Futuryzm

sztuka rewolucji przemysłowej

Futuryzm – awangardowy kierunek w kulturze (zwłaszcza w literaturze), który

narodził się we Włoszech na początku XX wieku. Nazwa pochodzi z języka łacińskiego i
oznacza przyszłość (futurus). Założeniem futuryzmu było „patrzenie w przyszłość”,
odrzucanie przeszłości i tradycji. Termin „futuryzm” miał wskazywać, że uczestnicy tego
ruchu kierują myśli ku przyszłości, odrzucając wszelkie relikty przeszłości jako balast
hamujący rozwój (”nienawistny hamulec”) oraz krępujący swobodę twórczą. Uważali, że
trzeba niszczyć zabytki, bo są „bardziej zaraźliwe niż cholera”. Futuryści zachęcali do
niszczenia bibliotek, muzeów, pamiątek. Polscy futuryści głosili: „cywilizacja i kultura jest
chorobliwością na śmietnik, wybieramy prostotę, ordynarność, wesołość, zdrowie,
trywialność, śmiech”; „ogłaszamy wielką wyprzedaż starych rupieci, sprzedajemy za pół
ceny świeże mumie mickiewiczów i słowackich”. Cechą futuryzmu była gwałtowność,
agresywność, kult przemocy, wojny: „chcemy sławić wojnę, jedyną higienę świata”.
Futuryzm cechował aktywizm, rozpęd działania. Celem było przezwyciężenie bierności
dotychczasowej literatury. Chcieli chwalić przygodę, odwagę, bunt. Marinetti mówił:
„Ryczący samochód (...) piękniejszy od Nike z Samotraki”. Czas aktualności dzieła
oceniali na 24 godziny - jutro dzieło będzie antykiem, a więc trzeba szybko tworzyć.
Odrzucali dziedzictwo romantyzmu, psychologizm, antropocentryzm. Wprowadzali materię
jako jedyny motyw godny poezji. Tytus Czyżewski zalecał kochać maszyny elektryczne,
nie kobiety. Kryterium futuryzmu było dążenie do oryginalności, odrzucenie tradycji.
Wypowiedzieli wojnę fantazji i marzycielstwu. Sztuce wysunięto postulat oryginalności.
Chciano stworzyć nowy język poetycki, wyzwolony z ograniczeń regułami. Chciano
stworzyć język pozarozumowy. Żądano uwolnienia słowa z niewoli rozumu „Należy
uwolnić słowa udręczone i storturowane tyranią myśli, należy stworzyć uniwersalny język
pozarozumowy, w którym nie myśl rządziłaby słowami, lecz słowo - dźwięk objąłby
nieznaną i rewelacyjną treść”. W nowym języku odrzucano przyimki, spójniki, a głównie
znaki interpunkcyjne. Stosowano m.in. nowy sposób obrazowania polegający na
wzajemnym przenikaniu się słów i obrazów w celu oddania dynamiczności;
ekstrawagancję w zakresie formy typograficznej, na przykład kombinacje małych i wielkich
liter, różne kolory farby do druku, czcionkę łamaną w różne figury geometryczne. Artyści
futuryści uznali, że źródłem inspiracji sztuki powinna być nowoczesna, mechaniczna
cywilizacja początku XX wieku ze swymi fascynującymi osiągnięciami technicznymi.
Artyści powinni czerpać natchnienie z cudów współczesnego świata – żelaznej sieci
szybkiej kolei, która oplata Ziemię, z transatlantyków przemierzających oceany i
samolotów, które prują niebo, z walki o podbój nieznanego. Dawnej sztuce futuryści
przeciwstawili sztukę przyszłości, zdolną oddać dynamizm współczesnego życia, jego
tempo i rytm. Głosili kult szybkości, pędu, maszyny. Heroizowali gorączkowy zgiełk
wielkiego miasta. Entuzjastyczny i idealistyczny program futurystów upatrywał w
urbanizacji i mechanizacji przyszłego szczęścia ludzkości. Tematem większości obrazów
futurystycznych były wszelkie formy ruchu zarówno konkretnego jak i abstrakcyjnego.
Futuryści dążyli do wyemigrowania tradycyjnego sposobu jego ukazywania,
przekazywania towarzyszącego mu dynamizmu i szybkości, a w końcu oddania czystej
kinetyczności. Malarstwo futurystyczne, w przeciwieństwie do impresjonistycznego
analizującego jedną ulotną chwilę, pragnęło dać syntezę wszystkich momentów i zmian,
jakie następują w określonym czasie i przestrzeni. U futurystów po raz pierwszy pojawiła
się próba oddania w malarstwie czwartego wymiaru – czasu. W rezultacie kolejne fazy
ruchu stadionowego obiektu występowały w obrazach równocześnie, tak jak nałożone na
siebie kolejne kadry filmu. Jedynym twórcą i teoretykiem rzeźby futurystycznej był
Umberto Boccioni. W swoich kompozycjach przeciwstawił się akademickiej wierności
naturze i tradycji historycznej. W architekturze futuryzm wyraził się w wizjonerskich
projektach miast przyszłości Antonia Sant’Elii, uważanego za jedynego z najwybitniejszych
teoretyków nowoczesnej, funkcjonalistycznej urbanistyki początku XX wieku. Jego projekty
ukazywały proste, funkcjonalne, pozbawione wszelkich ozdób wieżowce z betonu, stali i
szkła.
Kolebką futuryzmu były Włochy, które na arenie międzynarodowej w dziedzinie
kultury znajdowały się na uboczu nie odgrywając znaczącej roli w kształtowaniu
światowych trendów. Gwałtowny atak włoskich futurystów na tradycję, muzea i antyk był
zrozumiały.
Koniec wieku XIX i początek XX to czasy rewolucji technicznej - gwałtownego rozwoju
przemysłu i transportu oraz rozbudowywała się sieć kolei, skonstruowany został samolot i
samochód. Powstał szereg wynalazków. Świat dynamizował się i przekształcał w tempie
dotychczas niespotykanym. Pojawił się kult nauki i techniki, pełne optymizmu przekonanie
o ogromnych możliwościach człowieka oraz idealistyczna wiara w rozwój ludzkości i jej
wspaniałą przyszłość.
"Manifest Futuryzmu" (1909) ogłoszony przez poetę Filippo Tommaso Marinetti i malarza
Umberto Boccioni w paryskim dzienniku "Le Figaro", w którym sformułowali w 11 punktach
główne założenia kierunku mającego nieść rewolucję kulturalną.
Przedstawiciele futuryzmu włoskiego:
Filippo Tommaso Marinetti (1876-1944), włoski pisarz, tworzący także w języku
francuskim. Inicjator i teoretyk futuryzmu. Zwolennik nacjonalizmu i - szczególnie w
pierwszej fazie - faszyzmu włoskiego. Od 1929 członek Akademii Włoskiej, mianowany
przez B. Mussoliniego. Autor zbioru wierszy i poematów, np.: „La conquête des étoiles”
(1902), „Destruction” (1904). Powieści, m.in. „Mafarka le futuriste” (1910), pisma
teoretyczne, eseistyczne i publicystyczne oraz dramaty.
Ardengo Soffici (1879-1964), włoski pisarz i malarz. Jeden z głównych twórców
futuryzmu w malarstwie i literaturze. 1913 współzałożyciel wspierającego ten kierunek
czasopisma „Lacerba”, autor m.in. „Principii di estetica futurista” (1920). W okresie
międzywojennym porzucił awangardę i tworzył w stylu tradycyjnym, np. zbiór wierszy
„Marsia e Apollo” (1938). Był zwolennikiem dyktatury B. Mussoliniego.
Opublikował autobiografię w 4 tomach (1951-1955), w której nakreślił rozległą panoramę
włoskiej kultury, sztuki i literatury z przełomu XIX i XX w. - do 1915.
Giovanni Papini (1881-1956), włoski pisarz. Był redaktorem naczelnym pism literackich,
m.in. „La Voce”, odgrywając ważną rolę w życiu kulturalnym swojego kraju. W pierwszym
okresie twórczości występował jako radykalny ateista. Poglądom swoim dał wyraz m.in. w
„Pamiętnikach Pana Boga” (1911, wydanie polskie 1921) i w powieści autobiograficznej
„Skończony człowiek” (1912, wydanie polskie 1934). Po I wojnie światowej nawrócił się na
katolicyzm, demonstrując swoją postawę np. w powieści „Dzieje Chrystusa” tom 1-3 (1921,
wydanie polskie 1922), zbiorze wierszy „Pane e vino” (1926) i wspomnieniach „Powtórne
narodziny” (1958, wydanie polskie 1965). Także prace eseistyczne i krytycznoliterackie,
m.in. o Dante Alighierim i Michale Aniele.
Jednakże największy entuzjazm futuryzm wywołał w przedrewolucyjnej Rosji.
Rosyjski futuryzm nie był jednak jednolity, wykształciły się w nim dwie główne grupy:
1)egofuturystów związani z symbolizmem i estetyzmem, najważniejsi twórcy tej grupy to
Wadim Szerszeniewicz, Anatolij Marienhof;
2)kubofuturystów reprezentowani przez Włodzimierz Majakowski, Dawid Burluk, byli
zdecydowanie przeciwni symbolizmowi i estetyzmowi.
Pierwszą zbiorową manifestacją kubofuturystów była książka pod tytułem "Sadzawka
Sędziów" wydrukowana na papierze toaletowym w 1909 roku. Pierwszym manifestem
programu był artykuł pod tytułem "Policzek powszechnemu smakowi". Autorzy tego
manifestu zaatakowali nie tylko symbolizm, ale i klasyków: Dostojewskiego, Tołstoja.
Wstąpienia kubofuturystów, ich metody propagandowe bardzo przypominały włoskich
futurystów. Prowokacyjne wystąpienia, hałaśliwy tryb życia, atmosfera skandali. Po
zwycięstwie rewolucji część futurystów przyjęła postawy neutralne, a część wrogie. Grupa
z Majakowskim na czele przyjęła rewolucję z entuzjazmem. Jego śmierć w 1930 roku
oznacza koniec futuryzmu w Rosji.
Przedstawiciele rosyjskiego futuryzmu:
Władimir Władimirowicz Majakowski (1893-1930), rosyjski pisarz. Jeden z
najwybitniejszych poetów Rosji w XX w.
1908-1910 brał udział w pracach nielegalnej partii bolszewickiej, trzykrotnie w tym okresie
aresztowany, więziony 1908. 1911-1914 studiował w Szkole Malarstwa, Rzeźby i
Architektury w Moskwie. Współorganizator ruchu futurystycznego w Rosji. Założyciel grupy
literackiej „LEF”, redaktor czasopisma „Lef” (1923-1925) i „Nowyj Lef” (1927-1928). Od
1930 członek RAPP - rewolucyjnej grupy artystów i pisarzy. 1919 autor plakatów
agitacyjnych agencji prasowej ROSTA (tzw. „Okna ROSTA”).
1925-1927 odbył podróże do Ameryki, Francji i Polski. Z tej okazji opublikowano jego
„Wybór poezji” w Warszawie 1927. Owocem podróży był m.in. tom szkiców „Moje odkrycie
Ameryki” (1926). W nowatorskiej awangardowej formie (m.in. słynne „schodki” w formie
jego wierszy, rozpowszechnione w części poezji światowej) pragnął wyrazić rewolucyjne
idee.
Kategoryczny przeciwnik społeczeństwa kapitalistycznego i mieszczaństwa, np.: dramat
„Włodzimierz Majakowski” (1913) i poematy „Obłok w spodniach” (1915), „Flet kręgosłupa”
(1915), antywojenna „Wojna i świat” (1916), „Człowiek” (1917). Gorzki w wymowie poemat
„Pełnym głosem” (1930), w którym pisał m.in. o konieczności podporządkowania
indywidualnej swobody twórczej ideologiczno-politycznym koniecznościom, poprzedził
jego samobójczą śmierć.
Dwa poematy powstały pod wpływem śmierci przywódcy rewolucji bolszewickiej:
„Włodzimierz Iljicz Lenin” (1924) i „Dobrze!” (1927). Twórca należących do klasyki
dramaturgii światowej sztuk „Misterium buffo” (1918), „Pluskwa” (wystawienie 1929,
wystawienie polskie 1955) i „Łaźnia” (wystawienie 1930, wystawienie polskie 1954).
Igor Siewierianin, właściwie Igor Wasiljewicz Łotariew (1887-1941), poeta rosyjski.
Debiutował w 1905. W 1910 wraz z K.M. Fofanowem, G.I. Iwanowem i innymi założył
ugrupowanie „egofuturystów”, które ogłosiło własny manifest „Prołog egofuturizma. Poeza
grandos” (1911).
Odnosił sukcesy, recytując swe „poezy” na estradach i w salonach. Popularność zyskały
jego tomiki: „Złatolira” (1914), „Ananasy w szampanskom” (1915), „Victoria Regia” (1915).
Po rewolucji 1917 przebywał na emigracji w Estonii, gdzie wydał kilka zbiorów wierszy, w
tym ostatni: „Medaliony” (1934).
Twórczość Siewierianina wywarła pewien wpływ na poezję B. Jasieńskiego i K.
Wierzyńskiego.
Dawid D. Burluk (1882-1967), rosyjski malarz i poeta, współzałożyciel ugrupowania
artystycznego „Bubnowyj walet”, uczestnik wielu wystaw malarstwa nowoczesnego w
Rosji i za granicą, m.in. z grupą „Der Blaue Reiter”.
Jeden z organizatorów ruchu futurystycznego (futuryzm). Współautor manifestu
kubofuturyzmu „Poszczoczina obszestwiennomu wkusu” (1912), wydawca utworów W.W.
Chlebnikowa; od 1920 na emigracji. W 1933-1966 wydawał pismo „Color and Rhyme”.

Futuryści w Polsce opiewali rozwój cywilizacyjny i postęp. Trafili ze swoim

programem na podatny grunt. Sytuacja odbudowującej się Polski sprawiała, że futuryzm
przybrał tutaj swoistą formę: po początkowe zachłyśnięciu zagranicznymi wzorcami,
nastąpiło dostosowanie do polskich warunków. Pionierem był Jerzy Jankowski, używający
również formy imienia i nazwiska: Yeży Yankowski, autor zbioru poezji i prozy pt. „Tram
wpopszek ulicy” (1920; pisownia tytułu oryginalna). Okres rozkwitu i ekspansji przypadał
na lata 1918-23. Prowokacyjność, dynamizm futurystów otworzył kulturę polską na nowe
tendencje, przecierał drogę innym ruchom awangardowym. Głównymi ośrodkami były
Warszawa i Kraków.
W Polsce ruch futurystyczny rozwijał się głównie w latach 1917-1922, zgrupowany w
dwóch ośrodkach: Kraków i Warszawa.
W krakowskich klubach „Katarynka” i „Gałka Muszkatołowa” (T. Czyżewski, B. Jasieński,
S. Młodożeniec, J. Jankowski) i w Warszawie wokół A. Stern, A. Wat – autorów
pierwszego almanachu futurystycznego „Gga” 1920. W 1920 obie grupy rozpoczęły
współpracę, organizując wspólne imprezy.
W czerwcu 1921-go roku Bruno Jasieński zredagował i wydał 4-stronicowe pismo
„Jednodńuwka futurystuw mańifesty futuryzmu polskiego wydańe nadzwyczajne na całą
Żeczpospolitą Polską”, zawierające m.in. „Mańifest w sprawie natyhmiastowej futuryzacji
żyća” , „Mańifest w sprawie ortografji fonetycznej”, „Mańifest w sprawie poezji
futurystycznej” oraz „Mańifest w sprawie krytyki artystycznej”. Powyższa jednodniówka
zawierała teksty autorstwa Bruno Jasieńskiego, Anatola Sterna, Stanisława Młodożeńca i
Tytusa Czyżewskiego.
W Warszawie grupie futurystów przewodzili Anatol Stern i Aleksander Wat. Wydawali oni
zbiorowe publikacje. W 1918 roku ogłosili manifest-ulotkę „Tak”, która za sprawą
zawartych w niej symboli i deklaracji zainicjowała polski futuryzm. Wiersze Sterna i Wata
ukazały się w manifeście futurystów „Nuż w bżuhu”, prezentowali w nim także swoje
utwory: Bruno Jasieński, Stanisław Młodożeniec, Tytus Czyżewski. . Środowisko
warszawskich futurystów i osób związanych z awangardą artystyczną było skupione wokół
pisma „Nowa Sztuka” (1921-1922), a następnie wokół „Almanachu Nowej Sztuki” (1924-
1925). Bardzo ekstrawaganckie wystąpienia futurystów niejednokrotnie kończyły się
skandalami, bijatykami lub interwencją policji. W swych utworach atakowali dawnych
autorów, wysyłali ich do muzeum staroci.
Przedstawiciele futuryzmu polskiego:
Jerzy Jankowski (pseud. Jerzy Szum, Yeży Yankowski) (1887-1941)– polski poeta i
publicysta, pionier futuryzmu w poezji polskiej.
W 1905 roku działał jako agitator PPS. Lata pierwszej wojny światowej spędził w Moskwie,
gdzie zetknął się z futuryzmem rosyjskim. Pierwsze wiersze futurystyczne Jankowskiego
zostały opublikowane w różnych czasopismach w 1914 roku. W 1919 roku powrócił do
Wilna, a następnie w końcu kwietnia tego roku, po zajęciu Wilna przez Wojsko Polskie,
wyjechał do Warszawy. W 1920 roku opublikował w Warszawie nakładem Wydawnictwa
Futuryzm Polski (Drukarnia Literacka) swój tom poezji zatytułowany „Tram wpopszek ulicy.
Skruty prozy i poemy „. Na okładce tomu imię i nazwisko autora zapisano jako Yeży
Yankowski.

Od roku 1921 cierpiał na chorobę psychiczną, co zmusiło go do wycofania się z życia

publicznego; do końca życia przebywał w zakładzie psychiatrycznym w Wilnie. Zmarł
tragicznie w czasie okupacji niemieckiej Wilna (od 24 czerwca 1941 r.): w ramach
nazistowskiej Akcji T4 został, jak wielu pacjentów zakładów dla obłąkanych, zabity przez
hitlerowców zastrzykiem fenolu w serce. Jerzy Jankowski swojej twórczości wyrażał
fascynację miastem i rozwojem techniki, stosował ortografię fonetyczną, sięgał do
tworzywa mowy potocznej i języka ulicy. Wydany przez Jerzego Jankowskiego tom poezji
zawierał oprócz wierszy futurystycznych także pozostałe dzieła z całego jego dorobku
twórczego (m.in. utwory powstające od roku 1906 inspirowane nurtami w liryce
modernistycznej np. symbolizmem, czy felietony). Przed publikacją tomu wiersze
pierwszego polskiego futurysty ukazywały się na łamach różnych gazet, przed I wojną
światową pisywał też o futuryzmie włoskim i rosyjskim.

Bruno Jasieński (1901-1939), polski poeta, prozaik, dramatopisarz, publicysta. W latach

1914-1918 w Moskwie, gdzie ukończył polskie gimnazjum. Od 1918 w Krakowie. Studia na
Uniwersytecie Jagiellońskim.
Jeden z głównych założycieli polskiego futuryzmu i autor wypowiedzi programowych na
jego temat. Współzałożyciel futurystycznego klubu Katarynka 1919. Współtwórca
jednodniówki „Nuż w bżuhu” (1821) - artystycznej prowokacji owego ruchu.
Współpracownik czasopism awangardowych, jak „Zwrotnica”
Od 1923 przeszedł na stronę lewicy komunistycznej. Redaktor działu literackiego
lwowskiej „Trybuny Robotniczej” i współpracownik „Nowej Kultury”. Od 1925 w Paryżu,
gdzie należał do Francuskiej Partii Komunistycznej i założył zespół teatralny „Polska
Scena Robotnicza”.
Wydalony z Francji z powodów politycznych, wyjechał w 1929 do ZSRR, przyjął
obywatelstwo radzieckie i zaczął pisać po rosyjsku. W latach 1929-1930 redaktor
czasopisma w języku polskim „Kultura Mas”. Aresztowany w ramach czystek stalinowskich
w 1937, skazany na 15 lat obozu, zmarł w drodze na zesłanie. W początkowej fazie
futuryzm splata się w jego twórczości z pogłosami modernistycznego dekadentyzmu, w
tomiku „But w butonierce” (1921).
Wkrótce nastąpiła radykalizacja środków wyrazu oraz poglądów, w których widać wpływy
W. Majakowskiego, rewolucji bolszewickiej, pogardy dla mieszczańskiej obyczajowości,
tendencji anarchizujących, np. w Pieśni o głodzie (1922) i zbiorze Ziemia na lewo (1924).
Do tradycji ludowej nawiązuje poemat „Słowo o Jakubie Szeli” (1926), próbujący
rehabilitować przywódcę chłopskiej rabacji w Galicji. Awangardowa proza „Nogi Izoldy
Morgan” (1923) i katastroficzno-groteskowa powieść „Palę Paryż” (1929).

Po rosyjsku napisał m.in. sceniczną groteskę „Bal manekinów” (1931, wystawienie polskie
1957), powieść o wielkiej budowie w Tadżykistanie „Człowiek zmienia skórę” (1932-1933,
wydanie polskie 1934) i nie ukończoną „Zmowę obojętnych” (powstała w 1937, wydana
1956, w polskim przekładzie 1962).

Anatol Stern (1899-1968), polski poeta, prozaik, krytyk literacki i filmowy, dramatopisarz,
scenarzysta. Studiował polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim. Współtwórca
polskiego futuryzmu, współautor manifestów i jednodniówek wspierających ten kierunek,
np. „Nuż w bżuhu” (wraz z B. Jasieńskim 1921).
1921-1922 redaktor czasopisma „Nowa Sztuka”. 1939-1941 we Lwowie, przez jakiś czas
więziony przez władze radzieckie, następnie w głębi ZSRR. Wstąpił do armii polskiej
generała W. Andersa i przeszedł z nią na Bliski Wschód. 1942-1948 przebywał w
Palestynie i Izraelu, następnie wrócił do Warszawy.
Opublikował m.in. zbiory wierszy: „Futuryzje” (1919), „Anielski cham” (1924), „Bieg do
bieguna” (1927), „Rozmowa z Apollinem” (1938), „Wiersze i poematy” (1956), „Alarm
nocny” (1970). Powieści, np.: „Namiętny pielgrzym” (1933), „Ludzie i syrena” (Jerozolima
1944, wydanie krajowe 1955). Szkice literackie i wspomnieniowe, m.in.: „Poezja
zbuntowana” (1964), „Legendy naszych dni” (1969), „Głód jednoznaczności i inne szkice”
(1972). Także „Poezje (1918-1968)” (1969), „Wiersze zebrane” (tom 1-2, 1986).
Autor ok. 30. scenariuszy filmowych i adaptacji dzieł literackich, m.in. „Przedwiośnia” S.
Żeromskiego (1928), „Znachora” (1937) i „Profesora Wilczura” (1938) T. Dołęgi-
Mostowicza. Scenariusze własne, np.: „Co mój mąż robi w nocy” (1934), „Antek
Policmajster” (1935), „Barbara Radziwiłłówna” (1936), „Pani minister tańczy” (1937).

Aleksander Wat, właściwie Aleksander Chwat (1900-1967), poeta i prozaik.

Współtwórca polskiego futuryzmu, później związany z awangardowym ruchem skupionym
wokół „Nowej Sztuki” (1921-1922) i „Almanachu Nowej Sztuki” (1924-1925). 1929-1931
redaktor „Miesięcznika Literackiego”, 1932-1939 kierownik literacki wydawnictwa
Gebethner i Wolff.
Po wybuchu II wojny światowej we Lwowie, 1940-1941 więziony przez władze radzieckie,
następnie zesłany do Kazachstanu, skąd wrócił do Polski 1946. 1948-1955 redaktor
naczelny Państwowego Instytutu Wydawniczego. 1955-1957 wyjeżdżał na kurację do
Szwecji i Francji, gdzie pozostał od 1959 na stałe, wybierając 1963 status emigranta.
1964-1965 gościł w Berkeley (USA) na zaproszenie The Center for Slavic and East
European Studies przy Uniwersytecie Kalifornijskim. 1965 wrócił do Francji. Popełnił
samobójstwo.
Autor tomu prozy spokrewnionej z dadaizmem „Ja z jednej strony i Ja z drugiej strony
mego mopsożelaznego piecyka” (1920), groteskowych i katastroficznych opowiadań
„Bezrobotny Lucyfer” (1927), zbiorów liryki: „Wiersze” (1957), „Wiersze
śródziemnomorskie” (1962), „Ciemne świecidło” (Paryż 1968). Także głośny utwór „Mój
wiek. Pamiętnik mówiony” (część 1-2, Londyn 1977), „Pisma wybrane” (tom 1-3, Londyn
1985-1988), „Wiersze wybrane” (1987).
Mimo, że futuryzm był przede wszystkim ruchem włoskim, odegrał ogromną rolę w rozwoju
sztuki XX wieku całej Europy (w Polsce wpłynął na formistów). Idee futurystyczne w
znaczący sposób wpłynęły na sztukę filmową. Okres najbardziej ożywionej działalności
futuryzmu zakończył się w czasie po I wojny światowej, kiedy poszczególne grupy się
rozpadały. Większość artystów odeszła od tego kierunku, zajmując się w latach
dwudziestych i trzydziestych sztuką bardziej statyczną, abstrakcyjną, a nawet
klasycyzującą.