MŁODA POLSKA

Nazwa epoki

MŁODA POLSKA Artur Górski w 1898 r. zatytułował w ten sposób cykl swoich artykułów programowych w krakowskim „Życiu”.

NEOROMANTYZM nawiązanie do romantyzmu: prymat uczuć, idealizm, indywidualizm, zainteresowanie metafizyką, subiektywizm, buntowniczość,
odwoływanie się do przeszłości i nieoficjalnych źródeł kultury

FIN DE SIÈCLE określenie poczucia schyłku cywilizacji, fr. ‘koniec wieku’

MODERNIZM fr. ‘nowoczesność’; nowe koncepcje sztuki i poglądy filozoficzne; odcięcie się od tradycji, a zwłaszcza od pozytywizmu; poszukiwanie nowatorskich,
oryginalnych środków wyrazu w literaturze i sztuce

LA BELLE EPOQUE ‘piękna epoka’, to czas szalonej zabawy, odrzucającej zahamowania obyczajowe czy religijne.

SYMBOLIZM nazwa ta stosowana jest rzadziej, gdyż odnosi się nie tyle do cech całego okresu, ile raczej do głównego nurtu w sztuce młodopolskiej.

Ramy czasowe

Polska: Świat:
Początek: 1891 (wydanie I tomu poezji Kazimierza Przerwy-Tetmajera) Początek: lata 60. XIX w.
Koniec: 1918 (odzyskanie przez Polskę niepodległości) Koniec: lata 60. XX w.

Filozofia i światopogląd

Artur Schopenhauer – ojciec dekadentyzmu

DEKADENTYZM - (chylenie się ku upadkowi) głosił przekonanie o upadku cywilizacji

Człowiek jest zły z natury.
• przeznaczeniem człowieka jest cierpienie
• człowiek to marionetka w rękach natury
• należy wyzbyć się wszelkich pragnień
• wolność to pogodzenie się z tym, co nieuchronne
• szczęście gwarantuje ucieczka w niebyt
• dążył do nirwany
europejskiej, jej wartości moralnych i norm obyczajowych. Dekadenci przyjmowali
postawę bierności i rezygnacji, nie mieli sił na walkę z bólem istnienia, jedynymi
wartościami okazywały się sztuka i erotyka. Dekadentyzm łączy się też z tęsknotą ̨ do
śmierci lub nirwany.
NIRWANA - stan między śmiercią a życiem, do którego doprowadza wyzbycie się
wszelkich pragnień i stopniowe odcięcie wszelkich powiązań ze światem zewnętrznym
– stan totalnego spokoju i wyłączenia duchowego i cielesnego.

Friedrich Nietsche

• głosił ideał „nadczłowieka” (teoria rasy panów)

• głosił relatywizm poznawczy
• dzieli ludzkość na dwie grupy: panów i niewolników.
• był zaciętym wrogiem chrześcijaństwa i demokracji

NADCZŁOWIEK - człowiek wyzwolony, swobodny, mający prawo do życia poza dobrem i złem; nadczłowiek miał odznaczać się siłą wewnętrzną, biologiczną
aktywnością (kult witalizmu), tężyzną fizyczną. Nadludzie powinni stworzyć sobie własne zasady moralne, odpowiednie dla swojej osobowości i środowiska.

WITALIZM – wiązał się z filozofią N.; podkreślał wiarę w możliwości twórcze, umiejętność wyrabiania w sobie doskonałych cech osobowościowych, Witalizm
postulował kult aktywności, ruchu, dynamizmu, życia.
Henri Bergson

• uważał, że poznanie świata powinno odbywać się na drodze intuicji

• świat i człowiek podlegają prawom nieustannego rozwoju. Motorem tego rozwoju jest siła tkwiąca w istotach żywych
• rozróżniał dwie moralności: statyczną, narzuconą człowiekowi przez społeczeństwo i dynamiczan, która zmienia się w zależności od sytuacji i potrzeb

INTUICJONIZM - intuicja pozwala na całościowy ogląd rzeczywistości; pozwala człowiekowi wniknąć w siebie, a tym samym poznawać samego siebie

Franciszkanizm - nawiązanie do filozofii św. Franciszka z Asyżu, pogodna afirmacja życia, harmonii, piękna przyrody, z którą ̨ zespolony jest człowiek, afirmacja
prostoty życia codziennego, pogodzenie się z losem, akceptacja życia zgodnego z zasadami ewangelicznymi (np. Staff)

AFIRMACJA ŻYCIA - pozytywny stosunek do życia, miłość do tego co nas otacza.

Kluczowe pojęcia:

BOHEMA - nazwa środowiska artystycznego, którego członkowie spędzają czas na wspólnych zabawach i tworzeniu, demonstrując
pogardę dla konwenansów, norm społecznych i materializmu.

EVVIVA L'ARTE - sztuka to jedyna prawdziwa, żywa i nieśmiertelna wartość, godna najwyższego poświęcenia.

„SZTUKA DLA SZTUKI” - pogląd głoszący uwolnienie sztuki od celów użytkowych. Jedynym zadaniem artysty powinno być znalezienie
właściwej formy artystycznej do wyrażenia siebie i subiektywnego widzenia świata. Ta przełomowa rola artysty zapoczątkowała rozwój
sztuki nowoczesnej - modernistycznej.

SYNESTEZJA - wyrażanie doznań odbieranych jednym zmysłem w kategoriach doznań innego zmysłu, np. wrażeń słuchowych przez
określenia wzrokowe (np. matowy głos).

REALIZM - kierunek w sztuce przedstawiający życie codzienne człowieka w jego środowisku. Podstawę realizmu stanowiła estetyka
mimetyczna, natomiast przedmiotem naśladowania był głównie świat współczesny. Dzieło sztuki miało dawać iluzję życiowego
prawdopodobieństwa. Kontynuacja kierunku z pozytywizmu.

NATURALIZM - kierunek literacki odrzucający wszelki byt nadprzyrodzony, uznając, że tylko prawa przyrody są najistotniejsze dla
ukazania rzeczywistości. Naturalizm cechowały m.in. dążenie do fotograficznej rejestracji życia oraz pokazanie człowieka jako cząstki
przyrody.

SYMBOLIZM - kierunek w sztuce rezygnujący z opisu, dążący do znalezienia równoważnika zjawisk niewyrażalnych wprost. Kluczem do
poznania tajemniczych sfer bytu ludzkiego miał być symbol. Symboliści twierdzili, że sztuka realistyczna musi ustąpić sztuce
symbolicznej, gdyż ta oddaje idee, a nie tylko zewnętrzną stronę rzeczywistości. Byli przekonani, że świat materialny, poznawalny
ludzkimi zmysłami, jest jedynie złudną zasłoną. Sztuka, starając się wyrazić to, co niewyrażalne, musi uciekać się do sugerowania treści.
Symbole miały charakter uniwersalistyczny lub narodowy.

IMPRESJONIZM (impresja krótkie, przelotne wrażenie) - kierunek sztuce (głównie w malarstwie) oparty na założeniu, że nie istnieje
obiektywny, jednoznaczny obraz rzeczywistości, zmienia się on bowiem w zależności od kierunku i kąta padania światła oraz od jego
natężenia, stanu atmosfery, a także nastawienia patrzącego podmiotu. Artysta może więc odtworzyć tylko niepowtarzalne, ulotne
subiektywne wrażenie. Impresjoniści poddawali się chwilowym nastrojom, lekceważyli kompozycję, stosowali barwy mało wyraziste,
stonowane (półtony), kontury przedmiotów na ich obrazach były nieostre (rozświetlenie); niektórzy wykorzystywali technikę barwnych
punktów (pointylizm, dywizjonizm). W literaturze prezentowali opis reakcji i przeżyć psychicznych, uczuciowy stosunek do
rzeczywistości. Zamiast obserwacji i opisu świata, które miały prowadzić do zrozumienia, impresjoniści eksponowali przeżycia bohatera.
Stosowano synestezję.

EKSPRESJONIZM (lac. Expressio" „wyraz", „wyrażenie") - kierunek w sztuce, którego teoretycy twierdzili, że sztuka nie powinna
naśladować rzeczywistości, lecz pokazywać wewnętrzne treści psychiki ludzkiej. Ekspresjoniści ukazywali świat przez pryzmat emocji,
często negatywnych. Prowadziło to do przerysowań i deformacji.

SECESJA (oddzielenie, odłączenie, odseparowanie) - kierunek w sztuce występujący przeciw tendencjom akademickim i historycznym.
Styl posługujący się linią falistą, płaską plamą, wątkami roślinnymi i kwiatowymi, pastelowymi barwami, ceniący asymetrię, niezwykłe
proporcje, smukle figury usytuowane w pustych przestrzeniach, odwołujący się do wzorów japońskich. Moda przełomu wieków w
grafice, architekturze, sztuce użytkowej i zdobnictwie. Szczególnie oryginalny wyraz znalazła w plakacie i sztuce użytkowej.

SPLEEN - stan przygnębienia i złości, ponury nastrój, apaYa, chandra.

KATASTROFIZM - postawa wyrażająca przeświadczenie o nieuniknionej, gwałtownej zagładzie obecnej formy świata i cywilizacji,
całkowite zatracenie wartości, które stoją u podstaw człowieczeństwa.
GATUNKI LITERACKIE WYSTĘPUJĄCE W EPOCE

to uroczysta pieśń pochwalna lub świąteczna, pierwotnie sławiąca bóstwo, później także bohaterów i ich czyny oraz
Hymn wielkie idee. Stanowi odbicie i uzewnętrznienie poczucia wspólnoty i odrębności narodowej, wyrażająca uczucia
zbiorowe wobec symboli, tradycji i instytucji danego narodu.

Dramat gatunek twórczości literackiej i filmowej obejmujący utwory, które czerpią materiał tematyczny z zasobu wiedzy o
historyczny dziejach danego narodu lub dziejach powszechnych.

jest to odmiana dramatu, którego główną cechą jest odejście od dosłowności i posługiwanie się symbolem. Właściwe
Dramat
treści i sensy nie zostają więc przedstawione wprost, odbiorca musi się ich doszukać pod warstwą wydarzeń
symboliczny
ukazywanych bezpośrednio w toku akcji.

podstawowy gatunek epiki, cechuje się swobodną kompozycją, jest to dłuższym utworem fabularnym,
Powieść wielowątkowym, ze skomplikowanym układem wątków i postaci oraz zdarzeniowym charakterem świata
przedstawionego.

to forma wypowiedzi przedstawiająca wydarzenia, które rozwijają się w czasie i tworzą ciąg przyczyn oraz skutków.
Opowiadanie
Zdarzenia te mogą być rzeczywiste lub fikcyjne (wymyślone).