Dwudziestolecie międzywojenne

WPROWADZENIE
1. Periodyzacja epoki
a) okres jasny → lata 20., czas optymizmu niepodległościowego,
witalizmu, nadziei i wiary w możliwości odrodzonego państwa, w
cywilizację, technikę i postęp; demokratyzacja sztuki (Skamander,
Awangardy)
b) okres ciemny → lata 30., Adolf te sprawy, wielki kryzys
ekonomiczny; katastrofizm w poezji, rozkwit powieści
psychologicznych
2. Ważne hasła
a) freudyzm → teoria psychologiczna stworzona przez Z. Freuda,
który przyczyn większości zaburzeń psychicznych, nerwic i
neuroz doszukiwał się w zachwianiu bądź tłumieniu popędów
(głównie popędu seksualnego), wskazał on także na istnienie
podświadomości, w której tkwią ukryte popędy, a która ujawnia się
niekiedy w snach
b) behawioryzm → obiektywnie można badać jedynie zachowania
człowieka, jego reakcje na bodźce. To one są kluczem do
zrozumienia psychiki człowieka
c) Psychoanaliza → szuka klucza do tajemnic psychiki ludzkiej we
wspomnieniach z dzieciństwa, snach, fantazjach, mitach. Wyjaśnia
procesy kulturowe za pomocą pojęć: świadomość, nieświadomość,
stłumienie, popęd, id, ego, superego
d) Rewolucja obyczajowa → głębokie zmiany w modzie i obyczajach.
Po latach wyrzeczeń ludzie chcą korzystać z życia. Popularne stały
się radio i kino. Rozkwitały kabarety. Propagowano zdrowy styl
życia, liczy się naturalność i praktyczność. Wyemancypowane
kobiety zaczęły nosić sukienki do kolan i krótkie włosy. Coraz
częściej studiowały i pracowały zawodowo
e) Kultura masowa → rośnie w siłę kultura popularna, rozwój
przemysłu przyczynia się do wzrostu zamożności ludzi. Kino staje
się popularną i coraz lepiej dostępną rozrywką
f) Katastrofizm → pesymistyczne przekonanie o głębokim kryzysie
cywilizacji i kultury, o nadchodzącym kresie, apokalipsie, która
doprowadzi świat do zagłady (widmo konfliktu światowego, wielki
kryzys).
KIERUNKI W SZTUCE
1. Surrealizm
- inspiracją to, co nieświadome - sny, halucynacje, fantazje
- zapisywanie swobodnie płynących skojarzeń
- zerwanie związku z rzeczywistością
- w skrócie niezła faza, sen po kwasie (ja nic nie wiem, tak tylko
słyszałam przysięgam)
2. Kubizm
- kubus → kostka, sześcian
- przedstawiane są elementy realistyczne za pomocą uproszczonych
form geometrycznych
- ma na celu pokazać różne punkty widzenia i szeroką perspektywę
(średnio wyszło)
3. Dadaizm
- nazwa od gaworzenia dziecka
- artystyczne prowokacje
- zerwanie z tradycją, antyestetyzm
- wystawianie codziennych przedmiotów jako dzieł sztuki
- kolaże
- w literaturze - absurdalne teksty i wiersze fonetyczne
4. Abstrakcjonizm
- czarny kwadrat na białym tle.
- losowe kreski, figury, kolorowe plamy
- “bez większej filozofii, nie dopatruj się ukrytego znaczenia; jeśli je
widzisz udaj się do psychiatry” - opinia eksperta
- zapis emocji (“chyba problemów z narkotykami” - opinia eksperta)
5. Futuryzm
- tematyka: zagadnienia związane ze współczesnością, rozwojem,
przemysłem, dokonaniami technologicznymi
- w rzeźbie i malarstwie był pełen dynamizmu, opierał się na
agresywnych rozwiązaniach formalnych i radykalnym podejściu do
kompozycji
- formułowanie coraz dalej idących manifestów i deklaracji, na
przykład popierających wojnę jako “jedyną higienę świata”
POECI I GRUPY POETYCKIE
1. Skamandryci
a) przedstawiciele: Julian Tuwim, Kazimierz Wierzyński, Jarosław
Iwaszkiewicz, Jan Lechoń, Antoni Słonimski
b) Grupa warszawska skupiona wokół czasopisma "Skamander"
c) Cechy poezji Skamandrytów:
- programowa bezprogramowość
- tematyka:
→ emocje
→ proza życia
→ witalizm
→ zachwyt codziennością
→ “poeci dnia dzisiejszego/ulicy”
- negacja poety wieszcza/wybrańca
- niechęć wobec dydaktyzmu
- odrzucenie wartości romantycznej, przewartościowanie
narodowych wartości
- język prosty, kolokwialny (wulgaryzmy, słownictwo
wartościujące, krótkie zdania, rymy i rytmy - tonizm,
niewiele środków poetyckich, środki proste)

2. Awangarda Krakowska
a) przedstawiciele: Tadeusz Peiper, Julian Przyboś, Tytus Czyżewski
b) grupa krakowska skupiona wokół czasopisma "Zwrotnica"
c) głosili więc hasła nowoczesności, kult techniki, cywilizacji

3. II Awangarda
a) przedstawiciele: Czesław Miłosz, Józef Czechowicz, Teodor
Bujnicki
b) Główne ośrodki tego nurtu to Lublin, w którym działało
czasopismo "Żagary" oraz Wilno
c) cechy poezji:
- katastrofizm, poczucie zagrożenia wojną
- kryzys ideowy
- twórczość cechowała się wizyjnością.

4. Bergsonizm
5. Futuryści
a) awangarda
 b) cechy poezji:
- odrzucenie tradycji na rzecz nowoczesności
- bunt przeciwko społeczeństwu
- postulat uwolnienia sztuki z dotychczasowych ram, zasad,
które ją ograniczają
- błędy ortograficzne, poeci rozbijali utarte zwroty,
frazeologizmy
- poezja miała być spontaniczna, prymitywna, nieskażona
ramami kultury.

FERDYDURKE
w. gombrowicz

1. Człowiek w niewoli formy - postać Józia

a) Józio boi się:
- braku zmian
- że nie przeżyje życia
- marnowania czasu
- marazmu
- czasu uciekającego przez palce
- ciągłego pozostawania chłystkiem
- zawiedzenia siebie z przeszłości
- kpin
- wyśmiewania

b) Czego od Józia chcą ciotki?

- chcą by ten w końcu określił się, kim jest
- nie każą mu być kimś wybitnym, chcą przyjął konkretną rolę

2. Ogłupianie ludzi, czyli szkoła w Ferdydurke

a) nauczyciele pracują wobec wyuczonych schematów, nie skłaniają
uczniów do samodzielnego myślenia
b) nauka polega na zapamiętywaniu fraz, brak miejsca na własną
opinię
c) w sytuacji sprzeciwu ucznia brak sensownych argumentów, tylko
emocjonalne (wielki lament w skrócie)

3. “Cool” rodzice, czyli moda u Młodziaków

 a) jeden wielki fałsz

b) nowoczesność Zuty:
- bezczelna
- odrzuca mężczyzn, nie potrzebuje ich do życia (slay girl)
- niezłe nogi
- wysportowana

c) nowoczesność młodziaków
- nakłaniają córkę do chodzenia na dancingi
- są modnie ubrani
- proponują córce wyjazd z jakimś chłopem na dwa dni, bo co
może się przecież stać
- nieślubne dziecko - why not?
- ogólnie jedno wielkie kłamstwo, bo widok chłopa w pokoju
córki wyprowadza ich z równowagi

4. Cechy groteski w utworze:

a) Deformacja świata przedstawionego:
- główny bohater powieści, Józio Kowalski, przedstawia się
jednocześnie jako jej autor
- wydarzenia wyłaniają się niejako ze snu bohatera, sugeruje
się więc ich nierealność
- dorosły mężczyzna zostaje zapędzony do szkoły
- Miętus i Syfon pojedynkują się na miny, jeden gwałci
drugiego przez uszy
- Miętus na czele parobków najeżdża dwór Hurleckich
- akcja ma luźny, epizodyczny charakter, stanowi niejako
zestaw niczym nieumotywowanych scen, logika wydarzeń
ulega zatem wyraźnemu zachwianiu

b) Groteskowa kreacja bohaterów i ich języka

- imiona i pseudonimy: Miętus (który „się miętoli”), Syfon,
Gałkiewicz, Bladaczka
- Józiowi zostaje przyprawiona dziecięca pupa
- Młodziakowie zachęcają swoją młodocianą córkę do zostania
matką w wieku szesnastu lat
- postaci zostają sprowadzone do roli jaką odgrywają w fabule
powieści, a ich zachowanie jest absurdalne
 - w szkole uczniowie mówią zatem dziwaczną odmianą łaciny
- służba w Bolimowie tak charakteryzuje swoich panów:
„Państwo nie robią, cięgiem ino żrom i żrom, to ich rozpiro!
Żrom, chorujom, wylegują się, po pokojach chodzom i
gadajom cosik. Co tyż sie nażrom! Matko Jezusowa! (…)
Państwo bardzo są pażerne i łakome – do góry brzuchem
leżom i choroby majom od tego”

c) Niejednolitość gatunkowa i stylistyczna

- powieść posiada ona cechy zarówno prozy edukacyjnej,
pamiętnika, powiastki filozoficznej, jak i obyczajowej satyry.

5. Symbole
a) łydka → nowoczesna obyczajowość oparta na kulcie pięknego,
zdrowego ciała, młodości i rozwiązłości
b) pupa → infantylizacja, dziecinność
c) gęba → maska, jaką przybieramy w relacjach z innymi ludźmi,
niekoniecznie dobrowolnie

PRZEDWIOŚNIE
s. żeromski

1. “Przedwiośnie” odzyskanej Polski

a) znaczenie tytułu
- najbrzydszy okres roku - błoto, plucha
- Polska jeszcze przed czasami swojej świetności
- okres młodości, dojrzewania Baryki
- okres przed zmianami, zapowiedź świetności

b) Warunki panujące w domu Baryków

- dostatek
- dobrobyt
- niczego nie brakowało
- przepych
- brak informacji na temat życia rodzinnego
c) Seweryn Baryka - cechy (początek)
- poważany wśród elity
- przedsiębiorczy, ale trochę też skąpy
- pięniądze jako ważna wartość
- chęć zarobku i stabilnej sytuacji finansowej przyćmiła
tęsknotę za ojczyzną
- rzetelny, punktualny
- otwarty
- uczciwy
- zdeterminowany
- budził szacunek
- kochający ojciec
- opiekuńczy
- wymagający

d) Jadwiga Baryka - cechy (początek)

- tęskni za ojczyzną
- rozchwiana emocjonalnie
- wrażliwa
- uległa mężowi
- naiwna
- brakuje jej dyscypliny i konsekwencji
- słaba, pozbawiona charakteru
- zaślepiona miłością do syna

e) Historia Seweryna
- wyjeżdża do Baku, aby się dorobić
- podczas I wojny światowej został wcielony do armii
- jednak jestem super patriotą i jakimś cudem znalazłem się w
Legionach
- ucieka i wraca do Baku

f) Cezary baryka - irytujący samiec alfa era

- arogancki
- nie ma refleksji nad swoimi zachowaniami
- rozpieszczony
- lawirant
 - manipulator
- naiwny
- nieodpowiedzialny
- brak konsekwencji
- w skrócie jestem głupi ale yolo

2. Cezary i lekcja rewolucji w Baku

a) powieść inicjacyjna → przedstawia motyw różnych etapów
inicjacji, prezentuje wejście na wyższy poziom wtajemniczenia (na
chłopski rozum chłop zaczyna czasem myśleć)

b) początkowy stosunek Cezarego do rewolucji

- zachłysnął się ideami rewolucyjnymi
- podobała mu się idea buntu (tutaj proszę o odtworzenie
utworu Kayah “Testosteron”)
- nie rozumiał rzeczywistego przebiegu rewolucji
- bardzo szybko zaangażował się w radykalne działania: pobił
dyrektora, chodził na spotkania, oddał majątek ojca (smort),
został wyrzucony ze szkoły
- był bardzo radykalny w swoich poglądach
- był podatny na wpływy i głosy ludzi z zewnątrz, ale matki nie
słuchał
- bezmyślnie wierzył w sukces rewolucji

c) Stosunek Jadwigi do rewolucji

- nie popiera rewolucji
- nie była za zabieraniem majątku, sądziła, że to kradzież
- nieufna
- polemizowała z ideałami głoszonymi przez cezarego, ale
tylko na osobności
- zdawała sobie sprawę z tego, że nie da się wszystkiego
równo podzielić
- była przerażona poglądami i zachowaniami swojego syna
- obudził się w niej rozsądek i schowała majątek przed
Cezarym
- ze stresu nie jadła, zmizerniała

d) Przyczyny zmiany stosunku Cezarego do rewolucji

 - śmierć matki (zaatakowanej przez komunistów)
- bieda, głód, obserwowanie niesprawiedliwości
- utrata majątku
- ujrzenie rozkładającego się ciała pięknej dziewczyny

e) Przebieg rewolucji w Baku

- rewolucja lutowa - 1917 r.
- cel: obalenie caratu, wyzwolenie klasy robotniczej
- chaos w mieście, dezorientacja ludności
- wszechobecna śmierć, głód, choroby, wszy
- zabranie majątku arystokracji
- zsyłki
- publiczne egzekucje
- rewolucja październikowa - 24/25 1917 r.
- cel: wyzwolenie proletariatu
- zakłóciła interwencję armii osmańskiej
- rzeź Ormian

f) Zachowanie rewolucjonistów
- stanowczość: komisarz rewolucyjny “piorunem” ustanowił
nową władzę
- eksmisja
- przeprowadzane egzekucje
- siła niszcząca: przemoc, morderstwa, zniszczenia, śmierć
niewinnych ludzi
- wierzą w szczytny cel swoich idei
- brutalność: zmuszanie ludności do pracy, złe traktowanie
nawet starych i chorych np. popchnięcie matki Cezarego
przez przełożonego
- nieodpowiedzialność

g) Nastrój panujący w Baku w czasie rewolucji

- martwo
- głucho
- apatia
- czas zwolnił
- samowola
- haos
- głód
 - bieda, nędza
- niedola, rozpacz
- marazm
- widmo śmierci

h) Uczucia i emocje cezarego podczas rewolucji

- było mu wstyd jak bardzo zachwalał rewolucję
- na początku → siła, duma, poczucie misji
- zniecierpliwiony → matka nie rozumiała idei rewolucji
- nieświadomy personalnych konsekwencji
- pogarda wobec uciekinierów
- niemoc
- zaskoczony tym, że rewolucja nie jest taka, jaką sobie ją
wyobrażał
- żałował utraty swojego dawnego, wygodnego życia

i) Podsumowanie → Cezary pozostaje wierny ideałom rewolucji, ale

nie podoba mu się to w jaki sposób ona przebiega. Zrozumiał, że
prowadzi do rzezi i mordu

3. “A to Polska właśnie…” - Cezary i jego doświadczenie ojczyzny

a) Podróż Cezarego i Seweryna
Azerbejdżan → Moskwa → Charków → Warszawa
Seweryn opowiada Cezaremu o szklanych domach na trasie
między Charkowem a Warszawą

b) Nastawienie Cezarego do historii i o szklanych domach

- szokuje go to
- nie wierzy, że taka sytuacja może faktycznie mieć miejsce
- słucha ojca z zaciekawieniem, ale wszystkie informacje
przyjmuje z dystansem
- niektóre informacje wywołują u niego oburzenie
- środki stylistyczne → wykrzyknienia, zdrobnienia

c) Zachowanie ludzi podczas przekraczania granicy

- śpieszą się
- popychają i biją
- szukają zbawienia
 - całują ziemię i słupy
- modlą się
- emocje → wzruszenie, wdzięczność, euforia, poczucie
wspólnoty, zachwyt

d) Zachowanie Cezarego
- obserwuje ludzi
- idzie przed siebie
- wdycha świeże powietrze
- emocje → zagubienie, zdezorientowanie, ulga, zawód,
frustracja

e) Naturalizm w opisie tej sytuacji

- nacechowane pejoratywnie przymiotniki
- zwierzęce instynkty
- walka o byt
- turpizm
- determinizm

4. Nawłoć to anty-Soplicowo? Porównanie Soplicowa i Nawłoci

a) Wojna polsko-bolszewicka
- 1919-1921 r.
- Rosja dążyła do podboju państw europejskich i
przekształcania ich w republiki sowieckie
- wojna zakończyła się sukcesem Polaków
b) Dlaczego Cezary wziął udział w wojnie
- nie miał nic innego do roboty
- nie wiedział co ze sobą zrobi
- dla fabuły

c) Soplicowo a Nawłoć

NAWŁOĆ SOPLICOWO

WYGLĄD → wspaniałe szerokie schody → dwór w otoczeniu przyrody

DWORKU → ogromny ganek → niewielki dom o białych
→ parki, uliczki z ławkami ścianach
 → pola, zarośla → ogromna stodoła
→ stodoły, stajnie, obory → okolica bogata w zboże
ogród warzywny → otwarta brama (gościnność)

MIESZKAŃCY I → pierwsze spotkanie → szlachta ziemiańska

WYZNAWANE Cezarego z Wandą i poranne → gościnność
PRZEZ NICH spotkanie z Karoliną to → patriotyzm
WARTOŚCI parodia sceny ujrzenia Zosi → kłótliwi
przez Tadeusza → przywiązanie do tradycji
→ szlachta ziemiańska,
zamożna
→ hedonizm
–. brak wartości

WNIOSKI krytyka szlachty, parodia, idealizacja szlachty

karykatura

d) Zdrobnienia we fragmencie opisującym śniadanie mają na celu

podkreślić hedonistyczny tryb życia mieszkańców Nawłoci →
krytyczny stosunek Żeromskiego do szlachty polskiej

e) Chłodek potwierdza nieprawdziwość mitu o szklanych domach

f) Nawłoć → roślina, która leczy z działania toksyn, ale jeżeli korzysta

się z niej z umiarem

5. Pomysły na Polskę i ich rewizja

a) Program Gajowca
- zwolnienie z ideologii państwowej
- utrzymanie nienaruszonych granic młodego państwa
- gruntowne reformy ekonomiczne (walutowa, agrarna)
- obrona państwowości
- współpraca wszystkich klas nad odbudową polski jako
sprawiedliwego państwa
b) Program Lulka
- Lulek → toksyczna roślina, wpływająca negatywnie na układ
nerwowy
- zniszczenie PPS-u
 - zniszczenie państwa polskiego
- chęć utworzenia państwa komunistycznego
- zlikwidowanie państw narodowych
- oddanie władzy w ręce ludu
- walka z burżuazją i klasami społecznymi
- walka z kapitalizmem na rzecz socjalizmu
- w skrócie odkleja totalna

GAJOWIEC LULEK

PROBLEMY → nieporządek → władza znajduje się w

SPOŁECZNE spowodowany stuletnia rękach jednej klasy
niewolą, zaborami, ilością i społecznej
hierarchia potrzeb

POMYSŁ NA POLSKĘ → zapanowanie nad → utworzenie państwa

wymienionymi robotniczego, oddanie
problemami, później władzy w ręce ludu,
reformy utworzenie państwa
komunistycznego

PRZEDSTAWIENIE → zakochana w nim była → fanatyk

Jadwiga → cezary uważa go za tępego
→ wysoko postawiony → narrator nie sympatyzuje
urzędnik z nim, trudno go polubić
→ patriota

MOCNE STRONY → stopniowo wprowadza → idea “równości”

program wszystkich
–. dąży do wzmocnienia → program skupia się na
państwa najuboższych
→ dotyczy wszystkich

SŁABE STRONY → zbyt wolne tempo → brak poparcia

→ brak wizji, konkretów → oddanie władzy ludziom
niewykształconym i
niegotowym do objęcia
władzy

SZANSE DLA POLSKI → większa stabilizacja → aktywizacja robotników

państwa
→ bezkrwawe zmiany

ZAGROŻENIA → reformy będą → utrata państwowości

niewystarczające → wybuch walk, bunt ludzi
c) Koncepcje:
- Gajowca → praca organiczna
- Lulka → rewolucja komunistyczna
- szklane domy → rewolucja technologiczna

d) Koncepcja szklanych domów

- mocne strony → rozwój, lepsze warunki życia, lepsze
gospodarowanie energią, małe koszta budowy i utrzymania
- słabe strony → utopijny i nierealny plan działań, wiara w
dobro natury ludzkiej
- Polska wybierze drogę pracy organicznej, natomiast Baryka
pójdzie za komunistami

e) Znaczenie zakończenia
Baryka ubrany jest w strój z wojny polsko-bolszewickiej (bił
się z bolszewikami, a później szedł z nimi w szeregu). Stoi na
rozdrożu. Wychodzi przed szereg i prze oddzielnie → nie
zgadza się z resztą