MŁODA POLSKA

Termin "Młoda Polska" związany jest z analogicznymi nazwami, jakie stosowano dla określenia zjawisk
artystycznych i społeczno-kulturalnych na przełomie XIX i XX wieku, a mianowicie: "Młode Niemcy",
"Młoda Skandynawia." Po raz pierwszy użył go Artur Górski w tytule cyklu artykułów programowych, które
ogłosił w krakowskim "Życiu" a roku 1898. Obok wspomnianej nazwy, funkcjonują także inne, a mianowicie:
neoromantyzm i modernizm. Neoromantyzm zwraca uwagę na związek tej epoki z romantyzmem. Modernizm
sugeruje nowoczesność, awangardowość twórczości tego okresu.

Granice epoki mieszczą się w latach 1890-1918. Początkową datę traktować należy umownie, gdyż
w tym czasie nie zaszły żadne znaczące wydarzenia. Kolejne daty, które można uznać za
przełomowe, to rok 1901, w którym wystawiono "Wesele" Stanisława Wyspiańskiego, rok 1914 -
wybuch I wojny światowej - oraz rok odzyskania niepodległości - 1918.
Na zachodzie Europy przełom wieków spowodował nasilenie nastrojów zagrożenia, pesymizmu i
niepokoju. Młode pokolenie odczuło zawód. To, w co wierzyli, okazało się prowadzić do utrwalenia
pozycji mieszczaństwa wraz z jego sposobem postrzegania świata, z którym walczyli
awangardziści. Artyści demonstrowali swoją niechęć wobec mieszczańskiej obłudzie i
konwenansom, prowokowali trybem życia, rozluźnieniem obyczajowym, a nawet strojem.
Filozoficzne poglądy, pozostające w opozycji do racjonalizmu i scjentyzmu pozytywistycznego,
znalazły swój wyraz w filozofii Francuza Henri`ego Bergsona (1859-1941) oraz Niemca
Fryderyka Nietzschego (1844-1900). Nietzsche w swoich poglądach nawiązywał do mrocznej,
pesymistycznej i irracjonalnej metafizyki filozofa doby wcześniejszej - Artura Schopenhauera
(1788-1860), który wyrażał się pogardliwie o ludziach i o świecie, będących według niego
przedmiotami i działających w sposób egoistyczny. Jedynie woli przypisywał wartości poznawcze,
uważając wszelkie zjawiska za złudne.
Nastroje, jakie panowały w tej epoce można najprościej określić przy pomocy określenia fin de
siècle - koniec wieku. Jest ono wyrazem schyłkowości, przeczucia, że nadchodzi kres pewnej
formacji kulturowej, a na jej miejsce nastąpią zmiany w obyczajowości i strukturze społecznej.
Bardziej negatywny wydźwięk ma termin dekadentyzm, odzwierciedlający zwątpienie w postęp
cywilizacyjny. Narastające poczucie zagrożenia i kryzys wszelkich wyznawanych do tej pory
wartości przejawiały się w smutku, melancholii, tęsknocie za tym, co nieznane, w rozwiązłości,
którą traktowano jako lek na panujące nastroje klęski.
Tendencje artystyczne Młodej Polski:

1.Symbolizm - swoje odzwierciedlenie znalazł w poezji, dramacie oraz w twórczości malarskiej (na
przykład w obrazach autorstwa Jacka Malczewskiego). Elementy symbolizmu zauważyć można na
przykład w powieści Stefana Żeromskiego "Ludzie bezdomni" (symbolika rozdartej sosny). Stał w
opozycji wobec realizmu i naturalizmu. Polegał na zastępowaniu wypowiedzi o sensie dosłownym
takimi, które pomagają w odczytaniu stanów psychicznych, uczuć bohaterów przy pomocy
symbolicznego traktowania pojęć. S.Wyspianski "Wesele" Leopold Staff "Deszcz jesienny"

2.Impresjonizm - dużo silniej reprezentowany w malarstwie niż w literaturze. Samo słowo "impresja"
oznacza krótkie, ulotne wrażenie, które zmienia się wraz z grą świateł i dzięki niej również nabiera
znaczenia. Najważniejsze jest właśnie to wrażenie, które dzieło ma wywoływać, a nie wygląd
przedmiotów czy charakter postaci (Stefan Żeromski, "Zmierzch"; Kazimierz Przerwa-Tetmajer,
"Melodia mgieł nocnych").
3.Naturalizm - a ngruncie polskim zaznaczył swoją obecność głównie w dramacie (utwory Gabrieli
Zapolskiej) i w powieści, ale nie jako artystyczna koncepcja, a raczej w formie scen, sposobu
 ujmowania tematu (Władysław Stanisław Reymont, "Chłopi"; Stefan Żeromski "Zapomnienie").
Polegał na poszukiwaniu tematów, które byłyby brutalne dzięki swojemu istnieniu gdzieś na obrzeżach
życia, demaskowaniu stosunków społecznych ówczesnego świata. Kręgiem zainteresowań
naturalistów stały się naturalne instynkty, którymi kierują się ludzie. Pokazywał walkę o przetrwanie.
4.Realizm - polegał na tym, że twórcy nie milczeli o żadnym z zaobserwowanych aspektów życia, ale
przedstawiali realia tak, jak wyglądały - z ich pozytywnymi i negatywnymi, często brutalnymi
odsłonami (Stefan Żeromski, "Ludzie bezdomni").
5.Ekspresjonizm - zaznaczył swoją obecność w polskiej literaturze pod koniec okresu Młodej Polski.
Polegał na wyrazistym i niejednokrotnie przejaskrawionym przedstawianiu przeżyć oraz używaniu
dosadnych środków wyrazu. Swoją pełnię osiągnął dopiero po roku 1918, więc nie mieści się w kręgu
głównych zjawisk epoki, a jedynie zaznacza swoją obecność.

Młoda Polska – prądy literackie

Bardzo istotne dla interpretacji literatury Młodej Polski są też prądy literackie, które wówczas się
pojawiły.
• Dekadentyzm – przekonanie o bezsensie działania i przeciwdziałania rozkładowi cywilizacji.
Dominowało przeczucie nieuchronnie zbliżającej się katastrofy, pojawiło się poczucie marazmu i
apatii. Dekadenci cechowali się bierną postawą. Twórcy piszący w tym duchu to Kazimierz Przerwa-
Tetmajer oraz Stanisław Korab-Brzozowski.
• Symbolizm – był zupełnie nowym kierunkiem; do literatury wprowadził go Maurycy Maeterlinck.
Symbolizm zakładał, że istnieją obszary i zjawiska niezbadane, niepojęte, ale znaczące.
Nieograniczoność znaczeń wyrażano właśnie za pomocą symbolu. Mistrzem symbolizmu był
Stanisław Wyspiański – operował nim w Weselu.
• Impresjonizm był kierunkiem, który przeniknął do literatury z
malarstwa francuskiego (fr. l’impression – ‘wrażenie’). Impresjoniści, tacy jak Claude Monet,
nazywani byli „malarzami światła”. Zwracali szczególną uwagę na utrwalenie w obrazie ulotnego
wrażenia, ulotnej chwili. Nad kreską dominowała plama, a nad linią – punkt. W literaturze
impresjonizm polegał na nastrojowości i koncentracji na wrażeniach zmysłowych.
• Ekspresjonizm – to kierunek literacki, który ukształtował się w krajach niemieckojęzycznych ok. 1910
r. Ekspresjoniści skupiali się na ukazaniu świata wewnętrznego człowieka. Posługiwali się przy tym
deformacją rzeczywistości, kontrastem, dysharmonią.

POWTORZYĆ OBOWIĄZKOWE LEKTURY i UTWORY LITERACKIE wg obowiązujących na

maturze z tej epoki !!!!

WESELE CHŁOPI – BOHATEROWIE, CYTATY, SYMBOLE,

Młoda Polska to nazwa epoki w literaturze polskiej, obejmującej lata 1890-1918.

Inne nazwy tej epoki to :
 •neoromantyzm - podkreślający związek z romantyzmem, ale także odróżnienie się
od niego przez nowe formy i treści
•modernizm - wskazujący na nowoczesność i współczesność epoki, która zerwała z
tradycjami i konwenansami poprzednich pokoleń
•dekadentyzm - odzwierciedlający kryzys wartości i nastroje pesymistyczne, które
panowały wśród artystów i intelektualistów
•fin de sciecle - oznaczający koniec wieku i poczucie zmierzchu cywilizacji
•symbolizm - nawiązujący do głównego kierunku literackiego epoki, który polegał
na używaniu symboli i metafor do wyrażania treści.

Henri Bergson(ur.18 października1859wParyżu, zm. 4 stycznia 1941 tamże) – francuski

filozof, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok 1927. Przyjmowany za
założyciela filozofii życia we Francji i głównego twórcę intuicjonizmu.
W swej filozofii zespolił idee zapożyczone od irracjonlistów niemieckich (Schellinga z
ostatniego okresu jego działalności oraz Schopenhauera) ze spirytualistycznymi i
irracjonalistycznymi poglądami idealistów francuskich — Maine de Birana a Émile'a
Boutroux. Opublikował cztery główne dzieła: O bezpośrednich danych świadomości,
Materia i pamięć, Ewolucja twórcza, Dwa źródła moralności i religii. Znajdują one
oddźwięk w wielu dziedzinach oprócz filozofii: filmie, literaturze, neuropsychologii i in.
Poglądy
Bergson upatrywał główny cel swej filozofii w tym, aby wznieść się ponad punkt widzenia
umysłu”. Wedle Bergsona istotą świata jest życie, a życie jest irracjonalne i równie
irracjonalne jest także pojmowanie życia. Bergson głosił, że główną rolę w procesie
życiowym odgrywa nie rozum, a pęd życiowy. Twórca kieruje się intuicją. Według
Bergsona świat podlega ciągłemu rozwojowi, a życie człowieka jest strumieniem przeżyć i
czynów. Najwyższą wartość stanowi wolność.
Stworzył koncepcję élan vital, pędu życiowego, siły motorycznej, będącej przyczyną
wszelkiej aktywności organizmów żywych.
Bergson — analizując życie psychiczne subiektu — dopatrzył się dwu rodzajów
świadomości: intuicyjnej, związanej z oglądową stroną życia, i intelektualnej, związanej ze
stroną działalnościową. Według Bergsona podstawowym narzędziem poznawczym, z
jakiego korzysta nauka, jest intelekt.
Dzieła
•1889: O bezpośrednich danych świadomości
•1896: Materia i pamięć (Matière et mémoire)
•1900: Śmiech
•1903: Wstęp do metafizyki, Intuicja filozoficzna
•1907: L'Évolution créatrice.
W przekładzie na polski:Henri Bergson: Ewolucja twórcza.Warszawa: Książka i Wiedza,
1957.
•1919: Energia duchowa
•1932: Dwa źródła moralności i religii (Les Deux Sources de la morale et de la religion)
•1934: Myśl i poruszenie

Artur Schopenhauer(1788-1860) filozof niemiecki, przedstawiciel pesymizmu w filozofii

Był jednym z tych filozofów, których teoria filozoficzna nie wypłynęła z usposobienia
twórcy. Głosił pogardę dla życia, a był głęboko doń przywiązany; głosił pogardę dla ludzi,
ale nie umiał uniezależnić się od ich sądów i poklasku. Jego teoria była teorią mędrca, a on
sam nie był mędrcem, przeciwnie, nikt bodaj z wybitnych filozofów nie posiadał w takim
komplecie ułomności przeciętnych ludzi. W pewnym tylko punkcie psychika jego rzutowała
się w jego teorii: niezadowolenie ze świata i losów, które nie zaspokoiły jego ambicyj,
wytworzyło niezadowolony, pesymistyczny pogląd na świat.
Najważniejszym dziełem w dorobku filozoficznym Schopenhauera jest traktat z 1819 roku
Die Welt als Wille und Vorstellung (Świat jako wola i wyobrażenie). Reszta jego dzieł jest
tylko uzupełnieniem wspomnianej wcześniej pracy.
Głównym poglądem filozofii Schopenhauera jest fenomenalizm. Świat jest moim
wyobrażeniem, z takiego założenia wychodził i uważał je za pierwszą i nienaruszalną
prawdę. Według tej filozofii, wszystko co widzimy jest wytworem naszego umysłu, który
nie kopiuje rzeczy, a zabarwia je własną naturą. Dlatego też każdy z nas odbiera świat
inaczej, dla każdego jest on inny. Co za tym idzie, nikt z nas nie poznaje prawdziwego
świata, lecz zjawiska. To wszystko, co przeszkadza nam w spostrzeżeniu prawdziwej
rzeczywistości, to co mąci nasz wzrok, tę zasłonę, która zakrywa niejako świat,
Schopenhauer nazwał Mają. Maja, zasłona złudy, osłania oczy śmiertelnych, pisał filozof.
Kolejnym elementem systemu Schopenhauera jest metafizyka woluntarystyczna. Filozof
znalazł sposób na pokonanie zasłony złudy. Samowiedzę, czyli ludzka świadomość
istnienia, nazwał wolą. Wola to klucz do poznania prawdy o naturze rzeczy, w tym także
człowieka. Wewnętrzna wola świata jest jego istotą, która zewnętrznie objawia się jako
wyobrażenie.
Schopenhauer reprezentował również pesymistyczny pogląd na świat. Podstawowym
założeniem metafizyki woluntarystycznej jest założenie, że wola, która nami kieruje jest
irracjonalna, bezrozumna. Dlatego też nic nie jest w stanie jej zaspokoić całkowicie, przez
co wciąż borykamy się z poczuciem niezaspokojenia, niezadowolenia. Życie człowieka to
tak naprawdę męką, stała pogoń za zaspakajaniem potrzeb. Schopenhauer utrzymywał, że
poznał dwa jedynie prawdziwe sposoby na tymczasowe zaspokojenie woli. Pierwszy z nich
jest natury moralnej – wyzbycie się wszelkich pragnień i potrzeb. Zaczerpnął to
bezpośrednio z filozofii indyjskiej. Aby pozbyć się swojego cierpienia powinniśmy przejąć
się cierpieniem innych, przekonywał. Drugi sposób na zaspokojenie woli ma charakter
estetyczny – kontemplacja sztuki.
Friedrich Nietzsche
niemiecki filozof i pisarz żyjący w XIX wieku. Centralnym punktem jego myśli jest
traktowanie życia jako wartości samej w sobie i zanegowanie jego ukrytego sensu.
urodził się 15 października 1844 r. w Röcken k. Lützen. Tradycyjne niemiecko-luterańskie
wychowanie i religijność były w domu rodzinnym bardzo ważną częścią życia. I
prawdopodobnie z tego powodu Nietzsche porzucił w późniejszym czasie wiarę.
Jego poglądy filozoficzne ewoluowały wraz z wiekiem. Początkowo podzielał myśli
Schopenhauera zwłaszcza w kwestii tragicznego charakteru życia ludzkiego, podkreślał
jednak jego afirmację i pogodzenie się zarówno z dobrymi jak i trudnymi momentami.
Nietzsche w swojej filozofii poświęcił również dużo miejsca idei równości wszystkich
ludzi. Widział w niej przyczynę zła na świecie, a w swoich publikacjach stworzył takie
pojęcia jak „moralność panów” i „moralność niewolników”. Ci pierwsi swoją moralność
mieli czerpać z bogactwa i siły, co jest pożądane i pożyteczne. Z kolei „niewolnicy” do
których należą ludzie słabsi czy bezsilni, kierują się takimi wartościami jak empatia, pokora,
czy współczucie, co jednak jest jedynie swego rodzaju przykryciem dążeń i aspiracji do
grupy „panów”. Filozof określał moralność chrześcijańską jako „moralność niewolników”,
przez co odrzucał całą religię, a także istnienie samego Boga. To on jest autorem słów „Bóg
umarł”.
Idea „nadczłowieka”, wykorzystana w późniejszym czasie przez nazistów zakładała
nieograniczony rozwój możliwy dzięki odrzuceniu wiary w Boga, gdyż wiara według tej
filozofii ograniczała wykorzystanie potencjału woli mocy i życia. Z tymi pojęciami
związany jest również nihilizm Nietzschego.
Friedrich Nietzsche uważany jest przez badaczy za jednego z wybitniejszych pisarzy
niemieckich. Jego twórczość filozoficzną można podzielić na trzy etapy. W pierwszym z
nich powstały m.in. Narodziny tragedii, czyli Hellenizm i pesymizm, Niewczesne
rozważania.
Drugi etap twórczości przypada na końcówkę lat 70. XIX wieku. Filozof napisał wtedy:
Ludzkie, arcyludzkie, Wiedza radosna ,Jutrzenka.
Ostatni okres działalności pisarskiej rozpoczyna najbardziej znane dzieło Nietzschego –
Tako rzecze Zaratustra: książka dla wszystkich i dla nikogo. Jest to poemat, w którym
zawarte są wszystkie dotychczasowe myśli filozofa. Uwagę zwraca jednak sposób jakim są
one zapisane – autor równocześnie posługuje się stylem eseistycznym i fragmentarycznym,
używa wielu metafor, co przypomina czytelnikowi styl biblijny. Oprócz tego dzieła
powstały jeszcze: Poza dobrem i złem, Zmierzch bożyszcz, czyli Jak filozofuje się młotem,
Antychryst/Antychrześcijanin (tytuł w zależności od wydania), a także Ecce homo: jak się
staje, czym się jest.
WIERSZE MŁODA POLSKA :
Kazimierz Przerwa-Tetmajer

"Koniec wieku XIX"

Wiersz dekadencki, narodził się w nim dekadentyzm, negujący sens istnienia. Utwór stanowi
podsumowanie XIX wieku, w którym "żadna s dawnych wiar już nie wystarcza". Podmiot
liryczny wyraża swoją niechęć do życia, nie widzi swojej przyszłości. Jak inni
przedstawiciele tego pokolenia jest niezdolny do czynu. Wiersz to manifest pokolenia
Młodej Polski, ma porównanie do „Ody do młodości” Mickiewicza. Utwór należy do liryki
podmiotu zbiorowego, podmiot liryczny ujawnia swoją obecność, wypowiada się w imieniu
całego pokolenia, pojawiają się czasowniki w liczbie mnogiej, wiersz należy do liryki
inwokacyjnej tzn. osoba mówiąca zwraca się do człowieka końca wieku, w ostatniej strofie
obecna apostrofa, w wierszu wiele pytań retorycznych

"Nie wierzę w nic"

Wyraźny wpływ filozofii Schopenhauera, negującej dotychczasowe wartości. Człowiek
działa tylko z pobudek egoistycznych, a Bóg, sława, wolność, honor to są puste słowa, które
maja usprawiedliwiać niskie popędy. Podmiot liryczny nie wierzy już w żadne idee. Życie
jawi mu się jako ciągłe pasmo cierpień. Jedyne czego pragnie to niebytu, nirwany.
Wiersz ma formę sonetu włoskiego, składa się z 4 strof. Podział na część opisową i
refleksyjną , utwór napisany trzynastozgłoskowcem . Wiersz należy do liryki bezpośredniej,
podmiot liryczny ujawnia swoją obecność.
Utwór przykładem liryki wyznania, osoba mówiąca opowiada o refleksjach. Nastrój, który
towarzyszy podmiotowi lirycznemu, można odczytać już w tytule utworu. Osoba mówiąca
straciła wiarę we wszelkie wartości, żyje w poczuciu pustki i bezsensu istnienia. Ma
pesymistyczne podejście, nie wierzy w lepszą przyszłość, dlatego nie widzi potrzeby
podejmowania jakiegokolwiek działania.
"Hymn do Nirwany"
Zewnętrzna forma wiersza ma postać litanii, każde błaganie zakończone jest epiforyczną
(kończącą wers) apostrofą "Nirwano". Świat jawi się modlącemu jako zły, pełen ludzkiej
krzywdy i podłości, a on sam czuje się zupełnie bezsilny. Skrajny pesymizm, rezygnacja ze
świata słaniają go do modlitwy, nie kieruje jej jednak do Boga, bo w niego nie wierzy,
zwraca się bezpośrednio do nirwany, która jest dla niego jedynym ukojeniem. Oderwaniem
się od świata i jego cierpień.
Liryki tatrzańskie: ucieczka w świat przyrody była jednym ze sposobów przełamania
nastrojów dekadenckich. Liryki tatrzańskie utrzymane są więc w nieco innej tonacji.
"Melodia mgieł nocnych"
W utworze dominującym uczuciem jest zachwyt nad pięknem górskiego krajobrazu
spowitego w nocnej mgle. Wiersz jest próbą uchwycenia ulotnego zjawiska poruszania się
mgieł. Tetmajer korzysta tu z estetyki impresjonizmu, wyraża wiec swoje subiektywne
odczucia z wiązane z tym widokiem, a jednocześnie próbuje zatrzymać to ulotne zjawisko.
Wiersz jest kunsztownie ozdabiany oryginalną metaforyką: "puch miecza", "słów pierze
puszyste" czy "woda śpiąca w kotlinie". Jednak poeta daleki jest od optymizmu, jego
zachwyt nie jest wesoły, przeciwnie łączy się z zadumą nad przemijaniem. Nawet wesoło
tańczące mgły zasmuca widok ginącej gwiazdy.
Wiersz stanowi przykład liryki bezpośredniej, osoba mówiąca ujawnia swoją obecność.
Występuje podmiot liryczny pierwszoosobowy, wypowiadający się w imieniu zbiorowości.
Świadczy o tym zastosowanie czasowników w pierwszej osobie liczby mnogiej i
odpowiednich zaimków („nie budźmy”, „okręcajmy”, „nam ciała”, „pląsajmy”, „jak my
same”). Podmiot liryczny przebywa nad Stawem Gąsienicowym i utożsamia się z
tańczącymi mgłami nocnymi.
"Widok ze Świdnicy do Doliny Wierchcichej"
również jest ukazaniem piękna tatrzańskiego krajobrazu, jednak ukazuje go z większym
spokojem, obraz doliny jest statyczny. Przyroda ukazana jest w sposób malarski,
przypomina obrazy impresjonistów, barwne plamy o zamazanych konturach, będące
zapisem chwili, nie zbyt wyraźnym i sugestywnym. Jednak i tu obok zachwytu pojawiają
się uczucia pesymistyczne, podmiot liryczny czuje wewnętrzny niepokój. Niejasne uczucie
nie ma wyraźnego źródła jest jednak dotkliwe: "i jakaś dziwna mię pochwyca/ bez brzegu i
bez dna tęsknica,/ niewysłowiony żal".
Liryka miłosna - liryka o tematyce erotycznej również stanowiła próbę pokonania
dekadenckiego nastawienia. Pesymistyczny, ogarnięty niechęcią do życia młodopolski poeta
ukojenia szukał w pięknie krajobrazu i kobiecego ciała.
"Lubię, kiedy kobieta"
Tetmajer przełamuje tu pewne tabu, w śmiały sposób ukazuje zachowanie anonimowej
kochanki po akcie miłosnym. Podmiot liryczny nie mówi nic o uczuciach wzniosłej miłości,
skupiony jest na zmysłach, patrzy na partnerkę i zachwytem obserwuje jej reakcje, jak "w
lubieżnym zwisa przez ramie przegięciu", rozchyla wargi, blednie na twarzy". Jednocześnie
kochanka czuje rozkosz i jest skrępowana sowim zachowaniem: "I lubię ten wstyd, co się
kobiecie zabrania/ przyznać, że czuje rozkosz, że moc pożądania/zwalcza ją, a sycenie
żądzy oszalenia".
"Evviva l'arte"

Wiersz "Evviva l'arte" autorstwa Kazimierza Przerwy-Tetmajera jest niejako pochwałą

skierowaną do sztuki. Podmiotem zbiorowym są artyści, którym brakuje środków do życia i
nikt ich nie docenia. Uważają się za królów bez ziemi i orłów ze złamanymi skrzydłami. Ich
życie jest nic niewarte, są głodni i źle ubrani. Mimo to idą z podniesionymi głowami,
śmiało, patrzą nędznym dorobkiewiczom prosto w twarz i śmieją się z nich. Tak naprawdę
nie potrzebują wielkich majątków, by móc się spełnić. Czują co prawda niechęć, pustkę i
rezygnację, ale to właśnie oni są wybrańcami niebios i stoją ponad zwykłymi
śmiertelnikami. Nie używają sztuki, by osiągnąć jakikolwiek cel, nie chcą się bogacić,
przekazywać swoich wartości ani nawracać zwykłego motłochu. Wszytko to jest im
zupełnie niepotrzebne. Artyści są szczęśliwi sami w sobie. Tylko oni rozumieją sens
istnienia i tworzenia sztuki.
Utwór jest typowym odzwierciedleniem nastrojów dekadenckich. Oczywiście na piedestale
życiowych wartości stoi i trwać będzie sztuka, a całą resztę należy odsunąć w cień. Artysta
okresu modernistycznego nie zwraca uwagi na problemy i troski życia codziennego, jest mu
całkowicie obojętne co się stanie i kiedy, byle tylko doceniono sztukę - panią życia i
śmierci. Artysta to człowiek przede wszystkim inteligentny i wykształcony, ale prowadzący
niecodzienny tryb życia, bez stałego miejsca zamieszkania i zatrudnienia, ponieważ nie
może traktować sztuki jak żywicielki i zajęcia przynoszącego dochody. Ucieka się do
wszelkich uciech fizycznych, byle tylko mieć jak najmniej do czynienia z codziennością i
beznadzieją otaczającego świata.
Wiersz ten można w pewnym sensie zakwalifikować do swoistego rodzaju manifestu
młodopolskich poetów i uznać go za charakterystykę ich życia. Z pewnością nie jest to
wiersz pisany w chwili krótkotrwałego natchnienia i nie mający odzwierciedlenia w historii
Młodej Polski.

JAN KASPROWICZ
W twórczości Jana Kasprowicza można zaobserwować okresy, w których rezygnował z
buntowniczego nastawienia wobec świata i oddawał się uwielbieniu natury, także tej
tatrzańskiej. Wywodzący się z chłopskiej rodziny osiadłej na Kujawach poeta doszukiwał
się uzasadnienia optymistycznej postawy życiowej w kontakcie z tatrzańską naturą i
góralami. Okres fascynacji Podhalem wyróżnia się z całej jego twórczości. Wiersz "Krzak
dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach" ukazuje symboliczną, przerażoną różę, która
chroni się przed niesprzyjającą pogodą w cieniu skał; jej sąsiadką jest stara, próchniejąca
limba. Leżący pień uświadamia kwiatu nieuchronność przemijania i śmierci. Ale oprócz tej
refleksyjnej strony wiersz posiada też niezwykłe, artystyczne walory, które odzwierciedlają
impresjonistyczny tatrzański krajobraz: pawiookie stawy, kontrastowe zestawienie szarości
skał i krwistej czerwieni róży. Błękit nieba i odpowiednie światło podkreślają barwy i
kształty: las spowity w bladobłękitne fale, srebrzysty odcień wody. Wszelkie efekty
podkreślają doznania dźwiękowe: szum wodospadu, odgłos świstaka, echo dochodzące z
oddali, delikatny powiew wiatru. Dodatkowym atutem są wrażenia węchowe: unoszący się
aromat świeżych ziół. Ten krajobraz jest tłem dla symbolicznego wątku róży i limby.
Optymistyczny nastrój jest kontrastowo zestawiony z obawami, frustracją i przeczuciami
róży.

Mimo że literackimi odkrywcami Tatr byli Seweryn Goszczyński i Wincenty Pol, to

Adama Asnyka należy nazwać pierwszym poetą Tatr. Z tematyką górską mamy do
czynienia w jego cyklu sonetów zatytułowanych "Morskie Oko" oraz w cyklu "Nad
głębiami". Te utwory nie są nastawione na wyeksponowanie postaci i emocji podmiotu
lirycznego, ale zaledwie nieznacznie wskazują na jego istnienie. Podmiot liryczny nie
zamierza subiektywnie przedstawiać swoich odczuć, ale pełni funkcję obserwatora, który
szczegółowo - dzięki licznym epitetom - realistycznie oddaje górskie krajobrazy. Cykl "Nad
głębiami" zawiera przemyślenia podmiotu dotyczące tajemnicy bytu i natury, pojawiają się
ubrane w poetyckie słowa pytania o sens i cel egzystencji, o tajemnicę życia i śmierci, o
zagadkę wszechświata i jego nieuchronne dążenie do nieśmiertelności. W sonetach
pojawiają się wątki agnostyczne, wahanie dotyczące możliwości ludzkiego poznania, ale
ponad te tony wybija się optymistyczna wiara w ciągły postęp człowieka.