piątek, 25 stycznia 2019

POLSKI

XX-lecie międzywojenne

Ramy czasowe/kontekst historyczny:

Od odzyskania niepodległości 1918

Do wybuchu II wojny światowej 1939

- 69% populacji Polski stanowili Polacy

- Ustrój - demokracja burżuazyjna

- Światowy kryzys gospodarczy spowodował bezrobocie = strajki, niezadowolenie

społeczne

- Zamach stanu przeprowadzony przez Józefa Piłsudskiego (maj 1926)

- Demokratyzowanie się państw europejskich

- Rewolucje, rosnąca rola kobiet

- Kryzys demokracji = rozwój 2 odmian totalitaryzmu:

• Socjalistyczny w Rosji

• Faszystowski w Niemczech i we Włoszech

- Nad wartością jednostki górowało dobro państwa

- Migracje do miast - chłopstwo, szukanie pracy w miastach - zubożała szlachta

- Artyści musieli tworzyć coś innowacyjnego, a jednocześnie zrozumiałego przez

robotników

- Rewolucyjne teorie naukowe:

• Albert Einstein - teoria względności

• Werner Heisenberg - teoria nieoznaczoności, wyznaczająca granice poznania

• Zygmunt Freud - nowy model ludzkiej psychiki; człowiek jako istota

nieracjonalna, z wewnętrznymi sprzecznościami

Programy literackie (także manifesty i dyskusje):

- Świadczyły o świadomości przełomu

- Miały dwie fale

• 1918-26: artykuły, ale także książki; początek - odczyt Stefana Żeromskiego

(1915; Literatura a życie polskie)

1
 piątek, 25 stycznia 2019

Program literacki Skamandra

Twórcy:

- Jan Lechoń

- Antoni Słonimski

- Julian Tuwim

- Kazimierz Wierzyński

- Jarosław Iwaszkiewicz

Założenia:

- Antyprogramowość

- Poeci codzienności

- Każdy element codzienności źródłem inspiracji

- Nie odrzucali tradycji poetyckiej

- Wydawali „Wiadomości Literackie”

- Wyważona kontynuacja literackiej tradycji

OPOZYCJA:

Ekspresjoniści

Twórcy:

- Stanisław Przybyszewski

- Jerzy Hulewicz

- Jan Stur

Początkowo grupę tworzyli także malarze, później tworzyli jako „formiści” - czysty
estetyzm, sama forma:

- Tytus Czyżewski

- Zbigniew i Andrzej Pronaszkowie

- Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy; także pisarz)

- Leon Chwistek (także pisarz)

Założenia:

- Wydawali „Zdrój”

- Bazowali na dokonaniach ekspresjonistów niemieckich

- Opierali się na manifestach, a nie twórczości literackiej

2
 piątek, 25 stycznia 2019
Program poetycki Awangardy / Awangarda Krakowska

Twórcy:

- Tadeusz Peiper („papież awangardy”)

- Julian Przyboś

- Jalu Kurek

- Jan Brzękowski

Założenia:

- Tadeusz Peiper

- Napisał artykuł Miasto, masa, maszyna, który stał się hasłem dwudziestolecia

- Stworzył on także „poemat rozkwitający” zastępując nim tradycyjne wiersze

- Miasto jako najważniejsza przestrzeń poetycka

- Forma i treść jednością

- Model nowatorski, odrzucający tradycję poetycka, dążący do nowoczesnych

rozwiązań w zakresie i formy, i treści

- Odrzucali neoromantyzm: kult natchnienia

- Odrzucali politykę Skamandra: nieskrępowany witalizm i demonstracja

osobowości

- Nowy rodzaj liryki, w którym pointa jest najważniejsza

- Ważną cechą poezji miała być zdolność tworzenia metafor

PRZED AWANGARDĄ:

Futuryści

Twórcy:

- Tytus Czyżewski

- Bruno Jasieński

- Anatol Stern

- Aleksander Wat

Założenia:

- Czerpali wzory z poezji włoskiej i rosyjskiej

- Poetyka skandalu

- Odrzucenie zasad ortogra i

- Odrzucenie sztuki psychologicznej i lozo cznej na rzecz sztuki masowej i

powszechnej (Jasieński)

- Przekora i błazenada: Prymitywiści do narodów świata i do Polski (Stern i Wat)

3
fi
fi
fi
 piątek, 25 stycznia 2019
- Futuryzm Polski (Bilans): dynamizm poezji, pozytywna wizja rozwoju miasta,
maszyna tematem poetyckim, odrzucenie romantycznej tradycji

- Pismo Nowa Sztuka (dopiero 1921), później Almanach Nowej Sztuki (1924-25)

Stanisław Ignacy Witkiewicz

- Literatura, lozo a i malarstwo

- Ogromne znaczenie miało dla niego odzyskanie niepodległości, bo dzięki temu

sztuka mogła zająć się swoimi artystycznymi zadaniami

- Sztuka jako wyraz uczucia meta zycznego

- Teoria Czystej Formy (głównie w dramatach)

AD - Miały dwie fale:

• Działalność po 1926

- Działalność programotwórcza słabnie

- Ciekawsze przykłady grup literackich:

Kwadryga

Twórcy:

- Stanisław Ryszard Dobrowolski

- Władysław Sebyła

- Lucjan Szenwald

- Konstanty Idefons Gałczyński

Założenia:

- Tworzenie sztuki uspołecznionej

- Krytyka skamandrytów

Żagary

Twórcy:

- Teodor Bujnicki

- Czesław Miłosz

- Jerzy Putrament

Założenia:

- Głoszenie haseł społecznych

- Potrzeba reform i zmian

4
fi
fi
fi
 piątek, 25 stycznia 2019
- Odrzucenie emocjonalności na rzecz intelektu

- Formy reportażowe

- Sugestywność

- Konstruktywizm

Główne kierunki lozo czne i społeczne:

Freudyzm

Zygmunt Freud

- Austriacki neurolog, badania opierał na schorzeniach nerwowych

- Zakwestionował pogląd, że życie psychiczne nie rozgrywa się jedynie na

płaszczyźnie świadomości, że istnieje jeszcze jedna strefa, na której rozgrywa się
„utajone życie psychiczne” - podświadomość (id)

- Człowiek to istota kierowana przez popędy, których hamowanie jest przyczyną

nerwic

- Szczególną rolę ma popęd seksualny (libido), który jest hamowany przez jaźń
(ego)

- Kompensacje (środki zastępcze) łagodzą napięcie między ego a id: religia,

moralność, sztuka; tworzą one najwyższą warstwę psychiki ludzkiej (nadjaźń,
superego)

- Leczenie urazów spowodowanych tłumieniem popędów to psychoanaliza

- Badał głównie sny

Behawioryzm

- John Watson (1878-1958)

- Przedmiotem zainteresowania powinno stać się zachowanie ludzkie, aniżeli

procesy zewnętrzne, ponieważ człowiek nie posiada środków, które umożliwią
poznanie stanów psychicznych

Katastro zm

Jako zawisko społeczno-artystyczne

- Był reakcją na zmiany społeczne i trudną sytuację gospodarczą państw

- Oswald Spengler

- Niemcy

- Katastro czna wizja upadku: Upadek zachodu (1921-22)

- Cywilizacje zachowują się podobnie jak żywe organizmy - rozkwit, kryzys, kres

- Ortega y Gasset

5
fi
fi
fi
fi
 piątek, 25 stycznia 2019
- Esej Bunt mas (1930)

- Widział zagrożenie w tłumie pozbawionym jednostkowości

- Stanisław Ignacy Witkiewicz

- Obawa przed tłumem

- Upadek kultury to tragiczne, nieuniknione zjawisko, które stanowi naturalną

konsekwencję rozwoju gospodarczego oraz politycznego

- Człowiek staje się jedynie rolą społeczną, a wszelkie wartości kultury stają się
tylko elementami społecznej gry pozorów

Jako formacja artystyczna

- Lata 30., po wyciszeniu pierwszej fali awangardy

- Po upadku euforii spowodowanej odzyskaniem niepodległości

- Postawa duchowa, dla której znamienne jest poczucie kryzysu, zagrożenia

wartości współczesnego świata, niepokój o losy kultury i człowieka oraz obawa
przed zagładą

- Przyczyny katastro zmu w sztuce:

- Wprowadzenie nowej ograniczającej demokrację konstytucji 1935: Polska

- Strajki robotnicze i chłopskie 1936: Polska

- Kryzys gospodarczy

- Dojście do władzy Hitlera i rozwój faszyzmu w Niemczech i we Włoszech

- Rozwój komunizmu w Rosji

- Artyści nie opierali dzieł na tym obrazie, a raczej na przestrzeni wiejskiej lub
mitycznej

- Dwa sposoby realizacji katastro cznych obrazów

1. Czechowicz: przyczyną katastro zmu były obrazy I wś; kontekst

wydarzeń biblijnych

2. Żagaryści (Czesław Miłosz, Jerzy Zagórski, Aleksander Rymkiewicz)

- Wspólnym aspektem tych dwóch sposobów było dążenie do nadania wizjom

charakteru mitycznej katastrofy kosmicznej

Friedrich Nietzsche

- 1844-1900

- Niemiecki lozof

- Wróg demokracji i krytyk moralności chrześcijańskiej

- Wyższość moralności panów: siła, wolność i honor

- „Nadczłowiek” może odrzucić wszelkie zasady moralne i działać „poza dobrem i

złem”

6
fi
fi
fi
fi
 piątek, 25 stycznia 2019
- Wyżej opisane działanie to „przewartościowanie wszelkich wartości”

- „Nadczłowiek” sprzeciwiał się idei dekadentyzmu (słabość i zniechęcenie)

- Najważniejszy był kult życia, biologicznej tężyzny i siły

- Człowiek współczesny to jedynie forma przejściowa, po nim nadejdzie istota

doskonała

Henri Bergson

- 1859-1941

- Ewolucja twórcza (1907): poznanie świata (jako całość) dokonuje się za pomocą
intuicji (instynktowna), a nie rozumu)

- świat znajduje się w ciągłym rozwoju (pęd życiowy)

- Moralność ma dwa źródła:

- Społeczne - jeśli człowiek się nim kieruje, nie jest wolny

- Indywidualne - moralność kształtowana na wzór postępowania najbardziej

wartościowych jednostek ulepsza świat, powodując jego postęp

- Religia to lek na lęk przed śmiercią

- Inspiracja: Marcel Proust W poszukiwaniu straconego czasu

Bernedett Croce

- 1866-1952

- Włoski lozof i historyk literatury

- Zwolennik lozo i idealistycznej

- Estetyka (1902) - łączenie intuicji i estetyki

- Intuicja jako sposób poznania i wyrażenia świata wewnętrznego

- Estetyka w wyrażaniu siebie

- Twórca estetyki ekspresjonizmu

Fenomenologia

- Twórca: Edmund Husserl (1859-1938)

- Zwalczał psychologizm, empiryzm i relatywizm

- Zbudował system, który bada istotę rzeczy (fenomen)

- Roman Ingarden (1893-1970) O dziele literackim. Badania z pogranicza ontologii,

teorii języka i lozo i (1931): podejście do literatury z pominięciem tendencji
psychologicznych, dzieło jako twór wielowarstwowy

7
fi
fi
fi
fi
fi
 piątek, 25 stycznia 2019

Egzystencjalizm

- dowód kryzysu wartości i niepokojów

- Soren Kirkegaard, Martin Heidegger (1889-1976) - patroni

- Satre, Albert Camus (1913-1960), Gabriel Marcel - propagowali

- Problem autentyczności człowieka: pojawia się bez żadnego powodu

- Tragizm człowieka: musi wziąć odpowiedzialność za swoje czyny, ma

świadomość kruchości swojego życia

- Lęk przed życiem jest wg nich absurdem, lęku przed śmiercią doświadcza się
nieustająco

- Heidegger: życie to „bycie ku śmierci”

- Satre: „absurdem jest, żeśmy się urodzili, absurdem jest, że pomrzemy”, „piekło
to inni”

- Człowiek jest osamotniony, dla jednostki świat jest groźny, obecność innych
potęguje te uczucia

- Tragizm pogłębia nieograniczona wolność

- Egzystencjalizm teistyczny: Gabriel Marcel; możliwe jest przejście na autentyczne

istnienie; odrzucenie „ja” na korzyść „my”; Bóg jest gwarantem, że będzie ok

Główne kierunki w sztuce:

Ekspresjonizm

- 1910-1925

- Głównie Niemcy

- Pierwsze sformułowania zasad: monachijskie pismo Die Erde (1905-1906)

- W Polsce w 1917

- Przekonanie o dualizmie świata; nieustanna walka dobra ze złem, ducha z

materią

Poezja Juliana Tuwima: // Skamandryta

Julian Tuwim:

- 1894-1953

- pochodził ze spolonizowanej rodziny żydowskiej

- Współzałożyciel Skamandra

- Redaktor czasopisma Pro Arte et Studio

8
 piątek, 25 stycznia 2019
- Debiut Tuwima: Czyhanie na Boga (1918) określony został jako przełom w poezji
dwudziestolecia; był to powiew świeżości; poeta w sposób realistyczny opisywał
rzeczywistość, bez zbędnego patosu

- Sam opisywał siebie: „Będę ja pierwszym w Polsce futurystą” w wierszu Poezja

- Uważał, że pierwiastki nowoczesne mogą współistnieć z motywami tradycyjnymi,

zwrot ku tradycji oznaczał nie naśladowanie dawnych wzorców, a poszukiwanie
nowej poezji

- Rozbijał tradycyjny kanon podejmując się nowej tematyki

- Cechy charakterystyczne: witalizm, bohater jako człowiek z ludu (zamiast

inteligenta wchodzącego w lud), temat zjologii podejmowany bez fałszywego
wstydu, mit dzieciństwa, który stanowi rozwinięcie motywu zadumy nad
przemijaniem, satyra antymieszczańska kpienie z „mieszczucha”, wyśmiewanie
schematów życia w konwencjonalnym społeczeństwie

Do krytyków, Julian Tuwim

A w maju

Zw kłem je dzić, sz no ni p n wie,

Na prze niej pla fo mie tra w ju!

Mi sto na wskroś mnie prz sz wa!

Co się tam dzi je w mej gł wie:

Pędy, z p dy, ognie, ogn wa,

W s ło w cz bie i w pi tach,

A na w s lej na skr tach!

Na skr tach - k l ście

Z ga niam z chw tem r mi nia,

A drz wa w p r wie n tchni nia

Sz l ją wi se ną w nią,

Z r d ści pęka p k wie,

Ul ce na alarm dzw nią,

Maju, maju! - -

Tak to jadę na prze niej pla fo mie

- Marek Rymkiewicz uważał, że witalizm i nieskrępowanie w poezji Tuwima był próbą stłumienia lęku przed śmiercią, który
później pokonał dzięki zgłębianiu kultury klasycznej

- Tuwim jako pośrednik między Młodą Polską a awangardą

- Wiersz pochodzi z wczesnej twórczości Tuwima, dopiero później zaczął posługiwać się satyrą antymieszczańską.

- Człowiek z ludu

- Brak przejęcia się opiniami nt swojej twórczości

- Witalizm

Kontekst: Rambo Jet „Do krytyków” W 2013 r. Minęło 100 lat od pisarskiego debiutu poety. Zespół Rambo Jet postanowił
godnie uczcić tę rocznicę i nagrał płytę z piosenkami zaaranżowanymi do jego wierszy.

Mieszkańcy, Julian Tuwim

Straszne mieszkania. W strasznych mieszkaniach

Strasznie mieszkają straszni mieszczanie.

Pleśnią i kopciem pełznie po ścianach

Zgroza zimowa, ciemne konanie.

Od rana bełkot. Bełkocą, bredzą,

Że deszcz, że drogo, że to, że tamto.

Trochę pochodzą, trochę posiedzą,

I wszystko widmo. I wszystko fantom.

Sprawdzą godzinę, sprawdzą kieszenie,

Krawacik musną, klapy obciągną

I godnym krokiem z mieszkań - na ziemię,

Taką wiadomą, taką okrągłą.

9
a­
e­
i­
a­
a­
a­
y­
e­
o­
j­
r­
e­
o­
ę­
e­
a­
d­
e­
ę­
o­
ź­
a­
u­
n­
o­
e­
o­
y­
t­
ą­
i­
y­
r­
d­
o­
ę­
o­
o­
a­
a­
ę­
w­
a­
i­
o­
m­
e­
t­
e­
e­
a­
r­
a­
y­
o­
fi
 piątek, 25 stycznia 2019
I oto idą, zapięci szczelnie,

Patrzą na prawo, patrzą na lewo.

A patrząc - widzą wszystko oddzielnie

Że dom... że Stasiek... że koń... że drzewo...

Jak ciasto biorą gazety w palce

I żują, żują na papkę pulchną,

Aż papierowym wzdęte zakalcem,

Wypchane głowy grubo im puchną.

I znowu mówią, że Ford... że kino...

Że Bóg... że Rosja... radio, sport, wojna...

Warstwami rośnie brednia potworna,

I w dżungli zdarzeń widmami płyną.

Głowę rozdętą i coraz cięższą

Ku wieczorowi ślepo zwieszają.

Pod łóżka włażą, złodzieja węszą,

Łbem o nocniki chłodne trącając.

I znowu sprawdzą kieszonki, kwitki,

Spodnie na tyłkach zacerowane,

Własność wielebną, święte nabytki,

Swoje, wyłączne, zapracowane.

Potem się modlą: "od nagłej śmierci...

...od wojny... głodu... odpoczywanie"

I zasypiają z mordą na piersi

W strasznych mieszkaniach straszni

- Wiersz pochodzi z dojrzałego okresu twórczości Tuwima.

- Odejście od pochwały urbanizmu i kolektywizmu. Sposób ukazania mieszczaństwa jest raczej charakterystyczny dla
Młodej Polski.

- Satyra antymieszczańska

• Nastrój jest pesymistyczny, język potoczny

• Hiperbolizacja problemu

• Pokazanie braku sensu w rutynowym działaniu mieszczanina

• Brak im uczucia i rozumu, aby połączyć elementy rzeczywistości w jedną całość

Evviva l’arte, Kazimierz Przerwa-Tetmajer

Eviva l'arte! Człowiek zginąć musi -

cóż, kto pieniędzy nie ma, jest pariasem,

nędza porywa za gardło i dusi -

zginąć, to zginąć jak pies, a tymczasem,

choć życie nasze splunięcia niewarte:

evviva l'arte!

Eviva l'arte! Niechaj pasie brzuchy

nędzny listrów naród! My, artyści,

my, którym często na chleb braknie suchy,

my, do jesiennych tak podobni liści,

i tak wykrzykniem; gdy wszystko nic warte,

evviva l'arte!

Evviva l'arte! Duma naszym bogiem,

sława nam słońcem, nam, królom bez ziemi,

możemy z głodu skonać gdzieś pod progiem,

ale jak orły z skrzydły złamanemi -

więc naprzód! Cóż jest prócz sławy co warte?

evviva l'arte!

Evviva l'arte! W piersiach naszych płoną

ognie przez Boga samego włożone:

więc patrzym na tłum z głową podniesioną,

laurów za złotą nie damy koronę,

i chociaż życie nasze nic niewarte:

evviva l’arte!

10
fi
 piątek, 25 stycznia 2019

- Modernistyczny manifest

- Apoteoza sztuki

- Opozycja dwóch elementów: życia ( lister, brak troski o rozwój duchowy) i sztuki

- Społeczeństwo nie docenia artystów, którzy nie dostarczają im wartości materialnych

Przy okrągłym stole, Julian Tuwim

A może byśmy tak, jedyna,

Wpadli na dzień do Tomaszowa?

Może tam jeszcze zmierzchem złotym

Ta sama cisza trwa wrześniowa...

W tym białym domu, w tym pokoju,

Gdzie cudze meble postawiono,

Musimy skończyć naszą dawną

Rozmowę smutnie nie skończoną.



Do dzisiaj przy okrągłym stole

Siedzimy martwo jak zaklęci!

Kto odczaruje nas? Kto wyrwie

Z niebłaganej niepamięci?



Jeszcze mi ciągle z jasnych oczu

Spływa do warg kropelka słona,

A ty mi nic nie odpowiadasz

I jesz zielone winogrona.

Jeszcze ci wciąż spojrzeniem śpiewam:

"Du holde Kunst"... i serce pęka!

I muszę jechać... więc mnie żegnasz,

Lecz nie drży w dłoni mej twa ręka.



I wyjechałem, zostawiłem,

Jek sen urwała się rozmowa,

Błogosławiłem, przeklinałem:

"Du holde Kunst! Więc tak? Bez słowa?"



Ten biały dom, ten pokój martwy

Do dziś się dziwi, nie rozumie...

Wstawili ludzie cudze meble

I wychodzili stąd w zadumie...



A przecież wszystko - tam zostało!

Nawet ta cisza trwa wrześniowa...

Więc może byśmy tak najmilsza,

Wpadli na dzień do Tomaszowa?...

- Wciąż śpiewa Franz Schubert: An Die Musik, nie może zapomnieć tej pieśni - wyrażającej podziw dla sztuki

- Jest jakby bohaterem romantycznym

- Rygorystyczna, klasycyzująca forma

- Stylizacja na mowę potoczną

- Historia dwóch kochanków

Poezja Przybosia: //Awangardzista/dysta

Julian Przyboś:

- 1901-1970

- Główny poeta Awangardy Krakowskiej

- Fascynował się sloganem reklamowym, hasłem, jego skrótowością i dynamiką:

jest w tym podobny do futurystów

11
fi
 piątek, 25 stycznia 2019
- Najważniejszym dla niego tematem stała się praca oraz ruch, które mają sens
religijny

- Silnie zaznaczał opozycję sacrum (góra) i profanum (dół)

- Motyw przekształcania chaosu przyrody w piękno cywilizacji

- Artysta jako inżynier słowa

Gmachy, Julian Przyboś

Poeta,

wykrzyknik ulicy!

Masy wpółzatrzymane, z których budowniczy

uprowadził ruch: znieruchomiałe piętra.

Dachy

przerwane w skłonie.

Mury

wynikłe ściśle.

Góry naładowane trudem człowieczym:

gmachy.

Pomyśleć:

Każda cegła spoczywa na wyjętej dłoni.

• Każdy dom: naładowany trudem murarza, każda cegła: przechowuje pamięć o człowieku, ulica: pamięć o ludzkiej pracy

• Odbiorca jest równocześnie w przestawianej przestrzeni i poza nią

• Otaczające gmachy są nieosiągalne, ale równocześnie fascynujące, są nieruchome, a jednak uciekają przed człowiekiem w
górę

• Nieregularność formy

Z Tatr, Julian Przyboś

Pamięci taterniczki,

która zginęła na Zamarłej Turni

Słyszę:

Kamienuje tę przestrzeń niewybuchły huk skał,

To – wrzask wody obdzieranej siklawą z łożyska

gromobicie ciszy,

Ten świat, wzburzony przestraszonym spojrzeniem,

uciszę,

lecz –

Nie pomieszczę twojej śmierci w granitowej trumnie Tatr

To zgrzyt

czekana,

okrzesany z echa,

to tylko cały twój świat

skurczony w mojej garści na obrywie głazu!

to – gwałtownym uderzeniem serca powalony szczyt.

Na rozpacz – jakże go mało!

A groza – wygórowana!

Jak lekko

turnię zawisłą na rękach

utrzymać.

i nie paść,

gdy

w oczach przewraca się obnażona ziemia

do góry dnem krajobrazu,

niebo strącając w przepaść!

Jak cicho

w zatrzaśniętej pięści pochować Zamarłą.

• Dedykowane zmarłej w Tatrach (na ścianie Zamarłej Turni) ukochanej Przybosia - Marzenie Skotnicównie oraz jej siostrze
(1929)

• Opozycja między hałasem i ciszą

• Zmagania toczą się wśród obojętnych i pozornie znieruchomiałych gór

• Hałas i krzyk kończy się ciszą w momencie, gdy dziewczyna umiera; cisza jest groźna

• Zagęszczenie znaczeń i sprzężenie metafor

12
 piątek, 25 stycznia 2019
• Przyroda jako świadek wypadku

• Emocje podmiotu są wyrażone w sposób bezpośredni

• Dalszy opis: spowolniony, oczami spadającej dziewczyny

Notre Dame, Julian Przyboś

Z miliona złożonych do modlitwy palców wzlatująca przestrzeń!

Lecz zdjęło mnie z iglicy jak z haka Wnętrze – przerażenie.

Wyszydzony i opluty śród poczwar rozdziawionych deszczem

wiem: Co znaczę ja żywy o krok od larów!

Te mury z odrąbanych skał – jak łby ponade mnie

zmartwychwstają z sarkofagu.

Kto wstrząsnął tą ciemnością, nagiął –

i ogarnął?

Wiem. Obciążone Jezusami krzyże

trzeba wyostrzyć w piony budowniczych drabin

i swoją wolę, zrównaną z niezgłębionym lazurem,

swoją śmierć

z ostrołuku

tra ć –

- tam na kluczu sklepienia drga zamknięty pęd strzał –

- i trwać pod hurgotem głazów szybujących coraz wyżej i wyżej,

aż je, nie skończone, nagły zawrót

stoczy ze szczytu w dwie wieże, urwane dna.

Kto pomyślał tę przepaść i odrzucił ją w górę!

• Wyzwaniem rzuconym przyrodzie jest katedra gotycka, siły przyrody zostały pokonane

• Katedra jako prośba, wezwanie do Boga

• Bóg jednocześnie w niej jest i Go nie ma

• Przestrzeń tworzona ludzką modlitwą

• Kierunek: w górę, jak ręce złożone w geście modlitwy

• Podmiot jest przerażony ogromem i przepychem świątyni, ten strach pozbawia modlitwę wzniosłości, ściąga go ponownie
na ziemię

• Potęga katedry polega na jej niezniszczalności

• Metaforyczne zmaganie się z gotycką kulturą

• Przestrzeń jest przedstawiana za pomocą paradoksu, pochłania podmiot bez reszty

• Połączenie:

• Awangardowa fascynacja przestrzenią miasta i dynamiką (rozwój i tworzenie)

• Aktywność człowieka (materialne - budowla; kulturowe - religia i modlitwa)

Poezja Guillaume Apollinaire: //Awangarda francuska

Guillaume Apollinaire:

- 1880-1918

- Francuski poeta pochodzenia polskiego

- Współautor manifestu futurystów Antarktyda futurystyczna (1913)

- Jego dwa imiona zostały pseudonimem artystycznym

- Czerpał od symbolistów, futurystów i nadrealistów

- Kluczowym słowem w jego twórczości stało się „życie”, ponieważ życie dla poety
„ma czar”

- Fascynowały go wszelkie radości i smutki ludzkiej egzystencji

13
fi
fi
 piątek, 25 stycznia 2019
- Zainteresowany miastem, postępem i cywilizacją

Małe auto:

- moment rozpoczęcia I wś (8.1914)

- Podmiot z towarzyszami rusza taksówką na front

- Obraz wojny pozycyjnej

- Szeregowiec mniejszy od wojennych gigantów

- Wojna totalna

- Subtelna mitologizacja i biblizacja: dzieje się coś mitycznego

- Nieodwracalne zmiany

- Tekst zdominowany przez obrazy liryczne

- Olbrzymy nad Europą - mocarstwa

- Nocna jazda staje się początkiem epoki

Katastro zm Czesława Miłosza:

Czesław Miłosz:

- 1911-2004

- Związany z grupą Żagary

- Świadectwa katastro zmu w jego literaturze: Poemat o czasie zastygłym (1933),

Trzy zimy (1936)

- Brał czynny udział w podziemnym życiu kulturalnym Warszawy

- Od 1951 pozostawał na emigracji: Francja (do 1958), USA

- 1980: Nagroda Nobla

- Po 1989 mieszkał w Krakowie i tutaj zmarł

- Źródła katastro zmu: wydarzenia polityczne (faszyzm) i społeczne (kryzys

gospodarczy) oraz przeczucie zbliżającej się wojny

- Samotność i dramatyzm egzystencji łączy się bezpośrednio z myślą o przemijaniu

- Nie można znaleźć oparcia ani w naturze, ani we własnych działaniach wpisanych
w prawa Historii

- Zagłada przyjmuje u niego wymiar totalny, katastrofa przyjmuje formę

apokaliptyczną, w której dominującą rolę ma ogień

- Odwołuje się do mistycznej przestrzeni i korzysta z symbolicznego uogólnienia

- Przywoływane wątki biblijne nigdy nie zmieniają swego pierwotnego kształtu i

przesłania

- Powściągliwość w wyrażaniu emocji i dystans do własnych przemyśleń

poetyckich

14
fi
fi
fi
 piątek, 25 stycznia 2019

Roki, Czesław Miłosz

Wszystko minione, wszystko zapomniane,

tylko na ziemi dym, umarłe chmury,

i nad rzekami z popiołu tlejące

skrzydła i cofa się zatrute słońce,

a potępienia brzask wychodzi z mórz.

Wszystko minione, wszystko zapomniane,

więc pora, żebyś ty powstał i biegł,

chociaż ty nie wiesz, gdzie jest cel i brzeg,

ty widzisz tylko, że ogień świat pali.

I nienawidzić pora, co kochałeś,

kochać to, co znienawidziłeś,

twarze deptać tych, którzy milczącą

piękność wybrali.

Pustką, aleją, wąwozami niemych

- gdzie wiatr na szepty każdy głos zamienia

albo w sen twardy z odrzuconą głową -

iść. Wtedy... Wtedy wszystko we mnie było

krzykiem i wołaniem. Krzykiem i wołaniem

ruń czarnych wiosen rozdzierała mnie.

Dosyć. Dosyć. Nic się przecie nie śniło.

Nikt nic o tobie nie wie. To wiatr tak w drutach dmie.

Więc pora. Ja tę ziemię tak kochałem,

jak, nie potra nikt w lepszej epoce,

kiedy są dni szczęśliwe i pogodne noce,

kiedy pod łukiem powietrza, pod bramą

obłoków, rośnie to wielkie przymierze

wiary i siły.

Teraz ty musisz ciasno oczy mrużyć,

bo góry, miasta i wody się spiętrzą,

to, co przygniecione trwało - naprzód runie,

co naprzód szło - upadnie wstecz.

Tak, tylko ten, co krew od innych miał gorętszą,

Na cwałującym stanie złotym głów tabunie

z krzykiem w dół obróci ostry miecz.

Minione, minione, nikt nie pamięta win,

tylko drzewa jak w niebo rzucone kotwice,

stada spływają z gór, zasłały ulice,

kręcą się szprychy, oplata nas dym.

Roki to termin zaczerpnięty z dawnego polskiego prawa, oznaczający posiedzenie sądu, na które pozwany był zobowiązany
stawić się w określonym czasie (na podstawie roku, czyli pozwu). Jak się za moment okaże, tytuł utworu odnosi się do sądu
nad ludzkością.

Zanim czytelnik przeczyta wiersz, określenie to stanowi dla niego pewną zagadkę – zwłaszcza przy braku znajomości
terminologii sądowej. Niewątpliwie tytuł jest oryginalny, intrygujący i wynika z ciekawego skojarzenia (jak wiadomo, Miłosz
studiował prawo, toteż arkana sądownictwa musiały być mu znane), choć jednocześnie prosty i odwołujący się do
konwencjonalnych wyobrażeń – katastrofę grożącą światu często wiązano z perspektywą Sądu Ostatecznego. Jednak tutaj
mamy do czynienia z zeświecczeniem tego pojęcia, które oznaczając sąd mający odbyć się w konkretnym miejscu i czasie,
silniej przemawia do wyobraźni odbiorcy. Mimo to ów sąd ma wymiar globalny – dotyczy całego świata, a nie pojedynczego
winowajcy.

Poezja Czechowicza:

Józef Czechowicz:

- 1903-1939

15
fi
 piątek, 25 stycznia 2019
- Oddziaływała na niego awangarda, acz obca mu była fascynacja miastem i
rozwojem

- Fascynacja prowincją

- Fantastyka i wizyjność, prostota, elementy ludowe

- Pesymizm, później nasilony

- Śmierć jest zjawiskiem przenikającym całą rzeczywistość, którą obrazuje przy

pomocy metafor i aluzji

- Źródło katastro zmu - marzenia senne, wiązał to z Heraklitańską wizją życia i

świata

- Stosował muzykę poetycką

Józef Czechowicz, Żal

głowę która siwieje a świeci jak świecznik

kiedy srebrne pasemka wiatrów przefruwają

niosę po dnach uliczek

jaskółki nadrzeczne

świergocą to mało idźże

tak chodzić tak oglądać sceny sny festyny

roztrzaskane szybki synagog

płomień połykający grube statków liny

płomień miłości

nagość

tak wysłuchiwać ryku głodnych ludów

a to jest inny głos niż ludzi głodnych płacz

zniża się wieczór świata tego

nozdrza wietrzą czerwony udój

z potopu gorącego

zapytamy się wzajem ktoś zacz

rozmnożony cudownie na wszystkich nas

będę strzelał do siebie i marł wielokrotnie

ja gdym z pługiem do bruzdy przywarł

ja przy foliałach jurysta

zakrztuszony wołaniem gaz

ja śpiąca pośród jaskrów

i dziecko w żywej pochodni

i bombą tra ony w stallach

i powieszony podpalacz

ja czarny krzyżyk na listach

o żniwa żniwa huku i blasków

czy zdąży kręta rzeka z braterskiej krwi odrdzawieć

nim się kolumny stolic znów podźwigną nade mną

naleci wtedy jaskółek zamieć

świśnie u głowy skrzydło poprzez ptasią ciemność

idźże idź dalej

- Kontekst: Apokalipsa św. Jana, jednak u Czechowicza źródłem katastrofy jest brak działań człowieka, a nie Boska kara

- Jaskółka - zwiastowanie katastrofy tuż po jego ogłoszeniu Czechowicz zginął podczas nalotu

16
fi
fi
 piątek, 25 stycznia 2019

17