Wielka Powtórka Maturalna

XX-lecie
międzywojenne

Notatki dla maturzystów. Poznaj najważniejsze zagadnienia

i przygotuj się do egzaminu w formule 2023
XX-lecie międzywojenne (lub międzywojnie)

Nazwa i ramy czasowe epoki

Nazwa i granice czasowe epoki wynikają z siebie wzajemnie – to okres między
dwiema wojnami światowymi.

Początek epoki to rok 1918 (zakończenie I wojny światowej),

koniec epoki to rok 1939 (wybuch II wojny światowej).

W Polsce to czas niepodległości odzyskanej po 123 latach zaborów.

Filozofia epoki

Koncepcje filozoficzne epoki proponują różne spojrzenie na życie, człowieka, określają również
kształt literatury.

Behawioryzm (ang. behaviour – zachowanie, postępowanie)

Wielka Powtórka Maturalna

Człowieka można poznać tylko poprzez obserwację jego zachowania i postępowania; pomija się
życie wewnętrzne człowieka, jego duszę i odczucia, ponieważ nie można ich obiektywnie obser-
wować i sprawdzić.
• typ literatury – prezentacja bohatera „od zewnątrz”, opisując jego czyny, „śledząc go”
ale nie wnikając w psychikę i przeżycia wewnętrzne.

Freudyzm
Nazwa związana jest z twórcą poglądu – Zygmuntem Freudem, który poszukiwał sposobów leczenia
ludzkich nerwic, lęków i patologii. Freud próbował poprzez hipnozę, analizę skojarzeń, snów dojść do
przyczyny wywołującej chorobę. Odkrył, że psychika ludzka składa się z trzech warstw:
• Ego „ja” – warstwa zewnętrzna, powierzchniowa, kierowana rozumem i uzależniona od
wymogów społecznych.
• Id „ono” – zbiór popędów, pożądań, które tkwią w każdym człowieku, a których on
sobie nie uświadamia.
• Superego „nadjaźń” – zakodowany w psychice wzorzec wymogów, norm kulturowych,
tradycyjnych, religijnych, tej sfery człowiek również sobie nie uświadamia.

Freud doszedł do wniosku, że pomiędzy sferami Id (instynkt) a Superego (ideał, wzorzec) tworzy się
napięcie, które generuje wiele stresów, a ich nagromadzenie prowadzi do chorób psychicznych.

Wielka Powtórka Maturalna

2
 Egzystencjalizm
Podkreśla tragizm samotnego we wszechświecie człowieka, który przeżywa lęki egzystencjalne
przed życiem, przed nieszczęściem, przed śmiercią; ma ciągłe poczucie zagrożenia.
• Ciągłe poczucie zagrożeń, trwoga, samotność sprawiają, że życie ludzkie staje się
absurdem, że każdy człowiek egzystuje oddzielnie i nigdy nie pozna prawdy o drugim
człowieku.

Pragmatyzm
Głosi praktyczny sposób myślenia i działania; nauka, poznanie, działanie powinny mieć praktyczny
i przydatny charakter.

Katastrofizm
Przeświadczenie o nadchodzącym upadku świata, zagładzie kultury i cywilizacji ludzkiej.

Nowe tendencje w poezji XX w.

Do świata poezji wkraczają: technika, miasto, maszyny, tłum.

Ekspresjonizm

Wielka Powtórka Maturalna

To wyrażanie, uzewnętrznianie tego, co tkwi głęboko wewnątrz człowieka. Poezja powinna wyrażać
to wnętrze.

Awangarda poetycka
Proponuje swobodny tok obrazowania, posługiwanie się metaforą, poezja kreacyjna – czyli taka,
która powołuje do życia nowy świat, istniejący dotąd tylko w wyobraźni twórcy.

Futuryzm
Odcięcie się od przeszłości i spojrzenie w przyszłość; futuryści wybrali jako temat poezji cywilizację
miast i technikę; kierowali się hasłem: „Ryczący automobil jest piękniejszy niż Nike z Samotraki”.

Dadaizm
Skrajna koncepcja poetycka, buntownicza, oparta na absurdzie, dowolności, nonsensie. Programem
dadaistów był bezsens, a celem bunt przeciw całemu światu; głosili: „Włóżcie słowa do kapelusza,
wyciągnijcie na chybił trafił, a otrzymacie poemat dada”.

Nadrealizm (inaczej Surrealizm)

Proponował grę luźnych skojarzeń, potok obrazów; odwoływał się do poetyki marzenia sennego
(oniryzm).

Neoklasycyzm
Powrót do klasyki; tworzenie filozoficznych aluzji, abstrakcji intelektualnych, ale budowa i forma
utworów według klasycznych wzorców.

Wielka Powtórka Maturalna

3
 Nowe cele sztuki XX w.

„Zobaczyć świat inaczej”

Nie naśladować świata, lecz czerpać z bogactwa jego elementów i konstruować go na nowo.
Artyści epoki sformułowali zasady sztuki:
• sztuką jest wszystko, co wyraża uczucie lub widzenie świata,
• nie ma jednego ustalonego kanonu piękna,
• konstrukcja i montaż – określają nową sztukę.

Główne innowacje sztuki XX-lecia to:

• abstrakcjonizm – czyli oderwanie od rzeczywistości (nie naśladować),

• kubizm – Pablo Picasso sprowadził naturalne kształty do form geometrycznych,
• surrealizm – uwolnić wyobraźnię od nakazów; eksponować sny, wizje, głębokie
pokłady psychiki ludzkiej.

Lektury obowiązkowe

Wielka Powtórka Maturalna

Stefan Żeromski, „Przedwiośnie”,
Zofia Nałkowska, „Granica”.

Wielka Powtórka Maturalna

4