Pozytywizm

Początek pozytywizmu w Polsce to 1864 r. natomiast koniec 1890 r. Pozytywiści nie przekreślili dorobku
romantyków, z szacunkiem odnosili się do bohatera romantycznego jednak uważali, że kolejne powstania
mogą jeszcze bardziej osłabić Polskę poprzez represję, dlatego idee walki o wolność zaczęto zastępować
innymi hasłami.

Praca organiczna – działanie na rzecz rozwoju gospodarczego ludności z ziem polskich.

Praca u podstaw – praca natury oświatowej nad podniesieniem poziomu życia przede wszystkim
chłopów, a także walki z germanizacją i rusyfikacją w okresie zaborów Polski. Jedno z czołowych haseł
polskiego pozytywizmu.

utylitaryzm (użyteczność)

asymilacja Żydów - integracja Żydów z polskim społeczeństwem, Żydzi używali polskiego i uczyli się
polskiej kultury.

praca kobiet - stworzenie dla nich sieci szkół zawodowych i instytucji, które umożliwiłyby im podjęcie
godnej pracy zarobkowej i osiągnięcie życiowej niezależności.

Emancypacja kobiet:
 Wzrost samodzielności kobiet,
 Równy dostęp kobiet do uczelni i uniwersytetów,
 Równy dostęp do nauki,

Zabór rosyjski:
 nasilenie rusyfikacji,
 likwidacja autonomii Królestwa,
 powstanie kraju przywiślańskiego, podzielony na gubernie i poddany władzy generała gubernatora
Warszawskiego,
 Warszawa zostaje pozbawiona charakteru stolicy,
 likwidacja odrębności skarbu szkolnictwa, sądownictwa,
 język rosyjski zostaje wprowadzony jako obowiązkowy do Urzędów, szkół średnich i
elementarnych,
 w 1862 r. założono szkołę główną, która działała krótko, ale wywarła duży wpływ na kształtowanie
się umysłowości studentów i przygotowała grunt dla propagandy idei pozytywistycznej. W
propagandzie tych wielkich idei ważną rolę odgrywały czasopisma, trybunał Warszawski
pozytywistów i ich wojującym organem stał się przegląd tygodniowy, później miesięcznik
„Ateneum”, wreszcie od 1881 r. „Prawda” redagowana przez Aleksandra Świętochowskiego,
 Rosja wyznaczyła Polsce role zaplecza gospodarczego,
 na miejsce szlachty feudalnej: na czoło społeczeństwa wysuwa się burżuazja, szlachta ziemiańska
(wykształcona) tworzy szeregi inteligencji, proletargia to druga klasa społeczeństwa,
 w 1864 r. rząd carski wyprowadza reformę uwłaszczeniową w obawie przed buntem chłopów na wsi
uniemożliwiając w ten sposób rozprzestrzeniania się powstania na wsi.
Zabór pruski
 w poznańskim i na pomorzu panuje germanizacja,
 prześladowania kultury Polskiej,
 rozpoczynają się tzw. ruchy pruskie polegające na usuwaniu robotników i rzemieślników z terenu
poznańskiego,
 rząd pruski hamuje rozwój przemysłu chce mieć na tych terenach zaplecze rolnicze i rozbija się tylko
przemysł związany z folwarkiem,
  powstaje komisja kolonizacyjna, której zadaniem było wykupywanie ziem od Polaków i
przekazywanie jej chłopom ziemskim
Zabór austriacki
 tzw. nędza galicyjska,
 kraj pozostaje ubogi zaniedbany pod względem gospodarczym,
 Galicja utrzymała swobody polityczne i administracyjne na tych terenach istnieje szkolnictwo
Polskie sądownictwo i administracja,
 pozostały 2 uniwersytety w Krakowie i Lwowie, a w 1871 r. w Krakowie powstaje Akademia
umiejętności,
 Arystokracja nie należała do grona patriotów i często wobec władz zachowywała się w sposób
służalczy,
 warstwami dominującymi to arystokracja i bogate ziemiaństwo,
 ich przedstawiciele przyjmowali postawę lojalizmu wobec władzy carskiej a ich poglądy społeczne
cechował konserwatyzm,
 właśnie w tym kręgu sformułowano przeciw „liberum coupiro” - wolność spiskowi,
 tu powstaje tzw. pamflet polityczny „Teka Stańczyka” oskarżający obóz demokratyczno
patriotyczny o utrzymywanie „nieprzerwalności powstania” i o dążeniu do społecznego przewrotu,
 w tym środowisku powstaje też jedna z najsłynniejszych szkół historycznych tzw. szkoła Krakowska
skupiająca wybitnych uczonych, którzy w swoich badaniach zwracali uwagę przede wszystkim na
wewnętrzne przyczyny upadku Rzeczpospolite,

Powieść tendencyjna
Wynika z akceptacji przez pisany program pozytywistyczny
Główne założenia
 Kreowanie idealnych wzorców postaw
 Romantyzm werterowski bajroniczny
 Bohaterem pierwszoplanowym jest człowiek pracy lekarz nauczyciel inżynier
 Postulowano utylitaryzm
 Bohater staje przed koniecznością wyboru drogi życiowej
 Przedstawienie kontrastujących ze sobą postaci
 Powieść tendencyjna pozbawiona jest elementów psychologicznych
 Narrator wszechobecny wszechwiedzący który komentuje bieg wydarzeń wskazuje
 Motywacje bohatera formułuje gotowe prawdy życiowe
 Biografia bohatera jest elementem kompozycyjnym

Powieść naturalistyczna
Zakłada iż utwór powinien odwzorować rzeczywistość a z fotograficzną wiernością a zatem ukazywać to co
budzi od razu przerażenie pokazywać ciężkie życie prostoty ludzi wyzysk bród i głód Naturaliści, uważali że
społeczeństwem rządzą prawa walki o byt człowiek jest niewolnikiem instynktów i kieruje się swoim
postępowaniem głównie motywacją biologiczną.

Powieść realistyczna
Pisarze ukazywali rzeczywistość¢ zgodnie z powszechnymi przyjętymi wyobrażeniami o świecie.
Przedstawiali przede wszystkim, to co charakterystyczne oparte na obserwacji życia codziennego.

Nowela - krótki utwór literacki, pisany proza, charakteryzujący się wyraźnie zarysowana i sprawnie
skrojona akcja gówna, mono udramatyzowana, która zmierza do punktu kulminacyjnego.

Opowiadanie - krótki utwór literacki o prostej akcji, niewielkich rozmiarach, najczęściej

jednowątkowej fabule, pisany proza. Opowiadanie nie ma tak zwartej budowy jak nowela, o czym decydują
postacie drugoplanowe, opisy i refleksje. Od noweli różni się luźna konstrukcja i brakiem obowiązujących w
niej rygorów.
 Rola prasy w życiu w społeczno kulturowym
Pozytywiści przywiązywali wielką uwagę na popularyzowanie światopoglądu pozytywizmu zależało im na
tym by docierać do najszerszych kątów odbiorców i skutecznie oddziaływać na ich umysły oraz świadomość
społeczną wielkie nadzieje wiązali z oddziaływaniem prasy codziennej i tygodniowej prasa popularyzował a
najnowsze techniki nauki i cywilizacji wskazywała drogę obraz sytuacji społecznej i ekonomicznej
najuboższych warstw społecznych w szczególności chłopstwa wyciągała z tego obrazu wnioski o o
potrzebie rozpowszechniania programu prace u podstaw i prace organiczne konsekwentnie wychowywała i
pouczała wskazując na wartościowe i godne rozpowszechni niania postawy społeczne utrudnieniem w jej
działalności były ograniczenia cenzuralne musiała się musiała się więc często uciekać do tak zwanego
języka ezop popowego kodu aluzji niedomówień nie dających formalnej podstawy do skreśleń ale doskonale
zrozumiałych dla polskich czytelników przyzwyczajonych do takiego sposobu porozumiewania się w
warunkach niewoli rozwój prasy i ich dziennikarstwa w tamtym okresie miał też swoje konsekwencje dla
literatury wszyscy prawie pisarze tej epoki przyszli doświadczenie dziennikarskie bowiem dla człowieka
zajmującego się pisaniem prasa była najpewniejszym źródłem dochodów na jej łamach ukształtowały się
literackie gatunki piśmiennicze do których należą felieton i jego szczególna odmiana kronika oraz list z
podróży.
Felieton - krótki artykuł na bieżące sprawy społeczne obyczajowe literackie itp. swobodny w kompozycji,
napisany lekko i dowcipnie
Reportaż - Reporter pisze relacje z miejsca do którego nie mają dostępu czytelnicy, notuje fakty i zdarzenia
widziane, szuka prawdy, zapisuje to co zobaczył i usłyszał, ma osobisty stosunek do zdarzeń zjawisk i
sytuacji, obiektywizm - ocenia fakty i zdarzenia z obiektywnego punktu widzenia, jeżeli w konkretnej
sytuacji nie jest do możliwe powinien wstrzymać się od ocen. Główne cechy reportażu to aktualność,
autentyzm i dynamizm.

Prasa
TYTUŁY „starych” finansowane głównie przez bogatych ziemianów
 Czas w Krakowie
 Biblioteka warszawska

TYTUŁY „młodych” finansowane przez zamożną burżuazję

 Przegląd tygodniowy
 Prawda
 Ateneum

DZIENNIKI
 Kurier warszawski
 Gazeta Polska
 Kurier codzienny
 Słowo

Głównym przedstawicielem publicystyki Aleksander Świętochowski, który w 1871 r. napisał manifest
pokojowy „my i wy”.

Jan Matejko – przedstawiają momenty wielkości narodu oraz chwile zapowiadające jego upadek i
ważniejsze dla niego byłoby ukazanie procesów historycznych niż faktów. Wprowadzał do scen powstanie,
które nie uczestniczyły, a których obecności pozwalały lepiej zrozumieć znaczenie przyczyny i
konsekwencje wydarzenia.
Artur Grottger – ukazywał wydarzenia z najnowszych dziejów, sceny przez niego przedstawione były
alegorią polskiego losu i cierpień narodu.
Atmosfera choć nie przychylna dla poetów nie zdołała jednak doprowadzić do ich zamilknięcia.
Świadectwem antypoetyckiego nastawienia epoki jest jedna sytuacja, w której twórczość poetycką,
próbowano podporządkować użyteczności społecznej.

Asnyk poeta wychowany na idealistycznej tradycji romantycznej w zetknięciu z naukowym i praktycznym

światopoglądem pozytywizmu przyjął postawę pośrednika pomiędzy czasem minionym, a obecnym.

Adam Asnyk „Do Młodych”

Utwór nawiązuje do Mickiewiczowskiej „Ody do młodości” i wyrasta z inspiracji filozofią Caute’a
postulującego konieczność poszukiwania nowych dróg rozwoju za pomocą wiedzy zdobytej metodami
naukowymi (scjentyzm). Wiersz jest manifestem programowym pozytywizmu. Przedstawia ambitne
działania dla ambitnego pokolenia i ma formę apelu. Poeta zwraca się w nim do młodych wskazuje na
powinności pozytywistów, który powinni budować postęp dziejowy, nieustannie się rozwijać poszerzać
swoje horyzonty, kierować się wiedzą, pomagać innym a jednocześnie zachować szacunek wobec tradycji.
W ten sposób poeta podkreśla jak ważna jest próba pogodzenia współczesności z przeszłością. Przyznaje
młodemu pokoleniu prawo do budowania świata według własnej wizji, ale wymaga uszanowania dorobku
poprzednich pokoleń m.in. romantyków.

Adam Asnyk „Ulewa”

Utwór opowiada o tytułowej ulewie, która nagle rozpoczyna się w górach podczas lata. Wiersz jest nowo-
czesnym dziełem, oprócz poetyckich metafor, pojawia się słownictwo atmosferyczne i astronomiczne („błę-
kitów tło i całe widnokręgi”).Utwór ma przygnębiający, mroczny nastrój. Mimo elementów metaforycznych
opis jest realistyczny. Czytelnik ma wrażenie jakby sam obserwował letnią, górską ulewę. Przyroda znajduje
się pod panowaniem żywiołu, który jest największą siłą. Utwór jest pesymistyczny, dominują ciemne barwy.
Potężne i olbrzymie góry nie potrafią oprzeć się ulewie, giną za zasłoną wody i mgły. Wiersz można odczy-
tywać również w metaforyczny sposób. Tatry podczas ulewy można porównać do świata pozbawionego
marzeń. Podmiot liryczny jest dekadentem, towarzyszą mu nastroje schyłkowe. Przemyślenia Asnyka wy-
kraczały poza epokę pozytywizmu, w jego twórczości można odnaleźć zapowiedzi epoki Młodej Polski.
Podmiot liryczny jest pogrążony w samotności, rezygnacji, czuje się bezsilny. Natura ma zdolność współod-
czuwania. Człowiek jest przytłoczony trudnymi uczuciami, podobnie jak góry - ulewą. Silny deszcz jest nie-
możliwy do przezwyciężenia, tak jak depresyjny nastrój podmiotu lirycznego. Osoba mówiąca nie znajduje
pociechy nawet w górskim krajobrazie, mimo że bardzo go podziwia. Przyroda zaczyna budzić grozę, staje
się mroczna i tajemnicza, przestaje być dla człowieka wytchnieniem, zdaje się być złowroga i niebezpiecz-
na. Podmiot liryczny pogrąża się w melancholii, nie zamierza już nawet poszukiwać szczęścia. Krajobraz
jest bezradny wobec żywiołów, tak jak człowiek względem kolei losu. Ludzkie przeznaczenie jest z góry
wyznaczone przez Boga, podmiot liryczny odczuwa bezsilność, ma wrażenie, że nic od niego nie zależy.
Czuje się marionetką w rękach zmiennego losu, nie może odnaleźć szczęścia, ponieważ spotykają go nie-
spodziewane sytuacje. W wierszu na pierwszy plan wybija się wszechobecna szarość. Ulewa opanowała całe
góry, tak jak smutek jest w stanie odebrać człowiekowi wszelką radość. Przygnębienie odbiera człowiekowi
szczęście i obraca cały jego świat w nicość. Podmiot liryczny jest pesymistą, nie widzi sensu w poszukiwa-
niu radości, ponieważ zbyt łatwo można ją stracić.

PORÓWNANIE „Ody do młodości” z wierszem „Do młodych”

Do młodych" W utworze mamy do czynienia z liryką zwrotu. Podmiot daje wskazówkę ludziom młodym co
powinni robić: być ciekawym świata, poszerzać swoje horyzonty ,odkrywać prawdę. Ludzie młodzi powinni
racjonalnie podchodzić do życia. Podmiot zauważa ,że każda epoka jest wyjątkowa i młodzi pozytywiści
powinni czerpać z przeszłości, nie bojąc się wprowadzać zmian. Widać, że Adam Asnyk jest epigonem
romantyzmu. Nawołuję ludzi młodych do szanowania tradycji. Młodych pozytywistów namawia do
pogodzenia się z przeszłością. Wskazuje na to, że epoka pozytywistów również minie i oni też będą oceniani
pod kątem poglądów i stosunku do tradycji.

-"Oda do młodości" Utwór ten został hymnem dla młodzieży romantycznej. Utwór jest apostrofą do
młodości, według Mickiewicza to ona ma największą siłę. Jest najważniejszą z wartości to dzięki niej
dokonują się liczne przemiany. To właśnie młodość potrafi pokazać wszystko jakby z lotu ptaka. Młodzi
pragną wznieść się ponad ziemię ,pragną latać, ale ziemia z lotu ptaka okazuje się być okryta ciemną
powierzchnią. Jednak widać jutro-które oznacza zmiany. Młodzi mają działać wspólnie. Oda ta jest pełna
entuzjazmu i życiowego optymizmu

.
Między nami nic nie było – interpretacja
Głównym zagadnieniem utworu jest próba oszukania, bądź zniszczenia uczuć i emocji, tlących
się w podmiocie lirycznym. Kieruje on swoje słowa do adresata, paradoksalnie przecząc
zaistniałym faktom. W ten sposób stara się zniekształcić w swój własny sposób dręczącą go
przeszłość. Wydawać by się mogło, że sam nie wierzy w słuszność swoich poglądów, więc próbuje
utwierdzić się w tym nagłymi wykrzyknieniami. Nagle po nich zapala się jedna iskierka budząca
wspomnienia, aby zamienić się za moment w płonący ogień wspomnień.

Osoba mówiąca w wierszu zatraca się w nich, doceniając najdrobniejsze szczegóły minionych chwil.
Daje w ten sposób ponieść się nurtowi nostalgii i melancholii, które dają o sobie znać w
delikatny lecz przygnębiający sposób. Zakończenie utworu jest podobne do
nagłego przebudzenia i powrotu do szarej rzeczywistości, gdyż podmiot stosując wykrzyknienia
napomina sam siebie. W ten sposób odbiorca czuje, że wracające wspomnienia są zakazane,
gdyż przynoszą smutek i tęsknotę za prawdopodobnie utraconą bądź platoniczną miłością.
Podczas tego przygnębiającego zatracenia w przeszłości, same wspomnienia wydają się być
barwne i magiczne. Przypominając o sobie, wzbudzają sentyment, ponieważ są w stanie przenieść
umysł podmiotu lirycznego, który chwilowo się zapomniał, w świat ulotnej fantazji, pełniej
obfitości serwowanych przez Matkę Naturę.

Istnieje jednak inna możliwość, przez którą osoba mówiąca w wierszu zaznała tak ogromnego
konfliktu wewnętrznego. Mianowicie jest to relacja, która być może zaczęła rozkwitać, o czym
przypominają rozległe opisy wiosennej natury, lecz bardzo szybko się zakończyła. Podmiot
liryczny zdążył jednak zadurzyć się w adresacie utworu więc teraz próbuje bezskutecznie rozwiązać
ten problem i poradzić sobie z okresowo górującymi nad nim emocjami. W tym przypadku bardzo
umiejętne zostały powiązane nowe, kiełkujące uczucia z wczesną, pachnącą przyrodą. Wrażenia,
które wywoływały, są natomiast zaznaczone przez częściowo baśniowy i czarujący charakter oraz
słodkie, świeże zapachy i żywe kolory. Nie bez powodu została tutaj uwzględniona zielona barwa,
przypominająca symbol nadziei i nowego początku. Wszystkie wymienione połączenia przeplatają
ze sobą motyw człowieczeństwa, miłości, natury i buntu, tworząc unikalny i niepowtarzalny
klimat dzieła.

Wiersz nie musi jednak dotykać tylko jednej wartości, którą jest miłość. Doszukać się tutaj można
motywu przyjaźni lub przelotnej znajomości, która musiała zakończyć się pozostawiając za sobą
ślady tkwiące w myślach podmiotu. Właśnie ten fakt nadaje uniwersalny i ponadczasowy
wydźwięk całości utworu.
 Miejmy nadzieję - interpretacja utworu

Cel utworu jest klarowny – podmiot liryczny pragnie zmotywować rodaków do walki, podsycić ich
patriotycznego ducha. Jest to swoista odezwa do narodu, motywujący apel przypominający, jakimi ideami i
wartościami kierowali się ludzie dzielnie walczący o niepodległość.

Utwór zawiera konkretne wskazówki, dotyczące tego, co powinni pamiętać Polacy, czym powinni się
kierować. Pierwszą wartością jest nadzieja, którą symbolizuje spróchniałe drzewo, na którym wyrasta
rachityczny kwiat. Roślina jest słaba i wątła, ale powstała w niekorzystnych warunkach. Również nadzieja
rodaków jest w słabej kondycji, zamiast działać – wolą lamentować, narzekać i pogrążać się w smutkach i
cierpieniu. Martyrologia nie prowadzi do pozytywnych rezultatów, dlatego należy ją porzucić, zamknąć
przeszłość i wybiec myślami w przyszłość, niezłomnie walczyć o odzyskanie niepodległości. Kolejnym
symbolem przywołanym przez podmiot jest ziarno, skontrastowane z kwiatem – ono dopiero
kiełkuje, ale wciąż nabiera sił i kiedyś zaowocuje. W następnych zwrotkach przywołana jest
odwaga, którą naród zatracił po przegranym powstaniu styczniowym. Szczera odwaga nie łamie
się pod ciężarem klęski, jest odporna na wszelkie przeciwności. Charakteryzuje ją konsekwencja i
upór, prawdziwie męski wojownik opracowuje plan działania i wytrwale się go trzyma, potrafi
zapanować nad emocjami. W przeciwieństwie do romantycznego podejścia, w którym oddanie
życia za swój kraj było wyrazem najwyższego poświęcenia, pozytywizm głosił raczej rozsądną
walkę, która przyniesie korzyści społeczeństwu, a żołnierzowi pozwoli nadal w nim
żyć. Poświęcenie nie jest wiele warte, jeżeli nie przynosi długofalowych efektów.Pogrążanie
się w cierpieniu, rozdrapywanie ran i rozpamiętywanie przeszłości, czyli ideologie rodem z
poprzedniej epoki, są przez autora krytykowane. Propaguje on stworzenie nowego patriotyzmu –
opartego na działaniu i chłodnej kalkulacji, rozważnego i skrupulatnie
przemyślanego. Przypomina on mężczyznom o cnotach charakteryzujących oddanego
wojownika, o sile rozsądku i męstwa. Asnyk nie przekreśla jednak całego romantycznego dorobku
– nadal powinno się kultywować tradycje, szanować sztukę i religię, ponieważ są to elementy
naszej narodowej tożsamości, które zbudują niepodległą Polskę.