DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE

1. Ramy czasowe i informacje ogólne

- od 11 listopada 1918 r. do września 1939 r.
- szczególnie traktowano ten okres w Polsce – czas wolności,
niepodległości
- lata 20. – okres jasny, czas optymizmu, nadziei, cywilizacji,
postępu
- lata 30. – okres ciemny, czas krytyki, poczucia zbliżającej się
katastrofy
2. Kluczowe pojęcia dla epoki
- rewolucja obyczajowa – rozwój rozrywki, zwiększenie roli kobiety, zmiany w
modzie
- kultura masowa – wzrost popularności kultury
- totalitaryzm – komunizm (ZSRR), faszyzm (Włochy), nazizm (Niemcy),
podporządkowanie
jednostki państwu
3. Filozofia i światopogląd epoki
- katastrofizm – pesymistyczne przekonanie o kryzysie cywilizacji i kultury,
prowadzącym do
zagłady – Oswald Spengler
- psychoanaliza – wyjaśnienie procesów zachodzących w psychice, poznanie
prawdy o człowieku
poprzez sny, wspomnienia, fantazje – Zygmunt Freud
- behawioryzm – badanie zachowań człowieka, nie można go poznać, lecz
określić poprzez
zachowanie – John Watson
- pragmatyzm – wiedza ludzka i poznanie mają charakter praktyczny – Wiliam
James
- witalizm – we wszelkich zjawiskach obecne są niematerialne siły witalne,
fascynacja życiem,
euforia, optymizm, żywiołowość
4. Sztuka dwudziestolecia międzywojennego
- kubizm – uproszczone figury geometryczne, brak perspektywy
- abstrakcjonizm – brak realizmu, kreowanie odmiennej rzeczywistości
- dadaizm – kolaże
- surrealizm – inspirowany psychoanalizą Freuda, fantazja, halucynacja, sen,
swobodnie płynące myśli
- funkcjonalizm – kierunek w architekturze, budynek podporządkowany jego
funkcji, rezygnacja z
ozdób, proste formy
- ekspresjonizm – okazywanie emocji za pomocą ostrych środków przekazu
5. Literatura dwudziestolecia międzywojennego
- grupy literackie i kierunki
* Skamander – poeta nie jest kimś szczególnym, uwolnienie polskiej literatury
od obowiązków
patriotycznych i obywatelskich, język potoczny, codzienna, zrozumiała dla
każdego twórczość –
Julian, Tuwim, Jarosław Iwaszkiewicz, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska
* futuryści – odrzucenie tradycji, nowoczesność, odrzucenie zasad, uproszczona
ortografia – Bruno
Jasieński
* Awangarda Krakowska – nowoczesność, 3xM – Miasto, Masa, Maszyna, kult
techniki, cywilizacji
– Tadeusz Peiper, Julian Przyboś
* Druga Awangarda – katastrofizm, zagrożenie wojny, refleksyjność, wizyjność
– Czesław Miłosz
* kreacjonizm – możliwość subiektywnego tworzenia odmiennej rzeczywistości
* nurt fantastyczno-groteskowy
- cechy literatury
* wielość konwencji stylistycznych – różnorodność
* nowe środki wyrazu – groteska, parabola, oniryzm, język potoczny
* zerwanie z tematyką wyzwolenia narodu
6. Motywy literackie epoki
- miasto
* Sklepy cynamonowe B. Schulz
* Do krytyków J. Tuwim
* Na kołach J. Przyboś
- witalizm i młodość
* Do krytyków J. Tuwim
* Rwanie bzu J. Tuwim
- bunt przeciw formie
* Ferdydurke W. Gombrowicz
* Szewcy S. I. Witkiewicz
- codzienność
* Na kołach J. Przyboś
* Przy okrągłym stole J. Tuwim
- natura
* W malinowym chruśniaku B. Leśmian
* Rwanie bzu J. Tuwim
- mechanizm psychiki
* Sklepy cynamonowe B. Schulz
* Ferdydurke W. Gombrowicz
* Cudzoziemka M. Kuncewiczowa
7. Utwory dwudziestolecia międzywojennego
- Do krytyków Julian Tuwim
* poetycka ekstaza związana z dynamiką miasta
* poeta czerpie inspirację ze zwykłych, codziennych czynności
* entuzjazm, radość z życia, optymizm
* upojenie urokiem miast
* „wielce szanowni panowie” – podmiot kpi z oczekiwań krytyki, ironia
* nagromadzenie czasowników – wrażenie jazdy, dynamika
- Chrystus miasta Julian Tuwim
* ukazanie zepsucia miasta – barbarzyństwo, wyliczenia degeneratów
* naturalistyczny obraz postaci
* miasto – symbol rozpusty i zbrodni
* Chrystus kontrastuje z gromadą
* Magdalena – biblijna Maria Magdalena – rozpoznaje Chrystusa
* jedyną reakcją Chrystusa jest płacz – nawiązanie do płaczu Jezusa nad
Jerozolimą – współczucie
dla ludzkiej nędzy
- Przy okrągłym stole Julian Tuwim
* zwrot do ukochanej osoby – uczucie, które już przeminęło
* w białym domu w Tomaszowie doszło do rozstania dwojga ludzi
* w pokoju są cudze meble – przemijanie
* podmiot liryczny prosi o ponowne przeżycie cudownych chwil
- But w butonierce Bruno Jasieński
* poezja futurystyczna
* neologizmy – „siebiepewny, „parkocień”, „echopowiem”
* bohater patrzy i śpieszy w przyszłość – radośnie kroczy w przyszłość
* zapożyczenia – „windhorsty”, „meeting”, „jour-fixe”, „adieu”
- Na kołach Julian Przyboś
* koło jako obieg dnia, cykliczność
* pojazdy, ich mnogość w mieście
* ożywienie, uosobienie miasta
- Dusiołek Bolesław Leśmian
* ludowa inspiracja, baśniowość opisu
* postać fantastyczna – Dusiołek – uosobienie zła i brzydoty
* ballada humorystyczna
* pretensje do Boga, że stworzył taką dziwaczną postać
* Dusiołek atakuje śpiącego Bajdałę, aby wydusić z niego duszę
* Leśmian podejmuje problem istnienia zła na świecie
- Szewczyk Bolesław Leśmian
* ballada, baśniowy opis
* trzech narratorów
* chór wypowiadający refren
* szewczyk jedyne, co może dać Bogu to buty – każdy ofiaruje Mu tylko to, co
jest w stanie dać, co
posiada
* apoteoza działania – należy w życiu być aktywnym
- Topielec Bolesław Leśmian
* wędrowiec zapragnął zgłębić tajemnicę istnienia – „zieleń sama w
sobie”
* „topielec zieleni” – zjednoczył się z przyrodą uosobioną przez demona, dał się
porwać żywiołowi
natury
* neologizmy – leśmianizmy – „bezbrzask”, „bezświat”, „wszechleśny”
* natura jako zieleń, w której można utonąć
* mit regresu – powrót człowieka do natury – dehumanizacja
- Ferdydurke Witold Gombrowicz
- Sklepy cynamonowe Bruno Schulz
* Sierpień
* Sklepy cynamonowe
* Ulica Krokodyli
- Szewcy Stanisław Ignacy Witkiewicz
- Proces Franz Kafka
- Cudzoziemka Maria Kuncewiczowa
- Mistrz i Małgorzata Michaił Bułhakow