Komunizm – teoria i praktyka

Wprowadzenie
Przeczytaj
Prezentacja mul medialna
Sprawdź się
Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Przemówienie na Plenum Komitetu Par i okręgu Mat wygłoszone 26 lutego 1972
roku, [w:] Enver Hodża, Socjalizm budują masy. Par a uświadamia je, 2012, s. 11.
Źródło: Fryderyk Engels, Karol Marks, Manifest komunistyczny, dostępny w internecie:
wikisource.org [dostęp 8.04.2020 r.].
Źródło: Włodzimierz Lenin, O prawie narodów do samookreślenia. Dzieła wybrane, t. 1,
Moskwa 1948, s. 808.
Źródło: Włodzimierz Lenin, Dzieła wybrane, dostępny w internecie: pl.wikiquote.org [dostęp
13.10.2020 r.].
 Komunizm – teoria i praktyka

Źródło: Dirk Spijkers, domena publiczna.

Narodziny ideologii komunistycznej związane są z rozwojem rewolucji przemysłowej

i kapitalizmu wolnokonkurencyjnego. Okres ten to także dominacja liberalizmu
w państwach europejskich, brak zainteresowania państwa losem najuboższej ludności,
intensywne bogacenie się burżuazji. Narodziny teorii socjalizmu utopijnego wiązały się
z dostrzeżeniem przez kilku przedstawicieli warstw uprzywilejowanych zaostrzających się
nierówności społecznych oraz z powstawaniem ruchów oddolnych, które próbowały
wskazywać na prawa robotników, czyli nowej, rodzącej się grupy społecznej. Na wszystkie
te przemiany nakładały się również ruchy związane z Młodą Europą i dążeniami do
liberalizacji systemu politycznego.

Trudno uznać za przypadek, że Manifest komunistyczny, który stał się podstawą idei
komunistycznych i teorii socjalizmu naukowego, został wydany przez Karola Marksa
i Fryderyka Engelsa w 1848 roku, czyli roku Wiosny Ludów. Była to rewolucja, która objęła
większość europejskich państw i przyniosła nowe idee społeczne i polityczne. Ideologia
zaproponowana przez niemieckich filozofów oparta była na trzech filarach: ideach
socjalizmu utopijnego, ekonomii politycznej kapitalizmu i filozofii materialistycznej.
Diagnozowała sytuację w połowie XIX wieku i próbowała odpowiedzieć na aktualne
wówczas potrzeby. W praktyce państwa wprowadzające ideologię komunistyczną
zmodyfikowały ją, dostosowując do poziomu świadomości społeczeństw. Utopijne
rozwiązania zaproponowane w połowie XIX wieku i przetworzone przez późniejszych
ideologów doprowadziły do zbrodni, a w dzisiejszym świecie zostały całkowicie
zmarginalizowane.

Twoje cele

Scharakteryzujesz założenia programowe komunizmu.

Dokonasz analizy teoretycznych założeń ideologii komunistycznej.
Ocenisz funkcjonowanie państw opartych na ideologii komunistycznej.
Przeczytaj

Powody powstania komunizmu

Kapitalizm wolnokonkurencyjny opierał się na pracy robotniczej trwającej kilkanaście
godzin na dobę. Nie przewidywał ochrony na wypadek kalectwa czy choroby. Celem był
zysk właściciela. Zostały zerwane również specyficzne więzi feudalne, które mimo
wszystko łączyły pewną formą patriarchatu właścicieli ziem z pracującymi na nich
chłopami. W systemie rodzącego się kapitalizmu te więzi nie mogły się kształtować.
Nadmiar rąk do pracy i niezbyt skomplikowane zadania stawiane robotnikom powodowały,
że łatwo można było ich wymienić na nowych, mniej roszczeniowych, dlatego często
stosowano lokauty. Z drugiej strony były wprowadzane idee równości wobec prawa, które
wpływały na sposób postrzegania świata przez różne grupy społeczne. Pojawiały się
organizacje walczące o prawa robotników, np. czartyści.

Czartyzm – masowy i radykalny ruch polityczny istniejący w latach 1836–1849 w Wielkiej Brytanii, który
zmierzał do wprowadzenia demokratycznych zmian w systemie wyborczym i poprawy sytuacji ekonomicznej
robotników.
Źródło: domena publiczna.

Manifest komunistyczny
Ruchom robotniczym w I połowie XIX wieku
brakowało wspólnych idei. Pojawiły się one
w 1848 roku. Zostały sformułowane przez
 Karola Marksa i Fryderyka Engelsa
w wydanym przez nich Manifeście
komunistycznym.

Głównym założeniem manifestu było hasło

„Proletariusze wszystkich krajów, łączcie się”.
Sygnatariusze manifestu uważali, że państwa
powstały wyłącznie w celu obrony interesów
klas posiadających. Dostrzegając historyczną
rolę burżuazji, twórcy manifestu uznali, że jej
czas się skończył i pora na rewolucję
proletariacką. Ich zdaniem interesy
robotników w poszczególnych państwach
były zbieżne, dlatego rewolucję należało
rozpocząć synchronicznie, doprowadzić do
Manifest komunistyczny – deklaracja programowa likwidacji państw narodowych i przekazać
Związku Komunistów (niemieckiej par i decyzje w ręce robotników.
komunistycznej), napisana przez K. Marksa i F.
Engelsa i ogłoszona w lutym 1848 roku w Londynie. Za instytucje pomagające w utrzymaniu
Zostały w niej wyłożone zasady socjalizmu robotników w ryzach uważali Kościół
naukowego.
katolicki i inne związki wyznaniowe. Dlatego
Źródło: domena publiczna.
Karol Marks zaproponował uznanie ateizmu
za obowiązujący element idei, głosząc hasło:
„Religia to opium dla mas”. Ponieważ twórcy idei postulowali zniesienie instytucji,
w szeregach komunistów pojawili się również anarchiści.

Poza postulatami likwidacji państwa ideolodzy

wskazywali na konieczność wprowadzenia
wspólnej własności przez wspólną pracę
i redystrybucję dóbr. Głosili hasło równości
wszystkich. W teoriach komunistycznych każda
jednostka była równa w sensie fizycznym, co
oznaczało równy podział wspólnie wytworzonych
dóbr, bez względu na wkład pracy lub majątku.

Twórcy ideologii nie brali jednak pod uwagę różnic

etnicznych i narodowych ani przywiązania
robotników do tradycji i religii, a także naturalnej
potrzeby jednostki, jaką jest własność i prawo do
dysponowania nią.

Karol Marks (1818–1883)

Źródło: domena publiczna.
Zastanów się, czy wprowadzenie idei komunistycznych w wersji zaproponowanej przez ich
twórców było realne.

Komunizm a realia społeczno-polityczne

Rozwój społeczny i polityczny w II połowie XIX wieku przebiegał jednak inaczej, niż
wyobrażali to sobie twórcy idei komunistycznej. Przede wszystkim postęp technologiczny
doprowadził do specjalizacji w produkcji. Trudniej było zwalniać pracowników w ramach
lokautu, ponieważ wyszkolenie nowych zbyt wiele kosztowało. Poza tym rozwój
świadomości wśród robotników doprowadził do zinstytucjonalizowania ich protestów.
Powstały pierwsze partie polityczne, zaczęto obniżać cenzus majątkowy w wyborach
parlamentarnych i robotnicy zyskiwali swoje przedstawicielstwa w parlamencie. Rewolucja
proletariacka obejmująca całą Europę przestała być jedyną drogą do zmiany położenia
robotników. Większość tych przemian objęła państwa Europy Zachodniej, a to właśnie tam,
zdaniem Marksa i Engelsa, powinna wybuchnąć oddolna rewolucja wywołana przez
świadomych robotników.

Rzeczywiście, coraz większa ich grupa zyskiwała świadomość swoich praw i oczekiwała
zmian, ale zamiast rewolucyjnych wystąpień preferowała ewolucyjne reformy prowadzone
przez parlamenty. Najlepszą ilustracją tych zmian jest II Międzynarodówka socjalistyczna,
zwołana w setną rocznicę rewolucji francuskiej. Doszło wtedy do rozłamu ruchu
robotniczego na dwa nurty: socjaldemokrację i komunizm. Początkowo różnił je tylko
stosunek do sposobu przeprowadzenia zmian politycznych i społecznych: socjaldemakraci
byli zwolennikami drogi parlamentarnej, a komuniści – rewolucji. Jednak narastające
nastroje nacjonalistyczne w przededniu I wojny światowej doprowadziły do zmiany
w podejściu do instytucji państwa. Socjaldemokraci opowiedzieli się po stronie interesów
narodowych, co komuniści uznali za zdradę interesów robotniczych. Nastąpił rozpad
Międzynarodówki. Socjaldemokraci zdobywali coraz większe poparcie w społeczeństwach
państw zachodnich, a komuniści w najmniej uprzemysłowionym, feudalnym państwie
europejskim, czyli w Rosji. Miało to znaczący wpływ na zmiany w postrzeganiu ideologii i na
sposób jej realizacji.

Główni ideolodzy komunizmu, Włodzimierz Lenin

i Lew Trocki, w swoim programie głosili przede
wszystkim stworzenie bezklasowego społeczeństwa,
w którym wszyscy będą pracowali dla wspólnego
dobra. Określenie i zaspokojenie potrzeb każdego
człowieka również będzie wspólne. Postulowali też
zniesienie własności prywatnej. Ich
zdaniem wypracowane dobra powinny stać się
własnością wszystkich i być wspólnie dzielone.
Deklarowali prawo swobodnego rozwoju każdej
jednostki jako podstawę rozwoju społecznego, ale jej
dobro powinno być podporządkowane dobru
wspólnemu.

Jednak
w przec
iwieńst
wie do
marksis
tów
komuni
ści
widzieli
koniecz
ność Włodzimierz Lenin (1870–1924)
istnieni Źródło: domena publiczna.
a partii
politycznej, która miała stanąć na czele
rewolucji, a po jej zwycięstwie – prowadzić
Lew Trocki (1879–1940)
politykę uświadamiania proletariatu. Partia
Źródło: Bundesarchiv, Bild 183-R15068, licencja: CC BY-SA
3.0. polityczna miała być awangardą klasy
robotniczej. Mieli jej przewodzić
profesjonaliści, którzy kierowaliby ideologicznie walką robotniczą.

Różnica między ideologami komunistycznymi polegała na odmiennym spojrzeniu na

rewolucję. Lenin był zwolennikiem rewolucji rosyjskiej, a następnie jej eksportu do
pozostałych państw europejskich. Natomiast Trocki uważał, że rewolucja powinna
wybuchnąć równolegle we wszystkich państwach Europy. Jednakże żaden z ideologów nie
znał klasy robotniczej, nie bywał na wiecach robotniczych, a całość programu była raczej
teoretyczna. Dlatego wprowadzenie w życie idei okazało się trudne.

Zastanów się, dlaczego w Rosji trudno było znaleźć duże poparcie dla idei
komunistycznych i konieczne było powstanie i zaangażowanie partii politycznej.

ZSRS, czyli komunizm w praktyce

Po zdobyciu władzy w Związku Sowieckim przez bolszewików od razu rozpoczęło się
przejmowanie fabryk przez rady robotnicze. Ziemię nadaną chłopom w 1917 roku
próbowano odebrać, aby stworzyć gospodarstwa spółdzielcze i państwowe. Polityka
prowadzona pod hasłem „Kto nie pracuje, ten nie je” uderzyła przede wszystkim w warstwy
posiadające i inteligencję. Nie były one przygotowane na gwałtowną zmianę systemu
gospodarczego, podobnie zresztą jak robotnicy i chłopi. Główne problemy, które pojawiły
się natychmiast, to brak umiejętności zarządzania znacjonalizowanymi zakładami
przemysłowymi i planowania pracy w gospodarstwach rolnych.

Teoretycy komunizmu, którzy wcześniej nie spotkali się z koniecznością zarządzania

gospodarką i wszędzie widzieli wrogów klasowych, musieli cofnąć swoje zbyt szybko
podejmowane decyzje. Próba porozumienia z częścią starych elit trwała jednak krótko
i tylko czasowo przyniosła względną poprawę sytuacji społeczno‐gospodarczej.

Idea wyniesienia pracy fizycznej nad umysłową wpłynęła na pogłębienie różnic

cywilizacyjnych między państwami budującymi komunizm i tymi, które pozostały przy
gospodarce wolnorynkowej. Wprowadzenie ideologii w państwie, w którym nie było
żadnych tradycji demokratycznych, doprowadziło do dyktatury partii komunistycznej i jej
lidera, zamiast wprowadzić współrządy społeczeństwa. W rezultacie wspólną własność
zastąpiono własnością państwową. Znacjonalizowano przemysł i wprowadzono sztywny
system płac regulowany decyzjami państwa, a nie efektywnością pracy robotników.
Wprowadzono zasadę 100% zatrudnienia, co generowało ukryte bezrobocie, a stanowiska
pracy nie wynikały z potrzeb gospodarki, ale z decyzji politycznych. Nie brano pod uwagę
cykli koniunkturalnych i wydajności pracy.

O kształcie gospodarki rolnej również decydowała partia. Po ustabilizowaniu sytuacji

politycznej i utrzymaniu władzy przez partię komunistyczną wrócono do pomysłu
gospodarstw państwowych, przeprowadzając proces przymusowej kolektywizacji.
Wprowadzano specjalizację i zmianowość w pracy, przekształcając gospodarstwa rolne
w zakłady na wzór fabryk. Rezultatem był drastyczny spadek wydajności z hektara
i powtarzające się okresy braku zaopatrzenia i głodu.

Wprowadzono gospodarkę centralnie planowaną. Oznaczało to, że raz na pięć lat państwo
decydowało, ile towarów należało wyprodukować w kolejnym planie gospodarczym.
Określano przykładowo liczbę lokomotyw, par butów, najczęściej w jednym, dwóch
wzorach, a także ilość żywności, ale nie brano pod uwagę ewentualnych problemów
pogodowych. Oczywiście pracownicy byli zobowiązani do realizacji tych planów, a w razie
problemów odpowiadali, często własną wolnością. W przypadku niewykonania planu
można było zostać oskarżonym o sabotaż. Taki sposób gospodarowania szybko doprowadził
do braku towarów na rynku i konieczności wprowadzania ich reglamentacji.

Równocześnie niedocenianie inteligencji, a raczej strach elit politycznych przed żądaniami

tej grupy społecznej, prowadziły do ograniczenia innowacyjności, eksportu surowców
i zakupu towarów nowoczesnych. Można dodać do tego brak wymienialnej waluty, której
kurs ustalany był decyzjami politycznymi.
Zastanów się, jak stosunek komunistów do własności mógł wpływać na rozwój gospodarki
i relacje pracodawców i pracowników.

Komunizm na świecie
Ideologia komunistyczna realizowana była nie
tylko w Związku Sowieckim, ale próbowano ją
wprowadzać również w Chinach, Korei
Północnej, Albanii i Kubie.

W żadnym z tych państw nie było tradycji

demokratycznych. We wszystkich poziom
industrializacji był niski i panowały feudalne
stosunki społeczne. Komuniści zdobywali
tam władzę w drodze rewolucji, a po jej
zwycięstwie partia komunistyczna
przejmowała kontrolę nad społeczeństwem
i gospodarką. Podobnie jak w ZSRS,
wprowadzano w tych państwach model
Enver Hodża – w latach okupacji lider ruchu oporu, centralnie planowanej gospodarki,
od końca II wojny światowej aż do śmierci w 1985
a wszystkie zakłady pracy podporządkowane
roku dyktator Albanii, przewodniczący Frontu
były decyzjom państwa. Równocześnie, mimo
Demokratycznego Albanii oraz pierwszy sekretarz
Albańskiej Par i Pracy.
często demokratycznych konstytucji,
Źródło: Forrásjelölés Hasonló, licencja: CC BY-SA 3.0. ograniczano prawa obywatelskie, np. prawo
do strajku. Zgodnie z ideologią
komunistyczną państwo wiedziało, jakie potrzeby mają robotnicy, i je zaspokajało, więc nie
musieli oni strajkować. Wszelkie próby sprzeciwu lub wystąpienia mające na celu
wyegzekwowanie zawartych w konstytucji praw kończyły się represjami.

W przypadku Albanii, Chin i Korei Północnej próbowano wprowadzić gospodarkę

autarkiczną, samowystarczalną i niezależną od zewnętrznych wahnięć koniunkturalnych.
Ten typ gospodarki okazał się niemożliwy do realizacji, choćby ze względu na brak
dostatecznej ilości surowców i konieczność ich zakupu za granicą. Równocześnie taka
polityka gospodarcza ograniczała kontakty obywateli z przedstawicielami innych
społeczeństw i prowadziła do budowania ważnej dla systemu totalitarnego idei wroga
zewnętrznego.

Podsumowanie
Ideologia komunistyczna zakładała równość wobec prawa i równość w dostępie do
wspólnie wypracowanych i rozdzielanych dóbr konsumpcyjnych.

Realizacja w praktyce ideologii komunistycznej doprowadziła do ograniczania swobód

demokratycznych i wprowadzenia dyktatury jednej partii politycznej. Ośmielających się
myśleć samodzielnie traktowano jako wrogów systemu i poddawano prześladowaniom.

Mimo założeń współrządów i współdecydowania wszystkich, w praktyce to partia

decydowała o kierunkach rozwoju i redystrybucji dóbr, dbając, aby społeczeństwo miało
możliwość przeżycia, i nagradzając wąską grupę decydentów. Sytuacja była dużo bardziej
tragiczna w sytuacjach kryzysowych, które dotykały wyłącznie przedstawicieli
społeczeństwa, zgodnie z zasadą „rząd się wyżywi”. Komunizm w praktyce prowadził do
załamania gospodarczego.

Słownik
kolektywizacja

proces przymusowego przejmowania prywatnych gospodarstw rolnych przez państwo,

bez poszanowania prawa własności; zapoczątkowany w 1929 roku przez Stalina w ZSRS,
przyczynił się do śmierci milionów ludzi

komunizm

ideologia głosząca równość i wspólnotę w organizacji życia społecznego oraz

racjonalność w zarządzaniu gospodarką, a także nieuchronność upadku kapitalizmu
i konieczność przebudowy stosunków społecznych

lokaut

zwolnienie z pracy wszystkich robotników traktowane jako sposób na stłumienie akcji

strajkowej

nacjonalizacja

przejęcie fabryk i zakładów przemysłowych na własność państwa; często nie wypłacano

przy tym odszkodowania właścicielom

proletariat

używana przez zwolenników ideologii lewicowych nazwa klasy robotniczej; nawiązuje do

najbiedniejszej warstwy obywateli w starożytnym Rzymie, którzy żyli na koszt państwa, ale
mieli prawa obywatelskie

socjalizm
w XIX wieku ruchy społeczne w Europie, których celem było oparcie relacji społecznych
na równości, wspólnocie i racjonalnym zarządzaniu gospodarką
Prezentacja mul medialna

Polecenie 1

Zapoznaj się z prezentacją i wykonaj polecenie.

Komunizm na świecie

Włodzimierz Lenin na plakacie propagandowym

z lat 20. XX wieku
Źródło: domena publiczna.

Komunizm w ZSRS

Trwa
wczytywanie
danych...
Materiał audio dostępny pod adresem:
 h ps://zpe.gov.pl/b/PdhMumO8e

Kolektywizacja rolnictwa
Proces tworzenia państwowych gospodarstw
rolnych (sowchozów) i spółdzielni
produkcyjnych (kołchozów) zapoczątkowany
przez Józefa Stalina w 1929 roku. Proces był
przymusowy i nazywany również
rozkułaczaniem, czyli pozbawianiem własności
gospodarstw rolnych rolników indywidualnych
(kułaków).

Nacjonalizacja przemysłu
Przejmowanie przez państwo prywatnych
fabryk i zakładów przemysłowych bez
odszkodowania dla właścicieli.

Industrializacja
Budowa wielkich zakładów przemysłowych,
kopalń i hut oraz zakładów wydobywczych
i związanych z przemysłem zbrojeniowym.
Rozwój przemysłu ciężkiego, elektryfikacja miast
i wsi.

Centralne planowanie gospodarcze

Podporządkowanie gospodarki decyzjom
państwowym i partyjnym. Wprowadzenie norm
produkcyjnych i promowanie przodowników
pracy (osób pracujących ponad obowiązujące
normy). Przykładem może być Andriej
Stachanow.

Trwa
wczytywanie
danych...
Materiał audio dostępny pod adresem:
h ps://zpe.gov.pl/b/PdhMumO8e

Ograniczenie swobód obywatelskich

Paszportyzacja – konieczność posiadania
dokumentu tożsamości z zaznaczonym
obywatelstwem sowieckim i narodowością.
Brak prawa do strajku.
Ateizacja społeczeństwa (zgodna z założeniami
Marksa).

Fragment mozaiki przedstawiającej różne okresy

historii Albańczyków; na pierwszym planie
komunistyczny sztandar; gmach Narodowego
Muzeum Historycznego w Tiranie
Źródło: Sailko, CC BY-SA 4.0.

Komunizm w Albanii

Trwa
wczytywanie
danych...
Materiał audio dostępny pod adresem:

h ps://zpe.gov.pl/b/PdhMumO8e
Komunizm w Albanii

Enver Hodża rządził Albanią przez 40 lat, od

1945 do 1985 roku. Hodża, podobnie jak Józef
Stalin, obsesyjnie bał się utraty władzy.
W związku z tym co jakiś czas przeprowadzał
czystki w aparacie władzy, posługując się tajną
policją Sigurimi. Albańska służba
bezpieczeństwa zwerbowała do współpracy
ponad 200 tys. obywateli.

Przez ponad 40 lat albańskie władze skazały

około 34 tys. więźniów politycznych. Z nakazu
par i zamordowano ponad 6000 osób, inne
zmarły w więzieniach lub postradały zmysły na
skutek tortur. Prawie 60 tys. było
internowanych, a ponad 7000 zginęło
w obozach pracy albo na zesłaniu.

W kraju nie istniała żadna zorganizowana

opozycja antykomunistyczna.

Trwa
wczytywanie
danych...
Materiał audio dostępny pod adresem:

h ps://zpe.gov.pl/b/PdhMumO8e

W Albanii w brutalny sposób przeprowadzono

kolektywizację rolnictwa. Nacjonalizacja
przemysłu i industrializacja również odbyła się
w sowieckim stylu – władze państwowe
stawiały głównie na budowę wielkich zakładów
przemysłowych. Wprowadzono gospodarkę
 autarkiczną i zerwano kontakty gospodarcze
z państwami realnego socjalizmu i ZSRS.

Autarkiczna polityka i ortodoksyjny komunizm

wiązały się z obsesją bezpieczeństwa i ochrony
przed zewnętrznym zagrożeniem. Konsekwencją
tego podejścia był brak inwestycji
w infrastrukturę drogową i budowa bunkrów
przeciwatomowych dla każdego Albańczyka.

Trwa
wczytywanie
danych...
Materiał audio dostępny pod adresem:

h ps://zpe.gov.pl/b/PdhMumO8e

W 1967 roku ogłoszono Albanię pierwszym

ateistycznym państwem na świecie
i wprowadzono zakaz wyznawania jakiejkolwiek
religii.

Po II wojnie światowej kraj zamieszkiwało 1 220

000 ludzi. Około 72% praktykowało islam, 17%
prawosławie, a nieco ponad 10% należało do
Kościoła katolickiego.

Duchownych katolickich dotknęły szczególnie

krwawe represje. Tylko do 1949 roku niemal
połowa z nich została zamordowana. Urządzano
pokazowe procesy, w czasie których kapłani
musieli przyznawać się do swoich „win”.
Otrzymywali wieloletnie wyroki i trafiali do
obozów pracy, gdzie nie wolno im było
sprawować posługi kapłańskiej. Za złamanie
zakazu groziła śmierć.
W 1975 roku wprowadzono dekret, który
postanawiał, że „obywatele, którzy noszą
imiona niewłaściwe lub obraźliwe
z politycznego, ideologicznego i moralnego
punktu widzenia, są zobowiązani do ich zmiany”.
W większości były to imiona chrześcijańskie.

Oprac. na podst.: R. Kuzak, Komunistyczna Albania. „Pierwsze

ateistyczne państwo świata”, 11.02.2020, wielkahistoria.pl
[dostęp 20.05.2021].

Jedna z rzeźb przed wejściem do mauzoleum

Mao Zedonga
Źródło: JP16103, CC BY-SA 4.0.

Komunizm w Chinach

Trwa
wczytywanie
danych...
Materiał audio dostępny pod adresem:
h ps://zpe.gov.pl/b/PdhMumO8e

Komunizm w Chinach

Maoizm – ideologia komunistyczna

dostosowana przez Mao Zedonga do warunków
i tradycji chińskich. Maoizm skupiał się na
wprowadzeniu Chin do grona mocarstw
i przejęciu przywództwa nad państwami
komunistycznymi, co doprowadziło do konfliktu
z ZSRS. W Chinach, podobnie jak w Związku
Sowieckim, obowiązywał kult jednostki.

10

Trwa
wczytywanie
danych...
Materiał audio dostępny pod adresem:

h ps://zpe.gov.pl/b/PdhMumO8e

W latach 1958–1961 Mao wprowadził program

Wielkiego Skoku, który miał na celu
przyspieszenie rozwoju gospodarczego i szybkie
przekształcenie Chińskiej Republiki Ludowej
z zacofanego kraju rolniczego w potęgę
przemysłową. Wprowadzono planowanie,
industrializację i nacjonalizację na wzór
sowiecki. W 1961 roku Mao wycofał się
z programu po klęsce głodowej, która
spowodowała śmierć milionów chińskich
chłopów.

11
 Trwa
wczytywanie
danych...
Materiał audio dostępny pod adresem:

h ps://zpe.gov.pl/b/PdhMumO8e

W 1966 roku Mao zapoczątkował rewolucję

kulturalną. Powstała Czerwona Gwardia,
zrzeszająca młodzież wykonującą plany
kampanii. Rewolucję prowadzono pod hasłem
niszczenia dawnych idei, kultury, zwyczajów
i religii Chin. Mao zakładał również obozy
reedukacyjne, w których przedstawiciele
dawnych elit, pracując w gospodarstwach
rolnych, byli poddawani indoktrynacji w celu
stworzenia prawdziwego komunisty
pracującego dla wspólnego dobra. Mao
próbował również ujednolicić potrzeby
Chińczyków, wprowadzając jednolity ubiór,
fryzurę i plan dnia. Terror
czerwonogwardzistów dotknął większości
działaczy partyjnych, którzy byli oskarżani
o bycie zwolennikami kapitalizmu. Rewolucja
kulturalna została wygaszona po 1969 roku,
oddziały Czerwonej Gwardii rozbrojono, a jej
członkowie trafili na wieś lub zostali zamknięci
w obozach.
12

Ludzie kłaniający się przed pomnikiem Kim Ir

Sena i Kim Dzong Ila; Pyongyang, Korea
Północna, 2014 rok
Źródło: Bjørn Chris an Tørrissen, CC BY-SA 3.0.

Komunizm w Korei Północnej

13

Trwa
wczytywanie
danych...
Materiał audio dostępny pod adresem:

h ps://zpe.gov.pl/b/PdhMumO8e

Komunizm w Korei Północnej opierał się na

sformułowanej przez Kim Ir Sena w 1955 roku
idei dżucze, której filarami były: samodzielność
ideologiczna i ekonomiczna, niezależność
w polityce, samodzielna obrona kraju. U jej
podstaw można zauważyć idee konfucjonizmu
(wyższość dobra wspólnego i pracy dla
społeczności) oraz buddyzmu (pogodzenie się
z losem). Jednakże sam przywódca daleki był od
buddyjskiej łagodności. Zlikwidował wszystkich
przeciwników i obsadził stanowiska w par i
i w państwie swoimi sojusznikami. Wprowadził
kult jednostki, który przeniósł się na jego syna
Kim Dzong Ila i wnuka – Kim Dzong Una, który
rządzi Koreą Północną do dziś.

14

Trwa
wczytywanie
danych...
Materiał audio dostępny pod adresem:

h ps://zpe.gov.pl/b/PdhMumO8e

Wprowadził izolację, pełne upaństwowienie

gospodarki i terror ze strony władz,
znacjonalizowany przemysł i państwowe
gospodarstwa rolne. Obowiązywał model
gospodarki prawie autarkicznej. Większość
towarów na rynku Korei Północnej była
wytwarzana w tym państwie. Jednakże deficyty
żywności doprowadziły do konieczności
wprowadzenia pomocy humanitarnej przez
państwa zachodnie.
 15

Fidel Castro przemawia w Hawanie, 1978 rok

Źródło: Marcelo Montecino, CC BY-SA 2.0.

Komunizm na Kubie

16

Trwa
wczytywanie
danych...
Materiał audio dostępny pod adresem:

h ps://zpe.gov.pl/b/PdhMumO8e

W 1959 roku na czele kubańskiej rewolucji

komunistycznej stanął Fidel Castro. Już w 1960
roku wprowadzono nacjonalizację majątków
należących do obywateli Stanów
Zjednoczonych, a w 1968 roku zlikwidowano
małą przedsiębiorczość. Wszystko, co
prywatne, było nielegalne. Wprowadzono też
zakaz zakupu dóbr uważanych za luksusowe
(nowocześniejszych samochodów i sprzętu
gospodarstwa domowego).

Przeprowadzono też kolektywizację rolnictwa.

Głównym towarem eksportowym stał się cukier
 i owoce, a kierunkiem eksportu – państwa
realnego socjalizmu. Brak inwestycji
przemysłowych, trwający przez kilka lat konflikt
z USA, reglamentacja żywności i innych
artykułów doprowadziły do kryzysu
gospodarczego na Kubie.

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ćwiczenie 1

Wskaż przykłady realizacji teoretycznych założeń komunizmu w wybranych państwach.

Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Przeanalizuj grafikę i wykonaj polecenie.

Komunizm i praktyka
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Wskaż i uzasadnij, jaki problem został przedstawiony na ilustracji.

Ćwiczenie 2 輸

Przeanalizuj grafikę i wykonaj polecenie.

Komunizm
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Napisz, jaki problem został przedstawiony na ilustracji.

Zaznacz odpowiedź najbliższą swojej.

Porównaj swoją odpowiedź

Ćwiczenie 3 醙

Wskaż główne hasła państwa komunistycznego.

 Wszyscy mamy równe żołądki.

 „Niebieskie ptaki” wrogami socjalistycznej ojczyzny.

 Realizacja planu gospodarczego obowiązkiem wszystkich obywateli.

 Kto nie pracuje, ten nie je.

Ćwiczenie 4 醙

Zapoznaj się z tekstem źródłowym i wykonaj polecenie.

“
Karol Marks, Fryderyk Engels

Manifest komunistyczny

Czy potrzeba szczególnej przenikliwości, by zrozumieć, że wraz

z warunkami życia ludzi, ich stosunkami społecznymi, bytem
społecznym, zmieniają się także ich wyobrażenia, poglądy i pojęcia –
słowem, także ich świadomość? Czegóż dowodzi historia idei, jeżeli nie
tego, że produkcja duchowa przeobraża się wraz z materialną? Ideami
panującymi każdego okresu były zawsze tylko idee klasy panującej.

Źródło: Fryderyk Engels, Karol Marks, Manifest komunistyczny, dostępny w internecie: wikisource.org [dostęp
8.04.2020 r.].

Zdecyduj, które stwierdzenia są prawdziwe, a które fałszywe.

Stwierdzenie Prawda Fałsz

Zdaniem Marksa, motorem rozwoju ludzkości było hasło
 
„byt określa świadomość”.
Marks uważał, że jeżeli robotnicy przejmą władzę, to
wprowadzą nowy system wartości, który zmieni  
społeczeństwo.
Zdaniem Marksa, najważniejsze dla jednostki są wartości
 
wyższego rzędu, duchowe.
Według opinii Marksa, zniesienie klas społecznych
 
doprowadzi do wzrostu znaczenia burżuazji.
Ćwiczenie 5 難

Zapoznaj się z tekstem źródłowym i wykonaj polecenie.

“
Karol Marks, Fryderyk Engels

Manifest komunistyczny

(...) pierwszym krokiem rewolucji robotniczej jest wydźwignięcie

proletariatu w klasę panującą, wywalczenie demokracji. Proletariat
użyje swojego panowania politycznego po to, by krok za krokiem
wyrwać z rąk burżuazji cały kapitał, by scentralizować wszystkie
narzędzia produkcji w ręku państwa, tj. w ręku zorganizowanego jako
klasa panująca proletariatu i by możliwie szybko zwiększyć masę sił
wytwórczych.

Źródło: Fryderyk Engels, Karol Marks, Manifest komunistyczny, dostępny w internecie: wikisource.org [dostęp
8.04.2020 r.].

Uzupełnij zdania.

W Manifeście komunistycznym Marks wyznacza klasie rolę przywódczą w

. Jego zdaniem, robotnicy powinni przejąć z rąk i scentralizować
. Uważa on, że prawdziwa to panowanie .

rządzeniu komuna władzę demokracja wszystkich naukowców

rewolucji proletariackiej rządy klasy robotniczej gospodarkę inteligenckiej

robotniczej kapitał burżuazji

Ćwiczenie 6 難

Zapoznaj się z tekstem źródłowym i wykonaj polecenie.

“
Włodzimierz Lenin

Dzieła wybrane

Niezbędna jest bezzwłoczna nacjonalizacja banków i instytucji

ubezpieczeniowych, jak również ważniejszych gałęzi przemysłu (…)
wraz z bezwarunkowym zniesieniem tajemnicy handlowej
i z ustanowieniem stałego nadzoru ze strony robotników i chłopów nad
znikomą garstką kapitalistów bogacących się na dostawach skarbowych
i uchylających od obowiązku składania sprawozdań i od sprawiedliwego
opodatkowania ich zysków i majątków.

Źródło: Włodzimierz Lenin, Dzieła wybrane, dostępny w internecie: pl.wikiquote.org [dostęp 13.10.2020 r.].

Rozstrzygnij, czy poglądy Lenina na rolę klasy pracującej w gospodarce są zgodne

z założeniami Manifestu komunistycznego. Uzasadnij swoją odpowiedź.
Ćwiczenie 7 難

Zapoznaj się z tekstem źródłowym i wykonaj polecenie.

“
Włodzimierz Lenin

O prawie narodów do samookreślenia. Dzieła

wybrane

Stany Zjednoczone świata (a nie Europy) są tą formą państwową

zjednoczenia i wolności narodów, którą wiążemy z socjalizmem –
dopóki całkowite zwycięstwo komunizmu nie doprowadzi do
ostatecznego zniknięcia wszelakiego, a więc również demokratycznego,
państwa.

Źródło: Włodzimierz Lenin, O prawie narodów do samookreślenia. Dzieła wybrane, t. 1, Moskwa 1948, s. 808.

Wskaż, które propozycje uzupełnienia zdań są poprawne.

Lenin był zwolennikiem ogólnoświatowej rewolucji proletariackiej/ograniczenia rewolucji

robotniczej do Rosji.

Zdaniem Lenina, ostatecznym sukcesem rewolucji powinien być zanik państw

narodowych/dobrobyt rządzących.

Lenin był zwolennikiem oddania władzy w ręce robotników/ogółu społeczeństwa, uważał, że

wówczas nie będzie potrzeby, by istniało coś takiego, jak państwa/praca.
Ćwiczenie 8 難

Zapoznaj się z tekstem źródłowym i wykonaj polecenie.

“ Przemówienie na Plenum Komitetu Partii okręgu

Mat wygłoszone 26 lutego 1972 roku

My, komuniści, nie zostaliśmy przyjęci do par i dla zapewnienia sobie

korzyści, wprost przeciwnie, mając zaszczyt być członkiem jej szeregów,
posiadamy większe obowiązki wobec par i i narodu we wszystkich
sprawach, począwszy od surowego przestrzegania praw partyjnych, jej
norm itd., do należytego spełniania obowiązków obywatelskich, dając
przykład pracownikom bezpartyjnym.

Źródło: Przemówienie na Plenum Komitetu Par i okręgu Mat wygłoszone 26 lutego 1972 roku, [w:] Enver Hodża,
Socjalizm budują masy. Par a uświadamia je, 2012, s. 11.

Rozstrzygnij, czy poniższe stwierdzenia są prawdziwe, czy fałszywe.

Stwierdzenie Prawda Fałsz

Zdaniem E. Hodży, funkcjonariusze par i zajmują się
przede wszystkim zapewnieniem wysokiego poziomu życia  
sobie i swoim rodzinom.
Jednym z najważniejszych obowiązków członków par i
komunistycznej jest respektowanie norm partyjnych  
i dawanie przykładu ludziom pracy.
Ważnym zadaniem funkcjonariuszy par i komunistycznej
 
jest należyte spełnianie obowiązków obywatelskich.
E. Hodża uważa, że członkowie par i nie są ograniczeni
tymi samymi obowiązkami, co zwykli obywatele, powinni  
tylko zachowywać prawa wewnątrzpartyjne.
Dla nauczyciela

Autorka: Anna Wąsiel‐Alberska

Przedmiot: Wiedza o społeczeństwie

Temat: Jak realizowano w praktyce założenia doktryny komunistycznej?

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres rozszerzony

V. Państwo, myśl polityczna i demokratyzacja.

Uczeń:

8) przedstawia założenia faszyzmu, nazizmu i komunizmu oraz dokonuje ich krytyki

z punktu widzenia praw człowieka i demokracji.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie przedsiębiorczości;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne:

Uczeń:

wyjaśnia różnice między komunizmem, socjalizmem i socjaldemokracją;

ocenia realność wprowadzania doktryny komunistycznej w państwach;
wskazuje zależności między systemem politycznym a doktryną komunistyczną.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm;
nauczanie wyprzedzające.

Metody i techniki nauczania:

 burza mózgów;
dyskusja „za i przeciw”;
analiza tekstu źródłowego.

Formy zajęć:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg zajęć:

Przed lekcją

1. Chętne/wybrane osoby przygotowują w domu trzyminutowe, oparte o materiały

audiowizualne prezentacje dotyczące założeń komunizmu w ZSRS, Chinach, Korei
Północnej, Albanii i na Kubie.

Faza wstępna

1. Zapoznanie uczniów z tematem i celami zajęć.

1. Nauczyciel dzieli losowo zespół uczniów na czteroosobowe grupy, które ustalają własną
definicję komunizmu. Następnie przedstawiciele każdej z nich przedstawiają efekty swojej
pracy.

2. Na tablicy powstaje krótka notatka, wskazująca na rozumienie przez uczniów pojęcia

„komunizm”.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel prosi uczniów, aby w tych samych grupach przeanalizowali fragmenty

Manifestu komunistycznego F. Engelsa i K. Marksa oraz Dzieł wybranych W. Lenina. Klasa
porównuje swoje rozumienie pojęcia z teorią przedstawioną przez teoretyków komunizmu.
Uczniowie ponownie formułują definicję, która zostaje zapisana na tablicy.

2. Uczniowie przedstawiają przygotowane w domu krótkie charakterystyki funkcjonowania

wybranych państw komunistycznych.
3. Nauczyciel dzieli osoby w klasie na grupy: tych, którzy uważają, że wybrane przez nich
państwa realizują teorię komunizmu w praktyce, i tych, którzy uważają, że teoria różni się
od praktyki.

4. Nauczyciel inicjuje dyskusję między obiema grupami.

Faza podsumowująca

1. Jako podsumowanie dyskusji nauczyciel ponownie prosi uczniów, aby przenieśli się do
innej grupy, jeśli zmienili zdanie. Osoby zmieniające grupę mają uzasadnić swoje
stanowisko.

Praca domowa:

Napisz krótką notatkę z uzasadnieniem na temat: „Czy jest możliwe funkcjonowanie państw
zgodnie z zasadami komunizmu?”.

Materiały pomocnicze:

Fryderyk Engels, Karol Marks, Manifest komunistyczny, wikisource.org.

Włodzimierz Lenin, Dzieła wybrane, Warszawa 1951.

Włodzimierz Lenin, O prawie narodów do samookreślenia. Dzieła wybrane, Moskwa 1948.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Prezentację można wykorzystać, wprowadzając uczniów do dyskusji „za i przeciw”.