Tango – motywy literackie

“Tango” to dramat Sławomira Mrożka, który po raz pierwszy opublikowany został w

czasopiśmie literacko-artystycznym “Dialog” w roku 1964. Wystawiono go po raz pierwszy
rok później w Bydgoszczy. “Tango” to właściwie dramat rodzinny, który opisuje walkę
pokoleń, różnice między nimi i bunt, który jest ich efektem. “tango” jest też opowieścią o
odwróconym porządku, w którym to pokolenie dzieci pragnie wrócić do konserwatywnych
wartości, na przekór awangardowym rodzicom. W tekście wyróżnić można wiele istotnych
motywów literackich.

Motyw buntu
W opowieściach o konflikcie pokoleń bardzo często pojawia się motyw buntu i tak jest też u
Mrożka. Jest to jednak bunt odwrócony – syn, Artur, chciałby wrócić do konserwatywnych
wartości, a jego rodzice – Eleonora i Stomil – są według niego zbyt awangardowi. Bunt jest
czymś, co towarzyszy każdemu pokoleniu, dlatego wspominają go z czasów swojej młodości
także Stomil i Eleonora. Mówią o nim jak o uwolnieniu, rewolucji, która wyzwoliła ich z
dawnego, ograniczającego porządku. Jednak ich sprzeciw wobec rzeczywistości sprawił, że
zniknęły wszelkie normy moralne, a ich syn z goryczą stwierdza, że nie zostało już dla niego
nic, wobec czego mógłby się buntować. Dlatego swoją niezgodę przenosi na postaci rodziców
i to wobec nich Artur się buntuje. Wydawać by się mogło, że bunt Artura nie jest
motywowany prawdziwym pragnieniem zmian, tylko raczej poczuciem, że każde kolejne
pokolenie musi się czemuś przeciwstawiać.

Motyw rodziny
Ponieważ “Tango” jest dramatem rodzinnym, to kolejnym istotnym motywem, jaki można w
nim odnaleźć, jest rodzina. Składa się ona w tym przypadku ze zbuntowanego Artura, jego
awangardowych rodziców, babci, narzeczonej Artura – Ali oraz prostaka Edka, z którym
Eleonora ma jawny romans. W rodzinie tej już dawno przestały obowiązywać jakiekolwiek
zasady moralne, wszystko postawione jest na głowie, Stomil – jako pan domu – nic z tym nie
robi, co doprowadza tylko do rozpaczy Artura, który w tym wszystkim chce zachować pewną
normalność. Jego rodzice nie zachowują się zgodnie ze swoją rolą, nie są dla syna
autorytetem, jego babcia również nie zachowuje się stosownie do swojego wieku. W domu
rodzinnym panuje bałagan, którym właściwie nikt z obecnych nie przejmuje się. To syn w tej
sytuacji próbuje zapanować nad rodziną i okiełznać panujący w niej chaos. Role są więc tutaj
po raz kolejny odwrócone.

Motyw przemiany
Motyw przemiany jest czymś, co próbuje na rodzinie wymusić Artur, który rozpaczliwie
pragnie przywrócenia jakiegokolwiek porządku. Udaje mu się przekonać Stomila do zmiany
piżamy na garnitur, a babcię do założenia ubrań dostosowanych do jej wieku. Są to jednak
tylko zmiany powierzchowne i kosmetyczne – Arturowi na chwilę udaje się przebrać
rodziców w stroje odpowiadające ich rolom, ale są to zaledwie kostiumy, ponieważ ich
mentalność nie zmienia się. Przebrani i doprowadzeni do porządku przez Artura w istocie w
środku są wciąż tymi samymi osobami. Gdy tylko Artur ginie, sytuacja w domu wraca do
poprzedniego stanu, ponieważ to, co udało mu się osiągnąć, nie było prawdziwą rewolucją, a
zaledwie zmianą dekoracji.

Motyw artysty
Motyw artysty jest tu wykorzystany do kreacji postaci awangardowych, wyróżniających się i
zmieniających rzeczywistość. Artystą jest więc w dramacie Stomil, do którego Artur ma
pretensje, że tacy ludzie jak on zachwiali fundamentami świata. Stomil zgadza się z tym – w
młodości łamał wszelkie normy moralne i etyczne, nic nie robił sobie z konwenansów.
Artyści są więc grupą, która ma realny wpływ na wygląd rzeczywistości, jednak w oczach
Artura doprowadzili raczej do jej zniekształcenia niż do poprawy. Ignorowanie zasad
prowadzi do niebezpiecznych sytuacji, czego skutkiem na przykład jest romans Eleonory z
osobą pochodzącą z plebsu, czyli Edkiem. Jest to w oczach Artura naruszenie zasad
obowiązujących w jego świecie i może mieć katastrofalne skutki. Artur wierzy w ustalony
porządek świata, który ma trzymać rzeczywistość w ryzach.

Motyw tańca
Motyw tańca jest powiązany z tytułem “Tanga”. Stomil i Edek tańczą tango „La Cumparsita”
nad ciałem Artura, który zginął w walce z Edkiem. Artur rzucił się na niego, gdy dowiedział
się, że Edek jest kochankiem jego narzeczonej, nie miał jednak z nim żadnych szans. Tango
to jest triumfem siły fizycznej, wygraną ludzi z nizin i obrazuje stan polskiego społeczeństwa
w czasach PRL-u. Taniec jest także nawiązaniem do “Wesela” Wyspiańskiego, gdzie również
ma miejsce hipnotyczny, chocholi taniec, który jest komentarzem do kondycji ówczesnego
społeczeństwa polskiego.

Motyw rewolucji
W “Tangu” zaprezentowana jest odwrócona rewolucja. Nie ma ona bowiem walczyć o
postęp, rozwój i miejsce dla nowego. Rewolucja, której pragnie Artur, ma przywrócić światu
stary, lepszy porządek, który zniszczyło poprzednie pokolenie. Jego reprezentantami są
Stomil i Eleonora, przeciwko którym buntuje się Artur. Jest on także reprezentantem pewnych
wartości, normalności i świata pełnego ładu, którego nie potrafili utrzymać jego rodzice.
Rewolucja według Artura jest więc rewolucją o charakterze obyczajowym, która ma naprawić
zniekształconą rzeczywistość.