego ciała. Może być pomocniczym studium anatomicznym bądź głównym tematem dzieła. Znany
w sztuce od paleolitu (np. kamienna rzeźba Wenus z Willendorf), do dziś. Szczególną popularność zyskał w rzeźbie starożytnej Grecji, gdzie ustalono kanon proporcji ciała
ludzkiego. Jeden z podstawowych tematów sztuki renesansu, baroku, klasycyzmu, romantyzmu sztuki nowoczesnej. Słynne akty to m.in.:
a) Fresk Masaccia
b) Wygnanie z raju (1427) - Tycjan
c) Wenus z Urbino (1538)
d) Maja naga (1797 - 1798) Goja

6
 MARYNISTYKA

Marynistyka to twórczość plastyczna, zajmująca się problematyka morza i ludźmi z nimi związanymi.

ABSTRAKCJA

Tematyka nieprzedstawiająca. Pojawia się w pierwszej połowie XX wieku. Za pierwszą pracę o tej tematyce uważa się Akwarele abstrakcyjną namalowana przez W.
Kandinskiego w 1910 r. Wyodrębniamy
a) abstrakcję geometryczną – złożoną z form geometrycznych np.: P. Mondrian – Brodwey Boogie Woogie
b) abstrakcję organiczną – Wools – 56
c) abstrakcję ekspresyjną – J. Pollock – Lawendowe pole

TECHNIKI MALARSKIE

Malowidło składa się z wypełniacza, barwników (pigmentów) i spoiwa. Ważne są również narzędzia przy pomocy, których wykonuje się malowidło. O technice malarskiej
decyduje głównie rodzaj spoiwa. Techniki malarskie dzieli się na grupy w zależności od użytego spoiwa:

l. Techniki, w których spoiwa nie występują:

rysunek
a) ołówkiem: srebrny, grafitowym
b) węglem
c) kredą
d) sepią, sangwiną

7
 2. Techniki o spoiwach organicznych pochodzenia zwierzęcego:
a) rysunek tuszem
b) enkaustyka
c) pastel woskowy

3. Spoiwa organiczne pochodzenia roślinnego:

a) gwasz
b) akwarela
c) technika olejna/pastel olejowy
e) witrochromia

4. Techniki malarskie o spoiwach mieszanych/emulsyjnych : CHARAKTERYSTYKA TECHNIK:

a) tempera Ogólna charakterystyka
2. Od kiedy stosowano
5. Techniki o spoiwach nieorganicznych: 3. Podłoże(podobrazie), gruntowanie
a) fresk 4. Narzędzie/rozcieńczalnik
- suchy
5. Technika malowania
- mokry
b) sgraffito 6. Utrwalanie
c) witraż 7. Wady i zalety
d) emalia
e) mozaika

6. Techniki o spoiwach nieorganicznych syntetycznych:

a) akryl

Techniki, w których spoiwa nie występują:

Rysunek ołówkiem srebrnym:

1. Rysunek ołówkiem srebrnym polega na rysowaniu ołówkiem w postaci srebrnego sztyftu (czasem będącego stopem srebra i ołowiu). Grubość kreski jest prawie jednakowa,
delikatna w tonacji - srebrnoszara. Przy większej zawartości ołowiu w stopie uzyskuje się ciemniejszą kreskę. Technika ta jest precyzyjna dzięki ostrej kresce,
przypominającej kreskę miedziorytu lub akwaforty.
2. Technika znana jest już Rzymianom. Najstarsze rysunki pochodzą z około 1400 roku zachowane we Włoszech. Wiek XV i XVI to okres największej popularności tej techniki.
Mistrzem jej był A. Durer, Leonardo da Vinci.
3. Za podobrazie służy pergamin zwierzęcy i papier pokryty odpowiednią zaprawą, aby ołówek srebrny pozostawił ślad. Zaprawa składa się ze sproszkowanego pumeksu, kredy
i wody wapiennej.
4. Ołówek srebrny (srebrny sztyft topiony z ołowiem, ilość ołowiu decyduje o kolorze kreski – im większa zawartość ołowiu tym ciemniejsza kreska)

8
5. Rysuje się ołówkiem srebrnym. Poprawki przeprowadzać można tylko przez wydrapywanie żyletką lub ostrym nożykiem. Stosuje się również tzw. wischery (ściereczki
wykonane ze skóry).
6. Wady to żółknięcie kreski pod wpływem zawartości w powietrzu siarki (można zastosować werniks, który zapobiega żółknięciu) , brak możliwości pełnej korekty.

Rysunek ołówkiem grafitowym:

1. Nazwa pochodzi od słowa grafit, gdyż w średniowieczu z tego materiału wyrabiano pręciki. które. oprawione później w drewno służyły do rysowania i pisania.
2. Powstały w połowie XVI wieku w Anglii gdzie odkryto złoża grafitu.
3. Podobraziem jest zwykły blok rysunkowy lub papier średni o szorstki.
4. Ołówek grafitowy ( o różnej twardości – twardość oznaczamy odpowiednimi literami F – twarde, H – średnie, B – miękkie), gumka
5. Rysuje się zaczynając od najjaśniejszych partii przez coraz ciemniejsze dodawanie tonów.
6. Utrwala się fiksatywą.
7. Zalety to wygodne i łatwe w użyciu. Wada to rozmazywanie przy rysowaniu.

Rysunek węglem:
1. Jest to jedna z najstarszych technik stosowanych w malarstwie.
2. Szczególnie chętnie stosowano ją od początku XVI wieku. Używana jest do dziś.
3. Za podobrazie służy papier średnioziarnisty.
4. Do rysowania stosuje się węgiel drzewny w laseczkach o różnej twardości.
5. Podczas rysowania tony rozjaśnia się za pomocą wiszerów. Wszelkie korekty przeprowadza się łatwo ze względu na mała przyczepność do podłoża.
6. Utrwala się fiksatywą.
7. Wady to rozmazywanie się i nietrwałość. Zalety to łatwość wykonania i ciekawe efekty końcowe.

Techniki o spoiwach organicznych pochodzenia zwierzęcego:

Tusz
1. Tusz jest to technika polegająca na rysowaniu tuszem piórkiem lub pędzlem (lawowanie)
2. Tusz jest znany od najdawniejszych czasów w Chinach. Używano go do malowania znaków alfabetu chińskiego. Malowano nim na pergaminie lub jedwabiu. W Europie
rozpowszechnił się w epoce Baroku. Stosowany do dziś.
3. Za podobrazie służy jedwab, pergamin, papier.
4. Piórko, tusz anilinowy (kolorowy) lub mineralny (biały) lub sadzowy (czarny), pędzelek
5. Rysuje się za pomocą kreski lub plamy. Stosuje się lawowanie
6. Wady to niemożliwość dokonywania po wyschnięciu poprawek, zalety piękne efekty światłocienia.

Pastele woskowe
1. Jest to technika posługująca się farbami pastelowymi o spoiwie z wosku pszczelego, to technika pośrednia pomiędzy rysunkiem, malarstwem.
2. Powstała, kiedy wydobyto z ziemi glinkę o zabarwieniu czerwonym. W XVII wieku znana we Włoszech w portretach, we Francji modna w XVIII wieku, a w wieku
XIX malowano pastelowe portrety i obrazy rodzajowe. Stosowana do dziś.

9
3. Za podobrazie służy papier ziarnisty.
4. Pastele
5. Pasteli nie można mieszać bezpośrednio. Palcem rozciera się dwa sąsiadujące kolory.
6. Utrwala się fiksatywą
7. Zalety to piękne, żywe kolory, a wady to potrzeba utrwalenia

Enkaustyka
1. Technika woskowa, bardzo trwała, poddawana obróbce cieplnej.
2. Znana od starożytności. W Grecji i Egipcie malowano nią przedmioty użytku codziennego. W Grecji pokrywano ją statki, ponieważ była wodoodporna
3. Za podobrazie służy deska, mur i inne podłoża np. płytki kości słoniowej
4. Farby woskowe, szpachle, pędzle z twardego włosia, kauter do topienia farb
5. Malowidło wykonuje się nakładając ciepłe warstwy farby na podobrazie, lub podgrzewa się farby po
nałożeniu
7. Zalety to trwałość, wady to trudność wykonania, kłopotliwość - wosk szybko zasycha, podatność na
uszkodzenia mechaniczne

Spoiwa organiczne pochodzenia roślinnego:

Gwasz
1. Nieprzeźroczysta farba wodna z domieszka kredy lub bieli.
2. Znana od starożytności, rozpowszechniła się w średniowieczu w iluminacjach. Szczególnie uprawiana w XVII i XVIII wieku przy malarstwie miniatur portretowych
3. Za podobrazie służy pergamin, papier, kość słoniowa
4. Gwasz, miękki pędzel, rozcieńczalnik - woda
5. Maluje się podobnie jak w technice akwarelowej, gwasz miesza się przed nałożeniem na papier z duża ilością wody
7. Wady to płowieje po wyschnięciu, zalety - łatwość wykonania, szybki czas schnięcia

Akwarela
1. Jest to technika posługująca się farbami wodnymi, jest to technika transparentna (półkryjąca).
2. Znana była w starożytnym Egipcie, Grecji, Rzymie w wczesnochrześcijańskich katakumbach, później już tylko w iluminacjach skąd na krótko przejęła ją grafika
książkowa. Jako technika samodzielna stosowana jest od XVII wieku. Wybitnym jej twórcom był A. Durer. W Polsce pojawiła się w okresie oświecenia. Jej
przedstawicielem był J. Fałat.
3. Za podobrazie służy papier biały, jedwab, pergamin. Podłoże może być lekko zwilżone
4. Akwarela, pędzle z miękkiego włosia, woda
5. Intensywność koloru osłabiamy przez rozcieńczanie akwareli z wodą, biel uzyskujemy przez nie zamalowywanie podobrazia.
7. Wady to płowienie po wyschnięciu i niemożliwość poprawki, zalety – łatwość wykonania, często stosowana w plenerze

Olej

10
 1. Jest to jedna z najbardziej znanych kryjących technik malarskich, sztalugowych.
2. Znana od XV wieku (za jej wynalazcę uważa się J. van Eyck – Ołtarz Baranka Mistycznego) wraz temperą, jest bardzo chętnie stosowana przez wielu artystów,
uprawiana do dziś.
3. Za podobrazie najczęściej służy płótno ale też deski – podłoże podlega gruntowaniu
4. Maluje się pędzlami z twardego włosia o różnorodnym przekroju, szpachlami, rozcieńczalnikiem jest olej lniany, makowy lub terpentyna
5. Maluje się nakładając podmalówkę, a później nakłada się właściwe kolory i barwy. Nakłada się grube warstwy farby. Można stosować lawowanie bądź malować impastami
6. Utrwala się werniksem
7. Wady - po wyschnięciu możliwe jest pękanie , niektóre barw zmieniają kolor, zalety - jest trwała, łatwa w wykonaniu, możliwość nanoszenia korekt, odporna na
uszkodzenia mechaniczne i czynniki atmosferyczne

Techniki malarskie o spoiwach mieszanych:

Tempera
1. Tempera jest kryjącą techniką malarską, w której stosuje się najstarszy rodzaj farby emulsyjnej
2. Powstała w starożytności, od XV wieku stopniowo wypierana przez technikę olejna, stosowana do dziś
3. Za podobrazie służy papier lub tektura
4. Narzędziami są pędzle z miękkiego włosia, rozcieńczalnik - woda
5. Maluje się podobnie jak gwaszem używając mniejszej ilości wody, malując warstwami
7. Wady - nie można dokonywać po wyschnięciu poprawek, zalety to łatwość malowania.

Techniki o spoiwach nieorganicznych:

Fresk mokry
1. Technika malarstwa ściennego wykonywana na mokrym świeżym tynku
2. Technika powstała w starożytności, szczególnie popularna w okresie renesansu, przy zdobieniu ścian i sufitów
3. Za podobrazie służy mokry, świeży tynk pokryty warstwami zaprawy murarskiej zawierającej spoiwo.
4. Malowidło wykonuje się pędzlami z twardego włosia
5. Maluje się farbami rozcieńczonymi z woda wapienną. Farby ulegają wchłonięciu przez świeży tynk, wtedy na jego powierzchni wytwarza się coś w rodzaju szkliwa.
7. Wady - trudność wykonania, malowidło po wyschnięciu jaśnieje

Sgraffito
1. Technika polegająca na zastosowaniu podwójnej warstwy różnokolorowego tynku a następnie wydrapywaniu warstwy
zewnętrznej specjalnymi narzędziami, co
w efekcie daje różnobarwny obraz
2. Technika rozpowszechniła się w XV wieku we Włoszech w dekoracji fasad budowli
3. Tynk, położony na siebie w kilku warstwach
4. Dłuto, szpachla, nożyki
5. Rysunek wcześniej wykonany, przenosi się na tynk i wydrapuje się go specjalnymi narzędziami

11
7. Wady to trudność wykonania, zalety to ciekawe efekty

Witraż
1. Jest to jedna z technik monumentalnych, polegająca na wstawianiu kolorowych szybek w ołowiane ramki. Można wykonywać obraz ornamentalny lub figuralny.
2. Stosowana najczęściej w okresie gotyku, małe znaczenie miała we Włoszech, najpopularniejsza była we Francji i Niemczech. Stosowana do zapełniania dużych przestrzeni
okiennych.
3. Witraż tworzono docinając w odpowiednie kształty szklane płytki lub malując na wcześniej zamontowanych bezbarwnych powierzchniach szklanych plytek
4. Stosowano czasami kolorystykę monochromatyczną – en grisaile
5. Kolorowe szkiełka wstawia się w ołowiane ramki
6. Wady to trudność wykonania, zalety - piękne efekty barwne

Techniki o spoiwach nieorganicznych syntetycznych:

Akryl
1. Jest to farba produkowana na bazie żywic syntetycznych. Akryl należy do technik kryjących
2. Szczególne znaczenie miała ta technika po II wojnie światowej
3. Za podobrazie służy deska, papier, metal, szkło
4. Pędzle z twardego włosia
5. Technika malowania zbliżona do farb olejnych, z zastosowaniem wody jako rozcieńczalnika
6. Zalety to szybki czas schnięcia, wady – po wyschnięciu brak możliwości wprowadzania korekt. Poprawiany fragment można jednak zamalować

ZŁOCENIA

Złocenie na pulmencie
1. Jest to technika złocenia na pulmencie (rodzaj glinki).
2. Powstała już w starożytności, w średniowieczu ozdabiano nią książki. W epoce gotyku stosowano ją do malarstwa tablicowego i w rzeźbie.
3. Za podobrazie służy dobrze wysuszona deska z zaprawa klejowo - kredową.
4. Narzędziami są gładzik agatowy, skórzana poduszka, nóż pozłotniczy, pędzle z miękkiego włosia
5. Złocenie wykonuje się przez przyklejanie cienkich płatków folii, po wyschnięciu całość poleruje się gładzikiem dzięki czemu pozłota ma połysk
6. Ewentualne ornamenty nanosimy bezpośrednio na warstwę pulmentu, następnie pokrywamy złotem
7. Wady to trudność wykonania i kosztowność materiałów, zalety - trwałość

Złocenie na mikstionie
12
1. Mikstion to spreparowany werniks tłusty, na którym nie stosuje się polerowania (miękkie podłoże), dlatego po wyschnięciu pozostaje matowy.
2. Pojawił się w starożytności, najpełniejsze zastosowanie znalazł w malarstwie sieneńskim. Później stosowany był razem ze złoceniem na pulmencie, co dawało dodatkowe
efekty polegające na zestawieniu powierzchni z połyskiem i matowych.
3. Za podobrazie służy kamień, drewno, płótno
4. Narzędziami są gładzik agatowy, skórzana poduszka, nóż pozłotniczy, pędzle z miękkiego włosia
5. Złocenie wykonuje się przez przyklejanie cienkich płatków folii na podłoże pokryte mikstionem, po wyschnięciu malowidło jest matowe
6. Powierzchnia nie podlega polerowaniu (pozostaje matowa)
7. Wady to trudność wykonania i kosztowność materiałów, zalety – trwałość

TECHNIKI GRAFICZNE

Ze względu na charakterystyczne cechy techniczne grafika stała się odrębną dziedziną sztuki, o własnym repertuarze środków artystycznych i odrębnych walorach
artystycznych. Grafik dysponuje różnorodnymi technikami pozwalającymi na wielokrotną reprodukcję tego samego motywu. Jego praca składa się z dwóch podstawowych
etapów: pierwszym jest opracowanie matrycy, a drugim jej odbicie (drukowanie). Trudno dziś przecenić znaczenie grafiki: jej początki sięgają najwcześniejszych dzieł
sztuki, czyli malowideł w jaskiniach, gdzie spotyka się pierwsze ślady druku - odcisk dłoni. Sumerowie, Grecy i Rzymianie powszechnie stosowali cylindryczne pieczęcie.
Graficzne kompozycje, jako skończone dzieła plastyczne zaczęto tworzyć wraz z pierwszymi drukowanymi książkami w oficynach późnego średniowiecza. Książki
ilustrowano drzeworytami, których autorami byli tak wybitni artyści, jak Albrecht Durer.

Techniki druku wypukłego

Drzeworyt
1. Matrycę wykonuje się z drewnianego klocka, w którym dłutami i rylcami o różnej grubości wycina się tło, pozostawiając wypukły rysunek.
2. Drzeworyt jest najstarszą z technik graficznych.

„…Graficzne kompozycje, jako skończone dzieła plastyczne zaczęto tworzyć wraz z pierwszymi drukowanymi książkami w oficynach późnego
średniowiecza. Książki ilustrowano drzeworytami, których autorami byli tak wybitni artyści jak Albrecht Durer…”

3. Do wykonania drzeworytu potrzebny jest: tusz, drewniany klocek, rylce i dłuta różnej grubości
4. Proces druku polega na pokryciu matrycy tuszem (farbą drukarską) za pomocą wałka lub tamponu, a następnie odbiciu jej na papierze, na którym
pozostają jedynie partie wypukłe.

13
5. Zalety - piękne efekty, wady to, to ze technika jest czasochłonna, wymagająca zręczności i doświadczenia.
6. Drzeworyt posługuje się kontrastami czerni i bieli, ze względu na technikę wykonania i matrycę nie ma możliwości uzyskania tonów przejściowych
7. Znane są:
- drzeworyt wzdłużny – matrycę tworzymy wycinając zbędne fragmenty wzdłuż słojów drewna
- drzeworyty sztorcowy – matrycę tworzymy wycinając zbędne fragmenty w poprzek słojów drewna

Linoryt
1. Linoryt ma podobne cechy do drzeworytu, ale wypukłą matrycę wykonuje się na powierzchni linoleum. Ze względu na większą swobodę rysunku jest to technika bardzo
rozpowszechniona w świecie grafiki.
2. Technika wynaleziona w XIX wieku. Wybitne linoryty tworzył Pablo Picasso. Genialny artysta, który eksperymentował prawie we wszystkich technikach, wynalazł sposób
opracowania linoleum zwany "metodą na traconą kliszę"
3. Do wykonania niezbędne są: tusz, linoleum, rylce i dłuta różnej grubości, noże
4. Wypukła matryce wykonuje się na powierzchni linoleum, na której wycina się nożem partie kompozycji mające pozostać białe
5. Zalety - większa swoboda ruchu, niż w drzeworycie

Techniki druku wklęsłego

Miedzioryt
1. Jest to technika druku wklęsłego, odbitka wykonana tą techniką nazywana jest sztychem. Istnieją specjalne rodzaje miedziorytów:
a) miedzioryt barwny - ryciny odbija się za pomocą płyt przy użyciu kolorów podstawowych
b) miedzioryt punktowy - powstaje przez zastosowanie zamiast rylca metalowych punc, którymi wybija się na płycie drobne punkciki
2. Jest to najstarsza technika druku wklęsłego, wykonywana z metalu, stosowana od XV wieku. Wybitnymi miedziorytnikami byli Durer i Rubens
3. Do wykonania miedziorytu potrzebne są: gładko wypolerowana i zgruntowana powierzchnia płyty miedzianej,
4. Metalowy rylce, węgiel drzewny,
5. Wykonuje się rysunek na gładkiej powierzchni płyty miedzianej za pomocą metalowych rylców, a następnie szlifuje się płytę węglem drzewnym,
lekko podgrzewa i wciera farbę w wycięte bruzdy. Po wyschnięciu farby z gładkiej partii płyty odbija się rysunek na wilgotnym papierze pod prasą.

Z płyty można wykonać kila setek kopii.

6. Zalety - można wykonywać wiele odbitek, Wady - trudność i czasochłonność wykonania
14
 Staloryt
1. Jest to technika druku wklęsłego, wykorzystywana do druku znaczków pocztowych i papierów wartościowych (niezwykle trwała matryca, precyzyjny rysunek).
2. Stosowany od XIX wieku. Rozpowszechnił się szczególnie we Francji i Anglii, gdzie rytuje się krajobrazy, portrety i żurnale mody, dziś jest żadko stosowany
3. Do wykonania stalorytu potrzebne są: płyty stalowe, po uprzednim odhartowaniu , rylce
4. Sposób wykonania matrycy jak i odbitki podobny jak w miedziorycie.
5. Zalety - można wykonać dużo więcej odbitek niż w miedziorycie, Wady - trudność i czasochłonność
wykonania

Suchoryt
l. Technika druku wklęsłego, często zwana techniką suchej igły
2. Stosowana od XV wieku
3. Niezbędna jest wypolerowana płyta miedziana lub cynkowa
4. Za narzędzie do wykonania matrycy służy igła stalowa
5. Na wypolerowanej płycie miedzianej rytuje się igłą stalową trzymaną pionowa w dłoni. Igła podczas
rytowania nie wycina metalu, lecz wypycha go na boki, tworząc w skutek tego wiórki, które przytrzymują
farbę
6. Zalety to efekt malarski, wady - czasochłonność – nietrwałość matrycy.

Techniki kwasorytnicze

Miękka akwaforta
l. Akwaforta to technika druku kwasorytniczego, daje możliwość uzyskania subtelnych i wyrafinowanych odcieni, pozwalających
artyście na nasycenie kompozycji grą cieni i świateł.
2. Wynalazek tej techniki przypisuje się Dietrichowi Mayerowi w ok. 1600 roku. Rozwinęła się jednak dopiero pod koniec XVIII
wieku w Anglii.
3. Do wykonania potrzebna jest płyta metalowa, cienka szkicówka lub papier groszkowy, wgnieciony w warstwę cienkiego
Werniksu, ołówek.
4. Na płycie metalowej pokrytej miękkim werniksem akwafortowym kładzie się cienką szkicówkę lub papier groszkowy, po którym rysuje się ołówkiem. Faktura papieru
zostaje wgnieciona w warstwę cienkiego werniksu. Zdejmując papier odrywa się cząsteczki werniksu z płyty, odsłaniając w tych miejscach metal. Następnie płytka
podlega trawieniu dając z kolei na odbitce efekt rysunku ołówkowego lub kredkowego.
5. Dodatkowe efekty nasycenia kolorem uzyskujemy poprzez ponowne trawienie poszczególnych części matrycy.
6. Zalety - ciekawe efekty, możliwość uzyskania subtelnych i wyrafinowanych odcieni, wady to trudność wykonania.

Akwatinta
1. Akwatinta jest techniką druku kwasorytniczego, chętnie używana w reprodukcji barwnej.
2. W połowie XVIII wieku w Anglii i we Francji zaczęto stosować tzw. trawienie płaszczyznowe. Francuzi przypisują wynalazek tej
techniki J. B. Le Prince'owi, który stworzył rysunki lawowane z podróży do Rosji

15
3. Płytka miedziana pokryta warstwą pyłu z kalafonii lub asfaltu, który topi się przez podgrzanie i utwierdza na płycie.
4. Do wykonania niezbędny jest lakier kwasoodporny, papier ścierny, sól kuchenna.
5. Sposób wykonania matrycy:
a) Podobrazie stopniowo zakrywamy lakierem kwasoodpornym. a następnie przez kolejne trawienia, uzyskuje się na powierzchni płytki, fragmenty rysunku z siatką
płytkich i głębokich punktów, które w odbitce dają przejścia od półtonów do głębokich czerni.
b) Inny charakter posiadają groszki uzyskane za pomocą werniksu akwafortowego i soli kuchennej lub papierów ściernych. Sól kuchenną wysuszoną i dobrze utartą
sypiemy równomiernie przez gęste sito na powierzchnię powleczonej werniksem płyty. W czasie podgrzewania cząsteczki soli wtapiają płyty tworząc w nim maleńkie
otworki z równoczesnym odsłonięciem płyty. Następnie sól tą wypłukuje się wodą. Ślad punktów na płycie można również uzyskać przez
odciśnięcie na znajdującym się na niej werniksie faktury papieru ściernego o odpowiedniej grubości ziarna.
6. Wady - Trudność i skomplikowane wykonanie, zalety wyjątkowe, malarskie efekty.

Druk plaski

Litografia
1. Technika druku płaskiego
2. Technikę druku płaskiego wynalazł w 1798r. Alojzy Senefelder. W Polsce litografii poświęcił się Jan Siestyński, który założył pierwsza w Polsce
pracownie litograficzną w Warszawie w 1818r.
3.Do wykonania matrycy stosuje się: wyszlifowany kamień litograficzny lub blachę cynkową.
4. Narzędziami są: pędzel, piórko, tusz litograficzny, kredki litograficzne.
5. Na wyszlifowanym kamieniu litograficznym wykonuje się odpowiednimi materiałami zatłuszczającymi w postaci tuszu i kredek litograficznych
rysunki za pomocą piórka i pędzla. Kamień po wykonaniu rysunku trawi się rozcieńczonym kwasem azotowym z dodatkiem płynnej gumy
arabskiej. Pod wpływem trawienia powierzchnia niezarysowanego kamienia litograficznego pokrywa się cieniutką warstwą soli wapiennej
utrzymującą wodę odpychającą tłuste farby litograficzne.
6. Wady - trudność wykonania, zalety wyjątkowe efekty malarskie.

Druk szablonowy
Sitodruk (serigrafia)

16
 Jest techniką wielokrotnego powielenia. Należy do technik nie
wymagających dużego nakładu finansowego. Matrycę tworzy tkanina napięta
na drewnianą lub aluminiową ramę, powleczona światłoczułą emulsją. Do
utworzenia matrycy potrzebny jest wzorzec DIAPOZYTYW. Wzorzec
nakładamy na matrycę, którą poddajemy naświetlaniu. W trakcie
naświetlania następuje utwardzenie części nie osłoniętych diapozytywem. Po
naświetlaniu wypłukujemy dokładnie matrycę wodą usuwając emulsję z
części nieutwardzonych. Drukowanie odbywa się poprzez przeciągnięcie
przy pomocy rakla farby wlanej (przecieraka) do sita. Farba przechodzi
przez sito w miejscach , które były wypłukane.

1. Jest to technika druku szablonowego. Inaczej serigrafia

2. Technika stała się bardzo popularna po drugiej wojnie światowej. Była szeroko stosowana przez artystów związanych z pop - artem i przez plakacistów
3. Matryca to tkanina z jedwabiu, akrylu (o gęstych oczkach) napięta na metalową lub drewnianą ramę
4. Do wykonania matrycy niezbędna jest światłoczuła emulsja
5. Tkaninę pokrywamy emulsją. Za pomocą szablonów (diapozytywów) zasłania się te partie tkaniny, które mają pozostać wolne od farby. Po zmyciu emulsji farba nalewana na
sito jest przecierana na podłoże przez odsłonięte oczka.
6. Do każdego koloru niezbędna jest osobna matryca
7.Jest to technika trwała, odporna na czynniki atmosferyczne.

drzeworyt linoryt miedzioryt miedzioryt punktowy suchoryt (sucha igła)

17
akwaforta akwatinta akwaforta z akwatintą mezzotinta

18