Leksykon Nuwp Wazne

UZBROJENIE WOJSK LĄDOWYCH
SIŁ ZBROJNYCH RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

pod redakcją
Przemysława Kupidury i Mirosława Zahora
WSTĘP
Wojska Lądowe stanowią najliczniejszy rodzaj sił zbrojnych, dysponują też największą liczbą
wzorów uzbrojenia i sprzętu wojskowego. Wynika to oczywiście z szerokiego zakresu realizowanych
zadań bojowych, jednakże może sprawiać problemy z poprawną identyfikacją poszczególnych wzorów
oraz ich klasyfikacją. Sytuację utrudnia duża dynamika zmian w systemie uzbrojenia związana z
wprowadzaniem nowych wzorów oraz modernizacją lub wycofywaniem już eksploatowanych. Duży
wpływ na obecny jego obraz miały zadania wypełniane przez Siły Zbrojne RP podczas misji poza
granicami kraju. Celem niniejszego wydawnictwa było scharakteryzowanie systemu uzbrojenia Wojsk
Lądowych, jego usystematyzowanie z uwzględnieniem poprawnej terminologii oraz przedstawienie
sylwetek wszystkich jego elementów. Zasadniczą część książki stanowią zatem opisy wszystkich
wzorów uzbrojenia, eksploatowanego przez Wojska Lądowe Sił Zbrojnych RP. Zawierają one krótki
opis obejmujący uwarunkowania taktyczne i historyczne oraz charakterystykę konstrukcyjną i
parametry taktyczno-techniczne. Zostały one opracowane w ujednoliconej formie, co ułatwi
prowadzenie porównań i przygotowywanie zestawień. Wiele parametrów zostało zweryfikowanych lub
uzupełnionych przez autorów – pracowników naukowych Instytutu Techniki Uzbrojenia, Wydziału
Mechatroniki i Lotnictwa Wojskowej Akademii Technicznej, jednocześnie wysokiej klasy specjalistów
w dziedzinie konstrukcji i eksploatacji uzbrojenia i środków bojowych. Książka stanowi więc praktyczny
poradnik dla żołnierzy i pracowników cywilnych zajmujących się problematyką uzbrojenia, a dzięki
przystępnej formie jest źródłem wiedzy dla szerokiej grupy entuzjastów techniki wojskowej.
płk dr inż. Przemysław KUPIDURA

płk dr inż. Mirosław ZAHOR
2
BROŃ
W wielowiekowej historii rozwoju techniki wojskowej opracowano tysiące wzorów i
wyprodukowano miliony egzemplarzy uzbrojenia i sprzętu wojskowego. Wśród nich
szczególne miejsce zajmuje broń (jej podział przedstawiono na rys. 1), która jest
definiowana jako narzędzie lub urządzenie, które zostało specjalnie zaprojektowane i
wykonane z przeznaczeniem do walki, a także obrony, rywalizacji, łowiectwa itp. Dzieli się
ona głównie na broń białą (jest przeznaczona do walki wręcz) oraz broń miotającą,
przeznaczoną do zdalnego miotania pocisków.
W zależności od rodzaju energii wykorzystywanej do miotania pocisków wyróżnia się:
broń neurobalistyczną (do miotania służy energia sprężysta różnych materiałów), broń
barobalistyczną (nadającą pociskom energię w wyniku działania siły odśrodkowej), broń
pneumatyczną (miotającą pociski za pomocą sprężonego gazu, np. powietrza, dwutlenku
węgla) oraz – zdecydowanie dominującą wśród współczesnej broni miotającej – broń palną.
Broń palna miota pociski za pomocą układu miotającego (napędowego), w którym do
napędu pocisków jest wykorzystywana energia gazów powstałych ze spalania ładunku
miotającego (napędowego).
W zależności od rodzaju zastosowanego układu miotającego wyróżnia się broń palną:
lufową (z lufowym układem miotającym), rakietową (z rakietowym układem napędowym) i
lufowo-rakietową (z lufowo-rakietowym układem miotającym).
W ujęciu termodynamicznym broń palna jest specyficzną maszyną cieplną, w której
następuje zamiana energii gazowych produktów spalania ładunku miotającego (najczęściej
prochowego) na energię kinetyczną pocisku, niezbędną do kontynuowania lotu
wystrzelonego pocisku na torze. Zjawiska energetyczne zachodzące w broni palnej podczas
strzału przebiegają z wyjątkowo dużą dynamiką, w bardzo krótkim czasie i na bardzo krótkiej
drodze. Powstające ze spalania ładunku miotającego gazy prochowe osiągają temperaturę
kilku tysięcy Kelwinów (K), a ich ciśnienie w przestrzeni zapociskowej w czasie rzędu
tysięcznych części sekundy zmienia się praktycznie od zera do kilkuset megapaskali (MPa).
W tym samym czasie prędkość pocisku zwiększa się od zera do kilkuset, a niekiedy
nawet więcej, metrów na sekundę (m/s). Maksymalne przyspieszenie pocisku może przy tym
przekraczać wartości przyspieszenia ziemskiego kilkadziesiąt tysięcy, a nawet ponad sto
tysięcy razy.
Najpopularniejszą bronią palną jest broń lufowa, obejmująca zbiór technicznych środków
walki wyposażonych w lufowy układ miotający. Niezbędnymi elementami tego układu są: lufa
(ma kształt rury, wykonanej z wysokowytrzymałego materiału, której wzdłużny otwór
wewnętrzny jest nazywany przewodem lufy), ładunek miotający (którego gazowe produkty
spalania są źródłem energii miotającej pocisk), urządzenie zapłonowe (służące do
zapalenia ładunku miotającego, a tym samym zainicjowania procesu strzału) oraz pocisk
(miotany ładunek użyteczny naboju), a najczęściej występującymi elementami
pomocniczymi: zamek i łuska naboju, służące do zamykania i uszczelniania wlotu lufy.
Zespołem konstrukcyjnym wyróżniającym broń lufową spośród innej broni miotającej jest
lufa, w której pociskowi są nadawane energia kinetyczna i kierunek ruchu. Podczas strzału w
lufie następuje bardzo dynamiczny proces przemiany energii chemicznej prochowego
ładunku miotającego – początkowo na energię cieplną, następnie energię kinetyczną
powstałych gazowych produktów spalania i ostatecznie - energię kinetyczną pocisku i broni.
W wyniku tego procesu pocisk przy wylocie z lufy uzyskuje określoną prędkość ruchu
postępowego, zwaną prędkością wylotową, a w przypadku luf z przewodami bruzdowanymi
także prędkość obrotową (żyroskopową), niezbędną do stabilizacji pocisku na torze lotu.
Maksymalna donośność skutecznego oddziaływania współczesnej broni lufowej na cel waha
się w szerokich granicach (np. dla pistoletów wynosi 50-70 m, a dla dział artyleryjskich
kalibru 155 mm – ponad 40 km) i zależy od kalibru, rodzaju broni i amunicji.
3
4
BROŃ STRZELECKA
Broń strzelecka (jej podział przedstawiono na rys. 2) to lufowa broń palna,

przystosowana do amunicji strzeleckiej, charakteryzująca się niewielkimi wymiarami i masą,
o kalibrze mniejszym od 20 mm (z wyjątkiem niektórych środków wyspecjalizowanych, np.
granatników, pistoletów sygnałowych, strzelb, moździerzy lekkich). Jest najpowszechniej
stosowanym na świecie rodzajem broni, przeznaczonym do: zwalczania pojedynczych i
grupowych celów żywych, sprzętu lekko opancerzonego i środków ogniowych oraz nisko
lecących celów powietrznych na odległościach nie przekraczających na ogół 2 000 m oraz do
samoobrony. Jest także wykorzystywana do oświetlania i zadymiania terenu oraz
sygnalizacji, a także jako uzbrojenie pokładowe wozów bojowych, statków powietrznych i
jednostek pływających. Z racji przeznaczenia taktycznego wyróżnia się broń strzelecką:
podstawową i wyspecjalizowaną.
Ze względu na cechy konstrukcyjne i energię początkową wystrzeliwanych pocisków,
podstawową broń strzelecką dzieli się na: pistolety, pistolety maszynowe, rewolwery,
karabinki, karabiny i karabiny wielkokalibrowe, natomiast do wyspecjalizowanej broni
strzeleckiej zalicza się m.in.: broń wyborową, granatniki, granatniki przeciwpancerne,
strzelby, pistolety sygnałowe i moździerze lekkie (przedstawione w części dotyczącej
moździerzy).
Pistolety są przeznaczone do zwalczania siły żywej na odległościach do 50 m.
Współczesne pistolety to broń automatyczna – samopowtarzalna, przystosowana do
amunicji pistoletowej (o energii początkowej pocisku do około 500 J).
Obecnie w Siłach Zbrojnych RP dominują pistolety polskiej konstrukcji: wz.1964 CZAK i
wz.1983 WANAD kalibru 9 mm (oba na nabój 9x18 mm Makarow) oraz WIST-94, strzelający
nabojem 9x19 mm Parabellum.
Pistolety maszynowe służą do zwalczania siły żywej na odległościach do 200 m. Jest to
broń automatyczna – samoczynna, rzadziej samoczynno-samopowtarzalna, wyposażona w
kolbę (zwykle składaną), strzelająca amunicją pistoletową (o energii początkowej pocisku
do około 1 000 J). Wraz z pojawieniem się karabinków pistolety maszynowe zaczęły powoli
tracić na znaczeniu. Obecnie są wykorzystywane zwłaszcza przez załogi wozów bojowych.
Obecnie Wojsko Polskie używa polskich 9 mm pistoletów maszynowych: wz.1963 RAK
(na nabój 9x18 mm Makarow) oraz GLAUBERYT wz. 1984P i wz.1998 na nabój 9x19 mm
Parabellum.
Rewolwery mają takie same przeznaczenie jak pistolety i zbliżone do nich charakterystyki
taktyczno-techniczne. Były powszechnie stosowane do zakończenia II wojny światowej, a
obecnie w uzbrojeniu wojsk, w tym Wojska Polskiego nie występują. Rewolwery są bronią
nieautomatyczną – powtarzalną, strzelającą amunicją rewolwerową (o energii początkowej
pocisku do 1 000 J). Zespołem wyróżniającym rewolwery spośród innych rodzajów broni
strzeleckiej jest magazynek nabojowy w postaci bębna obrotowego o pojemności od 5 do 7
(najczęściej) nabojów.
Karabinki stanowią podstawową broń żołnierzy współczesnych armii i służą do
zwalczania siły żywej na odległościach do 500 m. Należą do broni automatycznej –
samoczynno-samopowtarzalnej, strzelającej amunicją pośrednią (o energii początkowej
pocisku od 800 do około 2 000 J).
Karabinki mają najczęściej klasyczny układ konstrukcyjny, z kolbą umieszczoną za
komorą zamkową i chwytem typu pistoletowego, usytuowanym za magazynkiem. Spotykane
są również karabinki zbudowane w układzie bezkolbowym (tzw. bull-pup), w których chwyt
pistoletowy i mechanizm spustowy przesunięto przed magazynek.
5
Karabinki są przystosowane m.in. do podwieszania granatników, a czasami też do
miotania granatów nasadkowych. Mogą być wyposażone w ograniczniki długości serii. Ze
względu na cechy konstrukcyjne i przeznaczenie taktyczne wyróżnia się karabinki:
standardowe (z lufą długości ponad 350 mm), subkarabinki (z lufą długości do 350 mm, o
masie i gabarytach broni zbliżonych do pistoletów maszynowych) oraz maszynowe (z lufą o
zwiększonej pojemności cieplnej, czasami wymienną, długości ponad 350 mm, wyposażone
w lekki dwójnóg lub niekiedy trójnóg).
Obecnie w uzbrojeniu naszej armii znajdują się: 5,56 mm karabinki wz.1996 BERYL i
subkarabinki wz. 1996 MINI-BERYL (na nabój 5,56x45 mm) oraz 7,62 mm karabinki
AKM/AKMS i 7,62 mm karabinki SKS (oba na nabój 7,62x39 mm wz.1943). W 2016 r., w
miejsce karabinków SKS wprowadzono do Batalionu Reprezentacyjnego Wojska Polskiego
polskie karabinki reprezentacyjne MSBS-5,56R kalibru 5,56 mm opracowane przez
Wojskową Akademię Techniczną i Fabrykę Broni „Łucznik”-Radom. Ponadto, pod koniec
2017 r. Wojska Obrony Terytorialnej otrzymały pierwszy tysiąc sztuk (z planowanych do
2020 r. – 53 000 sztuk) 5,56 mm karabinków MSBS-5,56 „Grot” na 5,56x45 mm nabój
pośredni.
Karabiny, podobnie jak karabinki, stanowiły podstawową broń żłonierza, służącą do
zwalczania siły żywej na odległościach zwykle do 800 m. Mają takie same przeznaczenie jak
karabinki. Współczesne karabiny to broń automatyczna – samoczynna lub samoczynno-
samopowtarzalna, strzelająca amunicją karabinową (o energii początkowej pocisku od
2 000 do 4 000 J). W uzbrojeniu współczesnych armii występują tylko jako karabiny
maszynowe (z lufą najczęściej szybkowymienną, o zwiększonej pojemności cieplnej,
długości ponad 450 mm, wyposażone w podstawy dwunożne lub trójnożne).
Obecnie Siły Zbrojne RP eksploatują zwłaszcza 7,62 mm karabiny maszynowe: PK/PKS,
PKM/PKMS i PKT (na nabój 7,62x54R mm Mosin) oraz UKM-2000P/UKM-2000P zmod.,
UKM-2000C/UKM-2000C zmod. i MG-3 (na nabój 7,62x51 mm NATO).
Wielkokalibrowe karabiny maszynowe są stosowane do zwalczania środków
ogniowych, lekko opancerzonych celów naziemnych i nisko lecących celów powietrznych na
odległościach do 2 000 m. Należą do broni automatycznej – samoczynnej, są zasilane
taśmowo i strzelają amunicją wielkokalibrową (o energii początkowej pocisku od 15 000 do
ponad 30 000 J). Karabiny wielkokalibrowe są instalowane na podstawach trójnożnych,
kołowych, na pojazdach, statkach powietrznych i jednostkach pływających.
Obecnie Wojsko Polskie posiada w swoim uzbrojeniu 12,7 mm wielkokalibrowe karabiny
maszynowe: DSzKM wz.1938/46 i NSW-12,7/NSWT-12,7 (oba na nabój 12,7x108 mm),
WKM-B (na nabój 12,7x99 mm Browning) oraz 14,5 mm wielkokalibrowy karabin maszynowy
KPWT, strzelający nabojem 14,5x114 mm.
Broń wyborowa, w postaci karabinów wyborowych (rzadziej karabinków wyborowych) i
wielkokalibrowych karabinów wyborowych, służy do zwalczania celów punktowych.
Charakteryzuje się precyzyjnym wykonaniem i wysoką celnością. Jest to zwykle broń
nieautomatyczna: jednostrzałowa i powtarzalna, rzadziej automatyczna: samopowtarzalna i
samoczynno-samopowtarzalna, strzelająca amunicją standardową, wyselekcjonowaną lub
specjalnie zaprojektowaną. Broń wyborowa jest wyposażana w celownik optyczny i może
mieć m.in. tzw. lufę swobodnie pływającą (osadzoną w komorze zamkowej bez styku z
innymi elementami broni), mechanizmy spustowo-uderzeniowe charakteryzujące się
płynnością i powtarzalnością działania oraz tzw. lekkim spustem (o sile nacisku od 5 do 20
N), kolby o regulowanej długości i wysokości poduszki policzkowej oraz podstawy dwunożne.
Obecnie najczęściej stosowanym rodzajem broni wyborowej są karabiny wyborowe kalibru
7,62 mm o zasięgu ognia skutecznego do 800 m. W praktyce, broń precyzyjną dzieli się na:
wyborową (zwykle samopowtarzalną, dla strzelców wyborowych w pododdziałach
zmechanizowanych) oraz snajperską (zwykle powtarzalną, zapewniającą większą precyzję
strzału i wykorzystywaną w zespołach/sekcjach snajperskich).
6
Obecnie w uzbrojeniu naszej armii dominują 7,62 mm karabiny wyborowe: SWD (na nabój
7,62x54R mm Mosin), TRG-21/22 i BOR (na nabój 7,62x51 mm) oraz 12,7 mm
wielkokalibrowy karabin wyborowy TOR (na nabój 12,7x99 mm Browning). Ostatnio
wprowadzono do wojsk 7,62/8,6 mm karabin wyborowy TRG M-10.
Granatniki są przeznaczone do zwalczania celów naziemnych na odległościach nawet do
2 000 m. Ze względu na stopień automatyzacji cyklu pracy wyróżnia się granatniki
nieautomatyczne (jednostrzałowe i powtarzalne) i automatyczne (zasilane z magazynków lub
taśm).
Granatniki jednostrzałowe występują jako broń samodzielna lub podwieszana pod
karabiny i karabinki. Kaliber granatników nie przekracza na ogół 40 mm.
Obecnie polscy żołnierze używają: 7,62 mm karabinków-granatników wz.1960 i wz.1974,
40 mm granatników podwieszanych GPBO-40 (na nabój 40x46 mm), 40 mm granatników
samodzielnych wz.1983 PALLAD-D (na nabój 40x47 mm) i GSBO-40 (na nabój 40x46 mm)
oraz 40 mm granatników automatycznych Mk19 Mod.3 (na nabój 40x53 mm). Niebawem w
uzbrojeniu naszej armii powinny pojawić się 40 mm granatniki rewolwerowe RGP-40,
strzelające nabojem granatnikowym 40x46 mm.
Granatniki przeciwpancerne służą do niszczenia wozów bojowych i umocnień polowych
na odległościach do 500 m. Występują jako broń indywidualna lub zespołowa, wielokrotnego
lub jednorazowego użytku, o kalibrze do 140 mm. W zależności od rodzaju stosowanego
układu miotającego wyróżnia się granatniki: bezodrzutowe, rakietowe i bezodrzutowo-
rakietowe (z dodatkowym napędem rakietowym).
Obecnie Wojsko Polskie eksploatuje ręczne granatniki przeciwpancerne: rgppanc-7
(RPG-7) i rgppanc-7D (RPG-7D). Do tej grupy broni zaliczono w Siłach Zbrojnych RP (z racji
zastosowania taktycznego) również: 84 mm działa bezodrzutowe Carl Gustaf M3 i 73 mm
działa bezodrzutowe SPG-9.
Strzelby to broń z jedną lub kilkoma lufami gładkimi (bez bruzd), przeznaczona do
strzelania na krótkich odległościach przede wszystkim amunicją, zawierającą ładunek śrutu.
Cechą charakterystyczną wielu strzelb jest magazynek rurowy, umieszczony pod lufową,
oraz brak przyrządów celowniczych.
Obecnie Wojsko Polskie nie ma w swoim wyposażeniu broni tego typu.
Pistolety sygnałowe, potocznie nazywane rakietnicami, to broń nieautomatyczna
przeznaczona do wystrzeliwania nabojów sygnałowych i oświetlających. Mają jedną lub dwie
lufy (najczęściej kalibru 26 mm) z przewodem gładkościennym i są ładowane nabojami
bezpośrednio do lufy po jej odchyleniu, podobnie jak w myśliwskiej broni łamanej.
Obecnie w uzbrojeniu naszej armii występują 26 mm pistolety sygnałowe wz.1978 i
wz.1944.
Moździerze lekkie mają konstrukcję analogiczną jak moździerze klasyczne i kaliber do 60
mm. Z racji występowania na szczeblu pododdziałów ogólnowojskowych są zaliczane – z
taktycznego punktu widzenia – do wyspecjalizowanych środków broni strzeleckiej. Ich
szczególną odmianą są moździerze desantowe (zwane też potocznie „commando”), w
których nie występuje podpora lufy, a jej funkcję spełnia ręka strzelającego.
W Wojsku Polskim występują trzy wzory broni tego typu LM-60D, LM-60K i ANTOS (zob.
broń artyleryjska – moździerze).
Ze względu na liczbę osób obsługujących broń wyróżnia się broń strzelecką:
indywidualną (jest obsługiwana przez jedną osobę) i zespołową (jest obsługiwana co
najmniej przez dwie osoby), a w zależności od stopnia zautomatyzowania cyklu pracy, na:
nieautomatyczną, półautomatyczną i automatyczną.
W broni nieautomatycznej wszystkie czynności cyklu pracy związane z przeładowaniem
i oddaniem kolejnego strzału są wykonywane ręcznie przez strzelającego lub przy
7
wykorzystaniu energii uprzednio napiętych sprężyn. Broń ta dzieli się na: jednostrzałową
(wymagającą ręcznego wprowadzenia każdego naboju do komory nabojowej) i powtarzalną
(wyposażoną w magazynek amunicyjny).
W broni półautomatycznej niektóre czynności związane z przeładowaniem i oddaniem
kolejnych strzałów są wykonywane ręcznie przez strzelającego, a pozostałe - za pomocą
mechanizmów uruchamianych przy użyciu energii gazów prochowych lub innych rodzajów
energii.
W broni automatycznej wszystkie czynności związane z przeładowaniem i oddawaniem
kolejnych strzałów (z wyjątkiem zwalniania spustu i załadowania pierwszego naboju) są
realizowane za pomocą mechanizmów działających bez udziału strzelającego.
Ze względu na konstrukcję mechanizmu spustowego i rodzaj ognia automatyczną broń
strzelecką dzieli się na: samoczynną (strzelającą ogniem ciągłym), samopowtarzalną
(ogniem pojedynczym) i samoczynno-samopowtarzalną (ogniem ciągłym i pojedynczym).
8
9 mm pistolet wz.1964 (P-64)
Pistolet wz.1964, kalibru 9 mm konstrukcji polskiej, znany również pod nazwą „CZAK” (od
nazwisk konstruktorów W. Czepukajtis, R. Zimny, H. Adamczyk, S. Kaczmarski) opracowany w końcu
lat pięćdziesiątych w Zakładzie Broni Centralnego Badawczego Poligonu Artyleryjskiego (obecnie
Wojskowy Instytut Techniki Uzbrojenia). Prace nad nowym pistoletem samopowtarzalnym dla
Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Ministerstwa Obrony Narodowej, mającym zastąpić produkowany
na licencji radzieckiej 7,62 mm pistolet wz. 1933 (TT) rozpoczęto w drugiej połowie lat 50-tych.
Projektowana broń, miała być dostosowana do wprowadzonego do uzbrojenia ZSRR wraz z
pistoletem Makarowa (PM) naboju 9x18 mm, miała też mieć małą masę i gabaryty (do przenoszenia w
ukryciu przez funkcjonariuszy MSW) oraz mechanizm spustowy z funkcją samonapinania. Powstały
dwie wersje broni, oznaczone odpowiednio M i W, różniące się wielkością oraz pojemnością
magazynka (odpowiednio 6 i 7 nabojów). W 1963 roku w Radomiu wyprodukowano partię prototypową
pistoletu wariant M, który też ostatecznie w 1965 r. przyjęto do uzbrojenia pod oznaczeniem „9 mm
pistolet wzór 1964”, w skrócie P-64. Produkcja seryjna broni ciągle użytkowanej w Policji i Siłach
Zbrojnych, trwała w latach 1966-1977.
W ramach programu „Saflotyt”, powstała wersja P-64 z wydłużoną lufą, wyposażona w tłumik
dźwięku. Na bazie P-64 powstała też eksportowa wersja broni, dostosowana do amunicji 9x17 mm
Short (9 mm kurtz) oraz pistolet gazowy P-64G, dostosowany do naboju 9 mm PA, przeznaczony na
potrzeby organów porządkowych MSW i MON. W Okręgowych Warsztatach w Grudziądzu wykonano
krótką serię pistoletów P-64G, przerabiając egzemplarze broni bojowej.
9
Ogólna charakterystyka broni:
Przeznaczenie: do walki na krótkich odległościach do 50 m i do samoobrony
Typ broni: indywidualna automatyczna broń strzelecka (samopowtarzalna)
Zasada działania broni: odrzut zamka swobodnego
Mechanizm spustowy: z samonapinaniem (DA/SA) do prowadzenia ognia pojedynczego
Mechanizm zabezpieczający: skrzydełkowy bezpiecznik nastawny oraz przerywacz (wyłącznik)
Zasilanie: magazynek pudełkowy, wymienny
Dane taktyczno-techniczne broni:
Kaliber: 9 mm
Długość broni: 160 mm
Długość lufy: 84,6 mm
Liczba /skok bruzd prawoskrętnych): 4/240 mm
Masa broni: bez magazynka 550 g
Masa magazynka nie załadowanego: 50 g
Masa broni załadowanej: 660 g
Długość linii celowniczej: 114 mm
Pojemność magazynka: 6 nabojów
Odległość celowania: 25 m
Prędkość początkowa pocisku: 305 m/s
Energia początkowa pocisku: 285 J
Szybkostrzelność praktyczna: 6 strz./ 8-12 s
Amunicja:
Typ naboju: 9x18 mm
Rodzaje stosowanych nabojów: z pociskiem zwykłym P, Pst oraz nabój ślepy
Masa naboju: 10 g
Masa pocisku: 6 g
Standardowe wyposażenie broni: magazynek zapasowy, futerał i wycior
Tytuł i sygnatura instrukcji:
9mm pistolet wz. 1964. Opis i użytkowanie, sposoby i zasady strzelania, Uzbr. 1044/68
Producent:
Zakłady Metalowe „Łucznik” w Radomiu
10
9 mm pistolet wz.1983 (P-83)
Pistolet wz.1983, kalibru 9 mm konstrukcji polskiej, znany również pod nazwą „WANAD”
opracowany w końcu lat siedemdziesiątych przez R. Chełmickiego i M. Gryszkiewicza z Ośrodka
Badawczo – Rozwojowego (OBR) Radom. Prace studyjne nad następcą pistoletu wz. 1964
rozpoczęto w WITU, w pierwszej połowie lat 70-tych, pod kątem opracowania broni bardziej
ergonomicznej (większej, z magazynkiem o zwiększonej pojemności), tańszej w produkcji (z
zasadniczymi elementami produkowanymi bardziej technologicznymi metodami wytwarzania w
stosunku do obróbki wiórowej stosowanej w P-64) oraz z dopracowanym mechanizmem spustowym
(w trybie samonapinania). Od samego początku założono więc szerokie wykorzystanie technologii
tłoczenia i łączenia elementów broni technologią lutowania. Już w 1978 roku w radomskim OBR
powstały dwa modele pistoletu – 78A i P-78B, z których pierwszy miał bezpiecznik od strzałów
przypadkowych samoczynny, drugi – klasyczny nastawny. Do dalszego rozwoju zakwalifikowano drugi
z nich, który wygrał rywalizację z opracowanym w WITU pistoletem P-78 „Tul”, wyróżniającym się
szkieletem z tworzywa sztucznego i magazynkiem mieszczącym 12 nabojów. Już w 1980 r.
zdecydowano, że do uzbrojenia WP trafi P-78B oznaczony P-81, ale te plany zweryfikowało
wprowadzenie stanu wojennego i ostatecznie jako P-83 pistolet znalazł się na uzbrojeniu Wojska
Polskiego oraz służb bezpieczeństwa (w tym Policji). Produkcja seryjna broni, rozpoczęta w 19984
roku trwała do likwidacji Z.M. „Łucznik” w roku 2000. Mimo wprowadzenia do uzbrojenia w drugiej
połowie lat dziewięćdziesiątych XX wieku pistoletu WIST-94, P-83 jest nadal podstawowym typem
broni krótkiej w WP.
Na bazie P-83 w ramach programu „Saflotyt” powstał pistolet wyciszony PT-83 (od pistolet tłumik)
– nieautomatyczna broń powtarzalna z lufą wyciszoną, przeładowywana wyłącznie ręcznie. Z myślą o
eksporcie opracowano trzy eksportowe wersje pistoletu P-83: P-83S (do naboju 9x17 mm Short), P-
83SR (do naboju 7,65 mm × 17SR Browning) oraz P-83P ( do naboju 9 mm × 18RB Police/Ultra). Pod
kątem MSW na bazie P-83 powstał model P-83M, z szkieletem z tworzywa sztucznego,
powiększonym magazynkiem (mieszczącym 11 nabojów) oraz samoczynnym bezpiecznikiem
chwytowym. Wykorzystując rozwiązania P-78A opracowano następnie pistolet P-93 (bez bezpiecznika
nastawnego), wyróżniający się wydłużoną do 100 mm lufą i zamkiem, bardziej ergonomicznym
chwytem, poprawionymi przyrządami celowniczymi i osłoną spustu ukształtowaną do strzelania
oburącz. Wyprodukowano krótką serię tej broni. Na potrzeby rynku cywilnego konstruktorzy Z.M.
„Łucznik” opracowali na bazie P-83 pistolet gazowy P-83G, dostosowany do naboju 9 mm PA.
11
Przeznaczenie: do walki na krótkich odległościach (do 50 m) i do samoobrony
Mechanizm spustowy: z samonapinaniem (DA/SA) do prowadzenia ognia pojedynczego
Mechanizm zabezpieczający: skrzydełkowy bezpiecznik nastawny oraz przerywacz
Kaliber: 9 mm
Długość lufy: 90 mm
Liczba /skok bruzd prawoskrętnych: 4/252 mm
Masa broni: bez magazynka 680 g
Szybkostrzelność praktyczna: 8 strz./ 10-15 s
Amunicja:
Typ naboju: 9x18 mm
Rodzaje stosowanych nabojów: z pociskiem zwykłym P, Pst oraz nabój ślepy
Masa naboju: 10 g
Masa pocisku: 6 g
Standardowe wyposażenie broni:
magazynek zapasowy, futerał i wycior
9mm pistolet wz. 1983 (P-83). Opis i użytkowanie, sposoby i zasady strzelania, Uzbr. 2338/84
Producent:
12
9 mm pistolet wz.94 „WIST”(WIST-94/94M)
Pistolet automatyczny kalibru 9 mm konstrukcji polskiej, opracowany przez zespół konstruktorów

z Wojskowego Instytutu Technicznego Uzbrojenia w Zielonce kierowany przez W. Starka. Prace nad
bronią o kryptonimie „Piryt”, rozpoczęto w 1992 r. na zamówienie MON, poszukującego
nowoczesnego pistoletu, zasilanego standardowym w NATO nabojem 9x19 mm Parabellum,
charakteryzującego się niska masą, dużą pojemnością magazynka (minimum 13 nabojów),
wyposażonego wyłącznie w bezpiecznik automatyczny. Założenia te nie narzucały konstrukcji
mechanizmu uderzeniowo-spustowego, a zespół WITU jako inspirację przyjął konstrukcję pistoletu
GLOCK. Powstały dwa modele pistoletu oznaczonego P-93P (z kadłubem szkieletu wykonanym z
tworzywa sztucznego) różniące się konstrukcją mechanizmu ryglowego – model A-01 miał lufę
ryglowaną przez obrót (jak w pistolecie Colt 2000), zaś B-01 klasycznie przez przekoszenie lufy. W
marcu 1993 r. przeprowadzono badania własne, w wyniku których odrzucono model A-01. W połowie
roku zaprzestano finansowania programu, pozostawiając WITU z nieukończonymi prototypami broni, a
ZM „Łucznik” rozwijały konkurencyjny pistolet – późniejszy MAG-95. Partnerem przy rozwoju nowej
konstrukcji, oznaczonej WIST 94”, zostało łódzkie przedsiębiorstwo „Prexer”, produkujące do tej pory
celowniki tachometryczne. W połowie 1995 r. odbyły się badania kwalifikacyjne broni, cztery lata
później pistolet został wprowadzony do uzbrojenia Wojska Polskiego. Produkcja WIST-a nie trwała
długo, do jej zakończenia w 2007 r. powstało łącznie nieco ponad 20000 sztuk broni, w tym około 10%
w wersji WIST-94L, ze szkieletem z integralnym wskaźnikiem laserowym. Obecnie eksploatowane w
WP pistolety są sukcesywnie poddawane modernizacji do wersji WIST-94M, której szkielet
wyposażono w szynę Picatinny.
13
Przeznaczenie: do walki na krótkich odległościach do 50 m i do samoobrony
Zasada działania broni: krótki odrzut lufy
Ryglowanie: przekoszenie lufy w płaszczyźnie pionowej
Mechanizm spustowy: wyłącznie z częściowym samonapinaniem (semi DAO) do prowadzenia ognia
pojedynczego
Mechanizm zabezpieczający: bezpiecznik automatyczny oraz przerywacz (wyłącznik)
Kaliber: 9 mm
Wysokość broni: 135 mm
Szerokość broni: 33 mm
Masa broni bez magazynka: 660 g
Szybkostrzelność praktyczna: 16 strz./ 8-12s
Amunicja:
Typ naboju: 9x19 mm wz. 93 (Parabellum)
Rodzaje stosowanych nabojów: z pociskiem zwykłym P oraz nabój ślepy
Masa naboju: 12,3 g
Masa pocisku: 8 g
magazynek zapasowy, futerał, ładownica na zapasowy magazynek, wycior
instrukcja zakładowa: 9mm pistolety wojskowe WIST 94 i WIST 94L. Budowa i użytkowanie
Wersje:
WIST-94L – wyposażony w zamontowany na stałe laserowy wskaźnik celu, o zasięgu 50 m
WIST-94M– wyposażony w szynę Picatinny
Producent:
Przedsiębiorstwo „Prexer” Spółka z o.o. w Łodzi
14
9 mm pistolet maszynowy wz.1963 „Rak” (PM-63)
Pistolet maszynowy wz.1963, kalibru 9 mm konstrukcji polskiej, którego projekt wstępny opracował
zespół pracowników Zakładu Technologii Mechanicznej Ogólnej Politechniki Warszawskiej kierowany
przez prof. Piotra Wilniewczyca w składzie: M. Wakalski, G. Czubak i T. Bednarski. Projektowany
„miniaturowy” pistolet maszynowy (znany pod popularną nazwą „RAK” – skrót od Ręczny Automat
Komandosa), będący odpowiednikiem radzieckiego pistoletu automatycznego Stieczkina (APS) oraz
czeskiego vz. 61 „Skorpion”, przeznaczony był dla kadry dowódczej niższego szczebla, załóg wozów
bojowych oraz obsług sprzętu. Ze względu na specyficzne wymagania broń cechowała się szeregiem
oryginalnych rozwiązań konstrukcyjnych, w tym unikalną dla pistoletu maszynowego konstrukcją
zamka (odsłoniętego jak w klasycznym pistolecie), rozkładaną kolbą i chwytem przednim oraz
opóźniaczem, zmniejszającym szybkostrzelność teoretyczną broni.
Broń dopracowano w Zakładach Metalowych „Łucznik” w Radomiu, zmieniając konstrukcję kolby
składanej oraz chwytu przedniego. W 1964 r. przystąpiono do produkcji seryjnej broni, którą
zakończono10 lat później. W następnym roku pistolet maszynowy wz. 1963 (PM-63) przyjęto do
uzbrojenia WP i MSW. Pistolet eksportowano min. na Kubę, do byłej NRD i Wietnamu, a chiński
koncern „Norinco” produkował jego kopię oznaczoną Type 82. Pistolety maszynowe PM-63 nie są
obecnie eksploatowane w SZ RP i formacjach MSW, zastąpiły je pistolety maszynowe „Glauberyt”.
Równolegle do P-64 powstała wersja PM-63 z wydłużoną lufą, wyposażona w tłumik dźwięku oraz
eksportowa wersja broni, dostosowana do amunicji 9x19 mm Parabellum. Nie były one produkowane
seryjnie.
15
Przeznaczenie: do zwalczania siły żywej na odległościach do 200 m
Typ broni: indywidualna automatyczna broń strzelecka (samoczynno-samopowtarzalna)
Mechanizm spustowy: dwuoporowy do prowadzenia ognia pojedynczego i ciągłego (krótkie
ściągnięcie spustu – ogień pojedynczy, długie – ciągły)
Mechanizm zabezpieczający: bezpiecznik skrzydełkowy nastawny
Kaliber: 9 mm
Długość broni: z kolbą rozłożoną – 583 mm, złożoną – 333 mm
Masa broni bez magazynka: 1,6 kg
Masa magazynka: nie załadowanego: krótkiego – 0,1 kg, długiego – 0,16 kg
Masa broni załadowanej:, z magazynkiem krótkim – 1,85 kg, z długim – 2,05 kg
Pojemność magazynka: krótkiego – 15 nabojów, długiego – 25 nabojów
Odległość celowania: 75 – 150 m
Szybkostrzelność teoretyczna: 650 strz./min
Szybkostrzelność praktyczna: ogniem ciągłym – 120 strz./min, ogniem pojedynczym - 35 strz./min
Amunicja:
Typ naboju: 9x18 mm
Rodzaje stosowanych nabojów: z pociskiem zwykłym P oraz nabój ślepy
Masa naboju: 10 g
Masa pocisku: 6 g
futerał, pas nośny, wycior, przecieracz, szczoteczka, olejarka, torba na magazynki, jeden magazynek
krótki i trzy długie
9 mm pistolet maszynowy wz.1963. Opis i użytkowanie, sposoby i zasady strzelania, Uzbr.1048/68
Producent:
16
9 mm pistolet maszynowy wz.1984P „Glauberyt”
(PM-84P)
Pistolet maszynowy wz.1984P (PM-84P) konstrukcji polskiej, opracowany w Zakładach

Metalowych „Łucznik” w Radomiu. Prace badawczo-rozwojowe nad bronią przystosowaną do 9x18
mm naboju Makarowa, podjęto na początku lat 70-tych w Ośrodku Badawczo - Rozwojowym w
Radomiu (OBR), gdzie zespół w składzie R. Chełmicki, S. Brix i J. Chętkiewicz, inspirując się
konstrukcją izraelskiego pistoletu maszynowego UZI opracowali konstrukcję oznaczoną R-75-I, a
później R-81. Charakteryzowała się ona zastosowaniem bezwładnościowego opóźniacza, kurkowego
mechanizmu uderzeniowego oraz wykorzystaniem nowoczesnych metod wytwarzania w postaci
tłoczenia, zgrzewania i lutowania. Po badaniach partii informacyjnej pistoletu maszynowego R-81 i
wykonaniu niezbędnych zmian, nową broń wprowadzono do uzbrojenia WP pod oznaczeniem PM-84.
Przygotowanie produkcji seryjnej przeciągnęło się aż do 1990 roku, kiedy to wyprodukowano partię
próbną broni. Po gruntownej modernizacji i dostosowaniu pistoletu do naboju 9x19 mm Parabellum, w
1993 r. przyjęto go do uzbrojenia WP jako PM-84P. Z powodu zastosowania nowego, mocniejszego
naboju wydłużono lufę, zwiększono masę zamka, wzmocniono komorę zamkową, a także
odpowiednio zmieniono kształt jej pokrywy. W celu ułatwienia przeładowania broni powiększono
rękojeści zamka, służące do przeładowania broni. Zmieniono też przyrządy celownicze, celownik
wyposażono w dwie szczerbiny i dwa przezierniki z nastawami na 75 i 150 m.
Na bazie PM-84P powstały jego wersje rozwojowe – PM-98 i PM-06 opracowane według wymagań
formacji MSW. PM-84P nie jest już od dawna produkowany, ale dalej pozostaje podstawowym
pistoletem maszynowym Wojska Polskiego.
17
Mechanizm spustowy: z przełącznikiem rodzaju ognia-bezpiecznikiem do prowadzenia ognia
pojedynczego i ciągłego
Mechanizm zabezpieczający: nastawny bezpiecznik skrzydełkowy oraz spust samoczynny
Kaliber: 9 mm
Masa broni: bez magazynka- 2,17 kg
Masa magazynka nie załadowanego: krótkiego – 0,11 kg, długiego – 0,145 kg
Masa broni załadowanej: z magazynkiem krótkim – 2,46 kg , długim – 2,62 kg
Szybkostrzelność praktyczna: ogniem ciągłym – 120 strz./min, ogniem pojedynczym – 35 strz./min
Amunicja:
Rodzaje stosowanych nabojów: z pociskiem zwykłym oraz nabój ślepy
Masa naboju: 12,3 g
Masa pocisku: 8 g
krótki i trzy magazynki długie
9 mm pistolet maszynowy wz.1984P, Uzbr.2635/97
Producent:
Zakłady Metalowe „Łucznik” w Radomiu / Fabryka broni „Łucznik”-Radom Sp. z o.o.
18
9 mm pistolet maszynowy wz.1998 „Glauberyt” (PM-98)
Pistolet maszynowy wz.1998 (PM-98) kalibru 9 mm konstrukcji polskiej, opracowany w Zakładach

Metalowych „Łucznik” w Radomiu na bazie pistoletu maszynowego wz. 1984P, przez zespół w
składzie: S. Brix i J. Chetkiewicz i P. Madej. Według wymagań Policji opracowano początkowo wariant
przejściowy broni, oznaczony PM-84P „policyjny”, a po dopracowaniu w 1997 r. – PM-98. Konstrukcję
zmodernizowano przede wszystkim pod kątem poprawy ergonomii i przyspieszenia przygotowania
broni do użycia. Wprowadzono zupełnie nową kolbę z pogrubionymi prętami ramion oraz wydatną
stałą stopką pokryta gumową nakładką. Usunięto wycięcia blokujące ją w położeniu złożonym
(wsuniętym). Zamiast składanego chwytu przedniego wprowadzono łoże z umieszczonym wewnątrz
gniazdem do celownika laserowego lub oświetlacza taktycznego. Powiększono lewą rękojeść
przeładowania broni, prawą zaś usunięto. Poprawiono też wszystkie manipulatory broni, zaś zatrzask
magazynka przeniesiono z dołu szkieletu do podstawy osłony spustu, w miejsce typowe dla pistoletów
wojskowych. Spowodowało to zmodyfikowanie magazynka, który można zastosować w PM-84P, ale
oryginalnego z kolei nie da się użyć w PM-98. Zmieniono też przyrządy celownicze wprowadzając
słupkową muszkę, uproszczono też celownik, ograniczając jego nastawy wyłącznie do 75 m.
Na bazie PM-98 powstała wersja PM-06 z muszką osłoniętą kołową osłoną, szyną Picatinny
umieszczoną na pokrywie komory zamkowej (do mocowania celownika kolimatorowego) oraz kolbą w
układzie liniowym. Na rynek cywilny powstała samopowtarzalna wersja broni oznaczona BRS-99.
PM-98 zastąpił w produkcji „starszego” PM-84P trafiając tym samym do uzbrojenia WP. Jest też
podstawowym pistoletem maszynowym Policji oraz Straży Granicznej.
19
Mechanizm spustowy: z przełącznikiem rodzaju ognia-bezpiecznikiem do prowadzenia ognia
pojedynczego i ciągłego
Kaliber: 9 mm
Masa broni: bez magazynka - 2,42 kg
Masa magazynka nie załadowanego: krótkiego – 0,11 kg, długiego – 0,145 kg
Masa broni załadowanej: z magazynkiem krótkim – 2,71 kg, długim – 2,86 kg
Amunicja:
Rodzaje stosowanych nabojów: z pociskiem zwykłym oraz nabój ślepy
Masa naboju: 12,3 g
Masa pocisku: 8 g
krótki i trzy magazynki długie
Dodatkowe wyposażenie broni:
celownik laserowy, oświetlacz taktyczny (latarka)
Instrukcja zakładowa: Pistolet maszynowy PM-98 9x19 PARA. Instrukcja obsługi i użytkowania
Producent:
20
5,56 mm karabinek wz.96 „Beryl”
Karabinek wz.1996 kalibru 5,56 mm konstrukcji polskiej, opracowany w Zakładach Metalowych

„Łucznik” w Radomiu na bazie 5,45 mm kbk wz. 88 „Tantal”, będącego krajowym odpowiednikiem
radzieckiego AKS-74, dostosowanego do naboju pośredniego 5,45x39 mm. Opracowany przez
konstruktorów OBR w Radomiu „Tantal” wyróżniał się użyciem trójstrzałowego ogranicznika długości
serii oraz przystosowaniem do miotania granatów nasadkowych „Fosforyt”. Aby to umożliwić
zastosowano wielofunkcyjne urządzenie wylotowe (pełniące funkcję nasadki do wystrzeliwania
granatów) oraz kolbę prętową (składaną na bok). Broń standardowo wyposażono w przyrządy
celownicze mechaniczne podświetlane trytem. Tuż po zakończeniu produkcji kbk wz. 88 w Radomiu
uruchomiono prace ukierunkowane nad opracowaniem nowej broni, dostosowanej do standardowego
w NATO naboju 5,56x45 mm. Konstruktorem prowadzącym był K. Styczyński. W stosunku do
„Tantala” wydłużono nieco lufę, na jej końcu osadzono na stałe prostszy tłumik płomienia, kolbę
prętową zastąpiono kolbą rurową. Pozostawiono możliwość miotania granatów nasadkowych, jak
również przyłączania 40 mm granatnika wz. 74. Najważniejszą zmianą było przystosowanie broni do
przyłączania optycznych przyrządów celowniczych, za pośrednictwem kilkukrotnie zmienianej
podstawy (tzw. szyna szybkoodłączalna), mocowanej nad pokrywą komory zamkowej.
Partię prototypową „Beryla” wyprodukowano już w 1995 r., trzy lata później zakończono badania
karabinka i zaczęto sukcesywnie wprowadzać go do uzbrojenia Wojska Polskiego, pod nazwą „5,56
mm karabin szturmowy wz. 1996” (w skrócie kbs). Karabinek „Beryl” jest obecnie podstawową bronią
indywidualną żołnierzy SZ WP.
Broń była do tej pory dwukrotnie modernizowana, tym samym w uzbrojeniu występują obok siebie
wersje: A (standard), B (z łożem z stałym chwytem pionowym oraz bocznymi szynami Picatinny) oraz
C (wprowadzona w 2009 z teleskopową kolbą o regulowanej długości, zintegrowanym łożem i
nakładką z szynami Picatinny, poprawionymi manipulatorami, ergonomicznym chwytem pistoletowym
oraz zmienionym wyposażeniem). Na bazie ostatniej powstał eksportowy karabinek „Beryl” M762,
dostosowany do amunicji 7,62x39 wz. 43. Na potrzeby rynku cywilnego produkowany jest zaś
samopowtarzalny „Beryl-Sport”.
21
Zasada działania broni: odprowadzanie części gazów prochowych przez boczny otwór w lufie
Ryglowanie: przez obrót zamka
Mechanizm spustowy: z przełącznikiem rodzaju ognia: ogień pojedynczy, ciągły i seria trzystrzałowa
Mechanizm zabezpieczający: bezpiecznik nastawny dźwigniowy oraz spust samoczynny
Zasilanie: magazynek łukowy, wymienny
Kaliber: 5,56 mm
Długość broni (wz. 96A, B): z kolbą rozłożoną – 943 mm, złożoną – 742 mm
Długość broni (wz. 96C): z kolbą wysuniętą – 980 mm, wsuniętą – 910 mm
Liczba /skok bruzd: 6/228 mm
Masa broni bez magazynka: 3,35 kg (wz. 96A); 3,6/3,9 kg (wz. 96C bez/z szyną szybkoodłączalną)
Masa szyny szybkoodłaczalnej (wz. 96 B i C): 0,3 kg
Masa magazynka (nie załadowanego): 0,185 kg
Masa broni załadowanej : 3,90 kg (wz. 96A); ok. 4,6 kg (wz. 96C)
Amunicja:
Typ naboju: 5,56x45 mm
Rodzaje stosowanych nabojów: z pociskiem zwykłym z rdzeniem stalowym RS, z pociskiem
smugowym SM oraz nabój ślepy
Masa naboju: 12,3 – 12,4 g
Masa pocisku: 4 – 4,1 g
Typy granatów nasadkowych: kumulacyjno-odłamkowy GNPO, dymny NGD-93, zapalający NGZ-
93, oświetlający NGO-93
szyna szybkoodłączalna (wz. 96B i C), pas nośny (wz. 96 A i B), pas nośny 3-punktowy (wz. 96C),
chwyt przedni (wz. 96C), klipsy do łączenia magazynków (wz. 96C), dwójnóg, wycior składany,
przybornik z przyborami, torba na magazynki, olejarka, 4 łódki 15-to nabojowe do doładowywania
magazynków, nasadka do łódek, bagnet nożowy typu 6H4, 4 magazynki, odrzutnik do strzelania
amunicją ślepą
szyna szybkoodłączalna (wz. 96A), celownik noktowizyjny PCS-5 M „Gabro”, celownik holograficzny
EOTech HWS 552
5,56 mm karabin szturmowy wz.1996, DWLąd.21/2000;
instrukcja zakładowa: 5,56 mm karabin szturmowy wz.1996 BERYL. Instrukcja obsługi i użytkowania
Producent:
22
5,56 mm subkarabinek wz.96 „Mini-Beryl”
Subkarabinek wz.1996 kalibru 5,56 mm konstrukcji polskiej, opracowany w Zakładach Metalowych

„Łucznik” w Radomiu na bazie 5,45 mm skbk wz. 89 „Onyx” – odpowiednika radzieckiego AKS-74U,
dostosowanego do naboju pośredniego 5,45x39 mm. Podobnie jak „Tantal” „Onyx” wyróżniał się
użyciem trójstrzałowego ogranicznika długości serii oraz, co jest ewenementem w przypadku broni z
tak krótką lufą, przystosowaniem do miotania granatów nasadkowych „Fosforyt”. Broń standardowo
wyposażono w mechaniczne przyrządy celownicze podświetlane trytem. Wyprodukowano jedynie
krótką serię „Onyxa”, który ostatecznie nie został przyjęty do uzbrojenia WP. Wraz z uruchomieniem w
Radomiu prac nad opracowaniem karabinka „Beryl”, dostosowanego do naboju 5,56x45 mm NATO,
podjęto prace nad opracowaniem jego skróconej wersji. Konstruktorem prowadzącym broni był
również K. Styczyński. W stosunku do „Onyxa” wydłużono nieco lufę, zmieniono też konstrukcję kolby
i tłumika płomienia, pozostawiając możliwość miotania granatów nasadkowych. Analogicznie do
„Beryla” broń przystosowano do mocowania optycznych przyrządów celowniczych, za pośrednictwem
podstawy (tzw. szyna szybkoodłączalna). Niewielki celownik (np. holograficzny) można również
przymocować bezpośrednio do krótkiego odcinka szyny Picatinny, stanowiącego element podstawy
celownika mechanicznego broni.
Badania kwalifikacyjne „Mini-Beryla” odbyły się równolegle z „Berylem”, do uzbrojenia WP broń
przyjęto pod nazwą „5,56 mm karabinek wz. 1996” (w skrócie kbk). W 2005 r. broń zmodernizowano
(powstał wtedy wariant B) na potrzeby powstających Oddziałów Specjalnych Żandarmerii Wojskowej,
po czym zwiększono intensywność jej zakupów celem zastąpienia części pistoletów maszynowych w
pododdziałach bojowych.
Podobnie jak „Beryl” subkarabinek występuje w wersjach: A (standard), B (z łożem z stałym
chwytem pionowym oraz bocznymi szynami Picatinny) oraz C (wprowadzona w 2009 r. z teleskopową
kolbą o regulowanej długości, zintegrowanym łożem i nakładką z szynami Picatinny i innymi zmianami
analogicznymi do tej wersji „Beryla”). Na potrzeby rynku cywilnego opracowano samopowtarzalny
„Mini Beryl-Sport”.
23
Mechanizm spustowy: z przełącznikiem rodzaju ognia: ogień pojedynczy, ciągły i seria trzystrzałowa
Mechanizm zabezpieczający: bezpiecznik nastawny dźwigniowy oraz spust samoczynny
Kaliber: 5,56 mm
Długość broni (wz. 96A, B): z kolbą rozłożoną – 730 mm, złożoną – 525 mm
Długość broni (wz. 96C): z kolbą wysuniętą – 760 mm, wsuniętą – 690 mm
Liczba/skok bruzd: 6/228 mm
Masa broni bez magazynka: 3 kg (wz. 96A), 3,4/3,7 kg (wz. 96C bez/z szyną szybkoodłączalną)
Masa szyny szybkoodłaczalnej (wz. 96 B i C): 0,3 kg
Masa magazynka (nie załadowanego): 0,16/0,18 kg
Masa broni załadowanej: 3,55 kg (wz. 96A), ok. 4,4 kg (wz. 96C)
Pojemność magazynka: 20/30 nabojów
Odległość celowania: 100/300 m
Amunicja:
Rodzaje stosowanych nabojów: z pociskiem RS (zwykły z rdzeniem stalowym), z pociskiem SM
(smugowy) oraz nabój ślepy
Typy granatów nasadkowych: kumulacyjno-odłamkowy GNPO, dymny NGD-93, zapalający
NGZ-93, oświetlający NGO-93
szyna szybkoodłączalna (wz. 96B i C), pas nośny (wz. 96 A i B), pas nośny 3-punktowy (wz. 96C),
chwyt przedni (wz. 96C), klipsy do łączenia magazynków (wz. 96C), wycior składany, przybornik z
przyborami, torba na magazynki, olejarka, 4 łódki 15-to nabojowe do doładowywania magazynków,
nasadka do łódek,1 magazynek 20-nabojowy, 3 magazynki 30 nabojowe, odrzutnik do strzelania
amunicją ślepą
szyna szybkoodłączalna (wz. 96A), celownik noktowizyjny PCS-5 M „Gabro”, celownik holograficzny
EOTech HWS 552
instrukcja zakładowa: 5,56 mm karabinek wz.1996 „MINI BERYL. Instrukcja obsługi i użytkowania
Producent:
24
7.62 mm karabinek AKM/AKMS
Karabinek konstrukcji radzieckiej, kalibru 7,62 mm opracowany przez zespół M.T. Kałasznikowa,
będący zmodernizowaną odmianą 7,62 mm karabinka AK-47. Wprowadzony do uzbrojenia armii
radzieckiej w 1959 r. występuje w dwóch podstawowych wersjach: AKM – z kolba stałą drewnianą
oraz AKMS – z kolbą składaną metalową. Modernizacja ukierunkowana była na poprawienie celności
ognia seryjnego, zmniejszenie masy broni i obniżenie kosztów produkcji. Poprawienie celności ognia
seriami uzyskano stosując min. gazodynamiczny kompensator podrzutu oraz stosując opóźniacz,
spowalniający ruch kurka. Masę broni ograniczono znacząco poprzez zastąpienie komory zamkowej
frezowanej z odkuwki, konstrukcją tłoczoną z blachy, łączonej nitami i zgrzewami. W konstrukcji broni
zastosowano min. części odlewane precyzyjnie. W rezultacie przeprowadzonych zmian otrzymano
broń lżejszą od pierwowzoru o około 1 kg, celniejszą i bardziej niezawodną.
AKM/AKMS jest najbardziej popularną bronią tej klasy na świecie, był produkowany min. w
Bulgarii, Rumunii, Serbii, Węgrzech i Polsce. W 1965 roku AKM przyjęto do uzbrojenia Wojska
Polskiego, uruchamiając jego produkcję licencyjną w Zakładach Metalowych „Łucznik” w Radomiu. W
1972 r. uruchomiono produkcję karabinka AKMS. Na jego bazie powstał później prototypowy AKMS
wz. 1980 wyposażony w trójstrzałowy ogranicznik długości serii. Następnie bazując na kbk AKM i
AKMS wz. 1980 opracowano 5,45 mm karabinek wz. 88 „Tantal”.
AKM, ukompletowany w 40 mm granatnik podwieszany wz. 1974 stanowi zestaw o nazwie 7,62
mm karabinek-granatnik wz. 1974.
25
Typ broni: indywidualna broń strzelecka; automatyczna (samoczynno-samopowtarzalna)
Mechanizm spustowy: z przełącznikiem rodzaju ognia do prowadzenia ognia pojedynczego i
ciągłego
Mechanizm zabezpieczający: dźwigniowy bezpiecznik nastawny oraz spust samoczynny
Dane taktyczno-techniczne broni (AKM/AKMS):
Kaliber: 7,62 mm
Długość broni (AKM): 900 mm
Długość broni z kolbą rozłożoną (AKMS): 878 mm
Długość broni z kolbą złożoną (AKMS): 645 mm
Masa broni bez magazynka: 3,03/3,06 kg
Masa broni załadowanej : 3,85/3,9 kg
Szybkostrzelność teoretyczna: 600 strz/min
Amunicja:
Typ naboju: 7,62x39 mm (7,62 mm nabój wz.43)
Rodzaje stosowanych nabojów: z pociskiem zwykłym z rdzeniem stalowym PS, z pociskiem
smugowym T-45, z pociskiem przeciwpancerno-zapalającym BZ, nabój ślepy
Masa naboju: 16 – 16,4 g
Masa pocisku: 7,5 – 7,9 g
pas nośny, wycior, przybornik, torba na magazynki, olejarka, bagnet nożowy typu 6H4, 4 magazynki
odrzutnik do strzelania amunicją ślepą
Wersje:
AKMP, AKMSP – wyposażona w przyrządy celownicze podświetlane trytowymi źródłami światła;
AKMŁ – wyposażona we wspornik do mocowania celownika i celownik noktowizyjny NSPU;
AKMSN – wyposażona we wspornik do mocowania celownika i celownik noktowizyjny NSPU,
dwójnóg i tłumik płomienia,
AKMŁP – wyposażona w podświetlane przyrządy celownicze i celownik noktowizyjny
AKMNP – wyposażona w podświetlane przyrządy celownicze i celownik noktowizyjny
7,62 mm karabinki AKM (AKMŁ), AKMS (AKMSN), AK, kbkg wz.1960 i kbkg wz. 1960/72, Uzbr.
2447/86
Producent:
26
7.62 mm karabinek samopowtarzalny Simonowa (ksS)
Karabinek kalibru 7,62 mm opracowany pod koniec II wojny światowej w byłym Związku
Radzieckim przez S. G. Simonowa – twórcę m.in. 7,62 mm karabinu samoczynno-samopowtarzalnego
AWS wz.1936 i 14,5 mm rusznicy przeciwpancernej PTRS wz.1941. Karabinek powstał na bazie
wcześniej skonstruowanych przez Simonowa konstrukcji doświadczalnych – karabinów
samopowtarzalnych wz.1938 i wz.1941 (przystosowanych do 7,62x54R mm naboju karabinowego
Mosina) i karabinka wz.1944, dostosowanego do naboju pośredniego 7,62x39 mm wz.1943. Partia
próbna tej broni była testowana w warunkach bojowych w końcu II wojny światowej. W 1949 r.
wprowadzono go oficjalnie do uzbrojenia armii radzieckiej pod oznaczeniem SKS-45 (skrót od
samozariadnyj karabin Simonowa wz.1945). Broń miała typowy dla tego okresu układ konstrukcyjny z
drewnianą kolbą zespoloną z łożem i niewymiennym magazynkiem, doładowywanym przy pomocy
łódek. Analogicznie do karabinka wz. 1944 Mosin SKS posiadał też bagnet, zamocowany zawiasowo
na wylocie lufy, składany do transportu.
Karabinek SKS znajdował się również w wyposażeniu wojsk m. in. państw byłego Układu
Warszawskiego, Egiptu, Chin (pod oznaczeniem Type 56), Korei Północnej (Typ 63), a także, w wersji
zmodyfikowanej, w byłej Jugosławii (jako M59/66 przystosowany do miotania granatów nasadkowych).
Na jego bazie w Chinach powstał karabinek Typ 68, przystosowany do prowadzenia również ognia
ciągłego. Użyto w nich zamek ryglowany przez obrót, wprowadzono też wymienne magazynki
mieszczące 15 lub 30 nabojów.
Na początku lat pięćdziesiątych karabinek został wprowadzony do uzbrojenia Wojska Polskiego
pod nazwą ksS (skrót od karabinek samopowtarzalny Simonowa). Broń wykorzystywana była przede
wszystkim w pododdziałach reprezentacyjnych, obecnie jest stopniowo zastępowana wersją
reprezentacyjną karabinka MSBS-5,56 „Grot”.
27
Przeznaczenie: do zwalczania siły żywej na odległościach do 400m
Typ broni: indywidualna automatyczna broń strzelecka, samopowtarzalna
Zasada działania: odprowadzenie części gazów prochowych przez boczny otwór w lufie
Ryglowanie: poprzez przekoszenie zamka w dół
Mechanizm spustowy: wyłącznie do prowadzenia ognia pojedynczego
Mechanizm zabezpieczający: skrzydełkowy bezpiecznik nastawny, spust samoczynny
Zasilanie: magazynek pudełkowy stały
Dane taktyczno-techniczne:
Kaliber: 7.62 mm
Długość broni z bagnetem złożonym: 1 020 mm
Długość broni z bagnetem rozłożonym: 1 260 mm
Masa broni z magazynkiem i bagnetem: 3,75 kg
Masa broni załadowanej: 3,91 kg
Prędkość początkowa pocisku: 735m/s
Szybkostrzelność praktyczna: 35 – 40strz./min
Amunicja:
Typ naboju: 7,62x39 wz.43
Rodzaje stosowanych nabojów: z pociskiem zwykłym PS, z pociskiem smugowym T-45, z
pociskiem przeciwpancerno-zapalającym BZ oraz nabój ślepy
Masa pocisku: 7,9 g
pas nośny, ładownice, przybornik, olejarka i wycior
Instrukcja piechoty, 7.62 mm karabin samopowtarzalny Simonowa. Piech. 121/56
Producent:
TOZ, IŻMASZ (Rosja)
28
5,56 mm karabinek MSBS „Grot”
Karabinek podstawowy kalibru 5,56 mm modułowego systemu broni strzeleckiej MSBS-5,56,

znany pod nazwą „Grot”, opracowany przez zespół pracowników Fabryki Broni „Łucznik” – Radom
oraz Wojskowej Akademii Technicznej jako następca karabinków rodziny AKM i „Beryl”. Karabinek ten
jest jednym z elementów ciągle rozwijanego Indywidualnego Systemu Walki (ISW) „Tytan”. Bazą
konstrukcji był opracowany wcześniej demonstrator technologii, który następnie został gruntownie
przeprojektowany pod kątem poprawy ergonomii w ramach programu o nazwie MSBS, rozpoczętego
w 2011 r. Równolegle do karabinka podstawowego (w układzie konstrukcyjnym klasycznym)
powstawał 40 mm granatnik podwieszany oraz nóż-bagnet. W 2014 r. przeprowadzono w WITU w
Zielonce badania certyfikacyjne broni, dwa lata później rozpoczęto badania wstępne, a następnie
przeprowadzono badania kwalifikacyjne które ukończono ostatecznie w listopadzie 2017 r. W
międzyczasie broń była szeroko testowana w jednostkach różnych rodzajów wojsk, zaś 5.09.2017 r.
podpisano umowę na dostawy dla Sił Zbrojnych 53 tys. karabinków.
Opracowany przez konstruktorów FB i WAT MSBS „Grot” wyróżnia się konstrukcją modułową,
umożliwiającą zmontowanie broni w klasycznym (kolbowym) układzie konstrukcyjny, lub też w
bezkolbowym układzie konstrukcyjnym (bull-pup). Modułami bazowymi broni są komora zamkowa,
suwadło z zamkiem oraz urządzenie powrotne, podstawowymi modułami wymiennymi karabinka w
klasycznym układzie konstrukcyjnym są lufa, kolba, łoże oraz komora spustowa. Broń standardowo
wyposażono w szynę Picatinny, umieszczoną na górnej powierzchni komory zamkowej, służącą do
mocowania przyrządów celowniczych. Zamiast łoża przyłączony może być 40 mm granatnik
podwieszany.
Na bazie karabinka podstawowego w ramach programu o roboczej nazwie „RAWAT” rozwijany jest
cała rodzina karabinków (występujących zarówno w klasycznym, jak i bezkolbowym układzie
konstrukcyjnym) różniących się od siebie użyciem odpowiedniej lufy i ewentualnie innych modułów i
wyposażenia broni. Opracowano też wersję reprezentacyjną broni – karabinek reprezentacyjny
(MSBS-R), powstały też prototypowe karabinki dostosowane do amunicji 7,62x39 wz. 43 oraz
karabiny dostosowane do amunicji 7,62x51 mm NATO. Na potrzeby rynku cywilnego opracowywana
jest rodzina samopowtarzalnych karabinków „Grot-S” z lufami różnych długości.
29
Mechanizm spustowy: z przełącznikiem rodzaju ognia: ogień pojedynczy i ciągły
Kaliber: 5,56 mm
Długość broni: z kolbą wysuniętą – 902 mm, wsuniętą – 943 mm
Długość broni: z kolbą złożoną – 673 mm
Masa broni bez magazynka: 3,65 kg;
Masa broni załadowanej : 4,15 kg
Szybkostrzelność teoretyczna: 700 – 900 strz./min
Amunicja:
Rodzaje stosowanych nabojów: z pociskiem zwykłym z rdzeniem stalowym RS, z pociskiem
smugowym SM oraz nabój ślepy
mechaniczne przyrządy celownicze, chwyt przedni, pas nośny, zestaw do czyszczeni i konserwacji
broni, nóż-bagnet, 8 magazynków, odrzutnik do strzelania amunicją ślepą
celownik holograficzny EOTech HWS 552, celownik DCM-1 „Szafir”, celownik termowizyjny STC
„Rubin”
instrukcja zakładowa: Instrukcja użytkowania 5,56 mm karabinka standardowego (podstawowego)
Producent:
Fabryka broni „Łucznik”-Radom Sp. z o.o.
30
5,56 mm karabinek reprezentacyjny (MSBS-R)
Wyspecjalizowana wersja karabinka MSBS-5,56, opracowana przez zespół pracowników Fabryki

Broni „Łucznik” – Radom przy współpracy specjalistów WAT jako następcę radzieckich karabinków
skS eksploatowanych w pododdziałach reprezentacyjnych SZ RP. Karabinek ten jest jednym z
elementów modułowego systemu broni strzeleckiej MSBS-5,56. Początkowo planowano opracowanie
wersji reprezentacyjnej karabinka wz. 96 „Beryl”, ale po wykonaniu dwóch modeli broni i ich
przetestowaniu, od listopada 2013 r. rozpoczęto opracowanie wersji reprezentacyjnej rozwijanego
karabinka podstawowego MSBS-5,56K. 01.07.2014 r. modele nowej wersji broni zaprezentowano
podczas uroczystego otwarcia nowej siedziby Fabryki Broni w Radomiu. Po testach w batalionie
reprezentacyjnym WP oraz odpowiednich badaniach 23.03.2016 r. podpisano umowę o dostawach
pierwszej serii „karabinka reprezentacyjnego”.
MSBS-R „Grot” odróżnia się od konstrukcji bazowej zastosowaniem szeregu rozwiązań
upodabniających go do karabinka skS. W tym celu zastosowano dłuższą lufę, stała plastikową kolbę
(z wzmocnioną stopką), wydłużone łoże oraz krótki magazynek mieszczący 10 nabojów. Broń
pozbawiono automatyki, poprzez usunięcie węzła gazowego, w obszarze komory nabojowej lufy
umieszczono ogranicznik, umożliwiający oddanie strzału amunicją „ostrą”, tym samym broń
przystosowana jest wyłącznie do strzelania amunicją ślepą, co wymusza jej ręczne przeładowanie.
Zmodyfikowano konstrukcję mechanizmu przeładowania broni (rękojeść przeładowania tylko z
prawej strony komory zamkowej), bagnetu (polerowane ostrze ze stali nierdzewnej), przycisku
zatrzasku magazynka oraz mechanizmu spustowego – poprzez wyeliminowanie nastawy na ogień
ciągły. Zastosowano też jednostronne (tylko z lewej strony) skrzydełko bezpiecznika nastawnego oraz
przycisk zatrzasku magazynka. Na szynie Picatinny komory zamkowej osadzono atrapy przyrządów
celowniczych. Możliwe jest oczywiście przywrócenie możliwości strzelania amunicją bojową, przez
wymianę odpowiednich modułów.
31
Przeznaczenie: do celów ceremonialnych
Typ broni: indywidualna nieautomatyczna broń strzelecka (powtarzalna)
Mechanizm spustowy: wyłącznie do ognia pojedynczego
Kaliber: 5,56 mm
Długość broni z bagnetem: 1 145 mm
Masa broni bez magazynka: 3,69 kg;
Masa broni z nożem-bagnetem i magazynkiem: 3,8 kg
Amunicja:
Rodzaje stosowanych nabojów: nabój ślepy
Masa naboju: 7 – 7,7 g
pas nośny (skórzany i parciany), ładownice (4x), zestaw do czyszczeni i konserwacji broni, bagnet
nożowy, 5 magazynków, zapasowe stopki kolby
instrukcja zakładowa: Instrukcja użytkowania 5,56 mm karabinka reprezentacyjnego”
Producent:
Fabryka broni „Łucznik”-Radom Sp. z o.o.
32
7,62 mm karabin maszynowy PK/PKS
Uniwersalny karabin maszynowy kalibru 7,62 mm skonstruowany w latach pięćdziesiątych w

byłym Związku Radzieckim, z myślą o wprowadzeniu go w miejsce trzech konstrukcji tego samego
kalibru: ręcznego RP-46 oraz ciężkich SG-43 i SGM. Faworytem konkursu był karabin maszynowy PN
skonstruowany przez G. Nikitina, jednak rywalizację wygrała ostatecznie broń skonstruowana przez
zespół kierowany przez M.T. Kałasznikowa znana jako PK. Zastosowano w nim nowoczesne, wydajne
technologie produkcji – komora zamkowa broni była konstrukcją tłoczoną z elementów blaszanych
łączonych nitowaniem i zgrzewaniem. Karabin konstrukcji Kałasznikowa był konstrukcją bardziej
zachowawczą niż PN – zastosowano w nim bowiem zasilanie pośrednie (dwustopniowe) przy użyciu
taśmy nabojowej ciągłej, zapożyczonej z poprzednich konstrukcji tej klasy. Karabin został przyjęty do
uzbrojenia armii radzieckiej w 1961 r. pod oznaczeniem PK/PKS (skrót od pulemiot
Kałasznikowa/pulemiot Kałasznikowa stankowyj). Występuje w wersjach oznaczonych PK – jako
ręczny karabin maszynowy (z dwójnogiem) oraz PKS – jako ciężki karabin maszynowy (na podstawie
trójnożnej Samożenkowa - 6T2). Był produkowany m.in. w Polsce (od 1968 r. przez zakłady H.
Cegielski w Poznaniu), Bułgarii, Rumunii i Serbii. Produkcja PK/PKS w Polsce nie trwała zbyt długo,
bo tylko do 1974 r., kiedy to został on zastąpiony przez zmodernizowany karabin maszynowy
PKM/PKMS.
PK jest bronią szeroko stosowaną w świecie, zwłaszcza w krajach trzeciego świata. Znajduje się
też w uzbrojeniu m.in. większości państw byłego Układu Warszawskiego. W Polsce (od połowy lat
sześćdziesiątych), obok PKM, stanowił podstawową broń wsparcia drużyny. PKS wykorzystywano
jako broń wsparcia plutonu zmechanizowanego zastępując PK w jednej z trzech drużyn.
33
Ogólna charakterystyka broni (PK/PKS):
Przeznaczenie: do zwalczania siły żywej na odległościach do 1000/1500 m
Typ broni: automatyczna (samoczynna) zespołowa broń strzelecka
Mechanizm spustowy: wyłącznie do prowadzenia ognia ciągłego
Mechanizm zabezpieczający: dźwigniowy bezpiecznik nastawny, przed strzałem przedwczesnym
chroni położenie części
Zasilanie: taśmowe prawostronne, taśma elastyczna, ciągła, z ogniwami zamkniętymi
Kaliber: 7,62 mm
Długość broni: 1 173 mm
Masa bron: 9 kg
Masa lufy: 2,6 kg
Masa podstawy 6T2: 7 kg
Pojemność skrzynki amunicyjnej: 100 (PK)/200 (PKS) nabojów
Masa skrzynki amunicyjnej 100–nabojowej: załadowana 3,9/8 kg
Masa skrzynki amunicyjnej 200–nabojowej: załadowana 8 kg.
Szybkostrzelność praktyczna: do 250 strz./min
Amunicja:
Typ naboju: 7.62x54 mm R
Rodzaje stosowanych nabojów: z pociskiem zwykłym ŁPS, z pociskiem smugowym T-46, z
pociskiem przeciwpancerno-zapalającym B-32 oraz nabój ślepy
Masa naboju: 22 – 23g
Masa pocisku: 9,5 – 10,7g
Standardowe wyposażenie broni (PK):
lufa zapasowa, pas nośny, wycior składany, przybornik, dwie skrzynki 100 i dwie 200–nabojowe z
taśmami, odrzutnik i ramka do strzelania amunicja ślepą, pokrowce na broń i lufę, zestaw części
zamiennych
Standardowe wyposażenie broni (PKS):
lufa zapasowa, podstawa 6T2, pas nośny, wycior składany, przybornik, sześć skrzynek 200–
nabojowych z taśmami, odrzutnik i ramka do strzelania amunicja ślepą, pokrowce na broń i lufę,
zestaw części zamiennych, pasy do przenoszenia podstawy i skrzynek amunicyjnych
7.62 mm karabiny maszynowe PK, PKM i PKMN z podstawami, Uzbr. 2300/83
Producent:
Zakłady Przemysłu Metalowego H.Cegielski w Poznaniu, Zakłady Metalowe w Kowrowie (Rosja)
34
7,62 mm karabin maszynowy PKM/PKMS
Uniwersalny karabin maszynowy kalibru 7,62 mm skonstruowany, w latach sześćdziesiątych w

byłym Związku Radzieckim, na bazie karabinu maszynowego PK/PKM. Konstrukcję zmodernizowano
przede wszystkim pod kątem zmniejszenia masy i obniżenia kosztów produkcji. PKM różni się od PK
budową niektórych części, przy czym zmiana ich konstrukcja nie zmieniła funkcjonowania automatyki
broni. Lufa broni jest lżejsza, bez żeber i ma szczelinowo–stożkowy tłumik płomienia. Część
elementów, m.in. płaszcz komory zamkowej oraz pokrywę donośnika, wykonano z cieńszej blachy. W
komorze zamkowej zmieniono min. obsadę lufy i kolby. W kolbie zastosowano rozkładany
naramiennik, ułatwiający strzelanie z dwójnogu. Karabin został przyjęty do uzbrojenia armii radzieckiej
w 1969 r. pod oznaczeniem PKM/PKMS (M – od modernizirowannyj). Podobnie jak poprzednik
konstrukcja występuje w wersjach oznaczonych PKM – stosowany jako ręczny karabin maszynowy (z
dwójnogiem) oraz w PKMS – jako ciężki karabin maszynowy (na podstawie trójnożnej Stiepanowa –
6T5). Był produkowany przez Polskę (od 1974 r. do końca 20 wieku w zakładach H. Cegielski –
Poznań w Poznaniu), Chiny oraz Węgry.
PKM jest bronią bardzo szeroko stosowaną w świecie. W Polsce (od połowy siedemdziesiątych ),
stanowi podstawową broń wsparcia drużyny. PKMS wykorzystywano jako broń wsparcia plutonu
zmechanizowanego zastępując PKM w jednej z trzech drużyn. PKM/PKMS występuje w wersjach tzw.
„nocnych” (litera N w oznaczeniu) - przystosowanej do montażu celownika noktowizyjnego oraz z
przyrządami celowniczymi wyposażonymi w gazowe trytowe źródła światła (litera P w oznaczeniu). W
karabinie PKMN na lewej ściance komory zamkowej zamocowano wspornik celownika z dźwignią do
włączania jego przesłony podczas strzelania. Podczas ładowania broni wspornik ten jest odchylany
wraz z celownikiem.
W ZSRR PKM wraz ze specjalną podstawą pojazdową stanowią zestaw oznaczony PKMB
(odpowiednik PKB bazującego z kolei na PKT), instalowany m.in. w opancerzonych wozach
dowodzenia. Ponadto w Rosji na bazie PKM opracowano czołgowy karabin maszynowy PKTM,
będący odpowiednikiem PKT. Na bazie PKM w Polsce powstał prototypowy PKM-NATO,
dostosowany do amunicji 7,62x51 mm NATO oraz uniwersalny karabin maszynowy UKM-2000,
dostosowany nie tylko do standardowej amunicji, ale również standardowej taśmy.
35
Ogólna charakterystyka broni (PKM/PKMS):
Przeznaczenie: do zwalczania siły żywej na odległościach do 1000/1500 m
Mechanizm zabezpieczający: dźwigniowy bezpiecznik nastawny; przed strzałem przedwczesnym
Kaliber: 7,62 mm
Masa bron: 7,5 kg
Masa lufy: 2,4 kg
Masa podstawy 6T5: 4,5 kg
Pojemność skrzynki amunicyjnej: 100 (PK)/200 (PKS) nabojów
Masa skrzynki amunicyjnej 100–nabojowej: załadowana 3,9/8 kg
Masa skrzynki amunicyjnej 200–nabojowej: załadowana 8 kg
Amunicja:
Masa naboju: 22-23g
Masa pocisku: 9,5-10,7g
Standardowe wyposażenie broni (PKM):
lufa zapasowa, pas nośny, wycior składany, przybornik, dwie skrzynki 100 i dwie 200–nabojowe z
taśmami, odrzutnik i ramka do strzelania amunicja ślepą, pokrowce na broń i lufę, zestaw części
zamiennych
Standardowe wyposażenie broni (PKMS):
lufa zapasowa, podstawa 6T5, pas nośny, wycior składany, przybornik, sześć skrzynek 200–
nabojowych z taśmami, odrzutnik i ramka do strzelania amunicja ślepą, pokrowce na broń i lufę,
zestaw części zamiennych, pasy do przenoszenia podstawy i skrzynek amunicyjnych
7,62 mm karabiny maszynowe PK, PKM i PKMN z podstawami, Uzbr. 2300/83
Producent:
Wersje:
PKMP/PKMSP – wyposażona w podświetlane trytowymi źródłami światła mechaniczne przyrządy
celownicze;
PKMN/PKMSN – wyposażona we wspornik do mocowania celownika i celownik noktowizyjny PPN-3
lub inny. (np. PCS-5);
PKMNP/PKMSNP – wyposażona w podświetlane przyrządy celownicze i celownik noktowizyjny
36
7,62 mm karabin maszynowy UKM 2000P
/ zmod. UKM 2000P
Uniwersalny karabin maszynowy UKM 2000 kalibru 7,62 mm skonstruowany przez zespół
konstruktorów zakładów H. Cegielski – Poznań S.A. w Poznaniu, we współpracy z Wojskową
Akademią Techniczną. Prace nad następcą karabinu maszynowego PKM, dostosowanym do
standardowej w NATO amunicji i taśmy (rozsypna z otwartym ogniwem typu M13) rozpoczęto w 1998
r. W ramach głębokiej modernizacji karabinu maszynowego PKM opracowano rodzinę broni, w której
modelem bazowym jest UKM 2000P przeznaczony dla piechoty i wojsk zmechanizowanych. Dla
pododdziałów desantowo-szturmowych i aeromobilnych skonstruowano odmianę ze składaną kolbą
(kolba drewniana składana na bok), oznaczoną UKM 2000D. Zasadniczą zmiana w konstrukcji broni
dotyczyła konstrukcji mechanizmu zasilania – zasilanie pośrednie (charakterystyczne dla konstrukcji
PK, PKM) zastąpiono bezpośrednim, a donośnik dźwigniowy przesuwakowym. Wymagało to
odpowiedniego wydłużenia komory zamkowej, dodania osobnej pokrywki rygla lufy i zmiany
konstrukcji suwadła z zamkiem. Pozostałe mechanizmy broni i wyposażenie pozostały bez zmian.
Badania kwalifikacyjne karabinów zakończono w 2002 r. z wynikiem pozytywnym, po czym całą
dokumentację i oprzyrządowanie przekazano do Zakładów Mechanicznych Tarnów gdzie
przygotowano produkcję broni, która ostatecznie w 2005 r. została przyjęta do uzbrojenia WP. Seryjną
produkcję UKM 2000P podjęto właściwie dwa lata później po wyposażeniu broni w odłączalną szynę
celowniczą (w standardzie Picatinny), montowaną na specjalnych uchwytach zmodyfikowanej pokrywy
komory zamkowej.
Na podstawie doświadczeń z eksploatacji broni w Tarnowie podjęto prace modernizacyjne broni,
ukierunkowane na podniesienie niezawodności i trwałości broni, poprawę jej ergonomii i
technologiczności. Badania „zmodyfikowanego UKM 2000 P” zakończono w 2015 r. , dostawy
rozpoczęto w następnym roku. Usztywniono komorę zamkową, dodano zaczepy taśmy i zatrzask,
ustalający pokrywę komory zamkowej w położeniu otwartym. Zmieniono też suwadło, wprowadzając
chowaną rolkę suwadła suwadło oraz iglicę, zmieniając jej sposób połączenia z suwadłem. Do
urządzenia powrotnego dodano zderzak sprężynowy, rozpraszający energię uderzenia suwadła w
tylec. Zmieniono też konstrukcję tłumika płomienia, regulatora gazowego oraz rękojeści lufy. Na rurze
gazowej umieszczono łoże z dwoma bocznymi szynami akcesoryjnymi. Wprowadzono nowy chwyt
pistoletowy, dodatkowy chwyt przedni oraz kolbę składaną na bok, z regulacją jej długości i wysokości
podpoliczka. Zamiast blaszanych skrzynek amunicyjnych wprowadzono miękkie pojemniki na taśmę
mieszczące 100 nabojów.
37
Ogólna charakterystyka broni (UKM 2000P/ zmod UKM 2000P):
Kaliber: 7,62 mm
Długość broni (UKM 2000P): 1 182 mm
Długość broni ( zmod UKM 2000P): z kolbą wysuniętą – 1 228 mm, wsuniętą – 1 158 mm
Masa broni: 8,4/ 10,2 kg
Masa lufy: 2,25 kg
Pojemność skrzynki amunicyjnej: 100 nabojów
Masa skrzynki amunicyjnej/pojemnika na taśmę: załadowana 3,9/3,5 kg
Amunicja:
Typ naboju: 7.62x51 mm NATO
Rodzaje stosowanych nabojów: z pociskiem zwykłym z rdzeniem ołowianym, z pociskiem
smugowym, z pociskiem przeciwpancerno-zapalającym, z pociskiem przeciwpancernym oraz nabój
ślepy
Standardowe wyposażenie broni (UKM 2000P):
lufa zapasowa, pas nośny, szyna celownicza, wycior składany, przybornik, dwie skrzynki 100 i dwie
200- nabojowe, odrzutnik do strzelania amunicja ślepą, pokrowiec na lufę, zestaw części zamiennych
Standardowe wyposażenie broni (zmod UKM 2000P):
lufa zapasowa, pas nośny, szyna celownicza, chwyt przedni z mocowaniem, wycior składany,
przybornik, trzy pojemniki amunicyjne, odrzutnik do strzelania amunicja ślepą, pokrowiec na lufę,
zestaw części zamiennych, przeciągacz do taśmy
instrukcja zakładowa: 7.62 mm uniwersalny karabin maszynowy UKM 2000. Opis i użytkowanie;
Instrukcja użytkowania. Zmodyfikowany uniwersalny karabin maszynowy UKM 2000P. Opis i
użytkowanie
Producent:
Zakłady Mechaniczne „Tarnów” S.A. w Tarnowie
38
7,62 mm karabin maszynowy PKT
Pokładowy karabin maszynowy kalibru 7,62 mm skonstruowany w latach pięćdziesiątych w byłym

Związku Radzieckim, z myślą o zastąpieniu 7,62 mm czołgowych karabinów maszynowych DT, DTM
oraz SGMT. Konstrukcją bazową był uniwersalny karabin maszynowy PK. Karabin PKT różni się od
PK dłuższą i cięższą lufą (o grubszych ściankach) oraz konstrukcją rury gazowej i regulatorem
gazowym typu zamkniętego. W dolnej części obsady lufy i tylnej wkładce komory zamkowej wykonano
gniazda mocowania karabinu we wsporniku kołyski armaty czołgowej (np. czołgu PT-91, T-72, T-55A i
T-55AM) lub bojowego wozu piechoty (np. BWP-1) analogiczne do SGMT. Ponadto zmieniono
konstrukcję mechanizmu spustowego, wyposażając go w elektrospust. PKT pozbawiono m.in.:
przyrządów celowniczych, kolby, wspornika skrzynki amunicyjnej, chwytu pistoletowego oraz punktów
mocowania podstawy piechoty. W większości wozów bojowych karabin jest zasilany z taśm o
pojemności 250 nabojów.
Karabin maszynowy przyjęty został do uzbrojenia armii radzieckiej w 1962 r. pod oznaczeniem
PKT (T od tankowyj). Był produkowany m.in. w Polsce (od 1968 roku przez zakłady H. Cegielski –
Poznań), Bułgarii, Chinach, Rumunii i Serbii (M86). W ZSRR istniała też odmiana broni wyposażona
w typowe mechaniczne przyrządy celownicze, w której zamiast elektrospustu zastosowano tylec z
dwoma chwytami i dźwigniowym mechanizmem spustowym. Wraz z odpowiednią podstawą
przeznaczona do montowania na zewnętrznych wspornikach transporterów opancerzonych nosiła
oznaczenie PKB. Jej polskim odpowiednikiem był PKT „Grom” wyposażony dodatkowo w celownik
rakursowy.
PKT jest bronią szeroko stosowaną w świecie, znajduje się w uzbrojeniu większości państw
byłego Układu Warszawskiego. W Polsce PKT wchodzi w skład uzbrojenia pokładowego czołgów PT-
91, T-72, bojowych wozów piechoty BWP-1, transporterów opancerzonych MTL-B i samochodów
pancernych BRDM-2.
39
Typ broni: automatyczna (samoczynna) pokładowa broń strzelecka
Mechanizm spustowy: elektromagnetyczny wyłącznie do prowadzenia ognia ciągłego, broń posiada
awaryjny spust mechaniczny (ręczny)
Mechanizm zabezpieczający: dźwigniowy bezpiecznik nastawny; bezpiecznik automatyczny spustu
awaryjnego; zabezpieczenie przed strzałem przedwczesnym zapewnia położenie części
Zasilanie: taśmowe prawostronne, taśma elastyczna, segmentowa, z ogniwami zamkniętymi
Kaliber: 7,62 mm
Masa broni: 10,5kg
Masa lufy: 3,23 kg
Masa skrzynki amunicyjnej: (z nabojami) 9,4 kg
Szybkostrzelność teoretyczna: 700-800 strz./min
Amunicja:
Masa naboju: 22-23g
Masa pocisku: 9,5-10,7g
wycior składany, przybornik, olejarka, 8 skrzynek 250–nabojowych z taśmami, odrzutnik i ramka do
strzelania amunicja ślepą, zestaw części zamiennych, pokrowiec
Wersje:
PKB/PKT „Grom”- wyposażony w tylec z chwytami i spustem dźwigniowym (w miejsce elektrospustu)
oraz mechaniczne przyrządy celownicze
7.62 mm czołgowy karabin maszynowy PKT, Uzbr. 1282/71
Producent:
40
7,62 mm karabin maszynowy UKM 2000C
Pokładowy karabin maszynowy UKM 2000C kalibru 7,62 mm skonstruowany przez zespół
konstruktorów zakładów H. Cegielski – Poznań S.A. w Poznaniu, we współpracy z Wojskową
Akademią Techniczną. Prace nad następcą karabinu maszynowego PKT, dostosowanym do
standardowej w NATO amunicji i taśmy (rozsypna z otwartym ogniwem typu M13) rozpoczęto w 1998
r. W ramach głębokiej modernizacji karabinu maszynowego PKM opracowano wtedy uniwersalny
karabin maszynowy UKM 2000 w wersjach P (konstrukcja bazowa) oraz D, z kolbą składaną. W
ramach głębokiej modernizacji PKT powstał UKM 2000C, przy czym zmiany konstrukcyjne były
analogiczne do zastosowanych w konstrukcji bazowej.. Pozostałe mechanizmy broni i wyposażenie
pozostało niezmienione. Według założeń UKM 2000C miał zastąpić karabin maszynowy PKT w
dotychczas eksploatowanych w WP pojazdach, takich jak czołgi PT-91, T-72, bojowe wozy piechoty
BWP oraz samochody pancerne BRDM-2.
Badania kwalifikacyjne karabinów zakończono w maju 2002 roku z wynikiem pozytywnym, po
czym całą dokumentację i oprzyrządowanie przekazano do Zakładów Mechanicznych „Tarnów” gdzie
przygotowano produkcję broni, która ostatecznie w 2005 r. została przyjęta do uzbrojenia WP. Seryjną
produkcję UKM 2000C podjęto właściwie natychmiast, broń tą zastosowano jako uzbrojenie
pokładowe KTO „Rosomak” w wieży OTO Melara Hitfist 30.
W trakcie przygotowywania produkcji seryjnej broni w 2003 r. opracowano UKM 2000CL –
wariant UKM 2000C z zmienionym z prawostronnego na lewostronny kierunkiem zasilania broni.
Lewostronne zasilanie karabinów maszynowych jest powszechnie stosowane w konstrukcjach
zachodnich i początkowo takie wymaganie pojawiło się w stosunku do broni, przewidywanej do
zabudowy w wieży HITFIST 30. Ostatecznie przeprojektowano wieżę i użyto oryginału. Na podstawie
doświadczeń z eksploatacji broni w Tarnowie podjęto w stosunku do UKM 2000C prace
modernizacyjne broni, wykorzystujące część rozwiązań użytych w zmodyfikowanym UKM 2000 P. W
ich rezultacie powstał zmodyfikowany UKM 2000C, którego partie informacyjną poddano badaniom w
2017 r.
41
Mechanizm spustowy: elektromagnetyczny wyłącznie do prowadzenia ognia ciągłego, broń posiada
awaryjny spust mechaniczny (ręczny)
Mechanizm zabezpieczający: dźwigniowy bezpiecznik nastawny; bezpiecznik automatyczny spustu
awaryjnego; zabezpieczenie przed strzałem przedwczesnym zapewnia położenie części
Zasilanie: taśmowe prawostronne, taśma elastyczna, segmentowa, z ogniwami zamkniętymi
Kaliber: 7,62 mm
Liczba / skok bruzd: 4/328 mm
Masa broni: 10,5 kg
Masa lufy: 3,4 kg.
Amunicja:
Typ naboju: 7.62x51 mm
ślepy
8 skrzynek 250–nabojowych, wycior składany, przybornik, odrzutnik do strzelania amunicja ślepą,
pokrowiec na broń, zestaw części zamiennych
instrukcja zakładowa: 7.62 mm karabin maszynowy UKM 2000C. Opis i użytkowanie”
Producent:
42
7,62 mm karabin maszynowy MG3/MG3A1
Uniwersalny karabin maszynowy kalibru 7,62 mm konstrukcji niemieckiej, opracowany w wyniku

wieloetapowej modernizacji znanego z II Wojny Światowej karabinu maszynowego MG42. Produkcję
pierwszej wersji MG42 dostosowanego do naboju 7,62x51 mm NATO (oznaczonej MG-1) rozpoczęto
w 1958 r. w zakładach Rheinmetell. Karabin ten był wielokrotnie udoskonalany, w wyniku czego
niebawem pojawiły się jego wersje rozwojowe oznaczone MG1A1 (MG42/58), MG1A2 (MG42/59) oraz
MG1A3.W tym samym czasie modernizowano wyprodukowane wcześniej karabiny MG42 (MG2). W
1968 r. uruchomiono produkcję karabinu MG3, będącego wersją rozwojową MG1A3, w którym
ulepszono mechanizm zasilania, dodano celownik do strzelania do celów powietrznych oraz
zmieniono zasobnik na taśmę. Cecha charakterystyczną broni jest możliwość użycia standardowej
niemieckiej taśmy segmentowej typu DM1, a także taśmy rozsypnej M13 (standard NATO) lub jej
niemieckiego odpowiednika DM60.
Różne wersje uniwersalnego karabinu maszynowego MG znajdują się w uzbrojeniu armii
ponad 30 państw. Prawa licencyjne zakupiły Włochy i Hiszpania (MG-42/59), Pakistan (MG1A3),
Grecja, Iran i Turcja. W macierzystych zakładach w Niemczech produkcję zakończono już w 1977 r. W
Bundeswehrze MG3 stanowi podstawową broń wsparcia piechoty stopniowo zastępowaną przez 5,56
mm karabinek maszynowy MG4 oraz karabin maszynowy MG5. MG3 i MG3A1stanowią też uzbrojenie
pokładowe wielu typów wozów bojowych. W Wojsku Polskim karabiny maszynowe MG3 i MG3A1
używane są w jednostkach wyposażonych w czołgi Leopard 2A4 i 2A5, stanowiąc ich uzbrojenie
pokładowe (jako km plot na wieży i km sprzężony z armatą) oraz uzbrojenie innych wozów
specjalistycznych (m.in. wozów zabezpieczenia technicznego).
43
Ryglowanie: ryglami rozchylnymi w postaci rolek
Mechanizm zabezpieczający: przerzutowy bezpiecznik nastawny, zabezpieczenie przed strzałem
przedwczesnym zapewnia położenie części
Zasilanie: taśmowe lewostronne, taśma elastyczna, z ogniwami otwartymi, rozsypna lub segmentowa
(segmenty taśmy mieszczą po 50 nabojów)
Kaliber: 7,62 mm
Masa bron : 11.05kg
Masa lufy: 1,8 kg
Masa skrzynki amunicyjnej : (załadowanej) 7,85 kg
Szybkostrzelność praktyczna: do 150strz./min
Amunicja:
Typ naboju: 7.62x51 mm
ślepy
lufa zapasowa (MG3A1-2 lufy), pas nośny, skrzynki nabojowe, pokrowce, zestaw eksploatacyjny broni
(w tym: przybory do czyszczenia i konserwacji broni, zamek zapasowy, rękawice do wymiany lufy)
odrzutnik-nakrętka do strzelania amunicją ślepą
Das Maschinengewehr, ZDv3/14 (oryginał i tłumaczenie)
Producent:
Rheinmetall GmbH w Ratingen (Niemcy)
Wersje:
MG3A1 – wersja pokładowa, karabin nie ma dwójnogu, celownika przeciwlotniczego i kolby (zamiast
niej na tylec założony jest gumowym ochraniacz). Kolba i dwójnóg znajdują się jednak w
ukompletowaniu broni. Karabin maszynowy wykorzystuje się jako sprzężoną z armatą, lub
samodzielnie w jarzmie kulistym (w wozach specjalistycznych).
44
12,7 mm wkm DSzKM wz 1938/46
Wielkokalibrowy karabin maszynowy kalibru 12,7 mm konstrukcji radzieckiej, opracowany w

trakcie II wojny światowej w wyniku modernizacji 12,7 mm karabinu DSzK wz. 1938. DSzK wz. 1938
powstał na bazie 12,7 mm wkm DK (skrót od Diegtariewa krupnokalibiernyj) opracowanego przez W.
Diegtariewa w 1930 r. Małoseryjną produkcję DK rozpoczęto w 1933 r., jednak ze względu na niską
szybkostrzelność teoretyczną broni (około 360 strz./min), spowodowaną zastosowaniem zasilania
magazynkowego (bęben o pojemności 30 nabojów), zakończono ją po dwóch latach. Modernizacji DK
podjął się G. Szpagin, który przystosował broń do zasilania z taśmy, wyposażając ją w donośnik
bębnowy. W 1939 r. karabin przyjęto do uzbrojenia Armii Czerwonej pod nazwą 12,7 mm
wielkokalibrowy karabin maszynowy wz.1938 DSzK. Broń wprowadzono do uzbrojenia wielu armii,
m.in. państw byłego Układu Warszawskiego (w tym Wojska Polskiego), afrykańskich i azjatyckich.
W latach 1943-1945 K. Sokołow i A. Norow gruntownie przeprojektowali broń, którą przyjęto do
uzbrojenia pod oznaczeniem wz.1938/1946 DSzKM (skrót od Diegtariewa, Szpagina
krupnokalibiernyj, modernizirowannyj). Modernizacja polegała głównie na zastosowaniu donośnika
przesuwakowego, umożliwiającego zasilanie prawo lub lewo stronne z nowej metalowej taśmy
nabojowej. Poprawiono też technologiczność (szerzej stosując technologię tłoczenia) i niezawodność
broni, zmieniono też sposób mocowania lufy. Wkm DSzKM znajduje się na uzbrojeniu kilkudziesięciu
państw świata, wykorzystywany jest jako broń piechoty (na uniwersalnej podstawie wz. 1938
Kolesnikowa) lub też stanowi uzbrojenie pokładowe. Produkowany był w wielu krajach także w Polsce
(ZM „Tarnów” od 1972 r.). Obecnie w Siłach Zbrojnych RP DSzKM stanowi wyłącznie uzbrojenie
WZT-2 oraz 152 mm armatohaubicy samobieżnej wz.1977 DANA.
45
Przeznaczenie: do zwalczania środków ogniowych, siły żywej i na odległościach do 1500 m oraz
celów powietrznych na odległościach do 1600 m
Typ broni: automatyczna (samoczynna) broń strzelecka
Ryglowanie: 2 symetrycznymi ryglami uchylnymi
Mechanizm zabezpieczający: dźwigniowy bezpiecznik nastawny; zabezpieczenie przed strzałem
Zasilanie: taśmowe lewostronne bądź prawostronne, taśma elastyczna, złożona z segmentów o
pojemności 10 nabojów, z ogniwami otwartymi
Kaliber: 12,7 mm
Długość lufy z hamulcem wylotowym: 1 069 mm
Długość lufy bez hamulca wylotowego: 967 mm
Masa broni : 34 kg
Masa lufy: 12,6 kg
Masa podstawy Kolesnikowa: ok. 55 kg
Pojemność skrzynki amunicyjnej: 50 nabojów?
Odległość celowania: 400-2000 m
Prędkość początkowa pocisku: 830 – 850 m/s
Energia początkowa pocisku: 15150 – 17710 J
Szybkostrzelność teoretyczna: 560 – 600 strz/min
Szybkostrzelność praktyczna: do 80 strz/min
Amunicja:
Rodzaje stosowanych nabojów: z pociskiem przeciwpancerno zapalającym B-32, z poc.
przeciwpancerno-zapalająco-smugowym BZT-44 oraz nabój ślepy
Masa naboju: 129 – 130 g
Masa pocisku: 44 – 49 g
lufa zapasowa, celownik kolimatorowy K10-T, przybory i narzędzia, 4 skrzynki 50-nabojowe z
taśmami, pokrowce na broń i lufę, zestaw części zamiennych do broni, zestaw części zamiennych do
celownika
Producent:
Zakłady Mechaniczne „Tarnów” w Tarnowie, Zakłady „Metallist” w Samarze (b. ZSRR)
46
12,7 mm wkm NSW-12,7/ WKM-B
Wielkokalibrowy karabin maszynowy kalibru 12,7 mm konstrukcji radzieckiej, opracowany przez

zespół konstruktorów KBP w Tule w składzie: G. Nikitin, J. Sokołow i W. Wołkow. Prace nad bronią,
mającą zastąpić 12,7 mm wkm wz.1938/1946 DSzKM, rozpoczęto w 1969 r., a już trzy lata później
przyjęto ją do uzbrojenia ZSRR pod oznaczeniem NSW-12,7, jako uzbrojenie pokładowe
(przeciwlotnicze) wozów bojowych i jako broń piechoty. Karabin, znany pod nazwą „UTIOS”, był
produkowany w Związku radzieckim oraz na licencji w Bułgarii, Indiach, Polsce (Zakłady Metalowe
„Tarnów” w Tarnowie od 1988 r.) i Jugosławii (obecnie Serbia). Do NSW opracowano dwa typy
podstaw trójnożnych – 6T7 umożliwiającą wyłącznie strzelanie do celów naziemnych i uniwersalną
6U6, przeznaczoną zasadniczo do zwalczania celów powietrznych. W uzbrojeniu WP występują
wyłącznie karabiny NSW z podstawami 6U6, które użytkowane są głównie w wojskach aeromobilnych.
Poza tym NSW występuje jako broń pokładowa czołgów T-72, PT-91 oraz innych pojazdów
specjalnych m.in. WZT-3. Rzadko używany jest wariant NSWT-12,7 wyposażony w elektrospust. W
byłym ZSRR opracowano też wariant NSW-12,7 zasilany lewostronnie, różnicy się wyłącznie
„lustrzaną” konstrukcją donośnika.
W końcu lat 90-tych w Polsce w oparciu o NSW-12,7 opracowano karabin maszynowy WKM-B,
dostosowany do standardowego w NATO naboju 12,7x99 mm Browning. Wprowadzono go do
produkcji w 1999 r., ale szybko zastąpiono go wersją WKM-Bm, z ulepszonym zabezpieczeniem
antykorozyjnym, dedykowaną dla Marynarki Wojennej. Modernizacja WKM-B ograniczyła się
zasadniczo do niezbędnych zmian w obszarze lufy, zamka i donośnika, nie zmieniono zaś konstrukcji
taśmy. WKM-Bm, którego powstało już prawie 500 egzemplarzy, stanowi uzbrojenie jednostek
pływających Marynarki Wojennej (na podstawie słupkowej), śmigłowców W-3PL „Sokół”, 155 mm
armatohaubic samobieżnej „Krab” oraz innych pojazdów uzbrojonych.
47
Ogólna charakterystyka broni NSW-12,7/WKM-Bm:
Przeznaczenie: do zwalczania celów naziemnych na odległościach do 1500 m oraz celów
powietrznych na odległościach do 2000 m
Ryglowanie: przez przesuniecie zamka w bok
Mechanizm zabezpieczający: dźwigniowy bezpiecznik nastawny; zabezpieczenie przed strzałem
Zasilanie: taśmowe prawostronne, taśma elastyczna, złożona z segmentów o pojemności 10
nabojów, z ogniwami otwartymi
Kaliber: 12,7 mm
Długość lufy: 1 100 mm
Długość linii celowniczej: 1 195 mm
Masa broni : 25 kg
Masa lufy: 9 kg
Masa podstawy 6U6: ok. 55 kg
Pojemność skrzynki amunicyjnej (6U6): 70 nabojów
Masa skrzynki amunicyjnej : (z nabojami) 11,1 kg, 12,5 kg (6U6)
Prędkość początkowa pocisku: 840 m/s/880 – 890 m/s
Energia początkowa pocisku: 17670 J / 16290 J
Amunicja (NSW-12,7):
Rodzaje stosowanych nabojów: z pociskiem przeciwpancerno zapalającym B-32,z poc.
przeciwpancerno-zapalająco-smugowym BZT-44 oraz nabój ślepy
Masa naboju: 129-130 g
Masa pocisku: 44-49 g
Amunicja (WKM-Bm):
Typ naboju: 12,7x99 mm NATO
Rodzaje stosowanych nabojów: z pociskiem przeciwpancernym AP, przeciwpancerno-zapalającym
API, z poc. przeciwpancerno-zapalająco-smugowym APIT, zwykłym M33 (Ball) oraz nabój ślepy
Masa pocisku: 41,6 – 43 g
lufa zapasowa, przybory i narzędzia, trzy skrzynki 50–nabojowe, taśmy nabojowe, pokrowce na broń i
lufę, zestaw części zamiennych do broni.
Standardowe wyposażenie broni (NSW-12,7 z 6U6):
lufa zapasowa, podstawa 6U6, celownik kolimatorowy WK-4, celownik teleskopowy PU, przybory i
narzędzia, pięć skrzynek 70–nabojowych z taśmami, pokrowce na broń i lufę, zestaw części
zamiennych do broni, zestaw części zamiennych do celownika, pasy do przenoszenia podstawy
12,7 mm wielkokalibrowy karabin maszynowy NSW-12,7. Opis i użytkowanie ” Uzbr. 2336/84
Instrukcja zakładowa: Instrukcja użytkowania. Wielkokalibrowy karabin maszynowy 12,7 WKMB/12,7
WKM-Bm
Producent:
Zakłady Mechaniczne „Tarnów” S.A. w Tarnowie, Zakłady „Metallist” w Samarze (b. ZSRR)
48
14,5 mm karabin maszynowy KPWT
Pokładowy karabin maszynowy kalibru 14,5 mm, skonstruowany w latach pięćdziesiątych w

byłym Związku Radzieckim, na bazie wielkokalibrowego karabinu maszynowego KPW, opracowanego
w przez S. Władymirowa, który w 1943 r. rozpoczął opracowanie wielkokalibrowego karabinu
maszynowego zasilanego amunicją 14,5x114 mm, wykorzystując konstrukcję prototypowej armaty
lotniczą B-20. Badania wojskowe broni odbyły się w 1944 r., ale dopracowanie konstrukcji i
przygotowanie produkcji seryjnej opóźniło wprowadzonego jej do uzbrojenia armii radzieckiej do 1949
r. KPW (skrót od Krupnokalibernyj Pulemiot Władymirowa) zależnie od typu podstawy wykorzystywany
był do strzelania do celów naziemnych, nawodnych lub powietrznych. W latach 50-tych
przeprojektowano broń, przystosowując ja do użycia w szeroko używanych pojazdach pancernych
takich jak transportery serii BRT i samochody pancerne BRDM-2. Modernizacja polegała min. na
zastosowaniu wymiennej lufy (zamiast szybkowymiennej), elektrospustu, odprowadzacza łusek (łuski
są wyrzucane do przodu) i osłony lufy o większej średnicy, niż w KPW. Broń może być wyposażona w
pneumatyczny mechanizm przeładowania.
Karabiny maszynowe KPWT produkowane były w b. Związku Radzieckim oraz na licencji min.
także w Bułgarii, Polsce (ZM „Tarnów”) i Rumunii. W Wojsku Polskim KPWT występuje jeszcze na
uzbrojeniu części samochodów pancernych BRDM-2, wcześniej występował w uzbrojeniu
transporterów opancerzonych SKOT-2A i 2AP.
49
Przeznaczenie: do zwalczania siły żywej na odległościach do 2000 m oraz pojazdów
lekkoopancerzonych i środków ogniowych na odległościach do 1500 m
Ryglowanie: przez obrót tłoka zaporowego zamka
Mechanizm spustowy: elektromagnetyczny wyłącznie do prowadzenia ognia ciągłego
Mechanizm zabezpieczający: brak bezpiecznika przed strzałem przypadkowym; zabezpieczenie
przed strzałem przedwczesnym zapewnia położenie części
Zasilanie: taśmowe prawo- lub lewostronne (po przełożeniu części), taśma metalowa elastyczna,
złożona z segmentów o pojemności 10 nabojów, z ogniwami zamkniętymi
Kaliber: 14,5 mm
Masa broni: 52,2 kg
Masa lufy (z osłoną/bez osłony): 22/14,4 kg
Masa skrzynki amunicyjnej (z nabojami): 12,5 kg
Szybkostrzelność praktyczna: ok. 50 strz./min
Amunicja:
Rodzaje stosowanych nabojów: z pociskiem przeciwpancerno-zapalającym B-32, z poc.
przeciwpancerno-zapalająco-smugowym BZT, z poc. zapalającym natychmiastowego działania MDZ
oraz nabój ślepy
Masa naboju: 200 g
Masa pocisku: 54 – 61 g
lufa zapasowa, przybory i narzędzia, zestaw części zamiennych, skrzynki 50–nabojowe z taśmami,
ładownik nabojów
14,5 mm czołgowy karabin maszynowy KPWT, Uzbr. 889/67
Producent:
Zakłady Mechaniczne „Tarnów” w Tarnowie, Zakłady im. W.A. Diegtariewa (Kowrow, b. ZSRR)
50
7,62 mm karabin wyborowy SWD
Karabin wyborowy (snajperski) kalibru 7,62 mm opracowany w byłym Związku Radzieckim przez
E. Dragunowa, w celu zastąpienia karabinu wyborowego wz. 1891/30 Mosin. Finalistami konkursu
zostały dwie konstrukcje: skonstruowana przez Dragunowa (o oznaczeniu SSW-58) i konkurencyjna –
Konstantinowa. Rezultaty badań porównawczych obu wzorów broni zadecydowały, że do uzbrojenia
wojsk przyjęto w 1963 r. karabin Dragunowa. W tym samym roku wyprodukowano pierwszą partię 200
sztuk broni, a od następnego roku rozpoczęto jej produkcję seryjną w zakładach IŻMASZ. Od tego
czasu SWD stał się etatową bronią wyborową żołnierzy wielu państw m.in. byłego Układu
Warszawskiego, w tym Wojska Polskiego (od 1966 r.). Produkcję licencyjną karabinu podjęto m.in. w
Chinach i w Iraku (pod nazwą Al-Kadisa). Nazwa broni jest skrótem od snajperskaja wintowka
Dragunowa – karabin wyborowy Dragunowa.
W latach 90–tych opracowano w Polsce zmodernizowany karabin oznaczony SWDM, w
którym zastosowano m.in. ciężką lufę, dwójnóg (mocowany do łoża) oraz celownik LD-6 (6x42).
Niewielkie ilości karabinów SWDM, powstałe w wyniku modernizacji posiadanych karabinów,
wprowadzono na uzbrojenie WP. Karabiny SWD w Polsce zastąpiono częściowo importowanymi
karabinami wyborowymi SAKO TRG-21/TRG-22 oraz opracowanym w kraju karabinem „Bor”,
dostosowanymi do naboju 7.62x51mm NATO. Mimo ich wprowadzenia, SWD ciągle użytkowany jest
w Siłach Zbrojnych, jego wycofanie nastąpi po wprowadzeniu do uzbrojenia samopowtarzalnego
karabinu wyborowego kalibru 7,62 mm (SPKW-7,62).
51
(Typ broni: wyspecjalizowana broń strzelecka; automatyczna, samopowtarzalna.
Mechanizm spustowy: wyłącznie do prowadzenia ognia pojedynczego
Zasilanie: magazynek łukowy
Kaliber: 7,62 mm
Masa broni z celownikiem bez magazynka : 4,1k g
Odległość celowania
- z celownikiem optycznym: 100 – 1300 m
- z celownikiem mechanicznym: 100 – 1200 m
Szybkostrzelność praktyczna: 30strz./min
Amunicja:
Typ naboju: 7.62x54R
Rodzaje stosowanych nabojów: z pociskiem snajperskim 7N1,z pociskiem zwykłym ŁPS, z
pociskiem smugowym T-46, z pociskiem przeciwpancerno-zapalającym B-32
Masa naboju: 22 – 23g
Masa pocisku: 9,5 – 10,7g
celownik optyczny PSO-1, bagnet 6H3, 4 magazynki, torba do przenoszenia celownika optycznego i
magazynków, pokrowiec celownika optycznego, pas nośny, wycior składany, przybornik
Wersje:
SWDN – przeznaczony do strzelania w nocy, wyposażona w celownik noktowizyjny (NSP-3, NSPU,
PGN-1, NSPUM, PCS-5);
SWDS – przeznaczona dla jednostek powietrzno-desantowych, w której zastosowano odejmowaną
kolbę
SWDSN – odmiana SWDS przeznaczona do strzelania w nocy, wyposażona w celownik noktowizyjny
(NSP-3, NSPU, PGN-1, NSPUM, PCS-5);
SWDM – zmodernizowana.
7.62 mm karabin wyborowy SWD – opis i użytkowanie, zasady i sposoby strzelania, Uzbr. 736/65
Producent:
IŻMASZ (Rosja)
52
7,62 mm karabin wyborowy TRG-21/TRG-22
Karabin wyborowy TRG-21 kalibru 7,62 mm opracowany i produkowany przez fińska firmę Sako.
Pod koniec lat dziewięćdziesiątych XX wieku rozpoczęto poszukiwania nowego karabinu wyborowego
dla Wojska Polskiego, mającego uzupełniać, a w przyszłości zastąpić wysłużone karabiny SWD.
Wybór padł na fiński karabin z rodziny broni TRG, produkowanej od 1992 r. W 2001 r. zamówiono
niewielką partię 40 sztuk TRG-21. Wcześniej karabiny tego typu były już użytkowane w Polsce przez
jednostki specjalne oraz policyjne brygady antyterrorystyczne. Kolejne zakupione egzemplarze
należały do nieznacznie zmodernizowanej wersji TRG-22, gdyż od 1999 r. TRG-21 nie były
produkowane a zapasy magazynowe uległy wyczerpaniu. W 2004 r. zakupiono partię 207 karabinów
TRG-22; dalszych zakupów nie planowano z uwagi wprowadzenie 7,62 mm karabinu wyborowego
„Bor” opracowanego w Polsce. W 2016 r. zamówiono pakiety modernizacyjne zawierające m.in.: nowe
łoża, składane kolby z pełną regulacją w szerokim zakresie, mechanizmy spustowe i szyny
montażowe. Są one wykorzystywane do modyfikacji karabinów TRG-22 podczas napraw broni w
wojskowych Rejonowych Warsztatach Technicznych w Żurawicy. W 2018 r. planuje się modyfikację
wszystkich eksploatowanych karabinów TRG-22.
Konstrukcją bliźniaczymi do TRG-21/21 są karabiny wyborowe TRG-41/42 dostosowane do
amunicji 8,6x70 mm (.338 Lapua Magnum).
53
Przeznaczenie: do zwalczania pojedynczych celów żywych na odległościach do 800 m
Typ broni: indywidualna, wyspecjalizowana broń strzelecka
Zasada działania broni: broń nieautomatyczna, powtarzalna
Mechanizm spustowy: dwuoporowy, o regulowanej sile oporu
Mechanizm zabezpieczający: bezpiecznik nastawny dźwigniowy
Kaliber: 7,62 mm
Długość linii celowniczej: brak stałych mechanicznych przyrządów celowniczych; możliwość
zamontowania składanej muszki i przeziernika znajdujących się w zestawie broni
Masa broni: 4,7kg – 5,4 kg (z kolbą składaną)
Masa broni załadowanej : 4,95 – 5,65 kg
Szybkostrzelność praktyczna: 10 strz./min
Amunicja:
Rodzaje stosowanych nabojów: z pociskiem wyborowym (Lapua Scenar)
Masa naboju: 27g
Masa pocisku: 12 g
Celownik optyczny Smith&Bender 3-12x50 PMI/PMII, magazynki, zestaw pierścieni do mocowania
celownika optycznego, dwójnóg, mechaniczne przyrządy celownicze, tłumik dźwięku, pas nośny, pas
strzelecki, zestaw do czyszczenia, zestaw narzędzi, futerał
przystawka noktowizyjna Zeiss NSV 80
Instrukcja zakładowa: Instrukcja obsługi karabinu wyborowego TRG 22
Producent:
Sako, Finlandia
54
7,62 mm karabin wyborowy „Bor”
Karabin wyborowy kalibru 7,62 mm opracowany w Ośrodku Badawczo-rozwojowym Sprzętu

Mechanicznego w Tarnowie, którego konstruktorem prowadzącym był Aleksander Leżucha. W
pierwszej dekadzie XXI wieku, bazując na doświadczeniach z opracowania wielkokalibrowego
karabinu wyborowego „Tor”, rozpoczęto opracowanie nowej konstrukcji, dostosowanej do amunicji
7,62x51 mm NATO, mającej zastąpić wysłużone karabiny SWD. Wojsko Polskie zakupiło wprawdzie
niewielkie partie broni renomowanej fińskiej firmy Sako – 40 karabinów TRG-21 oraz 207 TRG-22, ale
ich dalsze zakupy wstrzymano. W 2005 r. w tarnowskim OBR rozpoczęto prace nad opracowaniem
broni o nazwie „Alex”, cechującej się bezkolbowym układem konstrukcyjnym, podobnie jak
wcześniejszy „Tor”. Stosunkowo szybko, bo już w 2006 r. odbyły się badania państwowe broni, do
chwili obecnej wyprodukowano 330 sztuk tej broni, różniącej się od siebie szczegółami
konstrukcyjnymi (zmiany od 2011 r.) oraz wielokrotnie zmienianym składem wyposażenia. Poprawiono
min. dwójnóg, obniżono i pochylono szynę celowniczą i dodano tzw. szynę taktyczna do mocowania
przystawki noktowizyjnej. 6.09.2017 r. na kieleckich MSPO podpisano z Zakładami Mechanicznymi
„Tarnów” kontrakt na dostawę 657 karabinów „Bor”, przeznaczonych głównie dla tworzonych Wojsk
Obrony Terytorialnej.
Na bazie karabinu „Bor” w 2008 r. powstał „Alex-338” dostosowany do amunicji 8,6x70 Lapua
Magnum, oraz „Alex Tactical Sport” przeznaczony na rynek cywilny.
55
Przeznaczenie: do zwalczania pojedynczych celów żywych na odległościach do 800 m
Kaliber: 7,62 mm
Długość linii celowniczej: brak stałych mechanicznych przyrządów celowniczych;
Masa broni: 6,1 kg
Amunicja:
Rodzaje stosowanych nabojów: z pociskiem wyborowym (Lapua Scenar)
Masa naboju: 27g
Masa pocisku: 12 g
Standardowe wyposażenie broni (wariant):
Celownik optyczny Leupold MarkIV Long Range Tactical 4,5÷14x50 M1 lub Smith&Bender 3-12x50
PMII, montaż do celownika optycznego, szyna taktyczna (do noktowizora), magazynki zapasowe, pas
nośny, podkładki regulacyjne kolby, zestaw do czyszczenia, zestaw narzędzi, futerał
Producent:
56
8,6/7,62 mm karabin wyborowy TRG M10
Karabin dwukalibrowy (8,6 lub po wymianie lufy ,62 mm) modułowego systemu broni
wyborowej oznaczonego Sako TRG M10 Sniper Weapon System, opracowany przez konstruktorów
fińskiej firmy Sako, jako następcę karabinów wyborowych rodziny Sako TRG-22 TRG-42.
Zaprezentowana w 2011 r. konstrukcja została zaprojektowana według wymagań Dowództwa Wojsk
Specjalnych USA (SOCOM) na tzw. „Precison Sniper Rifle”, w których określono, że ma to być
wielokalibrowa broń powtarzalna, dostosowana do amunicji karabinowej dużej mocy (tzw. Magnum)
takiej jak .300 Winchester Magnum (7,62x67 mm) czy .338 Lapua Magnum (8,6x70 mm) oraz
standardowej amunicji karabinowej 7,62x51 mm NATO. Karabin Sako M10 przegrał ostatecznie
rywalizację z konstrukcją MSR (Modular Sniper Rifle) amerykańskiej firmy Remington. TRG M10
charakteryzuje się konstrukcją modułową, w której modułem bazowym jest komora zamkowa, do
której przyłączane są zespoły kolby, łoża i moduł mechanizmu spustowego. Podstawowymi modułami
wymiennymi są lufy (różnej długości), zamki oraz magazynki (o pojemności zależnej od rozmiarów
naboju) – dostosowane odpowiednio do każdego z trzech typów amunicji.
W Polsce 30.09.2015 r. Inspektorat Uzbrojenia ogłosił postępowanie dotyczące pozyskania

„8,6 mm powtarzalnego karabinu wyborowego na nabój wzmocniony wraz z amunicją i systemem
celowników o kryptonimie Kij”, który miał uzupełnić dotychczas używane konstrukcje snajperskie.
Planowano pozyskanie 150 egzemplarzy broni, dostosowanej do amunicji 8,6x70 mm z możliwością
jej konwersji na nabój 7,62x51 mm (np. do treningu). W listopadzie 2016 r. wybrano ofertę
przedsiębiorstwa IBCOL Polska, oferującego karabiny Sako TRG M10, odpowiednią umowę zawarto
w grudniu tego roku. Przedmiot zamówienia dostarczono i odebrano po roku – pierwsze egzemplarze
broni trafiły w ręce użytkownika z początkiem 2018 r. Oprócz Polski karabiny Sako TRG M10 używane
są przez Siły Specjalne Australii.
57
Ogólna charakterystyka broni (8,6 mm/7,62):
Przeznaczenie: do zwalczania pojedynczych celów żywych na odległościach 1200/800 m
Kaliber: 8,6/7,62 mm
Długość broni z kolbą złożoną: 969 mm
Długość lufy: 690/602,5 mm
Liczba /skok bruzd: 4/254 mm (8,6 mm); 4/280 mm (7,62 mm)
Długość linii celowniczej: brak stałych mechanicznych przyrządów celowniczych; możliwość
zamontowania składanej muszki i przeziernika znajdujących się w zestawie broni
Masa broni: 6,6 kg
Pojemność magazynka: 8/10 nabojów
Amunicja:
Rodzaje stosowanych nabojów (8,6 mm): z pociskiem wyborowym (Lapua Scenar),
przeciwpancernym AP, przeciwpancerno-zapalajacym API oraz ślepym
Rodzaje stosowanych nabojów (7,62 mm): z pociskiem wyborowym (Lapua Scenar)
Masa naboju: 27 g
Masa pocisku: 12 g
lufa 7,62 mm, celownik optyczny Hensoldt ZF 3,5-26X56 FF, podstawa celownika optycznego ,
przystawka noktowizyjna Merlin-LR, przystawka termowizyjna Dragon S640 magazynki (5x7,62 i 5x8,6
mm), dwójnóg, tłumik dźwięku, pas nośny, zestaw do czyszczenia, zestaw narzędzi, futerał
Instrukcja użytkowania. 8,6mm karabin wyborowy SAKO TRG M10 z systemem celowników i
amunicją wzmocnioną
Producent:
Sako, Finlandia
58
12,7 mm wielkokalibrowy karabin wyborowy „Tor”
Wielkokalibrowy karabin wyborowy kalibru 12,7 mm opracowany w Ośrodku Badawczo-

rozwojowym Sprzętu Mechanicznego w Tarnowie, konstruktorem prowadzącym był Aleksander
Leżucha. W 1999 r. rozpoczęto opracowanie pionierskiej w Polsce konstrukcji, dostosowanej do
amunicji 12,7x99 mm NATO, przyjmując ze względu na ograniczenie gabarytów broni bezkolbowy
układ konstrukcyjny oraz przeładowanie ręczne broni (brak automatyki). W Polsce wcześniej nigdy nie
projektowano i produkowano broni wyborowej, zaś eksploatowana broń, taka jak karabiny SWD
pochodziła z importu. Ze względu na silny odrzut zastosowano trójkomorowy hamulec wylotowy o
dużej sprawności oraz gumową stopkę kolby. Znaczna masa broni wymusiła zastosowanie nie tylko
dwójnogu, ale też regulowanej podpory tylnej. Badania modelu broni miały miejsce w 2002 r.
Dopracowanie i badania konstrukcji, o roboczej nazwie WKW „Wilk” trwały do 2005 r., kiedy
zamówiono pierwsze 10 egzemplarzy broni, wyprodukowanych przez ZM „Tarnów”. Do chwili obecnej
powstało około 200 egzemplarzy „Torów”, z których część sprzedano do Arabii Saudyjskiej i
Wietnamu. W trakcie produkcji broni poddano ją nieznacznym zmianom, wprowadzono min.
dodatkową szynę montażową, umieszczoną w przedniej części łoża, służącą do mocowania
przystawki noktowizyjnej.
Na bazie karabinu „Tor” powstaje jego eksportowy wariant oznaczony „Tor-2”, który ma być
około 3 kg lżejszy od konstrukcji bazowej.
59
Przeznaczenie: do zwalczania sprzętu technicznego na odległościach do 2000 m oraz siły żywej na
odległościach do 1200 m
Kaliber: 12,7 mm
Długość linii celowniczej: brak stałych mechanicznych przyrządów celowniczych
Masa broni: 17,1 kg
Szybkostrzelność praktyczna: 7 – 10 strz./min
Amunicja:
Rodzaje stosowanych nabojów: z pociskiem snajperskim wielofunkcyjnym MP NM 140
Masa pocisku: 43 g
celownik optyczny Leupold MarkIV Long Range Tactical 4,5÷14x50 ER/T M5 Mil. Dot. lub
Smith&Bender 5-25x56 PMII LP P4LF MTC, montaż do celownika optycznego, zapasowy magazynek,
szelki nośne, podkładki regulacyjne kolby, zestaw do czyszczenia, zestaw narzędzi, futerał
instrukcja zakładowa: 12,7 mm Wielkokalibrowy Karabin Wyborowy. Opis i użytkowanie
Producent:
Ośrodek Badawczo Rozwojowy Sprzętu Mechanicznego w Tarnowie, Zakłady Mechaniczne „Tarnów”
S.A.
60
7,62 mm karabinek karabinek–granatnik wz. 1960/70
Zmodyfikowany 7,62 mm karabinek AK-47, przystosowany przez polskich konstruktorów do

wystrzeliwania granatów nasadkowych, opracowany w końcu lat pięćdziesiątych. Modyfikacja broni
polegała na zmianie konstrukcji komory gazowej, poprzez dodanie zaworu gazowego, wyposażeniu
prowadnicy mechanizmu powrotnego w zatrzask oraz uzupełnieniu składu zestawu indywidualnego o
akcesoria niezbędne do miotania granatu. Były to nasadka (nakręcana na wylot lufy), krótki
magazynek (mieszczący 10 nabojów miotających), gumowy amortyzator odrzutu (zakładany na stopkę
kolby) oraz specjalny celownik granatnikowy. Natomiast granaty nasadkowe wystrzeliwane są z
użyciem 7,62 mm uniwersalnych nabojów miotających UNM wz.1943/60, które mają mocniejszy
ładunek miotający niż naboje ślepe wz.1943. W latach siedemdziesiątych wprowadzono nowy
celownik wz.1970 (CN-70), mocowany za pomocą obejm sprężystych do podstawy muszki.
Na początku lat siedemdziesiątych na bazie karabinka-granatnika wz.1960/70 powstała wersja
wz.1960/1972, przeznaczona dla wojsk powietrzno-desantowych. Wprowadzono w niej
szybkoodłączalną kolbę drewnianą, mocowaną do przekonstruowanej tylnej części komory zamkowej,
dodano również brezentowy pokrowiec do przenoszenia broni z odłączoną kolbą (np. przy
desantowaniu).
Karabinek granatnik wz. 60/70, będący bronią wsparcia drużyny piechoty, był pionierską
konstrukcją wśród karabinków rodziny Kałasznikowa posiadającą możliwość miotania
granatów nasadkowych. Po nich pojawiły się konstrukcje węgierska oraz jugosłowiańska,
posiadające również taką możliwość. Karabinki-granatniki wz. 1960/70 zostały zastąpione w
uzbrojeniu WP przez nowsze konstrukcje, ale używane są ciągle w procesie szkolenia
żołnierzy Wojsk Rakietowych i Artylerii.
61
Przeznaczenie: do zwalczania siły żywej i pojazdów opancerzonych
Typ broni: wyspecjalizowana broń strzelecka
ciągłego
Kaliber: 7,62 mm
Masa magazynka długiego: 0,35 kg
Masa magazynka krótkiego: 0,24 kg
Masa broni załadowanej :
z magazynkiem krótkim (naboje UNM): 4,54 kg
z magazynkiem długim: 4,65 kg
Pojemność magazynka długiego: 30 nabojów
Pojemność magazynka krótkiego: 10 nabojów
Odległość celowania podczas strzelania granatami nasadkowymi: do 240 m
Prędkość początkowa granatu (PGN-60/KGN/CGN): 60/65/90,5 m/s
Szybkostrzelność praktyczna podczas strzelania granatami nasadkowymi: 2 strz./min
Amunicja:
Typ naboju: 7,62x39 mm (7,62 mm wz. 43)
Rodzaje stosowanych nabojów: UNM wz.1943/60, z pociskiem zwykłym z rdzeniem stalowym PS, z
pociskiem smugowymT-45, z pociskiem przeciwpancerno-zapalającym BZ, nabój ślepy
Rodzaje stosowanych granatów: PGN-60, KGN, DGN, CGN
Masa granatu: 260 – 630 g
pas nośny, wycior, przybornik, torba na magazynki, olejarka, bagnet nożowy typu 6H4, 3 zapasowe
magazynki, magazynek krótki, celownik nasadkowy wz.1970, amortyzator, torba na granaty
nasadkowe i wyposażenie
odrzutnik do strzelania amunicją ślepą
Wersje:
kbkg wz. 1960/72 –wyposażony w odłączaną kolbę i pokrowiec, przeznaczony dla wojsk powietrzno-
desantowych
7,62 mm karabinki AKM (AKMŁ), AKMS (AKMSN), AK, kbkg wz.1960 i kbkg wz. 1960/72, Uzbr.
2447/86
Producent:
62
7,62 mm karabinek karabinek–granatnik wz. 1974
Karabinek–granatnik konstrukcji polskiej przeznaczony do wsparcia ogniowego na szczeblu

drużyny piechoty. Jest bronią zespoloną (zestawem), składającym się z zmodyfikowanego 7,62 mm
karabinka AKM oraz 40 mm granatnika podwieszanego wz. 1974 Pallad. Kbk-g wz. 1974 został
wprowadzony do uzbrojenia WP w miejsce karabinków granatników wz. 60/70. Modyfikacja karabinka
AKM polegała na wprowadzeniu nowego łoża, którego konstrukcja umożliwiła przyłączenie pod lufą
karabinka 40 mm granatnika podwieszanego wz.1974 „Pallad”.
Prace nad przyszłym granatnikiem i amunicją do niego rozpoczęto w 1969 r. w Zakładzie
Techniki Specjalnej Instytutu Mechaniki Precyzyjnej w Warszawie. W następnym roku pojawił się
prototyp broni wstępnie oznaczonej wz. 1970, wyposażony w celownik ramkowy. Broń tę następnie w
latach 1983-86 dopracowano i przygotowano do produkcji seryjnej, w zespole uzupełnionym o
pracowników Ośrodka Badawczo-Rozwojowego w Tarnowie i Zakładów Mechanicznych Tarnów. Tam
też w 1986 roku podjęto produkcję tej broni, przyjętej do uzbrojenia pod oznaczeniem 40 mm
granatnik podwieszany wz. 1974. W tym samym okresie opracowano samodzielną wersję granatnika
(40 mm granatnik lekki wz. 1983) przeznaczoną dla wojsk powietrznodesantowych.
Granatnik podwieszany wz. 1974, którego powstało ponad 6800 sztuk, może być przyłączany
również do 5,45 mm karabinka wz. 1988 „Tantal” i 5,56 mm karabinka wz. 1996 „Beryl. Na bazie
granatników wz. 1974 i wz. 83 w tarnowskim OBR SM. opracowano 40 mm granatniki podwieszany
GP-40 i samodzielny GS-40, dostosowane do typowej dla NATO amunicji 40x46 mm SR. Nie były one
jednak produkowane seryjnie. Obecnie granatnik podwieszany wz. 1974 został częściowy wyparty
przez 40 mm granatnik GPBO-40, dostosowany do tej amunicji.
63
Przeznaczenie: do zwalczania siły żywej i nieopancerzonej techniki wojskowej
Typ broni: indywidualna broń strzelecka, środek wyspecjalizowany; nieautomatyczna jednostrzałowa
(granatnik- g), automatyczna samoczynno-samopowtarzalna (karabinek- kbk)
Zasada działania broni: odprowadzanie części gazów prochowych przez boczny otwór w lufie (kbk),
broń nieautomatyczna, jednostrzałowa (g)
Ryglowanie: przez obrót zamka (kbk), zamek odchylny z ryglem wahliwym (g)
ciągłego (kbk); dźwigniowy (g)
Mechanizm zabezpieczający: dźwigniowy bezpiecznik nastawny oraz spust samoczynny (kbk);
dźwigniowy bezpiecznik nastawny, a także automatyczny – przyciskowy (g)
Zasilanie: magazynek łukowy, wymienny (kbk)
Kaliber: 7,62 mm (kbk); 40 mm (g)
Długość lufy: 415 mm (kbk), 267 mm (g)
Liczba /skok bruzd prawoskrętnych: 4/240 mm (kbk), 16/1220 mm (g)
Długość linii celowniczej: 378 mm (kbk), 85 mm (g)
Masa magazynka: 0,35 kg
Odległość celowania: 100 – 1000 m (kbk), 0-430 m (g)
Prędkość początkowa pocisku: 715 m/s (kbk), 78 m/s (g)
Energia początkowa pocisku: 2020 J (kbk)
Szybkostrzelność teoretyczna: 600 strz./min (kbk)
(kbk), 8 strz./min (g)
Amunicja:
Typ naboju: 7,62x39 mm (kbk), 40x47 mm (g)
Rodzaje stosowanych nabojów 7,62 mm: z pociskiem zwykłym PS, smugowym T-45,
przeciwpancerno- zapalającym BZ oraz nabój ślepy
Rodzaje stosowanych nabojów 40 mm: z pociskiem odłamkowym NGO-74, ćwiczebnym (dym-
błysk) NGC-74, balistycznym NGB-74
Masa naboju: 9,65 – 16,4 g (kbk), 250 g (g)
Masa pocisku: 7,5 – 7,9 g (kbk), 193 g (g)
Standardowe wyposażenie karabinka:
pas nośny, wycior, przybornik, torba na magazynki, olejarka, 3 zapasowe magazynki
Standardowe wyposażenie granatnika:
torba na naboje, osłona wylotu lufy, szczotka, przecieracz, wkrętak
Wersje: granatnik lekki wz. 1983 – broń samodzielna, przeznaczona dla wojsk powietrzno-
desantowych

7,62 mm karabinek-granatnik wz.1974 r. i 40 mm granatnik lekki wz.1983 r. Opis i użytkowanie.
Sposoby i zasady strzelania, Uzbr. 2342/84
Producent:
Zakłady Mechaniczne „Tarnów” w Tarnowie, Zakłady Metalowe „Łucznik” w Radomiu,
64
40 mm granatnik lekki wz.83 (PALLAD-D)
Granatnik kalibru 40 mm konstrukcji polskiej opracowany w ramach programu „Pallad”

(obejmującego karabinek-granatnik oraz granatnik samodzielny). Jest przeznaczony do wsparcia
ogniowego na szczeblu drużyny, przede wszystkim w pododdziałach powietrzno-desantowych – stąd
litera „D” w nazwie. Mimo, że prace nad granatnikiem podwieszanym rozpoczęto ponad dekadę
wcześniej, oba wzory broni dopracowano i wdrożono do produkcji praktycznie równolegle w połowie
lat osiemdziesiątych XX w (wz.83 w 1988 r.). Granatnik wz.83 ma większość zespołów identycznych
jak granatnik podwieszany. Nowymi częściami i zespołami są: osłona zamka, obejma celownika (bez
zaczepu do karabinka) oraz dźwignia bezpiecznika (wydłużona i zamocowana pod innym kątem – aby
można ją było obsługiwać kciukiem dłoni trzymającej granatnik). Do osłony zamka zamontowano
chwyt pistoletowy i kolbę składaną – oba zespoły zapożyczone z karabinka AKM. Dzięki temu
uzyskano broń z lufą „łamaną” (podobnie jak w pistoletach sygnałowych) do ładowania, znacznie
wygodniejszą w obsłudze niż granatnik podwieszany. Wyprodukowano prawie 500 granatników wz.
83. Ze względu na nie perspektywiczny nabój oraz niespełnianie współczesnych wymogów ergonomii
(brak „normalnego” spustu, kabłąka, oburęczności obsługi), broń jest zastępowana przez granatniki
GSBO-40.
65
Typ broni: środek wyspecjalizowany, indywidualna broń strzelecka; nieautomatyczna jednostrzałowa
Zasada działania broni: broń nieautomatyczna, jednostrzałowa
Ryglowanie: zamek odchylny z ryglem wahliwym
Mechanizm spustowy: dźwigniowy
Mechanizm uderzeniowy: kurkowy, kurek napinany podczas zamykania zamka
Mechanizm zabezpieczający: bezpiecznik nastawny dźwigniowy oraz automatyczny-przyciskowy
(wymagający prawidłowego uchwycenia broni dłonią)
Kaliber: 40 mm
Długość broni: z kolbą rozłożoną - 670 mm, z kolbą złożoną – 395 mm
Masa broni: 2,3 kg
Masa torby z 10 nabojami: 2,8 kg
Odległości strzelania: torem płaskim – 30-430 m, torem stromym – 170-400 m
Szybkostrzelność: 8 strz./min
Amunicja:
Typ naboju: 40X47 mm (z dwukomorowym układem miotającym)
Rodzaje stosowanych nabojów: z pociskiem odłamkowym NGO-74, ćwiczebny NGC-74, balistyczny
NGB-74
Masa naboju: 250 g
Masa pocisku: 193 g
Futerał na granatnik, torba na naboje, osłona wylotu lufy, wycior, szczotka, przecieracz, wkrętak
uniwersalny, wypychacz, olejarka
7,62 mm karabinek-granatnik wz.1974 r. i 40 mm granatnik lekki wz.1983 r. Opis i użytkowanie.
Sposoby i zasady strzelania, Uzbr. 2342/84
Producent:
Zakłady Mechaniczne „Tarnów” w Tarnowie
66
40 mm granatnik podwieszany GPBO-40
Granatnik podwieszany kalibru 40 mm, będący jednym z elementów systemu broni i amunicji
obezwładniającej kalibru 40 mm (SBAO-40), opracowany przez zespół pracowników Wojskowej
Akademii Technicznej oraz Zakładów Metalowych „Dezamet” w Nowej Dębie, jako następca
granatnika podwieszanego wz. 1974 „Pallad”. W odróżnieniu od „Pallada” dostosowanego do
nietypowego naboju 40x47 mm N, nową broń dostosowano do typowego w NATO naboju 40x46 mm.
Prace nad systemem rozpoczęto w 2005 r. , a już pięć lat później Wojsko Polskie zamówiło pierwsze
serię broni w ramach pilnej potrzeby operacyjnej. Dostarczona broń trafiła od razu do eksploatacji w
Polskim Kontyngencie Wojskowym Afganistan. Do chwili obecnej wojsku dostarczono około 750 sztuk
broni, postępowanie na zakup 3548 granatników jednostrzałowych systemu SBAO-40 anulowano w
połowie 2017 r.
Granatnik podwieszany jest konstrukcją modułową, w której modułami bazowymi jest moduł lufy
ze szkieletem oraz moduł mechanizmu spustowego. Poprzez przyłączenie modułu łoża oraz
celownika powstaje granatnik podwieszany, który zależnie od kierunku montażu elementów może być
dostosowany dla strzelca praworęcznego lub leworęcznego. Do ładowania lufa broni jest wtedy
odchylana odpowiednio na stronę lewą, lub prawą. Konstrukcja łoża umożliwia przyłączenie broni do
karabinków rodziny AKM i wz. 1996 „Beryl”.
67
Ryglowanie: lufa odchylna na bok z ryglem wahliwym
Mechanizm spustowy: wyłącznie z samonapinaniem (DAO)
Mechanizm zabezpieczający: skrzydełkowy bezpiecznik nastawny oraz bezpiecznik samoczynny
Kaliber: 40 mm
Masa broni: 1,915 kg
Odległość celowania: 50-430
Prędkość początkowa pocisku (NGO-N1): 82 m/s
Amunicja:
Typ naboju: 40x46 mm SR (z dwukomorowym układem miotającym)
Rodzaje stosowanych nabojów: z pociskiem odłamkowym NGO-N1, ćwiczebny/treningowy NGC-N
Masa naboju NGO-N1: 277 g
Masa pocisku NGO-N1: ok. 200 g
ładownica na naboje (2x), wycior segmentowy, ochraniacz wylotu lufy, przecierak, szczotka wycioru,
olejarka, przybornik, klucze
Wersje:
GPBO-40 – broń samodzielna, przeznaczona dla wojsk powietrzno-desantowych.
Instrukcja zakładowa: Instrukcja eksploatacji 40 mm granatnik podwieszany GPBO-40
Producent:
Zakłady Metalowe „Dezamet” S.A. w Nowej Dębie
68
40 mm granatnik samodzielny GSBO-40
Granatnik samodzielny kalibru 40 mm, będący jednym z elementów systemu broni i amunicji
obezwładniającej kalibru 40 mm (SBAO-40), opracowany przez zespół pracowników Wojskowej
Akademii Technicznej oraz Zakładów Metalowych „Dezamet” w Nowej Dębie, jako następca
granatnika lekkiego wz. 1993 „Pallad-D”. Prace nad systemem broni rozpoczęto w 2005 r., a już pięć
lat później Wojsko Polskie zamówiło pierwszą partię broni w ramach pilnej potrzeby operacyjnej.
Dostarczona broń trafiła od razu do eksploatacji w Polskim Kontyngencie Wojskowym Afganistan. Do
chwili obecnej wojsku dostarczono około 160 sztuk broni, postępowanie na zakup łącznie 3548
granatników jednostrzałowych systemu SBAO-40 anulowano w połowie 2017 r.
Granatnik samodzielny jest konstrukcją modułową, w której modułami bazowymi jest moduł lufy
ze szkieletem oraz moduł mechanizmu spustowego. Poprzez przyłączenie modułu kolby, podstawy
celownika optycznego oraz celownika mechanicznego powstaje granatnik samodzielny, z lufą
odchylaną do ładowania lufa broni na stronę lewą, lub prawą, stronę broni w zależności od potrzeb
strzelca.
69
Ryglowanie: lufa odchylna na bok z ryglem wahliwym
Mechanizm spustowy: wyłącznie z samonapinaniem (DAO)
Mechanizm zabezpieczający: skrzydełkowy bezpiecznik nastawny oraz bezpiecznik samoczynny
Kaliber: 40 mm
Długość broni: 564 mm (z kolbą wysuniętą), 498 mm (z kolbą wsuniętą)
Masa broni: 2,365 kg
Odległość celowania: 50-430 m
Prędkość początkowa pocisku (NGO-N1): 82 m/s
Amunicja:
Typ naboju: 40x46 mm SR (z dwukomorowym układem miotającym)
Rodzaje stosowanych nabojów: z pociskiem odłamkowym NGO-N1, ćwiczebny/treningowy NGC-N
Masa naboju NGO-N1: 277 g
Masa pocisku NGO-N1: ok. 200 g
ładownica na naboje (2x), pas nośny, wycior segmentowy, ochraniacz wylotu lufy, przecierak, szczotka
wycioru, olejarka, przybornik, klucze
Wersje:
GPBO-40 – broń podwieszana do karabinka AKM lub „Beryl”
Instrukcja zakładowa: Instrukcja eksploatacji 40 mm granatnik samodzielny GSBO-40
Producent:
Zakłady Metalowe „Dezamet” S.A. w Nowej Dębie
70
40 mm granatnik automatyczny Mk19 Mod3
Granatnik automatyczny kalibru 40 mm konstrukcji amerykańskiej przeznaczony do wsparcia

ogniowego w pododdziałach zmechanizowanych i piechoty oraz jako uzbrojenie pokładowe pojazdów.
Granatniki rodziny MK 19 znajdują się w użyciu od 1966 r., ale zmodernizowana wersja Mod 3 jest
eksploatowana od 1983 r. Do uzbrojenia wojska polskiego broń trafiła w 2007 r. z Izraela (pozyskano
wówczas 23 sztuki), w związku z przedłużającymi się pracami nad krajową konstrukcją tej klasy.
Armia polska była wówczas jedną z nielicznych nieposiadającej granatników maszynowych, zaś stała
się ona niezbędna wraz ze zwiększeniem naszego zaangażowania militarnego w Afganistanie.
Pierwsza partia przeznaczona była przede wszystkim do wzmocnienia Polskich Sił Zadaniowych w
Afganistanie, gdzie występowała na pojazdach HUMMV, Cougar i Rosomak (każdy granatnik jest
ponadto wyposażony w podstawę trójnożną, umożliwiającą strzelanie po demontażu broni z wieży
wozu). Kolejne zakupy pozwoliły na sukcesywne wyposażanie jednostek wojskowych w kraju; obecnie
w eksploatacji znajduje się około 200 granatników. Mimo niezbyt nowoczesnej konstrukcji i przede
wszystkim zbyt dużej masy, Mk19 Mod3 jest bardzo popularny w świecie – wyprodukowano
kilkadziesiąt tysięcy egzemplarzy, eksploatowanych w ponad 30 krajach.
71
Przeznaczenie: do zwalczania siły żywej i techniki wojskowej, w tym lekkoopancerzonej
Typ broni: środek wyspecjalizowany, zespołowa broń strzelecka; automatyczna, samoczynna
Mechanizm uderzeniowy: igliczny
Zasilanie: taśmowe, lewostronne, z taśmy elastycznej, ciągłej z ogniwami zamkniętymi
Kaliber: 40 mm
Długość broni:1095 mm
Masa broni: 34,3 kg
Masa podstawy: 29,5 kg
Odległości strzelania: 1500 m (2212 m – nieruchome cele powierzchniowe)
Szybkostrzelnośćteoretyczna: 325 – 375 strz./min
Szybkostrzelnośćpraktyczna: 40 – 60 strz./min
Pojemność skrzynki amunicyjnej: 32 lub 48 nabojów
Amunicja:
Typ naboju: 40x53 mm (z dwukomorowym układem miotającym)
Rodzaje stosowanych nabojów: z pociskiem odłamkowym (HE M383), kumulacyjno-odłamkowym
(HEDP M430) i ćwiczebnym (TP M918)
Masa naboju: 350g
Masa pocisku: ok. 250 g
Futerał na granatnik, torba na naboje, osłona wylotu lufy, wycior, szczotka, przecieracz, wkrętak
uniwersalny, wypychacz, olejarka
MK 19, 40-mm Grenade Machine Gun, MOD 3, FM 23-27, 40 mm granatnik automatyczny MK-19 Mod
3. Opis i użytkowanie, poradnik, DWLąd 2010
Producent:
Saco Defence Inc. USA (obecnie General Dynamics Ordnance and Tactical Systems), IMI Izrael
72
40 mm ręczny granatnik przeciwpancerny rgppanc-7
Granatnik przeciwpancerny kalibru 40 mm, o nazwie RPG-7 (Rucznoj Protiwotankowyj Granatomiet)

został skonstruowany pod koniec lat pięćdziesiątych XX wieku w ZSRR i wprowadzony do uzbrojenia
w 1961 r., wraz z nabojem PG-7W i celownikiem optycznym PGO-7. Po wprowadzeniu w 1969 r. do
uzbrojenia zmodernizowanego naboju PG-7WM, dostosowano do niego także celownik – oznaczając
go PGO-7W; granatnik wyposażony w ten celownik otrzymał nazwę RPG-7W (w Polsce – rgppanc-
7W). Jest jednym z najpopularniejszych granatników na świecie i jest użytkowany w ponad
pięćdziesięciu krajach. Poza byłym Związkiem Radzieckim (Rosją) granatniki w nieznacznie
zmienionej postaci produkowano w: Bułgarii (ATGL-L), Rumunii (AG-7S), Chinach, Pakistanie (Type
69), Iraku (Al.-Nassira), Iranie i Egipcie. W 2009 r. amerykańska firma Airtronic zaprezentowała
zmodernizowany (wyprodukowany od podstaw) granatnik PSLR-1 (Precision Shoulder-fired Rocket
Launcher); opracowano też jego znacznie lżejszą wersję GS-777 z lufą wykonaną częściowo z
włókien węglowych. W uzbrojeniu Wojska Polskiego granatnik RPG-7 znajduje się od początku lat
sześćdziesiątych XX wieku, pod oznaczeniem rgppanc-7, stanowiąc podstawową lekką broń
przeciwpancerną na szczeblu drużyny. Mimo przestarzałej konstrukcji, broń nadal prezentuje wysoki
potencjał bojowy, głównie przez zastosowanie w innych krajach (Rosja, Bułgaria) szerokiej gamy
amunicji – w tym nowoczesnej amunicji przeciwpancernej. Modernizacja amerykańska pokazuje też,
że można znacząco poprawić ergonomię oraz skuteczność. Niestety amunicja stosowana w Polsce
prezentuje poziom technologiczny sprzed prawie 50 lat i nie zapewnia wykonywania głównych zadań
stawianych przed tą bronią.
73
Przeznaczenie: do zwalczania celów opancerzonych na odległościach do 500 m oraz siły żywej za
lekkimi ukryciami
Typ broni: zespołowa broń strzelecka; jednostrzałowa
Zasada działania broni: bezodrzutowo-rakietowa
Mechanizm spustowo-uderzeniowy: kurkowy, bez samonapinania (kurek napinany ręcznie)
Mechanizm zabezpieczający: bezpiecznik nastawny przyciskowy
Kaliber: 40 mm
Masa broni z celownikiem optycznym: 6,3 kg
Masa celownika: 0,5 kg
Prędkość maksymalna pocisku: 300 m/s
Odległość strzału bezwzględnego: 310 m
Szybkostrzelność: 4 – 6 strz./min
Obsługa: 2 żołnierzy
Amunicja:
Typ naboju: pocisk rakietowy z dołączanym przed strzałem bezodrzutowym ładunkiem miotającym
Rodzaje stosowanych nabojów: PG-7WM, PG-7W
(z pociskami kumulacyjnymi)
Kaliber pocisku PG-7M: 70 mm
Kaliber pocisku PG-7: 85 mm
Masa pocisku PG-7M: 1,6 kg
Masa pocisku PG-7): 1,8 kg
Masa naboju PG-7WM: 2,0 kg
Masa naboju PG-7W: 2,2 kg
Długość naboju PG-7WM: 940 mm
Długość naboju PG-7W: 925 mm
Przebijalność pancerza pociskiem PG-7M: 300 mm
Przebijalność pancerza pociskiem PG-7: 260 mm
Celownik PGO-7 (PGO-7W) z pokrowcem i oświetlaczem zimowym, pas nośny, pas z pokrowcami na
wlot i wylot lufy, wycior, zestaw narzędzi (klucz-wkrętak, wybijak, przyrząd do składania mechanizmu
spustowo-uderzeniowego), części zapasowe (iglica, tulejka oporowa, sprężyna iglicy i wkrętka), torba
na trzy naboje, torba na dwa naboje
Ręczny granatnik przeciwpancerny RGPPANC-7 (RPG-7) i jego odmiany(rgppanc-7N, rgppanc-7W,
rgppanc-7WN, rgppanc-7D, rgppanc-7DN). Opis i użytkowanie. Sposoby i zasady strzelania, Uzbr.
2325/84
Wersje:
rgppanc-7W – z przyrządami celowniczymi przystosowanymi do strzelania nabojami PG-7WM
rgppanc-7N – wyposażony w celownik noktowizyjny NSPU (lub PCS-5) oraz składany dwójnóg
rgppanc-7D – wersja dla wojsk powietrzno-desantowych wprowadzona w 1963 r., rozkładana do
desantowania (długość w położeniu marsz./boj. – 630/960 mm)
rgppanc-7DN – wersja nocna RPG-7D
Producent:
ZM Kowrow, b.ZSRR
74
84 mm działo bezodrzutowe Carl Gustaf M3
Lekkie działo bezodrzutowe Carl Gustaf M3 kalibru 84 mm jest zmodernizowaną wersją działa Carl
Gustaf M2. Prace nad lekkim działem bezodrzutowym, znanym powszechnie jako Carl-Gustaf (od
nazwy zakładu Carl-Gustaf Bofors) rozpoczęto w 1946 r, natomiast przyjęto je do uzbrojenia armii
szwedzkiej w 1948 r. jako m/48. Po wprowadzeniu niewielkich zmian w 1964 r. broń znana jest na
świecie jako Carl-Gustaf M2. Działo doczekało się bardziej znaczących modyfikacji w połowie lat
osiemdziesiątych XX wieku, wówczas zastąpiono dotychczasową lufę stalową na wykonaną z
kompozytu, ze stalową koszulką. Zmieniono także podporę, chwyty, dodano uchwyt transportowy itp.,
natomiast nie zmieniła się budowa i działanie mechanizmów broni. Działo wprowadzono do uzbrojenia
armii szwedzkiej pod oznaczeniem m/86, na świecie znane jest jako Carl-Gustaf M3. W 2014 r.
zaprezentowano nową wersję broni - Carl-Gustaf M4. Głównym celem modernizacji było zmniejszenie
masy oraz poprawa właściwości bojowych (ergonomia, skuteczność zwalczania celów).
Dzięki zastosowaniu tworzyw sztucznych (także na zewnętrzną część lufy) Carl Gustaf M3
charakteryzuje się małą jak na działo bezodrzutowe masą. Choć jest ona znacząco większa niż wielu
granatników przeciwpancernych, to niedogodność ta jest kompensowana szeroką gamą amunicji
(dzięki bruzdowanej lufie pociski inne niż przeciwpancerne są stabilizowane żyroskopowo) – dostępna
obecnie rodzina liczy 10 nabojów. Mimo odmienności konstrukcyjnej (lufa z zamkiem kwalifikuje tę
broń do sprzętu artyleryjskiego) działo bezodrzutowe Carl Gustaf z taktycznego punktu widzenia
spełnia tę samą rolę, co ręczny granatnik przeciwpancerny. Działa różnych wersji znajdują się obecnie
w uzbrojeniu ponad dwudziestu państw. W uzbrojeniu Wojska Polskiego Carl Gustaf M3 znalazł się w
liczbie kilkudziesięciu sztuk w 1997 r., początkowo w Nadwiślańskich Jednostkach Wojskowych
podległych MSW, zaś po ich rozformowaniu – w jednostkach aeromobilnych. Obecnie jest zamawiany
przez Wojska Specjalne i WOT.
75
Przeznaczenie: do zwalczania celów opancerzonych na odległościach do 600 m, obiektów fortyfikacji
polowej, siły żywej – odkrytej i za ukryciami oraz do oświetlania i zadymiania terenu
Typ broni: zespołowa broń strzelecka; jednostrzałowa
Zasada działania broni: bezodrzutowa
Mechanizm spustowo-uderzeniowy: bijnikowy, bez samonapinania
Mechanizm zabezpieczający: bezpiecznik nastawny skrzydełkowy, zabezpieczenie przed
przedwczesnym otwarciem zamka
Kaliber: 84 mm
Masa broni z celownikiem optycznym: 10 kg
Prędkość początkowa pocisku: 210 – 260 m/s
Szybkostrzelność: 6 strz./min
Amunicja:
Typ naboju: zespolony, pociski kumulacyjne mają dodatkowy napęd rakietowy
Rodzaje stosowanych nabojów:
HEAT 751 – z pociskiem kumulacyjnym tandemowym;
HEAT 551 – z pociskiem kumulacyjnym;
HEDP 502 – z pociskiem kumulacyjno-odłamkowym;
HE 441B/C – z pociskiem odłamkowym;
ILLUM 545 – z pociskiem oświetlającym;
SMOKE 469 B/C – z pociskiem dymnym;
TP 552 – z pociskiem ćwiczebnym.
Masa naboju: 3,1 – 3,3 kg (HEAT 751 – 3,8 kg)
Masa pocisku: 2,2 – 2,5 kg (HEAT 751 – 2,9 kg)
Przebijalność pancerza (HEAT 751): 425 mm (po zniszczeniu pancerza reaktywnego)
Przebijalność pancerza (HEAT 551): 400 mm
Celownik M10, pas nośny, pokrowce na wlot i wylot lufy, statyw, torba z wyciorem i przyborami do
czyszczenia broni, torba na celownik optyczny oraz narzędzia i części zapasowe, skrzynia
instrukcje zakładowe:System broni bezodrzutowej Carl-Gustaf M3: System broni, Celownik
teleskopowy, Reduktor podkalibrowy, Amunicja
Producent:
Saab Bofors Dynamic AB, (Szwecja)
76
26 mm pistolet sygnałowy wz.1944
Pistolet sygnałowy wz. 1944 (SPSz-2 czyli Signalnyj Pistolet Szpagina-2) kalibru 26 mm został
opracowany pod koniec II Wojny Światowej w Związku Radzieckim. Powstał w wyniku modernizacji
pistoletu wz. 1943 konstrukcji G. Szpagina (OPSz-42 czyli Oswietitielnyj Pistolet Szpagina obr. 1942
g.), Podobnie jak w poprzednim przypadku w jego konstrukcji wykorzystano szeroko nowoczesne
technologie produkcji – tłoczenie i spawanie. Po wojnie pistolety sygnałowe SPSz-2 z niewielkim
zmianami technologicznymi produkowane były licencyjnie w Bułgarii, Czechosłowacji, ChRL, KRLD,
NRD i w Polsce (ZM „Łucznik” od 1949 do 1977 r. powstało ich łącznie 250000 sztuk). Pistolet
sygnałowy wz. 1944 ma klasyczny dla tej grupy sprzętu układ konstrukcyjny z odchylaną do ładowania
lufą, wykonany jest z wyjątkiem okładek (tworzywo sztuczne) z elementów stalowych.
Oprócz Wojsk Lądowych największymi użytkownikami pistoletów sygnałowych były ratownictwo
morskie (sygnały do wzywania pomocy) i lotnictwo. Mimo tego, że obecnie podstawową bronią
sygnałową w WP jest pistolet wz. 1978, wz. 1944 ciągle pozostaje w uzbrojeniu WP.
77
Przeznaczenie: do sygnalizacji i oświetlania pola walki
Typ broni: wyspecjalizowany środek broni strzeleckiej
Mechanizm spustowy: pojedynczego działania
Mechanizm zabezpieczający: ząb bezpieczeństwa kurka oraz przez położenie części
Mechanizm uderzeniowy: kurkowy
Kaliber: 26 mm
Masa broni nie załadowanej: 0,9 kg
Masa broni załadowanej: 0,96 – 0,975 kg
Szybkostrzelność praktyczna: 10 – 12 strz./ min
Liczba nabojów w futerale: 10
Wysokość wzlotu sygnału (gwiazdki): 80 – 120 m
Widoczność sygnału świetlnego: do 7 km
Widoczność dymu: do 2 km
Amunicja:
Typ naboju: 26 mm naboje sygnałowe
nocne:
26 mm nb. sygn. – biały płomień
26 mm nb. sygn. – czerwony płomień 1 gwiazdka
26 mm nb. sygn. – czerwony płomień 2 gwiazdki
26 mm nb. sygn. – zielony płomień 1 gwiazdka
26 mm nb. sygn. – zielony płomień 2 gwiazdki
26 mm nb. sygn. – żółty płomień 1 gwiazdka
26 mm nb. sygn. – żółty płomień 2 gwiazdki
26 mm nb. oświetlający na spadochronie
dzienne:
26 mm nb. sygn. – czerwony dym
26 mm nb. sygn. – niebieski dym
Czas palenia się:
gwiazdek pojedynczych – 6,5 s
gwiazdek podwójnych – 5,5 s
ładunków dymnych – 7s
naboju oświetlającego na spadochronie – 20 s
futerał na 10 nabojów
26 mm pistolet sygnałowy wz.1978 i wz. 1944 opis i użytkowanie, Uzbr. 2346/84
Producent:
78
26 mm pistolet sygnałowy wz.1978
Pistolet sygnałowy wz. 1978 kalibru 26 mm został opracowany przez konstruktorów Ośrodka
Badawczo - Rozwojowego w Radomiu (OBR) – B. Szpaderskego i K. Styczyńskiego, jako następcę
zbyt drogiego w produkcji i mało odpornego na korozję (zwłaszcza w warunkach morskich) pistoletu
sygnałowego wz. 1944. Podobnie jak w przypadku pistoletu sygnałowego wz. 1944 w jego konstrukcji
wykorzystano szeroko wysokowydajne technologie produkcji (tłoczenie w wtryskiwanie) oraz
nowoczesne materiały (lufa ze stopu aluminium, kadłub szkieletu z tworzywa sztucznego). Konstrukcja
broni wzorowana jest na pistolecie P2A1 firmy Heckler&Koch. Pistolet sygnałowy wz. 78 podobne jak
jego poprzednik ma klasyczny dla tej grupy sprzętu układ konstrukcyjny z odchylaną do ładowania
lufą.
Rozwinięciem konstrukcji pistoletu sygnałowego wz. 1978 byłą ręczna wyrzutnia granatów
łzawiących RWGŁ-2 opracowana w OBR Radom dla potrzeby MSW, służąca do miotania granatów
łzawiących UGŁ-200. Ze względu na niską szybkostrzelność i silny odrzut zrezygnowano z produkcji
tej broni. Podobny zestaw opracowano i produkowano później w Przedsiębiorstwie Sprzętu
Ochronnego Maskpol w Konieczkach. Mógł on również być wykorzystany do mocowania siatkowego
zespołu obezwładniającego SZO, opracowanego przez Wojskową Akademie Techniczną.
79
Przeznaczenie: do sygnalizacji i oświetlania pola walki
Typ broni: wyspecjalizowany środek broni strzeleckiej
Mechanizm spustowy: pojedynczego działania
Mechanizm zabezpieczający: ząb bezpieczeństwa kurka oraz przez położenie części (napięcie kurka
uniemożliwia otwarcie lufy)
Mechanizm uderzeniowy: kurkowy
Kaliber: 26 mm
Masa broni nie załadowanej: 0,56 kg
Masa broni załadowanej: 0,62 – 0,635 kg
Szybkostrzelność praktyczna: 10 – 12 strz./ min
Liczba nabojów w futerale: 13
Wysokość wzlotu sygnału (gwiazdki): 80 – 120 m
Widoczność sygnału świetlnego: do 7 km
Widoczność dymu: do 2 km
Amunicja:
Typ naboju: 26 mm naboje sygnałowe
nocne:
26 mm nb. sygn. – biały płomień
26 mm nb. sygn. – czerwony płomień 1 gwiazdka
26 mm nb. sygn. – czerwony płomień 2 gwiazdki
26 mm nb. sygn. – zielony płomień 1 gwiazdka
26 mm nb. sygn. – zielony płomień 2 gwiazdki
26 mm nb. sygn. – żółty płomień 1 gwiazdka
26 mm nb. sygn. – żółty płomień 2 gwiazdki
26 mm nb. oświetlający na spadochronie
dzienne:
26 mm nb. sygn. – czerwony dym
26 mm nb. sygn. – niebieski dym
Czas palenia się:
gwiazdek pojedynczych – 6,5 s
gwiazdek podwójnych – 5,5 s
ładunków dymnych – 7s
naboju oświetlającego na spadochronie – 20 s
futerał z gniazdami na 13 nabojów
26 mm pistolet sygnałowy wz.1978 i wz. 1944 opis i użytkowanie, Uzbr. 2346/84
Producent:
80
BROŃ ARTYLERYJSKA
Broń artyleryjska (jej podział przedstawiono na rys. 3) to broń palna, zwykle lufowa, o
kalibrze luf od 20 mm (włącznie), strzelająca pociskami wypełnionymi materiałami
wybuchowymi (z wyjątkiem pocisków przeciwpancernych zwykłych i podkalibrowych). Jest
przeznaczona do zwalczania siły żywej, niszczenia sprzętu bojowego, umocnień, przeszkód i
obiektów obronnych przeciwnika na bliższych i dalszych odległościach, dezorganizowania
jego systemów dowodzenia i zaopatrywania.
Z uwagi na miejsce działania broni artyleryjskiej, dzieli się ją na: naziemną, powietrzną i
morską, ze względu na rodzaj środka transportu na: przenośną, ciągnioną, przewoźną,
samobieżną i stacjonarną, natomiast ze względu na przeznaczenie taktyczne na: armaty,
haubice, haubicoarmaty (armatohaubice), moździerze i działa bezodrzutowe,.
Armaty to działa ciągnione lub samobieżne, charakteryzujące się najdłuższą lufą ze
wszystkich rodzajów dział artyleryjskich, największą prędkością początkową pocisku i
donośnością. Armaty mają stosunkowo niewielki kąt ostrzału w płaszczyźnie pionowej, dużą
płaskość toru lotu pocisku i zasięg strzału bezwzględnego (do 2 500 m dla celu o wysokości
3 m) oraz wysoką celność. Są przeznaczone do zwalczania celów naziemnych (armaty
polowe), powietrznych (armaty i zestawy przeciwlotnicze) i morskich (armaty nadbrzeżne i
morskie), ogniem pośrednim i bezpośrednim. Obecnie jest to podstawowy środek uzbrojenia
wozów bojowych, zwłaszcza czołgów (armaty czołgowe) oraz artylerii przeciwlotniczej
(armaty przeciwlotnicze) i przeciwpancernej (armaty przeciwpancerne). W zależności od
przeznaczenia kaliber współczesnych armat wynosi w przypadku: armat polowych – od 85
do 203 mm, armat czołgowych i przeciwpancernych – od 85 do 125 mm, a armat
przeciwlotniczych – od 20 do 100 mm.
Obecnie w wojskach występują armaty przeciwlotnicze ciągnione (23 mm ZU-23-2, ZU-
23-2T i S-60) oraz samobieżne (ZSU-23-4 i ZSU-23-4MP BIAŁA), a także ciągnione,
przeciwlotnicze zestawy rakietowo-artyleryjskie ZUR-23-2S kalibru 23 mm. Spośród armat
pokładowych na uwagę zasługują: 30 mm armata automatyczna Mk44 BUSHMASTER II
(montowana na KTO Rosomak), 73 mm armata gładkolufowa 2A28 (BWP-1), 120 mm
armata czołgowa Rh-120-L44 (czołgi Leopard), 125 mm armata gładkolufowa 2A46 (czołgi T-
72 i PT-91).
Haubice to działa artyleryjskie ciągnione lub samobieżne, zwykle nieautomatyczne lub
półautomatyczne, przystosowane głównie do strzelania stromotorowego, zwykle lżejsze od
armat tego samego kalibru, mające krótszą lufę i mniejszą od armaty prędkość początkową
pocisku oraz donośność. Są przeznaczone do zwalczania siły żywej odkrytej i ukrytej,
środków ogniowych piechoty i artylerii, lekkich umocnień polowych, lekko opancerzonego
sprzętu, wykonywania przejść w zasiekach (pociskami odłamkowo-burzącymi), zadymiania i
oświetlania terenu (pociskami dymnymi i oświetlającymi). Do haubic stosuje się zwykle
naboje rozdzielnego ładowania, umożliwiające strzelanie za pomocą zmiennych ładunków
miotających. Ogólny schemat konstrukcyjny haubicy jest podobny do armaty. Są one
obecnie zastępowane haubicoarmatami, pozostając w postaci broni wyspecjalizowanej, np.
dla piechoty górskiej.
Obecnie w Wojskach Lądowych Sił Zbrojnych RP występują 122 mm haubice samobieżne
2S1 GOŹDZIK.
Haubicoarmate (armatohaubice) to uniwersalne działa artyleryjskie ciągnione lub
samobieżne, o właściwościach bojowych zarówno haubicy, jak i armaty, mające ogólny
schemat konstrukcyjny podobny do armaty lub haubicy. Są one najczęściej spotykane w
uzbrojeniu współczesnych armii. Nowe konstrukcje haubicoarmat (armatohaubic) są zwykle
działami samobieżnymi, półautomatycznymi, wyposażonymi w zmechanizowane układy
zasilania amunicją. Wprowadzane są również nowoczesne, stosunkowo lekkie
haubicoarmaty ciągnione wyposażane w integralny napęd pomocniczy, umożliwiający
szybką, samodzielną zmianę stanowiska ogniowego.
81
Obecnie nasze wojska używają 152 mm armatohaubic samobieżnych wz.1977 DANA i
155 mm armatohaubic samobieżnych KRAB. W przyszłości do uzbrojenia naszej armii
zostaną wprowadzone 155 mm armatohaubice samobieżne KRYL na podwoziu kołowym.
Moździerze to najstarsze i najpowszechniej stosowane działa artyleryjskie, przeznaczone
do zwalczania siły żywej i środków ogniowych, zwłaszcza w ukryciach terenowych, na
przeciwstokach i w wąwozach, do niszczenia punktów obserwacyjnych, wykonywania przejść
w polach minowych i zasiekach, a także do burzenia fortyfikacji polowych. Ze względu na
budowę wyróżnia się moździerze klasyczne i moździerze nieklasyczne.
Moździerz klasyczny jest działem nieautomatycznym jednostrzałowym, wyposażonym w
gładkościenną (rzadziej bruzdowaną) lufę, płytę oporową (przenoszącą na grunt główną
składową siły odrzutu) i podporę lufy (zapewniającą stateczność działa podczas strzelania i
naprowadzanie lufy na cel), wyposażoną w dwójnóg (rzadziej trójnóg), mechanizm
kierunkowy i podniesieniowy, kompensator odrzutu i przyrządy celownicze.
Do moździerzy nieklasycznych zalicza się te działa, które zachowując pewne cechy
moździerzy swoją budową i przeznaczeniem odbiegają od moździerzy klasycznych (np.
armatomoździerze, moździerze desantowe, automatyczne, uniwersalne, pneumatyczne). Są
to działa nie mające, np. płyty oporowej, podpory lufy ale wyposażono je, np. w urządzenia
oporopowrotne, łoża z ogonami, układy zmechanizowanego zasilania w amunicję itp.
W zależności od kalibru i masy moździerze współczesne dzielą się na: lekkie (kaliber do
60 mm, masa do 40 kg), średnie (kaliber od 80 do 120 mm, masa do 300 kg) i ciężkie
(kaliber powyżej 120 mm, masa powyżej 300 kg). Moździerze lekkie i średnie są zwykle
ładowane grawitacyjnie przez wylot lufy, zaś ciężkie – od strony wlotu lufy po jego otwarciu.
Moździerze lekkie i średnie są przystosowane do przenoszenia przez obsługę, natomiast
moździerze ciężkie (i niektóre średnie) – do holowania na lekkich podwoziach dwukołowych,
przewożenia na platformach pojazdów lub montowania na podwoziach samobieżnych.
Obecnie w uzbrojeniu Wojska Polskiego znajdują się moździerze lekkie kalibru 60 mm:
LM-60K, LM-60D i ANTOS, moździerze średnie: M-98 kalibru 98 mm oraz wz. 43/85 i 2B11
SANI kalibru 120 mm, a także najnowszy polski moździerz ciężki kalibru 120 mm –
samobieżny RAK, który kwalifikuje się do grupy armatomoździerzy.
Działa bezodrzutowe to lekkie działa artyleryjskie, w których dzięki zastosowaniu naboju
i zamka o odpowiedniej konstrukcji, umożliwiono wypływ części gazów prochowych do tyłu
(w kierunku przeciwnym do ruchu pocisku), równoważąc tym samym wszystkie siły
działające wzdłuż osi przewodu lufy w czasie strzału i uzyskując efekt bezodrzutowości.
Dzięki małej masie i niewielkim wymiarom działa bezodrzutowe mają dużą manewrowość,
dlatego były wykorzystywane w wojskach powietrznodesantowych i oddziałach specjalnych
do zwalczania opancerzonych wozów bojowych pociskami kumulacyjnymi (klasycznymi lub
wyposażonymi w dodatkowy napęd rakietowy).
Obecnie działa bezodrzutowe występują sporadycznie w uzbrojeniu współczesnych armii,
ale zasada działania bezodrzutowego jest nadal stosowana w granatnikach
przeciwpancernych.
W Wojsku Polskim występują dwa typy dział bezodrzutowych: Carl Gustaf M3 kalibru 84
mm i SPG-9 kalibru 73 mm, które zwykło się zaliczać do granatników przeciwpancernych.
82
83
84
122 mm haubica samobieżna 2S1 „Goździk” /
2S1-T „Goździk-T”
Haubica samobieżna kalibru 122 mm skonstruowana w latach 1967-1969 w byłym ZSRR,

wykorzystując podwozie wielozadaniowego, gąsienicowego transportera opancerzonego MTLB oraz
zespoły holowanej haubicy D-30 (wprowadzonej do uzbrojenia w 1960 r.) – system artyleryjski
otrzymał oznaczenie 2A31. W okresie wprowadzania do uzbrojenia działo należało do
najnowocześniejszych konstrukcji na świecie, jednak dzisiaj największą jego wadą jest zbyt mały
kaliber – mający wpływ zarówno na zbyt małą donośność ognia, jak również niewystarczające
działanie rażące pocisku. Działo zbudowano w typowym dla tej klasy sprzętu układzie, charakteryzuje
się jednak bardzo racjonalną konstrukcją zapewniającą dobre właściwości trakcyjne, małą masę i
niską sylwetkę. Dość niezwykłą cechą jest zdolność do pokonywania przeszkód wodnych wpław – po
usunięciu 10 nabojów z jednostki ognia. Ponieważ pływanie jest możliwe tylko na spokojnej wodzie a
napęd podczas pływania (za pomocą gąsienic) jest mało efektywny, dla potrzeb 7 Brygady Obrony
Wybrzeża opracowano i wyprodukowano w kraju kilkanaście pojazdów wyposażonych w dodatkowe
zbiorniki wypornościowe (po bokach kadłuba) oraz pędniki śrubowe.
Do uzbrojenia Wojska Polskiego 2S1 została wprowadzona na początku lat 70-tych i do dnia
dzisiejszego jest podstawowym działem Sił Zbrojnych RP. Uruchomienie w Polsce produkcji
„Goździka” (lata 1984-1991) umożliwiło w dość krótkim czasie wycofanie z eksploatacji przestarzałych
dział holowanych. W toku produkcji jak i późniejszej eksploatacji działa praktycznie nie były
modernizowane.
W końcu lat 90-tych firma WB Electronics S.A. opracowała dla dywizjonu artylerii 2S1
Zautomatyzowany System Dowodzenia i Kierowania Ogniem „Topaz” wprowadzony do uzbrojenia w
2002 r. ułatwiający i przyśpieszający proces wyliczania danych do strzelania.
Oprócz Polski jest ona eksploatowana w kilkudziesięciu innych krajach, zajmując czołowe miejsce
85
Przeznaczenie: do zwalczania siły żywej, niszczenia sprzętu technicznego i budowli inżynieryjnych
Zasada działania: broń półautomatyczna, działająca na zasadzie odrzutu lufy, ryglowanie zamkiem
klinowym o pionowym ruchu klina
Zasilanie: częściowo zmechanizowane; podawane ręcznie części naboju są następnie dosyłane
mechanicznie (mechanizmem dosyłającym) do komory nabojowej
Naprowadzanie: w płaszczyźnie poziomej – elektryczne i ręczne; pionowej – ręczne
Podwozie: gąsienicowe; 7 par pojedynczych kół nośnych (zawieszonych na wałkach skrętnych) koła
napinające z tyłu, napędowe - z przodu
Układ napędowy: silnik wysokoprężny JaMZ-238N, ośmiocylindrowy, z doładowaniem
Układ przeniesienia mocy: sprzęgło suche dwutarczowe, mechaniczna skrzynia biegów z
planetarnym mechanizmem skrętu (6 biegów do przodu, 1 wsteczny), przekładnie boczne
Celownik: 10P40 z kątomierzem działowym PG-2 oraz optyczny OP5-37 – do strzelania na wprost
Wyposażenie specjalne: urządzenie ogrzewczo-wentylacyjne, urządzenie filtrowentylacyjne, pompa
do usuwania wody, radiostacja R-123/RRC-9500, telefon wewnętrzny R-124/Fonet, przenośnik do
ładowania amunicji z zewnątrz pojazdu
Kaliber: 122 mm
Długość przewodu lufy: 4 270 mm
Liczba /skok bruzd: 36 / zmienny od 45 kalibrów przy wlocie do 25 kalibrów przy wylocie
Wymiary (długość x szerokość x wysokość): 7 265x2 850x2 287 mm
Wysokość linii ognia: 1 890 mm
Masa bojowa: 15 700 kg
Kąt ostrzału w płaszczyźnie pionowej: od -3° do +70°
Kąt ostrzału w płaszczyźnie poziomej: 360°
Maksymalna donośność strzału: 15 200 m
Szybkostrzelność praktyczna: 3,5 – 5 strz./min.
Czas przejścia w położenie bojowe: 2 min.
Moc silnika: 220 kW (300 KM)
Pojemność zbiorników paliwa: 550 dm
3
Prędkość maksymalna: 60 km/h, pływania – 4,5 km/h

Zasięg jazdy: 500 km
Zdolność pokonywania terenu:
rowy o szerokości: 2,2 m
ścianki o wysokości: 0,8 m
brody o głębokości: pływa
wzniesienia o nachyleniu: 35°
Amunicja:
Typ naboju: rozdzielnego ładowania, z łuską metalową
Typy pocisków: odłamkowo-burzący OF-462 i przeciwpancerny kumulacyjny BK-13
Masa naboju: 27,3 – 29,3 kg
Masa pocisku odłamkowo-burzącego: 21,8 kg
Zapas przewożonej amunicji: 40 nabojów
122 mm haubica samobieżna 2A31, Uzbr. 1709/74; Transporter gąsienicowy 2S1, Panc.-Sam.2
89/75; 122 mm samobieżna haubica 2S1, Panc.-Sam. 304/76
Producent:
Huta Stalowa Wola S.A., Charkowska Fabryka Traktorów (Rosja)
86
152 mm armatohaubica samobieżna wz.1977
„Dana” / „Dana-T”
Armatohaubica samobieżna kalibru 152 mm skonstruowana w połowie lat 70-tych w byłej

Czechosłowacji w nietypowym ówcześnie układzie konstrukcyjnym tj. na podwoziu kołowym TATRA
815, zaś główne uzbrojenie zamontowano w wieży typu półzakrytego. Do uzbrojenia Wojska
Polskiego „Danę” wprowadzono w 1983 r. i do dnia dzisiejszego jest ona najliczniejszym działem Sił
Zbrojnych RP dużego kalibru, jak również jedynym tego kalibru. Oprócz Polski Dany są
eksploatowane w Czechach, Słowacji i Libii. W 2008 r. wprowadzono do uzbrojenia zmodernizowaną
armatohaubicę wyposażoną w Zautomatyzowany System Dowodzenia i Kierowania Ogniem DANA-T
firmy WB Electronics S.A. współpracujący z ZSDiKO Topaz.
87
klinowym o poziomym ruchu klina
Zasilanie: za pomocą zmechanizowanego układu zasilania amunicją z dwóch magazynów
amunicyjnych (lewy mieści 36 pocisków odłamkowo-burzące; prawy – 30 ładunków miotających)
Naprowadzanie: w płaszczyźnie pionowej i poziomej – elektrohydrauliczne i ręczne
Podwozie: kołowe 8x8 z układem regulowania ciśnienia w oponach podczas jazdy, zawieszenie
przednich mostów na resorach piórowych i amortyzatorach hydraulicznych, tylnych na resorach
piórowych
Układ napędowy: silnik wysokoprężny dwunastocylindrowy Tatra 3-930.52, z doładowaniem,
chłodzony powietrzem, wielopaliwowy
Układ przeniesienia mocy: sprzęgło suche, jednotarczowe, mechaniczna skrzynia biegów (10
biegów do przodu, 2 wsteczne), skrzynia rozdzielcza dwustopniowa
Celownik: do strzelania ogniem pośrednim ZZ-73 z kątomierzem działowym PG-1-M-D, do strzelania
na wprost OP5-38-D7
Wyposażenie specjalne: urządzenie klimatyzacyjne, urządzenie filtrowentylacyjne, radiostacja R-123
/ RRC-9500, telefon wewnętrzny R-124 / Fonet, 12,7 mm wkm DSzKM
Kaliber: 152,4 mm
Liczba /skok bruzd: 48 / 25 kalibrów
Prześwit: 400 mm
Kąt ostrzału w płaszczyźnie poziomej: ±225°
3
Prędkość maksymalna: 80 km/h

rowy o szerokości: 2 m
brody o głębokości: 1,4 m
Amunicja:
Typ naboju: rozdzielnego ładowania z łuską metalową
Rodzaje pocisków: odłamkowo-burzący, odłamkowo-burzący dalekonośny, kumulacyjny
Masa naboju: 40 – 65 kg
Zapas przewożonej amunicji: 60 nabojów do armaty (55 odł.-burz. i 5 ppanc.) i 200 szt. do wkm
Tytuł i sygnatura instrukcji: 152 mm armato-haubica samobieżna wz. 1977, Uzbr.2407/86;
Podwozie kołowe TATRA 815 WP31, Panc.-Sam. 536/87
Producent:
KONŠTRUKTA-Defence, a.s. – część artyleryjska (Słowacja), TATRA, a.s. – podwozie (Czechy)
88
155 mm armatohaubica samobieżna „Krab”
Armatohaubica samobieżna kalibru 155 mm opracowana przez Centrum Produkcji Wojskowej

Huty Stalowa Wola na podstawie licencji brytyjskiej firmy GEC Marconi (obecnie BAE Systems ) –
część artyleryjska (autonomiczna wieża AS-90/52) i południowokoreańskiej firmy Samsung Techwin
(obecnie Hanwha Techwin) – podwozie (armatohaubicy K9 Thunder). Prace nad armatohaubicą
rozpoczęto w połowie 1999 r. od zakupu w W. Brytanii licencji na autonomiczną wieżę z
armatohaubicy AS-90/52 którą posadowiono na polskim podwoziu gąsienicowym UPG-NG z OBRUM
Gliwice. Badania dwóch prototypów trwały do 2001 r. po czym program został wstrzymany do 2008 r.
W latach 2008÷2012 wyprodukowano jeszcze sześć armatohaubic na polskim podwoziu po czy
podjęto decyzję o wstrzymaniu produkcji i zakupie nowego nowoczesnego podwozia. W 2014 r.
podpisano dwuetapową umowę na dostarczenie do kraju 36 kompletnych podwozi i 84 złożonych w
HSW na podstawie licencji i transferu technologii do Polski w latach 2018÷2022. Planowane jest
pozyskanie 120 szt armatohaubic (5 dywizjonów po 24 sztuki).
Producent:
Huta Stalowa Wola S.A.
89
Uzbrojenie: 155 mm armatohaubica L131A1, 12,7 mm wielkokalibrowy karabin maszynowy WKM-B,
2x4 81 mm wyrzutnia granatów dymnych (GAK-81 lub WGD-1)
klinowym o pionowym ruchu klina
Zasilanie: za pomocą zmechanizowanego hydraulicznego układu dosyłania pocisków, ładunki
miotające ładowane są ręcznie, zapłonniki półautomatycznie
Naprowadzanie: w płaszczyźnie pionowej i poziomej – elektrohydrauliczne i ręczne
Podwozie: gąsienicowe; 6 par podwójnych kół nośnych (zawieszenie hydropneumatyczne), 3 pary
rolek podtrzymujących, koła napinające z tyłu, napędowe - z przodu
Układ napędowy: silnik wysokoprężny STX ENGINE MT881 Ka-500, dwunastocylindrowy, z
turbodoładowaniem
Układ przeniesienia mocy: przekładnia główna S&T Heavy IND X1100-5A3, zakres czterech
przełożeń do przodu i dwóch do tyłu, zintegrowany układ hamulcowy, zintegrowany układ sterowania
Celownik: system automatycznego naprowadzenia (AGLS), dzienno-nocny celownik do ognia
bezpośredniego COB-1 (DFS90)
Wyposażenie specjalne: system nawigacji lądowej i dowiązania topograficznego FiN 3110L + GPS,
system kierowania ogniem, system filtrowentylacyjny, system łączności wewnętrznej FONET i
zewnętrznej (radiostacja RRC 9311AP), system przeciwpożarowy, system ostrzegania i samoosłony
OBRA-3, radar balistyczny, agregat prądotwórczy
Kaliber: 154,96 mm
Długość przewodu lufy: 8 165 mm / 52 kalibry
Liczba / skok bruzd: 48 / 20 kalibrów
Kąt ostrzału w płaszczyźnie pionowej: od -3,5° do +70°
Prędkość początkowa pocisku EOFdMKM: 334÷968 m/s
Prędkość początkowa pocisku z gazogeneratorem EOFdMKM DV: 565÷958 m/s
Maksymalne ciśnienie w komorze nabojowej: 365 MPa
Szybkostrzelność praktyczna: 2 strz./min, 3 strz. w 10 s
Moc silnika: 735 kW (1000 KM) / 2700 obr./min.
Amunicja:
Typ naboju: rozdzielnego ładowania z modułowymi ładunkami miotającymi BC-E lub TC-F i
zapłonnikami M82G lub DM192
Rodzaje pocisków: odłamkowo-burzący EOFdMKM, odłamkowo-burzący z gazogeneratorem
EOFdMKM DV
Masa pocisku odłamkowo-burzącego EOFdMKM: 40,31 kg
Masa pocisku odłamkowo-burzącego z gazogeneratorem EOFdMKM DV: 43,55 kg
Masa MŁM BC-E: 1,40 kg (max 2 szt.)
Masa MŁM TC-F: 2,30 kg (max 6 szt.)
Zapas przewożonej amunicji: 40 pocisków i 240 pojedynczych modułowych ładunków miotających
do działa i 200 szt. do wkm
155 mm samobieżna haubica L 52 kal. Instrukcja użytkowania, 760-90-0005 760-90-0100; System
wieżowy AS-90P. Instrukcja użytkowania; 760-90-0150; 155 mm samobieżna haubica L52 kal.
Instrukcja użytkowania podwozia; A24-90-0100
90
60 mm moździerz LM-60D „Pluton” / LM-60K
Moździerz lekki kalibru 60 mm opracowany pod kierunkiem dr inż. Tadeusza Świętka przez
zespół konstruktorów Ośrodka Badawczo Rozwojowego Sprzętu Mechanicznego (OBRSM) w
Tarnowie w drugiej połowie lat 90-tych. Przeznaczony jest dla pododdziałów piechoty górskiej, wojsk
aeromobilnych i pododdziałów zmotoryzowanych, jako broń wsparcia. Umożliwia on skuteczne
wsparcie ogniem pododdziałów w trudnym terenie lub mieście. Po licznych modernizacjach
dotyczących głównie płyty oporowej i podpory lufy moździerz wprowadzono do produkcji seryjnej.
Oprócz lekkiego moździerza LM-60D „Pluton” opracowano również moździerze LM-60K (bez podpory
lufy i z nieco krótszą lufą) oraz moździerz LM-60KC z lufą kompozytową. Moździerz w wersji LM-60D
jest transportowany przy pomocy specjalnego nosidła przez jednego żołnierza. Dwaj pozostali
członkowie obsługi przenoszą metalowe pojemniki z amunicją.
91
Przeznaczenie: do obezwładniania i niszczenia siły żywej oraz środków ogniowych przeciwnika, a
także do oświetlania terenu i zadymiania
Zasada działania: broń nieautomatyczna
Zasilanie: ładowany ręcznie od strony wylotowej
Naprowadzanie: ręczne
Celownik: zmodernizowany celownik optyczny MPM-44M / celownik grawitacyjny
Kaliber: 60 mm
Przewód lufy: gładki
Długość lufy: 865mm
Maksymalne ciśnienie w przewodzie lufy: 55 MPa / 42 MPa
Masa zestawu w położeniu marszowym: 20 kg / 7,8 kg
Masa moździerza w położeniu bojowym: 18,2 kg / 7,8 kg
Masa lufy z zamkiem: 6 kg / 5,8 kg
Masa lufy: 4,6 kg / 3,4 kg
Masa zamka: 1,4 kg / 2,4 kg
Masa podpory lufy: 7,2 kg / -
Masa płyty oporowej: 4,2 kg / 1,4 kg
Masa celownika: 0,82 kg / 0,4 kg
Masa jednostkowego ZCZ: 2,5 kg / 3,5 kg
Kąt ostrzału w płaszczyźnie poziomej: bez przestawiania podpory lufy (przy 40°) ±6° / -
Kąt ostrzału w płaszczyźnie poziomej: bez przestawiania podpory lufy (przy 85°) ±10° / -
Kąt ostrzału w płaszczyźnie pionowej: od 45° do 85°
Szybkostrzelność:
z poprawianiem wycelowania 10 strz./min
bez poprawiania wycelowania 25 strz./min
Donośność pocisku (nabój O-LM60):
minimalna – 70 m / 67 m
maksymalna - 2329 m / 1295 m
Największa dopuszczalna liczba nabojów wystrzelonych ogniem ciągłym z maksymalną
szybkostrzelnością: 40 szt.
Czas chłodzenia lufy po wystrzeleniu 40-u nabojów ogniem ciągłym z maksymalną
szybkostrzelnością: 30 min
Czas przejścia w położenie marszowe/ bojowe: 1÷2 min / 1 min
Ukompletowanie broni: nosidło plecakowe / pokrowiec, celownik, wycior, jednostkowy zestaw części
zapasowych
Obsługa: 3 żołnierzy / 1 żołnierz
Amunicja:
Typ naboju: odłamkowo-burzący O-LM60, oświetlający, ćwiczebny (błyskowo-dymny)
Masa naboju: 2 kg
Jednostka ognia: 40 szt. / 5 szt.
60 mm lekki moździerz LM-60D. Opis i użytkowanie, DWLąd. 111/2008
Instrukcja. Opis i użytkowanie 60 mm komandoski moździerz LM-60D. Produkcja seryjna, OBR SM
Tarnów 1999 r.
Instrukcja. Opis i użytkowanie 60 mm komandoski moździerz LM-60K. Produkcja seryjna, OBR SM
Tarnów 1999 r.
Producent: OBR SM w Tarnowie / Zakłady Mechaniczne „Tarnów” S.A. w Tarnowie
92
60 mm moździerz „Antos”
Moździerz LRM (Lehky Rucni Minomet) vz. 99 „Antos” kalibru 60 mm opracowany przez
Wojskowy Instytut Techniczny Uzbrojenia i Amunicji ze Slavcina. Jest dedykowany głównie dla
pododdziałów aeromobilnych i specjalnych. Większą część „Antosa” wykonano ze stopów aluminium,
stopów tytanu oraz tworzyw sztucznych (w tym pochłaniającego drgania poluretanu). Aluminiowa, o
gładkim przewodzie lufa pokryta jest zewnętrznie plastykową osłoną zabezpieczającą. Kwadratowa
płyta oporowa, posiadająca konstrukcję labiryntową (zwiększenie możliwości oddawania drgań
powstałych podczas strzelania poprzez zwiększenie powierzchni kontaktu z podłożem) o wymiarach
180x180 mm wykonana jest z wysokoudarowego tworzywa sztucznego w technologii wtryskowej RIM.
Po zastąpieniu jej czopem kulistym, wprowadzonym do odpowiednio ukształtowanego jarzma,
moździerz można używać jako uzbrojenie pokładowe różnych pojazdów lub łodzi specjalnych.
Bezpiecznik mechanizmu odpalającego mieści się w tylnej części moździerza i jest zblokowany z
przełącznikiem trybu pracy mechanizmu odpalającego (grawitacyjnie i z napinaczem iglicy).
93
Przeznaczenie: do obezwładniania i niszczenia siły żywej oraz środków ogniowych przeciwnika, a
Celownik: celownik cieczowy
Kaliber: 60,7 mm
Maksymalne ciśnienie w przewodzie lufy: 16,5 MPa
Masa zestawu w położeniu marszowym: 19 kg
Masa moździerza w położeniu bojowym: 5,3 kg
Szybkostrzelność:
Donośność pocisku (nabój HEF):
minimalna – 80 m
maksymalna – 1230 m
Czas przejścia w położenie marszowe/ bojowe: 1 min
Ukompletowanie broni: nosidło plecakowe, celownik, wycior, jednostkowy zestaw części
zapasowych
Obsługa: 1 żołnierz
Amunicja:
Typ naboju: odłamkowy HEF, termobaryczny HEI, oświetlający ILL-IR, dymny SMK, ćwiczebny PR-S,
treningowy JUMP
Masa naboju HEF i HEI: 1,4 kg
Masa naboju ILL-IR, SMK, PR-S: 1,2 kg
60 mm moździerz ANTOS. Instrukcja użytkowania, obsługiwania i naprawy
Producent:
Works-11 (Polska), VOP CZ (Czechy)
94
98 mm moździerz M-98 „Rad”
Moździerz kalibru 98 mm opracowany w OBRMZiT Stalowa Wola przez Z. Dula, A. Jamroza i K.

Kijankę w latach 1993-1997. Od 2003 r. znajduje się na uzbrojeniu kompanii wsparcia jednostek
powietrznodesantowych, aeromobilnych i zmotoryzowanych. Jest drugim moździerzem na świecie
(obok słowackiego) o takim kalibrze, w związku z czym nie podlega ograniczeniem Traktatu CFE-1.
Przeznaczony jest dla wojsk aeromobilnych, pododdziałów powietrzno-desantowych i piechoty
górskiej. W skład zestawu wchodzi moździerz, podwozie dwukołowe (w dwóch odmianach: do
holowania za pojazdem i ciągnięcia przez obsługę) i samochód transportowy. Firma WB Elektronics
opracowała system kierowania ogniem SKO-M, który po pozytywnych testach nie został ostatecznie
wprowadzony do uzbrojenia.
95
Przeznaczenie: do obezwładniania i niszczenia siły żywej oraz sprzętu wojskowego przeciwnika, a
także do oświetlania i zadymiania terenu
Podwozie: ciągnione, dwukołowe
Celownik: moździerzowy celownik optyczny MPM-44M (60-00) lub CM-95 (64-00)
Środek transportu: samochód terenowo-osobowy HMMWV: M1043A2 (do przewozu obsługi) i
M1097A2 (do przewozu moździerza) lub samochód ciężarowo-terenowy STAR-266
Kaliber: 98 mm
Długość lufy: 1896 mm (z zamkiem i hamulcem wylotowym)
Masa zestawu w położeniu marszowym: 206 kg (300 kg)
Masa moździerza w położeniu bojowym: 115 kg (131kg)
Masa lufy z zamkiem: 45 kg
Masa zamka: 9,65 kg
Masa podpory lufy: 27,5 kg
Masa płyty oporowej: 32,6 kg
Masa podwozia: 73 kg
Kąt ostrzału w płaszczyźnie poziomej: bez przestawiania podpory lufy (przy 45°) ±7°30’, z
przestawianiem podpory lufy (przy 45°) ±15°
Kąt ostrzału w płaszczyźnie pionowej: od +45° do +85°
Rozstaw kół podwozia: 1 230 mm
Prześwit: 130 mm
Szybkostrzelność: bez poprawiania wycelowania 15 strz./min, z poprawianiem wycelowania 10
strz./min
Maksymalne ciśnienie w przewodzie lufy: 120 MPa
Donośność pocisku: od 378 m do 7 227 m
Czas przestawienia z położenia marszowego w bojowe i odwrotnie: od 2 do 3 min
Obsługa: 4 żołnierzy + kierowca
Amunicja:
Typ naboju: odłamkowo-burzący OB-98 RAD-3, kasetowy PKKO-98 (12 szt. GKO), oświetlający PZ-
191, dymny PZ-181
Masa naboju OB-98: 10,264 kg
Masa naboju PKKO-98: 10,4 kg
Masa naboju dymnego PZ-181: 10,55 kg
Masa naboju oświetlającego PZ-191: 10,37 kg
98 mm moździerz M-98. Opis techniczny i instrukcja eksploatacji, 522-90-0008
Producent:
96
120 mm moździerz wz.1943
Moździerz kalibru 120 mm opracowany w Związku Radzieckim, w 1943 r. na bazie 120 mm

moździerza wz. 1938 konstrukcji B. Szawyrina. Wprowadzony do uzbrojenia ZSRR, państw bloku
wschodniego, krajów azjatyckich i afrykańskich. Od 1943 r. znajduje się na uzbrojeniu Wojska
Polskiego i mimo przestarzałej konstrukcji stanowi podstawowy sprzęt artyleryjski w kompaniach
wsparcia batalionów zmechanizowanych. Moździerz może mieć jedną z dwóch typów podpór lufy: typ
I - z mechanizmem poziomowania dokładnego dźwigara i typ II - z urządzeniem do poziomowania
dokładnego celownika. Obecnie moździerz wz.1943 jest holowany za samochodem ciężarowym na
zmodernizowanym w Polsce w 1985 r. podwoziu dwukołowym (uresorowanym na wałkach skrętnych)
W-20 lub W-43, wyposażonym w instalację oświetleniowo-sygnalizacyjną.
97
Podwozie: ciągnione, kołowe jednoosiowe z mechanizmem resorowym (wałki skrętne) i instalacją
oświetleniowo-sygnalizacyjną
Celownik: moździerzowy celownik optyczny MPM-44
Środek ciągu: samochód ciężarowo-terenowy STAR-266
Kaliber: 120 mm
Długość lufy: 1 800 mm (z zamkiem)
Rozstaw kół podwozia W-20: 1300 mm
Masa zestawu w położeniu marszowym: 555 kg
Masa moździerza w położeniu bojowym: 275 kg
Masa podpory lufy: 80 kg
Masa płyty oporowej: 95 kg
Masa bezpiecznika przed podwójnym załadowaniem: 7,1 kg
Kąt ostrzału w płaszczyźnie poziomej:
bez przestawiania podpory lufy (przy 45°) ±4°
z przestawianiem podpory lufy (przy 45°) ±15°
Prześwit: 370 mm
Prędkość holowania:
po szosie 35 km/h
w terenie 18 km/h
Szybkostrzelność:
Czas przejścia w położenie marszowe/ bojowe: od 1 do 3 min
Amunicja:
Typ naboju: odłamkowo-burzący, odłamkowo-burzący z dodatkowym napędem rakietowym,
odłamkowo-burzący z wymuszoną fragmentacją, oświetlający, zapalający, dymny
Masa naboju: od 15,9 do 17,9 kg
120 mm moździerz wz. 1943 i 1938. Opis i użytkowanie, Uzbr. 2332/84
Producent:
Rosja
98
120 mm moździerz 2B11 (zestaw 2S12 „Sani”)
Moździerz 2B11 kalibru 120 mm został opracowany w b. ZSRR i przyjęty do uzbrojenia armii
radzieckiej w 1980 r. w składzie zestawu 2S12 (moździerz 2B11, dwukołowe podwozie 2Ł81,
samochód GAZ 66-05 oraz zestaw wyposażenia 2F32). W latach 80. XX wieku zestaw wprowadzono
też do innych armii b. Układu Warszawskiego, w tym polskiej (1984 r.), gdzie stanowi uzbrojenie
przede wszystkim jednostek desantowo-szturmowych zastępując używany od II wojny światowej 120
mm moździerz wz.1943. Cechuje go lekka i wytrzymała konstrukcja (użycie wytrzymałych materiałów).
Samochód GAZ-66-05 (4x4) służy do przewożenia na skrzyni ładunkowej pojazdu: moździerza 2B11
na podwoziu 2Ł81, amunicji, obsługi oraz wyposażenia standardowego. Załadowanie i wyładowanie
broni ze skrzyni ładunkowej odbywa się za pomocą ręcznej wciągarki. Na bliskie odległości moździerz
może być holowany na podwoziu dwukołowym, a w razie potrzeby przenoszony przez obsługę, po
rozłożeniu na trzy części o zbliżonej masie. Jednoosiowe podwozie dwukołowe 2Ł81 jest resorowane
za pomocą dwóch amortyzatorów sprężynowych, które w przypadku braku czasu nie musi być
odpinane od moździerza podczas strzelania.
99
Podwozie: ciągnione, kołowe jednoosiowe z mechanizmem resorowym
Celownik: moździerzowy celownik optyczny MPM-44M, dodatkowo wyposażony w zestaw
oświetlający ŁUCZ PM2M
Środek ciągu (transportu): GAZ 66-05, STAR-266
Kaliber: 120 mm
Wymiary zestawu 2S12 w położeniu marszowym (długość x szerokość x wysokość): 5 656/7 786
(moździerz na skrzyni ładunkowej / na holu) x2 348x2 520 mm
Masa zestawu w położeniu marszowym: 5 877 kg
Masa moździerza: 210 kg
Kąt ostrzału w płaszczyźnie poziomej: bez przestawiania podpory lufy ±5
o
Kąt ostrzału w płaszczyźnie pionowej: od 45 do 80

o o
Prześwit: 300 mm
Prędkość marszu (przewożenia / holowania): po szosie 90 / 60 km/h
Szybkostrzelność: 8÷10 strz./min
Czas przejścia w położenie marszowe/ bojowe: 3 min
Amunicja:
Typ naboju: odłamkowo-burzący, oświetlający, zapalający, dymny
Masa naboju: od 16 do 16,9 kg
Zapas przewożonej amunicji: 48 szt.
Zestaw przewoźny 2S12 moździerza 2B11. Opis i użytkowanie, Uzbr. 2382/85
Producent:
Roswoorużenije (Rosja), Arsenal (Bułgaria), Army-Coop KFT (Węgry)
100
120 mm armatomoździerz samobieżny „Rak”
Armatomoździerz samobieżny kalibru 120 mm „Rak” został opracowany przez Hutę Stalowa Wola
w latach 2007÷2016. Zastępuje w kompaniach wsparcia batalionów zmotoryzowanych (na KTO
„Rosomak”) moździerze przewoźne lub holowane 98 i 120 mm. W skład ośmiu kompanijnych modułu
ogniowego wchodzić ma: 8 armatomoździerzy „Rak”, 4 wozy dowódczo-sztabowe AWD, artyleryjski
wóz remontu uzbrojenia i elektroniki AWRU, trzy wozy amunicyjne AWA i dwa artyleryjskie wozy
rozpoznawcze (AWR). Składa się z podwozia bazowego KTO „Rosomak” i autonomicznej wieży ze
120 mm armatomoździerzem. Wieża może być również posadowiona na dowolnym podwoziu
gąsienicowym np. z BWP „Marder”, ze 122 mm haubicy samobieżnej 2S1czy przyszłościowym UMPG
dla WP.
101
Ogólna charakterystyka:
Uzbrojenie: 120 mm armatomoździerz gładkolufowy M120 i 7,62 mm karabin maszynowy UKM-
2000C z dzienno-nocnym celownikiem CKW BAZALT, 81 mm wyrzutnia granatów dymnych kalibru
(2x4 szt.)
Zasilanie armaty: automatyczne (magazyn na 20 szt.) lub ręczne
Naprowadzanie: w płaszczyźnie poziomej i pionowej – elektryczne
Podwozie: kołowe 8x8, opony 14.00R20 z centralnym układem regulacji ciśnienia, zawieszenie
niezależne na wahaczach i amortyzowane układem hydropneumatycznych siłowników pozwalających
na regulację prześwitu w zakresie ±200÷250 mm
Układ napędowy: silnik wysokoprężny, rzędowy, 6–cylindrowy, z turbodoładowaniem i
międzystopniową chłodnicą powietrza dolotowego, SCANIA D1 12 56 A03 PE, chłodzony cieczą,
pojemność skokowa 11,7 dm , stopień sprężania 18:1, maksymalny moment obrotowy 1970 Nm
3
Układ przeniesienia mocy: skrzynia biegów automatyczna ZF Friedrichshafen AG 7HP 902 S

Ecomat, 7 biegów do przodu, 1 do tyłu, napęd na wszystkie osie
Celownik: celownik optoelektroniczny do strzelania na wprost z kamerą termowizyjną i dalmierzem
laserowym CM120-01, układ automatycznego naprowadzania działa na cel
Wyposażenie specjalne: system wykrywania promieniowania laserowego OBRA-3, komputer
balistyczny z systemem SKO, system łączności wewnętrznej – FONET, system obserwacji dookólnej
SOD-1 Atena, inercyjny system nawigacji TALIN 5000, system łączności zewnętrznej – radiostacja
cyfrowa UKF RRC 9311 AP
Dane taktyczno–techniczne:
Masa w położeniu bojowym: 23 710 kg
Masa w położeniu transportowym: 22 500 kg
Masa bojowa wieży: 4 670 kg
Masa moździerza M120: 478 kg
Kąt ostrzału w płaszczyźnie pionowej: od –3° do +80°
Prędkość początkowa pocisku OF-843 BM: od 134,4 do 321,7 m/s,
Donośność: 6 826 m (planowane 10 000 m)
Szybkostrzelność: chwilowa 6÷8 strz./min, długotrwała: 4÷6 strz./min
Czas przejścia z położenia marszowego w bojowe: 30 s
Czas opuszczenia stanowiska ogniowego po oddaniu strzału: 15 s
Załoga: 4
3

Prześwit: zmienny 430 mm (położenie środkowe)
rowy o szerokości: 2,1 m,
przeszkody wodne: pływa 10 km/h
wzniesienia o pochyleniu: 30°
Amunicja do armaty:
Typ naboju: nabój moździerzowy 120 mm z okuciem
Rodzaje pocisków: odłamkowo-burzący OF-843 BM,
Masa naboju OF-843 BM: 18,2 kg
Zapas przewożonej amunicji: 46 nabojów do moździerza i 300 nabojów do 7,62 mm karabinu UKM-
2000C
Instrukcja użytkowania. 120 mm moździerz samobieżny na podwoziu kołowym, 519-90-0100
System wieżowy 120 mm moździerza samobieżnego. Instrukcja użytkowania, 550-90-0100
Producent:
wieża M120 - Huta Stalowa Wola S.A., podwozie - Rosomak S.A. Siemianowice Śląskie (Polska)
102
23 mm armata przeciwlotnicza ZU-23-2
Podwójnie sprzężony, ciągniony lufowy zestaw przeciwlotniczy kalibru 23 mm, konstrukcji

radzieckiej, opracowany w 1956 r. i przyjęty do uzbrojenia armii radzieckiej pięć lat później, pod
oznaczeniem ZU-23. Miał on zapewniać przede wszystkim bezpośrednią osłonę przeciwlotniczą wojsk
własnych (w tym kolumn w marszu) na najmniejszych odległościach. Z tego względu istotna była mała
masa oraz krótki czas przejścia z położenia marszowego w bojowe. W tym celu w szerokim zakresie
zastosowano technologie tłoczenia blach i spawania a konstrukcja podwozia i łoża jest bardzo zwarta.
Przestawianie w położenie bojowe/marszowe odbywa się jedynie siłami obsługi, a dzięki dobremu
zbalansowaniu odbywa się szybko. Możliwe jest też prowadzenie w razie potrzeby ognia bez
przestawiania w położenie bojowe (przy ograniczonych katach ostrzału), np. podczas holowania z
krótkich przystanków. W skład zestawu wchodzą dwie armaty automatyczne 2A14 (różniące się tylko
kierunkiem zasilania w amunicję). Dzięki dużej szybkostrzelności teoretycznej armat oraz
mechanizmowi blokady przed wystrzeleniem ostatniego naboju z taśmy, osiągnięto dużą
szybkostrzelność praktyczną zestawu. W położeniu bojowym zestaw może być ustawiony na skrzyni
ładunkowej samochodu ciężarowego STAR-266 „Hibneryt”. Zestaw ZU-23-2 został wprowadzony do
uzbrojenia Wojska Polskiego w 1966 r., od 1972 roku jest produkowany w kraju w ZM „Tarnów”.
Oprócz Wojska Polskiego broń znajduje się w eksploatacji ponad 40 państw całego świata. W Polsce
zestaw poddano licznym modernizacjom; stał się również podstawą do opracowania okrętowych
zestawów przeciwlotniczych „Wróbel”. Mimo parametrów taktycznych, które dzisiaj nie zapewniają już
skutecznego zwalczania większości celów powietrznych, zestawy wciąż wykorzystywane są podczas
większości konfliktów zbrojnych – głównie za sprawą dobrych parametrów eksploatacyjnych oraz
zdolności rażenia celów naziemnych. W tym celu ZU-23-2 były też wykorzystywane przez Polskie
Kontyngenty Wojskowe w Iraku i Afganistanie.
103
Przeznaczenie: do zwalczania celów powietrznych na wysokościach do 1500 m i odległościach do
2000 m oraz do zwalczania celów naziemnych
Zasada działania: odprowadzanie gazów prochowych przez boczny otwór w lufie, ryglowanie
zamkiem klinowym
Zasilanie: taśmowe, ze skrzynek amunicyjnych o pojemności 50 nabojów, przy czym ostatni nabój z
taśmy pozostaje w donośniku, zapewniając ciągłość ognia po przyłączeniu nowej skrzynki i podaniu
taśmy (bez konieczności przeładowania armat)
Naprowadzanie: w płaszczyźnie poziomej i pionowej – ręczne
Podwozie: dwukołowe; zawieszenie na wałkach skrętnych; w położeniu bojowym koła są składane na
boki, a zestaw spoczywa na trzech podnośnikach śrubowych
Celownik: automatyczny, wektorowy ZAP-23 - do celów powietrznych, optyczny T-3 - do celów
naziemnych
Środek ciągu: STAR-266, UAZ-469B
Kaliber: 23 mm
Długość lufy: 2010 mm (z tłumikiem płomienia)
Długość armaty 2A14: 2555 mm
Wymiary w położeniu marszowym (długość x szerokość x wysokość): 4 570x1 830x1 870 mm
Wymiary w położeniu bojowym (długość x szerokość x wysokość): 4 570x2 880x1 220 mm
Wysokość linii ognia: 620 mm
Masa zestawu: 950 kg
Masa armaty 2A14: 75 kg
Masa lufy: 27,2 kg
Masa skrzynki z 50 nabojami: 35,5 kg
Szybkostrzelność teoretyczna: 1 600÷2 000 strz./min. (z dwóch armat)
Szybkostrzelność praktyczna: 400 strz./min (z dwóch armat)
Czas przejścia w położenie bojowe/marszowe: 15÷20 s / 35÷40 s
Amunicja:
Typ naboju: 23x152B
Rodzaje pocisków: odłamkowo-zapalająco-smugowy OFZT, przeciwpancerno-smugowy BZT, nabój
ślepy bez pocisku, nabój treningowy
Masa naboju OFZT, BZT: 0,45 kg
Masa pocisku OFZT, BZT: 0,19 kg
Ilość amunicji: 2000 szt. nb.
23 mm podwójna armata przeciwlotnicza ZU-23-2. Opis i użytkowanie, Uzbr. 2458/87
Producent:
Zakłady Mechaniczne „Tarnów” S.A. (Polska)
104
23 mm armata przeciwlotnicza ZU-23-2T / ZU-23-2K
Podwójnie sprzężony, ciągniony artyleryjski zestaw przeciwlotniczy kalibru 23 mm ZU-23-2T jest

zmodernizowaną w Polsce wersją zestawu ZU-23-2, którego największą wadą był skomplikowany
mechaniczny celownik wektorowy. Wymagał on dobrze wyszkolonej obsługi i skomplikowanych
obsługiwań, przy czym skuteczność ognia i tak w dużym stopniu zależała od wprowadzonych „na oko”
danych. Najważniejszą różnicą jest zastąpienie celownika wektorowego (przelicznik mechaniczny)
celownikiem tachometrycznym, w związku z czym obsługa armaty zmniejszyła się o jedną osobę.
Nowy celownik umożliwia także prowadzenie ognia przy użyciu nowoczesnej amunicji podkalibrowej
typu APDS-T i FAPDS-T. Podczas prac nad celownikiem wykorzystano doświadczenia z celownikiem
dla zestawu artyleryjsko rakietowego ZUR-23-2S. Nowy celownik, oznaczony GP-03WK ma
dodatkowo wskaźnik azymutu umożliwiający szybkie przechwycenie celu oraz ustawianie armat wg
określonego kierunku. Jego konstrukcja umożliwia modernizację armat (podczas remontów) ZU-23-2
do standardu ZU-23-2T. Armatę wprowadzono do uzbrojenia Wojska Polskiego w 2000 r. W kolejnych
latach opracowano uproszczony celownik tachometryczny (bez giroskopu), zapewniający większy
zakres wypracowywanego kąta wyprzedzenia, ze sterowanym elektronicznie zwierciadłem – CKE-1
(lub z noktowizorem CKE-1N). Zestaw wyposażony w ten typ celownika otrzymał oznaczenie ZU-23-
2K i został wprowadzony do uzbrojenia Wojska Polskiego w 2013 r.
W celu zwiększenia mobilności, oba zestawy występują również w wersji ukompletowanej z
samochodem ciężarowym STAR-266, STAR-266M, STAR-266M-OP lub STAR-266M-OP-2
(opancerzony) pod nazwą ZU-23-2T „Hibneryt” i ZU-23-2K „Hibneryt .
105
Przeznaczenie: do zwalczania celów powietrznych na wysokościach do 1500÷2000 m i odległościach
do 2000-2500 m oraz do zwalczania celów naziemnych
zamkiem klinowym
Celownik:
- ZU-23-2T: tachometryczny GP-03WK - do celów powietrznych, optyczny T-3 - do celów naziemnych
- ZU-23-2K: tachometryczny CKE-1 (CKE-1N) - do celów powietrznych, optyczny T-3 - do celów
naziemnych
Kaliber: 23 mm
Masa zestawu: 1 050 kg
Masa lufy: 27,2 kg
Prędkość początkowa pocisku:
OFZT, BZT - 970 m/s
APDS-T, FAPDS-T - 1170 m/s
Szybkostrzelność teoretyczna: 1 600÷2 000 strz./min (z dwóch armat)
Amunicja:
Typ naboju: 23x152B
Rodzaje pocisków: odłamkowo-zapalająco-smugowy OFZT, przeciwpancerno-smugowy BZT,
przeciwpancerny podkalibrowy ze smugaczem APDS-T i FAPDS-T, nabój ślepy bez pocisku, nabój
treningowy
Masa naboju APDS-T: 0,43 kg
Masa naboju FAPDS-T: 0,41 kg
Masa pocisku APDS-T i FAPDS-T: 0,130 kg
Ilość amunicji: 2000 szt. nb.
23 mm podwójna armata przeciwlotnicza ZU-23-2. Opis i użytkowanie, Uzbr. 2458/87;
Celownik tachometryczny GP-03/WK: opis i użytkowanie, Wojska OPL 220/2001
Celownik kolimatorowy CKE-1N. Instrukcja obsługi. Opis i użytkowanie
Producent:
Zakłady Mechaniczne „Tarnów” S.A.
106
23 mm przeciwlotniczy zestaw rakietowo-artyleryjski
ZUR-23-2S „Jod”
Podwójnie sprzężony, ciągniony, rakietowo-artyleryjski zestaw przeciwlotniczy kalibru 23 mm

opracowany w Wojskowym Instytucie Technicznym Uzbrojenia w Zielonce pod kryptonimem „Jod” i
wprowadzony do uzbrojenia Wojska Polskiego w 1988 r. Powstał on na bazie 23 mm armaty
przeciwlotniczej ZU-23-2; celem modernizacji było zwiększenie strefy rażenia oraz
prawdopodobieństwa trafienia celu. Z tego względu zestaw wyposażono w dwie rakiety
przeciwlotnicze bardzo krótkiego zasięgu 9K32M Strzała-2 oraz celownik tachometryczny. Celownik
GP-1R został skonstruowany w 1984 r. w przedsiębiorstwie PREXER. Celownik, zbudowany z
wykorzystaniem giroskopu, samodzielnie wypracowuje poprawki podczas strzelania do celu
ruchomego, pozwala też uwzględnić wpływ niewypoziomowania zestawu (np. w razie konieczności
szybkiego otwarcia ognia). W sytuacjach awaryjnych można też wykorzystać pomocniczy celownik
pierścieniowy. Zastosowanie celownika tachometrycznego pozwoliło na zmniejszenie obsługi zestawu
(zlikwidowano stanowisko celownikowego – który dotychczas ręcznie wprowadzał dane do celownika
– zresztą metodą „na oko”) oraz umożliwiło zainstalowanie stołu startowego dla rakiet. Doświadczenia
z opracowania, produkcji i eksploatacji ZUR-23-2S wykorzystano podczas konstruowania morskiego
zestawu rakietowo-artyleryjskiego ZU-23-2MR „Wróbel II” (1990 r.).
Dla zwiększenia mobilności zestaw może być ustawiony (w położeniu bojowym) na skrzyni
ładunkowej samochodu ciężarowego STAR-266, jako ZUR-23-2S „Hibneryt”.
107
2000 m oraz do zwalczania celów naziemnych. Za pomocą rakiet można zwalczać cele powietrzne na
wysokościach 500÷2300 m, na odległościach do 2800 m (cel zbliżający się) lub do 4200 m (cel
oddalający się)
zamkiem klinowym
Celownik: tachometryczny GP-1R - do celów powietrznych, optyczny T-3 - do celów naziemnych
Kaliber: 23 mm
Masa lufy: 27,2 kg
Szybkostrzelność teoretyczna: 1600÷2000 strz./min (z dwóch armat)
Amunicja:
Typ naboju: 23x152B
ślepy bez pocisku, nabój treningowy
Typ rakiety: 9M32M Strzała-2M
Masa rakiety: 9,8 kg (z pojemnikiem-wyrzutnią)
Układ kierowania: pasywne samonaprowadzanie na podczerwień
Ilość amunicji: 2000 szt. nb. + 2 rakiety „Strzała-2M”
23 mm przeciwlotniczy zestaw rakietowo-artyleryjski ZUR-23-2S. Opis i użytkowanie, Uzbr. 2633/94
Producent:
108
23 mm przeciwlotniczy zestaw rakietowo-artyleryjski
ZUR-23-2TG „Jodek-TG” / ZUR-23-2KG „Jodek-KG” /
ZUR-23-2PG „Jodek-PG”
Podwójnie sprzężony, ciągniony artyleryjsko-rakietowy zestaw przeciwlotniczy kalibru 23 mm ZUR-

23-2TG JODEK-TG został opracowany w OBR SM Tarnów przy współpracy ZAiUP AREX z Gdańska
(napędy elektr.) i PREXER z Łodzi (celownik) na bazie zestawu przeciwlotniczego ZUR-23-2S.
Modernizacji poddano rakiety przeciwlotnicze, celownik tachometryczny, mechanizmy naprowadzania
zestawu oraz wprowadzono nowoczesną amunicję podkalibrową typu APDS-T i FAPDS-T. Uzbrojenie
zestawu stanowią dwie armaty automatyczne 2A14 oraz dwa przeciwlotnicze zestawy rakietowe
„Grom”. Do uzbrojenia Wojska Polskiego został wprowadzony w 1999 r.
Zestaw ZUR-23-2KG wprowadzony do uzbrojenia w 2002 r. różni się od ZUR-23-2TG nowym
celownikiem tachometrycznym rodziny CKE-2 (CKE-2N). W zestawie ZUR-23-2PG (2008 r.) znalazł
zastosowanie nowoczesny celownik CP-1.
W położeniu bojowym zestaw może być ustawiony i użytkowany na skrzyni ładunkowej samochodu
ciężarowo-terenowego STAR-266 HIBNERYT po zdjęciu kół i błotników.
Obecnie w opracowaniu jest zestaw ZUR-23-2SP „Pilica”, w którym zamierza się zastosować
nowoczesną głowicę optoelektroniczną z dalmierzem laserowym i autotrakerem oraz rakiety PZR

2000 m oraz do zwalczania celów naziemnych. Za pomocą rakiet GROM można zwalczać cele
powietrzne na wysokości 10÷3500 m i w odległości 500÷5500 m
zamkiem klinowym
Zasilanie: taśmowe, ze skrzynek amunicyjnych o pojemności 50 nabojów,
Naprowadzanie: w płaszczyźnie poziomej i pionowej – elektryczne i ręczne (awaryjne)
109
Podwozie: dwukołowe, zawieszenie na wałkach skrętnych; w położeniu bojowym koła są składane na
boki, a zestaw jest ustawiony na trzech podnośnikach śrubowych.
Celownik:
- ZUR-23-2TG: tachometryczny, żyroskopowy GP-04 – do celów powietrznych, optyczny T-3 – do
celów naziemnych.
- ZUR-23-2KG: tachometryczny, bezżyroskopowy CKE-2 (CKE-2N z noktowizorem) – do celów
powietrznych, optyczny T-3 – do celów naziemnych.
- ZUR-23-2PG: tachometryczny, programowalny CP-1 – do celów powietrznych, optyczny T-3 – do
celów naziemnych.
Środek ciągu: Star -266, UAZ-469B.
Kaliber: 23 mm
Ilość armat 2A14: 2
Liczba (skok) bruzd: 10 / zmienny od 50 kalibrów przy wlocie do 30 kalibrów przy wylocie
(ZUR-23-2KG)
Prześwit: 360 mm
Masa zestawu:
- ZUR-23-2TG: 1 050 kg
- ZUR-23-2KG: 1 270 kg
- ZUR-23-2PG: 1 237 kg
Prędkość początkowa pocisku OFZT, BZT: 970
Prędkość początkowa pocisku APDS-T i FAPDS-T: 1 170 m/s
Szybkostrzelność teoretyczna: 1800÷2170 strz./min (z dwóch armat)
Szybkostrzelność praktyczna: do 400 strz./min (z dwóch armat)
Czas przejścia z położenia marszowego w bojowe: 15 s
Prędkość holowania: do 70 km/h
Amunicja:
Typ naboju: 23x152B
przeciwpancerny podkalibrowy ze smugaczem APDS-T i FAPDS-T, nabój ślepy bez pocisku, nabój
treningowy
Typ rakiety: PZR „Grom”
Masa rakiety: 10,5 kg
Ilość amunicji: 2000 szt. nb. + 2 rakiety „Grom”
23 mm przeciwlotniczy zestaw artyleryjsko-rakietowy ZUR-23-2TG. Opis i użytkowanie,
23 mm przeciwlotniczy zestaw artyleryjsko–rakietowy ZUR-23-2KG. Opis i użytkowanie,
Przeciwlotniczy zestaw artyleryjsko-rakietowy ZUR-23-2KG. Cz. I. Opis i eksploatacja, DWLąd
42/2012,
Przeciwlotniczy zestaw artyleryjsko-rakietowy ZUR-23-2KG. Cz. II. Praca bojowa”, DWLąd 42/2012,
Warszawa 2012
Producent:
110
23 mm zestaw przeciwlotniczy ZSU-23-4
Poczwórnie sprzężony, samobieżny przeciwlotniczy zestaw artyleryjski kalibru 23 mm, konstrukcji

radzieckiej, opracowany w latach 1957-1961 i wprowadzony do uzbrojenia Armii Radzieckiej w 1962 r.
pod popularną nazwą „Szyłka”. W Wojsku Polskim znajduje się od 1967 r. Decyzje o jego
opracowaniu podjęto w 1957 r., wprowadzeniu do uzbrojenia armii radzieckiej (w miejsce 57 mm
samobieżnych zestawów przeciwlotniczych ZSU-57-2) – 1962 r., a uruchomieniu produkcji seryjnej –
dwa lata później. Pierwsze zestawy skierowano do wojsk w 1965 roku. „Szyłkę” produkowano w latach
1964-1982, przy czym część artyleryjską wytwarzały Zakłady Nr 535, natomiast podwozie - Zakłady
MMZ, które jednocześnie były odpowiedzialne za zmontowanie finalnego zestawu.
Zestaw składa się z: części artyleryjskiej AZP-23 (cztery armaty automatyczne 2A7),
radiolokacyjnej stacji artyleryjskiej 1RL33, przelicznika, układów stabilizacji, celownika optycznego i
podwozia GM-575.
Oprócz krajów byłego Związku Radzieckiego, ZSU-23-4 znajduje się w uzbrojeniu m.in.:
niektórych państw byłego Układu Warszawskiego oraz Algierii, Afganistanu, Egiptu, Iraku, Iranu, Indii,
Libii, Peru, Angoli, Kuby, Syrii i Chin. Zestaw był wykorzystywany w wielu konfliktach zbrojnych, w tym
m.in.: arabsko-izraelskim, iracko-irańskim, w Zatoce Perskiej oraz w Afganistanie.

2000 m oraz naziemnych
Zasada działania: odprowadzanie gazów prochowych przez boczny otwór w lufie, zamek klinowy
111
Zasilanie: taśmowe, ze skrzyń amunicyjnych o pojemności 480 (skrzynki górne) i 520 (skrzynki dolne)
Naprowadzanie: w płaszczyźnie poziomej i pionowej – elektrohydrauliczne lub ręczne
Podwozie: gąsienicowe: 6 par kół nośnych (zawieszonych na wałkach skrętnych); koła napinające z
przodu, napędowe - z tyłu
Układ napędowy: silnik wysokoprężny sześciocylindrowy W-6R, chłodzony cieczą
Układ przeniesienia mocy: mechaniczna, trójstopniowa skrzynia biegów z planetarnym
mechanizmem skrętu (5 biegów do przodu, 1 wsteczny)
System kierowania ogniem: stacja radiolokacyjna wykrywania i śledzenia celu 1RL33 (RPK-2
„Toboł”), przelicznik, optyczne przyrządy celownicze
Wyposażenie specjalne: radiostacja R-123, urządzenie ochrony przeciwatomowej, aparatura
nawigacyjna TNA-2, urządzenie przeciwpożarowe, turbinowy agregat prądotwórczy DG4
Kaliber: 23 mm
Długość lufy: 2 010 mm (z tłumikiem płomienia)
Długość armaty 2A7: 2 610 mm
Wysokość linii ognia (do luf dolnych): 2 000 mm
Prześwit: 400 mm
Zasięg stacji radiolokacyjnej: 12 000 m
Prędkość początkowa pocisku: 950÷1 000 m/s
Szybkostrzelność teoretyczna: do 3 400 strz./min (z czterech armat)
Szybkostrzelność praktyczna: do 400 strz./min (z czterech armat)
Czas przejścia z położenia marszowego w bojowe: 5 min
3

Amunicja:
Typ naboju: 23x152B
ślepy
Masa pocisku APDS-T: 0,103 kg
Typ rakiety: „Grom”
Ilość amunicji: 2000 szt. (2x520 i 2x480 szt.)
23 mm poczwórna samobieżna armata przeciwlotnicza ZSU-23-4. Opis techniczny. Album rysunków,
Uzbr. 0944/67
23 mm poczwórna samobieżna armata przeciwlotnicza ZSU-23-4. 23 mm samoczynna armata
przeciwlotnicza AZP-23. Opis i użytkowanie, Uzbr. 0945/67
23 mm poczwórna samobieżna armata przeciwlotnicza ZSU-23-4. Użytkowanie, Uzbr. 0946/67
Producent:
Zakład Nr 535 – wieża i część artyleryjska, MMZ– podwozie (Rosja)
112
23 mm zestaw przeciwlotniczy ZSU-23-4MP „Biała”
Przeciwlotniczy samobieżny zestaw artyleryjsko-rakietowy ZSU-23-4MP kalibru 23 mm został

opracowany przez OBR SM w Tarnowie i 4 OWT Żurawica w latach 2000÷2004 jako modernizacja
zestawu ZSU-23-4. w zespole kierowanym przez głównego konstruktora OBR SM dr. inż. Tadeusza
Świętka. Głównym celem modernizacji było zastąpienie przestarzałej stacji radiolokacyjnej,
zastosowanie nowoczesnego SKO i zwiększenie zasięgu zwalczania celów poprzez zastosowanie
rakiet przeciwlotniczych. Pierwszy wóz ZSU-23-4MP został przekazany do 10 BKPanc w
Świętoszowie, w dniu 14.12.2004 r.
Zestaw składa się z następujących elementów: części artyleryjskiej AZP-23 (cztery armaty
automatyczne 2A7), zestawu czterech rakiet przeciwlotniczych „Grom”, głowicy obserwacyjno-
celowniczej wyposażonej w kamery TV, IR (FLIR) oraz dalmierza laserowego (w miejsce
dotychczasowego zespołu radiolokatora), cyfrowego systemu kierowania ogniem (w miejsce
dotychczasowego elektromaszynowego przelicznika balistycznego) wyposażonego m.in. w układ
automatycznego śledzenia celu, autonomicznego układu zasilania w energię elektryczną PANDA (w
miejsce dotychczasowego zespołu elektromaszynowych przetwornic napędzanych przez główny silnik
trakcyjny i silnik turbinowy) i podwozia GM-575.
Ponadto w zestawie „Biała” poprawiono właściwości trakcyjne, ergonomiczność i komfort pracy
obsługi oraz zapewniono pozyskiwanie informacji o sytuacji powietrznej z systemu dowodzenia
„Łowcza-3” (za pośrednictwem terminalu „Rega-2”).

Przeznaczenie: do zwalczania celów powietrznych na wysokościach do 1500 m (2000 m – APDS-T) i
odległościach do 2000 m (2500 m – APDS-T) oraz do zwalczania celów naziemnych. Za pomocą
rakiet można zwalczać powietrzne na wysokości 3500 m i w odległości do 5500m
zamkiem klinowym
Zasilanie: taśmowe, ze skrzyń amunicyjnych o pojemności 480 (dwie skrzynki górne) i 520 (dwie
skrzynki dolne)
113
Naprowadzanie: w płaszczyźnie poziomej i pionowej – napędy elektrohydrauliczne 2E2 i ręczne
Podwozie: gąsienicowe: 6 par kół nośnych (zawieszonych na wałkach skrętnych), koła napinające z
przodu i napędowe - z tyłu
Układ napędowy: silnik wysokoprężny sześciocylindrowy W6R, chłodzony cieczą
Układ przeniesienia mocy: mechaniczna, trójstopniowa skrzynia biegów z planetarnym
mechanizmem skrętu (5 biegów do przodu, 1 wsteczny)
System kierowania ogniem: głowica obserwacyjno-śledząca (kamera telewizyjna i termowizyjna,
dalmierz laserowy), zautomatyzowany system dowodzenia „Rega-2”, zmodernizowany celownik
optyczny 1A7 z pasywnym torem nocnym, dzienno-nocny przyrząd obserwacyjny dowódcy TKN-3M,
peryskop wstępnego wskazania celu PWWC-N1, wynośny przyrząd wskazania i śledzenia celów TZK
Wyposażenie specjalne: radiostacja RRC 9500-3, pokładowy system łączności wewnętrznej FONET,
urządzenie ochrony przeciwatomowej, aparatura nawigacyjna TNA-2, urządzenie przeciwpożarowe,
agregat prądotwórczy PANDA 18NE do zasilania urządzeń elektrycznych części artyleryjskiej AZP-23
Kaliber: 23 mm
Ilość armat 2A7: 4
Długość lufy: 2 010 mm (z tłumikiem płomienia)
Długość armaty 2A7: 2 610 mm
Liczba (skok) bruzd: 10 / zmienny od 50 kalibrów przy wlocie do 30 kalibrów przy wylocie
Wymiary w położeniu bojowym (długość x szerokość x wysokość): 6 535x3 125x? mm
Wysokość linii ognia (do luf dolnych): 2 000 mm
Prześwit: 400 mm
Masa zestawu: ok. 17 000 kg
Prędkość początkowa pocisku: 970÷1 170 m/s
Szybkostrzelność teoretyczna: do 3 400 strz./min (z czterech armat)
Szybkostrzelność praktyczna: do 400 strz./min (z czterech armat)
Czas przejścia z położenia marszowego w bojowe: 5 min
3

Amunicja:
Typ naboju: 23x152B
przeciwpancerny podkalibrowy ze smugaczem APDS-T i FAPDS-T, nabój ślepy
Typ rakiety: „Grom”
Ilość amunicji: 2000 szt. (2x520 i 2x480 szt.) + 4 rakiety „Grom”
Przeciwlotniczy samobieżny zestaw artyleryjsko-rakietowy ZSU-23-4MP. Opis zestawu
Przeciwlotniczy samobieżny zestaw artyleryjsko-rakietowy ZSU-23-4MP. Użytkowanie
Producent:
OBR SM w Tarnowie i 4 OWT Żurawica
114
57 mm armata przeciwlotnicza S-60MB
Automatyczna armata przeciwlotnicza, konstrukcji W. G. Grabina opracowana w Związku

Radzieckim, w latach 1944-1949 i wprowadzona do uzbrojenia Armii Radzieckiej w 1950 r. W Polsce
na uzbrojeniu od 1958 r. Jest powszechnie stosowana w krajach byłego Układu Warszawskiego, a
także wielu krajach trzeciego świata (ponad 35 państw). Występuje w zestawie bateryjnym z
przelicznikiem PUAZO-5 (6-60) i artyleryjską stacją radiolokacyjną SON-9 (9A) lub zespołem
radiolokacyjno-przelicznikowym „Zygmunt” („Waza”). Może też prowadzić ogień samodzielnie. W
połowie lat dziewięćdziesiątych została zmodernizowana na potrzeby czterech baterii artylerii
przeciwlotniczej wyposażonych w wozy dowodzenia WD-95 Blenda. W wyniku realizacji przyjętych
założeń odnośnie zakresu modernizacji w konstrukcji armaty wprowadzono następujące zmiany:
• usunięto wzmacniacze elektromaszynowe azymutu i elewacji, wzmacniacze lampowe,
wyposażenie działowej skrzynki rozdzielczej i prostownik selenowy;
• w obudowie działowej skrzynki rozdzielczej zamontowano blok zabezpieczeń i prostowników
BZP 158, który zapewnia wyprostowanie napięć z bloku transformatora BTR 158 i zabezpiecza
bezpiecznikami przed przekroczeniem poboru prądu z poszczególnych napięć;
• w obudowie wzmacniaczy lampowych zamontowano blok sterownika napędu BSN-158, który
zapewnia wypracowanie sygnałów na silniki wykonawcze na podstawie sterowań cyfrowych z
wozu WD95, bądź na podstawie analogowego sygnału z potencjometrów UPN;
• zamiast amplidyny azymutu zainstalowano blok transformatora BTR-158, który przetwarza
napięcie sieci 3x380/50Hz na napięcia obniżone 3x120V/50Hz, 3x16V/50Hz i 2.5V/50Hz;
• w układach półautomatycznego naprowadzania UPNA i UPNE wymieniono potencjometry;
• zmieniono wskaźniki zerowe na diodowe sterowane cyfrową transmisją z bloku BSN 158;
• w silnikach wykonawczych MJ-32Ta zastosowano do pomiaru prędkości enkodery przyrostowe o
1000 przyrostach na obrót, umieszczono je wewnątrz bloków ENE i ENA;
• okablowanie armaty przystosowano do połączeń wymaganych przez zmodernizowane układy;
• wprowadzono łączność foniczną celowniczego działa i dowódcy działa z systemem kierowania
ogniem;
Armata przystosowana jest do zasilania z agregatu zewnętrznego napięciem 3x380V/50Hz z
przewodem zerowym. Jako środek ochrony przeciwporażeniowej zastosowano separację układów
zasilania napędu od sieci przez transformator.
115
Przeznaczenie: do zwalczania celów powietrznych, obezwładniania i niszczenia siły żywej oraz
sprzętu wojskowego przeciwnika
Zasada działania: broń automatyczna działająca na zasadzie krótkiego odrzutu lufy, ryglowana przez
obrót zamka
Zasilanie: z łódki nabojowej o pojemności 4 nabojów
Naprowadzanie: automatyczne (blok sterownika napędu BSN-158, blok zabezpieczeń i prostowników
BZP-158, blok transformatora BTR-158) i ręczne
Podwozie: ciągnione, 4-kołowe z mechanizmem resorowym (wałki skrętny) i dwoma odchylnymi
podporami. W położeniu bojowym spoczywa na czterech podnośnikach śrubowych.
Celownik: półautomatyczny typu wektorowego
Środek ciągu: samochód ciężarowo-terenowy STAR-266
Kaliber: 57 mm
Długość lufy: 4 390 mm (z hamulcem wylotowym)
Liczba /skok bruzd prawoskrętnych: 24 /
Masa w położeniu marszowym: 4 875 kg
Masa w położeniu bojowym: 4 778 kg
Prześwit: 380 mm
Rozstaw kół: 1 710÷1 770 mm
Prędkość holowania:
po szosie 60 km/h
w terenie 25 km/h
Prędkość naprowadzania armaty w płaszczyźnie:
pionowej 18°/s
poziomej 24°/s
Maksymalna donośność strzału w płaszczyźnie: pionowej 8 800 m
poziomej 12 000 m
Odległość strzału bezwzględnego: 1 100 m
Prędkość początkowa pocisku: 1 000 m/s
Czas przejścia w położenie bojowe: 1 min.
Szybkostrzelność: 100÷120 strz./min.
Amunicja:
scalona, 57x 348 mm
Rodzaje pocisków: odłamkowo-smugowy OR-281, OR-281U, przeciwpancerno-smugowy BR-281,
BR-281U
Masa naboju: 6,5 kg
Masa pocisku: 2,80 kg

„57 mm samoczynna armata przeciwlotnicza S-60. Opis i użytkowanie”, Uzbr. 112/60; „57 mm
samoczynna armata przeciwlotnicza S-60M. Uzupełnienie do instrukcji Uzbr. 112/60”, Uzbr. 2493/82
Tytuł i sygnatura tabel strzelniczych:
„Tabele strzelnicze do 57 mm samoczynnej armaty przeciwlotniczej S-60. TS Nr 0225“, Art. 188/59
Producent::
Zakłady Mechaniczne Tarnów S.A. (Polska), Rosja, Chiny
116
30 mm armata automatyczna Mk44 Bushmaster II
Armata Mk 44 kalibru 30 mm to zmodernizowana do specyficznych wymagań Korpusu Piechoty

Morskiej i marynarki wojennej USA armata Bushmaster II, którą opracowano i przebadano w latach
1998-2000. Różni się ona od armaty Bushmaster II m.in.: szerokim zastosowaniem stali nierdzewnych
i pofosforanowaniem części ze stali stopowych. Ponadto poprawiono uszczelnienia pokryw przekładni,
zmieniono smary, a przewód lufy pochromowano i wykonano w nim bruzdy progresywne, o skoku
malejącym od 1540 mm do 715 mm, czyli odpowiednio od 3,5º do 7,5º (oryginalny Bushmaster II ma
20 bruzd progresywnych o kącie pochylenia bruzd od 0º do 7º). Broń ma wymienną lufę zakończoną
dwukomorowym hamulcem wylotowym typu akcyjno-reakcyjnego. Podobnie jak w armacie 35/50 mm
Bushmaster III, po wymianie lufy Mk 44 i elementów mechanizmu podawania, można będzie stosować
naboje kalibru 40 mm „Super 40”.
W Polsce została wybrana do uzbrojenia wersji bojowej KTO „Rosomak”. Stanowi uzbrojenie
włoskich wież HITFIST-30P „polskich Rosomaków” oraz przeznaczona jest do ZSSW-35 (wieży
bezzałogowej) opracowywanej przez HSW Stalowa Wola S.A. do KTO „Rosomak” i przyszłościowego
BWP „Borsuk”. 30 mm amunicja produkowana jest w ZM „Mesko” S.A. w Skarżysku Kamiennej w
ramach zobowiązań offsetowych Lockheed Martin Company, wynikających z zakupu przez WP
samolotów F-16.
117
Przeznaczenie: do zwalczania celów naziemnych, w tym lekkoopancerzonych oraz niskolecących
celów powietrznych na odległościach do 3000 m.
Typ broni: napędowa, samoczynno-samopowtarzalna pokładowa broń artyleryjska
Zasada działania broni: napęd silnikiem elektrycznym
Lufa: bruzdowana, monoblokowa, wymienna, zakończona hamulcem wylotowym
Mechanizm spustowy: do prowadzenia ognia pojedynczego i ciągłego
Zasilanie: dwudrożne, lewostronne, taśmowe, taśma metalowa elastyczna, rozsypna, z ogniwami
otwartymi
Naprowadzanie: elektryczne lub ręczne
Kaliber: 30 mm
Liczba (skok) bruzd: 20 (zmienny, malejący od 1 540, do 715 mm przy wylocie)
Maksymalne ciśnienie gazów prochowych: 460 MPa
Masa broni: 156 kg
Masa lufy: 69,4 kg
Prędkość początkowa pocisku MP-T/SD, TP-T: 1 070 m/s
Prędkość początkowa pocisku APFSDS-T: 1 430 m/s
Szybkostrzelność teoretyczna: zmienna 200 lub 400 strz./min
Moc silnika napędowego: 1KM
Napięcie zasilania silnika napędowego: 24 V
Amunicja:
Typ naboju: scalony 30x173 mm
Typy pocisków: przeciwpancerny podkalibrowy APFSDS-T, o działaniu połączonym
(przeciwpancerno-odłamkowo-zapalający) MP-T/SD, ćwiczebny TP-T
Masa pocisku przeciwpancernego podkalibrowego: 0,233 kg
Masa pocisku wielozadaniowego: 0,368 kg
Masa pocisku ćwiczebnego: 0,368 kg
Masa naboju przeciwpancernego podkalibrowego: 0,695 kg
Masa naboju wielozadaniowego: 0,86 kg
Masa naboju ćwiczebnego: 0,86 kg
Chain Gun 30x173mm Mk44 Technical Manual - Operator’s Manual; TM 465-3000-10/2004 Chain
Gun 30x173mm Mk44 Technical Manual - Operator’s Manual; TM 465-3000-10/2005
Producent:
Alliant Techsystem (ATK) obecnie Orbital, (USA)
118
35 mm armata automatyczna KDA
Armata automatyczna KDA kalibru 35 mm jest znana na świecie, głównie dzięki użytkownikom
niemieckiego samobieżnego zestawu przeciwlotniczego FlakPz „Gepard”. W Polsce została wybrana
do uzbrojenia przeciwlotniczego zestawu artyleryjskiego PZA „LOARA”. W związku z tym, zakupiono
licencję od szwajcarskiej firmy Oerlikon Contraves A.G. i uruchomiono jej produkcję w HSW S.A. Po
wycofaniu się Wojska Polskiego z zakupu PZA „Loara” armata nie znalazła bojowego zastosowania.
Firma PIT-RADWAR S.A. (właściciel licencji) opracowała w oparciu o armatę KDA trzy holowane
zestawy przeciwlotnicze. Pierwszy nosił nazwę SAN-35 i był posadowiony na podwoziu 57 mm armaty
S-60. Drugi i trzeci zestaw wykorzystuje nowe samorozkładające się podwozie (AMZ Kutno) z
agregatem prądotwórczym i nosi nazwę „Hydra”. Zdalnie sterowany artyleryjski system przeciwlotniczy
opracowany jest w dwóch wariantach. Oba warianty ukompletowania mają konstrukcję opartą na
35mm automacie produkowanym przez HSW S.A., a różnią się rozwiązaniem układu celowania i
kierowania ogniem. Armata A-35 przeznaczona jest głównie do podłączenia do wozu głowicowego
(„Blenda”, WG-35) i odpracowywania sterowań podawanych przez jego układ kierowania ogniem, a
zintegrowany celownik programowalny CP-1 armaty można wykorzystywać do zwalczania celów
naziemnych i nawodnych. Armata AG-35 natomiast jest wyposażona w zintegrowaną
optoelektroniczną głowicę śledząco-celowniczą, komputer balistyczny i wideotraker i dzięki temu może
utworzyć pełnowartościowy kanał celowania, zdolny do samodzielnego przechwytu i podjęcia
zwalczania zagrożenia. Oprócz zastosowań lądowych armata KDA posiada również zastosowanie
morskie. Została użyta w okrętowym systemie artyleryjskim opartym na armacie morskiej KDA. AM-35
jest przeznaczona do zwalczania celów powietrznych na wysokościach od bardzo niskich do średnich.
System jest skutecznym środkiem obrony przed bezpilotowymi środkami powietrznymi. Może być
także stosowany do zwalczania celów na powierzchni morza. W skład systemu wchodzi automatyczna
armata AM-35, zintegrowana głowica obserwacyjno-śledząca ZGS-158M, stanowisko kierowania
ogniem (SKO) i rezerwowe stanowisko kierowania ogniem (RSKO). Zamontowano ją jako uzbrojenie
rufowe dla ORP „Kaszub” (do testów) i uzbrojenie dziobowe ORP „Kormoran” (docelowe).
119
6000 m oraz do zwalczania celów naziemnych, w tym lekkoopancerzonych, na odległościach do 2500
m
Typ broni: automatyczna (samoczynna) pokładowa broń artyleryjska
Zasada działania broni: odprowadzanie gazów prochowych przez boczny otwór w lufie
Lufa: bruzdowana, monoblokowa, samowzmocniona zakończona hamulcem wylotowym i czujnikiem
prędkości początkowej pocisku
Ryglowanie: 2 symetrycznymi ryglami rozchylnymi
Zasilanie: taśmowe prawo – lub lewostronne, taśma metalowa elastyczna, rozsypna, z ogniwami
otwartymi
Kaliber: 35 mm
Długość lufy: 3 150 mm (90 kalibrów)
Siła odrzutu broni: 35,6 kN
Liczba (skok) bruzd: 24 / zmienny, malejący do 965 mm przy wylocie
Masa broni: 670 kg
Masa lufy: 175 kg
Prędkość początkowa pocisku TP-T: 1 180 m/s
Prędkość początkowa pocisku FAPDS-T, APDS-T: 1 385 m/s
Amunicja:
Typ naboju: scalony 35x228 mm
Typy pocisków: przeciwpancerny podkalibrowy z fragmentującym rdzeniem FAPDS-T,
przeciwpancerny podkalibrowy APDS-T, ćwiczebny TP-T
Masa pocisku przeciwpancernego podkalibrowego: 0,38 kg
Masa pocisku ćwiczebnego: 0,55 kg
Masa naboju przeciwpancernego podkalibrowego: 1,46 kg
Masa naboju ćwiczebnego: 1,58 kg
Producent:
120
73 mm armata gładkolufowa 2A28 „Grom”
Armata 2A28 kalibru 73 mm została skonstruowana w byłym ZSRR w latach 60-tych przez
konstruktorów biura konstrukcyjnego KBP. Przeznaczona była jako podstawowe uzbrojenie
pokładowe projektowanych wtedy pojazdów opancerzonych nowej generacji – bojowych wozów
piechoty. Przyjęta została na uzbrojenie armii b. ZSRR wraz z BMP-1 w 1966 r., później BMD-1 (1969
r.) i BMR-1K (1972 r. ). W WP występuje jako pokładowe uzbrojenie wozów bojowych: BWP-1, BWR-
1K i BWR-1S „Svatawa”.
Wojskowy Instytut Techniki Uzbrojenia z Zielonki w 1988 r. opracował armatę salutacyjną 2A28S
dla okrętów wojennych MW, a w 1994 r. wykorzystując podzespoły armaty 2A28 i wzorując się na
przedwojennym podwoziu haubicy lekkiej wz. 1914/19 opracował armatę salutacyjną 2A28SP-94
użytkowaną obecnie przez pluton salutowy Batalionu Reprezentacyjnego WP.
W oparciu o lufę i amunicję opracowano też ciężki granatnik przeciwpancerny SPG-9 (naboje
różnią się innym doczepianym ładunkiem miotającym).
121
Przeznaczenie: do walki z czołgami, działami pancernymi i innymi środkami opancerzonymi;
obezwładniania i niszczenia środków bojowych, środków ogniowych i siły żywej przeciwnika
Zasada działania: broń półautomatyczna działająca na zasadzie odrzutu lufy
Lufa: gładkoprzewodowa, monoblokowa, niskociśnieniowa
Zamek: klinowy, otwierany do dołu
Oporopowrotnik: opornik hydrauliczny, powrotnik sprężynowy
Kołyska: cylindryczna
Zasilanie: za pomocą zmechanizowanego układu zasilania amunicją lub ręcznie
Mechanizm odpalający: elektryczny
Kaliber: 73 mm
Długość: 2 195 mm
Szerokość: 218 mm
Wysokość: 322 mm
Całkowita długość przewodu lufy: 1 900 mm (26 kalibrów)
Zakres kątów ostrzału w płaszczyźnie pionowej: od -5° do +30°
Zakres kątów ostrzału w płaszczyźnie poziomej: 360°
Długość odrzutu: 120÷140 mm
Długość narzutu: 5 mm
Masa zespołu wahadłowego: 115 kg
Masa klina zamkowego w stanie złożonym: 3,35 kg
Odległość strzału bezwzględnego pociskiem kumulacyjnym przy wysokości celu 2 m: 765 m
Maksymalna donośność strzelania pociskiem przeciwpancernym: 1 300 m
Maksymalna donośność strzelania pociskiem odłamkowo-burzącym: 4 500 m
Prędkość początkowa pocisku kumulacyjnego: 400 m/s
Prędkość początkowa pocisku odłamkowo-burzącego: 290 m/s
Prędkość maksymalna pocisku kumulacyjnego: 665 m/s
Szybkostrzelność: do 8 strz./min
Ilość cieczy w oporniku: ok. 1,4 l (PES-3)
Amunicja:
Typ naboju: zespolony, z dołączonym ładunkiem miotającym w łusce metalowej, pocisk kumulacyjny
wyposażony w silnik rakietowy, zapłonnik elektryczny
Typy pocisków: przeciwpancerny kumulacyjny (PG-9) i odłamkowo-burzący (OG-9)
Masa pocisku kumulacyjnego: 2,62 kg
Masa naboju kumulacyjnego PG-15W: 3,5 kg
Masa naboju odłamkowo-burzącego OG-15W: 4,57 kg
73 mm armata gładkolufowa 2A28. Opis i użytkowanie”, Uzbr. 2334/84
Producent:
Rosja, ZTS – ŠPECIÁL, a.s. (Słowacja)
122
120 mm armata gładkolufowa Rh-120 L44
Armata czołgowa Rh-120 L44 kalibru 120 mm przeznaczona jako uzbrojenie główne
projektowanego czołgu Leopard 2. Projektowanie działa mającego zastąpić 105 mm armatę Rh-105
(produkowaną na podstawie brytyjskiej licencji na armatę L7A1(A3)) rozpoczęto w firmie Rheimetall w
1968 r. Od wersji Leopard 2A6 czołgi są uzbrojone w armatę o wydłużonej lufie do 55 kalibrów ze
zmienionym opornikiem typu K 600 na K 900.
Armata Rh-120 L44 produkowana jest na licencji w wielu krajach m.in. w Stanach Zjednoczonych
pod oznaczeniem M256 (ze zmienionym powrotnikiem sprężynowym) jako uzbrojenie główne czołgów
Abrams M1A1 i M1A2. Stanowi również uzbrojenie japońskiego czołgu Type 90 i
południowokreańskiego K1 A1.
123
Przeznaczenie: do walki z czołgami i innymi środkami opancerzonymi; obezwładniania i niszczenia
artylerii, środków ogniowych i siły żywej przeciwnika
Zasada działania: broń półsamoczynna działająca na zasadzie odrzutu lufy
Lufa: gładkoprzewodowa, monoblokowa samowzmocniona z przedmuchiwaczem, osłoną
termoizolacyjną i czujnikiem do pomiaru ugięcia lufy
Zamek: półautomatyczny, klinowy, otwierany w dół
Oporopowrotnik: opornik hydrauliczny ze wskaźnikiem ilości płynu (nagrzewania się płynu) K 600
(28 000 Ns) (w wersji od L2A5 K 900 (32 000 Ns)) - 2szt., powrotnik hydropneumatyczny - 1 szt.
Zasilanie: ręcznie
Naprowadzanie: elektrohydrauliczne i ręczne, stabilizowana w dwóch płaszczyznach
Mechanizm odpalający: elektryczny 6V, min. 2,1A
Kaliber: 120 mm
Przewód lufy: gładkoprzewodowy, samowzmocniony
Całkowita długość lufy: 5 280 mm / 44 kalibrów
Zakres kątów ostrzału w płaszczyźnie pionowej: od -9º do +20º
Zakres kątów ostrzału w płaszczyźnie poziomej: 360º
Długość odrzutu: 290÷350 mm
Maksymalna długość odrzutu: 360 mm
Maksymalne ciśnienie gazów prochowych L2A4: 726 MPa
Maksymalne ciśnienie gazów prochowych L2A6: 740 MPa
Maksymalna siła odrzutu: 650 kN (DM53)
Maksymalna impuls odrzutu: 29,3 kNs (DM53)
Masa całkowita: 3 800 kg
Masa lufy: 1 150 kg
Masa zamka: 110 kg
Masa nasady zamkowej z zamkiem: 683 kg
Masa zespołu odrzutowego: 1 950 kg
Objętość komory nabojowej: 10 dm³
Żywotność lufy: 1 500 strzałów
Żywotność zamka: 4 600 strzałów
Prędkość początkowa pocisku APFSDS-T DM33: 1 650 m/s
Prędkość początkowa pocisku APFSDS-T-TP DM38: 1 700 m/s
Prędkość początkowa pocisku APFSDS-T DM43A1 1 740 m/s
Prędkość początkowa pocisku HEAT-MP-T DM12A1: 1 140 m/s
Ciśnienie w powrotniku: 5,1÷5,9 MPa
Ilość gazu w powrotniku hydropneumatycznym : 2,23 l (azot)
1
Ilość cieczy w powrotniku hydropneumatycznym : 2 l (ciecz hydrauliczna C-635)

1
Ilość gazu w powrotniku pneumatycznym : 4,61 l (azot)

2
Ilość cieczy w oporniku: 4,4 l (ciecz hydrauliczna C-635)

Amunicja:
Typ naboju: scalony, z łuską częściowo spalającą się i metalową częścią denną, zapłonnik
elektryczny
Typy pocisków: przeciwpancerny podkalibrowy (DM33, DM38, DM43A1), kumulacyjny (DM12A1)
Masa pocisku podkalibrowego DM33: 5,6 kg
Masa pocisku podkalibrowego DM38: 5,9 kg
Masa pocisku podkalibrowego DM43A1: 4kg
Masa pocisku kumulacyjnego DM12A1: 13,5 kg
Czołg Leopard 2. Część 1 Opis, TDv 2350/033-10
Czołg bojowy Leopard 2. Część 2. Obsługa i konserwacja, TDv 2350/033-20
Producent:
Rheinmetall (Niemcy)
124
122 mm haubica 2A31
Haubica 2A31 stanowi uzbrojenie 122 mm haubicy samobieżnej 2S1 Goździk. Prace nad haubicą
prowadzone w biurze konstrukcyjnym OKB-9 Urałmasz, Jekaterenburg, Rosja, zakończono 1967 r. a
haubicę samobieżną 2S1 wprowadzono do uzbrojenia w 1971 r. W konstrukcji 2A31 wykorzystano
zespoły 122 mm haubicy ciągnionej D-30.
125
Przeznaczenie: do obezwładniania i niszczenia środków ogniowych, stanowisk dowodzenia,
umocnień polowych i siły żywej przeciwnika, zwalczania pojazdów opancerzonych ogniem na wprost
Lufa: bruzowana, monoblokowa, niewzmocniona z przedmuchiwaczem i hamulcem wylotowym
Zamek: klinowy, półautomatyczny, otwierany do dołu
Oporopowrotnik: opornik hydrauliczny typu wrzecionowego z regulatorem powrotu i
wyrównywaczem objętości płynu, powrotnik jednocylindrowy hydropneumatyczny
Mechanizm równoważący: hydropneumatyczny z wyrównywaczem objętości gazu
Zasilanie: za pomocą zmechanizowanego układu zasilania amunicją i ręcznie
Naprowadzanie: ręczne w płaszczyźnie pionowej, elektryczne i ręczne w płaszczyźnie poziomej
Mechanizm odpalający: elektromechaniczny
Kaliber: 121,92 mm
Przewód lufy: bruzdowany
Liczba bruzd: 36
Skok bruzd: na początku bruzd 45 kal. (3°57’), na końcu bruzd 25 kal. (7°10’)
Głębokość bruzd: 1 mm
Szerokość bruzd: 6,6 mm
Szerokość pól: 4 mm
Długość lufy bez hamulca wylotowego: 4 270 mm (35,5 kal.)
Długość części bruzdowanej: 3 400 mm
Długość komory nabojowej: 594 mm
Zakres kątów ostrzału w płaszczyźnie pionowej: od -3° do +70°
Zakres kątów ostrzału w płaszczyźnie poziomej: 360°
Masa haubicy: 1 400 kg
Masa klina zamkowego w stanie złożonym: 37,8 kg
Odległość strzału bezwzględnego do celu o wysokości 2 m: 780 m
Szybkostrzelność: do 6 strz./min. (z mechanizmem dosyłającym)
Maksymalna długość odrzutu: 600 mm
Ciśnienie w powrotniku: 4,2 MPa
Ilość cieczy w powrotniku: 0,5 l
Ilość cieczy w oporniku: 7,75 l
Ilość cieczy w mechanizmie równoważącym: 0,2 l
Ciśnienie w mechanizmie równoważącym przy kącie +70°: 5,2 MPa
Amunicja:
Typ naboju: rozdzielnego ładowania, z łuską metalową
Typy pocisków: odłamkowo-burzący OF-462 i przeciwpancerny kumulacyjny BK-13
Masa naboju odłamkowo-burzącego: 29,2 kg
Masa naboju kumulacyjnego: 26 kg
Producent::
Huta Stalowa Wola S.A. (Polska), Bułgaria, Rosja, Rumunia
126
125 mm armata gładkolufowa 2A46
Armata czołgowa kalibru 125 mm opracowana w byłym ZSRR i stanowiąca broń główną
większości typów opracowanych tam czołgów podstawowych. Prace nad armatą czołgową,
oznaczoną D-81 (oznaczenie wojskowe 2A26) rozpoczęto w byłym ZSRR w 1961 r. Armata została
użyta jako uzbrojenie główne czołgu T-64A, natomiast dla czołgu T-72 opracowano jej zmodyfikowaną
wersję 2A26M2. Po modernizacji oporopowrotnika i zastosowaniu osłony termicznej lufy otrzymała
ona oznaczenie 2A46. W Rosji jest na uzbrojeniu czołgów rodziny T-80, T-90 i 2S25 Sprut-SD. W WP
armata 2A46 jest podstawowym uzbrojeniem czołgu T-72 wszystkich odmian i PT-91 „Twardy”. Od
wersji 2A46M rura lufy jest szybkowymienna bez konieczności zdjęcia całej wieży oraz posiada
zmieniony oporopowrotnik.
127
Przeznaczenie: do walki z czołgami i innymi środkami opancerzonymi; obezwładniania i niszczenia
środków ogniowych i siły żywej przeciwnika
Lufa: gładkoprzewodowa, monoblokowa (wzmocniona płaszczem na odcinku komory nabojowej) z
przedmuchiwaczem i osłoną termoizolacyjną
Zamek: klinowy, otwierany w lewo
Oporopowrotnik: opornik hydrauliczny typu wrzecionowego z regulatorem powrotu i
wyrównywaczem objętości płynu; powrotnik trzycylindrowy hydropneumatyczny
Zasilanie: za pomocą zmechanizowanego układu zasilania amunicją lub ręcznie
Naprowadzanie: elektrohydrauliczne lub ręczne, (stabilizowana w dwóch płaszczyznach 2E28M)
Mechanizm odpalający: elektryczny i elektro-mechaniczny
Kaliber: 125 mm
Szerokość: 630 mm
Wysokość: 740 mm
Całkowita długość lufy: 6 350 mm (50,8 kalibrów)
Długość komory nabojowej: 840 mm
Normalna długość odrzutu: 270÷325 mm
Dopuszczalna długość odrzutu: 340 mm
Masa zespołu wahadłowego: 2 675 kg
Masa lufy z zamkiem i mechanizmem półsamoczynnego działania zamka: 1 820 kg
Masa klina zamkowego w stanie złożonym: 67 kg
Odległość strzału bezwzględnego do celu o wysokości 2 m pociskiem podkalibrowym: 2 200 m
Szybkostrzelność: do 8 strz./min. (przy zmechanizowanym ładowaniu)
Prędkość początkowa pocisku podkalibrowego: 1 815 m/s
Ciśnienie w powrotniku: 6,17÷6,57 MPa
Ilość cieczy w powrotniku: 4,6÷4,8 l (Steol-M)
Ilość cieczy w oporniku: 7,3 l (Steol-M)
Amunicja:
Typ naboju: rozdzielnego ładowania, z łuską częściowo spalającą się, zapłonnik elektryczno-
uderzeniowy
Typy pocisków: przeciwpancerny podkalibrowy (BM9, BM12, BM15), kumulacyjny (BK14M) i
odłamkowo-burzący (OF19, OF26)
Typy ładunków miotających: 4Ż40 lub 4Ż52
Masa pocisku podkalibrowego: 5,62 kg
Masa pocisku odłamkowo-burzącego: 23 kg
125 mm armata czołgowa 2A46. Opis i użytkowanie”, Uzbr. 2165/81
Producent:
Zakład Nr 9 Jekaterenburg d. Swierdłowsk, (Rosja) i ZTS – ŠPECIÁL, a.s. (Słowacja)
128
73 mm działo bezodrzutowe SPG-9
Działo bezodrzutowe kalibru 73 mm opracowane w byłym ZSRR na początku lat 60-tych w w

Centralnym Biurze Konstrukcyjno Badawczym Broni Sportowej i Myśliwskiej (CKIB SOO) w Tule pod
kryptonimem „Kopjo” (włócznia), wprowadzone do uzbrojenia armii radzieckiej w 1963 r. Ponieważ
pod względem taktycznym (odległość skutecznego ognia) stanowiło ono ogniwo pośrednie pomiędzy
ręcznymi granatnikami przeciwpancernymi a przeciwpancernymi pociskami kierowanymi, otrzymało
oznaczenie „Ciężki granatnik przeciwpancerny SPG-9” – mimo oczywistych cech konstrukcyjnych
działa bezodrzutowego (czyli broni artyleryjskiej). Dla uzyskania dużej odległości strzału
bezwzględnego oraz skutecznego ognia, zastosowano układ miotający bezodrzutowo-rakietowy. Lufa
ma dużą komorę nabojową zakończoną otwieranym na bok zamkiem z dyszą; z uwagi na gabaryty i
masę jest zamontowana na podstawie trójnożnej. W 1971 r wprowadzono do uzbrojenia
zmodernizowaną wersję SPG-9M przystosowaną do wystrzeliwania pocisków odłamkowych, co
znacznie zwiększyło zakres wykonywanych zadań ogniowych. Oprócz b. Związku Radzieckiego, SPG-
9 jest produkowany w Bułgarii; dostępna jest też znacznie szersza (od używanej obecnie w Polsce)
gama amunicji. Broń od 1968 r. znajduje się w uzbrojeniu WP; początkowo występowała w plutonach
przeciwpancernych na szczeblu batalionu zmechanizowanego, później – praktycznie tylko w wojskach
aeromobilnych. Była wykorzystywana podczas działań w Iraku. Obecnie trafia do wyposażenia Wojsk
Obrony Terytorialnej.
129
Przeznaczenie: do zwalczania opancerzonego sprzętu wojskowego, siły żywej i środków ogniowych
przeciwnika
Zasada działania: broń nieautomatyczna, bezodrzutowa
Celownik: optyczny PGO-9 (PGOK-9), przyrządy mechaniczne (celownik ramkowy i muszka)
Kaliber: 73 mm
Wymiary w położeniu marszowym (długość x szerokość x wysokość): 2 110x990x800 mm
Masa w położeniu bojowym: 47,5 kg
Masa podstawy trójnożnej: 12 kg
Kąt ostrzału w płaszczyźnie pionowej: od -3° do +7° (bez przestawiania trójnogu)
Kąt ostrzału w płaszczyźnie poziomej: ±15°
Wysokość linii ognia: 390 i 700 mm
Prędkość początkowa pocisku PG-9: 435 m/s
Prędkość początkowa pocisku OG-9: 316 m/s
Prędkość maksymalna pocisku PG-9: 700 m/s
Czas przejścia w położenie bojowe: 25÷35 s
Wersje:
SPG-9M - przystosowany do strzelania OG-9W
SPG-9D - desantowa z odejmowanymi kołami
SPG-9N - z celownikiem noktowizyjnym PGN-9
SPG-9MN
SPG-9DN
SPG-9DM
SPG-9DMN
Amunicja: pocisk rakietowy z dołączanym przed strzałem ładunkiem miotającym
Rodzaje stosowanych pocisków:
kumulacyjny PG-9,
odłamkowy OG-9
Masa naboju PG-9: 4,4 kg
Masa naboju OG-9: 5,5 kg
Masa pocisku PG-9: 2,6 kg
Masa pocisku OG-9: 3,7 kg
73 mm ciężki granatnik przeciwpancerny SPG-9. Opis i użytkowanie, Uzbr. 868/67
73 mm ciężki granatnik przeciwpancerny SPG-9. Opis, zasady użycia i strzelania, Art. 535/73
Producent:
Rosja
130
BROŃ RAKIETOWA
Broń rakietowa to broń palna, w której do napędu pocisków (ich podział przedstawiono na
rys. 4) zastosowano rakietowy układ miotający. Do broni rakietowej zalicza się: pociski
rakietowe (niekierowane i kierowane z ładunkami bojowymi, napędzane silnikami
rakietowymi na: stały, ciekły lub stało-ciekły materiał napędowy), urządzenia startowe,
oprzyrządowanie naziemne lub pokładowe, układy lokacyjne i kierowania ogniem oraz środki
pomocnicze (do przechowywania, obsługiwania i transportu rakiet itp.).
Głównymi elementami urządzeń startowych są wyrzutnie (jedno- lub wielokrotnego
użytku), które pod względem konstrukcyjnym można podzielić na: jedno- lub
wielopociskowe, prowadnicowe (szynowe, prętowe, rurowe), bezprowadnicowe (stoły
startowe, wsporniki do podwieszania), stacjonarne (naziemne, podziemne itp.) oraz
ruchome (przenośne, przewoźne, samobieżne, lotnicze, okrętowe).
W zależności od przeznaczenia i donośności broń rakietową dzieli się na: taktyczną,
operacyjno-taktyczną oraz strategiczną, a w zależności od zastosowania na: ogólnego
przeznaczenia, przeciwpancerną, przeciwlotniczą, lotniczą, morską (okrętową) i
przeciwrakietową.
Obecnie Siły Zbrojne RP mają w swoim uzbrojeniu trzy typy polowych wyrzutni
rakietowych kalibru 122 mm: BM-21 GRAD, wz.70/85 RM-70 oraz WR-40 LANGUSTA, dwa
typy przeciwpancernych zestawów rakietowych: samobieżny – 9P133 i przenośny – Spike-
LR oraz przeciwlotnicze zestawy rakietowe: samobieżne – 9K33M2 „Osa-AK” i 2K12M1
„Kub-M1”, POPRAD oraz przenośne – 9K32M „Strzała-2M” i „Grom”.
131
132
122 mm polowa wyrzutnia rakietowa BM-21
Polowa wyrzutnia rakietowa kalibru 122 mm skonstruowana na początku lat 60-tych w byłym
Związku Radzieckim, znana powszechnie (także w NATO) pod oznaczeniem „Grad”. Składa się z
pakietu 40-prowadnic i podwozia samochodu URAL-375D. Do uzbrojenia Wojska Polskiego została
wprowadzona w 1966 r. Oprócz Polski jest eksploatowana w ponad 50 krajach, w tym byłych
państwach Układu Warszawskiego, oraz państwach afrykańskich i azjatyckich. W Rosji powstał kilka
jej odmian, różniących się podwoziem i ilością prowadnic (rakiet) np. GRAD-1, GRAD-V, BM-21
PRIMA, TORNADO-G, GRAD-K. W Czechosłowacji (RM-70), Białorusi (BM-21A BelGrad) i w Serbii
(M77 Oganij) powstały odmiany BM-21, w których na zmienionym podwoziu (wydłużonym)
zamontowano dodatkowy magazyn na 40 kolejnych pocisków rakietowych z układami
automatycznego przeładowania wyrzutni.
133
Zasada działania: broń rakietowa w układzie wieloprowadnicowym z 40-prowadnicowego pakietu rur
Naprowadzanie: w płaszczyźnie pionowej i poziomej – elektryczne i ręczne
Podwozie: kołowe 6x6 z układem regulacji ciśnienia w oponach podczas jazdy, zawieszenie
przedniego mostu na resorach piórowych i amortyzatorach hydraulicznych, tylnych na resorach
piórowych
Układ napędowy: silnik benzynowy, czterosuwowy, ośmiocylindrowy ZIŁ-375, chłodzony cieczą
Układ przeniesienia mocy: sprzęgło suche, dwutarczowe, cierne, mechaniczna skrzynia biegów (5
biegów do przodu, 1 wsteczny; 2, 3, 4, 5 bieg jest synchronizowany) z reduktorem dwustopniowym z
międzyosiowym mechanizmem różnicowym
Celownik: zależny mechaniczny D726-45 z kątomierzem działowym PG-1M, kolimator K-1
Wyposażenie specjalne: wciągarka, radiostacja R-108M
Kaliber: 122,4 mm
Liczba bruzd: 1, o stałym skoku
Wymiary (długość x szerokość x wysokość): w poł. bojowym 7 350x3 010x4 350 mm, w poł.
marszowym 7 350x2 400x3 090 mm
Prześwit: 400 mm
Kąt ostrzału w płaszczyźnie pionowej: 0°÷55°
Kąt ostrzału w płaszczyźnie poziomej: w prawo od osi pojazdu 70°, w lewo od osi pojazdu 102°
Sektor ograniczonego ostrzału w płaszczyźnie poziomej: 0°÷34°
Najmniejszy kąt ostrzału w płaszczyźnie pionowej w sektorze ograniczonego ostrzału: 11°
Prędkość początkowa pocisku: 42÷52 m/s
Szybkostrzelność praktyczna: 40 strz. w 20 s
Moc silnika: 134,2 kW (180 KM)
3

Zasięg jazdy po drodze: 750 km
Zasięg jazdy w terenie: 405 km
Amunicja:
Typ pocisku: pocisk rakietowy stabilizowany obrotowo
Rodzaje pocisków: odłamkowo-burzący M-21OF
Masa ładunku kruszącego: 6,35 kg
Prędkość maksymalna pocisku na aktywnym torze lotu: 690 m/s
Zapas przewożonej amunicji: 40 szt. w prowadnicach
Wyrzutnia artyleryjska BM-21. Opis i użytkowanie, Uzbr. 1750/75
Samochód URAL-375D i jego odmiany. Opis i użytkowanie, Panc.-Sam. 56/69
Producent:
Zakład No 172 w Permie (Rosja)
134
122 mm polowa wyrzutnia rakietowa RM-70 wz.1970/85
Polowa wyrzutnia rakietowa kalibru 122 mm skonstruowana na początku lat 70-tych w byłej
Czechosłowacji. Składa się z 40-prowadnicowej wyrzutni rurowej zaadoptowanej z rosyjskiej BM-21,
zmechanizowanego układu zasilania pociskami i podwozia TATRA 815 VPR9 28 265 8x8.1R. Do
uzbrojenia Wojska Polskiego została wprowadzona w 1986 r. Oprócz Polski jest eksploatowana w
byłych państwach Układu Warszawskiego, Grecji, Libii, Turcji i Zimbabwe. Huta Stalowa Wola S.A. po
wykonaniu modernizacji BM-21 do standardu WR-40 „Langusta” przedstawiła w 2012 r. propozycję
podobnej modernizacji wyrzutni RM-70/85 do standardu WR-40 „Langusta II” polegającej na wymianie
czeskiego podwozia Tatra na polskie Jelcz 8x8 przy zachowaniu wszystkich zalet RM-70 i WR-40 w
tym ZSDiKO.
135
Przeznaczenie: do zwalczania siły żywej i niszczenia sprzętu technicznego przeciwnika
Zasada działania: rakietowa w układzie wieloprowadnicowym z 40-prowadnicowego pakietu rur
Zasilanie: z 40-prowadnicowego pakietu rur wyrzutni i magazynu amunicyjnego na kolejne 40 szt.
pocisków
Podwozie: kołowe 8x8 z układem regulacji ciśnienia w oponach, zawieszenie przednich mostów na
wałkach skrętnych i amortyzatorach hydraulicznych, tylnych na wzdłużnych resorach piórowych
Układ napędowy: silnik wysokoprężny dwunastocylindrowy Tatra 3-930.31, chłodzony powietrzem,
wielopaliwowy
Układ przeniesienia mocy: sprzęgło suche, jednotarczowe, mechaniczna skrzynia biegów (10
biegów do przodu, 2 wsteczne)
Celownik: zależny mechaniczny RM-70 z kątomierzem działowym PG-1-M
Wyposażenie specjalne: lemiesz spycharkowy BZT-815, wciągarka, układ ogrzewania, urządzenie
filtrowentylacyjne, radiostacja R-108M
Kaliber: 122,4 mm
Długość przewodu lufy: 2996 mm
Liczba (skok) bruzd: 1 (skok stały)
Wymiary (długość x szerokość x wysokość): w poł. bojowym z BZT-815 – 10 300x2 950x4 450 mm, w
poł. marszowym 9 600x2 530x3 030 mm
Prześwit: 410 mm
Masa bojowa: z BZT-815 – 26 100 kg
Kąt ostrzału w płaszczyźnie pionowej: 0°30’÷55°30’
Kąt ostrzału w płaszczyźnie poziomej: -70°+122°30’
3

Amunicja:
Rodzaje pocisków: odłamkowo-burzący M-21OF
Długość: 2870 mm
Zapas przewożonej amunicji: 80 szt.
122 mm wyrzutnia artyleryjska RM-70 wz.1970/857. Opis i użytkowanie”, Uzbr. 2480/87
Podręcznik kierowcy samochodu TATRA 815 VPR9 28 265 8x8.1R
Producent:
KONŠTRUKTA-Defence, a.s . – część artyleryjska (Słowacja), TATRA a.s. - podwozie (Czechy)
136
122 mm polowa wyrzutnia rakietowa WR-40 „Langusta”
Uruchomiony w 1998 r. program modernizacji wyrzutni BM-21 o kryptonimie „Langusta” zakładał

wymianę podwozia, opracowanie systemu kierowania ogniem ZSDiKO WR-40 oraz nowej amunicji,
przy zachowaniu części artyleryjskiej (po gruntownym remoncie) pochodzącej z pierwowzoru. W
trakcie prac powstały prototypy z wykorzystaniem podwozi Star-1466 i Jelcz. Ostatecznie
zastosowano sześciokołowe podwozie Jelcz P662D.350-M27 wyposażone w sześcioosobową,
czterodrzwiową opancerzoną kabinę załogi 144WPP (ochrona balistyczna poziom l wg STANAG
4569). Opracowano również nowoczesną odpalarkę elektroniczną z modułem diagnostycznym.
Podstawową amunicją do zmodernizowanych wyrzutni mają być docelowo opracowane w kraju
pociski rakietowe o zwiększonej donośności rodziny „Fenix”; spośród podejmowanych na świecie
licznych prób modernizacji 122 mm amunicji rakietowej – ta jest najbardziej zaawansowana.
Oczywiście amunicja rodziny „Feniks” może być stosowana i w pozostałych typach wyrzutni
eksploatowanych w WP. Pierwsze wozy wprowadzono do eksploatacji w wojsku polskim w 2008 r., do
chwili obecnej wyprodukowano (zgodnie z zamówieniem) 74 sztuki – zastępując wyrzutnie BM-21
(jako „dawcy” części artyleryjskiej).

Przeznaczenie: do zwalczania siły żywej i niszczenia sprzętu technicznego przeciwnika
137
Zasada działania: rakietowa w układzie wieloprowadnicowym z 40-prowadnicowego pakietu rur
Zasilanie: z 40-prowadnicowego pakietu rur wyrzutni
Podwozie: kołowe JELCZ P662D.35 G-27 6x6 z kabiną załogową 144WPP, układ z centralnym
pompowaniem kół, rozmiar opon 14.00 R20 z wkładką umożliwiającą krótkotrwały przejazd z oponą
rozszczelnioną, osie zawieszone są na resorach półeliptycznych, w tym tylnego tandemu zawieszono
wahliwie na dwóch resorach półeliptycznych, odwróconych i złączono z ramą drążkami reakcyjnymi
Układ napędowy: IVECO aifo CURSOR 8, EURO 3, wysokoprężny, czterotaktowy, 6-cylindrowy,
rzędowy pionowy z turbodoładowaniem i chłodzeniem powietrza doładowującego
Układ przeniesienia mocy: 12-biegowa, zautomatyzowana przekładnia firmy ZF
Celownik: zależny mechaniczny D726-45 z kątomierzem działowym PG-1M, kolimator K-1
Wyposażenie specjalne: urządzenia Systemu Kierowania Ogniem (SKO): komputer balistyczny
DD9620T, radiostacja UKF RRC-9311 AP, system łączności wewnętrznej FONET, system nawigacji
inercyjnej Talin-5000. odpalarka stacjonarna i wynośna, urządzenie filtrowentylacyjne, wciągarka,
elektroniczny programator zapalników WITU EP-100
Kaliber: 122,4 mm
Liczba bruzd: 1, o stałym skoku
Wymiary (długość x szerokość x wysokość):
w poł. bojowym 8 580x2 540x4 510 mm
w poł. marszowym 8 580x3 130x 2 750 mm
Prześwit: 410 mm
Kąt ostrzału w płaszczyźnie pionowej: 0°÷55°
Kąt ostrzału w płaszczyźnie poziomej: w prawo od osi pojazdu 70°, w lewo od osi pojazdu 102°
Sektor ograniczonego ostrzału w płaszczyźnie poziomej: 0°÷40°
Najmniejszy kąt ostrzału w płaszczyźnie pionowej w sektorze ograniczonego ostrzału: 11°
Maksymalna donośność strzału M-21OF: 20 400 m
Maksymalna donośność strzału M-21FHE: 40 000 m
Maksymalna donośność strzału M-21FK: 32 000 m
3

Zasięg jazdy po drodze: 650 km
Amunicja:
Rodzaje pocisków: odłamkowo-burzący M-21OF, odłamkowo-burzący M-21FHE i kasetowy M-21FK
Masa pocisku M-21OF: 66,0 kg
Masa pocisku odłamkowo-burzącego M-21FHE: 60,1 kg
Masa pocisku kasetowego M-21FK: 63,4 kg
Liczba granatów GKO: 42 szt.
Zapas przewożonej amunicji: 40 szt. w prowadnicach
Wyrzutnia artyleryjska BM-21. Opis i użytkowanie”, Uzbr. 1750/75;
Samochód URAL-375D i jego odmiany. Opis i użytkowanie, Panc.-Sam. 56/69
Producent:
Huta Stalowa Wola S.A. (Polska)
138
Przeciwpancerna wyrzutnia rakietowa 9P133
(Przeciwpancerny zestaw rakietowy Malutka-P)
Samobieżny zestaw przeciwpancernych pocisków kierowanych opracowany w byłym ZSRR w

ramach prac modernizacyjnych starszych zestawów, w celu dostosowania ich do warunków
współczesnego pola walki. Dla eksploatowanych od 1963 r. zestawów „Malutka” skonstruowano
aparaturę do półautomatycznego kierowania pociskiem, jednak ze względu na jej dużą masę nie
nadawała się dla zestawu przenośnego. Po zamontowaniu na podwoziu samochodu opancerzonego
BRDM-2 powstała wyrzutnia 9P133. Wraz ze zmodernizowanym pociskiem 9M14P (wyposażonym w
drugi smugacz – dla ułatwienia śledzenia pocisku przez aparaturę naziemną), jako zestaw „Malutka-P”
– od półautomatycznego sposobu naprowadzania - przyjęto ją do uzbrojenia armii radzieckiej w 1969
r. Później do eksploatacji wprowadzono pociski 9M14P1 z całkowicie mechanicznym zapalnikiem
(wcześniej zapalnik miał obwody elektryczne, które musiały być połączone z obwodami wyrzutni).
Oprócz krajów byłego Układu Warszawskiego zestaw był też eksploatowany w niektórych państwach
bliskowschodnich i afrykańskich. W Wojsku Polskim występuje obecnie jedynie w 14 suwalskim
dywizjonie przeciwpancernym. Ponieważ w kraju nie produkuje się już pocisków rakietowych „Malutka”
zestawy czekają na zastąpienie przez nowe niszczyciele czołgów.
139
Przeznaczenie: do zwalczania celów opancerzonych na odległościach od 400 do 3000 m
Skład zestawu:
- pocisk 9M14P1
- wyrzutnia 9P133
Kierowanie pociskiem: półautomatyczne z przewodowym przesyłaniem sygnałów kierowania
(możliwe jest też ręczne kierowanie pocisków, także starszego typu 9M14M)
Typ pocisku: rakietowy z głowicą bojową o działaniu kumulacyjnym
Napęd pocisku: silnik startowy i marszowy, na paliwo stałe
Rodzaj sterowania pocisku: stery gazodynamiczne
Typ wyrzutni: sześcioprowadnicowa, samobieżna, kołowa, na podwoziu BRDM-2
Kaliber pocisku: 125 mm
Rozpiętość płatów pocisku: 390 mm
Długość pocisku: 860 mm
Wymiary wyrzutni w położeniu bojowym (długość x szerokość x wysokość): 5700 x 2350 x 2800
mm
Wymiary wyrzutni w położeniu marszowym (długość x szerokość x wysokość): 5700 x 2350 x 2044
mm
Masa wyrzutni (bojowa): 7210 kg
Kąt ostrzału w płaszczyźnie pionowej: od -10 do +1
0 0
Kąt ostrzału w płaszczyźnie poziomej: 29

0
Prędkość marszowa pocisku: 120 m/s

Minimalna odległość strzelania: 400 m
Maksymalna odległość strzelania: 3000 m
Zdolność przebicia pancerza: 400 mm
Szybkostrzelność: 2 strz./min.
Czas przejścia w położenie bojowe: 20 s
Zapas przewożonej amunicji: 14 pocisków (6 na prowadnicach, 8 w przedziale bojowym, dodatkowo
możliwość przewożenia 4 pocisków w przedziale kierowania)
Maksymalna prędkość jazdy: 100 km/h
Maksymalna prędkość pływania: 10 km/h
Zasięg jazdy na szosie: 750 km
„Wyrzutnia 9P133. Opis i użytkowanie” Uzbr.1710/74 i Uzbr.1711/74
Przeciwpancerny pocisk kierowany 9M14M i 9M14P1. Opis i użytkowanie, Uzbr.2371/85
Producent:
Saratowski agregatnyj zawod, Rosja
140
Przeciwpancerny zestaw rakietowy „Spike-LR”
Przenośny zestaw przeciwpancernych pocisków kierowanych, opracowany w Izraelu w ramach

rozwijanego od końca lat 80-tych XX wieku programu NT, mającego na celu opracowanie
modułowego systemu broni przeciwpancernej nowej generacji, cechującego się zróżnicowaną
donośnością i różnymi trybami naprowadzania. „Spike-LR” jest jednym z czterech przedstawicieli tego
systemu, który w roku 1997 został przyjęty na wyposażenie armii izraelskiej, a którego produkcja
seryjna ruszyła dwa lata później. Ponieważ u schyłku XX wieku Siły Zbrojne RP dysponowały
przestarzałymi zestawami „Malutka” oraz skromnymi (i starzejącymi się) zapasami nieco nowszych
przeciwpancernych pocisków kierowanych „Fagot” i „Konkurs”, w 2001 r. ogłoszono przetarg na
pozyskanie nowego zestawu, z założeniem częściowej polonizacji wyrobu. 29.12.2003 r. Polska
podpisała kontrakt na dostawę 264 przenośnych wyrzutni wraz z 2675 pociskami Spike-LR, które od
końca 2004 r. weszły na wyposażenie Wojska Polskiego. Pierwsze pociski były w całości dostarczane
przez Izrael, następnie udział Zakładów Metalowych Mesko S.A. w ich produkcji sukcesywnie
wzrastał, obejmując dziś większość zespołów pocisku. Wdrożono też w Siłach Zbrojnych RP
technologię obsługiwań technicznych wyrzutni i pocisków. Zestawy Spike-LR znajdują się na
wyposażeniu kompanii wsparcia na szczeblu batalionu zmechanizowanego. Dotychczas nie wdrożono
planowanej wcześniej wersji zamontowanej na KTO „Rosomak”.
141
Przeznaczenie: do zwalczania czołgów i pojazdów opancerzonych (wyposażonych w pancerze
reaktywne) oraz śmigłowców bojowych na odległościach od 200 do 4000 m
Skład zestawu:
- pocisk Spike-LR w hermetycznej prowadnicy rurowej (pojemniku – wyrzutni)
- wyrzutnia z baterią elektryczną i trójnogiem
- celownik termowizyjny
Kierowanie pociskiem: automatyczne (samonaprowadzanie się na wskazany przed odpaleniem cel
charakteryzujący się kontrastem termicznym); istnieje możliwość zmiany punktu celowania lub obiektu
ataku podczas lotu pocisku w trybie samonaprowadzania; cel może być atakowany z przedniej lub
górnej półsfery
Typ pocisku: rakietowy z tandemową głowicą bojową o działaniu kumulacyjnym; umieszczony w
pojemniku-wyrzutni; wyposażony w optoelektroniczną, dwuzakresową głowicę samonaprowadzania (z
kamerą telewizyjną i chłodzonym argonem detektorem podczerwieni), umożliwiającą za pomocą łącza
światłowodowego transmisję obrazu z głowicy pocisku na wyświetlacz wyrzutni
Napęd pocisku: startowy i marszowy silnik rakietowy na paliwo stałe
Schemat aerodynamiczny pocisku: typu „kaczka”
Typ wyrzutni: przenośna, rurowa (prowadnicą jest pojemnik pocisku)
Średnica pojemnika pocisku: 131 mm
Długość pojemnika pocisku z/bez kołpaków ochronnych: 1140/1050 mm
Masa wyrzutni: 5,1 kg
Masa baterii: 1,1 kg
Masa trójnogu: 2,8 kg
Masa celownika termowizyjnego: 4,0 kg
Masa pocisku z pojemnikiem: 13,3 kg
Kąt ostrzału w płaszczyźnie pionowej: -10º +30º
Kąt ostrzału w płaszczyźnie poziomej: 360º
Powiększenie celownika optycznego: x10
Pole widzenia celownika optycznego: 5º
Pola widzenia celownika termowizyjnego:6ºx4,5º oraz 2ºx1,5º
Powiększenie układu optycznego głowicy: x10
Prędkość średnia pocisku: 150 m/s
Maksymalna prędkość wiatru: 50 km/h
Czas lotu na donośność maksymalną: 26 s
Czas aktywowania celownika termowizyjnego: 12 min
Zdolność przebicia pancerza: 800 mm
Obsługa: 3 żołnierzy (wyrzutnia + 4 pociski)
Producent:
Rafael Armament Development Authority Ltd., Izrael, Zakłady Metalowe MESKO S.A.
142
Przeciwlotniczy zestaw rakietowy 9K32M
„Strzała-2M”
Przeciwlotniczy zestaw rakietowy bardzo krótkiego zasięgu „Strzała-2M” będący zmodernizowaną

wersją użytkowanego od 1968 r. zestawu 9K32 „Strzała-2”. W wyniku modernizacji zwiększyła się
strefa rażenia oraz zdolność do zwalczania celów szybkoporuszających się. Ponadto możliwe stało się
zwalczanie celów nie tylko oddalających się, ale też zbliżających się (z niewielką prędkością). Nowy
zestaw przyjęto do uzbrojenia armii ZSRR w 1970 r. Jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych
na świecie przenośnych zestawów przeciwlotniczych – wraz ze starszą wersją jest używany w ponad
50 krajach, w 5 zaś – uruchomiono produkcję licencyjną. Zestaw składa się z rakiety umieszczonej w
pojemniku-wyrzutni jednorazowego użytku (do której też jest przyłączona bateria termiczna oraz
mechanizmu startowego wielokrotnego użytku. Mimo licznych sukcesów użycia zestaw charakteryzuje
się niską skutecznością, zwłaszcza w warunkach zakłóceń lub zachmurzenia – spowodowaną brakiem
chłodzenia detektora. Z tego powodu, jeszcze przed wprowadzeniem Strzały-2M do uzbrojenia,
rozpoczęto prace nad jego następcą – zestawem „Igła”. Do uzbrojenia WP Strzały-2M trafiły w 1972 r.,
wkrótce też uruchomiono produkcję licencyjną w ZM Mesko. Obecnie Strzały są sukcesywnie
wypierane przez krajowe zestawy „Grom”.
143
Przeznaczenie: do zwalczania celów powietrznych na odległościach do 4200 m i wysokościach do
2300 m
Skład zestawu:
- pocisk 9M32M
- kontener-wyrzutnia 9P54M
- mechanizm startowy 9P58
Kierowanie pociskiem: samonaprowadzanie pasywne na podczerwień
Typ pocisku: rakietowy, umieszczony w kontenerze-wyrzutni; głowica bojowa o działaniu
odłamkowym uzbrojona w zapalnik kontaktowy;
Napęd pocisku: podczas ruchu w pojemniku-wyrzutni – silnik startowy na paliwo stałe; na torze lotu -
dwuzakresowy silnik rakietowy na paliwo stałe, uruchamiany po opuszczeniu wyrzutni
Kaliber pocisku: 72,2 mm
Długość pojemnika z pociskiem: 1500 mm
Masa zestawu w położeniu bojowym: 15 kg
Masa zestawu w położeniu marszowym: 16,5 kg
Masa mechanizmu startowego: 1,95 kg
Masa pocisku z kontenerem: 12,8 kg
Masa materiału wybuchowego: 0,37 kg
Masa ładunku napędowego: 4,2 kg
Maksymalna odległość rażenia celów: 4200 m
Minimalna odległość rażenia celów: 800 m
Minimalna wysokość rażenia celów: 50 m
Maksymalna wysokość rażenia celów: 2300 m
Maksymalna prędkość celu:
oddalającego się – 260 m/s
zbliżającego się – 150 m/s
Prawdopodobieństwo trafienia celu (samolotu myśliwskiego): 0,22-0,25
Czas działania samolikwidatora: 14-17 s
Czas przygotowania do odpalenia: 10 s
Przenośny zestaw przeciwlotniczy 9K32M. Opis i użytkowanie, Uzbr. 1538/74
Producent:
Zakłady Metalowe MESKO S.A.
144
Przeciwlotniczy zestaw rakietowy „Grom”
Przeciwlotniczy zestaw rakietowy bardzo krótkiego zasięgu „Grom” opracowany w Polsce na bazie
radzieckiego pocisku „Igła”. „Grom” jest jednym z nowocześniejszych w świecie przeciwlotniczych
zestawów rakietowych bardzo krótkiego zasięgu; w uzbrojeniu WP sukcesywnie zastępuje zestawy
9K32M Strzała-2M. Wraz z coraz mniejszą ich skutecznością w obliczu zmieniającego się zagrożenia
powietrznego, w latach osiemdziesiątych XX w. Polska zakupiła licencję na nowszy zestaw „Igła”,
jednakże z powodów politycznych i gospodarczych, produkcji nie udało się uruchomić. Bazując na
technologiach pozyskanych z Igły, OBR Skarżysko, WAT i WITU przystąpiły w 1992 r. do opracowania
krajowego zestawu. Do uzbrojenia Wojska Polskiego został on wprowadzony w 1995 r. jako „Grom-I”
(litera „I” pochodzi od częściowego wykorzystania technologii z rosyjskiego zestawu „Igła”). Produkcję
całkowicie polskiego zestawu „Grom” rozpoczęto w 1999 r.; początkowo trafiał on tylko do wybranych
jednostek (wojska aeromobilne) jednakże duże zamówienia w ostatnich latach pozwoliły nasycić tą
bronią większość pododdziałów przeciwlotniczych. W porównaniu z poprzednikami „Grom”
charakteryzuje się przede wszystkim większą strefą zwalczania celów, zdolnością rażenia celów
zbliżających się, większą odpornością na zakłócenia (pułapki termiczna) oraz zwiększonym
prawdopodobieństwem trafienia. W 2008 r. przystąpiono do modernizacji „Groma” pod oznaczeniem
„Piorun”, kontrakt na dostawę został zawarty pod koniec 2016 r. „Piorun” ma większy zasięg, bardziej
czułą głowicę i lepsze działanie rażące. Zestawy „Grom” zostały wyeksportowane do Gruzji (gdzie
zanotowano kilka zestrzeleń samolotów rosyjskich) oraz na Litwę.
145
Przeznaczenie: do zwalczania celów powietrznych na odległościach do 5500 m i wysokościach do
3500 m
Skład zestawu:
- pocisk
- kontener-wyrzutnia
- mechanizm startowy
Kierowanie pociskiem: samonaprowadzanie pasywne na podczerwień; metodą proporcjonalnego
zbliżania;
Napęd pocisku: podczas ruchu w pojemniku-wyrzutni – gazogenerator; na torze lotu -
jednostopniowy silnik rakietowy na paliwo stałe, uruchamiany po opuszczeniu wyrzutni
Masa zestawu: 16,5 kg
Masa głowicy bojowej: 1,82 kg
Średnia prędkość pocisku: 650 m/s
Maksymalna odległość rażenia celów: 5500 m
Maksymalna wysokość rażenia celów: 3500 m
Czas działania samolikwidatora: 14-17,5 s
Czas przygotowania do odpalenia: 15 s
Przenośny przeciwlotniczy zestaw rakietowy GROM.Cz.I-III, DWLąd. 36/2009
Przenośny przeciwlotniczy zestaw rakietowy GROM. Opis i użytkowanie, Sł. Techn. 143/95;
Producent:
Zakłady Metalowe MESKO S.A.
146
Przeciwlotniczy zestaw rakietowy POPRAD
PZR Poprad to zestaw obrony przeciwlotniczej bardzo krótkiego zasięgu klasy VSHORAD (very
short range air defence). Zestaw POPRAD został sprzedany do Indonezji w 2007 r. w ilości 2 szt., na
podwoziu samochodu terenowego Huzar (Land Rover 110 6x4). Do uzbrojenia Wojska Polskiego
został wprowadzony w 2015 r. jako SPZR POPRAD, wykorzystujący częściowo technologie z PPZR
Grom. Obecnie w eksploatacji znajdują się dwa egzemplarze POPRADA, opracowane i
wyprodukowane w Polsce na podwoziu samochodu terenowego Żubr-P. W 2015 r. został podpisana
umowa na dostawę 77 egz. w latach 2018-2021. PZR POPRAD współpracuje ze stacją radiolokacyjną
BYSTRA / SOŁA.

Przeznaczenie: do wykrywania, rozpoznania i niszczenia celów powietrznych na bliskich
odległościach do 5500 m i małych wysokościach do 3500 m, przy użyciu samonaprowadzających się
pocisków rakietowych bliskiego zasięgu Grom. SPZR POPRAD może być stosowany do osłony
kolumn wojsk, miejsc postoju, stanowisk dowodzenia i zgrupowań, oraz lotnisk, portów, zakładów
przemysłowych, węzłów komunikacyjnych itp. przed uderzeniami środków napadu powietrznego
147
Skład zestawu:
cztery wyrzutnie pocisków rakietowych GROM z centralnym systemem rozdziału czynnika
chłodzącego (azotu) dla matryc głowic śledzących w rakietach
głowica optoelektroniczna ZGS-180 (kamera telewizyjna KTVD-1M, firmy PCO; kamera
termowizyjna MATIS STD, firmy SAGEM; dalmierz laserowy L5LUR, firmy Laserdyne; urządzenie
identyfikacji „swój-obcy” (IFF) IKZ-02P, firmy PITRADWAR S.A.; wideotraker)
komputer kierowania ogniem
lądowy autonomiczny system nawigacji inercyjnej (INS) Talin-3000 firmy Honeywell
system łączności i cyfrowej transmisji danych
system zasilania z agregatem prądotwórczym AGR 3,5kVA/230V~
Podwozie: kołowe w układzie 4x4 z centralnie regulowanym ciśnieniem w ogumieniu
Układ napędowy: silnik wysokoprężny o pojemności 5,9 l z bezpośrednim wtryskiem paliwa- Euro 5,
o mocy 205 KW (279 KM) i momentem obrotowym 950Nm
Układ przeniesienia mocy: napęd przekazywany jest z silnika na sześciobiegową zsynchronizowaną
skrzynię biegów, a następnie do skrzyni redukcyjno- rozdzielczej, dalej za pomocą dwóch wałów
napędowych na dwie osie napędowe a tym samym na wszystkie koła pojazdu
Wyposażenie specjalne: wciągarka, system hydrauliczny służący do odryglowania/zaryglowania i
podniesienia/opuszczenia zintegrowanej głowicy śledząco – rakietowej ZGS, umieszczonej na zespole
podnoszenia głowicy ZPG, dwie radiostacje UKF typu RRC 95310AP, telefon wewnętrzny AC-16F
Kierowanie pociskiem: samonaprowadzanie pasywne na podczerwień; metodą proporcjonalnego
zbliżania;
Napęd pocisku: podczas ruchu w pojemniku-wyrzutni – gazogenerator; na torze lotu -
jednostopniowy silnik rakietowy na paliwo stałe, uruchamiany po opuszczeniu wyrzutni
Sterowanie położeniem głowicy w azymucie: n x 360°
Sterowanie położeniem głowicy w elewacji: -10° ÷ +70°
Długość pocisku: 1 596 mm
Masa zestawu: 16,5 kg
Masa głowicy bojowej: 1,82 kg
Średnia prędkość pocisku: 650 m/s
Maksymalna odległość rażenia celów: 5 500 m
Maksymalna wysokość rażenia celów: 3 500 m
Czas działania samolikwidatora: 14÷17,5 s
Czas przygotowania do działania: 30 s
Zapas przewożonej amunicji: 4 na wyrzutni + 4 zapasowe

IU-6370-0009-03 „Dokumentacja Eksploatacyjna SPZR POPRAD. Instrukcja użytkowania”; IU-6370-
0009-03 „Dokumentacja Eksploatacyjna SPZR POPRAD. Instrukcja użytkowania. Suplement”
Producent::
PIT-RADWAR S.A. Warszawa (Polska)
148
Przeciwlotniczy zestaw rakietowy 9K33M2 „Osa-AK”
Przeciwlotniczy zestaw rakietowy, przeznaczonym do osłony dywizji zmechanizowanych

opracowany w byłym ZSRR w latach 60-tych. Pierwsza wersja „Osy” weszła do uzbrojenia w 1972 r.
„Osa–AK”, znajdująca się od 1980 r. na wyposażeniu Wojska Polskiego, jest drugą wersją
modernizacyjną (w armii radzieckiej pojawiła się w 1975 r.). W Osie-AK zwiększono liczbę rakiet,
umieszczając je jednocześnie w kontenerach startowych (wcześniej były odpalane z prowadnic
szynowych) oraz zwiększono strefę rażenia celów. Rakietowy wóz bojowy jest jednostką
autonomiczną w zakresie wykrywania i śledzenia celów oraz odpalania i naprowadzania rakiet.
Zestawy „Osa” różnych wersji (Osa, Osa-A, Osa-AK, Osa-AKM) znajdują się obecnie w uzbrojeniu
ponad dwudziestu państw, w tym: Algerii, Angoli, Bułgarii, Egiptu, Indii, Korei Pn, Kuby, Libii, Polski,
Rumunii, Rosji, Syrii, Węgier oraz państw powstałych z rozpadu Związku Radzieckiego. Polskie Osy
zostały zmodernizowane w Wojskowych Zakładach Uzbrojenia w Grudziądzu do tzw. standardu „OSA-
P”; w jej wyniku wymieniono m.in.: urządzenie identyfikacji „swój-obcy”, agregat prądotwórczy i
wskaźniki (na cyfrowe); ponadto zamontowano kamerę termowizyjną i dalmierz laserowy.
Przewidywano także kolejny etap modernizacji, który miałby objąć wymianę rakiet i całej elektroniki.
Docelowo Osy będą zastępowane systemami pozyskanymi w ramach programu „Narew”.
149
Przeznaczenie: do zwalczania celów powietrznych na wysokościach 25 – 5000 m
Skład zestawu:
- wyrzutnia 9A33BM2
- pojazd transportowo-załadowczy 9T217B
- pocisk rakietowy 9M33M2 i 9M33M3
- stacje kontrolno pomiarowe i wyposażenie pomocnicze
Kierowanie pociskiem: komendami radiowymi
Typ pocisku: rakietowy jednostopniowy, z głowicą bojową o działaniu odłamkowym; umieszczony w
pojemniku transportowo-startowym
Napęd pocisku: silnik rakietowy na paliwo stałe, dwufazowy (startowy, marszowy)
Typ wyrzutni: sześcioprowadnicowa, samobieżna (pływająca), kołowa, na podwoziu BAZ 5937.
Wyrzutnia jest wyposażona w stacje radiolokacyjne: wykrywania, śledzenia celów, dwukanałową
stację śledzenia rakiet z dwoma kompletami anten szerokiej i średniej wiązki oraz dwukanałową stację
przekazywania komend
Długość pojemnika-wyrzutni: 3200 mm
mm
Masa wyrzutni (bojowa): 17500 kg
Masa pocisku: 128 kg
Masa pocisku z pojemnikiem: 163 kg
Minimalny pułap zwalczania celów: 25 m
Maksymalny pułap zwalczania celów: 5000 m
Zasięg wykrywania celów: 40 km
Zasięg śledzenia celów: 23 km
Liczba kanałów celu: 1
Liczba kanałów naprowadzania rakiet: 2
Prawdopodobieństwo trafienia celu jedną rakietą: 0,5-0,85
Czas przejścia w położenie bojowe: 3-5 min
Zapas przewożonej amunicji: 6 pocisków na wyrzutni; 12 pocisków na pojeździe transportowo-
załadowczym, wyposażonym w dźwig przeładunkowy
Maksymalna prędkość pływania: 10 km/h
Rakietowy przeciwlotniczy wóz bojowy 9A33BM2, Uzbr.2110/880, Uzbr.2107/80, Uzbr.2136/80,
Uzbr.2142/80, Uzbr.2176/81
Przeciwlotnicza rakieta kierowana 9M33M3. Opis i użytkowanie, Uzbr.2340/84
Producent:
Iżewskie Zakłady Elektromechaniczne – Rosja (wyrzutnia), Kirowskie Zakłady Budowy Maszyn –
Rosja (rakieta)
150
Przeciwlotniczy zestaw rakietowy 2K12M1 „Kub-M1”
Przeciwlotniczy zestaw rakietowy, przeznaczonym do osłony dywizji pancernych opracowany w

byłym ZSRR w latach 1958 – 1967. Element bojowy (bateria) zestawu składa się ze stacji
radiolokacyjnej wykrywania i naprowadzania na podwoziu gąsienicowym, czterech gąsienicowych
wyrzutni trójprowadnicowych oraz dwóch samochodów transportowo-załadowczych. Zestawy „Kub”
odniosły wiele sukcesów bojowych, zwłaszcza w konfliktach na Bliskim Wschodzie w latach 70. XX w.
Wraz z rozwojem środków przeciwdziałania jego skuteczność malała w kolejnych latach. Do jego
największych wad należy mała liczba kanałów celu oraz brak samodzielności poszczególnych
wyrzutni. Zestawy „Kub” produkowano do lat 80. XX w., do uruchomienia produkcji zestawów 9K37
„Buk”. Wyprodukowano około 500 baterii, z czego większość znajduje się w uzbrojeniu ponad 20
krajów. W uzbrojeniu Sił Zbrojnych RP znajduje się (od połowy lat 70. XX w.) zmodernizowana wersja
zestawu o podwyższonych charakterystykach bojowych, opracowana w 1973 r. Mimo opracowania
przez WZU nr 2 Grudziądz propozycji modernizacji, nie podjęto dalszych działań w tym kierunku,
ograniczając się jedynie do wymiany niedostępnych już dziś podzespołów elektronicznych. Docelowo
Kuby będą zastępowane systemami pozyskanymi w ramach programu „Narew”.
151
Przeznaczenie: do zwalczania celów powietrznych na wysokościach 30 – 8000 m
Skład zestawu:
- wyrzutnia 2P25M1
- stacja radiolokacyjna wykrywania i naprowadzania 1S91M1
- samochód transportowo-załadowczy 2T7
- pocisk rakietowy 3M9ME
- stacje kontrolno pomiarowe i wyposażenie pomocnicze
Kierowanie pociskiem: półaktywne samonaprowadzanie radiolokacyjne
Typ pocisku: rakietowy z głowicą bojową o działaniu odłamkowym
Napęd pocisku: kombinowany silnik rakietowy na paliwo stałe (startowy/marszowy); w trybie
marszowym pracuje jako silnik strumieniowy
Schemat aerodynamiczny pocisku: klasyczny, z ruchomymi płatami
Typ wyrzutni: trzyprowadnicowa, samobieżna, gąsienicowa, na podwoziu GM 578.
mm
Masa wyrzutni (bojowa): 19 500 kg
Masa stacji radiolokacyjnej: 20 300 kg
Masa pocisku: 630 kg
Maksymalna odległość strzelania: 23 000 m
Minimalny pułap zwalczania celów: 30 m
Maksymalny pułap zwalczania celów: 8000 m
Zasięg wykrywania celów: 3 – 70 km
Zasięg śledzenia celów: 50 km
Liczba kanałów celu: 1
Liczba kanałów naprowadzania rakiet: 2-3
Prawdopodobieństwo trafienia celu jedną rakietą: 0,8-0,95
Czas przejścia w położenie bojowe: 5 min
Obsługa: wyrzutni - 3 żołnierzy, stacji – 4 żołnierzy
Przeciwlotniczy zestaw rakietowy 2K12M. Krótki opis techniczny i wskazówki o
użytkowaniu,Uzbr.1681/74,
Zestaw stacji radiolokacyjnych wykrywania i naprowadzania SURN 1S91M1. Opis techniczny. Cz.I,
Uzbr.1692÷94/74, Cz.II, Uzbr.1687÷88/74, Cz.III, Uzbr. 1679/74, Cz. IV Uzbr. 1685/74, Cz.V Uzbr.
1671/74, Cz. VI Uzbr. 1660/74,
Wyrzutnia SPU 2P25M1. Opis techniczny, Uzbr. 1669/74
Producent:
Swierdłowski Zakład Mechaniczny – Rosja (wyrzutnia), Ulianowski Zakład Mechaniczny – Rosja
(stacja), Dołgoprudniecki Zakład Mechaniczny – Rosja (rakieta)
152
WOZY BOJOWE
Wozy bojowe to wojskowe pojazdy samobieżne przystosowane do prowadzenia działań

bojowych w bezpośredniej styczności z przeciwnikiem. Charakteryzują się opancerzonym
kadłubem o zróżnicowanej grubości, zainstalowanym na stałe uzbrojeniem oraz
ponadprzeciętną ruchliwością w terenie pozbawionym dróg utwardzonych.
Powstało wiele definicji i systemów klasyfikacyjnych wozów bojowych, a obowiązujące
zawarto w „Traktacie o Konwencjonalnych Siłach Zbrojnych w Europie” (CFE). Zgodnie z nim
do wozów bojowych zalicza się bojowe wozy opancerzone i czołgi (rys. 5).
Bojowy wóz opancerzony to pojazd samobieżny z opancerzeniem, zdolny do
poruszania się w trudnym terenie. Do bojowych wozów opancerzonych należą: transportery
opancerzone, bojowe wozy piechoty i bojowe wozy z ciężkim uzbrojeniem.
Transporter opancerzony to opancerzony pojazd bojowy, zaprojektowany i wyposażony
do transportu drużyny piechoty. W XX wieku transportery opancerzone były uzbrojone w
karabiny maszynowe lub nie posiadały uzbrojenia. Obecnie często mają obrotową wieżę z
armatą kalibru 20-30 mm.
Obecnie nasi żołnierze eksploatują kołowe transportery opancerzone ROSOMAK, bojowe
wozy rozpoznawcze BWR-1D i BWR-1S oraz opancerzone samochody rozpoznawcze
BRDM-2
Bojowy wóz piechoty to opancerzony pojazd bojowy, zaprojektowany i wyposażony
przede wszystkim do transportu drużyny piechoty, który zwykle umożliwia przewożonej
piechocie prowadzenie ognia z wnętrza pojazdu pod osłoną opancerzenia, jest uzbrojony w
armatę o kalibrze co najmniej 20 mm (zamontowaną w obrotowej wieży), a niekiedy mający
wyrzutnie przeciwpancernych pocisków rakietowych. Bojowy wóz piechoty stanowi główny
system uzbrojenia formacji i jednostek piechoty zmechanizowanej lub zmotoryzowanej wojsk
lądowych.
Obecnie Wojsko Polskie używa bojowych wozów piechoty BWP-1.
Bojowy wóz z ciężkim uzbrojeniem – obecnie nazywany wozem wsparcia ogniowego
to opancerzony pojazd bojowy z armatą o kalibrze co najmniej 75 mm, służącą do
prowadzenia ognia bezpośredniego, o masie własnej co najmniej 6 ton, który nie jest objęty
definicją transportera opancerzonego, bojowego wozu piechoty lub czołgu.
Czołg to opancerzony wóz bojowy o masie własnej nie mniejszej niż 16,5 tony, uzbrojony
w armatę naprowadzaną w zakresie 360° i kalibrze co najmniej 75 mm. Obecnie wyróżnia
się dwie kategorie czołgów: podstawowe i specjalne.
Czołg podstawowy jest definiowany jako silnie uzbrojony i opancerzony wóz bojowy,
charakteryzujący się dużą ruchliwością i manewrowością, przeznaczony do działania w
bezpośredniej styczności z przeciwnikiem, wyposażony w system dowodzenia czołgiem lub
pododdziałem czołgów. Natomiast czołg specjalny różni się od podstawowego
przeznaczeniem i wyposażeniem. Występuje jako czołg, np.: dowódczy (z rozbudowanymi
środkami łączności), rozpoznawczy, saperski, desantowy, itp.
Obecnie w uzbrojeniu Sił Zbrojnych RP znajdują się następujące czołgi podstawowe: T-
72M1, PT-91 TWARDY oraz LEOPARD 2A4 i 2A5.
Poza tym Traktat CFE wyróżnia kategorię pojazdu podobnego konstrukcyjnie do

transportera opancerzonego i podobnego konstrukcyjnie do bojowego wozu piechoty
– jest to pojazd opancerzony zbudowany na bazie takiego samego samonośnego nadwozia,
zewnętrznie podobny odpowiednio do transportera opancerzonego lub bojowego wozu
piechoty, który nie ma armaty lub karabinu o kalibrze 20 mm lub większym, i który został
153
skonstruowany lub zmodyfikowany w sposób nie pozwalający na transport drużyny piechoty
(wyjątek stanowią wozy sanitarne, które ze względu na swoją szczególną rolę są wyłączone
z kategorii bojowych wozów opancerzonych oraz pojazdów konstrukcyjnie podobnych do
transporterów opancerzonych).
Rys. 5. Podział wozów bojowych według traktatu CFE ze względu na przeznaczenie,

uzbrojenie i wyposażenie
154
Opancerzony samochód rozpoznawczy BRDM-2
Opancerzony pojazd rozpoznawczy, opracowany w byłym ZSRR, na początku lat sześćdziesiątych

w wyniku modernizacji samochodu opancerzonego BRDM. Nazwa jest skrótem z języka rosyjskiego
od Bronirowannaja Razwiedywatielno-Dozornaja Maszina (opancerzony samochód rozpoznawczo-
patrolowy). W porównaniu z poprzednikiem, BRDM-2 otrzymał nieco mocniejszy silnik, system
ochrony przed bronią masowego rażenia, przyrządy noktowizyjne i obrotową wieżę z silniejszym
uzbrojeniem. Przede wszystkim zaś zmieniono kompozycję pojazdu, przenosząc przedział napędowy
do tyłu, co znacznie powiększyło przedział bojowy. W przedziale bojowym umieszczono dużą liczbę
przyrządów obserwacyjnych oraz dwa otwory strzelnicze. W okresie 1963 – 1989 wyprodukowano
ponad 7000 tysięcy pojazdów (wraz z wersjami specjalistycznymi), eksploatowanych w ponad 50
państwach (w wielu z nich do dziś). Na bazie BRDM-2 zbudowano też liczne wersje specjalistyczne, w
tym wyrzutnie rakiet przeciwlotniczych i przeciwpancernych pocisków rakietowych. Do uzbrojenia
Wojska Polskiego został wprowadzony w drugiej połowie lat 60. XX w., zastępując pojazdy BRDM i
FUG. Dzisiaj znacznie już odstaje od współczesnych wymagań dotyczących ochrony balistycznej,
ergonomii czy specjalistycznego wyposażenia. Dlatego też, mając na uwadze dość dużą liczbę
eksploatowanych pojazdów, opracowano kilka modernizacji.
155
Przeznaczenie: transport pododdziałów rozpoznawczych, prowadzenie rozpoznania i działań
patrolowych, ochrona obiektów, dowodzenie pododdziałami specjalistycznymi
Uzbrojenie: 14,5 mm wielkokalibrowy karabin maszynowy KPWT; 7,62 mm karabin maszynowy PKT
Zasilanie: taśmowe, ze skrzynek amunicyjnych o pojemności 50 (KPWT) i 250 (PKT) nabojów
Podwozie: kołowe w układzie 4X4 z centralnie regulowanym ciśnieniem w ogumieniu; dodatkowe 4
koła opuszczane hydraulicznie – do pokonywania rowów (układ 8x8)
Układ napędowy: silnik benzynowy GAZ-41, ośmiocylindrowy, w układzie V
Układ przeniesienia mocy: sprzęgło suche jednotarczowe, mechaniczna skrzynia biegów z
przystawką odbioru mocy na pędnik wodny (4 biegi do przodu, 1 wsteczny), skrzynia rozdzielcza z
reduktorem i przystawką odbioru mocy na koła dodatkowe i wyciągarkę
Celownik: PP-61A
Przyrządy obserwacyjne: dzienno-nocny dowódcy TPKU-2B (zamiennie z nocnym TKN-1), nocny
kierowcy TWN-2B (zamienny z TNP-A), 15 przyrządów TNP-A, 3 – TNPO-150
Wyposażenie specjalne: aparatura nawigacyjna TNA-2, rentgenometr DP-3B, urządzenie
ogrzewcze, dmuchawa, radiostacja R-123, układ regulacji ciśnienia powietrza w ogumieniu
Wymiary (długość x szerokość x wysokość): 5750 x 2350 x 2310 mm
Masa bojowa: 7000 kg
Kąt ostrzału w płaszczyźnie pionowej: od -5 do +30
0 0
Kąt ostrzału w płaszczyźnie poziomej: 360

0
Moc silnika: 104 kW (140KM)
3
Prędkość maksymalna: 95 km/h, pływania – 9 km/h

- rowy o szerokości: 1,2 m
- ścianki o wysokości: 0,4 m
- brody o głębokości: pływa
0
- wzniesienia o nachyleniu: 30
Zapas przewożonej amunicji: 500 nabojów do KPWT i 2000 nabojów do PKT
Wersje:
R-1- wóz dowodzenia,
R-5 - wóz dowodzenia,
BRDM-2RS - wóz rozpoznania skażeń (rosyjskie oznaczenie BRDM-2RCh)
BRDM-2M96 – zmodernizowana w Polsce (WZM Siemianowice) pojazd bez dodatkowych kół, z
bocznymi drzwiami do przedziału bojowego;
BRDM-2M96i – pojazd zmodernizowany jak BRDM-2M96, z silnikiem wysokoprężnym IVECO Aifo
8040SRC;
BRDM-2M96ik „Szakal” - pojazd zmodernizowany na potrzeby PKW Irak, wyposażony w
klimatyzację i nowy układ chłodzenia; zastosowano też uzbrojenie, przyrządy obserwacyjne i środki
łączności jak w BRDM-2M97 „Żbik”
Opancerzony samochód rozpoznawczy BRDM-2. Opis i użytkowanie, Panc-Sam.101/70
Producent:
Gorkowska Fabryka Samochodów (GAZ), Niżnyj Nowgorod (obecnie Ukraina)
156
Opancerzony samochód rozpoznawczy BRDM-2M97
„ŻBIK-B”
Opancerzony pojazd rozpoznawczy, opracowany w Polsce, w latach 90-tychw wyniku

modernizacji samochodu opancerzonego BRDM-2. W związku z brakiem następcy podstawowego
pojazdu pododdziałów rozpoznawczych, w połowie lat 80. XX wieku w Wojskowych Zakładach
Mechanicznych WZM Siemianowice Śląskie rozpoczęto prace nad modernizacją BRDM-2, w wyniku
których powstały pojazdy BRDM-2M96, BRDM-2M96i; odróżniające się wizualnie od poprzednika
usunięciem kół dodatkowych i dodaniem włazów bocznych kadłuba. Rozwinięciem ostatniego z nich
są opracowane w połowie lat 90 pojazdy rodziny „Żbik”: BRDM-2B (Model’97) i BRDM-2A (Model’98),
z całkowicie zmienionym uzbrojeniem i wyposażeniem. Usunięcie charakterystycznych dla BRDM-2
dodatkowych kół bocznych (przydatnych jedynie podczas pokonywania rowów) nie pogorszyło w
znaczący sposób właściwości terenowych pojazdu, natomiast boczne drzwi znacznie zwiększyły
ochronę i bezpieczeństwo załogi (wnioski wyniesione z eksploatacji BRDM-2 przez polskie wojska w
byłej Jugosławii); zyskano również dużo dodatkowego miejsca. Dla pojazdu opracowano także nową,
przestronniejszą wieżę, wyposażoną we własny właz. Ze względu na przeznaczenie pojazdu,
przygotowano w nim miejsce na dodatkowe uzbrojenie (moździerz, karabin maszynowy, granatnik
ppanc.) wykorzystywane na zewnątrz. Wersja „Żbik BF” miała na wieży zestaw 9K111 „Fagot”, który
również można było wykorzystywać poza wozem. Nocne przyrządy obserwacyjne zostały zastąpione
pasywnymi. Najbardziej zaawansowaną pod względem wyposażenia wersją miał być BRDM-2M97A,
będący „prawdziwym” bojowym wozem rozpoznawczym (wyposażony w m.in. stację radiolokacyjną
rozpoznania pola walki); powstał jedynie prototyp. Dzięki kompleksowej modernizacji pododdziały
rozpoznawcze otrzymały pojazd spełniający większość wymagań dzisiejszego pola walki, jednak
docelowo wszystkie pojazdy rodziny BRDM-2 będą zastępowane nowoczesną konstrukcją.
157
Przeznaczenie: transport pododdziałów rozpoznawczych, prowadzenie rozpoznania i działań
patrolowych, ochrona obiektów, dowodzenie pododdziałami specjalistycznymi
Uzbrojenie: stałe - 12,7mm wielkokalibrowy karabin maszynowy NSWT; 7,62 mm karabin maszynowy
PKT; dodatkowe – 7,62 mm karabin maszynowy PK, 60 mm moździerz LM-60K2, ręczny granatnik
ppanc RPG-7, 26 mm pistolet sygnałowy, 6 wyrzutni 81 mm wybuchowych granatów dymnych
Zasilanie: taśmowe, ze skrzynek amunicyjnych o pojemności 60 (NSW) i 250 (PKT) nabojów
Podwozie: kołowe w układzie 4X4 z centralnie regulowanym ciśnieniem w ogumieniu
Układ napędowy: silnik wysokoprężny, turbodoładowany, IVECO aifo 8040 SRC-21.11,
czterocylindrowy, rzędowy
Układ przeniesienia mocy: sprzęgło suche jednotarczowe z tłumikiem drgań, mechaniczna skrzynia
biegów z przystawką odbioru mocy na pędnik wodny (4 biegi do przodu, 1 wsteczny), skrzynia
rozdzielcza z reduktorem i przystawką odbioru mocy na wyciągarkę
Celownik: dzienno-nocny CDN-1
Przyrządy obserwacyjne: dzienno-nocny dowódcy POD-72, nocny kierowcy PNK-72 (zamienny z
TNP-A), 15 przyrządów TNP-A, 3 – TNPO-150 i 1 obrotowy TNPT-1
Wyposażenie specjalne: aparatura nawigacyjna UNZ-50, (zliczeniowa NZI z odbiornikiem
satelitarnym GPS),zintegrowany system ochrony przed bronią masowego rażenia z automatycznym
sygnalizatorem ASS-1 i urządzeniem filtrowentylacyjnym, urządzenie ochrony wzroku przed
promieniowaniem świetlnym wybuchu jądrowego, system ochrony przed opromieniowaniem
laserowym, dodatkowe źródło zasilania (agregat) ZPD 24/2, podgrzewacz Thermo 90 Dw, dmuchawa,
radiostacja RRC 9500, 3 przenośne radiostacje typu 3501, system łączności wewnętrznej FONET,
system przeciwpożarowy i przeciwwybuchowy, dalmierz laserowy LNS
Wymiary (długość x szerokość x wysokość): 6290 x 2425 x 2430 mm
Masa bojowa: 8000 kg
Kąt ostrzału w płaszczyźnie pionowej: od –4,5°do +32,5°
Moc silnika: 125 kW (KM)
Pojemność zbiorników paliwa:145 dm
3
Prędkość maksymalna: 90 km/h, pływania–9-10 km/h

rowy o szerokości: 0,8m
ścianki o wysokości:0,4 m
stoki o pochyleniu: 25°
Zapas przewożonej amunicji: 480 nabojów do NSW, 2000 nabojów do PKT, 1400 nabojów do PK,
10 nabojów PG-7W w noszakach, 12 nabojów moździerzowych w noszakach, 18 granatów ręcznych
Wersje:
BRDM-2BF (z zestawem ppk Fagot)
BRDM-2A – prototyp wersji rozpoznawczej
Opancerzony samochód rozpoznawczy BRDM-2BF. Instrukcja eksploatacji cz. 1, 2, MON 2002
Producent:
Wojskowe Zakłady Mechaniczne Siemianowice Śląskie (modernizacja)
158
Kołowy transporter opancerzony KTO ROSOMAK
(Hitfist-30P)
KTO Rosomak – kołowy transporter opancerzony, opracowany i produkowany w Polsce w

oparciu o licencyjną wersję bazową pojazdu AMV XC-360P, konstrukcji fińskiej firmy Patria.
Pojazd skonstruowany został pod kątem spełnienia polskich kryteriów, w tym wymogu pływalności, w
fińskim przedsiębiorstwie Patria Vehicles Oy pod nazwą Patria AMV (Armoured Modular Vehicle). W
grudniu 2002 r. konstrukcja została wybrana przez Polskę w przetargu na kołowe transportery
opancerzone. 600 z 690 zamówionych pojazdów wyprodukowano w Wojskowych Zakładach
Mechanicznych w Siemianowicach Śląskich. Za dostawę 690 transporterów opancerzonych Rosomak,
w latach 2005÷2012, Ministerstwo Obrony Narodowej miało zapłacić prawie 5 miliardów złotych.
Kwota ta obejmowała koszt 313 wież OTO Melara Hitfist-30P z Włoch, (w tym 241 wyprodukowanych
w Polsce na licencji). Faktyczny koszt okazał się wyższy w związku z nieplanowanym wzmocnieniem
pancerza i innymi modyfikacjami niezbędnymi głównie dla polskich kontyngentów wojskowych. Wieże
Hitfist -30P produkowane są przez Bumar Łabędy.
Decyzją Szefa Sztabu Generalnego WP z 31.12.2004 r. przyjęto transporter do uzbrojenia WP.
Pierwsze transportery Rosomak zostały przekazane wojsku 8.01.2005r. (trzy w wersji bojowej z wieżą
Hitfist-30P i 6 bazowych bez uzbrojenia). Pierwszym użytkownikiem została 17 Brygada
Zmechanizowana z Międzyrzecza.
W lipcu 2013 r. Firma Patria Land Service nieodpłatnie przedłużyła licencję o kolejnych 10 lat,
uznając prawo także do dalszych polskich zmian konstrukcyjnych i eksportu oraz remontów przez 40
lat. W 2015 r. producent i strona fińska przedstawili dwa kolejne transportery: polski Rosomak M, o
podwyższonej pływalności i fińsko-polski Rosomak XP, większy od poprzedników. Powstały z
wykorzystaniem doświadczeń, nabytych przy konstrukcji i użytkowaniu Rosomaka. Udoskonalone
pancerze opracowano we współpracy z firmą IBD Deisenroth Egineering.
Przewiduje się wprowadzenie 833 szt. wszystkich wersji ROSOMAKÓW do 9 batalionów
zmotoryzowanych m.in. 17 Wielkopolskiej BZ, 12 BZ, 15 BZ i 21 BSP i artylerii, w tym 359 szt. w
odmianie z wieżą Hitfist-30P.
Przeznaczenie: do transportu i wsparcia ogniowego żołnierzy, prowadzenia rozpoznania i działań
patrolowych oraz dowodzenia pododdziałami specjalistycznymi
Uzbrojenie: 30 mm armata ATK Mk44 i sprzężony z armatą 7,62 mm karabin maszynowy UKM-
2000C, 81 mm wyrzutnia granatów dymnych kalibru (2x3 szt.)
Zasilanie armaty: taśmowe dwudrożne lewostronne (dwie taśmy po 140 i 110 nabojów)
Naprowadzanie: w płaszczyźnie poziomej i pionowej – elektryczne ze stabilizacją
Podwozie: kołowe 8x8, opony 14.00R20 z centralnym układem regulacji ciśnienia, zawieszenie
niezależne na wahaczach i amortyzowane układem hydropneumatycznych siłowników pozwalających
na regulację prześwitu w zakresie ±200÷250 mm
159
Układ napędowy: silnik wysokoprężny, rzędowy, 6–cylindrowy, z turbodoładowaniem i
międzystopniową chłodnicą powietrza dolotowego, SCANIA D1 12 56 A03 PE, chłodzony cieczą,
pojemność skokowa 11,7 dm , stopień sprężania 18:1, maksymalny moment obrotowy 1970 Nm
3
Układ przeniesienia mocy: skrzynia biegów automatyczna ZF 7HP 902S Ecomat, 7 biegów do
przodu, 1 do tyłu, napęd na wszystkie osie
Celownik: dzienno–nocny celownik DNRS–288 firmy Kollsman i termowizyjna kamera II generacji
TILDE FC firmy Gallileo Avionica
Wyposażenie specjalne: system dowodzenia i zarządzania walką (WB Elekstronics), automatyczny
system rozpoznania skażeń chemicznych i promieniotwórczych ASS–1 Tafios (ProVision), urządzenie
filtrowentylacyjne (FSR Fazer), zestaw odkażający (PSO Maskpol), system przeciwpożarowy Deugra,
system nawigacji lądowej Talin, system ostrzegania przed opromieniowaniem laserem Obra–3,
system łączności wewnętrznej FONET (WB Elekstronics), radiostacja UKF RRC–9500
Dane taktyczno–techniczne:
Masa bojowa: ok. 22 000 kg
Masa bojowa wieży: 2 850 kg
Masa armaty: 156 kg
Kąt ostrzału w płaszczyźnie pionowej: od –10° do +60°
Prędkość początkowa pocisku:
APFSDS-T: 1 430 m/s,
MP-T/SD: 1 070 m/s
Szybkostrzelność: zmienna (teoretyczna szybkostrzelność 200 lub 400 strz./min.) i ogień pojedynczy
Załoga: 3+8
3

Prześwit: zmienny 430 mm (położenie środkowe)
przeszkody wodne: pływa 10 km/h
Amunicja do armaty:
Typ naboju: scalony, 30x173 mm
Rodzaje pocisków: APFSDS-T, MP-T/SD, TP-T
Masa naboju APFSDS-T: 695 g
Masa naboju MP-T: 860 g
Zapas przewożonej amunicji: 250 nabojów do armaty i 750 nabojów do 7,62 mm karabinu UKM-
2000C
Inne wersje KTO Rosomak:
nośnik ZSSW-30 (180 szt.), nośnik 120 mm armatomoździerza automatycznego RAK, pojazd do nauki
jazdy, pojazd wsparcia inżynieryjnego (KTWI), pojazd rozpoznania inżynieryjnego (KTRI), pojazd
pomocy technicznej z 4-tonowym dźwigiem (WPT), pojazd rozpoznania technicznego z 1-tonowym
dźwigiem (WRT), pojazd rozpoznawczy – dowódczy (R1), pojazd rozpoznawczy (R2), pojazd
rozpoznania skażeń (RSK), pojazd dowodzenia szczebla taktycznego, wóz dowódczy na bazie KTO
bojowego, pojazd dowodzenia OPL z systemem Łowcza, pojazd dowodzenia OPL z systemem Rega,
pojazd ewakuacji medycznej, transporter obsług ppk Spike
Instrukcja eksploatacji pojazd KTO Rosomak
Instrukcja eksploatacji wieża HITFIST 30 mm HITFIST 30 mm
Producent:
Rosomak S.A. Siemianowice Śląskie (Polska)
160
Bojowy wóz piechoty BWP-1
Bojowy wóz piechoty opracowany w byłym ZSRR, w połowie lat sześćdziesiątych pod
oznaczeniem „Obiekt 765”. Był to pierwszy na świecie bojowy wóz piechoty wprowadzony do
uzbrojenia (1966 r.), który wyznaczył dalszy kierunek rozwoju dla konstrukcji tego typu. Od oznaczenia
projektu otrzymał on nazwę BMP 765 (Bojewaja Maszina Piechoty – bojowy wóz piechoty), zmienioną
później (po wprowadzeniu następcy – BMP-2) na BMP-1. W odróżnieniu od transporterów
opancerzonych, bojowy wóz piechoty zapewniał piechocie walkę wraz z pododdziałami czołgów (także
bez opuszczania pojazdu) oraz zwalczanie wszystkich rodzajów celów na ówczesnym polu walki.
Duża „martwa strefa” ówczesnych przeciwpancernych pocisków kierowanych wymusiła zastosowanie
także armaty, której przydatność w pozostałych zadaniach ogniowych jest mocno ograniczona. Wraz z
rozwojem ppk oraz śmigłowców bojowych na świecie, uzbrojenie BMP-1 szybko stało się mało
użyteczne, dlatego też skonstruowano nowy BMP-2. Również ochrona balistyczna BMP-1 jest dziś
niewystarczająca.
BMP-1 znajduje się w uzbrojeniu armii kilkudziesięciu krajów całego świata. W 1973 r. został
wprowadzony także do uzbrojenia Wojska Polskiego pod spolszczoną nazwą BWP-1 i przez wiele lat
stanowił podstawowe wyposażenie jednostek zmotoryzowanych Sił Zbrojnych RP (do wprowadzenia
KTO Rosomak). Wciąż pełni jednak ważną rolę w wojskach lądowych, jednak od chwili wprowadzenia
do uzbrojenia nie był poddawany modernizacjom – podejmowane kilkukrotnie próby nie przyniosły
spodziewanych rezultatów. W przyszłości pojazdy będą zastępowane przez nowy typ BWP
opracowany w ramach programu „Borsuk”.
161
Przeznaczenie: transport pododdziałów piechoty (zmechanizowanych) na polu walki w składzie
ugrupowań pancernych oraz wsparcie ich działań za pomocą broni pokładowej
Uzbrojenie: 73 mm armata gładkolufowa 2A28, 7,62 mm karabin maszynowy PKT, wyrzutnia
przeciwpancernych pocisków kierowanych 9M14M; ponadto w przedziale desantowym można
przewozić granatnik przeciwpancerny RPG-7 i przeciwlotniczy zestaw rakietowy 9M32
Zasilanie: armata – automatem ładowania, karabin maszynowy - taśmowe, z magazynu o pojemności
2000 nabojów, wyrzutnia ppk - ręczne
Naprowadzanie: w płaszczyźnie poziomej i pionowej – elektryczne (bez stabilizacji)
Podwozie: gąsienicowe: 6 par pojedynczych kół nośnych (zawieszonych na wałkach skrętnych) trzy
pary rolek podtrzymujących, koła napinające z tyłu, napędowe z przodu
Układ napędowy: silnik wysokoprężny UTD-20, sześciocylindrowy
Układ przeniesienia mocy: sprzęgło suche wielotarczowe, mechaniczna skrzynia biegów (5 biegów
do przodu, 1 wsteczny), dwustopniowe planetarne mechanizmy skrętu, jednostopniowe planetarne
przekładnie boczne
Celownik: dzienno-nocny 1PN22M1
Wyposażenie specjalne: urządzenie ogrzewczo-wentylacyjne, urządzenie filtrowentylacyjne,
radiostacja R-123, telefon wewnętrzny R-124, termiczna aparatura dymotwórcza
Prędkość początkowa (maksymalna) pocisku kumulacyjnego: 400 m/s (665 m/s)
Prędkość początkowa pocisku odłamkowego: 290 m/s
Maksymalna donośność strzału pociskiem odłamkowym: 4 500 m
Odległość strzału bezwzględnego pociskiem kumulacyjnym: 765 m
Szybkostrzelność praktyczna: 8÷10 strz./min
Obsługa: 3 + 8 żołnierzy
3

Amunicja do armaty:
Typ naboju: zespolony, z łuską metalową, PG-15W, odłamkowo-burzący OG-15W
Rodzaje pocisków: kumulacyjny (z napędem rakietowym) PG-9, odłamkowo-burzący OG-9
Masa naboju: 3,5÷4,6 kg
Przeciwpancerne pociski kierowane:
Rodzaj naprowadzania: ręczne
Zasięg: 500÷3000 m
Zapas pocisków: 4 sztuki
73 mm armata gładkolufowa2A28.Opis i użytkowanie, Uzbr. 2334/84
Bojowy wóz piechoty BMP-765. Opis i użytkowanie, Panc.-Sam. 376/77
Producent:
Kurgańska Fabryka Maszyn (KMZ, Rosja), ZTS Dubnica (Słowacja)
162
Bojowy wóz rozpoznawczy BWR-1D
Bojowy wóz rozpoznawczy opracowany na początku lat siedemdziesiątych XX wieku przez

Kurgańskie Zakłady Mechaniczne, na bazie bojowego wozu piechoty BWP-1. Od wersji bazowej
odróżnia go przede wszystkim powiększona dwuosobowa wieża, specjalistyczne wyposażenie,
niezbędne do działań rozpoznawczych oraz brak wyrzutni PPK i mechanizmu dosyłającego armaty
2A28 oraz zmniejszony zapas amunicji do innego uzbrojenia. Bojowy wóz rozpoznawczy został
wprowadzony do uzbrojenia armii rosyjskiej w 1972 r. pod nazwą BRM-1K (Obiekt 676), obecnie jest
zaś eksploatowany przez armię rosyjską, białoruską, ukraińską, czeską i polską. W 1987 r. 22 pojazdy
trafiły do uzbrojenia Wojska Polskiego, otrzymując oznaczenie BWR-1D.
Załoga BRM-1 składa się z sześciu osób. W przedziale kierowania miejsca zajmują kierowca i
operator aparatury nawigacyjnej TNA-1, w wieży dowódca i działonowy, w przedziale tylnym 2
zwiadowców. Dowódca posiada przyrząd obserwacyjny z dalmierzem laserowym DKRM-1.
Wzbogacono znacznie wyposażenie radiowe. Oprócz standardowej radiostacji R-123M, pojazd
wyposażony jest w radiostację krótkofalową R-130 i przenośną UKF R-148.
163
Przeznaczenie: prowadzenie rozpoznania na szczeblu związku taktycznego, w bezpośredniej
styczności z przeciwnikiem
Uzbrojenie: 73 mm armata gładkolufowa 2A28, 7,62 mm karabin maszynowy PKT, 2x3 wyrzutnia 81
mm granatów dymnych 902W „Tucza”
Zasilanie: armata – ręcznie, karabin maszynowy - taśmowe, z magazynu o pojemności 2000 nabojów
przekładnie boczne
Wyposażenie specjalne: stacja radiolokacyjna obserwacji pola walki PSNR-5K, dalmierz laserowy
DKRM-1, przyrząd rozpoznania radiotechnicznego ERRS-1, aparatura nawigacyjna TNA-3, przyrząd
rozpoznania chemicznego i promieniotwórczego PPChR, wojskowy przyrząd rozpoznania
chemicznego WPChR, urządzenie ogrzewczo-wentylacyjne, urządzenie filtrowentylacyjne, termiczna
aparatura dymotwórcza, indukcyjny wykrywacz min IMP-1, agregat prądotwórczy AB-1-P, radiostacje:
R-130M, R-123M, przenośna R-148, telefon wewnętrzny R-124 i nadajnik łączności szybkiej R-014D
Szybkostrzelność praktyczna: 4÷6 strz./min.
3

0
0
- wzniesienia o pochyleniu: 25
Amunicja do armaty:
Masa naboju: 3,5÷4,6 kg
Bojowy wóz rozpoznawczy BRM-1K. Opis i użytkowanie, Uzbr. 2391/85
Producent:
KMZ Kuragańskie Zakłady Mechaniczne (Rosja)
164
Bojowy wóz rozpoznawczy BWR-1S
Bojowy wóz rozpoznawczy opracowany w połowie lat osiemdziesiątych XX wieku w byłej

Czechosłowacji, na bazie produkowanego tam od 1971 r. bojowego wozu piechoty BWP-1. W wyniku
prac pod kryptonimem „Svatawa” powstał pojazd BPzV (Bojove Pruzkomne Vozidlo – bojowy wóz
rozpoznawczy), wprowadzony do uzbrojenia armii czechosłowackiej w 1988 r. Od wersji bazowej
odróżnia go przede wszystkim specjalistyczne wyposażenie, niezbędne do działań rozpoznawczych.
Nad włazem dowódcy zamocowano dalmierz laserowy (w klatkowej obudowie razem z reflektorem
podczerwieni) sprzężony z przyrządem obserwacyjnym TKN-3B. Na wieży znajdują się uchwyty do
mocowania pasywnego nocnego przyrządu obserwacyjnego NNP-21 (dostępny jedynie z zewnątrz)
oraz stacji radiolokacyjnej PSNR-5K (oba przyrządy można też wykorzystywać poza wozem). W
przedziale desantowym są stanowiska dla trzech zwiadowców-operatorów systemów: nawigacji, stacji
radiolokacyjnej i łączności (rozszerzonego o radiostację KF); również liczbę stanowisk strzeleckich
ograniczono do 3. Ponieważ dodatkowe wyposażenie znacznie zwiększyło masę pojazdu,
wzmocniono zawieszenie poprzez dodanie amortyzatorów przy drugiej parze kół nośnych oraz
dodano komory wypornościowe na zewnątrz błotników. Na początku lat dziewięćdziesiątych XX w. 16
pojazdów trafiło do uzbrojenia Wojska Polskiego, otrzymując oznaczenie BWR-1S (Bojowy Wóz
Rozpoznawczy „Swatawa”). Ponieważ nie pojawili się jak dotychczas następcy tej klasy pojazdów, a
wyposażenie rozpoznawcze się zestarzało, Wojskowe Zakłady Motoryzacyjne opracowały w 2017 r.
zmodernizowaną wersję wozu.
165
Przeznaczenie: prowadzenie rozpoznania na szczeblu związku taktycznego, w bezpośredniej
styczności z przeciwnikiem
Uzbrojenie: 73 mm armata gładkolufowa 2A28, 7,62 mm karabin maszynowy PKT, wyrzutnia
przeciwpancernych pocisków kierowanych 9M14M, 6 wyrzutni granatów dymnych 902W „Tucza”
Zasilanie: armata – automatem ładowania, karabin maszynowy - taśmowe, z magazynu o pojemności
2000 nabojów, wyrzutnia ppk - ręczne
przekładnie boczne
Wyposażenie specjalne: stacja radiolokacyjna obserwacji pola walki PSNR-5K, pasywny nocny
przyrząd obserwacyjny NNP-21, przyrząd rozpoznania radiotechnicznego ERRS-1, dalmierz laserowy,
aparatura nawigacyjna TNA-3, przyrządy rozpoznania skażeń chemicznych i promieniotwórczych,
urządzenie ogrzewczo-wentylacyjne, urządzenie filtrowentylacyjne, radiostacje: R-130MT, R-123M i
przenośna R-148, telefon wewnętrzny R-124, termiczna aparatura dymotwórcza
Szybkostrzelność praktyczna: 8÷10 strz./min.
3

0
Amunicja do armaty:
Masa naboju: 3,5-4,6 kg
Przeciwpancerne pociski kierowane:
Rodzaj naprowadzania: ręczne
Zasięg: 500÷3000 m
Zapas pocisków: 7 sztuk
Producent:
ZTS Dubnica (Słowacja)
166
Czołg T-72 M1
Czołg podstawowy opracowany w pod koniec lat 60 XX w. w Biurze Konstrukcyjnym OKB-520

Uralskiej Fabryki Wagonów w Niżnym Tagile (b.ZSRR). Stanowił rozwinięcie prototypu czołgu
oznaczonego jako „Obiekt 167” Do uzbrojenia Armii Radzieckiej wprowadzony w 1973 r. Przez szereg
lat modernizowany otrzymywał kolejne oznaczeniaT-72A (1979), T-72M,T-72M1,T-72B (1985), T-72S.
Czołg w wielu odmianach znajduje się w uzbrojeniu armii wielu państw m.in. Rosji, Algierii, Iranu,
Iraku, Syrii, Finlandii, Indii, Polski. W uzbrojeniu Wojska Polskiego znajdują się wersje T-72M ,T-72M1
i T-72M1D o zwiększonej w stosunku do T-72M grubości płyty pancerza przedniego i górnej płyty
kadłuba oraz w wersji dowódczej.
Produkcję licencyjną czołgu T-72 uruchomiono w 1981 r. w Zakładach Mechanicznych „Bumar-
Łabędy” w Gliwicach. Początkowo produkowano model T-72M. W 1986 r. rozpoczęto produkcję wersji
T-72M1. Na bazie tego wozu powstała odmiana dowódcza oznaczona jako T-72M1D. Czołgi
produkowane były zarówno na potrzeby Wojska Polskiego, jak i na eksport. Ogółem wyprodukowano
1610 pojazdów. Ze względu na trudności gospodarcze w drugiej połowie lat 80. większość
wyprodukowanych czołgów T-72 przeznaczano na eksport, m.in. do Iraku, NRD (156 szt.), Iranu (104
szt. w latach 1994÷95) i na Węgry.
W latach 1987÷1989 prowadzono rozmowy w sprawie przekazania licencji następnej wersji
czołgu oznaczonej jako T-72S. Po zmianach politycznych w Polsce w 1989 r. rozmowy te zostały
zerwane przez stronę polską, co zakończyło proces pozyskiwania dokumentacji licencyjnej kolejnych
wersji czołgu T-72. W 1991 r. powstał prototyp zmodernizowanego T-72M1Z. Miał mieć lepsze
opancerzenie, mobilność i siłę ognia. Został wprowadzony do uzbrojenia pod nazwą PT-91 „Twardy”.
167
Przeznaczenie: walka z czołgami działami pancernymi i innymi środkami opancerzonymi,
obezwładnianie i niszczenie środków ogniowych i siły żywej przeciwnika
Uzbrojenie: 125 mm armata gładkolufowa 2A46, 7,62 mm karabin maszynowy PKT, 12,7 mm wkm
NSW, 7,62 mm kbk AKMS, 26 mm pistolet sygnałowy
Zasilanie: armata – zmechanizowany układ zasilania amunicją o pojemności 22 nabojów
Naprowadzanie: w płaszczyźnie poziomej i pionowej – elektryczne ze stabilizacją hydrauliczną
2E28M
Podwozie: gąsienicowe; 12 kół nośnych (zawieszonych na wałkach skrętnych) trzy pary rolek
podtrzymujących jednotarczowych z wewnętrzną amortyzacją, 2 koła napinające z przodu, 2
napędowe z tyłu
Układ napędowy: silnik czterosuwowy wysokoprężny W-46-6, dwunastocylindrowy w układzie V,
wielopaliwowy, chłodzony cieczą
Układ przeniesienia mocy: mechaniczny ze zwiększającą przekładnią pośrednią zębatą z
wyprowadzeniem napędu na sprężarkę, dwiema bocznymi skrzyniami przekładniowymi planetarnymi z
siedmioma przełożeniami do przodu i jednym do tyłu ,ze sprzęgłami hydraulicznymi
Celownik: celownik-dalmierz TPD-K1,celownik noktowizyjny TPN-1-49-23
radiostacja R-123M, telefon wewnętrzny R-124, termiczna aparatura dymotwórcza, trał KMT-6
Wymiary (długość z armatą x szerokość x wysokość): 9 530x3 590x2 190 mm
Prędkość początkowa (maksymalna) pocisku podkalibrowego: 1 800 m/s
Odległość strzału bezwzględnego pociskiem podkalibrowym: 2 100 m
Szybkostrzelność praktyczna: z automatycznym ładowaniem 8 strz./min, z ładowaniem ręcznym 2
strz./min
Załoga: 3 osoby
Pojemność zbiorników paliwa: wewnętrznych - 705 dm zewnętrznych – 1 045 dm (z beczkami
3 3
3
275 dm )
Prędkość maksymalna: po szosie - 60 km/h, po drodze gruntowej – 45 km/h
Zasięg jazdy: po szosie - 700 km, po drodze gruntowej – 460÷650km (zależnie od zapasu paliwa
rowy o szerokości: 2,6-2,8 m,
ścianki o wysokości: 0,85 m,
brody o głębokości: bez przygotowania -1,2 m, po przygotowaniu - 1,8m,
przeszkody wodne: do głębokości 5m i szerokości 1 000 m o prędkości prądu do 1,5 m/s,
Amunicja do armaty:
Typ naboju: 125x405 mm, rozdzielnego ładowania
Rodzaje pocisków: kumulacyjny , przeciwpancerny podkalibrowy, odłamkowo-burzący,
Zapas przewożonej amunicji: 44 naboje do armaty 2000 nabojów do 7,62mm karabinu PKT, 300
nabojów 12,7 mm wkm NSWT
Tytuł i sygnatura instrukcji: „Czołg średni T-72M1 Opis techniczny i zasady eksploatacji” Panc.-
Sam. 587/98
Producent:
BUMAR Łabędy S.A (Polska)
168
Czołg PT-91 „Twardy”
Czołg podstawowy opracowany w Polsce na przełomie lat 80. i 90. XX w. przy wykorzystaniu
rozwiązań licencyjnego pojazdu T-72M1. Znacząco poprawiono stopień ochrony pancernej
wzmacniając dno kadłuba oraz rozmieszczając na kadłubie i wieży kasety pancerza reaktywnego
ERAWA. Czołg wyposażono w nowy system kierowania ogniem „Drawa/Drawa-T”. W układzie
jezdnym zastosowano gumowe poduszki na ogniwach gąsienic oraz elastomerowe amortyzatory
nadmiernych wychyleń kół nośnych. Zmodernizowano silnik podnosząc jego moc maksymalną do 850
KM.
Pierwsze 10 czołgów PT-91 zostało przekazanych 34 Brygadzie Kawalerii Pancernej z 11 Dywizji
Kawalerii Pancernej w styczniu 1995 roku. Po testach, w następnych egzemplarzach zmodyfikowano
sposób montażu pancerza reaktywnego. Większość eksploatowanych przez Wojsko Polskie
egzemplarzy czołgu PT-91 powstało przez przebudowę i modernizację czołgów T-72M1. Dostawy dla
wojska polskiego zakończono w 2002 roku po dostarczeniu 233 czołgów.
169
Uzbrojenie: 125 mm armata gładkolufowa 2A46, 7,62 mm karabin maszynowy PKT, 12,7 mm wkm
NSW
Zasilanie: armata – zmechanizowany układ zasilania amunicją o pojemności 22 nabojów
Naprowadzanie: w płaszczyźnie poziomej i pionowej – elektryczne ze stabilizacją hydrauliczną
2E28M
Podwozie: gąsienicowe; 6 par kół nośnych (zawieszonych na wałkach skrętnych) trzy pary rolek
podtrzymujących jednotarczowych z wewnętrzną amortyzacją, 2 koła napinające z przodu, 2
napędowe z tyłu.
Układ napędowy: silnik czterosuwowy wysokoprężny S12U, dwunastocylindrowy w układzie V,
wielopaliwowy, chłodzony cieczą.
Układ przeniesienia mocy: mechaniczny ze zwiększającą przekładnią pośrednią zębatą z
wyprowadzeniem napędu na sprężarkę, dwiema bocznymi skrzyniami przekładniowymi planetarnymi z
siedmioma przełożeniami do przodu i jednym do tyłu, ze sprzęgłami hydraulicznymi
Celownik: celownik-dalmierz TPD-K1, celownik noktowizyjny PCN-A lub termowizyjny PCT/TES lub
KLW-1.
radiostacja R-173, telefon wewnętrzny R-124, termiczna aparatura dymotwórcza, wyrzutnie granatów
dymnych Tellur, system ostrzegawczo-obronny Obra, przyrządy obserwacyjne pryzmatyczne dzienne:
TNPO-160, TNPO-168W, TNP-165A, TNPA-65, przyrządy obserwacji nocnej POD-72 i PNK-72
Prędkość początkowa (maksymalna) pocisku podkalibrowego: 1800 m/s
Odległość strzału bezwzględnego pociskiem podkalibrowym: 2100 m
Szybkostrzelność praktyczna: z automatycznym ładowaniem 8 strz./min, z ładowaniem ręcznym 2
strz./min
Załoga: 3 osoby
Moc silnika: 625 kW
Pojemność zbiorników paliwa: wewnętrznych - 705 dm zewnętrznych - 1045 dm (z beczkami 275
3 3
3
dm )
Prędkość maksymalna: po szosie - 60 km/h, po drodze gruntowej – 45 km/h
Zasięg jazdy: po szosie - 700 km, po drodze gruntowej – 460÷650 km (zależnie od zapasu paliwa
rowy o szerokości: 2,6÷2,8 m
brody o głębokości: bez przygotowania -1,2 m, po przygotowaniu - 1,8 m
przeszkody wodne: do głębokości 5 m i szerokości 1 000 m o prędkości prądu do 1,5 m/s
Amunicja do armaty:
Typ naboju: 125x405 mm, rozdzielnego ładowania
Rodzaje pocisków: kumulacyjny , przeciwpancerny podkalibrowy, odłamkowo-burzący,
Zapas przewożonej amunicji: 44 naboje do armaty, 2000 nabojów do 7,62 mm karabinu PKT, 300
nabojów 12,7 mm wkm NSWT
Czynności załogi przy uzbrojeniu czołgu PT-91. Podręcznik, Szkol. 793/97
Producent:
BUMAR Łabędy S.A (Polska)
170
Czołg Leopard 2A4
Czołg podstawowy opracowany w latach 70. XX w. w zachodnioniemieckich zakładach Krauss-

Maffei, jako następcę rodziny Leopard 1. Do uzbrojenia Bundeswehry wprowadzony został w 1979
roku. Do dziś jest ciągle produkowany i modernizowany, powstały kolejne wersje oznaczone Leopard
2A1 do 2A7+, nieznacznie różniące się wyposażeniem. Czołgi te znajdują się w uzbrojeniu armii
innych państw europejskich: Austrii, Danii, Finlandii, Grecji, Hiszpanii, Holandii, Norwegii, Szwecji,
Szwajcarii i Turcji. W uzbrojeniu Wojska Polskiego znajduje się 128 Leopardów 2A4, przekazanych w
latach 2002÷2003, z Bundeswehry w ramach porozumienia zawartego 29.01.2002 r. oraz 14 Leopard
2A4 przekazanych w 2014r. Sprzęt jest użytkowany w 10 Brygadzie Kawalerii Pancernej w
Świętoszowie, 34 Brygadzie Pancernej w Żaganiu i 1 Brygadzie Pancernej w Wesołej.
171
Uzbrojenie: 120 mm armata gładkolufowa Rh-120 L44, 7,62 mm karabiny maszynowe MG3 i MG3A1
(sprzężony), 16 wyrzutni granatów dymnych
Zasilanie: armata – ręczne
Naprowadzanie: w płaszczyźnie poziomej i pionowej – hydrauliczne ze stabilizacją realizowane przez
układ WNA – H22
Podwozie: gąsienicowe: 14 kół nośnych (zawieszonych na wałkach skrętnych) trzy pary rolek
podtrzymujących jednotarczowych, 2 koła napinające z przodu, 2 napędowe z tyłu.
Układ napędowy: silnik wysokoprężny MTU MB 873 Ka-501, czterosuwowy, dwunastocylindrowy w
układzie V, wielopaliwowy, chłodzony cieczą.
Układ przeniesienia mocy: hydromechaniczny Renk HSWL-354 z dwustopniową przekładnią
hydrokinetyczną, planetarną skrzynią biegów (4 biegi do przodu/2 do tyłu), hamulcem
hydrodynamicznym i hydrostatyczną przekładnią kierowania
Celownik: system kierowania ogniem RPP 1-8; celownik-dalmierz HZF, termowizor WBG, celownik
teleskopowy (awaryjny) FERO-218, panoramiczny celownik optyczny dowódcy PERI-R17
radiostacja SEM 80/90, telefon wewnętrzny
Załoga: 4 osoby
Moc silnika: 1100 kW (1500 KM) przy 2 600 obr./min.
3
Prędkość maksymalna: po szosie - 72 km/h

Zasięg jazdy: do 550 km
ścianki o wysokości: 1 m
brody o głębokości: bez przygotowania -1 m, po przygotowaniu - 2,25 m
przeszkody wodne: do głębokości 4 m
wzniesienia o nachyleniu: 60%
wzniesienia o pochyleniu: 30%
Amunicja do armaty:
Typ naboju: 120x570 mm, scalony z częściowo spalającą się łuską
Rodzaje pocisków: przeciwpancerny kumulacyjny DM-18A, przeciwpancerny podkalibrowy DM-33
lub APFSDS-T, odłamkowo-burzący HE
Zapas przewożonej amunicji: 42 naboje do armaty, 4750 nabojów do 7,62mm karabinu MG3, 16
granatów dymnych, 4 granaty ręczne
Czołg Leopard 2. Część 2 Obsługa i konserwacja, TDv 2350/033-20 tom I
Producent:
Krauss-Maffei Wegmann GmbH, MaK System GmBH (Niemcy)
172
Czołg Leopard 2A5
Czołg podstawowy opracowany w niemieckich zakładach Krauss-Maffei Wegmann GmbH jako

następcę czołgu Leopard 2A4 wprowadzony do uzbrojenia Bundeswehry w 1990 r. Zmiany w
stosunku do wersji 2A4 to: dodatkowy pancerz czołowy na wieży w kształcie klina, nowy rozkład
opancerzenia dodatkowego na kadłubie, w tym wykonane z kompozytów panele boczne osłaniające
układ jezdny, wyposażenie przedziału bojowego w maty przeciwodłamkowe, niezależne termowizyjne
urządzenia obserwacyjne dowódcy i działonowego, umożliwiając jednoczesne celowanie i
wyszukiwanie kolejnego celu, unowocześniony dalmierz laserowy i system celowniczy PERI R17 A2,
nowy opornik, nowy system nawigacyjny GPS, kamera obserwująca tylną półsferę czołgu. Czołg
znajduje się w uzbrojeniu armii innych państw europejskich: Hiszpanii. Holandii, Szwecji i Szwajcarii.
W uzbrojeniu Wojska Polskiego znajduje się 105 czołgów Leopard 2A5 przekazanych w 2014 r.
Sprzęt jest użytkowany w 10 Brygadzie Kawalerii Pancernej w Świętoszowie, 34 Brygadzie Pancernej
w Żaganiu i 1 Brygadzie Pancernej w Wesołej.
173
Uzbrojenie: 120 mm armata gładkolufowa Rh-120 L44, 7,62 mm karabiny maszynowe MG3 i MG3A1
(sprzężony), 16 wyrzutni granatów dymnych
Zasilanie: armata – ręczne
Naprowadzanie: w płaszczyźnie poziomej i pionowej elektryczne ESW-Extel Systems z stabilizacją w
dwóch płaszczyznach
Podwozie: gąsienicowe: 14 kół nośnych (zawieszonych na wałkach skrętnych) trzy pary rolek
podtrzymujących jednotarczowych, 2 koła napinające z przodu, 2 napędowe z tyłu.
Układ napędowy: silnik wysokoprężny MTU MB 873 Ka-501, czterosuwowy, dwunastocylindrowy w
układzie V, wielopaliwowy, chłodzony cieczą
Układ przeniesienia mocy: hydromechaniczny Renk HSWL-354 z dwustopniową przekładnią
hydrokinetyczną, planetarną skrzynią biegów (4 biegi do przodu / 2 do tyłu), hamulcem
hydrodynamicznym i hydrostatyczną przekładnią kierowania
Celownik: system kierowania ogniem RPP 1-8; celownik-dalmierz HZF, termowizor WBG, celownik
teleskopowy (awaryjny) FERO-218, panoramiczny celownik optyczny dowódcy PERI-R17 A2
radiostacja SEM 80/90, telefon wewnętrzny
Załoga: 4 osoby
Moc silnika: 1100 kW (1500 KM) przy 2 600 obr./min.
Pojemność zbiorników paliwa: 1 200 dm
3
Prędkość maksymalna: po szosie - 72 km/h

Zasięg jazdy: do 500 km
brody o głębokości: bez przygotowania - 1 m, po przygotowaniu - 2,35 m
przeszkody wodne: do głębokości 4 m
wzniesienia o nachyleniu: 60%
wzniesienia o pochyleniu: 30%
Amunicja do armaty:
Typ naboju: 120x570 mm, scalony z częściowo spalającą się łuską
Rodzaje pocisków: przeciwpancerny kumulacyjny DM-18A, przeciwpancerny podkalibrowy DM-33
lub APFSDS-T, odłamkowo-burzący HE
Zapas przewożonej amunicji: 42 naboje do armaty, 4750 nabojów do 7,62 mm karabinu MG3, 16
granatów dymnych
Czołg Leopard 2. Część 2 Obsługa i konserwacja, TDv 2350/033-20 tom I
Producent:
Krauss-Maffei Wegmann GmbH, MaK System GmBH (Niemcy)
174
AMUNICJA
Pod pojęciem „amunicja” kryją się środki bojowe przeznaczone do jednokrotnego

(najczęściej) wykorzystania za pomocą: broni miotającej, prowadnicy, nosiciela lub innego
układu, służące do niszczenia i obezwładniania siły żywej, punktów ogniowych, sprzętu,
burzenia lub niszczenia umocnień, przeszkód i różnych obiektów, zadymiania, oświetlania,
skażania terenu, imitowania strzałów, wybuchów i celów, badań broni i elementów amunicji,
szkolenia, treningów oraz kontroli i pomiarów. Do amunicji zalicza się naboje do broni palnej,
pociski, ładunki miotające, granaty oraz ich elementy i zespoły.
Amunicja jest niezbędnym elementem każdej broni palnej, tworząc z nią funkcjonalny
układ, decydujący o możliwościach wykonywania zadań. Broń bez amunicji (lub amunicja
bez broni) nie reprezentuje bowiem realnych cech użytkowych. Mało tego, oba te elementy
układu muszą być „dopasowane” technicznie, taktycznie i logistycznie.
Ze względu na zastosowanie, amunicję dzieli się na (rys. 6): lądową, lotniczą i morską,
natomiast z uwagi na przeznaczenie na: bojową, ćwiczebno-pozoracyjną, szkolno-
treningową, do badań i kontrolno-pomiarową.
Amunicja bojowa służy do rażenia i obezwładniania siły żywej, celów opancerzonych,
sprzętu technicznego, celów powietrznych i morskich, niszczenia budowli, zapór
inżynieryjnych, fortyfikacji itp. (tzw. amunicja zasadniczego przeznaczenia), do
wykonywania zadań pomocniczych na polu walki: oświetlania i zadymiania, radiozakłócania,
przenoszenia ulotek itp. (tzw. amunicja pomocniczego przeznaczenia) oraz do masowego
rażenia celów żywych, techniki bojowej, obiektów itp. za pomocą środków chemicznych,
biologicznych i jądrowych (tzw. amunicja specjalna).
Amunicja ćwiczebno-pozoracyjna służy do strzelań szkolnych wywołując rm-
70iewielkie, w porównaniu z amunicją bojową, działanie niszczące (amunicja ćwiczebna)
oraz imitowania strzałów, wybuchów lub celów (amunicja pozoracyjna).
Amunicja do badań służy do badań kontrolnych (odbiorczych), specjalistycznych i
eksploatacyjnych broni i elementów amunicji.
Amunicja kontrolno-pomiarowa służy do pomiarów lub kontroli stanu technicznego
broni i niektórych zespołów amunicji.
Amunicja szkolno-treningowa służy do nauki budowy (amunicja szkolna) oraz nauki
ładowania i treningów (amunicja treningowa). Są to modele (w tym przekroje) oraz modele
funkcjonalne amunicji bojowej, pozbawione jakichkolwiek substancji niebezpiecznych.
W zależności od rodzaju broni, do której amunicja jest stosowana wyróżnia się amunicję:
strzelecką (pistoletową, rewolwerową, pośrednią, karabinową, wielkokalibrową, sygnałową,
granatnikową, sportową, myśliwską, moździerzową do 60 mm), artyleryjską (działową) i
rakietową, a z uwagi na moc i obszar rażenia wyróżnia się amunicję konwencjonalną
(klasyczną) i niekonwencjonalną (specjalną, tzw. masowego rażenia).
Z uwagi na występowanie w naboju łuski i jej konstrukcję, wyróżnia się naboje z łuską
(nie spalającą się, częściowo spalającą się i całkowicie spalającą się) oraz naboje
bezłuskowe.
Ze względów głównie eksploatacyjnych, elementy naboju są kompletowane zasadniczo
w dwóch konfiguracjach: jako nabój zespolony (scalony), którego wszystkie elementy
połączono w jeden zespół, oraz jako nabój składany (rozdzielnego ładowania), w którym
pocisk jest wydzielony, a pozostałe elementy występują oddzielnie lub są połączone.
Obecnie Wojsko Polskie używa wielu rodzajów amunicji (do broni: strzeleckiej,
artyleryjskiej i rakietowej), w tym także m.in. granatów ręcznych (obronnych F-1 i RGO-88,
zaczepnych RG-42 i RGZ-89, dymnych RDG-2, ćwiczebnych CRG-42) oraz nasadkowych:
GNPO, NGZ-93, NGD-93 i NGOs.
175
176
PRZYSZŁOŚĆ
Wojska Lądowe stanowią najliczniejszy komponent naszych Sił Zbrojnych i – podobnie jak
one – podlegają procesowi ciągłej i konsekwentnej modernizacji. Wymuszają to dynamicznie
zmieniające się wymagania współczesnego pola walki, na którym dominują
najnowocześniejsze militarne rozwiązania techniczne i technologiczne. Rozwiązania te
powinny gwarantować bezpieczeństwo żołnierzom oraz umożliwiać im wykonanie każdego
zadania na dowolnym teatrze działań, w różnych warunkach terenowych i klimatycznych,
zarówno w dzień, jak i w nocy.
Obecnie w Polsce jest realizowanych 13 programów operacyjnych (PO) i jeden
priorytetowy. Są to:
1. PO obrony powietrznej, dotyczący:
• przeciwlotniczych i przeciwrakietowych zestawów rakietowych średniego zasięgu
WISŁA (planowane lata realizacji – 2019-2022);
• przeciwlotniczych zestawów rakietowych krótkiego zasięgu NAREW (2021-2022);
• samobieżnych przeciwlotniczych zestawów rakietowych POPRAD (2018-2021);
• zmodernizowanych, przenośnych, przeciwlotniczych zestawów rakietowych PIORUN
(2017-2022).
2. PO wsparcia bojowego i zabezpieczenia technicznego, dotyczący:
• śmigłowców wielozadaniowych wykorzystujących wspólną platformę wraz z pakietem
logistycznym i szkoleniowym (2018-2022);
• śmigłowców uderzeniowych KRUK wraz z pakietem logistycznym i szkoleniowym
(2019-2022).
3. PO zintegrowane systemy wsparcia dowodzenia (C4ISR), dotyczący:
• BMS (2019-2022)
4. PO modernizacja wojsk pancernych i zmechanizowanych, dotyczący:
• zmodernizowanych czołgów LEOPARD 2A4 (2018-2021);
• wozów wsparcia ogniowego GEPARD (od 2022 r.);
• nowego bojowego wozu piechoty BORSUK (od 2021 r.).
5. PO KTO ROSOMAK, dotyczących:
• kołowych transporterów opancerzonych ROSOMAK w wersji bazowej (2016-2020);
• kołowych transporterów opancerzonych ROSOMAK w wersji wozów bojowych z
wieżą ZSSW-30, wyposażoną w wyrzutnię przeciwpancernych pocisków kierowanych
SPIKE (2022-2023).
6. PO ppk SPIKE, dotyczący:
• przeciwpancernych pocisków kierowanych SPIKE LR DUAL dla KTO ROSOMAK
(2018-2021).
7. PO indywidualne wyposażenie i uzbrojenie żołnierza TYTAN, dotyczący:
• podsystemów: uzbrojenia, obserwacji i rozpoznania, obrony balistycznej, zarządzania
C4I, przenoszenia wyposażenia, umundurowania, obrony przed bronią masowego
rażenia oraz modułów monitorowania życia i pakietów uzupełniających (2020-2022).
8. PO zwalczanie zagrożeń na morzu, dotyczący:
• nowoczesnych niszczycieli min KORMORAN II (2016-2021);
• okrętu obrony wybrzeża MIECZNIK (2021-2026);
• okrętu patrolowego z funkcją zwalczania min CZAPLA (2021-2026);
• okrętu podwodnego nowego typu ORKA (2024-2026);
• zbiornikowca paliwowego SUPPLY (2020-2022).
9. PO rozpoznanie obrazowe i satelitarne, dotyczący:
• BSP klasy mini pionowego startu i lądowania WAŻKA (2018 r.);
177
• BSP klasy mikro (2017 r.);
• BSP klasy taktycznej krótkiego zasięgu ORLIK (od 2020 r.);
• BSP klasy taktycznej średniego zasięgu GRYF (od 2020 r.);
• BSP klasy mini WIZJER (od 2020 r.);
• BSP klasy operacyjnej (MALE) ZEFIR (od 2020 r.).
10. PO modernizacja wojsk rakietowych i artylerii, dotyczący:
• modułów dywizjonowych REGINA ze 155 mm samobieżną armatohaubicą KRAB
(2017-2022);
• modułów dywizjonowych wieloprowadnicowych wyrzutni rakietowych HOMAR (2019-
2022);
• kompanijnych modułów ogniowych 120 mm moździerzy samobieżnych RAK (2017-
2019).
11. PO samolot szkolno-treningowy ATJ, dotyczący:
• samolotów szkolenia zaawansowanego, systemu szkolenia, w tym m.in. symulatorów,
oraz szkolenia personelu technicznego i latającego, a także pakietu logistycznego
(2016-2017).
12. PO rozpoznanie patrolowe, dotyczący:
• pojazdów rozpoznawczych dla pododdziałów dalekiego rozpoznania ŻMIJA (2020-
2022);
• lekkich opancerzonych transporterów rozpoznawczych KLESZCZ (2021-2022);
• informatycznego systemu zbierania, analizy i dystrybucji informacji od wszystkich
elementów ISTAR (rozpoznania patrolowego, dalekiego, elektronicznego,
obrazowego i osobowego) SOWA (2018-2022);
• zautomatyzowanego systemu zbierania, gromadzenia, przetwarzania i dystrybucji
wiadomości rozpoznawczych otrzymywanych od elementów dalekiego rozpoznania
PAJĄK (2018-2022).
13. PO cyberobrona i narodowa kryptologia, dotyczący:
• bezpieczeństwa cybernetycznego (2018-2022);
• wsparcia kryptologicznego (2017-2022).
14. Obszar priorytetowy Obrona Terytorialna, dotyczący:
• wyposażenia komunikacyjnego (2017-2022);
• wyposażenia ochronnego (2017-2019);
• uzbrojenia osobistego żołnierza (2017-2019);
• urządzeń noktowizyjnych (2017-2019);
• pojazdów (2018-22).
Większość powyższych programów operacyjnych jest dedykowanych Wojskom Lądowym,
dlatego po ich zrealizowaniu wojska te wzbogacą swój arsenał techniczny o nowoczesne
uzbrojenie i wyposażenie na miarę XXI wieku, wykorzystujące krajową myśl techniczno-
technologiczną, produkowane głównie przez polski przemysł obronny.
178
BIBLIOGRAFIA
[1] A. Ciepliński, R. Woźniak, 7,62 mm karabin wyborowy SWD, Typy Broni i Uzbrojenia nr
161, Warszawa, Dom Wydawniczy Bellona, 1994.
[2] A. Ciepliński, R. Woźniak, Ilustrowana Encyklopedia Współczesnej Broni Palnej,
Warszawa, Wydawnictwo Lampart, 1997.
[3] J. Boruta, A. Labuda, S. Majewski, J. Natanek, P. Nowak, J. Połom,
Z. Przybysz, Z. Sorokopas, R. Woźniak, J. Żuk, Technika Wojska Polskiego,
Warszawa, Dom Wydawniczy Bellona, 1998.
[4] P. Kupidura, R. Woźniak, M. Zahor, Karabinki automatyczne Tantal i Beryl, Typy Broni i
Uzbrojenia nr 189, Warszawa, Dom Wydawniczy Bellona, 1999.
[5] I. V. Hogg, Karabiny wyborowe, Warszawa, Dom Wydawniczy Bellona 1999 (przekład i
redakcja naukowa – P. Kupidura i R. Woźniak).
[6] T. J. O’Malley, Wozy bojowe: transportery opancerzone i bojowe wozy piechoty,
Warszawa, Dom Wydawniczy Bellona, 2000 (przekład i redakcja naukowa – P.
Kupidura, R. Woźniak).
[7] T. J. O’Malley, Artyleria: działa i polowe wyrzutnie rakietowe, Warszawa, Dom
Wydawniczy Bellona, 2000 r. (przekład i redakcja naukowa – P. Kupidura i R.
Woźniak).
[8] I. V. Hogg, Amunicja: strzelecka, artyleryjska i granaty, Warszawa, Dom Wydawniczy
Bellona, 2001 (przekład i redakcja naukowa – P. Kupidura i R. Woźniak).
[9] I. V. Hogg, Broń wsparcia piechoty: karabinki i karabiny maszynowe, moździerze...”,
Warszawa, Dom Wydawniczy Bellona, 2001 (przekład i redakcja naukowa – P.
Kupidura i R. Woźniak).
[10] Praca zbiorowa pod redakcją naukową R. Woźniaka, Encyklopedia Najnowszej Broni
Palnej, Warszawa, Dom Wydawniczy Bellona, 2001-2002.
[11] P. Kupidura, R. Woźniak, M. Zahor, 7,62 mm uniwersalny karabin maszynowy UKM-
2000, Typy Broni i Uzbrojenia nr 201, Warszawa, Dom Wydawniczy Bellona i Agencja
Wydawnicza CB, 2002.
[12] J. Walter, Broń systemu Kałasznikowa, Warszawa, Dom Wydawniczy Bellona, 2002
(przekład i redakcja naukowa – P. Kupidura i R. Woźniak).
[13] A. E. Hartink, Encyklopedia karabinków i karabinów, Warszawa, Dom Wydawniczy
Bellona, 2002 (przekład i redakcja naukowa – P. Kupidura i R. Woźniak).
[14] T. J. O’Malley, Wojskowe pojazdy transportowe, Warszawa, Dom Wydawniczy Bellona,
2002 (przekład i redakcja naukowa – P. Kupidura i R. Woźniak).
[15] W. Furmanek, R. Woźniak, Wprowadzenie w technikę wojskową. Broń lufowa,
Warszawa, Redakcja Wydawnictw Wojskowej Akademii Technicznej, 2002.
[16] P. Kupidura, R. Woźniak, M. Zahor, Współczesne karabiny maszynowe, Warszawa,
Dom Wydawniczy Bellona, 2003.
[17] R.Woźniak, M.Zahor, Współczesna broń strzelecka według stopnia zautomatyzowania
cyklu pracy, „Broń i Amunicja”, nr 2, 2003 (str. 48-49).
[18] R.Woźniak, M.Zahor, Współczesna broń strzelecka według zasady działania, „Broń i
Amunicja”: część I – nr 3, 2003 (str. 50-51), część II – nr 1, 2004 (str. 56-57), część III
– nr 2, 2004 (str. 64-65).
[19] W.Furmanek, R.Woźniak, Współczesna broń strzelecka według przeznaczenia i cech
konstrukcyjnych, „Broń i Amunicja”, nr 3, 2004 (str. 48-51).
179
[20] S.Torecki, R.Woźniak, M.Zahor, Automatyka lufowej broni palnej, „Strzał”, nr 8, 2005
(str. 16-21).
[21] W. Furmanek, J. Kijewski, P. Kupidura, R. Woźniak, M. Zahor, Najnowsze uzbrojenie
na świecie, Warszawa, Dom Wydawniczy Bellona, 2006.
[22] R. Woźniak, Najnowsza broń strzelecka w układzie bezkolbowym, Warszawa, Dom
Wydawniczy Bellona, 2007.
[23] J. Kijewski, R. Woźniak, Polska lufowa artyleria samobieżna – stan obecny i
perspektywy rozwoju, „Zeszyty Centrum Szkolenia Artylerii i Uzbrojenia”, nr 5, 2007
(str. 145-157).
[24] W. Furmanek, R. Woźniak, Polowe wyrzutnie rakietowe Wojska Polskiego oraz
kierunki ich rozwoju w Polsce i na świecie, Zeszyty Centrum Szkolenia Artylerii i
Uzbrojenia” nr 5, 2007 (str. 158-181).
[25] Praca zbiorowa pod redakcją Z. Mierczyka, Nowoczesne technologie systemów
uzbrojenia, Warszawa, Redakcja Wydawnictw Wojskowej Akademii Technicznej, 2008.
[26] P.Kupidura, R.Woźniak, Uzbrojenie polskiego żołnierza przyszłości, „BELLONA” nr 2,
2008 (str. 158-165).
[27] W. Łabno, P. Płatek, T. Świętek, R. Woźniak, Z. Wójcik, M. Zahor, Specyfika
konstrukcji polskiego granatnika rewolwerowego kalibru 40 mm (RGP-40), „Problemy
Techniki Uzbrojenia”, zeszyt 113, 2010 (str. 63-69).
[28] A. Z. Rawski, Współczesna Technika Wojska Polskiego, Warszawa, Wojskowe
Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2011.
[29] Praca zbiorowa pod redakcją A.Najgebauera, Technologie podwójnego zastosowania.
Wybrane technologie Wojskowej Akademii Technicznej, Warszawa, Redakcja
Wydawnictw Wojskowej Akademii Technicznej, 2012.
[30] K.Motyl, R.Woźniak, Stan aktualny i tendencje rozwojowe przeciwpancernych
zestawów rakietowych, „Zeszyty Naukowe WSOWL”, nr 3, 2012 (str. 272-288).
[31] N. Piechota, R. Woźniak, M. Zahor, Karabinek standardowy systemu MSBS-5,56K –
podstawowa broń „polskiego żołnierza przyszłości”, „Problemy Mechatroniki.
Uzbrojenie, lotnictwo, inżynieria bezpieczeństwa”, część I – nr 3, 2014 (str. 119-130);
część II – nr 3, 2015 (str. 101-116).
[32] Praca zbiorowa pod redakcją naukową M. Figurskiego, Badania naukowe i technologie
Wojskowej Akademii Technicznej, Warszawa, Wojskowa Akademia Techniczna, 2015.
[33] R. Woźniak, M. Zahor, Stan obecny i tendencje rozwojowe w dziedzinie pistoletów
wojskowych i amunicji pistoletowej, „Problemy Techniki Uzbrojenia”, zeszyt 141, 2017
(str. 55-86).
180

Leksykon Nuwp Wazne

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Leksykon Nuwp Wazne

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

UZBROJENIE WOJSK LĄDOWYCH

SIŁ ZBROJNYCH RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

płk dr inż. Przemysław KUPIDURA

Broń strzelecka (jej podział przedstawiono na rys. 2) to lufowa broń palna,

Pistolet automatyczny kalibru 9 mm konstrukcji polskiej, opracowany przez zespół konstruktorów

Pistolet maszynowy wz.1984P (PM-84P) konstrukcji polskiej, opracowany w Zakładach

Pistolet maszynowy wz.1998 (PM-98) kalibru 9 mm konstrukcji polskiej, opracowany w Zakładach

Karabinek wz.1996 kalibru 5,56 mm konstrukcji polskiej, opracowany w Zakładach Metalowych

Subkarabinek wz.1996 kalibru 5,56 mm konstrukcji polskiej, opracowany w Zakładach Metalowych

Karabinek podstawowy kalibru 5,56 mm modułowego systemu broni strzeleckiej MSBS-5,56,

Wyspecjalizowana wersja karabinka MSBS-5,56, opracowana przez zespół pracowników Fabryki

Uniwersalny karabin maszynowy kalibru 7,62 mm skonstruowany w latach pięćdziesiątych w

Uniwersalny karabin maszynowy kalibru 7,62 mm skonstruowany, w latach sześćdziesiątych w

Pokładowy karabin maszynowy kalibru 7,62 mm skonstruowany w latach pięćdziesiątych w byłym

Uniwersalny karabin maszynowy kalibru 7,62 mm konstrukcji niemieckiej, opracowany w wyniku

Wielkokalibrowy karabin maszynowy kalibru 12,7 mm konstrukcji radzieckiej, opracowany w

Wielkokalibrowy karabin maszynowy kalibru 12,7 mm konstrukcji radzieckiej, opracowany przez

Pokładowy karabin maszynowy kalibru 14,5 mm, skonstruowany w latach pięćdziesiątych w

Karabin wyborowy kalibru 7,62 mm opracowany w Ośrodku Badawczo-rozwojowym Sprzętu

W Polsce 30.09.2015 r. Inspektorat Uzbrojenia ogłosił postępowanie dotyczące pozyskania

Wielkokalibrowy karabin wyborowy kalibru 12,7 mm opracowany w Ośrodku Badawczo-

Zmodyfikowany 7,62 mm karabinek AK-47, przystosowany przez polskich konstruktorów do

Karabinek–granatnik konstrukcji polskiej przeznaczony do wsparcia ogniowego na szczeblu

Tytuł i sygnatura instrukcji:

Granatnik kalibru 40 mm konstrukcji polskiej opracowany w ramach programu „Pallad”

Granatnik automatyczny kalibru 40 mm konstrukcji amerykańskiej przeznaczony do wsparcia

Granatnik przeciwpancerny kalibru 40 mm, o nazwie RPG-7 (Rucznoj Protiwotankowyj Granatomiet)

Haubica samobieżna kalibru 122 mm skonstruowana w latach 1967-1969 w byłym ZSRR,

Prędkość maksymalna: 60 km/h, pływania – 4,5 km/h

Armatohaubica samobieżna kalibru 152 mm skonstruowana w połowie lat 70-tych w byłej

Prędkość maksymalna: 80 km/h

Armatohaubica samobieżna kalibru 155 mm opracowana przez Centrum Produkcji Wojskowej

Moździerz kalibru 98 mm opracowany w OBRMZiT Stalowa Wola przez Z. Dula, A. Jamroza i K.

Moździerz kalibru 120 mm opracowany w Związku Radzieckim, w 1943 r. na bazie 120 mm

Kąt ostrzału w płaszczyźnie pionowej: od 45 do 80

Układ przeniesienia mocy: skrzynia biegów automatyczna ZF Friedrichshafen AG 7HP 902 S

Prędkość maksymalna: 80 km/h

Podwójnie sprzężony, ciągniony lufowy zestaw przeciwlotniczy kalibru 23 mm, konstrukcji

Podwójnie sprzężony, ciągniony artyleryjski zestaw przeciwlotniczy kalibru 23 mm ZU-23-2T jest

Podwójnie sprzężony, ciągniony, rakietowo-artyleryjski zestaw przeciwlotniczy kalibru 23 mm

Podwójnie sprzężony, ciągniony artyleryjsko-rakietowy zestaw przeciwlotniczy kalibru 23 mm ZUR-

Ogólna charakterystyka broni:

Poczwórnie sprzężony, samobieżny przeciwlotniczy zestaw artyleryjski kalibru 23 mm, konstrukcji

Ogólna charakterystyka broni:

Prędkość maksymalna: 50 km/h

Przeciwlotniczy samobieżny zestaw artyleryjsko-rakietowy ZSU-23-4MP kalibru 23 mm został

Ogólna charakterystyka broni:

Prędkość maksymalna: 50 km/h

Automatyczna armata przeciwlotnicza, konstrukcji W. G. Grabina opracowana w Związku

Tytuł i sygnatura instrukcji:

Armata Mk 44 kalibru 30 mm to zmodernizowana do specyficznych wymagań Korpusu Piechoty

Ilość cieczy w powrotniku hydropneumatycznym : 2 l (ciecz hydrauliczna C-635)

Ilość gazu w powrotniku pneumatycznym : 4,61 l (azot)

Ilość cieczy w oporniku: 4,4 l (ciecz hydrauliczna C-635)

Działo bezodrzutowe kalibru 73 mm opracowane w byłym ZSRR na początku lat 60-tych w w

Prędkość maksymalna: 75 km/h

Prędkość maksymalna: 80 km/h

Uruchomiony w 1998 r. program modernizacji wyrzutni BM-21 o kryptonimie „Langusta” zakładał

Ogólna charakterystyka broni:

Prędkość maksymalna: 85 km/h

Samobieżny zestaw przeciwpancernych pocisków kierowanych opracowany w byłym ZSRR w

Kąt ostrzału w płaszczyźnie poziomej: 29

Prędkość marszowa pocisku: 120 m/s

Przenośny zestaw przeciwpancernych pocisków kierowanych, opracowany w Izraelu w ramach