Kultura przełomu wieków

1. Piękna epoka – „La belle époque – czyt.: la bel epok)

a. nazwa nadana okresowi od zakończenia wojny francusko-pruskiej w 1871 roku do wybuchu I wojny
światowej
b. najważniejsze cechy charakterystyczne to:
– okres rozkwitu, postępu i spokoju w Europie
– poprawa jakości życia dzięki licznym wynalazkom
– wzrost intensywności i jakości życia kulturalnego

2. Rozwój czytelnictwa
a. wprowadzenie w wielu krajach powszechnego szkolnictwa
b. obniżenie cen książek
c. rozpowszechnienie się bibliotek publicznych
d. rozwój prasy

3. Literatura końca wieku XIX

a. główne nurty w literaturze:
– realizm – charakteryzował się dążeniem do wiernego odzwierciedlana opisywanych sfer życia
– naturalizm – naturalizm wiernie oddawał nawet biedę i brzydotę
b. Czołowi twórcy
– Charles Dickens (czyt.: czarls dikens): Oliver, Twist
– Juliusz Verne: Tajemnicza wyspa

2. Malarstwo i architektura
a. głównie nurty
– realizm – charakteryzował się dążeniem do wiernego oddania scen z życia codziennego
– impresjonizm – charakteryzował się dążeniem do oddania chwilowych, ulotnych doznań artysty
– secesja – charakteryzował się falistymi liniami i bogatą ornamentyką
– historyzm – naśladowanie w architekturze i malarstwie wzorów z dawnych epok

3. Kultura masowa
a. cechy charakterystyczne kultury masowej
– przystępność
– dostępność
– zasadniczym celem rozrywka
– komercyjność
b. film – twórczość braci Auguste i Louisa Lumière
– Wyjście robotników z fabryki
– Wjazd pociągu na stację w La Ciotat.
c. Sport
– odrodzenie igrzysk olimpijskich – Pierre de Coubertin (czyt pjer de kubertę)
– pierwsza nowożytna olimpiada odbyła się w 1896 r. w Atenach
1. Rozwój przemysłu w drugiej połowie XIX weku
a. unowocześnienie produkcji stali
– wynalezienie pieca martenowskiego
b. powstanie przemysłu chemicznego
– wynalezienie metody destylacji ropy naftowej – Ignacy Łukasiewicz
– wynalezienie lampy naftowej
c. produkcja nawozów sztucznych

2. Początki elektryczności
a. Michael Faraday (czyt.: majkel faradej)
– wynalezienie prądnicy
– wynalezienie silnika elektrycznego
b. Tomasz Edison
– udoskonalenie prądnicy
– zastosowanie sieci przewodów elektrycznych do przekazywania energii elektrycznej
– budowa elektrowni
– wynalezienie żarówki

3. Rewolucja w komunikacji
a. telegraf Samuela Morse’a – narodziny telekomunikacji – 1840 r.
b. radiotelegraf 1896
– Aleksander Popow – 1896 r.
– Gugliemlo Marconi – 1896 r.
c. telefon – Alexander Graham Bell – 1876 r.
d. radio – Gugliemlo Marconi – 1896 r.
e. kinematograf – wynaleziony przez braci Ludwika i Augusta Lumière (czyt.: limier)

4. Rewolucja w transporcie
a. Werner von Siemens – wynalazł tramwaj elektryczny
b. silnik spalinowy – Étienne Lenoir – 1860 r.
c. silnik spalinowy wysokoprężny – Rudolf Diesel
d. wynalezienie samochodu (1885 r.) było dziełem kilku konstruktorów:
– Karl Benz
– Gottlieb Daimler
– Henry Ford – zapoczątkował taśmową produkcję samochodów
f. samolot – Wilbur Wright i Orville Wright – 1903 r.
g. sterowiec

5. Najważniejsze odkrycia naukowe

a. w dziedzinie fizyki i chemii
– Dymitr Mendelejew – opracował układ okresowy pierwiastków
– Antoine Hanrie Becquerel (czyt.: antłan anri bekrel)– odkrył zjawisko promieniotwórczości – 1896 r.
– badania nad promieniotwórczością – odkrycie polonu i radu – Pierre Curie i Maria Skłodowska-
Curie
– polscy uczeni Karol Olszewski i Zygmunt Wróblewski skroplili tlen
c. w dziedzinie biologii
– Charles Darwin – ogłoszenie teorii ewolucji – 1859 r.
d. w dziedzinie medycyny
– Ludwik Pasteur – mikrobiologia – szczepionka przeciw wściekliźnie
– zastosowanie w medycynie lampy rentgenowskiej – Wilhelm Röntgen
Masy wkraczają do polityki

1. Przemiany społeczne w XIX wieku

a. dzięki rozwojowi przemysłu bardzo szybko rosło znaczenie burżuazji
b. rozwój fabryk przyczynił się do liczebnego wzrostu klasy robotniczej
– robotnicy byli źle wynagradzani i pracowali w bardzo uciążliwych warunkach
– warunki pracy powodowały, że robotnicy organizowali strajki
c. stopniowo rozwijała się również tzw. klasa średnia

2. Zmiany w organizacji państw – demokratyzacja życia politycznego

a. formy rządów
– monarchia konstytucyjna – państwo, w którym na mocy konstytucji monarcha dzieli władzę z
organem przedstawicielskim.
– monarchia parlamentarna – państwo, w którym władza monarchy jest symboliczna, a władzę
sprawuje wybrany w wyborach powszechnych parlament i odpowiedzialny przed nim rząd
– republika – państwo, w którym najwyższą władzę sprawuje wybierany na określoną kadencję
prezydent
b. wzrost znaczenia partii politycznych – organizacja, która reprezentująca interesy określonej grupy
społecznej, zmierzająca do zdobycia lub utrzymania władzy państwowej w celu realizacji swojego
programu politycznego

3. Rozwój ruchu robotniczego

a. działalność związków zawodowych – organizacje zrzeszające pracowników i reprezentujące ich
interesy
b. powstanie komunizmu
– głównymi ideologami komunizmu byli Karol Marks i Fryderyk Engels
– publikacja Manifestu komunistycznego (program polityczny partii komunistycznej) – 1848 r.
– dążenie do przeprowadzenia internacjonalistycznej (międzynarodowej) rewolucji proletariackiej,
która miała doprowadzić do obalenia kapitalizmu
c. w 1864 r. z inicjatywy Karola Marksa utworzono I Międzynarodówkę – międzynarodową
organizację komunistyczną
d. w 1889 r. powstała II Międzynarodówka
e. rozłam w ruchu robotniczym
– partie marksistowskie dążyły do obalenia kapitalizmu w drodze rewolucji
– partie socjaldemokratyczne (nazywano je też reformistycznymi lub rewizjonistycznymi) dążyły do
poprawy warunków życia robotników w drodze reform

4. Nowe ideologie przełomu XIX i XX wieku

a. powstanie chrześcijańskiej demokracji – chadecji
– partie chadeckie działały w oparciu o społeczną naukę Kościoła
– w 1891 r. papież Leon XIII wydał encyklikę Rerum novarum
– Leon XIII propagował solidaryzm społeczny, który polegał na współdziałaniu różnych grup
społecznych
b. w XIX wieku wykształcił się nacjonalizm – ideologia uznająca naród za najwyższe dobro
c. emancypacja kobiet – ruch społeczny zmierzający do równouprawnienia kobiet
d. sufrażystki – ruch społeczny kobiet walczących o uzyskanie praw wyborczych
1. Partia polityczna to organizacja, reprezentująca interesy określonej grupy społecznej, zmierzająca do
zdobycia lub utrzymania władzy państwowej

2. Narodowa Demokracja
a. powstanie w Szwajcarii Ligi Polskiej - 1887 r., która przekształciła się w Ligę Narodową.
b. powstanie Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego (SND) - 1897 r.
- przywódcą partii był Roman Dmowski
c. program narodowej demokracji (endecji)
- kształtowanie nowoczesnego narodu polskiego
- hasło solidaryzmu narodowego - wzajemne wspieranie się wszystkich warstw społeczeństwa polskiego
- naród stanowi najważniejszą wartość
- dążenie do odzyskania niepodległości, ale bez ryzyka powstania ogólnonarodowego

3. Ruch ludowy
a. ruch ludowy reprezentował interesy chłopów i innych mieszkańców wsi
b. w 1895 r. zostało utworzone Stronnictwo Ludowe, które przekształciło się w 1903 r. w Polskie Stronnictwo
Ludowe (PSL).
Cele partii:
- dążenie do poprawy sytuacji bytowej chłopów
- wysunięcie haseł niepodległościowych
c. w 1913 r. Polskie Stronnictwo Ludowe uległo podziałowi:
- prawicowe Polskie Stronnictwo Ludowe Piast (PSL-Piast) - Wincenty Witos
- lewicowe Polskie Stronnictwo Ludowe Lewica (PSL-Lewica) - Jan Stapiński

4. Początki ruchu robotniczego na ziemiach polskich

a. ruch robotniczy rozwijał się przede wszystkim w zaborze rosyjskim
- rozwojowi ruchu robotniczego sprzyjał rozwój przemysłu w zaborze rosyjskim
- sytuacja materialna i prawna robotników była bardzo trudna
b. w 1882 r. powstała Socjalno-Rewolucyjna Partia Proletariat - Wielki Proletariat
- założycielem i przywódcą Wielkiego Proletariatu był Ludwik Waryński
- program Wielkiego Proletariatu nawiązywał do marksizmu
- Wielki Proletariat szybko został rozbity przez władze carskie
c. w 1888 r. powstał II Proletariat - również nawiązywał do marksizmu

5. Dwa nurty w socjalistycznym ruchu robotniczym:

I - nurt niepodległościowy
a. utworzenie Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) - 1893 r.
- głównym przywódcą Polskiej Partii Socjalistycznej był Józef Piłsudski
b. program Polskiej Partii Socjalistycznej
- walka o odzyskanie niepodległości przez Polskę
- walka o poprawę warunków życia i pracy robotników oraz sprawiedliwość społeczną
c. w Galicji powstała Polska Partia Socjalno-Demokratyczna Galicji i Śląska Cieszyńskiego (PPSD)
- założycielem i przywódcą Ignacy Daszyński
- PPSD pod względem programowym zbliżona była do PPS
II - nurt rewolucyjny (komunistyczny)
a. powstanie Socjaldemokracji Królestwa Polskiego (SDKP) - 1893 r.
b. program polityczny nawiązywał do idei marksistowskich
- hasło walki klasowej
- rezygnacja z walki o niepodległość - uznanie jej za szkodliwą dla międzynarodowego ruchu robotniczego
- przekonanie, że zwycięstwo międzynarodowej rewolucji zlikwiduje wszelkie formy niewoli i problem granic
między narodami
c. główni działacze
- Feliks Dzierżyński
- Julian Marchlewski
- Róża Luksemburg
d. w 1900 r. SDKP przekształciła się w Socjaldemokrację Królestwa Polskiego i Litwy (SDKPiL) .
Rewolucja 1905 roku w Rosji i w zaborze rosyjskim

1. Geneza rewolucji w Rosji

a. kryzys gospodarczy na początku XX w.
- spadek produkcji
- wzrost bezrobocia
- fala strajków
b. klęska w wojnie z Japonią (1904-1905 r.)

2. Wybuch rewolucji
a. krwawa niedziela - wojsko otworzyło ogień do pokojowej manifestacji w Petersburgu - 22 I 1905 r.
b. fala strajków w Rosji

3. Manifest cara Mikołaja II

a. amnestia dla więźniów politycznych
b. zwołanie parlamentu - Dumy Państwowej
c. wprowadzenie powszechnego prawa wyborczego i wolności zrzeszeń

4. Wybory do I Dumy - styczeń 1906 r.

- decyzje dumy musiały mieć zgodę cara

5. Pod wpływem wydarzeń w Petersburgu 22 I 1905 r. PPS i SDKPiL ogłosiły strajk generalny, endecja
była mu przeciwna
– masowe strajki i demonstracje w wielu miejscach Królestwa (Warszawa, Łódź, zagłębie dąbrowskie,
Świętokrzyskie) – walki z policją i wojskiem rosyjskim (liczne ofiary śmiertelne); działania rewolucyjne
trwały w latach 1905-1907. W tym czasie żądano: 8-godzinnego dzień pracy, podwyżki płac,
dopuszczenie języka polskiego w oświacie.

6. Skutki rewolucji 1905 r. w Królestwie Polskim

- uzyskanie prawa do zakładania prywatnych szkół z językiem polskim
- uzyskanie prawa wyboru przedstawicieli Polaków do Dumy (36 miejsc)
- uzyskanie prawa do zakładania stowarzyszeń kulturalnych i oświatowych
- złagodzenie cenzury

7. Rozłam w PPS - 1906 r.

I. Polska Partia Socjalistyczna Frakcja Rewolucyjna
a. Józef Piłsudski
b. głównym celem walka o niepodległość Polski
II. Polska Partia Socjalistyczna Lewica
a. Maksymilian Horwitz-Walecki
b. program walki rewolucyjnej - ideowe zbliżenie do SDKPiL