Professional Documents
Culture Documents
abo
okiełznanie
podręcznika
H. Izdebskiego „Doktryny polityczno-prawne: fundamenty
współczesnych państw”
wyd. 1 (Warszawa, AD MMX),
w przyswaianiu trudnego, w zawartość bogatego, do namysłu
przymuszayącego
*
* *
Prawica i lewica
Pochodzenie architektoniczne podziału – budynek parlamentu brytyjskiego
Od połowy XIX wieku pojawiają się socjalizmy (i te, z których wywodzi się dzisiejsza
socjaldemokracja, i te, z których wywodzą się kierunki komunizujące).
Druga połowa XIX wieku to okres pojawiania się coraz nowszych kierunków: nacjonalizmy,
agraryzmy (ludowcy)
I tak, co było lewicą kiedyś, przesunęło się na pozycje prawicowe. Merytoryczne pojęcie lewicy
uległo gruntownej redefinicji, liberałowie usiedliby po środku.
Wrażliwość społeczna taka jaką chełpią się partie lewicowe cechuje takoż konserwatyzm
ewolucyjny (najważniejsze reformy były autorstwa konserwatystów: Bismarck i ubezpieczenia
społeczne, de Gaulle i reformy we Francji itd.)
Etatyzm – (franc. Etat – państwo; ang. Statism, statist) – tym wokół czego ogniskuje się
społeczeństwo, co stanowi podstawę dla życia społecznego – państwo
statolatria we Włoszech, ubóstwienie państwa
różne znaczenia słowa etatyzm,w Polsce teorie samorządowe etatyści (samorząd
terytorialny, efekt dobrowolnej decentralizacji władzy państwowej) i naturaliści; w
gospodarce etatyści i liberałowie
nie tylko korygowanie market failure, państwo powinno byś głównym inicjatorem
gospodarki, inwestorem, graczem, właścicielem, na nim spoczywa pełna odpowiedzialność,
ale i pełnia praw; government failure nie istnieje;
powyższe rozumienia to tylko aspekty angielskiego statism
nie ma miejsce na tworzenie doktryn praw przyrodzonych
człowiek o tyle ważny, o ile państwo to przyzna
etatyzm funkcjonuje odtąd, odkąd istnieje państwo (najlepszy przykład, despotie wschodnie,
Aleksander Wielki, Dominat, Średniowieczne monarchie, władcy włoscy, monarchowie
absolutni, dyktatorzy w XIX i XX wieku)
monarchia absolutna
◦ pełna centralizacja, zakres koncentracji zależny od woli władcy
◦ rozwinięcie biurokracji (termin Vincenta de Gournay)
◦ możliwość dowolnej ingerencji we wszelkie sprawy poddanych (ustrój widzimisię);
przekształcenie m absolutnych w oświecone w imię suwerenności ludu i podziału władz
◦ monarcha = najbardziej oświecony z mieszkańców/pierwszy sługa państwa
◦ ius politiae (prawo podejmowania wszelkich działań uznanych za właściwe dla
zapewnienia szczęścia i dobrobytu poddanych) => państwo policyjne
reżim Napoleona jako swoisty pre-autorytaryzm (oparcie na wysokim autorytecie
władającego)
powstawanie etatyzmów socjalistycznych
◦ Saint-simonizm – tworzenie społeczeństwa industrialnego (zapowiedź technokratyzmu)
◦ marksizm
◦ socjalizm państwowy (Ferdynand Lassalle) => ruch socjaldemokratyczny (państwo jako
instrument generowania pożądanych przemian społecznych)
podstawowymi przeciwnikami etatyzmu byli przedstawiciele liberalizmu;
twardy etatyzm XX wieku
◦ faszyzm, komunizm;
◦ homo sovieticus=homo etativus?
◦ Welfare state – państwo dobrobytu
Liberalizm – wolność każdego, naturalna przyrodzona, która może być ograniczona tylko do
określonego stopnia, z określonych powodów, tylko po to by korzystając z własnej wolności nie
naruszać wolności innych (wolność nie jest dowolna);
najwcześniej wiek XVII, John Locke „Dwa traktaty o rządzie” - ludzie zawarli umowę
społeczną w celu wzajemnego zachowania swych naturalnych, otrzymanych od natury z
chwilą urodzin praw do życia wolności i mienia
władza – o zakresie działania ograniczonym do ochrony wolności i mienia obywateli
(poddana kontroli społeczeństwa), stąd też podział władz;
XVIII wiek a aspekty wolności:
◦ wolność polityczna – Monteskiusz
◦ wolność gospodarcza – fizjokraci
◦ wolność sumienia, wyznania, obyczajów (libertynizm), wolność intelektualna Wolter
„Prawo czynienia wszystkiego, co nie przeszkadza komu innemu, wykonywanie praw
przyrodzonych przez każdego człowieka nie ma innych granic niż te, które zapewniają
innym członkom społeczeństwa korzystania z tych samych praw” - wolność w znaczeniu
negatywnym (wolność od) wyrażona w Deklaracji Praw Człowieka i Ob 1789
Klasyczny liberalizm – elitaryzm (możliwość uczestnictwa w życiu publicznym tylko
◦ termin wywodzi się dopiero z 1 poł XIX wieku.
◦ B. Constant – niedemokratyczny liberalizm integralny
▪ klasyczna lib teoria wolności – wolność starożytnych a wolność nowożytnych
▪ wypowiadał się przeciwko suwerenności ludu (groźba tyranii większości)
▪ prawdziwym suwerenem może być tylko jednostka
◦ A. de Tocqueville – Liberalizm sceptyczny
▪ metoda empiryczna
▪ pierwsza teoria społeczeństwa masowego;
▪ odnalezienie sprzeczności między wolnością a równościa
◦ J. S. Mill – Liberalizm demokratyczny – zniesienie sprzeczności między liberalizmem a
demokracją, choć postawa nie bezkrytyczna
liberalizm socjalny – coraz więcej wrażliwości społecznej, uwzględnienie potrzeby
zapewnienia wolności pozytywnej (wolności do) do podmiotowego traktowania przez
państwo w sferze gospodarczej i społecznej – pewne wpływy Milla, zwłaszcza jego wątek
handlu jako czynności społecznej;
◦ socjalizm brytyjski jako prekursor socjaldemokratyzmu;
◦ Leonard Hobhouse – rozwijanie kwestii „wolności do”: wolność obywatelska, fiskalna,
osobista, społeczna, ekonomiczna, rodzinna, lokalna, rasowa, narodowa,
międzynarodowa, polityczna. Ale to tylko jedna strona, drugą jest solidarność
społeczna, podstawa własności jest społeczna – państwo zapewnia ochronę,
społeczeństwo nieodzownym partnerem w wytwarzaniu;
◦ zaliczyć do tego nurtu należy Johna Keynesa (autor makroekonomicznej teorii
interwencjonizmu państwowego) i W.H. Boveridge (autor reformy ochrony zdrowia,
przymosowe ubezpieczenie społeczne);
◦ neoliberalizm rozumiany jako ordoliberalizm (A. Rustow)
◦ w Ameryce – liberalizm progresytistyczny, jako program umiarkowanie etatystyczny –
progresywizm Th. Roosevelta, Th. Wilsona, F. D. Roosevelta i pragmatyzm J. Deweya;
John Rawls – justice as fairness, przedstawił dwie zasady sprawiedliwości: klasyczna
zasada liberalizmu i zasada zróżnicowania przy równości szans; jednostki są racjonalne i
rozsądne, posiadają pewien „rozum publiczny”;
w XX odpowiednikiem klasycznego liberalizmu stał się nade wszystko konserwatyzm
indywidualistyczny (Russel Kirk)
neoliberalna szkoła chicagowska
◦ F. A. Von Hayek – wyższość społeczeństwa spontanicznego i porządku rynkowego nad
społeczeństwem zbiurokratyzowanym; wyższość nomokracji (rządy prawa szanującego
wolność indywidualną) nad teleokracją (rządy kierujące się celem społ-ekonom.)
◦ L. Von Mises – niemożliwość racjonalnego funkcjonowania gospodarki planowej;
◦ M. Friedman – zwolennik monetaryzmu;
R. Nozick – państwo minimalne (patrz wyżej J. Locke), krytyka wszelkich rozwiniętych
form działania państwa; teoria sprawiedliwości dystrybutywnej (w opozycji do J. Rawlsa);
Libertarianizm – na antypodach etatyzmu;
◦ absolutyzowanie instytucji własności;
◦ obrona wolnego rynku;
◦ poddanie funkcji państwa konkurencji na zasadzie rynkowej.
Ogólne cechy współczesnego liberalizmu
◦ uznanie wolności za najwyższą wartość;
◦ przekonanie o podstawowej roli kontraktowej samoorganizacji ludzi;
◦ założenie uniwersalności praw rządzących ludźmi i społeczeństwami
▪ operowanie abstrakcyjną kategorią człowieka (jednostki), posiadającego prawa i
dokonującego racjonalnych (egoistycznych).
Konserwatyzm
sto lat późniejszy od liberalizmu (2 poł XVIII wieku), Edmund Burke (sam nie wiedział, że
jest „konserwatystą”); twórcą pojęcia Fr. R. De Chateaubriand; pierwszy znamienny
myśliciel: Heraklit, dalsze ikony Starożytności zdradzające konserwatyzm: Platon,
Arystoteles, Cyceron.
jest to doktryna wyrażająca niechęć do zbyt gwałtownych zmian i przywiązanie do
tego, co znane i ustalone, do tradycji. Tradycjonalizm, zachowawczość – postawy
występujące powszechnie, cechy współwystępujące:
◦ organiczna wizja społeczeństwa;
◦ przywiązanie do porządku moralnego i społecznego
◦ orientowanie się na ustalone autorytety.
Konserwatyzm ewolucyjny Edmunda Burke'a (Rozważania o rewolucji we Francji, 1790);
◦ zasada zachowania i zasada naprawy – jednoczesne reformowanie i zachowywania
▪ reforma jest konieczna jako korekta – ale są to korekty ewolucyjne;
▪ za wzór stawia brytyjskie przemiany polityczne;
◦ tezy ogólne
▪ istota państwa – państwo = społeczństwo;
▪ wolność jako sprawiedliwość, czyli warunki, jakie w ramach społeczeństwa
człowiek uzyskuje dla swojego rozwoju;
▪ prawo jako wytwór społeczeństwa obywatelskiego;
▪ wysoka rola religii
▪ polityka jako nauka empiryczna, praktyczna, realistyczna – nauka o konstruowaniu,
odnawianiu, reformowaniu państwa – jest to dziedzina zbyt potężna, o nazbyt
wielkiej ilości czynników i składników, by móc skonstruować ją a priori;
następcy Burke'a – J. De Maistre, Louis de Bonald, ks. F. De Lamenne; niejako też Hegel;
Konserwatyzm rewolucyjny
◦ we Francji: Ch. Maurras – Akcja Francuska, założona przez przeciwników rewizji proc.
Dreyfusa, nacjonalizm integralny, nakładał metkę katolickości (ekskomunika 1926);
◦ w Niemczech – Fr. Nietzsche – antypozytywizm, antychrześcijaństwo, ideał
nadczłowieka; C. Schmitt – decyzjonizm (koncepcja zakładająca potrzebę dyktatury w
celu obrony zagrożonego ładu);
Pewne cechy ogólne:
◦ ewolucyjność – przeprowadzanie nieuniknionych reform (Disraeli, Bismarck, de Gaull);
◦ odrzucenie abstrakcyjnych modeli jednostek czy społeczeństw;
◦ wrażliwość społeczna (S. T. Coleridge – konserwatyzm socjalny?).
Nowa lewica (New Left) itd. - poszukiwacze remediów na bolączki demokracji liberalnej;
podwaliny:
◦ ruch studencko-intelektualny stawiający sobie za cel wprowadzenie rzeczywistej
demokracji partycypacyjnej
▪ respektującej prawa obywatelskie i prawa studentów;
▪ i postulat zakończenia wojny wietnamskiej;
◦ „ruch ruchów”, które wpłynęły na kształt Nowej Lewicy lub z niej wypłynęły
▪ ruch pacyfistyczny – civil rights movement;
▪ ruch wyzwolenia kobiet (druga fala ruchu feministycznego);
▪ i wiele innych – główną cechą kontrkulturowość i działania przeciw dyskryminacji
Herbert Marcuse (szkoła frankfurcka) – główny ideolog;
◦ marksizm korygowany przez heglizm;
◦ freudyzm (irracjonalność człowieka, niezmienność jego natury, pozostawanie w
konflikcie ze społeczeństwem)
◦ krytyka społeczeństwa kapitalistycznego – problem „człowieka jednowymiarowego”,
społeczeństwa tylko z pozoru wolnego, tak naprawdę totalitarnego, zuniformizowanego
▪ potrzeba wyzwolenia („Esej o wyzwoleniu”);
Główne postulaty Nowej Lewicy:
◦ komunitaryzm - „hipisowski”
◦ pełna równość;
◦ wolność osobista (wolność od restryktywnej kultury, prawo do wyboru stylu życia);
◦ niezależność od dóbr materialnych (wedle terminologii Fromma być, a nie mieć);
◦ demokracja partycypacyjna;
rewolucja jako narzędzie dla spełnienia postulatów;
◦ zrazu wizje pastersko-idylliczne, z czasem coraz bardziej radykalne
◦ fascynacje Ernesto „Che” Guevarą
◦ ostatecznie nie doszło do żadnej rewolucji, atoli kto był zbuntowanym młodzieńcem za
młodu, później się stawał profesorem czy politykiem – idee kiełkują dalej;
◦ znoszenie faktycznej i prawnej dyskryminacji, afirmacja prawa do podkreślania różnic;
krytyczne studia nad prawem (Critical Legal Studies);
◦ lata 70-80. XX wieku na Uniwersytecie Harvarda;
◦ demistyfikacja teorii i praktyki prawa w interesie emancypacji grup defaworyzowanych;
◦ jako rezultat – outsider jurisprudence – zjawisko analizowania prawa z punktu widzenia
osób społecznie defaworyzowanych;
w tym feministyczna teoria prawa, wg której prawo stanowiło dotąd seksistowski
instrument podporządkowania kobiety mężczyźnie
◦ Janet Radcliffe – kształt instytucji i urządzeń społecznych nie jest dostosowany do
kobiet, gdyż kobiety były wykluczone od jego formowania. Np. rynek jest dla
mężczyzn, bo przez mężczyzn był kształtowany
▪ pewien obraz antropologiczny, powolne kształtowanie się świadomości kobiecej
◦ Catherine MacKinnon – żyjemy w społeczeństwie seksistowskim, ukształtowanym
przez mężczyzn dla mężczyzn
▪ kultura źródłem dyskryminacji – należy ją przekształcić;
▪ wzrost funkcji państwa: żeby zrównać jednostki, należy umożliwić państwu aktywne
działanie na polu oświaty, ekonomii, kultury
▪ np. tworzyć zachęty ekonomiczne dla kobiet;
◦ oprócz instrumentów prawnych, konieczny jest rozwój świadomości kobiecej
▪ najwięcej wpływu na świadomość mają stosunki prywatne, to jest właściwe źródło
dyskryminacji
▪ państwo tedy powinno zmoderować stosunki prywatne;
Nowa fala feminizmu – kobiecy ruch społeczny i ideologie (wypływające z założeń, że
kobiety są dyskryminowane ze względu na płeć i brak równouprawnienia powinien zostać
wyeliminowany => prowadząc do nowych treści ogólnokulturowych)
◦ konieczne odróżnienie gender od sex (gender nie są uwarunkowane biologicznie, ale
kulturowo);
◦ protofeministki: Olimipia de Guoges i Marry Wollstonecraft (2.poł. XVIII w);
◦ pierwsza fala feminizmu, ruch sufrażystek: XIX/XX wiek – żądanie praw wyborczych
dla kobiet
◦ druga fala feminizmu związana z pisarkami: Virginią Woolf i Simone de Beauvoir
(autorka „Drugiej płci”);
◦ ważną książką „Mistyka kobiecości” Betty Friedan
◦ feminizm liberalny (B. Friedan), radykalny (de Beauvoir), socjalistyczny (skupiający się
na poprawie warunków życia kobiet);
Doktryna politycznej poprawności (political correctness) – powstała w latach 70.
◦ podstawą mowy nienawiści (hate speech) – słownictwo o cechach dominacji, oprecji,
dyskryminacji, nietolerancji,
Pluralistyczna ideologia społeczeństwa wielokulturowego;
◦ affirmative action, edukacja multikulturowa
◦ W. Kymlicka
Ekologizm („enwironmentalizm”)
kilka uwag wstępnych:
◦ hinduizm, buddyzm, taoizm – człowiek jako nierozerwalna cząstka całości świata;
◦ w cywilizacji zachodniej człowiek stawia się w pozycji pana przyrody, jej ujarzmiciela
co najmniej od Renesansu – uzasadnienie w Księdze Rodzaju
◦ antropocentryzm polegający na skupianiu się na człowieku i zaspakajaniu jego potrzeb
uzyskał apogeum w czasach oświecenia (wyjątkiem Th. Malthus, który w „Prawie
ludności” zwracał uwagę na naturalne granice wzrostu gospodarczego);
◦ dopiero z czasem poczęto powszechnie dostrzegać ujemne strony skutków
industrializacji i urbanizacji
Agraryzm (wprowadzony przez Alberta von Schaffle 2. poł. XIX wieku);
◦ podkreślenie walorów gospodarki przed industrialnej;
◦ naturalność stosunków gospodarczych i społecznych wsi;
◦ najpierw ideologia obszarnicza, później indeologia klasy chłopskiej;
◦ powiązania z konserwatyzmem
◦ z tych tradycji wywodzi się PSL – przywiązanie do narodowego dziedzictwa, troska o
zachowanie naturalnych walorów wsi;
Doktryna zrównoważonego rozwoju (patrz dalej);
Ekologia – słowo wprowadzone przez niemieckiego zoologa Ernsta Hackela (XIX/XX);
◦ nauka badająca zależności miedzy organizmami i ich zespołami a ich środowiskiem
prowadzącym do opisu gospodarki przyrody i występujących w niej zjawisk wspólnych
wszystkim organizmom;;
◦ przyroda rozumiana jako sieć ekosystemów; człowiek jako element wielkiej siatki
przyrodniczej, który począł ingerująco i inwazyjnie wpływać na przyrodę;
Społeczny ruch zielonych => ruch polityczny – dziś ekologia jest hasłem wielkiej
polityczno-finansowej stawki
◦ ostrzeżenie przed nadmierną eksploatacją Ziemi
◦ sformułowanie zasad etyki ekologicznej (Hans Jonas)
◦ koncepcja praw zwierząt (Peter Singer)
▪ czym się różnimy od zwierząt, niczym takim, co pozwoliłby traktować nas w sposób
uprzywilejowany – człowieczeństwo to przynależność do gatunku homo sapiens;
▪ gatunkowizm jest porównywalny z rasizmem czy seksizmem;
▪ trudno o granicę między ludźmi a zwierzętami
ekologizm płytki a głęboki:
◦ shallow ecology – humanistyczna, poszukiwanie rozwiązań łączących ze sobą
poszanowanie środowiska i zapewnienie zaspokajania potrzeb ludzi żyjących w krajach
wysoko rozwiniętych);
◦ deep ecology – poszukiwanie nowych rozwiązań w skali światowej opartych na
założeniu, że jedynym celem człowieka jest zapewnienie samopodtrzymywania się
natury, Ziemia jako Gaja, istota żywa, widzieliście to i śmialiście się z tego w Awatarze;
ekocentryzm – natura jako sieć żywotnych i delikatnych stosunków między istotami
żywymi – odrzucenie wyżej wspomnianego antropocentryzmu
◦ homo oeconomicus => homo sustinens
◦ holistyczne traktowanie świata;
◦ konieczność uświadomienia sobie nieodnawialności wielu zasobów przyrody;
◦ nowy styl myślenia politycznego – wyjście nie od potrzeb człowieka, ale od potrzeb
przyrody, ekologizm nie jest politycznie jednolity.
Prawa podstawowe
myślenie o prawie jako prawie podmiotowym wywodzi się od Hobbesa, Locke'a i Kanta, do
obiegu politycznego zostało wprowadzone zwłaszcza za sprawą szkoły prawa natury doby
Oświecenia (m.in. fizjokraci);
◦ ale pojęcie prawa naturalnego jako wzorca dla praw podmiotowych nie jest dostatecznie
jasne, jasnym się staje zabezpieczone przez państwową sankcję (pozytywizm);
◦ interes jako pojęcie aksjologiczne => prawo podmiotowe nie wyczerpuje się w
pozytywnym prawie przedmiotowym;
◦ ostatecznie powiązanie praw podstawowych (fundamentalnych praw podmiotowych);
Prawa podstawowe (Grudnrechte) – termin pochodzi z czasów Wiosny Ludów, uchwalanie
w 1848 roku ustawy o prawach podstawowych narodu niemieckiego;
◦ Robert von Mohl (1799-1875) – podział praw podstawowych na prawa polityczne i na
prawa podstawowe;
◦ termin znalazł miejsce i zagościł na stałe w konstytucjonalizmie od czasów konstytucji
weimarskiej;
▪ konstytucja RFN, nowa konstytucja Szwajcarii, konstytucja Szwecji, Finlandii itd.
◦ Szerokie zastosowanie w UE (Trybunał, pierwsze zastosowanie w Jednolitym Akcie
Europejskim)
Trzy kierunki teorii praw podstawowych:
◦ literalne traktowanie praw podstawowych – prawem podstawowym ejst to, co się za nie
uważa, pewna płynność;
◦ pozytywistyczne podejście – prawem podstawowym jest takie, które zostało prawidłowo
przyjęte w procesie prawotwórczym i mocą prawa obowiązuje;
◦ obiektywizm praw podstawowych – jusnaturalistyczne podejście, oparte na pewnych
apriorycznych przesłankach wynikających z natury ludzkiej.
Prawa podstawowe w USA – prawa bez których nie może istnieć wolność ani
sprawiedliwość, wywodzą się z tradycji i sumienia narodu.
W Polsce recepcja terminologiczna bezpośrednio z Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela
◦ coraz bardziej zaciera się różnica między prawami obywatela a człowieka
Termin prawa człowieka (human rights, „człowiecze”) wywodzi się bardziej z tradycji
anglosaskiej (Preambuła KNZ, Powszechna Deklaracja Praw Człowieka ONZ) i trwale
przyjęty został przez prawo międzynarodowe.
Warto zwrócić uwagę na subtelności w odmianie myślenia o prawach człowieka w
nauczaniu społecznym Kościoła: nb 213
Krytyka Wielomskiego – prawa człowieka obarczone wadą niestałości i pączkowania,
stosowane jako instrument ideologiczny.
Z perspektywy prawniczej dla pojęcia wolności najwięcej wniosło stanowisko Kanta zakładające
pełną autonomię woli i pełną odpowiedzialność za czyny.
Równość
isonomia – starożytny termin, pojawiający się u Peryklesa;
◦ wszyscy obywatele są nie tylko równi wobec praw;
◦ ale w ogóle są sobie równi – np. losowanie do objęcia urzędów;
Jackson w USA – nikt nie jest przeznaczony na urząd, żaden urząd nie jest dla kogokolwiek
– tedy wszyscy tak samo się nadają;
◦ wszyscy pracownicy administracji federalnej od sekretarza stanu po sprzątacza ulic –
spoil system:
◦ Lenin: lepiej mniej a lepiej – państwo powinno być tak urządzone, by rządy mogła
sprawować kucharka;
mechanizm wyborów – co prawda wobec prawa wszyscy są równi, ale nie faktycznie, nie
każdy ma równe zdolności przekonania do siebie wyborców;
◦ elementy demokracji bezpośredniej: inicjatywa ludowa, weto ludowe (u nas
referendum);
◦ rozbudowanie bezpośredniej w statutach jednostek samorządu terytorialnego
TRZY PRAWNE ASPEKTY RÓWNOŚCI:
◦ równość wobec prawa w ogóle (równość każdego);
▪ o godności osoby ludzkiej mówić przy założeniu, że wszyscy są równi (art. 32. ust 1
Konstytucji: „Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego
traktowania przez władze publiczne.”)
▪ zakaz dyskryminacji (art. 32 ust.2 Konstytucji: „Nikt nie może być dyskryminowany
w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny”) -
negatywne ujęcie
▪ pozytywne ujęcie: podobnych traktować podobnie;
▪ równość wobec prawa to także konieczność wyboru sprawiedliwego kryterium
różnicowania podmiotów prawa – pokrewieństwo z pojęciem sprawiedliwości
rozdzielczej i wyrównawczej – podmioty wykazujące wspólną cechę prawnie
relewantną winny być traktowane równą miarą; (por. wyrok TK 21.2.2006 K 1/05).
◦ równość w ramach możliwości udziału w wykonywaniu władzy publicznej i wpływania
na działalność władz publicznych (równość polityczna);
◦ równość szans w sferze ekonomiczno-społecznej;
▪ w doktrynie angielskiej equal opportunity;
▪ odnosi się do II generacji praw podstawowych;
▪ związana z nią affirmative action.
Solidarność
w słynnej rewolucyjnej triadzie zrazu braterstwo, teraz częściej solidarność i
współuczestnictwo (tak w dokumencie „Godność i prawa osoby ludzkiej”
Międzynarodowej Komisji Teologicznej (1984));
Zasada solidarności
◦ w Preambule Konstytucji wyrażony „obowiązek solidarności z innymi”
◦ w art. 20 wraz z dialogiem i współpracą partnerów społecznych jako trzeci filar
społecznej gospodarki rynkowej;
◦ normatywnym odpowiednikiem sprawiedliwość społeczna
◦ Leon Duguit podkreślał znaczenie zasady: „postępuj solidarnie”.
Elementy solidarnościowe są nawiązaniem do tez o społecznej i wspólnotowej naturze
człowieka, tzn uznaniu, iż człowiek nie jest wolnym atomem, ale tkwi w pewnym osoczu
społecznym determinującym go, nadającym mu określone funkcje, od którego nie powinien
się odcinać, ale ku któremu przynajmniej część swej aktywności winien kierować.
Ius i lex (o kwestiach źródeł prawa uczyliście się na prawie konstytucyjnym, nie opracuję tu
owego przelotnego przeglądu stanu konstytucji);
kwestia zakresu pojęć – tożsamość, częściowa, całkowita odrębność?
Grecy i Rzymianie u zarania uznawali tożsamość tego co głosi prawo stanowione z prawem
w ogóle; później stopniowo prawo stanowione było uznawane za jedynie część porządku
prawnego;
ius est ars boni et aequi – Celsus;
u nas też sinusoida: pozytywizm-jusnaturalizm => obecnie bardzo dużo mówi się o
porządku ponad-pozytywnym.
Własność
występuje w triadach od czasów Rewolucji Francuskiej – wolność, równość, własność (w
czasach, których doszło do olbrzymich przekształceń własnościowych); krzewienie
„świętego” prawa własności;
jeden z fundamentów społeczeństwa obywatelskiego
◦ nie ma sensu mówić o społeczeństwie obywatelskim, gdy nie ma poszanowania
własności
◦ Cyceron – ius est vinculum civilis societatis
▪ prawo spoiwo społeczeństwa obywatelskiego ale jakie prawo?
▪ Ius civile – prawo obywateli (Burgerliches recht) – odnosi się najczęściej do
stosunków własnościowych (prawo rzeczowe, zobowiązania
Dziś coraz wyraźniej absorbujemy arestotelejsko-cycerońską koncepcję społeczeństwa
obywatelskiego => stąd owa ważna pozycja własności;
Nie ma świętego prawa własności
◦ Tomasz – principia => conclusiones
▪ własność jako implikacja prawa naturalnego, a nie jako prawo naturalne
◦ L. Duguit – socjalizacja prawa, w tym własności
◦ podobnie Rerum novarum (1891) – własność jako konstrukcja społeczna
◦ Konstytucja RFN – „Własność zobowiązuje.”
◦ W Polskim konstytucjonalizmie jest tradycja wywłaszczania (w uzasadnionym celu
publicznym za słusznym odszkodowaniem);
◦ prawo do zabudowy wchodzi w skład prawa własności w USA, ale w Europie już nie
(decyzje planistyczne w Wlk. Brytanii)
W polskiej Konstytucji: art. 20, 21, 31 ust. 3, art. 64;
Solidaryzm społeczny
preambuła konstytucji: obowiązek solidarności z innymi
podkreślenie antropologicznej wizji człowieka jako istoty społecznej (Arystoteles, Św.
Tomasz)
◦ odrzucenie wizji społeczeństwa jako forum walki interesów jednostek (klasyczny
liberalizm);
◦ czy walki interesów grupowych (klasowych, rasowych, narodowych)”
Leon Duguit: „postępuj solidarnie!” - jako główna dyrektywa prawa.
Współzależność i współodpowiedzialność wszystkich uczestników życia społecznego;
◦ wzajemne zrozumienie między jednostkami, grupami społecznymi a państwem;
◦ negocjacyjny tryb załatwiania spraw spornych;
Dialog partnerów społecznych, tzn organizacje reprezentujące pracowników i organizacje
reprezentujące pracodawców – kwestia szeroko omawiana w dokumentach wspólnotowych
◦ Europejski dialog społeczny – czynnik innowacji i zmiany
◦ ustawa o Trójstronnej Komisji ds Społeczno-gospodarczych i wojewózkich komisjach
dialogu społecznego
Ekonomia społeczna
stara ekonomia społeczna (XIX wiek) związana była z ideami spółdzielczości;
◦ połączenie spółki handlowej i stowarzyszenia
◦ ukierunkowana na korzyści członków;
Nowa ekonomia społeczna
◦ działanie na zasadzie autonomii i dobrowolności (jak sektor przedsiębiorców i trzeci
sektor)
◦ Główne cechy wyliczane przez Komisję Europejską:
▪ zysk nie służy tylko zaspakajaniu własnych potrzeb, ale i potrzeb o charakterze
ogólnospołecznym;
▪ podstawową zasadą zarządzania jeden członek-jeden głos;
▪ elastyczne i innowacyjne;
▪ dobrowolność uczestnictwa, zazwyczaj członkostwo (zamiast zatrudnienia)
▪ obrona i realizacja wartości takich jak solidarność i odpowiedzialności społeczna;
▪ demokratyczna kontrola
◦ różne kierunki działalności
▪ aktywizacja osób społecznie defaworyzowanych;
▪ kompensowanie niewydolności rynku a nawet państwa socjalnego;
▪ poszukiwanie alternatywnego projektu społecznego;
▪ rola piorunochronu w burzy między tendencjami deregulacji rynku pracy i
upowszechnienia elastycznych form zatrudnienia, a kszatłtowaniem się nowych form
zabespieczenia społecznego.
◦ Spółdzielnie socjalnego
Społeczne uzupełnienie normalnej przedsiębiorczości
◦ związek z etyką biznesu
Prawo do samorządu
right to self-government – jako prawo do stanowienia o sobie, self-rule, self-derermination,
self-management; w tym znaczeniu, jako aspekt ogólnej wolności politycznej występuje
takie prawo w kulturze anglosaskiej;
dosłowne tłumaczenie powyższego terminu brzmiałoby „prawo do samorządu”, u nas
jednak słowo „samorząd” rozwinęło swoją konotację w kontekście niemieckim
„Selbstverwaltung” - w tym kontekście samorząd jest słowem o węższym znaczeniu niż
self-government, znaczy bowiem samoadministrowanie;
w naszym porządku prawnym podmiotami prawa do samorządu są obywatele, a treścią
tego prawa jest dostępność i wzrastająca sprawność samorządu (w innych sam podmiotami
są same jednostki samorządu, a treścią prawa gwarancje niezmienności pewnych
pryncypiów, jak integralność terytorialna).
Multi-level governance
wieloszczeblowa współpraca podmiotów państwowych, samorządowych i podmiotów
niepublicznych
◦ włącznie z wykraczaniem poza granice państw (powstawanie różnorakich szczebli
ponadpaństwowych i międzypaństwowych);
◦ podstawą dialog społeczny;
szczególny związek z wizją sieciowego społeczeństwa obywatelskiego.
Wymiar sprawiedliwości
stosowanie prawa – dokonywanie zgodnie z odpowiednimi procedurami czynności
będących wykonywaniem kompetencji prawnych, polegających na ustaleniu na podst. norm
prawnych konsekwencji prawnych danego zdarzenia faktycznego poprzez określenie
(w sposób wiążący w orzeczeniu wydanym w danej sprawie) praw i obowiązków stron.
◦ Władza „poniekąd żadna”, „czyste” stosowanie prawa – Monteskiusz;
wymiar sprawiedliwości – działalność państwa polegająca na wiążącym rozstrzyganiu
sporów o prawo, których co najmniej jedną stroną jest jednostka;
następuje analiza stanu prawnego
dostęp do wymiaru sprawiedliwości
◦ prawo do sądu jako oczywiste prawo podstawowe we współczesnym świecie;
◦ Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej
zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd – art. 45 ust.1 K
zasada due process of law i fair trial
◦ rodowód prawnomiędzynarodowy (art. 12 MPPOiP oraz art. 6. ust. 1 EKPCz)
◦ prawo każdego człowieka do
▪ sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy
▪ w rozsądnym terminie
▪ przez niezawisły sąd ustanowiony w ustawie
▪ przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o
zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciw niemu sprawie;
U nas w Konstytucji jest jedna taka, która ma charakter bezwzględny: zasada godności
Rewolucja praw:
dwutorowość w rozwoju konstytucjonalizmu
◦ jakie funkcjonują organy, jakie mają kompetencje, jakie stosunki są miedzy nimi (Magna
Charta Libertatum, Konstytucja nihil novi, Frame of government
◦ rozwój systemu praw i wolności – przywileje ziemskie, wielka karta wolności,
Deklaracja;
Rewolucja praw: teraz za istotę konstytucjonalizmu (który ma zapewnić funkcjonowanie
norm prawnych najwyższej rangi) – ustrój badamy z punktu widzenia praw, a nie prawa z
punktu widzenia ustroju, mechanizmy: ombudsmana trybunały praw człowieka;
Zdawałam dziś egzamin i było całkiem dobrze, nie ma się czym stresować :)
Pan dr pytał wg listy społecznej, po trzy osoby, dość długo, około 1 godz. na trzy osoby. Liczba pytań to różnie, zwykle 2,
czasem coś dopytał w ramach tego zagadnienia.
Od rana oceny były: I trójka: 3,5; 4; 4 II trójka: 3, 3, 4 III trójka: 4,5; 5-; 5-
Niektóre pytania się powtarzały, to wszystkie, jakie zapamiętałam z całego dnia:
komunitaryzm
zasada proporcjonalności
państwo wymiaru sprawiedliwości (Justizstaat)
nauka społeczna kościoła katolickiego
podziały władzy (różne koncepcje)
Critical Legal Studies
socjalizm
New Public Management
coś z koncepcją Piusa XI (jak umocnić autorytaryzm), ale to nie pamiętam dokładnie
Pan dr zadaje pomocnicze pytania (ale to nie są na pewno betonowe koła ratunkowe) i wydaje mi się, że ocenia
przychylnie.