1.Navesti mehanizme očvršdavanja metala. Od čega zavisi stepen plastične deformacije metala.

Postoji nekoliko načina da se poveda čvrstoda metala:

- smanjenjem veličine zrna
- stvaranjem čvrstih rastvora, legura
- deformacijom
Stepen plastične deformacije metala zavisi od mogudnosti kretanja velikog broja dislokacija. Što je
sposobnost dislokacija da se krede veda, veda je i sposobnost materijala da se plastično deformiše. Sa
smanjenjem mobilnosti dislokacija kroz strukturu metala, smanjuje se sposobnost plastične
deformacije. Tako se svi mehanizmi povedanja čvrstode i specifičnog oblika čvrstode-tvrdoda
zasnivaju na jednostavnom principu: sprečavanjem kretanja dislokacija čime materijal postaje tvrđi i
jači.

2.Kako se povedavaju čvrstode a smanjuje duktilnost i žilavost mehanizmomočvršdavanja

smanjenjem veličine zrna.

U polikristalnim metalima veličin zrna utiče na mehanička svojstva. Granice zrna su nova ograničenja
za kretanje dislokacija jer postoji nesređenost kristalne orjentacije među zrnima.
plastična deformacija se ostvaruje klizanjem ili kretanjem dislokacija od zrna A do zrna B, granica
zrna se ponaša kao prepreka za kretanje dislokacija iz dva razloga:
- dislokacije po prelasku u zrno B treba da promijene pravac kretanja; ovo postaje veoma teško sa
porastom razlike u kristalografskoj orjentaciji između zrna.
- nepostojanje uređenosti atomske rešetke u granici zrna vodi ka diskontinuitetu ravni klizanja od
jednog do drugog zrna.
Na granicama zrna dolazi do nagomilavanja dislokacija istog tipa i gustina dislokacija se povedava.
Dislokacije istog tipa se u principu odbijaju međutim na granici zrna dolazi do elastične interakcije i
prosječno rastojanje između dislokacija se smanjuje.

3.Kako se povedavaju čvrstode a smanjuje duktilnost i žilavostmehanizmomočvršdavanja

stvaranjem čvrstih legura.

Drugi način da se stvori metal sa vedom čvrstodom i tvrdodom je stvaranje legura, čvrstih rastvora
gdje atom koji rastvara atom nečistode odlazi na mjesta tačkastih defekata u kristalnoj strukturi.
Kada ode na mjesto vakanse nastaje substitucioni rastvor, a kada ode u slobodan prostor između
atoma intersticije onda ostaje intersticijalni rastvor. Čisti metali bez prisustva drugih elemenata
nečistoda su uvijek mekši i slabiji od čvrstih rastvora tih istih metala-legura.

4.Kako se povedavaju čvrstode a smanjuje duktilnost i žilavostmehanizmomočvršdavanja

deformacijom.

Materijali koji kao metal imaju sposobnost plastične deformacije za vrijednost napona vede od
napona tečenja svojom deformacijom koja se može mjeriti odgovarajudim uređajima najavljuju
prekoračenje granice tečenja. Kod krtih materijala to nije slučaj. Kod njih tada dolazi do prekida veza
na tom mjestu i svaranja mikropukotina koje vode ka prelomu.
Ojačavanje deformacijom je fenomen zbog koga duktilan metal postaje tvrđi i čvršdi pri izlaganju
dejstvu plastične deformacije. Ponekad se to zove hladno ojačavanje ili hladan rad zbog temperature
na kojoj se odvija deformacija a koja je daleko niža od temperature topljenja.
5.Navesti termičke tretmane koji vradaju metalu osobine pre olastične deformacije.Objasniti
proces otpuštanja.

Vradanje metala u stabilno stanje mogude je izvesti primenom termičkih tretmana (zagrevanje).
Procesi koji metalu vradaju osobine koje je imao pre plastične deformacije nazivaju se otpuštanje i
rekristalizacija (koju može da prati rast zrna).
Proces otpuštanja se sastoji od zagrevanja metala do određenih temperatura. Tokom procesa
otpuštanja, dolazi do:
- smanjivanja broja vakansi i intersticija na broj koji odgovara ravnotežnom stanju,
- poništavanja dislokacija suprotnih znakova.
Sve ovo dovodi do delimičnog smanjenja unutrašnjih napona, jer se sa zagrevanjem povedava
difuzija atoma. Povedana difuzija omogudava smanjenje koncentracije tačkastih i linearnih defekata.
Ove pojave dovode i do smanjenja broja i raspodele dislokacija. Sa smanjenjem broja dislokacija
naročito na granicama zrna, smanjuje se kritična vrednost napona smicanja te se smanjuje vrednost
napona tečenja i čvrstoda metala, a povedava sposobnost plastične deformacije.

6.Objasniti proces rekristalizacije.

Kada se završi proces otpuštanja, materijal još uvek nije vraden u stanje pre deformacije. Zrna u
polikristalu su još uvek pod relativno visokim naponom. Rekristalizacijom plastično deformisanog
materijala ponovo se uspostavlja struktura pre deformacije.
Rekristalizacija je proces formiranja novih zrna oslobođenih napona, približno sfernog oblika, sa
relativno malom gustinom dislokacija, dakle stanje koje karakteriše materijal pre plastične
deformacije. Nova zrna se formiraju oko nukleusa i rastu dok se prvobitna struktura ne transformiše
u potpunosti u novu sitnozrnu strukturu. Da bi se odigrao ovaj proces potrebno je prisustvo procesa
difuzije na malim rastojanjima.
U toku procesa rekristalizacije kao i kod procesa kristalizacije se zapaža etapa stvaranja centara
kristalizacije. Centari kristalizacije se stvaraju na nižoj temperaturi ako je material u procesu hladne
obrade deformacijom više deformisan. Kao centri kristalizacije služe oni delovi deformisanog kristala
gde je naprezanje bilo najvede jer se u procesu oporavljanja najpre tu sredilo stanje i isčezla svaka
deformacija rešetke. Ovi delovi imaju pravilnu kristalnu rešetku koja služi kao centar kristalizacije i
raste na račun deformisane okoline.

7.Objasniti proces rasta zrna.

Pošto se završi proces rekristalizacije, zrna oslobođena dislokacija su oslobođena i napona. Ona
nastavljaju da rastu ako se nastavi sa izlaganjem metala dejstvu visokih temperatura. Ova pojava se
zove rast zrna. Rastu zrna ne mora uvek da prethodi otpuštanje i rekristalizacija.
Do rasta zrna dolazi usled kretanja granica zrna. Velika zrna rastu na račun manjih. Prosečna veličina
zrna raste sa vremenom, tako da u svakom momentu imamo raspodelu veličina zrna. Kretanje
granice zrna je posledica procesa difuzije atoma sa jedne na drugu stranu granice. Pravac kretanja
atoma i granica je suprotan.

8.Objasniti površinske pojave i navesti načine kako se može smanjiti površinska energija.

Povrsinski dijelovi neke supstance se drugacije ponasaju od unutrasnjih dijelova. Unutrasnji atomi su
u ravnotezi (rezultanta im je 0) usled djelovanja istih sila sa svih strana, dok kod povrsinskih nisu jer
sa jedne strane nemaju tu silu koja bi djelovala na njih i tu se tvara visak energije. Energija se moze
smanjini na dva nacina: Smanjenjem ukupne povrsine supstance i vezivanjem supstanci koje bi
smanjile povrsinsku energiju na datoj povrsini.
Smanjenje površinske energije se može izvesti na nekoliko načina:
- smanjenjem ukupne površine supstance
- vezivanjem supstanci koje smanjuju površinsku energiju za datu površinu

9.Kako se objašnjavaju kapilarne pojave na osnovu površinskog napona u slučaju kada tečnost
kvasi zid suda

Sile međumolekulskog dejstva tečnosti (Pk) su manje od sila adhezije tečnosti i čvrste površine (Pa);
rezultanta ovih sila (P) je usmerena prema čvrstoj površini i normalna na liniju površine tečnosti. U
ovom slučaju tečnost "kvasi" čvrsto telo. Ugao dodira je oštar, θ < π/2. Poseban slučaj imamo za
ugao dodira θ=0, tada se kaže da tečnost u potpunosti kvasi površinu čvrstog tela. Praktična
posledica ovakve pojave je da tečnosti koje imaju ovakve osobine pri dodiru sa čvrstom podlogom,
teže da se postave u položaj koji obezbeđuje vedu površinu dodira. Tečnost se u blizini čvrste
površine izdiže i u obliku tankog filma je pokriva. Što je površina koju pokriva tečnost veda, manja je
površinska energija čvrste površine.

10.Kako se objašnjavaju kapilarne pojave na osnovu površinskog napona u slučaju kada tečnost ne
kvasi zid suda

Sile međumolekulskog dejstva tečnosti-kohezione sile (Pk) su vede od sila adhezije između molekula
tečnosti i čvrstog tela (Pa); rezultanta ovih sila (P) je usmerena prema sredini tečnosti. U ovom
slučaju se kaže da tečnost "ne kvasi" čvrstu površinu, a ugao dodira je ϴ>π/2. Ovde kap tečnosti na
ravnoj čvrstoj površini teži da zazume oblik lopte jer joj taj oblik garantuje minimalnu površinu
kontakta sa čvrstim telom.

11.Od čega zavisi visina penjanja vode u kapilarama

U kapilarama se tečnosti ponašaju po zakonu JURIN-a koji glasi: ‘’ Za istu tečnost visina penjanja je
obrnuto srazmerna prečniku kapilare.’’
Analizom vertikalnih (σV) i horizontalnih (σH) komponenti površinskog napona σ mogude je dodi do
izraza kojim se određuje visina penjanja tečnosti u kapilarama:
4𝜎
𝑕= 𝑐𝑜𝑠𝜃
𝛾𝑠 𝑑𝑔

- σ-površinski napon tečnosti, N/m

- γs-specifična masa tečnosti, kg/m3
- d-prečnik kapilare, m
- ϴ-ugao dodira između tečnosti i zida čvrstog tela
- g-gravitaciona konstanta, m/s2

12.Objasniti vezu između visine penjanja vode sa kapilarnim pritiskom u kapilari koja kvasi zid
suda.

U slučaju kada tečnost kvasi zid kapilare molekuli površinskog sloja tečnosti su okruženi sa vedim
brojem molekula tečnosti nego sa molekulima pare. U poređenju sa molekulom na ravnoj površini
tečnosti, molekul na površini tečnosti kapilare je okružen sa manjim brojem molekula pare. Pošto je
pritisak pare tečnosti u vazduhu upravo proporcionalan broju ovih molekula u jedinici zapremine,
onda je pritisak pare tečnosti nad udubljenim meniskom niži od pritiska nad ravnom površinom
tečnosti. Radi postizanja ravnoteže pritisaka u kapilari u kojoj tečnost kvasi zid, sa pritiskom nad
ravnom površinom, tečnost se diže na visinu h1.
13.Objasniti vezu između visine penjanja vode sa kapilarnim pritiskom u kapilari koja ne kvasi zid
suda.

U drugom slučaju, kada tečnost ne kvasi zidove kapilare, menisk je ispupčen, a molekul vode na
površini tečnosti (beli molekul) je od strane tečnosti okružen sa manjim brojem molekula, a od
strane vazduha vedim brojem molekula pare u odnosu na ravnu površinu tečnosti. Vedi broj
molekula pare daje vedi pritisak nego nad ravnom površinom, pa je pritisak pare u toj kapilari vedi.
Radi postizanja ravnoteže sa pritiskom nad ravnom površinom, u slučaju ispupčenog meniska,
tečnost se spušta na visinu h2.

Slika za 12 (a). i 13.(b)zadatak

14.Navesti posledice postojanja kapilarnog upijanja vode.

U kapilarma sa malim vrednostima poluprečnika pritisak pare je veoma mali, pa za manju vrednost
relativne vlažnosti vazduha dolazi do kondenzacije vodene pare u kapilari. To znači da u ovim
kapilarama skoro uvek ima vode. U uslovima reakcije cementa sa vodom formiraju se pore sa ovako
malom vrednošdu poluprečnika. Voda koja de biti kondenzovana u njima ima značajan uticaj na
osobine betona-higroskopne pore.
- Ako hodemo da izazovemo isparavanje vode iz kapilara moramo da snizimo pritisak do vrednosti
kapilarnog pritiska kako bi došlo do isparavanja. Ova činjenica je veoma važna za negovanje betona u
letnjem periodu u područjima sa suvim i žarkim letima.
- Zamrzavanje vode u kapilarama na mnogo nižim temperaturama nego u otvorenim sudovima.

15.Navesti podelu disperznih sistema prema veličini čestica. Vrste disperznih sistema (veličina
čestica, šta je disperzna faza, a šta disperzna sredina).

Podela disperznih sistema prema veličini čestica:

o grubo disperzni d >10-7m
o koloidni 10-7< d < 10-7m
Disperzni sistemi ( koloidni sistemi) podrazumevaju sisteme čestica jedne ili više supstanci koje su
raspoređene (dispergovane) u okružujudoj sredini, heterogeni sistemi.
U disperznom sistemu razlikujemo disperznu fazu i disperznu sredinu. Disperzna faza- faza čije su
čestice dispergovane. Disperzna sredina- faza u kojoj su čestice dispergovane.

16.Šta su koloidni rastvori. U kakvoj je vezi gubitak stabilnosti koloidnog rastvora sa potrebom za
smanjenjem površinske energije čestica koloidnih rastvora.

Koloidni rastvori su rastvori sa česticama veličine od 10^-9 - 10^-7 m , koje imaju veliku površinu
razdvajanja tako da to određuje njihove osobine: mehaničke, električne, optičke i dr.
Veoma razvijena površina razdvajanja faza uslovljava pojavu veoma značajnog viška slobodne
energije u površinskom sloju, koju svaki sistem teži da smanji. Zato su koloidne čestice sa veoma
razvijenom površinom (te velikom površinskom energijom) u vedini slučajeva nestabilne. Prema
tome, ovakvi sistemi teže da bez uticaja spoljašnje sile, smanje višak slobodne energije u
površinskom sloju. Smanjenje površinske energije disperznih sistema se odvija:
-spajanjem sitnih čestica (udruživanje sitnih čestica u krupne-aglomeracija) dolazi do taloženja čvrste
materije na dnu posude.
-smanjenjem površinskog napona
Spajanjem čestica se formiraju agregati. Ova faza je početak gubitka stabilnosti disperznih sistema.
Formiranjem agregata od više čestica smanjuje se njihova pokretljivost, sile površinskog napona se
smanjuju a rastu sile gravitacije, te počinju da se talože na dnu suda. Do spajanja čestica dolazi na
primer kod emulzija usled spajanja kapi, a kod suspenzija spajanjem čvrstih čestica (cementne paste,
glinene paste). U tom slučaju rezultat de biti razaranje disperzionog sistema.

17.Šta su suspenzije Kakva je stabilnost suspenzije.

Suspenzije su sistemi kod kojih je disperzna sredina tečnost, a čvrste čestice predstavljaju disperznu
fazu. Ako bi suspenziju osušili dobila bi se praškasta materija. Koncentrovane suspenzije se zovu
paste, pulpe, šlikeri.
Veličina čestica se u suspenzijama krede između 0.5 i 100 µm. Čestice suspenzije su vidljive golim
okom, ne kredu se, posle izvesnog vremena pod dejstvom sile gravitacije talože se na dnu suda.
Brzina taloženja najviše zavisi od veličine čestica.
Sabilnost suspenzije se ogleda u njenoh spospobnosti da odolijeva promjenama vlastitih svojstava
tokom vremena.

18.Objasniti šta je gel (kakve su koloidne čestice, od kojih komponenata se sastoji, vrste).

Kod koloidnih sistema kada disperzni sistem prestaje da bude tečan i počinje da dobija osobine
čvrstog tela, kažemo da je došlo do strukturacije koloidnog sistema. U momentu strukturacije
prvobitni koloidni rastvor ili sol prestaje da bude tečan i poseduje u izvesnom manjem ili vedem
stepenu osobine čvrstih tela. Nastala materija-strukturirani koloidni sistem se zove gel.
Gel sadrži najmanje dve komponente, od kojih je jedna čvrsta (kolidna materija) a druga tečna
(rastvarač).
Koloidne čestice u gelu nisu slobodne, pokretne jedinice i ne mogu menjati svoje mesto, jer su
međusobno povezane različitim primarnim ili sekundarnim vezama.
Vrste:
- Žele (Gel sa više od 90% tečne faze)
- Paste (Gel koji sadrži više od 10% tečne faze)
- Kserogel ( tečna faza prisutna u veoma maloj količini)

19.Šta su pravi rastvori Kada rastvor postaje zasiden

Pravi rastvori predstavljaju homogene smeše koje se sastoje od dve ili više supstanci pri čemu se
sastav ovakvih smeša može menjati u određenim granicama.
Rastvorljivost čvrste supstance u tečnostima zavisi i od spoljašnje temperature. Proces rastvaranja se
izvodi uvek putem difuzije, odnosno premeštanjem čestica iz oblasti vede u oblast manje
koncentracije rastvora. Na ovaj način rastvorena supstanca se ravnomerno raspoređuje po celoj masi
rastvarača. Proces traje sve dok koncentracija rastvora ne dostigne određenu vrednost pri kojoj
nastupa ravnoteža. U momentu uspostavljanja ravnoteže kažemo da je rastvor postao zasiden.
20.Šta pokazuju fazni dijagrami

Fazni dijagrami pokazuju tipove mikrostrukture koje legure formiraju u zavisnosti od koncentracije
legirajudeg elementa ("nečistoda") i temperature na koju zagrevamo leguru za vrednost pritiska 1
atm. Fazni dijagrami imaju na y-osi nanete vrednosti temperature, a na x-osi vrednosti koncentracije
legirajudeg elementa koji se rastvara u metalu ("domadin").

21.Šta je faza, a šta granica faza

Faza se može definisati kao homogeni deo sistema sa istim fizičkim i hemijskim karakteristikama.
Faza može biti čist metal, kao i čvrst, tečan ili gasovit rastvor. Ako je u datom sistemu prisutno više
od jedne faze, svaka de imati svoja svojstva. Granica koja razdvaja faze je mesto gde se prekidaju i
naglo menjaju fizička i/ili hemijska svojstva.

22.Šta se dešava u legurama kada se na određenoj temperaturi dodavanjem elemenata

nečistode pređe granica rastvorljivosti

Dodavanjem elemenata ‘’nečistode’’ iznad vrednosti granice rastvorljivosti, stvara se novi čvrst
rastvor ili supstanca sa potpuno drugačijim sastavom, najčešde na granicama zrna.

23.Kako se u legurama karakteriše mikrostruktura

U legurama se mikrostruktura karakteriše preko broja prisutnih faza, njihovih osobina i načina na koji
su raspoređene u prostoru. Mikrostruktura legura zavisi od tipa legirajudeg elementa kao i od
koncentracije i vrste primenjenog termičkog tretmana (temperatura, vreme zagrevanja, brzina
hlađenja do sobne temperature).

24.Navesti ko očvršdava na konstantnoj temperaturi a ko u temperaturnom intervalu.Kako se na

ravnotežnom dijagramu obeležava čvrst rastvor, a kako rastop Šta označava kriva likvidus, a šta
solidus?

Temperature očvršdavanja su konstantne za čiste komponente. Za rastope je karakteristično

postojanje temperaturnog intervala na prelasku iz tečnog u čvrsto agregatno stanje. Na primer, za
leguru 70% A i 30% B temperatura očvršdavanja počinje na t1 i završava se na t2. Na dijagramu
posotoje δ čvrsti rastvro (ferit-austenit) i α čvrsti rastvor (ferit). Linija ‚koja se dobija spajanjem
tačaka A, B, C i D naziva se likvidus linija (označava se sa A 5) iznad kojesu sve legure u tečnom stanju,
rastopu označenom sa R.
Likvidus linija je granica rastvorljivosti na prelasku iz rastopa u stanje gde počinje proces
očvršdavanja. Solidus linija je granica rastvorljivosti izmedju oblasti gde se odvijao proces
očvršdavanja i oblasti gde je legura potpuno prešla u čvrsto stanje.

25.Po čemu se razlikuje eutektička reakcija rastopa legure sa procesom hlađenja čiste
komponente.
26.Napisati eutektoidnu reakciju raspadanje  austenita. Objasnitišta nastaje raspadom 
austenita.

Eutektoidna reakcija predstavlja raspadanje čvrstog rastvora 𝛾 austenita sa koncentracijom od 0,76%

ugljenika na temperaturi 727°C na dva nova čvrsta rastvora 𝛼 sa koncentracijom ugljenika 0,22% i
jedinjenje cementit, Fe3C sa 6,7% ugljenika:

27.U sistemu Fe-C nabrojati polimorfne transformacije Fe. Dati karakteristike α ferita.

Polimorfne transfromaciju u Fe-C sistemu su rastop, ferit, delta ferit, austenit i perlit.
𝛼 ferit je čvrsti rastvor sa umetnutim atomima ugljenika u α-Fe kristalnoj rešetki. Maksimalna
rastvorljivost ugljenika je 0,025% na temperaturi od 727 °C, a snižavanjem temperature rastvorljivost
ugljenika opada do 0,005% na temperaturi od 0°C. Mikrostruktura ferita sastoji se od jednoobraznih
poliedarskih zrna. Relativno je mek i plastičan, a magnetičan do temperature od 768 °. Posjeduje
tvrdodu 80 HB, zatezna čvrstoda mu je 250 N/mm2. Dobar provodnik toplote i električne struje.

28.U sistemu Fe-C dati karakteristike austenita.

Austenit γ, je čvrsti rastvor sa umetnutim atomima ugljenika u γ-Fe kristalnoj rešetki. Maksimalna
rastvorljivost ugljenika je 2,11% na temperaturi od 1.148 °C, a snižavanjem temperature opada
rastvorljivost ugljenika do 0,8% na temperaturi od 727°C. Mikrostruktura austenita sastoji se od
poliedarskih zrna. Mek je, vrlo plastičan i nemagnetičan. Posjeduje tvrdodod 160-200 HB, a zatezna
čvrstoda mu je 200-800 N/mm2.

29.U sistemu Fe-C dati karakteristike cementita.

Cementit je hemijsko jedinjenje željeza i ugljenika sa sadržajem ugljenika od 6,67%. Ima veoma
složenu romboedarsku rešetku sa gusto pakovanim atomima. Veoma je tvrd (800-1000HB) i krt, a
slabo magnetičan do temperature od 210 °C, kada gubi magnetna svojstva, slabo provodi toplotu i
električnu struju. Ima zateznu čvrstodu od 300-500N/mm2.

30.Tipovi mikrostruktura u legurama Fe-C. Podeutektoidne strukture, ucrtati mikrostrukture na

dijagramu.

Ako ugljenični čelik sa 0,5% ugljenika zagrijavamo do temperature od oko 900 °C dovoljno dugo,
struktura de se sastojati od homogenog austenita, 0,5% ugljenika. Hlađenjem normalnom brzinom
do temperature oko 775 °C, dolazi do formiranja proeutektoidnog ferita na granicama austenitnog
zrna. Ako ovu leguru i dalje hladimo u temperaturnom intervalu od tačke d do tačke e, količina
proeutektoidnog ferita stalno raste, a količina transformisanog austenita iznosi oko 60%. U tom
intervalu sadržaj ugljenika u preostalom austenitu raste od 0,50% do 0,80%. Na eutektoidnoj
temperaturi pri uslovima sporog hlađenja preostala količina austenita sa 0,80%C transformiše se u
perlit. Odmah ispod eutektoidne temperature, tačka f, struktura legure podeutektoidnog čelika sa
0,5%ugljenika je perlit + ferit. Ferit u perlitu nazivamo eutektoidni ferit za razliku od proeutektoidnog
ferita, koji se formirao na temperaturi iznad temperature 727°C.
31.Tipovi mikrostruktura u legurama Fe-C. Nadeutektoidne strukture, ucrtati mikrostrukture na
dijagram.

Ako leguru čelika 1,2% ugljenika zagrijavamo do temperature od 925 °C i držimo dovoljno dugo,
cjelokupna struktura bide homogeni austenit sa 1,2% ugljenika. Hlađenjem normalnom brzinom od
temperature koja odgovara tački h, izdvajaju se prvi kristali cementita na granicama austenitnih zrna.
Ovaj cementit naziva se proeutektoidni cementit. Daljim hlađenjem u temperaturnom intervalu, od
h do temperature koja se nalazi nešto iznad eutektoidne temperature, količina proeutektoidnog
cementita na granicama austenitnih zrna raste, dok sadržaj ugljika u austenitu opada od 1,2% C na
0,8% C. Na eutektoidnoj temperaturi ili nešto ispod nje, tačka i, preostali austenit se transformiše u
perlit prema eutektoidnoj reakciji. Cementit formiran u eutektoidnoj reakciji naziva se eutektoidni
cementit, za razliku od proeutektoidnog cementita koji se formira iznad temperature od 727 °C.
32.Tipovi mikrostruktura u legurama Fe-C. Eutektoidna struktura. Objasniti zašto je eutektoidna
struktura slojevita.

Ako čelik sa sadržajem ugljenika od 0,8% zagrijavamo do temperature preko 727°C i držimo dovoljno
dugo, njegova struktura de biti homogeni austenit (0,8% C). Ako ovaj eutektoidni čelik hladimo
normalnom brzinom do temperature blizu eutektoidne, njegova struktura ostaje austenit. Daljim
hlađenjem do eutektoidne temperature ili nešto ispod, cjelokupan austenit se transformiše u ferit
(0,025% C), a višak ugljenika koji je istisnut iz rešetke γ-Fe sa željezom gradi jedinjenje Fe3C i ostaje u
slojevitom rasporedu sa feritom. Ovako nastala slojevita struktura, sastavljena je od traka ili lamela
ferita i Fe3C i naziva se perlit (lamelarni perlit). Pošto se rastvorljivost ugljika u α-Fe veoma malo
mjenja od temperature 727°C do sobne temperature,struktura perlita de ostati nepromijenjena u
tom temperaturnom intervalu. Mehanička svojstva perlita nalaze se između svojstava mekog i
plastičnog ferita i tvrdog, krtog cementita.

33.Objasniti pojavu neravnotežnog hlađenja na osnovu brzine hlađenja.

Kada su brzine hlađenja velike to jeste kada se hlađenje odvija brzo u relanosti se dešavaju
neravnoteženja stanja, a za posljedicu imaju:
- pojava da do formiranja određenih tipova mikrostruktura dođe za druge vrijednosti temperatura
od onih datih na dijagramu
- pojava na sobnoj temperaturi faza u mikrostrukturi koja se ne pojavljuje na dijagramu

34.Objasniti na kojim temperaturama je veda brzina procesa difuzije a na kojim proces nukleacije.

Na temperaturi neposredno ispod eutektoidne linije, 727°C stvaraju se relativno debeli slovevi 𝛼 i
Fe3C faze, krupni perlit, i na ovim temperaturama brzina difuzije je raltivno velika, a brzina nukleacije
mala. Zbog male brzine nukleacija se formira mali broj nukleusa, a potom tako formirani nukleusi
brzo rastu do krupnih zrna zbog velike brzine procesa difuzije. Sa smanjenjem temperature brzina
difuzije ugljenika opada tako da atomi ugljenika moraju da prelaze relativno velika rastojanja što daje
za rezultat formiranje relativno tankih slojeva, lamela, koji se formiraju na temperaturi oko 540°C i
zove se sitnozrni perlit.

35.Nastanak beinita.

Mikrostruktura beinita zavisi od ferita i cementita i njen oblik zavisi od brzine procesa difuzije. Beinit
je u obliku iglica ili ili pločica što zavisi od temperature transformacije. Javlja se u oblasti između 215 i
540 °C. Kada se austenit jednom transformiše u perlit ili beinit onda nema promjena dok se legura
ponovo ne zagrije do temperature na kojoj je austenit stabilan.

36.Nastanak sferoidita.

Ako se čelik sa perlitnom ili beinitnom mikostrukturom zagrije i zadrži na temperaturi od 700°C
između 18-24h formira se mikrostruktura u obliku sferiodita, u kome su zrna cementita u obliku
sfernih čestica smještenih u 𝛼 feritu. Transformacija se javlja usljed dodatne difuzije ugljenika tako
da se ne mijenja odnos 𝛼 faze i cementita ved samo oblik zrna. Pokretačka sila za ovu
transfotmaciju je smanjenje razdvajanja 𝛼 faze i cementita.

37.Nastanak martenzita.

Martenzit se formira u procesu brzog hlađenja legure čelika iz austenitne oblasti do relativno niskih
temperatura poput sobne temperature. U takvim uslovima nema vremena za difuziju pa se ne mogu
formirati ferit i cementit pa samim tim ne zavisi od difuzije. Martezit ima zapreminski centriranu
tetragonalnu kristalnu rešetku. Atomi ugljenika su smješteni u intersticijalnom prostoru i stvaraju
prezasiden čvrst rastvor koji veoma efikasno zaustavlja kretanje dislokacija pa je struktura martenzita
tvrda i krta i nije sposobna da se plastično deformiše

38.Mehanička svojstva perlita.

Mehaničke osobine perlita zavise od oblika i stepena usitnjenosti cementita. Najmekši i najplastičniji
je zrnasti perlit. S povedanjem udjela cementita uz držanje ostalih parametara na konstantnom nivou
dobijamo tvrđi i čvršdi materijal. Sa porastom udjela ugljenika raste vrijednost zatezne čvrstode,
napona tečenja i tvrdode, ali i cementita čijim povedanjem opadaju duktilnost i žilavost. Perlit sa
debljim slojevima ferita i cementita imaju manju čvrstodu a vedu duktilnost u odnosu na perlit sa
tanjim slojevima. Na mehanička svojstva perlita utiče i krupnoda zrna te je stepen ojačanja znatno
vedi kod pelrita sastavljenog od sitnih zrna nego kod perlita sa krupnim zrnima. Granice zrna služe
kao prepreke za kretanje dislokacija, čim je kretanje dislokacija otežano ili spriječeno nema plastične
deformacije a čvrstoda postaje veda. Sitnija zrna imaju više granica te je kretanje dislokacija više
ograničeno nego kod krupnih te su ona manje duktilnija od krupnih.

39.Mehanička svojstva sferoidita.

Cementit ima sasvim drugačiji oblik i raspored u sferioditu nego u perlitu. Zrna sferiodita su sfernog
oblika. Sferni oblik zrna daje najmanju ukupnu površinu granica zrna u odnosu na sve druge oblike.
Zato perlitna struktura imavedu čvrstodu i tvrdodu u odnosu na sferioditnu strukturu. Ove razlike se
objašnjavaju stepenom armiranja structure i udjelom površine granica zrna u jedinici zapremine
čelika. Oba parametra imaju manju vrijednost kod sferiodita, te je zato sferiodit mek i slab. Najslabiji
i najmekši čelici imaju sferioditnu mikrostrukturu i oni su duktilniji i žilaviji.

40.Martenzit. Otpušteni martenzit.

Martenzit je najtvrđa i najčvršda od svih mogudih faza. Stoga ima zanemarljivo malu vrijednost
duktilnosti. Vrijednost tvrdode zavisi od koncentracije ugljenika, do 0,6%. Čvrstoda i tvrdoda kod
martenzita su posljedica velike efikasnosti intersticijalnih atoma ugljenika u procesu zasutavljanja
kretanja dislokacija. Osim toga u strukturi martenzita postoji samo nekoliko sistema klizanja tako da
je i pravac kretanja dislokacija ograniče. Martenzit je veoma tvrd i krt te postoji problem pri upotrebi
čelika koji u svojoj strukturi sadrže samo martenzit. Zbog toga se on dodatno termički tretira
(otpuštanje) kako bi mu se poboljšale duktilnost i žilavost. Proces otpuštanja podrazumijeva
zagrijavanje čelika sa strukturom martenzita na temperature niže od eutektoidne. Otpuštanje se
može odvijati izmedju 250 i 650°C, unutrašnji naponi se otpuštaju ved na 200°C. Sve promjene u
faznom sastavu koje se dešavaju u termičkom tretmanu otpuštanja su uzrokovane pojačanjem
inteziteta difuzije. Nakon prcesa martenzit se sastoji od faze ferita i faze cementita dok je prije
procesa to bila samo jedna faza. Veličina zrna cementita utiče na mehanička svojstva otpuštenog
martenzita te povedanjem njegove veličine zrna opada površina kontakta feritne i cementitne faze.
Deformacija feritne faze manje sprječava cementit pa se dobija žilaviji i duktilniji materija.

41.Proizvodnja gvožđa.

Preradom rude gvožđa u visokim pedima dobija se sirovo gvožđe. Prije topljenja rude ona se mora
pripremiti usitnjavanjem i obogadivanjem. Ruda se usitnjava, melje i pranjem ili magnetnom
pripremom oslobađa od jalovine što je mogude više i nakon toga prži. Tokom topljenja rudi se dodaju
elemnti da se nečistode u rudi prevedu u lakše toplivu šljaku. Ako je jalovina kisela dodaju se kreč ili
dolomit a ako je bazna glina granit ili drugi minerali koji sadrže silikatnu kiselinu. Ruda se topi
dovođenjem toplotne energije dobijene sagorijevanjem koksa. Postupak proizvodnje: prethodno
pripremljena ruda, koks i dodaci su uskladišteni u benkerima 1, 2 i 3. Mješavina ove tri komponente
u odgovarajudem odnosu transportuje se i ubacuje u gornji dio visoke pedi koji se zove grotlo (4). U
gornjem dijelu pedi (5 i 6) mješavina se suši zagrijavanjem toplim vazduhom od 400°C. Daljim
zagrijavanjem mješavine u prostorima (7, 8 i 9) do temperature od 1600°C vrši se redukcija
gvozednog oksida uz izdvajanje sirovog gvožđa i ugljen dioksida. Dodaci sa ostalim dijelovima rude i
koksa obrazuju trosku koja pliva po rasotpljenom gvožđu kao lakša i izdvaja se(10) dok sirovo gvožđe
kao teže pada na pada na dno i izlazi napolje (11), a topli gaosvi se odvode kroz cijev te se potom
prečišdavaju zagrijavaju i uduvavaju u visoku ped (13-18). Ovako dobijeno sirovo gvožđe sadrži veliku
količinu ugljenika (oko 5%) te čini gvožđe krtim i služi kao sirovina za dalju preradu.
42.Proizvodnja čelika.Postupci produvavanja i u plamenim pedima.

Podvrgavanjem sirovog gvožđa procesu oplemenjivanja što podrazumijeva podešavanje hemijskog

sastava, dobija se čelik odgovovarajudeg hemijskog sastava i odgovarajudi mehaničkih karakteristika.
Proizvodi se u dvije faze:
Prva faza obuhvata oslobađanje oksida iz rude redukcijom ali se pri tome u visokoj pedi obogaduje
ugljenikom.
Druga faza obuhvata oslobađanje gvožđa od suvišnog ugljenika i drugih nečistoda a istovremeno
dodavanjem (legiranjem) potrebnih sastojaka. Ova faza se odvija u čeličanama i pri tome se razlikuju:
Postupci produvavanja:
- produvavanje vazduhom (Tomasov postupak)
- produvavanje kiseonikom (LD postupak)
Postupci u plamenim pedima:
- Simens-Martinov postupak
- elektro pedi
Najznačajnija prednost LD postupka u odnosu na Tomasov postupak je što se u LD postupku količina
azota održava na niskom nivou za razliku od Tomasovog postupka i što se u njemu može brže dobiti
veda količina kvalitetnog čelika. Danas je ovaj LD postupa potisnuo Simens-Martinov postupak kod
koga se dobija kvalitetan čelik ali je relativno visoka potrošnja goriva i vremena. Postupak u elektro
pedima koristi se za proizvodnju kvalitetnih i visokolegiranih čelika.

43.Kako se ostvaruje ojačanje metala deformacijom na hladno, opisati uticaj deformacije na

mikrostrukturu, to jeste mehaničke karakteristike.

Obradom deformacijom na hladno metal se istovremeno deformiše i ojačava. Ojačavanje hladnom

deformacijom ostvaruje se umnožavanjem dislokacija, koje se pojavljuju kao prepreke kretanju
drugih dislokacija , odnosno deformaciji metala. Ojačavanje hladnom deformacijom zahtjeva od
metala značajnu prethodnu plastičnost. Stepen deformacije na hladno se definiše preko izraza:

𝑆𝑜 − 𝑆𝑓
𝑑𝑒𝑓𝑜𝑟𝑚𝑎𝑐𝑖𝑗𝑎 𝑛𝑎 𝑕𝑙𝑎𝑑𝑛𝑜 % = × 100
𝑆0

So – početni presjek uzorka

Sf – konačni poprečni presjek uzorka
Postupak vodi ka povedanju čvrstode a smanjenju duktilnosti. Prednost je bolji kvalutet površine,
bolje mehaničke osobine, bolja kontrola dimenzija i veda otpornost na koroziju. Tokom deformacije
na hladno, kristalna zrna se ne samo izdužuju ved i rotiraju, prouzrokujudi pojavu postrojavanja
određenih kristalografskih osa u ravni u polikristalnim zrnima, što dovodi do anizotropije fizičkih
osobina hladno deformisanih metala.

44.Navesti postupke obrade čelika deformacijom. Dati osnovne krakteristike procesa valjanja,
izvlačenja, kovanja, ekstruzije i presovanja.

Postupci obrade čelika deformacijom su:

Valjanje je najšire primjenjivan postupak oblikovanja, može biti i na toplo 1200°C-1300°C i na
hladno, zasniva se na provlačenjuizmeđu velikog broja valjaka pri čemu se smanjuje debljina.
Izvlačenje se uglavnom koristi za proizvodnju okruglih profila kao što su žice.ovim postupkom se
smanjuje poprečni presjek a povedava dužina, materijal se više sabija nego pri valjanju tako da se
dobija veda gustina i manja veličina zrna.
Kovanje kao i kod presovanja odvija se u vrudem stanju, sila koja djeluje je treutna udarna, to je
obrada metala plastičnim deformisanjem bez odvajanja čestica.
Ekstruzija u ovom procesu se metalna šipka pod dejstvom sile pritiska istiskuje kroz otvor koji je
profilisan.
Presovanje je proces koji predtsavlja plastičnu obradu metala u vrudem stanju, sila se nanosi
postupno, čelici ovako oblikovani imaju najbolju strukturu zrna i kombinaciju mehaničkih osobina.

45.Navesti razlike u osobinama materijala oblikovanim deformacijom na hladno i na toplo.

Rad na hladno vodi ka povedanju čvrstode i smanjuje duktilnost. Prednost je bolji kvalitet površine,
bolj mehaničke osobine, bolja kontrola dimenzija i veda otpornost na koroziju. Rad na toplo
omogudava velike deformacije jer se čelik zagrijava do temperatura koje su u austenitnoj oblasti.
Austenit može da smjesti ugljenikov atom bez izazivanja velikih naprezanja rešetke te je metal mek i
duktilan. Energija deformacije je mala. Nedostatak je pojava površinske oksidacije.

46.Termička obrada čelika. Opisati proces kaljenja.

Kaljenjem nazivamo termičku bradu brzog hlađenja čelika s određene temperature kaljenja (s
područja austenita) pri čemu se stvara posebno tvrda struktura (martenzit) otporna na habanje. Kod
podeutektoidnih čelika čelik se zagrijava iznad krive GS da se postigne γ austenitna struktura koja
naglim hlađenje u ulju ili u vodi u cjelini prelazi u martenzitnu strukturu. Kod nadeutektoidnih čelika
čelik se zagrijava samo iznad krive SK da se postigne tvrđa, cementit, struktura koja naglim
hlađenjem prelazi u tvrđu Fe3C strukturu. Struktura cementita treba da bude u obliku zrna a ne
slojeva što se postiže prethodnim žarenjem. Kaljenjem se dobija struktura koja ima veliku čvrstodu i
malu žilavost sa zaostalim naponima.

47.Termička obrada čelika. Opisati proces otpuštanja.

Proces otpuštanja prati proces kaljenja. Glavni cilj procesa jeste da smanji mehaničke napone u
materijalu i da mu da željenu strukturu. Postupak se sastoji od zagrijavanja čelika između 150 i 650°C

nakon čega se obavlja hlađenje na vazduhu. Otpuštanje se razlikuje prema temperaturi:

Nisko otpuštanje, vrši se na temperaturama od 150-250°C radi smanjenja unutrašnjih napona i
povedanja udarne žilavosti.
Srednje otpuštanje, vrši se na temperaturama od 350-450°C radi postizanja visoke čvrstode,
elastičnosti i udarne žilavosti.
Visoko otpuštanje, vrši se na temperaturi od 450-650°C. Primjenjuje se radi dobijanja optimalne
kombinacije mehaničkih svojstava, visokog nivoa svojstva otpornosti i dobre plastičnosti i žilavosti.

48.Termička obrada čelika. Opisati proces poboljšanja.

Poboljšanje je kombinacija dvije termičke obrade, kaljenja i srednjeg ili visokog otpuštanja. Kaljenje
se odvija zagrijavanjem na temperaturi od 800 i 900°C potom se vrši naglo hlađenje u vodi ili ulju.
Zatim slijedi otpuštanje zagrijavanje na temperaturi između 450 i 650°C, a potom naglim hlađenjem
na vazduhu. Kaljenjem je dobijena struktura martenzita. Usljed veoma brzog hlađenja površinskih
slojeva i sredine postoje veliki zaostali naponi koji se eliminišu visokim otpuštanjem pa se
popravljaju duktilnost i žilavost. Poboljšanje je uspjelo ako jezgro čelika ima istu strukturu kao i
njegova površina. Postupak se izvodi kod ugljeničnih čelika manje debljine (ispod 15 mm) dok kod
legiranih ide na znatno deblje komade (100-150mm). Ovim postupkom se postiže manja zatezna
čvrstoda, a povedava sežilavost čelika. Upotrebljava se na gotovo sve čelične dijelove koji su izloženi
velikim opteredenjima.

49.Termička obrada čelika.Opisati proces žarenja.

Žarenje je termički postupak koji se sastoji od laganog zagrijavanja, zadržavanja na toj temperaturi
izvjesno propisano vrijeme i zatim laganog hlađenja. Žarenje je postupak rekristalizacije čiji je glavni
cilj dobijanje homogenije i finije strukture čelika, smanjenje tvrdode i čvrstode, ali povedanje
duktilnosti i žilavosti. Ovo olakšava dalju mehaničku obradu čelika iz čega se vidi da je žarenje
međufazna operacija. Pri žarenju dolazi do transformacije lamelarnog perlita u zrnasti. Žarenje
često prethodi kaljenju.

50.Termička obrada čelika. Opisati proces normalizacije.

Normalizacija je termički postupak pri kome se krupnozrnasta i deformisana struktura prevodi u

sitnozrnastu homogenu strukturu čime se povedava žilavost. Normalizacija se obavlja na
temperaturama koje su za 30-50°C iznad krive GS i SE čelik iz gama austenitne forme hladi na
vazduhu i prevodi u sitnozrnastu strukturu α ferit+perlit (u podeutektoidnim čelicima) ili
cementit+perlit (u nadeutektoidnim čelicima). Ova termička obrada je obavezna za otkivke, odlivke,
čelične limove, okaljene i zavaree dijelove.

51.Klasifikacije čelika.

Čelik se može dijeliti:

- prema postupku proizvodnje
- prema hemijskom sastavu na ugljenične i legirane
- prema namjeni na alatne i na konstrukcione
Ugljenični čelici se prema količini ugljenika dijele na:
- niskougljenične, C<0,25%
- srednjeugljenične, 0,25<C<0,6%
- visokougljenične, 0,6<C<1,7%
Legirani čelici se prema količni legirajudih elemenata dijele na:
- nisko legirani, <2,5% legirajudih elemenata
- srednje legirani, 2,5-10% legirajudih elemenata
- visoko legirani, >10% legirajudih elemenata

52.Od kojih oznaka se sastoji slovno označavanje čelika po novom standardu (SRPS/EN 10027) na
osnovu primjene mehaničkih i fizičkih karakteristika?

53.Označavanje čelika prema novom standardu: Šta znači oznaka B i šta brojevi iza nje znače.

Oznaka B predtsvlja simbol za betonski čelik, poslije ove oznake piše se broj koji se odnosi na na
najmanje utvrđenu vrijednost napona tečenja u MPa.

54.Označavanje čelika prema novom standardu: Šta znači oznaka Y i šta brojevi iza nje znače.

Oznaka Y predtsavlja simbol čelika za prednaprezanje betona, poslije ove oznake piše se broj koji
ima vrijednost zatezne čvrstode u MPa.

55.Označavanje čelika prema novom standardu: Šta znači oznaka S i šta brojevi iza nje znače.

Oznaka S predstavlja simbol konstrukcionih čelika, poslije ove oznake piše se broj koji se odnosi na
najmanje utvrđenu vrijednost napona tečenja u N, za opseg najmanjih debljina.

56.Označavanje čelika prema novom standardu: Šta znači oznaka H i šta brojevi iza nje znače.

Oznaka H predtsavlja simbol hladnovaljanih pljosnatih proizvoda od čelika visoke čvrstode za

oblikovanje u hladnom stanju, poslije ove oznake piše se broj koji ima najmanju utvrđenu vrijednost
za napon tečenja u Mpa, a ako je specificirana zatezna čvrstoda onda ide slovo T iza kojeg ide broj
koji označava najmanju vrijednost za zateznu čvrsodu MPa.

57.Fizičko-mehaničke karakteristike čelika.

Fizičke karakteristike čelika su boja, specifična težina, temperatura topljenja, elektroprovodljivost,

magnetna svojstva, provodljivost toplote, specifična toplota i koeficijent toplotnog širenja.
Temperaturom topljenja nazivamo onu temperaturu u °C pri kojoj zagrijan čelik prelazi iz čvrstog u
tečno stanje. Ova temperatura se mijenja u zavisnosti od vrste i količine legirajudih elemenata u
čeliku. Toplota topljenja je ona količina toplote potrebna da se 1kg čelika prevede iz čvrstog u tečno
stanje i izražena u je u džulima, J. Provodljivost toplote definisana je koeficijentom toplotne
provodljivosti, λ. Koeficijent toplotnog izduženja α predstavlja prirast dužine predmeta po jedinici
dužine i zagrijavanji za 1°C. Promjena dimenzija čelika pri zagrijavanju može biti po dužini i
zapremini, izražena koeficijentom linearnog izduženja i koeficijentom zapreminskog širenja.

Mehaničke karakteristike čelika su čvrstoda, elastičnost, duktilnost, tvrdoda i žilavost. Čvrstoda

predstavlja otpornost metala na razaranje pod dejstvom spoljašnjih sila. U zavisnosti od karaktera
djelovanja spoljašnjih sila razlikujemo čvrstodu na zatezanje i i čvrstodu na pritisak, čvrstodu na
savijanje i na uvijanje itd. Elastičnost metala je sposobnost metala da povrati svoj prvobitni oblik
nakon prestanka djelovanja spoljašnjih sila koje su izazvale deformacije. Tvrdodom se naziva otpor
koji pruža metal pri pritisku tvrđeg metala na njega. Žilavost metala je otpor koji metal pruža lomu
izazvanom udarnom silom.

58.Uticaj koncentracije ugljenika na mehanička svojstva čelika.

Sa povedanjem koncentracije ugljenika unutar čelika, čelik mijenja svoja mehanička svojstva to jeste
postaje manje duktilan te mu raste čvrstoda (σm-do 1% C), granica razvlačenja (σv) i tvrdoda (HB).
Prema sadržaju ugljenika čelici se dijele na:
- Niskougljenični čelik, 0,05-0,29% sadržaja ugljenika. Ovi čelici imaju nisku vrijednost zatezne
čvrstode, ali su jeftini i kovni.
- Čelik sa srednjim sadržajem ugljenika, 0,30-0,50% sadržaja ugljenika, posjeduje dobru čvrstodu i
duktilnost te je jako otporan na habanje i koristi se za velike dijelove.
- Visokougljenični čelici, 0,60-0,99% sadržaja ugljenika, vrlo čvrst te se koristi za opruge i žice visoke
čvrtsode.
- Ultra visokougljenični čelik, 1-2% sadržaja ugljenika. Ovi čelici se termalno obrađuju do veoma
visoke čvrstode i koristi se za posebne svrhe.

59.Vrste čeličnih proizvoda (čelik za nosede konstrukcije, niskougljenični čelici za limove,

hladnooblikovani profili, čelična žica...).

Osnovne vrste čelika koje su u upotrebi su:

1. Čelik za nosede konstrukcije (opšti konstrukcioni čelici i ostali)

- Opšti konstrukcioni čelici su nelegirani ugljenični čelici normalne čvrstode i upotrebljavaju se za
izradu zavarenih konstrukcija i konstrukcija spojenih zavrtnjima i zakivcima u visokogradnji,
niskogradnji i hdrogradnji. Nisu predviđeni za termičku obradu osim za normalizaciju i žarenje u cilju
uklanjanja zaostalih napona. Osnovne karakteristike su im granica razvlačenja i čvrstoda na
zatezanje.
- Ostali čelici obuhvataju čelike za poboljšanje, koriste se za dijelove izložene velikim i složenim
naprezanjima, dinamičkim opteredenjima i slično. Dobijaju se tako što se poluobrađen ili potpuno
obrađen čelik kali i direktno nakon kaljenja ponovo lagano zagrije do temperature 530°C, a zatim
lagano ohladi pri čemu se dobija čelik sa visokom granicom razvlačenja i dobrom čvrstodom i
žlavošdu. Osim njih u ovu grupu spadaju čelici otporni na koroziju.

2. Niskougljenični čelici za limove dobijaju se vrudim valjanjem između ravnih valjaka tako što se
obrađuju u oba pravca. Po debljini se razlikuju:
- fini limovi do 3mm
- srednji limovi od 3 do 4,75mm
- grubi limovi preko 4,75mm
Po obradi površina razlikujemo glatki, rebrasti, pradavičasti i perforirani. Rebrasti i bradavičasti se
koriste za gazište na metalnim stepenicama, za otvore, zapješačke staze. Koritaste i dubljene ploče
se koriste u mostogradnji. Talasasti i koritasti limovi se koriste za krovni pokrivač ili za zidove.

3. Hladnooblikovani profili se koriste za lake konstrukcije kao što su hale, a forme mogu biti
raznovrsne. Dobijaju se hladnim a djelimično i toplim oblikovanjem čeličnih limova ili traka.
Oblikovanje je kroz savijanje i presovanje. Profili mogu biti otvorenog poprečnog presjeka ili šuplji
profili.
4. Čelična žica ima prečnik do 14mm. Dobija se u postpupku valjanja ili izvlačenja vrude valjane
čelične žice koja sadrži do 1% ugljenika, a nakon toga slijedi postupak na hladno. Prema čvrstodi na
zatezanje dijelimo ih na:
- meke, fz do 490MPa
- polutvrde, fz od 440 do 590Mpa
- tvrde, fz je preko 590Mpa

5. Čelična užad se primjenjuju široko za elemente izložene velikim naponima na zatezanje poput
visedih konstrukcija. Za užad i kablove se upotrebljavaju okrugle ili profilisane žice oblikovane
hladnim postupkom ili uz dodatnu termičku obradu. Razlikujemo spiralnu i paralelnu užad. Otvorena
užad su oblikovana od više okrugli žica koncentrično raspoređenih, a zatvorena od nekoliko slojeva
profilisanih Z žica i unutrašnjih slijeva od okruglih žica.

6. Čelici za vijke, navrtke i zakivke moraju imati određenu žilavost, sadržaj ugljenika 0.06-0.018%.

7. Betonski čelik obuhvata elemente koji se koriste za armiranje betonskih konstrukcija. Kod nas
najširu primjenu ima okrugli čelik. Može biti u obliku šipki zavarene mreže ili rešetkastih nosača.

8. Čelik za prednapregnuti beton ima visoku zateznu čvrstodu a dovoljnu žilavost i plastičnost.
Takođe ima minimalnu vrijednost tečenja i relaksacije a visoku granicu zamora. Mogu biti u obliku
žice (do 12mm), šipke (preko 12mm) i užadi (imaju 2,3 i 7 žica).

60.Aluminijum, proces dobijanja i najvažnije legure.

Dobija se iz boksita koji u svom sastavu ima 30-50% Al2O 3u vidu jedinjenja Al2O3H2O i Al2O33 H2O
kao i neke primjese silicijuma, gvožđa, mangana, titana itd. Za dobijanje elementarnog aluminijuma
ima više postupaka ali je cilj svakog od njih dobijanje oksida aluminijuma. Temperatura topljenja
oksida Al2O3je veoma visoka pa se koriste topitelji koji snižavaju temperaturu topljenja. Dobijanje
aluminijum oksida se odvija tako što se boksit pomiješa sa NaOH→filtriranje, taloženje i sušenje.
Najpoznatije legure aluminijuma su silumini koji imaju sljedede karakteristike:
- malo skupljanje
- čvrstoda od 200-250 Mpa
- niska plastičnost
- mala sklonost ka oblikovanju pukotina pri hlađenju
- ne primjenjuje se u građevinarstvu

61.Šta je korozija i šta je neophodno za njeno odvijanje?

Korozija je jednosmjeran i nepredvidljiv proces, a počinje najčešde od površine. Korozija je

elektrohemijski proces u kojem metal u prisustvu vode reaguje sa okolinom kako bi formirao oksid ili
neko drugo jedinjenje. Korozija metala podrazumijeva nastajanje korozionih produkata usljed
odigravanja nekog elektrohemijskog procesa, pri čemu se sam metal troši. Za odvijanje
elektrohemijskog procesa neophodno je da postoje anoda, katoda i elektrolit rastvor koji provodi
struju. Anoda je pozitivno naelektrisana i predstavlja mjesto u kojem dolazi do korozije metala.
Elektrolit je sredina u kojoj se odvija korozija, a katoda negativno naelektrisana formira drugu
elektrodu i ne troši se u procesu korozije.
62.Objasniti proces korozije.

Na anodi metal koji korodira pelazi u elektrolit kao pozitivno naelektrisana čestica (pozitivan jon) i pri
tome otpušta elektrone i koji se premještaju do katode i učestvuju u reakciji na katodi. Između
anode i katode se uspostavlja strujno kolo izazvano kretanjem elektrona od metala koji je anoda do
katode i kroz elektrolit. Na brzinu korozije utiče električna provodljivost elektrolita. Čista voda je slab
elektrolit i brzina korozije je mnogo manja nego u kiselom rastvoru velike provodljivosti.

63.Šta je elektrohemijska reakcija, redukcija i oksidacija?

Elektrohemijske reakcije su reakcije gdje postoji transfer elektrona od jednog do drugog mjesta kada
atomi metala daju elektrone onda imamo oksidacionu reakciju.

𝑀 → 𝑀𝑛 + + 𝑛𝑒 −

M – metal
n – valenca metala

Oksidacija je hemijska reakcija pri kojoj materija prije nego oksidira ispusti elektorne. Oksidacijom se
naziva spajanje nekog elementa sa kiseonikom. U hemijskom smislu oskidacija se naziva otpuštanje.
Redukcija je hemijska reakcija pri kojoj materija prije redukcije prima elektrone i predstavlja
oduzimanje kiseonika nekom elementu. U hemijskom smislu redukcija predstvalja primanje
negativnog električnog punjenja.

64.Objasniti proces korozije na primjeru cinka.

Ako je metal cink, Zn, potopljen u kiseli rastvor tada na nekim mjestima dolazi do oksidacije cinka
prema relaciji:

𝑍𝑛 → 𝑍𝑛2+ + 2𝑒 −

Kao metal, cink je dobar provodnik pa se elektroni koji nastaju u procesu oksidacije povode kroz
njega i na nekom drugom mjestu u metalu dolazi do redukcije vodonikovih jona prema relaciji:

2𝐻 + + 2𝑒 − → 𝐻2

Ove relacije se mogu sumirati i zapisati u obliko datom u relaciji:

𝑍𝑛 + 2𝐻+ → 𝑍𝑛2 + 𝐻2 (𝑔𝑎𝑠)

65.Objasniti proces korozije na primjeru gvožđa.

Oksidacija i stvaranje rđe u vodi u kojoj je rastvoren kiseonik počinje sa reakcijom na anodi gdje
dolazi do oksidacije gvožđa i redukcije kiseonika u vodenom rastvoru.

𝐹𝑒 → 𝐹𝑒 2+ + 2𝑒 −

1
+ 𝐻2 𝑂 + 2𝑒 − → 2(𝑂𝐻 −)
2𝑂2
 1
𝐹𝑒 + + 𝐻2 𝑂 → 𝐹𝑒 2+ + 2(𝑂𝐻 − ) → 𝐹𝑒(𝑂𝐻)2
2𝑂2

1
𝐹𝑒(𝑂𝐻)2 + + 2𝐻2 𝑂 → 𝐹𝑒(𝑂𝐻)3 , 𝑟đ𝑎
2𝑂2

U ovom slučaju jon gvožđa (Fe2+) reaguje sa tek formiranim hidroksilnim jonima (OH-) i formira
jedinjenje Fe(OH)3, poznata kao rđa. Rđa se ne stvara u vodi ved se taloži na površini metala koji
korodira.

66.Navesti vrste korozije i ukratko ih objasniti.

Korozija se dijeli na:

- Uniformnu koroziju, o ovom obliku korozije se govori kada se korozija dešava na cijeloj površini. To
je stvaranje rđe po cijeloj površini ili gubljenje sjaja kod srebra.
- Galavanksu koroziju, do ovog oblika korozije dolazi kada su dva metala ili legure različitog sastava
povezana provodnikom električne struje u vrijeme kontakta sa elektrolitom. Metal ili legura koja je
više aktivna, anoda, trpi koroziju dok metal koji je više inertan, katoda, biva zaštiden od korozije.
- Korozija pukotine (lokalni tip), može biti posljedica razlike u koncentraciji jona ili rastvorenog gasa
u rastvoru ili između dva dijela površine metala, do korozije dolazi u dijelu gdje je niža koncentracija
kiseonika, to su najčešde pukotine ili udubljenja gdje je tečenje rastvora zaustavljeno i gdje je
prisutan lokalni pad koncentracije kiseonika, a pukotina mora biti dovoljno široka da rastvor može da
prodre u šupljinu, ali i dovoljno uska da zaustavi kretanje rastvora.
- Tačkasta korozija, ovaj oblik korozije je veoma lokalizova, korozija počinje od vrha i ide ka dole,
ovaj oblik korozije se teško detektuje, oksidacija se javlja u rupi a redukcija na površini, korozija je
obično posljedica oštedenja u vidu ogrebotine ili razlike u sastavu legure , polirane površine su
otpornije, legiranje nerđajudih čelika sa 2% molibdena pojačava ovaj oblik korozije.

67.Navesti načine zaštite od korozije.

Načini zaštite korozije se sastoje od nanošenja prevlaka ili električne zaštite. Zaštita putem
nanošenja prevlake se sastoji u tome da se na čelik nanese prevlaka koja de u slučaju oštedenja
prevlake u vodi ogrebotine imati ulogu anode, a osnova ulogu katode. Drugi oblik zaštite
podrazumijeva da se onaj element koji treba da se sačuva poveže provodnikom sa drugim metalom
koji ima manji elektrodni potencijal. Katodnom zaštitom se spolja dovode elektroni tako da metal
koji treba da se zaštiti postaje katoda, to jeste mjesto gdje dolazi do redukcije. Ovaj tip zaštite
podrazumijeva formiranje galavanskog elementa vezivanjem za drugi metal koji je mnogo reaktivniji.

68.Navesti reakcije dobijanja polimera. Adiciona polimerizacija.

Polimerizacija predstavlja reakciju dobijanja polimera iz odgovarajudih monomera i može se govoriti

od dvije osnovne vrste polimerizacija a to su adiciona i kondenzaciona polimerizacija.
Adiciona polimerizacija podrazumijeva čistu adiciju to jeste povezivanje istih ili različitih vrsta
monomera tako da se na ovaj način dobijaju polimeri sa strukturnim formulama u opštem obliku:
A + A + A + ... → A - A - A - ... , radi se o polimeru homolognog tipa
A + B + A + B + ... → A - B - A - B - ... , radi se o polimeru kopolimernog tipa
U slučaju adicione polimerizacije dobijaju se visokomolekularna jedinjenja bez izdvajanja sporednih
produkata. Adiciona polimerizacija se može inicirati povedanom temperaturom, povedanim
pritiskom ili korištenjem određenih katalizatora.

69.Kondenzaciona polimerizacija.

Kondenzaciona polimerizacija predtsavlja reakciju polimerizacije između dva monomera pri kojoj se
za razliku od slučaja adicione polimerizacije dobija polimer koji se po hemijskom sastavu u
potpunosti razlikuje od monomera. Kao rezultat ove reakcije javljaju se niskomolekularni
nusprodukti poput vode i hidrovodonika. Ovom reakcijom dobija se poliester.

70.Vrste polimera prema tome kako se mijenjaju mehanička svojstva pri zagrijavanju.

Polimeri se na osnovu mijenjanja mehaničkih svojstava pri zagrijavanju dijele na termoplastične i

termostabilne polimere.

71.Karakteristike termoplastičnih polimera.

Termoplastični polimeri su polimeri koji pri zagrijavanju razmekšavaju, a zatim i tope pri čemu nakon
hlađenja ponovo očvršdavaju zadržavajudi osnovna svojstva. Postupak razmekšavanja i stvrdnjavanja
se može ponavljati više puta bez opasnosti od mijenjanja odnosno pogoršanja tehničkih
karakteristika. Karakterišu se malim specifičnim masama sa 1000-1200kg/m3, malom toplotnom
provodljivošdu i visokom hemijskom otpornošdu. Međutim pored navedenih svojstava postoje i
sljededa negativna svostva a to su nepostojanost na povišenim temperaturama, nizak modul
elastičnosti, krtost na nižim temperaturama, velike deformacije tečenja čak i pri srazmjerno niskim
naponima i sklonost ka starenju.

72.Karakteristike termostabilnih polimera.

Termostabilni polimeri su polimeri kod kojih na povišenim temperaturama dolazi do povezivanja

makromolekula u poprečnom pravcu te zagrijavanjem mogu samo mogu samo jednom da
omekšaju. Nazivaju se i umreženim polimerima. Stvaranjem mrežaste strukture fizičkomehanička
svojstva termostabičnih polimera se mijenjaju u odnosu na osnovu termoplastičnih polimera. Gube
sposobnost rastvaranja u rastvaračima i sposobnost prelaza u plastično stanje pri ponovnom
zagrijavanju, oni dobijaju vedu tvrdodu i čvrstodu i pokazuju manje deformacije tečenja pod uticajem
konstantnih statičkih opteredenja.

73.Radni dijagram - kod termoplastičnih i termostabilnih polimera.

Radni dijagram termoplastičnih polimera:

Na slici je prikazaba kriva koja odgovara temperaturi Tb. U okviru ovog dijagrama mogu se definisati
tri karakteristična područja. U području jedan materijal slijedi Hukov zakon i u njemu pod naponom
𝜎 dolazi isključivo do pojave elastičnih deformacijom. Kada napon dostigne vrijednost 𝜎𝑝𝑒 u
materijalu se pored elastičnih deformacija javljaju prinudne elastične deformacije. Napon 𝜎𝑝𝑒
definiše se kao granica prinudne elastičnosti i materijal u području dva ima vrlo velike deformacije
koje odgovaraju opisanim visokoelastičnim deformacijama. 𝜎 − 𝜀 kriva u području dva ima tok
približno paralelan apscisnoj osi pr čemu je nivo napona u ovoj zoni nešto manji od 𝜎𝑝𝑒 . Ponašanje
materijala u zoni 3 odgovara prvo Hukovskoj elastičnosti a zatim se ponašaju plastično kao u slučaju
vedine građevinskih materijala. U područjima jedan i tri deformacije iščezavaju odmah nakon
prestanka djelovanja sile dok se u području dva dugo zadržavaju pri čemu se proces njihovog
anuliranja može ubrzati zagrijavanjem iznad Ts temperature.

Radni dijagram termostabilnih polimera:

𝜎 − 𝜀 krive za termostabilne polimere i modula elastičnosti kao i i do povedanja duktilnosti uglavnom

karakteriše monotost. Ističe se da ovakvo ponašanje predmetni materijali imaju na radnim
temperaturama pri čemu su u zavinsosti od konkretnog nivoa temperature mogude i izvjesne
varijacije čvrstoda, modula elastičnosti i duktilnosti(žilavosti). Po pravilu sa povedanjem temperature
može da dođe do opadanja čvrstode f z (žilavosti).

74.Nabrojati nekoliko vrsta termostabilnih i termopčlastičnih polimera i opšte karakteristike.

Termoplastični:
- Polietilen, može se raditi o polietilenu niskog i visokog pritiska. Polietilen niskog pritiska se odlikuje
vedom tvrdodom i manjom elastičnošdu u poređenju sa polietilenom visokog pritiska. Polietilen je
tvrd materijal bijele boje, jedan je od najlakših polimera pošto njegova specifična masa varira od 920
do 970 kg/m3. Čvrstoda se krede od 12 do 32 Mpa dok je modul elastičnosti izuzetno mali i iznosi od
150 do 800 MPa. Upijanje vode je neznatno a odlikuje se dobro otpornošdu na mraz. Karakteriše ga
mala tvrdoda i otpornost na povišene temperature, podnosi najviše 130°C. Primjenjuje se za izradu
hidroizolacionih materijala, cijevi itd.
- Polivinilhlorid, je bijeli ili žudkasti prah , može da se koristi do temperature od oko 60°C. Njegova
specifična masa iznosi oko 1400 kg/m3 dok mu je zatezna čvrstoda 50-60MPa. Veoma je otporan
prema djelovanju kiselina, baza, benzina i raznih ulja. Od njega se proizvode linoleumi i
hidroizolacioni materijali.
- Polistiroli, na normalnim temperaturama je tvrd prozračan materijal nalik staklu. Specifična masa
mu se krede oko 1050 kg/m3 dok mu je čvrstoda pri zatezanju 35-60MPa. Polistirol je
vodonepropustljiv i otporan na djelovanje mnogih hemijskih agenasa. Koristi se kao materijal za
proizvodnju pločica za oblaganje zidova, raznih vrsta cijevi, a takođe i kao sirovina za proizvodnju
termoizolacionih materijala porozne strukture poput stiropora.

Termostabilni:
- Fenolaldebidi, imaju najvedu primjenu u građevinarstvu, na normalnim temperaturama su tvrde,
krte supstance svijetlo ili tamno smeđe boje sa specifičnom masom od 1200-1300 kg/m3. Dobro se
miješa sa strugotinom drveta, hartijom, tkaninama i drugim inertnim materijalima pa se na taj način
dobijaju materijali vede čvrstode i manje krtosti. Primjenjuju se kao ljepila za drvene konstrukcije,
kao i za vodootporne furnire.
- Epoksidi, očvršdavanje epoksida koji se inače isporučuju u tečnm stanju vrši se primjenom
odgovarajudih očvršdivača. Posjeduje visoku lvrstodu i veliku hemijsku otpornost. Čvrstoda pri
zatezanju iznosi 40-80MPa. Specifična masa epoksida je 1200 kg/m3. Odlikuje se srazmjerno malom
žilavošdu i visokom otpornošdu u odnosu na povišene temperature, bez destrukije mogu da podnesu
temperature do 150°C. Primjenjuju se kao ljepila za beton, drvo, keramiku, staklo pa čak i metale.
Veliku primjenu imaju kao materijalu za izradu i industrijskih podova, a takođe se koriste kao i
hidroizolacioni materijali. Karakterišu se visokom hemijskom otpornošdu, sa izuzetkom jakih
oksidacionih sredstava i vlažnog hlora.
- Poliestri koji se primjenjuju u građevini nazivaju se nezasideni polisetri. Rasprostranjenost sirovina
kao i relativno niska proizvodna cijena uslovili su da poliestri vrlo široko primjenjuju za izradu raznih
elemenata za pokrivanje krovova, fasadnih boja itd. Otporni su na djelovanje velikog broja hemijskih
agenasa, otporni su na dejstvo oksidacionih sredstava i vlažnog hlora koji inače razara epokside.
Međutim pri dugotrajnom djelovanju vode kod poliestara se zapaža pad čvrstoda i do 40%i
smanjivanje adhezione sposobnosti,

75.Plastične mase: osnovne komponente i njihova funkcija.

Osnovne komponente koje ulaze u sastav plastičnih masa su:

- Veziva
- Punioci, smanjuju sadržaj polimera u plastičnim masama i smanjuju cijenu proizvoda, a takođe
utiču na mehanička svojstva; smanjuju skupljanje i deformabilnost, povedavajuotpornost na
povišenim temperaturama i smanjuju gorivost. Neki od punilaca, a naročito vlaknasti i listasti koji
imaju funkciju armature u materijalu, značajno povedavaju čvrstodu pri zatezanju i savijanju a takođe
i otpornost na djelovanje atmosferskih uticaja. Prestavljaju idealne termoizolatore kod materijala u
čijem sastavu se nalazi 90% pora.
- Plastifikatori olakšavaju preradu plastičnih masa snižavajudi temperaturu prelasa polimera u
visokoplastično stanje, može da iznosi 50% sadržaja u odnosu na masu polimera. Kao plastifikatori
najčešde se koriste ulja, kamfot i glicerin.
- Stabilizatori su supstance koji se uvode u plastične mase u cilju sprečavanja njihvog starenja. Kao
stabilizatori se najčešde koriste sapuni zasidenih masnih kiselina i olovne soli.
- Katalizatori su najčešde supstance koje po funkciji odgovaraju očvršdivačima i čijim se korištenjem
smanjuje vrijeme očvršdavanja plastičnih masa. Na ovaj način se ubrzava tehnološki proces izrade
predmeta od plastičnih masa.
- Boje, za bojenje plastičnih masa u samoj masi upotrebljavaju se razni pigmenti ili organske boje.
Sadržaj ovih dodataka obično iznosi 3-5% u odnosu na masu polimera
- Supstance za formiranje porozne strukture, porozna struktura se formira na dva načina,
dovođenjem polimera prije očvršdavanja u pjenasto stanje ili uvođenjem u polimer supstanci koje u
periodu njegovog očvršdavanja razvijaju određene gasove usljed kojih dolazi do ekspanzije mase.

76.Osnovna svojstva plastičnih masa: specifična masa, koeficijent toplotne provodljivosti, modul
elastičnosti, čvrstoda, starenje.

Specifične mase plastičnih masa se kredu od 1000 do 2000 kg/m3. Ovo svojstvo plastičnih masa može
se u procesu proizvodnje regulisati u širokim granicama. Ukoliko se ne radi o pjenoplastima i
poroplastima, vedinu plastičnih masa karakteriše malo upijanje vode, do 1%.

U opštem slučaju plastične mase se odlikuju niskom toplotnom provodljivošdu pri čemu je toplotna
provodljivost pjenoplasta i poroplasta bliska toplotnoj provodljivosti vazduha.

Čvrstoda plastičnih masa može da bude vrlo velika, u slučaju materijala armiranih vlaknima ili
listovima, čvrstoda pri zatezanju može da iznosi 200-300MPa. Čvrstode pri zatezanju i savijanju su
vrlo bliske.

Modul elastičnosti kod plastičnih masa je znatno niži nego kod drugih građevinskih materijala.
Zajedno sa uvijek prisutnom pojavom tečenja , uslovljava njihovu veliku deformabilnost. Modul
elastičnosti kod plastičnih masa je uvijek vedi nego kod odgovarajudih polimera dok je tečenje znatno
manje.

Starenje pogoršava svojstva plastičnih masa tokom vremena usljed zagrijavanja, djelovanja kiseonika
i drugih faktora, predtsavlja vrlo ozbiljan nedostatak mnogih plastičnih masa. Ova pojava je
posljedica procesa umrežavanja koji dovodi do gubitka elastičnosti, povedanja krutosti, pojave
pukotina itd. i procesa razlaganja polimera na niskomolekularna jedinjena koji dovodi do destrukcije
materijala. Ovi procesi kao što je rečeno mogu se sasvim eliminisati upotrebom stabilizatora.