1.

Nazwa (znaczeie) -Okres pokoju między dwiema wojnami światowymi.

Ramy czasowe - 1918 (odzyskanie niepodległości) -1939 (wybuch || wojny światowej)

Sytuacja społeczna i polityczna -walki na frontach pochłonęły 10 milionów ofiar, straszliwe

żniwo zebrały też głód i epidemie zwłaszcza grypy hiszpanki, która w latach 1918-1919
zabiła kilkadziesiąt milionów ludzi. Upadło wiele monarchii oraz przesunęły się granicę i
powstały nowe państwa. W latach 20 błyskawicznie wzrosła produkcja przemysłowa i rolna.
Produkowano coraz więcej i taniej, jednak rynek nie był w stanie wchłonąć wszystkiego. W
1929 z powodu nadprodukcji załamała się światowa gospodarka. Wielki kryzys przyniósł falę
bankructw przedsiębiorstw, fabryk i banków oraz gigantyczne bezrobocie i gwałtowny
spadek produkcji przemysłowej.

Ideologie totalitarne:

Totalitaryzm -Pojęcie totalitaryzm powstało we Włoszech po zakończeniu Wielkiej Wojny. W

1925 roku Mussolini wykorzystał pojęcie totalitario i ogłosił budowę państwa totalnego. Z
czasem pojęcie totalitaryzmu stało się synonimem ustrojów politycznych, w których państwo
w pełni kontroluje społeczeństwo i życie swoich obywateli.

DEFINICJA

totalitaryzm- system rządów (reżim polityczny), w którym państwo w pełni kontroluje

społeczeństwo i stara się nadzorować wszystkie aspekty życia publicznego i prywatnego na
tyle, na ile jest to możliwe

Nazizm- Pokrewne faszyzmowi ideologie rozwinęły się także w innych krajach.

Najważniejszą z nich był niemiecki nazizm. Różnił się od faszyzmu głównie skrajnym
rasizmem. Przywódca nazistów, Adolf Hitler, został kanclerzem Rzeszy po wygraniu
wyborów parlamentarnych.

DEFINICJA

nazizm- narodowy socjalizm, hitleryzm, ruch polityczny (od 1919), ideologia; od przejęcia
władzy przez A. Hitlera (1933) system państwowy w Niemczech (tzw. III Rzesza)
Komunizm-Państwem totalitarnym była też Rosja sowiecka. Ustanowiony w niej komunizm
miał wiele cech wspólnych z faszyzmem i nazizmem, jednak różnił się od nich przede
wszystkim odmiennym modelem gospodarczym. Poza tym komuniści zdobyli władzę nie w
wyniku demokratycznych wyborów, lecz przewrotu zbrojnego i stosowali terror wobec
własnego społeczeństwa na znacznie większą skalę.

DEFINICJA

Komunizm -ideologia głosząca powstanie społeczeństwa bez podziału na klasy, w którym

wszystko będzie wspólną własnością

Faszyzm- Benito Mussolini, przywódca faszystów stopniowo przekształcił Włochy w

jednopartyjne, autorytarne państwo policyjne, kontrolujące życie obywateli. Faszyści na dużą
skalę wykorzystywali propagandę i cenzurę. Można było głosić tylko te poglądy które były
zgodne z linią partii, wszelka opozycja była prześladowana a jej członkowie często trafiali do
więzienia.

DEFINICJA

faszyzm- masowy ruch polityczny, ideologia o skrajnie nacjonalistycznym charakterze,

totalitarny reżim polityczny we Włoszech po wyeliminowaniu opozycji parlamentarnej w
połowie lat dwudziestych XX wieku

2. Filozofia

Psychoanaliza Freuda:

● życie ludzkie jest tragiczne, ponieważ zostało poddane presji dwóch potężnych
mechanizmów: natury (sfera popędów) i kultury (normy społeczne)
● psychika ludzka składa się z trzech warstw:
1. ego -warstwa powierzchniowa, kierowana myślą i uzależniona od świata
zewnętrznego
2. id -utajona w psychice sfera popędów i pożądań
3. superego -wysublimowane wyobrażenia, które zawdzięczamy kulturze

Katastrofizm- Spendler

Rozwój społeczeństw podlega tym samym prawom co życie żywych istot – obejmuje
narodziny, wzrost, schyłek i śmierć kropka w ten sposób zastąpił on linearnym koncepcję
historii wizją cyklu. Jego zdaniem kulturę charakteryzują naturalność religijność natomiast
dla cywilizacji typowe są sztuczności materializm i kult rozumu oraz narastające agresja
prowadząca do wojny.
 GŁÓWNE ZAŁOŻENIA

● Społeczeństwa przechodzą stałe etapy rozwoju.

● Kultura społeczeństwa rozwija się w okresie jego wzrostu.
● Cywilizacja powstaje w schyłkowym okresie rozwoju społeczeństwa.
● Każda kultura musi się przerodzić w cywilizację i ulec zagładzie.

3. Sztuka

Nurty:

ekspresjonizm- to kierunek wyrażający uczucia artysty za wszelką cenę, stąd upodobanie do

spontaniczności i emocji.

Kubizm- Kubiści odrzucili perspektywę i głębię przestrzenną, rzeczywistość przedstawiali w

zgeometryzowanych formach, wydobywali struktury przedstawianego obiektu, ukazując go naraz z kilku
punktów widzenia i w rozmaitym oświetleniu. W późniejszej fazie rozwoju kubizm stał się bardziej
dekoracyjny – wykorzystywał technikę kolażu, polegającą na naklejaniu na płótno fragmentów
różnorodnych materiałów: tkanin, tektury, metalu, skóry itp.

DEFINICJA

kubizm - kierunek w malarstwie (kub - bryła, sześcian, kostka). Kubizm sprowadza naturalne
kształty do form geometrycznych.

Abstrakcjonizm- Kierunek, który pojawił się w malarstwie w latach 20. XX w. Charakteryzuje

się rezygnacją z wszelkich przedstawień, mających bezpośrednie odniesienie do form lub
przedmiotów rzeczywistych. Abstrakcjoniści przedstawiają na obrazach formy
geometryczne, bądź nieregularne linie i plamy barwne.

Dadaiści nie tylko odrzucali tradycję, lecz także kwestionowali w sztuce wszelką logikę. Propagowali totalną
wolność tworzenia. Twierdzili, że poemat może powstać ze słów wyciętych z gazety bezładnie wysypanych
na stół. Dziełem sztuki mógł być według nich każdy przedmiot

DEFINICJA

Dadaizm - kierunek w poezji XX wieku. Celem dadaistów był bunt przeciwko światu i sztuce.
Utwory skomponowali z dobranych przypadkowo wyrazów lub sylab.
Surrealizm- pisanie automatyczne, czyli zapisywanie swobodnie płynących myśli i marzeń.
Twórcy nowego kierunku w sztuce cenili nieograniczone niczym fantazjowanie i
niekontrolowany strumień skojarzeń. Odrzucali zasady prawdopodobieństwa i
przyczynowości. Ich dzieła często rządziły się logiką snów i halucynacji

Modernizm-nazywany też funkcjonalizm m. Zgodnie z jego założeniem forma obiektu miała

wynikać z jego funkcji i zastosowania. Projektanci budynków inspirowali się podstawowymi
figurami geometrycznymi.

Puryzm-architektury między wojenną cechowały prostota i dążenie do oczyszczenia budowli

za wszystkich ozdób

4 Zjawiska w polskiej poezji

W poezji najpopularniejszym i najbardziej wpływową grupą byli skamandryci. W swoich

wczesnych wierszach które recytowali na wieczorach literackich, ogłaszali uwolnienie
polskiej literatury od obowiązków patriotycznych i obywatelskich. Wzywali też do tworzenia
poezji zrozumiałe dla zwykłego człowieka. Skamandryci dążyli do bezpośredniego kontaktu
z publicznością. Prowadzili kawiarnię "pod pikadorem" , współpracowali z popularnymi
wówczas kabaretami literackimi, pisząc dla nich piosenki lub skecze kropka w ten sposób
realizowali postulat demokratyzacji poezji.

Futuryści propagujący całkowicie nowy model sztuki – świadomie prymitywnej,

spontanicznej i nieskażonej destrukcyjnymi wpływami kultury. Zhakowali oni również
czytelników uproszczoną ortografią, zgodną z postulowano przez nich reformom
polszczyzny.

Awangarda krakowska – według nich uwaga twórcy powinna skupiać się przede wszystkim
na tworzywie. Artysta ma dążyć do skonstruowania nowego języka poetyckiego.
Reprezentanci tej grupy poetyckiej swoje działania porównywali do pracy badaczy i
wynalazków, przeprowadzających eksperymenty w laboratorium mowy.

Katastrofizm– atmosfera entuzjazmu i optymizmu która w latach 20 towarzyszyła

poszukiwaniu nowych tematów i form w następnym dziesięcioleciu ustąpiła miejsce na
stronę niepewności i zagrożenia kropka dzieła były naznaczone obrazami zagłady.

Druga awangarda – Cechy:

● wizjonerski katastrofizm z istotnym wpływem ekspresjonizmu.

1. Program:
● piękno pejzażu,
● temat wiejski uznany na zasadzie marzeń lub skojarzeń, snu,
● nie podzielała optymizmu cywilizacyjnego i racjonalizmu futurystów oraz Awangardy
Krakowskiej,
● konieczność zachowania rygoru konstrukcyjnego,
● krytykowali oni poetykę Skamandra.
5. Miasto, masa, maszyna

Miasto- Miasto stało się synonimem nowoczesności, kultury i postępu. Co więcej, miasto jest
dziełem sztuki, a także tematem artystycznym

Masa- społeczeństwo i masa-tłum oddziaływają coraz silniej na świadomość człowieka. Jest

ona swoistym organizmem charakteryzującym się precyzyjną, skomplikowaną konstrukcją.
Masa może i powinna stać się zatem inspiracją dla budowy dzieła sztuki.

Maszyna- Maszyna stanowi nowoczesne narzędzie ludzkiej pracy. Stała się

dobrodziejstwem ludzkości poprawiającym życiowy komfort: kolej żelazna, tramwaj, autobus,
telegraf, telefon itp. Jednocześnie maszyna została podniesiona do rangi przedmiotu sztuki

Panny z wika (Jarosław Iwaszkiweicz)

„Panny z Wilka” to nostalgiczna opowieść o czasie i przemijaniu. Główny bohater, Wiktor

ruben, po 15 latach powraca do miejsca, gdzie jako młodzieniec przeżywał pierwsze miłosne
uniesienie i snuł plany na przyszłość. Teraz próbuję niejako cofnąć czas, by nadać swojemu
życiu inny kierunek i odnaleźć szczęście. Wiktor idealizuje wspomniane wydarzenia i
postacie, jednak konfrontacja przeszłości z teraźniejszością pokazuje, że wspomnienia są w
prawdzie intensywne i piękne, ale też jałowe. Wznowienie uczuciowych związków przecinek
z których ruben niegdyś się wycofał, okazuje się niemożliwe. Dawne Panny z wilka, które
wówczas były nim zauroczone, są teraz dojrzałymi kobietami, kilka z nich wyszło za mąż
oraz ma dzieci. Na przeszkodzie staje również świadomość Wiktora ukształtowana przez
przeżycia po wyjeździe z wilka, powracające do niego niespodziewanie, na jawie lub w
półśnie. Próba powrotu do przeszłości nie może się udać. Ostatecznie Wiktor decyduje się
skrócić odwiedziny w wilku i porzuca barwne wspomnienia na rzecz codziennych
rutynowych obowiązków. Nie oznacza to jednak że wizyta w dworku okazała się bezowocna.
Ruben zrozumiał że przeszłość jest częścią jego samego i nie mogła być inna.

"Panny z Wilka" dotykają problematyki utraty przeszłości oraz pozbywania się złudzeń.
Jest tu poruszona tematyka zaprzepaszczonych nadziei

Głównym motywem opowiadania jest młodość; niemożność powrotu do tego, co minione.

Główny bohater ma z początku błędne przeświadczenie, że jest w stanie zawrócić czas.
Wydaje mu się, że może przeżyć to, czego nie przeżył będąc młodym chłopcem; poczuć to,
co być może wtedy w sobie tłumił.

Sklepy cynamonowe (Bruno Schulz)

Sklepy cynamonowe są swoistą autobiografią duchową autora, podróżą w
głąb wspomnień z dzieciństwa i wczesnej młodości. Szulc uważał że właśnie
w tym okresie życia dochodzimy do pewnych obrazów o rozstrzygającym dla
nas znaczeniu. Grają one rolę nitek w roztworze, dookoła których krystalizuje
się dla nas sens świata. W opowiadaniach zanurzył się więc jeszcze raz w
świat swoich dziecięcych fantazji uwolnił wyobraźnię od wszelkich ograniczeń.
Język opowiadań charakteryzuje się barokową ozdobnościa i bogatym
słownictwem. Rzeczywistość przedstawiona wymyka się prawom logiki i
prawdopodobieństwa. Postacie autentyczne spotykają bohaterów rodem z
baśni, wszystko nieustannie się zmienia a różne czasy i wydarzenia
wzajemnie się przenikają. Wyprawa z teatru po pozostawiony w domu portfel
ojca zmienia się w pełną niesamowitych przygód podróż. Narrator banalnym
codziennym wydarzeniom nadaje wymiar niezwykłych i podniosły ich tworzy
swój osobisty mit w którym zwyczajnie postacie stają się herosami lub
bóstwami a prozaiczne wydarzenia przeplatają się z baśniową cudowną. Ta
fantastyczna przestrzeń jest charakterystyczna dla świata dziecka w swojej
wyobraźni buduje ono baśniowe światy zaludnione przez cudownych
bohaterów przeżywających awanturnicze przygody.

ONIRYZM -Literatura, wykorzystująca sen bądź jako motyw, bądź jako swoistą zasadę
kompozycyjną, jest literaturą oniryczną.

Oniryzm u Schulza:

1. Wprowadzenie motywu dzieciństwa organizuje przestrzeń na zasadzie dziecięcej logiki i

wyobrażeń.

2. Czas płynie niezależnie od chronologii i konsekwencji.

3. Przestrzeń często skomponowana jak sen (np. ulica Krokodyli).

MITYZACJA-Interpretacja rzeczywistości poprzez wierzenia, mity, archaiczne wyobrażenia

społeczne, archetypy.

Mityzacja u Schulza:

1. Świat zorganizowany jako mały wszechświat (Drohobycz – jedyna

przestrzeń w świecie).

Język

Przy interpretacji opowiadań Schulza ważne staje się odczytywanie sposobów obrazowania,
środków językowych. Opisy w opowiadaniach Schulza charakteryzuje bogactwo środków
językowych, zwłaszcza metafor, epitetów, hiperboli. Budowa zdania także jest
charakterystyczna: długie, rozbudowane określeniami.

Motyw labiryntu- Wędrując ulicami zauważa, że przestrzeń wokół niego staje się
niespodziewanie inna, niż tego oczekiwał. Zastosowana w opowiadaniu konwencja
oniryczna sprzyja kreowaniu rzeczywistości na wzór marzeń sennych – zatem wszystko
może się tu wydarzyć i bohater niczemu się nie dziwi.

Ferdydurke

Treść:

Józio rozmyśla o swoim trzydziestoletnim, niezbyt udanym życiu, gdy pojawia się nauczyciel
gimnazjalny Pimko i zaciąga go powtórnie do szkoły „upupiając” - czyli wpychając w
niedojrzałość. Udziecinnianie okazuje się misją Pimki. W szkole te właśnie cechy wydobywa
z uczniów. Pimko np. podrzuca im karteczkę, w której określa ich jako niewinnych. Tworzą
się dwa obozy - chłopaków i chłopiąt oraz odbywa się „pojedynek na miny”- szlachetne i
paskudne - dwóch przywódców - Syfona i Miętusa. Pokazana tu szkoła jest ostoją
staroświecczyzny - tu profesor Bladaczka wykłada: „Dlaczego Słowacki wzbudza w nas
miłość i zachwyt? Dlatego, że wielkim poetą był” profesor Pimko umieszcza Józia na stancji
u pokazowo nowoczesnej rodziny Młodziaków. Mimo fascynacji ich siedemnastoletnią córką
doprowadza do ujawnienia prawdziwego oblicza rodziny. Doprowadza do zderzenia dwóch
konwencji nowoczesności i staroświeckości (w imieniu Zuty wyznacza o tej samej porze -
nocą - randkę i profesorowi Pimce i rówieśnikowi Zuty, Kopyrdzie, a także ściąga rodziców).

Problematyka

● Problem formy, stawania. Człowiek w ujęciu Gombrowicza nie jest nigdy sobą, gdyż
ulega społecznym, obyczajowym i intelektualnym formom. Istnieje on poprzez
różnorodne relacje, konwenanse. Nigdy nie jest autentyczny.
● Formy życia społecznego narzucone jednostce nazywa Gombrowicz gębą (pupa to
udziecinniająca odmiana gęby)
● problematyka dojrzałości i niedojrzałości
● konflikt, bunt jako najbardziej naturalny stan istnienia człowieka (Józio, który burzy
porządek, prowokuje konflikty)
● satyra na szkołę, pozornie nowoczesne mieszczaństwo, zapatrzone w przeszłość
ziemiaństwo
● szkoła (lekcja polskiego, łaciny) – podawane uczniom treści są nieciekawe,
nieprzydatne. uczniowie uczą się na pamięć, narzucane są im poglądy i oceny, lekcje
są nudne i schematyczne
● postępowy dom – panuje tu kult racjonalizmu i sportu, tradycja odrzucana jest jako
niepotrzebny balast, przesadnie eksponuje się niechęć wobec zasad moralnych

Szczegółowo opisane fragmenty

Powrót do szkoły – nasz 30 letni bohater Józio trafia do szkoły za sprawą profesora Pimko.
Szkoła jak i grono pedagogiczne jawi się jako skostniała instytucja, w której młodzież jest
“upupiana”. Takiej szkole uczniowie zamiast się rozwijać ponownie dziecinnieją. Lekcje
prowadzone przez nauczycieli to kpina z edukacji. Grono pedagogiczne nie panuje nad
klasą, panuje tam bałagan. Nauczanie to powtarzanie utartych formułek, a wszelkie
przejawy innego myślenia są ignorowane lub tępione. W śród uczniów następuje podział, na
dwie grupy: “chłopiąt” – popierają obecny stan rzeczy i “chłopaków”, którym obecny stan
rzeczy się nie podoba. Finałem tej części jest pojedynek na miny przywódców obu grup:
Miętusa i Syfona. Walkę początkowo wygrywa Syfon, ale Miętus “gwałci” kolegę przez uszy
– inaczej uświadamia go.

Stancja u Młodziaków – to kolejne miejsce, w którym rozgrywa się powieść. Nasz Bohater
Józio, trafia na stancję do bardzo postępowej i nowoczesnej rodziny Młodziaków,
przynajmniej tak o o sobie mówią i tak starają się funkcjonować. Państwo Młodziakowie
mają córkę Zytę, jej rodzicom wcale by nie przeszkadzało gdyby zaszła w nieślubną ciążę.
Oczywiście dziewczyna ma cała masę korespondencji od mężczyzn, również dużo
starszych. Józio widzi, że to tylko fasad i demaskuje Młodziaków. Ci postępowi rodzice
znajduję w szafie pokoju córki profesora Pimkę i Kopyrdę. Rozpoczyna się bójka.

PUPA – pojęcie wzięte z języka dziecka, przez które pisarz wyraża przekonanie o istnieniu
w każdym z nas sfery wewnętrznej niedojrzałości. Człowiek jest „dzieckiem podszyty”, gdy
brakuje mu samodzielności w sądach i zachowaniach, gdy wykazuje podatność na
rzeczywiste lub pozorne autorytety, które podsuwa mu świat. Pupa symbolizuje ludzką
infantylność, a „upupienie” – proces zdziecinnienia, a także podporządkowanie innym i
niesamodzielność w myśleniu oraz działaniu.

ŁYDKA – wyraża przekonanie Freuda o dominacji sfery erotycznej w życiu psychicznym

człowieka. Odkrywamy własne ciało i jego potrzeby, by stać się niewolnikami zmysłów,
wobec których tzw. uczucia wyższe (np. miłość) okazują się jedynie dodaną interpretacją.
Łydka symbolizuje erotyczne pożądanie, obnaża kult młodości i zdrowia jako sublimacje
popędu seksualnego.

GĘBA – maska, którą podsuwa człowiekowi świat. Nasza prawdziwa twarz nie istnieje, tak
jak nie istnieje jedna, spójna, przewidywalna osobowość człowieka. Identyfikujemy się z
rolami społecznymi, które możemy odgrywać wśród ludzi, i jesteśmy poprzez nie
postrzegani.

Groteskowość jako upodobanie do dziwacznych i ekscentrycznych form przejawia się po

pierwsze na poziomie świata przedstawionego „Ferdydurke”, który ulega widocznej
deformacji. Obnaża się tu jego fikcyjny charakter, ponieważ główny bohater powieści, Józio
Kowalski, przedstawia się jednocześnie jako jej autor. Ponadto wydarzenia wyłaniają się
niejako ze snu bohatera, sugeruje się więc ich nierealność. Dorosły mężczyzna zostaje
zapędzony do szkoły, Miętus i Syfon pojedynkują się na miny, jeden gwałci drugiego przez
uszy, a w końcu Miętus na czele parobków najeżdża dwór Hurleckich. Akcja ma luźny,
epizodyczny charakter, stanowi niejako zestaw niczym nieumotywowanych scen. Logika
wydarzeń ulega zatem wyraźnemu zachwianiu. Często finał opowiadanej historii ma
charakter absurdalny, mówiąc słowami Gombrowicza, kończy się wielką „kupą”, a więc
bijatyką.