2017-2018 ուս․ տարի

ìܲêì²Ìø²´²ÜàõÂÚ²Ü ºì
úðÂà亸ƲÚÆ
ÀܸвÜàôð вðòºð

ºز 1
ììÜ
ܲ²ê
êìì²
²ÌÌøø²²´´²
²ÜÜààõõÂ
ÂÚÚ²²Üܺºì
ìúúð
ðÂÂà
àääº
º¸¸Æ
Ʋ²ÚÚÆ
Ƽ¼²
²ðð¶
¶²²òòØ
ز²Ü
Ü
Ðв
²Øز
²èèà
àîî ä
ä²²îîØ
ØààõõÂ
ÂÚÚààõõÜ
ÜÀÀ
ÂÎÇ-Ç ïíÛ³ÉÝ»ñáí ³ÙµáÕç ³ß˳ñÑáõÙ ÝϳïíáõÙ ¿ ïñ³íÙ³ïǽÙÇ ³×Ç
ï»Ý¹»Ýó, áñÁ å³Ûٳݳíáñí³Í ¿ ÏÛ³ÝùÇ áõñµ³Ýǽ³ódzÛáí, µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý
³ñ¹Ûáõݳµ»ñ³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ³×áí, ׳ݳå³ñѳïñ³Ýëåáñï³ÛÇÝ
å³ï³Ñ³ñÝ»ñÇ ¨ ëåáñï³ÛÇÝ ïñ³íٳݻñÇ ÃíÇ ³×áí: îñ³íٳݻñÇ Å³Ù³Ý³Ï
ٳѳóáõÃÛ³Ý µ³ñÓñ ٳϳñ¹³ÏÁ µ³ó³ïñíáõÙ ¿ áã ÙdzÛÝ Å³Ù³Ý³Ï³ÏÇó
ïñ³íÙ³ÛÇ Í³ÝñáõÃÛ³Ùµ, ³Ûɨ ¹Ç³·ÝáëïÇϳÛÇ ¨ ³Ýѳå³Õ µÅßϳϳÝ
û·ÝáõÃÛ³Ý óáõó³µ»ñÙ³Ý µÝ³·³í³éáõÙ áñáß Ù³ëݳ·»ïÝ»ñÇ ³Ýµ³í³ñ³ñ
å³ïñ³ëïí³ÍáõÃÛ³Ùµ: ²Ûë åñáµÉ»ÙÇ ÉáõÍÙ³Ý ·áñÍáõÙ Ù»Í Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ áõÝÇ
íݳëí³Íù³µ³ÝáõÃÛ³Ý ¨ ûñÃá廹dzÛÇ Ñ³ñó»ñáõÙ µÅÇÏÝ»ñÇ áõëáõóÙ³Ý
åñáó»ëÇ µ³ñ»É³íáõÙÁ :
ìݳëí³Íù³µ³ÝáõÃÛáõÝÁ ¨ ûñÃáå»¹Ç³Ý áõÝ»Ý µ³í³Ï³Ý ÑÇÝ å³ïÙáõÃÛáõÝ:
Îáïñí³ÍùÝ»ñÇ µáõÅٳٵ Ù³ñ¹ÇÏ ½µ³Õí»É »Ý ¹»é ÑÇÝ Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñÇó: ÐÇÝ
º·ÇåïáëáõÙ 2500 ï³ñÇ Ù.Ã.³. Ïáïñí³ÍùÝ»ñÁ ýÇùëáõÙ ¿ÇÝ ³ñÙ³í»Ýáõ
ï»ñ¨Ý»ñáí, áñáÝù ѳÛïݳµ»ñí»É »Ý ÙáõÙdzݻñÇ íñ³: Þ³ï ³ñÅ»ù³íáñ »Ý
Ðáõݳëï³ÝáõÙ ÐÇåáÏñ³ïÇ ³ß˳ïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ (460-380 Ù.Ã.³.)
íݳëí³Íù³µ³ÝáõÃÛ³Ý ¨ ûñÃá廹dzÛÇ µÝ³·³í³éáõÙ: ܳ ³é³ç³ñÏ»É ¿
³ÛÝåÇëÇ å³ÃáÉá·Ç³Ý»ñÇ µáõÅÙ³Ý »Õ³Ý³ÏÝ»ñ, ÇÝãåÇëÇëù »Ý áõë³Ñá¹Ç
Ñṳ˳ËïÁ (ÐÇåáÏñ³ïÇ Ù»Ãá¹Á ÙÇÝ㨠ûñë ¿É ÏÇñ³éíáõÙ ¿ áõë³Ñá¹Ç
Ñṳ˳ËïÇ áõÕÕÙ³Ý áñáß ¹»åù»ñáõÙ), ÏáÝù³½¹ñ³ÛÇÝ Ñá¹Ç Ñṳ˳ËïÁ,
µÝ³ÍÇÝ ÍáõéóÃáõÃÛáõÝÁ: ²é³ç³ñÏ»É ¿ ï³ñµ»ñ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ é»åá½ÇódzÛÇ
»Õ³Ý³ÏÝ»ñ, ÏÇñ³éáõÃÛ³Ý Ù»ç ¹ñ»É µáõÅÙ³Ý ï³ñµ»ñ ýǽÇÏ³Ï³Ý Ù»Ãá¹Ý»ñ
(³ñ¨³ÛÇÝ, çñ³ÛÇÝ Éá·³ÝùÝ»ñ, Ù»ñëáõÙÁ): ²í»ÉÇ áõß ÐÇåáÏñ³ïÇ
³ß˳ï³ÝùÝ»ñÁ ÁݹɳÛÝ»É ¨ Ëáñ³óñ»É »Ý ò»ÉëÁ ¨ ¶³É»ÝÁ (131-206 ÃÃ.):
ì»ñçÇÝë µÅßÏáõÃÛ³Ý Ù»ç ³é³çÇÝÁ ÏÇñ³é»ó ³ÛÝåÇëÇ ï»ñÙÇÝÝ»ñ, ÇÝãåÇëÇù »Ý
Éáñ¹á½Á, ÏÇýá½Á, ëÏáÉÇá½Á: лݳ߳ñÅÇã ѳٳϳñ·Ç íݳëí³ÍùÝ»ñÇ ¨
ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ýϳñ³·ñÙ³Ý ¨ µáõÅÙ³Ý Ù»ç Ù»Í ³í³Ý¹ »Ý Ý»ñ¹ñ»É
ÑáõݳÑéáÙ»³Ï³Ý áõ ³ñ³µ³Ï³Ý ¹åñáóÇ Ý»ñϳ۳óáõóÇãÝ»ñÁ, Ù³ëݳíáñ³å»ë
ƵÝ-êÇÝ³Ý (²íÇó»Ýݳ) (980-1037) Ù³Ýñ³Ù³ëÝ Ýϳñ³·ñ»É ¿ ï³ñµ»ñ
Ïáïñí³ÍùÝ»ñ, Ñṳ˳Ëï»ñ, ³é³ç³ñÏ»É ¹ñ³Ýó é»åá½ÇódzÛÇ ¨ áõÕÕÙ³Ý
»Õ³Ý³ÏÝ»ñÁ: ìݳëí³Íù³µ³ÝáõÃÛ³Ý ¨ ûñÃá廹dzÛÇ ³ÏáõÝùÝ»ñáõÙ »Ý
Ï³Ý·Ý³Í ýñ³ÝëdzóÇ ²Ùµñáõ³½ ä³é»Ý (1510-1590), áñÝ ³é³çÇÝÁ Ýϳñ³·ñ»ó
ÍÝÏáëÏñÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ µáõÅÙ³Ý »Õ³Ý³ÏÝ»ñÁ, ¶ÉÇëáÝÁ ³é³ç³ñÏ»ó ¨

1
ÏÇñ³éáõÃÛ³Ý Ù»ç ¹ñ»ó Ý»ñϳÛáõÙë Çñ ³ÝáõÝáí ÏáãíáÕ ûÕÁª áÕݳ߳ñÇ
å³ñ³Ýáó³ÛÇÝ Ñ³ïí³ÍÇ ýÇùëÙ³Ý ¨ Ó·Ù³Ý Ñ³Ù³ñ: ö³ñÇ½Ç µÅßϳϳÝ
ý³ÏáõÉï»ïÇ ¹»Ï³Ý, ýǽÇÏáë ²ÝñÇÝ (1658-1742) ïí»É ¿ »ñ»Ë³Ý»ñÇ ×Çßï
ýǽÇÏ³Ï³Ý ¹³ëïdzñ³ÏÙ³Ý ëϽµáõÝùÝ»ñÁ:
1837Ã. ÈáݹáÝáõÙ µ³óíáõÙ ¿ ó·³íáñ³Ï³Ý ûñÃá廹dzÛÇ ÑáëåÇï³ÉÁ ÈÇïïÉÇ
ÏáÕÙÇó:
èáõë³ëï³ÝáõÙ 1707 ÃíÇÝ ä»ïñáë I-Ç Ññ³Ù³Ýáí ê³ÝÏï ä»ï»ñµáõñ·áõÙ
µ³óí»ó ³é³çÇÝ µÅßϳ-íÇñ³µáõÅ³Ï³Ý ¹åñáóÁ, áñï»Õ ëáíáñ»óÝáõÙ ¿ÇÝ
áëÏñ³áõÕÕÙ³Ý ï»ËÝÇϳÛÇÝ:
ÀݹѳÝñ³å»ë ѳٳß˳ñѳÛÇÝ µÅßϳ·ÇïáõÃÛ³Ý ¨ Ù³ëݳíáñ³å»ë
íݳëí³Íù³µ³ÝáõÃÛ³Ý ¨ ûñÃá廹dzÛÇ ½³ñ·³óÙ³Ý ·áñÍáõÙ Ñëϳ۳ϳÝ
Ý»ñ¹ñáõÙ áõÝÇ éáõë Ý߳ݳíáñ ·ÇïÝ³Ï³Ý Ü.Æ. äÇé³·áíÁ (1810-1881): ܳ
³é³çÇÝÁ û·ï³·áñÍ»ó ·Çåë³Ï³åÁ é³½Ù³µÅßÏ³Ï³Ý åñ³ÏïÇϳÛáõÙ,
ϳï³ñ»ó áëÏñ³åɳëïÇÏ ³Ùåáõï³ódzݻñ, ÑÇÙݳ¹ñ»ó ïáåá·ñ³ýÇÏ
³Ý³ïáÙdzÝ, ³Ý³ïáÙdzÛÇ áõëáõÙݳëÇñÙ³Ý ë³é³Í ѳïáõÛÃÝ»ñÇ Ù»Ãá¹Á:
êÏë³Í 19-ñ¹ ¹³ñÇ 70-³Ï³Ý Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇó áñáß íÇñ³µáõÛÅÝ»ñ ëÏë»óÇÝ
û·ï³·áñÍ»É Ù»ï³Õ³Ï³Ý ÏáÝëïñáõÏódzݻñ ³é³çÇÝ ³Ý·³Ù Ï»ÕÍ Ñá¹»ñÇ
µáõÅÙ³Ý åñ³ÏïÇϳÛáõÙ: êÏǽµ ¹ñí»ó Ù»ï³Éáûëï»áëÇÝû½ÇÝ:
ìÇÉdz٠Îáݹñ³ï è»Ýï·»ÝÁ 1895 ÃíÇÝ Ñ³Ûïݳ·áñÍ»ó X- ׳鳷³ÛÃÝ»ñÁ, áñÁ
³Ýѳٻٳï Ñ»ßï³óñ»ó áëÏñ³ÛÇÝ å³ïáÉá·Ç³Ý»ñÇ ¹Ç³·ÝáëïÇϳÝ:
²Ýó³Í ¹³ñ³ëϽµÇÝ ê³ÝÏï ä»ï»ñµáõñ·áõÙ ÑëÏ³Û³Ï³Ý ·Çï³åñ³ÏïÇÏ
·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝ ¿ ͳí³É»É éáõë Ëáßáñ ·ÇïÝ³Ï³Ý Ð»ÝñÇË Æí³ÝáíÇã îáõñÝ»ñÁ:
úå»ñ³ïÇí ûñÃá廹dzÛÇ åÇáÝ»ñ èáÙ³Ý èáÙ³ÝáíÇã ìñ»¹»ÝÁ ïí»É ¿ Ñ»ï¨Û³É
µÝáñáßáõÙÁ.
¦úñÃáå»¹Ç³Ý Ñ³Ý¹Çë³ÝáõÙ ¿ íÇñ³µáõÅáõÃÛ³Ý ³ÛÝ Ñ³ïáõÏ µÝ³·³í³éÁ, áñÁ
½µ³ÕíáõÙ ¿ í»ñçáõÛÃÝ»ñÇ ¨ áÕݳ߳ñÇ Ñݳñ³íáñ ¹»ýáñÙ³ódzݻñÇ
ѻﳽáïٳٵ, åñáýÇɳÏïÇϳÛáí ¨ µáõÅٳٵ§:
1921 ÃíÇÝ ÜÇÏáÉ³Û ÜÇÏáɳ¨Çã äñÇáéáíÇ ·É˳íáñáõÃÛ³Ùµ ØáëÏí³ÛáõÙ
ϳ½Ù³íáñí»ó µáõų-åñáû½³íáñÙ³Ý ÇÝëïÇïáõïÁ, áñÁ Ý»ñϳÛáõÙë
³Ýí³ÝíáõÙ ¿ ÖÈÒÎ (ìݳëí³Íù³µ³ÝáõÃÛ³Ý ¨ úñÃá廹dzÛÇ Ï»ÝïñáݳϳÝ
ÇÝëÇïáõï):
1921 ÃíÇÝ Ê³ñÏáíáõÙ ØÇ˳ÛÇÉ Æí³ÝáíÇã êÇï»ÝÏáÛÇ ÏáÕÙÇó µ³óí»ó µÅßϳ-
ٻ˳ÝÇÏ³Ï³Ý ÇÝëÇïáõïÁ, áñÁ ½µ³ÕíáõÙ ¿ñ Ï»ÕÍ Ñá¹»ñÇ, Ññ³½»Ý³ÛÇÝ
Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ åñáµÉ»ÙÝ»ñáí:
гÛñ»Ý³Ï³Ý Ù»Í å³ï»ñ³½ÙÇ ï³ñÇÝ»ñÇÝ ¨ Ýñ³ÝÇó Ñ»ïá Ýáñ ٳϳñ¹³ÏÇ
íñ³ ¹ñí»óÇÝ Ññ³½»Ý³ÛÇÝ í»ñù»ñÇ, Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ, ïñ³íÙ³ïÇÏ ßáÏÇ,
³Ûñí³ÍùÝ»ñÇ, óñï³Ñ³ñáõÃÛ³Ý µáõÅÙ³Ý ëϽµáõÝùÝ»ñÁ, µ³óí»óÇÝ Ýáñ³Ýáñ
åñáû½³ûñÃá廹ÇÏ Í³é³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñ:
1940 ÃíÇÝ ÎÛáõÝã»ñÁ ѳÕáñ¹»ó ÷³Ï ÇÝïñ³Ù»¹áõÉÛ³ñ ûëï»áëÇû½Ç Ù³ëÇÝ:
ìݳëí³Íù³µ³ÝáõÃÛ³Ý ¨ ûñÃá廹dzÛÇ Ù»ç ³ñï³ûç³Ë³ÛÇÝ ÏáÙåñ»ëÇnÝ-
¹Çëïñ³ÏóÇáÝ ûëï»áëÇÝû½Ç Ù»Ãá¹Á Ý»ñ¹ñí»ó ¨ ϳï³ñ»É³·áñÍí»ó

2
ÆÉǽ³ñáíÇ ÏáÕÙÇó, áñÇ ³é³ç³ñÏ³Í áëÏñ»ñÇ »ñϳñ³óÙ³Ý ÙáÝá ¨ µÇÉáϳÉ
Ù»Ãá¹Ý»ñÁ ë»÷³Ï³Ý ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñÇ »ñϳñ³óÙ³Ý »Õ³Ý³Ïáí Ý»ñϳÛáõÙë
ɳÛÝáñ»Ý ÏÇñ³éíáõÙ »Ý íݳëí³Íù³µ³ÝáõÃÛ³Ý ¨ ûñÃá廹dzÛÇ µÝ³·³í³éáõÙ:
70 - ³Ï³Ý Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇÝ ëÏë»óÇÝ ÏÇñ³é»É ³ñÃñáëÏáåÇÏ íÇñ³Ñ³ïáõÃÛáõÝÝ»ñ,
³é³çÇÝÁ ÍÝϳÑá¹Ç íñ³: Ø»Ãá¹Ç Ý»ñ¹ñáÕÁ ׳åáݳóÇ ì³ï³Ý³µ»Ý ¿ñ:
1939 ÃíÇÝ ³Ù»ñÇϳóÇ ìÇÉÉ»ëÁ Çñ³Ï³Ý³óñ»ó ÏáÝù³½¹ñ³ÛÇÝ Ñá¹Ç ïáï³É
¿Ý¹áåñáû½³íáñáõÙ: èáõë³ëï³ÝáõÙ 1956 ÃíÇÝ êÇí³ßÁ ëï»ÕÍ»ó ûñÇ·ÇݳÉ
¿Ý¹ñáåñáû½: ¾Ý¹áåñáû½Ý»ñÁ ³Ùñ³óÝáõÙ »Ý áëÏñÇÝ Ï³Ù Ù»Ë³ÝÇÏ³Ï³Ý Ó¨áí
ϳ٠³ÏñÇÉó»Ù»Ýïáí: Ü»ñϳÛáõÙë ɳÛÝáñ»Ý ÏÇñ³éíáõÙ ¿ ÏáÝù³½¹ñ³ÛÇÝ, ÍÝϳÝ,
³ñÙÝϳÛÇÝ ¨ áõë³ÛÇÝ Ñá¹»ñÇ ïáï³É ¿Ý¹áåñáû½³íáñáõÙÁ: ØÇçý³É³Ý·³ÛÇÝ
Ñá¹»ñÇ Ñ³Ù³ñ ëï»ÕÍí³Í »Ý ëÇÉÇÏáݳÛÇÝ åñáû½Ý»ñ:
ÐÇÙÝí»Éáí èáµ»ñï ¸³ÝÇëÇ 1950-³Ï³Ý Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇÝ ÉáõÛë ï»ë³Í
Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ íÇñ³Ñ³ï³Ï³Ý µáõÅÙ³ÝÁ í»ñ³µ»ñáÕ ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÇ íñ³ª
¶»ñٳݳóÇ Ø. ¶. ØÛáõÉ»ñÁ 1958 ÃíÇÝ Þí»Ûó³ñdzÛÇ ¸³íáë ù³Õ³ùáõÙ, Çñ ßáõñçÁ
ѳí³ù»ñÉáí ѳٳËáÑ ÁÝÏ»ñÝ»ñÇÝ, ÑÇÙÝ»ó ûëï»áëÇÝû½Ç ³ëáódzóÇ³Ý (AO)
áñÁ ³Ý·ÉáÉ»½áõ »ñÏñÝ»ñáõ٠ѳÛïÝÇ ¿ áñå»ë Ü»ñùÇÝ üÇùë³ódzÛÇ
лﳽáïÙ³Ý ²ëáó³ódz (ASIF) (Assocation for the study of Internal Fixation):
AO-Ç ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÁ ÉáõÛë ï»ë³Ý 1969 ÃíÇÝ ³é³çÇÝ Ññ³ï³ñ³ÏáõÃÛ³Ý, 1979
ÃíÇÝ »ñÏñáñ¹ Ññ³ï³ñ³ÏáõÃÛ³Ý (Manual of Internal Fixation) Ù»ç:
1984 ÃíÇÝ ÑÇÙÝí»ó AO/ASIF ýáݹÁ, áñÇ Ù»ç Áݹ·ñÏí»óÇÝ 15 »ñÏñÝ»ñÇó 80
¿ùëå»ñïÝ»ñ, áñáÝó ·É˳íáñáõÃÛ³Ùµ ¿É 1990 ÃíÇÝ ÉáõÛë ï»ë³í AO/ASIF – Ç
³ß˳ï³ÝùÝ»ñÇ »ññáñ¹ Ññ³ï³ñ³ÏáõÃÛáõÝÁ, áñÁ ѳݹÇë³ÝáõÙ ¿
·Çï³Ï³Ýáñ»Ý ÑÇÙݳíáñí³Í áõÕ»óáõÛó Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ µáõÅÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï
Ù»ï³Éáûëï»áëÇÝû½Ç µÝ³·³í³éáõÙ:
ÊáñÑñ¹³ÛÇÝ Ð³Û³ëï³ÝáõÙ íݳëí³Íù³µ³ÝáõÃÛáõÝÁ ¨ ûñÃáå»¹Ç³Ý ·Çï³Ï³Ý
ÑÇÙù»ñÇ íñ³ ¹ñí»óÇÝ 1946 ÃíÇó Ñ»ïá, »ñµ г۳ëï³ÝáõÙ ø.Ð. ä»ïñáëÛ³ÝÇ
ÏáÕÙÇó µ³óí»ó ºñ¨³ÝÇ Ñ»ïíݳëí³Íù³ÛÇÝ í»ñ³Ï³Ý·ÝáÕ³Ï³Ý ÑáëåÇï³ÉÁ,
áñÁ Ñ»ïá í»ñ³Ýí³Ýí»ó ÅðÍÈÈÒÎ (ºñ¨³ÝÇ ìݳëí³Íù³µ³ÝáõÃÛ³Ý ¨
úñÃá廹dzÛÇ ¶Çï³Ñ»ï³½áï³Ï³Ý ÆÝëïÇïáõï), ÇëÏ ³ÛÅÙ ÏáãíáõÙ ¿ ìúìÎ
(ìݳëí³Íù³µ³ÝáõÃÛ³Ý, úñÃá廹dzÛÇ, ì»ñ³Ï³Ý·ÝáÕ³Ï³Ý Ï»ÝïñáÝ):
Ü»ñϳÛáõÙë ºñ¨³ÝáõÙ ¨ г۳ëï³ÝÇ ³ÛÉ ßñç³ÝÝ»ñáõÙ ·áñÍáõÙ »Ý
íݳëí³Íù³µ³ÝáõÃÛ³Ý ¨ ûñÃá廹dzÛÇ µ³½Ù³ÃÇí µ³Å³ÝÙáõÝùÝ»ñ,
åñáû½³íáñÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï³ÏÇó ï»ËÝÇϳÛáí ѳ·»óí³Í Ï»ÝïñáÝÝ»ñ,
γñÙÇñ ˳ãÇ í»ñ³Ï³Ý·ÝáÕ³Ï³Ý Ï»ÝïñáÝÁ, áõñ µ³ñÓñ³Ï³ñ·
Ù³ëݳ·»ïÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó Çñ³Ï³Ý³óíáõÙ »Ý áëÏñ³ÙϳݳÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç
ïñ³íٳݻñÇ ¨ ûñÃá廹ÇÏ å³ÃáÉá·Ç³Ý»ñÇ µáõÅÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï³ÏÇó
Ù»Ãá¹Ý»ñ:

ìܲêì²Ìø ºì ìܲêì²ÌàõÂÚàõÜ :
¸ð²Üò βÜÊØ²Ü Ö²Ü²ä²ðÐܺðÀ:

3
 ìݳëí³Íù: êáõñ íݳëí³ÍùÁ ¹³ ³ñï³ùÇÝ ï³ñµ»ñ (ٻ˳ÝÇϳϳÝ,
ç»ñÙ³ÛÇÝ, ùÇÙdzϳÝ, 鳹dzóÇáÝ ¨ ³ÛÉÝ.) ³½¹³ÏÝ»ñÇ ÙdzÙáÙ»Ýï
ѳÝϳñͳÏÇ ³½¹»óáõÃÛáõÝÝ ¿ Ù³ñ¹áõ ûñ·³ÝǽÙÇ íñ³, áñÁ µ»ñáõÙ ¿
ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñÇ ³Ý³ïáÙÇ³Ï³Ý ³ÙµáÕç³Ï³ÝáõÃÛ³Ý, ϳ½Ùí³ÍùÇ ¨
ýǽÇáÉá·Ç³Ï³Ý ýáõÝÏódzݻñÇ Ë³ËïÙ³ÝÁ:
ìݳëí³Í ÑÛáõëí³ÍùÇ µÝáõÛÃÇó ϳËí³Í ï³ñµ»ñáõÙ »Ý Ù³ßϳÛÇÝ
(ë³Éç³ñ¹Ý»ñ, í»ñù»ñ ¨ ³ÛÉÝ.), »ÝóٳßϳÛÇÝ (ϳå³ÝÝ»ñÇ, çÉ»ñÇ
å³ïéí³ÍùÝ»ñ, áëÏñ»ñÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñ ¨ ³ÛÉÝ.) ¨ Ëáéáã³ÛÇÝ (áñáí³ÛÝÇ ËáéáãÇ,
ÏñÍù³í³Ý¹³ÏÇ, Ñá¹»ñÇ ¨ ³ÛÉÝÇ ë³Éç³ñ¹Ý»ñ, ³ñÛáõݳ½»ÕáõÙÝ»ñ)
íݳëí³ÍùÝ»ñ:
ìݳëí³ÍùÝ»ñÁ ÉÇÝáõÙ »Ýª
 Ù»Ïáõë³óí³Í- »ñµ áõÝ»Ýù Ù»Ï ë»·Ù»ÝïÇ íݳëí³Íù (³½¹ñáëÏñÇ É³ÛݳÏÇ
Ïáïñí³Íù);
 µ³½Ù³ÏÇ- ÙÇ ù³ÝÇ ë»·Ù»ÝïÝ»ñÇ íݳëí³ÍùÝ»ñ (ëñáõÝùÇ áëÏñ»ñÇ ¨
ÏáÝùÇ áëÏñ»ñÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñ);
 ѳٳÏóí³Í- »ñµ íݳëí³Í ¿ »ñÏáõ ¨ ³í»ÉÇ ûñ·³Ý–ѳٳϳñ·»ñ (ÏáÝùÇ
áëÏñ»ñÇ Ïáïñí³Íù + ÉÛ³ñ¹Ç íݳëí³Íù);
 ÏáÙµÇݳóí³Í- »ñµ áõÝ»Ýù ÝáõÛÝ ûñ·³Ý–ѳٳϳñ·Ç íñ³ »ñÏáõ ï³ñµ»ñ
³ñï³ùÇÝ ³½¹³ÏÇ ³½¹»ÍáõÃÛáõÝ (³½¹ñáëÏñÇ Ïáïñí³Íù + áïݳóûñÇ
óñï³Ñ³ñáõÙ):
ìݳëí³Íù ³é³ç³óÝáÕ Ù»Ë³ÝÇÏ³Ï³Ý ·áñÍáÝÇ ³½¹»óáõÃÛáõÝÁ
³ñï³Ñ³ÛïíáõÙ ¿ ×ÝßÙ³Ý, ·»ñÓ·Ù³Ý, å³ïéí³ÍùÇ, åïïÙ³Ý Ï³Ù
ѳϳѳñí³ÍÇ ï»ëùáí:
²ñï³ùÇÝ ·áñÍáÝÇ ³½¹»óáõÃÛ³Ý ¿ý»ÏïÇ íñ³ ³½¹áõÙ »Ý íݳëáÕ áõÅÇ
áõÕÕáõÃÛáõÝÁ, ¹ñ³ ³ÝÏÛáõÝÁ, íݳëáÕ ³½¹³ÏÇ ÏÇÝ»ïÇÏ ¿Ý»ñ·Ç³Ý, ¹ñ³
³½¹»óáõÃÛ³Ý »ñϳñ³ï¨áõÃÛáõÝÁ ¥óñï³Ñ³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, ³Ûñí³ÍùÝ»ñÇ,
×ÝßáõÙÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï¤:
ìݳëí³ÍáõÃÛáõÝÁ ¹³ ÝٳݳïÇå ³ß˳ï³ÝùÇ ¨ Ï»Ýó³ÕÇ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ
·ïÝíáÕ Ù³ñ¹Ï³Ýó ËÙµ»ñáõÙ ÏñÏÇÝ ³é³ç³óáÕ íݳëí³ÍùÝ»ñÇ ³ÙµáÕçáõÃÛáõÝÝ
¿:
î³ñµ»ñáõÙ »Ý íݳëí³ÍáõÃÛ³Ý Ñ»ï¨Û³É ï»ë³ÏÝ»ñÁ.
1. ²ñ¹Ûáõݳµ»ñ³Ï³Ýª
³¤ ³ñï³¹ñ³Ï³Ý (Ù»ñ »ñÏñáõÙ í»ñçÇÝ 10-12 ï³ñÇÝ»ñÇÝ ËÇëï Ýí³½»É ¿);
µ¤ ·ÛáõÕ³ïÝï»ë³Ï³Ý ³ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛ³Ý Ù»ç:
2. àã ³ñ¹Ûáõݳµ»ñ³Ï³Ýª
³¤ Ï»Ýó³Õ³ÛÇÝ;
µ¤ ÷áÕáó³ÛÇÝ;
·¤ ïñ³Ýëåáñï³ÛÇÝ;
¹¤ Ù³ÝϳϳÝ;
»¤ ëåáñï³ÛÇÝ;
½¤ ½ÇÝͳé³ÛáÕÝ»ñÇ:

4
 ìݳëí³ÍáõÃÛ³Ý Ï³Ý˳ñ·»ÉÙ³Ý ³éáõÙáí ã³÷³½³Ýó ϳñ¨áñ ¿ ³é³ÝÓÇÝ
íݳëí³ÍùÝ»ñÇ ³é³ç³óÙ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñÝ áõ ѳݷ³Ù³ÝùÝ»ñÁ ѳٳϳñ·»Éáõ
Ýå³ï³Ïáí ×ßï»É ³ñï³ùÇÝ áõ Ý»ñùÇÝ ³ÛÝ ·áñÍáÝÝ»ñÁ, áñáÝù Ýå³ëïáÙ »Ý
íݳëí³ÍùÝ»ñÇ ÏñÏÝÙ³ÝÁ:
²Û¹ ³Ù»ÝÁ ѳßíÇ ³éÝ»Éáí ¿É Ùß³Ïí³Í »Ý íݳëí³ÍáõÃÛ³Ý ï³ñµ»ñ
ï»ë³ÏÝ»ñÇ Ï³Ý˳ñ·»ÉÙ³ÝÝ áõÕÕí³Í µ³½Ù³åÇëÇ ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñ:

кܲ޲ðÄ²Î²Ü Ð²Ø²Î²ð¶Æ ìܲêì²Ìøܺðàì ºì

ÐÆì²Ü¸àõÂÚàõÜܺðàì غ̲вê²ÎܺðÆ ºì ºðºÊ²ÜºðÆ
кàîØ²Ü ºÔ²Ü²ÎܺðÀ
лݳ߳ñÅ³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç íݳëí³ÍùÝ»ñÇ ¨ ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝ»ñÇ
³ËïáñáßáõÙÁ ÑÇÙÝíáõÙ ¿ ÏÉÇÝÇÏ³Ï³Ý µÅßÏáõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý åñÇÝóÇåÝ»ñÇ ¨
»Õ³Ý³ÏÝ»ñǪ ·³Ý·³ïÝ»ñÇ, ³Ý³ÙÝ»½Ç, íݳëí³ÍùÇ Ù»Ë³ÝǽÙÇ,
³Ëï³µ³ÝáõÃÛ³Ý ÷áõóç³Ý ѻﳽáïÙ³Ý íñ³:
ú·ï³·áñÍíáõÙ »Ý ѻﳽáïÙ³Ý ÏÉÇÝÇϳϳÝ, é»Ýﷻݳµ³Ý³Ï³Ý,
¿É»ÏïñáýǽÇáÉá·Ç³Ï³Ý, ·áñÍÇù³ÛÇÝ, ɳµáñ³ïáñ »Õ³Ý³ÏÝ»ñ:
лݳ߳ñÅ³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç íݳëí³ÍùÝ»ñÇ ¨ ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝ»ñÇ
³ËïáñáßÙ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý »Õ³Ý³ÏÝ ¿ ÏÉÇÝÇϳϳÝÁ, áñÁ ݳ˳ï»ëáõÙ ¿ µÅßÏÇ
ѳçáñ¹³Ï³Ý ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ áñáß³ÏÇ Ñ³Ù³Ï³ñ·ª
ÐÇí³Ý¹Ç ·³Ý·³ïÝ»ñÇ å³ñ½»ÉÁ`
²Ý³ÙÝ»½Ç ѳí³ùáõÙ (ïñ³íÙ³ÛÇ í³Õ»ÙáõÃÛáõÝÁ, ٻ˳ÝǽÙÁ),
ÐÇí³Ý¹Ç ½ÝÝáõÙÁ,
Ðá¹»ñáõÙ ß³ñÅáõÙÝ»ñÇ Í³í³ÉÇ áñáß»ÉÁ,
ì»ñçáõÛÃÝ»ñÇ »ñϳñáõÃÛ³Ý ¨ ßñç³·ÍÇ ã³÷áõÙÁ,
ØϳݳÛÇÝ áõÅÇ áñáß»ÉÁ,
è»Ýﷻݳµ³Ý³Ï³Ý ¨ ÏáÙåÛáõï»ñ³ÛÇÝ Ñ»ï³½áïáõÃÛáõÝÝ»ñ,
¾É»ÏïñáýǽÇáÉá·Ç³Ï³Ý ¨ ɳµáñ³ïáñ ѻﳽáïáõÃÛáõÝÝ»ñ,
¶áñÍÇù³ÛÇÝ »Õ³Ý³ÏÝ»ñÇ ÏÇñ³éáõÙ (åáõÝÏódz, µÇáåëdz ¨ ³ÛÉÝ.)
¸Ç³·Ýá½Ç ×ßïáõÙ:
¶³Ý·³ïÝ»ñÁ: ÐÇí³Ý¹Ç ·³Ý·³ïÝ»ñÇó ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ³é³ÝÓݳóÝ»É
ÑÇÙݳϳÝÝ»ñÁ, áñáÝù í»ñ³µ»ñáõÙ »Ý ïíÛ³É ÑÇí³Ý¹áõÃÛ³ÝÁ: úñÇݳϪ
ÏáÝù³½¹ñ³ÛÇÝ Ñá¹Ç å³ÃáÉá·Ç³Ûáí ÑÇí³Ý¹Ý»ñÁ »ñµ»ÙÝ ·³Ý·³ïíáõÙ »Ý
ÍÝϳÑá¹Ç ßñç³ÝÇ ó³í»ñÇó: ìݳëí³Íù ëï³ó³Í ÑÇí³Ý¹Ý»ñÇ ÑÇÙݳϳÝ
·³Ý·³ïÁ íݳëí³ÍùÇ ßñç³ÝÇ ó³íÝ ¿, áñÁ, áñå»ë ϳÝáÝ, áõŻճÝáõÙ ¿
ß³ñÅáõÙÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï: гïϳÝß³Ï³Ý ¿ ݳ¨ ¹»ýáñÙ³ódzÝ, ß³ñÅáõÙÝ»ñÇ
ë³Ñٳݳ÷³ÏáõÙÁ ¨ ³ÛÉÝ.:
²Ý³ÙÝ»½Á: ÖÇßï ѳí³ù³Í ³Ý³ÙÝ»½Á »ñµ»ÙÝ µ³í³Ï³Ý ¿ ÑÇí³Ý¹áõÃÛ³Ý
×Çßï ³ËïáñáßÙ³Ý Ñ³Ù³ñ: êáõñ íݳëí³ÍùÇ Å³Ù³Ý³Ï ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ×ßï»É
íݳëÙ³Ý Ù»Ë³ÝǽÙÁ, í³Õ»ÙáõÃÛáõÝÁ, óáõó³µ»ñ³Í ³é³çÇÝ û·ÝáõÃÛáõÝÁ:
ÆÝýáñÙ³ïÇí ¿ ѳïϳå»ë ÍݳÑá¹Ç ßñç³ÝáõÙ ëï³ó³Í íݳëí³ÍùÇ

5
ٻ˳ÝǽÙÇ ×ßïáõÙÁ, ù³ÝÇ áñ åïï³ÛÇÝ ß³ñÅáõÙÝ»ñÇ ¨ ÏáÕÙ³ÛÇÝ ×ÝßáõÙÝ»ñÇ
¹»åùáõÙ µ³ñÓñ ¿ ϳå³ÝÝ»ñÇ ¨ Ù»ÝÇëÏÝ»ñÇ íݳëÙ³Ý Ñ³í³Ý³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ:
ì»ñçÇÝÝ»ñÇë íݳëÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï µÝáñáß ¿ ݳ¨ ѻﳷ³ ÏÉÇÝÇϳϳÝ
å³ïÏ»ñÁ, áñÁ ѳ׳˳ÏÇ ÁÝóÝáõÙ ¿ ÍÝϳÑá¹Ç µÉáϳ¹³Ý»ñáí,
ëÇÝáíÇïÝ»ñáí: ´Ýáñáß ¿ ݳ¨ ï³ñµ»ñ ï»Õ³Ï³ÛÙ³Ý ¹»ý³ñÃñá½Ý»ñÇ
Å³Ù³Ý³Ï ¦í³Õáñ¹Û³Ý ϳñÙñáõÃ۳ݧ ³Ëï³ÝÇßÁ:
úñÃá廹ÇÏ ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ å³ñ½»É ݳËáñ¹áÕ
ÏáÝë»ñí³ïÇí ¨ íÇñ³Ñ³ï³ÏաÝ µáõÅáõÙÝ»ñÁ:
ºñµ»ÙÝ Ù»Í Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ ¿ áõÝ»Ýáõ٠ųé³Ý·³Ï³Ý ³Ý³ÙÝ»½Á (³½¹ñÇ
µÝ³ÍÇÝ Ñṳ˳Ëï, ÍáõéóÃáõÃÛáõÝ ¨ ³ÛÉÝ.):
γñ¨áñ ¿ Ù³Ýñ³Ù³ëÝ ï»Õ»Ï³Ý³É ÑÇí³Ý¹Ç ϻݳó³ÕÇ ¨ ³ß˳ï³ÝùÇ
å³ÛÙ³ÝÝ»ñÇÝ: úñÇݳϪ ÍÝÏÝ»ñÇ íñ³ »ñϳñ ³ß˳ïáÕ Ï³Ý³Ýó, ÍÝÏáëÏñ»ñÇ
ËñáÝÇÏ íݳëí³ÍáõÃÛáõÝ ëï³óáÕ ëåáñïëÙ»ÝÝ»ñÇ Ùáï ѳ׳˳ÏÇ Ñ³Ý¹ÇåáõÙ
¿ ÍÝÏáëÏñÇ ËáݹñáÙ³ÉÛ³ódz:
ì»ñçáõ٠ѳñϳíáñ ¿ ³Ýå³ÛÙ³Ý ×ßï»É ݳËÏÇÝáõÙ ï³ñ³Í
ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñÁ, íÇñ³Ñ³ïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ¹»Õáñ³ÛùÇ Ýϳïٳٵ ³É»ñ·Ç³ÛÇ
³éϳÛáõÃÛáõÝÁ ¨ ³ÛÉÝ:
¼ÝÝáõÙÁ: ´ÅÇßÏÁ å»ïù ¿ ³Ýå³ÛÙ³Ý áõß³¹ñáõÃÛáõÝ ¹³ñÓÝÇ ÑÇí³Ý¹Ç í³ñùÇ
³é³ÝÓݳѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ, ³ñï³ùÇÝ ï»ëùÇÝ, ¹»ÙùÇ ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛ³ÝÁ,
ѳñϳ¹ñ³Ï³Ý ¹ÇñùÇÝ, ù³ÛÉí³ÍùÇÝ, Ù³ñÙÝÇ Ñ³Ù³ã³÷áõÃÛ³ÝÁ: ²Ýå³ÛÙ³Ý
ѳñϳíáñ ¿ ѳٻٳï»É Ù³ñÙÝÇ ëÇÙ»ïñÇÏ Ù³ë»ñÁ:
ìݳëí³ÍùÇ ¹»åùáõ٠ѳñϳíáñ ¿ áõß³¹ñáõÃÛáõÝ ¹³ñÓÝ»É íݳëí³Í Ù³ëÇ
Ù³ßÏÇ ·áõÛÝÇ, ɳñí³ÍáõÃÛ³Ý, ËáݳíáõÃÛ³Ý, ³ÙµáÕç³Ï³ÝáõÃÛ³Ý íñ³: γñ¨áñ ¿
ÝßÙ³ñ»É í»ñçáõÛÃÇ ³é³ÝóùÇ ¹»ýáñÙ³ódzݻñÁ: ÜáñÙ³ÛáõÙ ëïáñÇÝ í»ñçáõÛÃÇ
³é³ÝóùÁ ³ÝóÝáõÙ ¿ ½ëïáëÏñÇ ³é³ç³í»ñÇÝ ÷ßÇó ÍÝÏáëÏñÇ միջային եզրով
կամ ծնկոսկրի միջնակետով ¹»åÇ áïݳóÃÇ I միջմատային տարածություն: ºñµ
ëñáõÝùÁ ûùíáõÙ ¿ ¹áõñë (genu valgum)ª ³é³ÝóùÁ ϳÝóÝÇ ÍÝÏáëÏñÇ ¹ñë³ÛÇÝ
ÏáÕÙáí (»ñÏÏáÕÙ³ÝÇ ¹»ýáñÙ³ódzÛÇ ¹»åùáõÙ ÏáõݻݳÝù áïù»ñÇ X-³Ó¨
¹»ýáñÙ³ódz), ÇëÏ »Ã» ëñáõÝùÁ ûùíÇ ¹»åÇ Ý»ñë (genu varum)ª ³é³ÝóùÁ
ϳÝóÝÇ ÙÇç³ÛÝáñ»Ý (»ñÏÏáÕÙ³ÝÇ ¹»ýáñÙ³ódzÛÇ ¹»åùáõÙª O-³Ó¨ ¹»ýáñÙ³ódz)
:ÜÏ.1
ì»ñÇÝ í»ñçáõÛÃÇ ÝáñÙ³É ³Ý³ïáÙÇ³Ï³Ý ³é³ÝóùÁ ³ÝóÝáõÙ ¿ µ³½ÏáëÏñÇ,
׳׳ÝãáëÏñÇ ¨ ÍÕÇÏáëÏñÇ ·ÉËÇÏÝ»ñáí: ²ñÙÝϳÛÇÝ Ñá¹áõÙ ¹»ýáñÙ³ódzݻñÇ
¹»åùáõÙ ÏáõݻݳÝù cubitus valgum ϳ٠cubitus varum: ÜÏ.2

ÜÏ.1 ÜÏ.2

6
 ì»ñçáõÛÃÝ»ñÇ ³é³ÝóùÇ ¹»ýáñÙ³ódz ¹ÇïíáõÙ ¿ ݳ¨ Ñṳ˳Ëï»ñÇ
ųٳݳÏ:
Þáß³÷Ù³ÝÁ ¥å³Éå³ódzÛÇݤ ѳñϳíáñ ¿ ³ÝóÝ»É ÙdzÛÝ ÑÇí³Ý¹Ç ÁݹѳÝáõñ
íÇ׳ÏÇ ¨ íݳëÙ³Ý Ù»Ë³ÝǽÙÇ Ù³ëÇÝ ·³Õ³÷³ñ ϳ½Ù»Éáõó Ñ»ïá: ä³Éå³ïáñ
ϳñ»ÉÇ ¿ ·³Õ³÷³ñ ϳ½Ù»É ï»Õ³ÛÇÝ ç»ñÙáõÃÛ³Ý, Ù³ßÏÇ É³ñí³ÍáõÃÛ³Ý,
ÇÝýÇÉïñ³ïÇí ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ, ѳÛïݳµ»ñ»É ýÉÛáõÏïáõ³ódz,
³Ûïáõóí³ÍáõÃÛáõÝ, áëÏñ³ÛÇÝ Ïñ»åÇï³ódz: γñ»ÉÇ ¿ ×ßï»É çÉ»ñÇ, ϳå³ÝÝ»ñÇ,
áëÏñ³µ»ÏáñÝ»Ç ï»Õ³Ï³ÛáõÙÁ, ëïáõ·»É ³ÝáÃÝ»ñÇ íñ³ åáõÉë³ódzÝ:
¶áñÍÝ³Ï³Ý Ï³ñ¨áñ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ áõÝÇ ÇÝïñ³ûå»ñ³óÇáÝ ßáß³÷áõÙÁ:
Ø»Í Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ áõÝÇ Ñá¹»ñÇ ßáß³÷áõÙÁ, ï³ñ³µÝáõÛà íݳëí³Íù³ÛÇÝ ¨
¹»·»Ý»ñ³ïÇí ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ËïáñáßÙ³Ý ·áñÍáõÙ:
ÈëáõÙÁ ¥³áõëÏáõÉï³ódzݤ áñå»ë ѻﳽáïÙ³Ý »Õ³Ý³Ï
íݳëí³Íù³µ³ÝáõÃÛ³Ý Ù»ç ¨ ûñÃá廹dzÛáõÙ áõÝÇ ë³Ñٳݳ÷³Ï ÏÇñ³éáõÃÛáõÝ:
ú·ï³·áñÍíáõÙ ¿ ÑÇÙݳϳÝáõÙ Ñá¹»ñÇ ³ÏïÇí ¨ å³ëÇí ß³ñÅáõÙÝ»ñÁ Éë»Éáõ
ųٳݳÏ: àëÏñÇÝ Ñ³ñí³Í»Éáõó ëï³óí³Í Ó³ÛÝÇó ϳñ»ÉÇ ¿ ·³Õ³÷³ñ ϳ½Ù»É
¹ñ³ Ï»ÝëáõݳÏáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ (ûëï»áÝ»Ïñáզ , ëÏÉ»ñá½):
Ðá¹»ñáõÙ ß³ñÅáõÙÝ»ñÇ Í³í³ÉÇ áñáß»ÉÁ: ÐÇí³Ý¹Ç ÏáÕÙÇó ÇÝùÝáõñáõÛÝ
Çñ³Ï³Ý³óíáÕ ß³ñÅáõÙÝ»ñÁ ÏáãíáõÙ »Ý ³ÏïÇí, ÇëÏ Ñ»ï³½áïáÕÇ ÏáÕÙÇó
Çñ³Ï³Ý³óíáÕÝ»ñÁª å³ëÇí: Ðá¹»ñáõÙ ³ÏïÇí ¨ å³ëÇí ß³ñÅáõÙÝ»ñÁ
ë³Ñٳݳ÷³Ïí³Í ϳ٠³ÝÑݳñÇÝ »Ý ÉÇÝáõÙ Ñá¹Á ϳ½ÙáÕ áëÏñ»ñÇ
Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¨ Ñṳ˳Ëï»ñÇ, Ý»ñÑá¹³ÛÇÝ ¨ ³ñï³Ñá¹³ÛÇÝ ï³ñµ»ñ
ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ:
лﳽáïÙ³Ý ³Ûë »Õ³Ý³ÏÁ ã³÷³½³Ýó ϳñ¨áñ ¿ ÑÇÙݳϳÝáõÙ Ñá¹»ñÇ
ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï, ³Ëï³Ñ³ñí³Í ѳïí³ÍÇ ýáõÝÏóÇáÝ³É íÇ׳ÏÁ
·Ý³Ñ³ï»Éáõ ѳٳñ:
ê³·Çï³É ѳñÃáõÃÛ³Ý Ù»ç ϳï³ñáõÙ »Ý ͳÉáõÙ ¨ ï³ñ³ÍáõÙ (ýÉ»ùëdz,
¿ùëï»Ý½Ç³), ýñáÝï³É ѳñÃáõÃÛ³Ý Ù»çª ½³ïáõÙ ¨ ³éµ»ñáõÙ (³µ¹áõÏódz,
³¹¹áõÏódz): ºñϳÛݳÏÇ ³é³ÝóùÇ ßáõñçÁ ϳï³ñáõÙ »Ý ¹ñë³ÛÇÝ ¨ Ý»ñë³ÛÇÝ
éáï³ódzݻñ (ëáõåÇݳódz, åñáݳódz):
Þ³ñÅáõÝ»ñÇ Í³í³ÉÁ ã³÷áõÙ »Ý ³ÝÏÛáõݳã³÷áí, ³Ýå³ÛÙ³Ý Ñ³Ù»Ù³ï»Éáí
»ñÏáõ ѳٳÝáõÝ Ñá¹»ñÁ:
ä³ëÇí ß³ñÅáõÙÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï Ñá¹»ñáõÙ ß³ñÅáõݳÏáõÃÛ³Ý ë³Ñٳݳ÷³ÏáõÙÁ
ÏáãíáõÙ ¿ ÏáÝïñ³Ïïáõñ³: î³ñµ»ñáõÙ »Ýª
1. Àëï ӨǪ ͳÉÇã(Դյուպուիտրեն_ IV,V մատներ), ï³ñÍÇã, ½³ïÇã, ³éµ»ñÇã,
éáï³óÇáÝ ¨ ѳٳÏóí³Í ÏáÝïñ³Ïïáõñ³Ý»ñ:
2.Àëï ¿ÃÇáÉá·Ç³ÛǪ ÙÇá·»Ý, ݨñá·»Ý, տենոգեն, ³ñÃñá·»Ý ¨ դեռմատոգեն
(այրվածքներ), ¹»ëÙá·»Ý (Դյուպուիտրեն) ÏáÝïñ³Ïïáõñ³Ý»ñ:
Ðá¹»ñáõÙ ÉñÇí ³Ýß³ñÅáõÃÛáõÝÁ ÏáãíáõÙ ¿ ³ÝÏÇÉá½: î³ñµ»ñáõÙ »Ýª 1¤ àëÏñ³ÛÇÝ
³ÝÏÇÉá½, »ñµ Ñá¹Á ϳ½ÙáÕ áëÏñ»ñÁ ë»ñï³×áõÙ »Ý ÙÇÙÛ³Ýó Ñ»ï ¨ 2¤ üǵñá½

7
³ÝÏÇÉá½, »ñµ ß³ñÅáõÙÝ»ñÁ Ñá¹áõÙ ÏÉÇÝÇÏáñ»Ý ÉñÇí µ³ó³Ï³ÛáõÙ »Ý, ë³Ï³ÛÝ
áëÏñ»ñÇ ë»ñï³×áõÙ ãϳ:
ì»ñçáõÛÃÝ»ñÇ »ñϳñáõÃÛ³Ý ¨ ßñç³·ÍÇ ã³÷áõÙÁ ã³÷³½³Ýó ÇÝýáñÙ³ïÇí
»Õ³Ý³Ï ¿: ØÇßï ѳٻٳïáõÙ »Ý í»ñçáõÛÃÝ»ñÇ ëÇÙ»ïñÇÏ Ñ³ïí³ÍÝ»ñÇ
ã³÷»ñÁ:
ì»ñÇÝ í»çáõÛÃÇ »ñϳñáõÃÛáõÝÁ ã³÷áõÙ »Ý ³ÏñáÙÇáÝÇó ÙÇÝ㨠׳׳ÝãáëÏñÇ
ٳ˳ûÉáõÝÁ ϳ٠III Ù³ïÇ Í³ÛñÁ: ´³½ÏÇ »ñϳñáõÃÛáõÝÁª ³ÏñáÙÇáÝÇó ÙÇÝã¨
³ñÙáõÝÏ»ÉáõÝÁ, ݳ˳µ³½ÏÇÝÁª ³ñÙáõÝÏ»ÉáõÝÇó ÙÇÝ㨠ÍÕÇÏÇ Ù³Ë³Ã»ÉáõÝÁ:ÜÏ.3

ÜÏ.3

êïáñÇÝ í»ñçáõÛÃÇ »ñϳñáõÃÛáõÝÁ ã³÷áõÙ »Ý ½ëïáëÏñÇ ³é³ç³í»ñÇÝ ÷ßÇó ϳÙ

³½¹ñáëÏñÇ Ù»Í ï³ÙµÇáÝÇó ÙÇÝ㨠ëñáõÝùÇ ÙÇç³ÛÇÝ Ï³Ù ¹ñë³ÛÇÝ å×»ÕÇ
·³·³ÃÁ: ²½¹ñÇÝÁª ½ëïáëÏñÇ ³é³ç³í»ñÇÝ ÷ßÇó Ï³Ù Ù»Í ï³ÙµÇáÝÇ ·³·³ÃÇó
ÙÇÝ㨠ÍÝϳÑá¹Ç ×»ÕùÁ: êñáõÝùÇÝÁª ÍÝÏáëÏñÇ ×»ÕùÇó ÙÇÝ㨠å×»ÕÝ»ñÇó Ù»ÏÇ
·³·³ÃÁ:ÜÏ.4

ÜÏ.4

î³ñµ»ñáõÙ »Ý í»ñçáõÛÃÇ Ãí³óÛ³É (ýáõÝÏóÇáݳÉ), µ³ó³ñ³Ó³Ï ¨

ѳñ³µ»ñ³Ï³Ý ϳñ׳óáõ٠ϳ٠»ñϳñ³óáõÙ: Âí³óÛ³É (ýáõÝÏóÇáݳÉ) ϳÙ
ͳÉÇã ϳñ׳óáõÙÁ ë»·Ù»ÝïÇ áñ¨¿ Ñá¹áõ٠ѳñϳ¹ñ³Ï³Ý ¹ÇñùǪ
ÏáÝïñ³Ïïáõñ³ÛÇ, ³ÝÏÇÉá½Ç, éǷǹáõÃÛ³Ý Ñ»ï¨³Ýù ¿: ²Ûë ¹»åùáõÙ Áëï
ë»·Ù»ÝïÝ»ñÇ ã³÷áõÙÁ ß»ÕáõÙ ãÇ ï³:
Æñ³Ï³Ý (µ³ó³ñÓ³Ï) ϳñ׳óÙ³Ý å³ï×³é »Ý Ñ³Ý¹Çë³ÝáõÙ áñ¨¿ ë»·Ù»ÝïÇ
³Ý³ïáÙÇ³Ï³Ý ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÁ (Ïáïñí³Íù ï»Õ³ß³ñÅáí, ³×Ç Ë³Ý·³ñáõÙ
¨ ³ÛÉÝ.): ²Ûë ϳñ׳óÙ³Ý ¹»åùáõÙ ï³ñµ»ñ »Ý ÇÝãå»ë ÁݹѳÝáõñ, ³ÛÝå»ë ¿É
Áëï ë»·Ù»ÝïÝ»ñÇ ã³÷Ù³Ý ïíÛ³ÉÝ»ñÁ:

8
 гñ³µ»ñ³Ï³Ý ϳñ׳óÙ³Ý Ï³Ù »ñϳñ³óÙ³Ý ¹»åùáõÙ ÷áËíáõÙ ¿ í»ñçáõÛÃÁ
ϳ½ÙáÕ ë»·Ù»ÝïÝ»ñÇ ÷áËѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÁ: ²Ûë ¹»åùáõÙ ³é³ÝÓÇÝ
ë»·Ù»ÝïÝ»ñÇ »ñϳñáõÃÛáõÝÁ ÝáõÛÝå»ë ãÇ ÷áËíáõÙ:ÜÏ.5
Âí³óÛ³É Ï³ñ׳óÙ³Ý Ï³Ù »ñϳñ³óÙ³Ý ¹»åùáõÙ ³ÛÝ ³é³ç³ÝáõÙ ¿
ϳñ׳ó³Í í»ñçáõÛÃÇ ë»·Ù»ÝïÇó ¹áõñë ³é³ç³ó³Í ¹»ýáñÙ³ódzÛÇ Ñ³ßíÇÝ:

ÜÏ.5

ì»ñçáõÛÃÝ»ñÇ ßñç³·ÇÍÁ ã³÷áõÙ »Ý, áñå»ë ϳÝáÝ, ³é³ÝÓÇÝ ë»·Ù»ÝïÝ»ñÇ

ÙÇçÇÝ »ññáñ¹³Ï³ÝÇ Ù³Ï³ñ¹³ÏÇÝ: ²Ûë »Õ³Ý³ÏÁ ÃáõÛÉ ¿ ï³ÉÇë ·³Õ³÷³ñ
ϳ½Ù»É ÷³÷áõÏ ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñǪ Ù³ëݳíáñ³å»ë ÙϳÝÝ»ñÇ íÇ׳ÏÇ
(ÑÇåáïñáýdz, ³ïñáýdz) ϳ٠í»ñçáõÛÃÇ ³Ûïáõóí³ÍáõÃÛ³Ý í»ñ³µ»ñÛ³É:
ØϳݳÛÇÝ áõÅÇ áñáß»ÉÁ ѻݳ߳ñÅ³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç µ³½Ù³ÃÇí
¹»ýáñÙ³ódzݻñÇ ¹»åùáõ٠ѳݹÇë³ÝáõÙ ¿ ÑÇí³Ý¹Ç ѻﳽáïÙ³Ý
ϳñ¨áñ³·áõÛÝ »Õ³Ý³Ï: àñ¨¿ Ù»Ï Ñ³ïí³ÍáõÙ ÙϳݳÛÇÝ Ñ³í³ë³ñ³ÏßéáõÃÛ³Ý
˳ËïáõÙÁ ϳñáÕ ¿ ѳݹÇë³Ý³É ¹»ýáñÙ³ódzÛÇ ½³ñ·³óÙ³Ý ·É˳íáñ
å³ï׳é: ²Ûë ³Ýѳٳã³÷áõÃÛáõÝÁ ÉÇÝáõÙ ¿ ÃáñßáÙ³Í ¨ ëå³ëïÇÏ
å³ñ³ÉÇãÝ»ñÇ ¥åáÉÇáÙÇ»ÉÇïÇ, Ù³ÝÏ³Ï³Ý ó»ñ»µñ³É å³ñ³ÉÇãÇ, áÕÝáõÕ»ÕÇ
íݳëٳݤ ųٳݳÏ: Þ³ñÅáõÙÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï ÙϳݳÛÇÝ áõÅÇ Ñ»ï³½áïÙ³Ý
³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÁ ·ñ³ÝóíáõÙ ¨ ·Ý³Ñ³ïíáõÙ »Ý µ³É»ñáí ѳïáõÏ ¹ÇݳÙáÙ»ïñ»ñÇ
û·ÝáõÃÛ³Ùµ: àñå»ë ÝáñÙ³ ¥5 µ³É¤ ÁݹáõÝáõÙ »Ý ÙϳݳËÙµ»ñÇ ³ÛÝåÇëÇ
íÇ׳ÏÁ, »ñµ ½·³ÉÇ Í³Ýñ³µ»éÝÙ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ ÉñÇí å³Ñå³Ýí³Í ¿ ÉÇÝáõÙ
í»ñçáõÛÃÇ Ñ³ïí³ÍÇ ß³ñÅáõÙÝ»ñÇ Í³í³ÉÁ; 4 µ³Éª ß³ñÅáõÙÝ»ñÁ å³Ñå³Ýí³Í »Ý
ÉñÇí ͳí³Éáí, ë³Ï³ÛÝ Ï³ï³ñíáõÙ »Ý ³ÝÝß³Ý Í³Ýñ³µ»éÝÙ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ;
3 µ³Éª ß³ñÅáõÙÝ»ñÇ ÉñÇí ͳí³ÉÇ å³Ñå³Ýí³ÍáõÃÛ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ ÙϳÝÝ»ñÇ
ɳñí³ÍáõÃÛáõÝÁ ϳñáÕ³ÝáõÙ ¿ ѳÕóѳñ»É ÙdzÛÝ í»ñçáõÛÃÇ ë»÷³Ï³Ý
½³Ý·í³ÍÁ; 1-2 µ³Éª ÙϳÝÝ»ñÇ ÏÍÏáõÙÁ ãÇ Ï³ñáÕ³Ýáõ٠ѳÕóѳñ»É í»ñçáõÛÃÇ
ë»÷³Ï³Ý ½³Ý·í³ÍÁ; 0 µ³ÉÇ ¹»åùáõÙ ã»Ý áñáßíáõÙ ÝáõÛÝÇëÏ ÙϳݳÛÇÝ
ÏÍÏáõÙÝ»ñÁ, ³ÛëÇÝùÝ ³éϳ ¿ ÉñÇí å³ñ³ÉÇã:
è»Ýﷻݳµ³Ý³Ï³Ý ¨ ÏáÙåÛáõï»ñ³ÛÇÝ Ñ»ï³½áïáõÃÛáõÝÝ»ñ:
àëÏñ³ÛÇÝ íݳëí³ÍùÝ»ñÇ ¨ ûñÃá廹ÇÏ ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù»Í³Ù³ëÝáõÃÛ³Ý
×Çßï ³ËïáñáßÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ³ÝóϳóÝ»É é»Ýﷻݳµ³Ý³Ï³Ý
ѻﳽáïáõÃÛáõÝ: è»Ýï·»Ý ÝϳñÝ»ñÁ å»ïù ¿ ϳï³ñí»Ý ³éÝí³½Ý »ñÏáõ
÷á˳¹³ñÓ áõÕճѳ۳ó åñáÛ»Ïódzݻñáí, ë³Ï³ÛÝ áñáß áëÏñ»ñÇ

9
Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï Ñ³ñϳíáñ ¿ ÉÇÝáõÙ ³Ý»É ݳ¨ Éñ³óáõóÇã ÝϳñÝ»ñ ûù
åñáÛ»Ïódzݻñáí ¨ ýáõÝÏóÇáÝ³É ¹Çñù»ñáõÙ ¥ûñÇݳϪ áÕݳ߳ñÇ íݳëí³ÍùÝ»ñÇ
ųٳݳϤ: ºñµ»ÙÝ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ÉÇÝáõÙ ÑÇí³Ý¹ÇÝ ï»Õ³¹ñ»É ѳïáõÏ ¹Çñùáí,
ûñÇÝ³Ï ·³Ý·Ç ¨ ѳïϳå»ë ¹ñ³ ÑÇÙùÇ íݳëí³ÍùÇ ¹»åùáõÙ:
²ÝÑñ³Å»ßï ÇÝýáñÙ³ódz å³ñáõݳÏáÕ é»Ýï·»Ý Ýϳñ ëï³Ý³Éáõ Ýå³ï³Ïáí
ѳñϳíáñ ¿ å³Ñå³Ý»É Ñ»ï¨Û³É å³ÛÙ³ÝÝ»ñÁª
 վݳëí³Í ûç³ËÁ å»ïù ¿ ·ïÝíÇ ÝϳñÇ Ï»ÝïñáÝáõÙ,
 եû íݳëí»É ¿ ÙdzáëÏñ ѳïí³Í (³½¹ñ, µ³½ÏáëÏñ), ÝϳñÇ Ù»ç
³ÝÑñ³Å»ßï ¿ Áݹ·ñÏ»É íݳëí³ÍùÇ ßñç³ÝÁ ¨ Ùáï³Ï³ Ñá¹Á 2
åñáÛ»ÏódzÛáí,
 եû íݳëí»É ¿ »ñÏáëÏñ³ÝÇ Ñ³ïí³Í ¥ëñáõÝù, ݳ˳µ³½áõϤ, ÝϳñÇ Ù»ç
³ÝÑñ³Å»ßï ¿ Áݹ·ñÏ»É íݳëí³ÍùÇ ßñç³ÝÁ ¨ Ùáï³Ï³ »ñÏáõ Ñá¹»ñÁ 2
åñáÛ»ÏódzÛáí, ù³ÝÇ áñ ѳ׳˳ÏÇ áëÏñ»ñÇ íݳëÙ³Ý Ù³Ï³ñ¹³ÏÝ»ñÁ
ã»Ý ѳÙÁÝÏÝáõÙ, ÇëÏ Ïáïñí³ÍùÁ ϳñáÕ ¿ áõÕ»Ïóí»É Ñṳ˳Ëïáí ϳÙ
»ÝóÑṳ˳Ëïáí,
 բáÉáñ áëÏñ»ñÇ ¨ Ñá¹»ñÇ ÝϳñÝ»ñÁ å»ïù ¿ ϳï³ñí»Ý å³ñï³¹Çñ »ñÏáõ
åñáÛ»Ïódzݻñáí,
 որոշ ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¨ íݳëí³ÍùÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï Ñ³ñϳíáñ ¿
ϳï³ñ»É ÑÇí³Ý¹ ¨ ³éáÕç ëÇÙ»ïñÇÏ ÏáÕÙ»ñÇ ÝϳñÝ»ñ։
²Ýµ³í³ñ³ñ áñ³ÏÇ Ï³Ù Ù»Ï åñáÛ»ÏódzÛáí ϳï³ñí³Í ÝϳñÇ ÑÇÙ³Ý íñ³
ѳñϳíáñ 㿠ϳï³ñ»É »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝ íݳëí³ÍùÇ Ï³Ù ÑÇí³Ý¹áõÃÛ³Ý µÝáõÛÃÇ
í»ñ³µ»ñÛ³É:
ìݳëí³Íù³µ³ÝáõÃÛ³Ý Ù»ç ¨ ûñÃá廹dzÛáõ٠ɳÛÝáñ»Ý ÏÇñ³éáõÙ »Ý áëÏñ»ñÇ
ïáÙá·ñ³ýdz, áñÁ ÃáõÛÉ ¿ ï³ÉÇë é»Ýï·»Ý ÝϳñÝ»ñ ëï³Ý³É áëÏñ³ÛÇÝ
ÑÛáõëí³ÍùÇ áñáß³ÏÇ ß»ñïÇó: ¸³ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ ¿ ï³ÉÇë å³ñ½»É
³Ëï³µ³Ý³Ï³Ý ûç³ËÇ Ï³Ù ûï³ñ³ÍÇÝ Ù³ñÙÝÇ ËáñáõÃÛáõÝÁ:
²ñÃñá·ñ³ýÇ³Ý ÏÇñ³éáõÙ »Ý Ñá¹Ç íݳëí³ÍùÝ»ñÁ áñáß»Éáõ Ýå³ï³Ïáí:
Ðá¹Ç ËáéáãÇ Ù»ç é»Ýï·»Ý ÏáÝïñ³ëï ÝÛáõûñÇ ¥ûñÇݳϪ ·³½Ç, Ûá¹
å³ñáõݳÏáÕ ÝÛáõûñÇ ¨ ³ÛÉÝ.¤ Ý»ñÙáõÍ»ÉÁ ÃáõÛÉ ¿ ï³ÉÇë ѳÛïݳµ»ñ»É ÷³÷áõÏ
ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñÇ áõñí³·Í»ñÇ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: ²ñÃñá·ñ³ýÇ³Ý ÑÇÙݳϳÝáõÙ
ÏÇñ³éíáõÙ ¿ ÍÝϳÑá¹Ç ¨ áõë³Ñá¹Ç ³Ëï³µ³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï:
ì»ñçÇÝ ï³ëݳÙÛ³ÏÝ»ñáõÙ µÅßÏáõÃÛ³Ý Ù»ç ɳÛÝáñ»Ý ëÏë»É »Ý ÏÇñ³é»É
ÏáÙåÛáõï»ñ³ÛÇÝ ïáÙá·ñ³ýÇ³Ý ¨ ÙÇçáõϳٳ·ÝÇë³ÛÇÝ é»½áݳÝëÁ, áñáÝù ÃáõÛÉ
»Ý ï³ÉÇë ϳï³ñ»É ß»ñï³íáñ ÝϳñÝ»ñ, áñáÝóáõÙ µ³í³Ï³ÝÇÝ Ù»Í
å³ñ½áõÃÛ³Ùµ »ñ¨áõÙ »Ý µáÉáñ ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñÁ, ³Û¹ Ãíáõ٠ݳ¨ áëÏñ³³×³é³ÛÇÝ
ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñÁ: ²Ûë Ù»Ãá¹Ý»ñÁ ³Ý÷á˳ñÇÝ»ÉÇ »Ý áëÏñ³ÛÇÝ áõéáõóùÝ»ñÇ
³ËïáñáßÙ³Ý µÝ³·³í³éáõÙ:
¾É»ÏïñáýǽÇáÉá·Ç³Ï³Ý ¨ ɳµáñ³ïáñ ѻﳽáïáõÃÛáõÝÝ»ñ:
¾É»ÏïñáÝ»ÛñáÙÇá·ñ³ýdzª ÃáõÛÉ ¿ ï³ÉÇë ·Ý³Ñ³ï»É նյարդերի անցունակության
և մկանների կծկողականության մասին: ȳÛÝáñ»Ý û·ï³·áñÍíáõÙ ¿ å»ñÇý»ñÇÏ
ÝÛ³ñ¹»ñÇ ï³ñµ»ñ µÝáõÛÃÇ ³Ëï³Ñ³ñáõÙÝ»ñÇ ³ïáñáßÙ³Ý Ñ³Ù³ñ:
10
 ȳµáñ³ïáñ ѻﳽáïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ íݳëí³Íù³µ³ÝáõÃÛ³Ý ¨ ûñÃá廹dzÛÇ
µÝ³·³í³éáõÙ ÑÇÙݳϳÝáõÙ ãáõÝ»Ý ³ËïáñáßÇã ѳïáõÏ: ´³ó³éáõÃÛáõÝ ¿
ϳ½ÙáõÙ áëÏñ³ÛÇÝ ÑÛáõëí³ÍùÇ ×³ñå³ÛÇÝ ¿ÙµáÉdzÛáí µ³ñ¹³ó³Í íݳëÙ³Ý
Å³Ù³Ý³Ï Ù»½Ç Ù»ç 㻽áù ׳ñå»ñÇ Ç Ñ³Ûï ·³ÉÁ:
ìݳë³íաÍù³µ³ÝáõÃÛ³Ý Ù»ç ݳ¨ ÏÇñ³ռíáõÙ »Ý ÇÝí³½Çí ѻﳽáïÙ³Ý
Ù»Ãá¹Ý»ñ՝ åáõÝùódz , µÇá÷ëdz ¨ ³ñÃñáëÏáådz: äáõÝùóÇ³Ý ÏÇñ³ñíáõÙ ¿
Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ³ÛÉ ¹»åùáõÙ »ñµ ϳ ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃյáõÝ Ñ³ëï³ï»É Ñá¹áõ٠ϳÙ
ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñáõÙ ³Ëï³µ³Ý³Ï³Ý ¿ùëáõ¹³ïÇ ³éϳÛáõÃÛáõÝÁ, Ýñ³ µÝáõÛÃÁ ¨
ù³Ý³ÏÁ: äáõÝùódzÛÇ ³ÝóϳóÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ³ÝÑñ³Í»ßï »Ý ëï»ñÇÉ å³ÛÙ³ÝÝ»ñ,
ù³ÝÇ áñ ëï»ÕÍíáõÙ ¿ Ï³å ¿ùëáõ¹³ïÇ ûç³ËÇ ¨ ³ñï³ùÇÝ ÙÇç³í³ÛñÇ ÙÇç¨:
äáõÝùódzÛÇ Í³Ù³Ý³Ï ³ë»ÕÇ ÙáõտùÁ ¿ùëáõ¹³ïÇ ûç³Ë ѳëï³ïíáõÙ ¿
Ý»ñ³ñÏÇãáõ٠ݳ˳å»ë ѳí³ù³Í ëï»րÇÉ Ñ»ÕáõÏÇ ³½³ï Ý»ñ³ñÏáõÙÁ:
êï³óí³Í åáõÝùï³ïÁ ϳñáÕ ¿ áõÕ³ñÏí»É µ³կï»ñÇáÉá·Ç³Ï³Ý,
óÇïáÉá·Ç³Ï³Ý ¨ պաթոհÇëïáÉá·Ç³Ï³Ý ѻﳽáïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ:
Ուսահոդի պունկցիան կատարվում է ենթաակրոմիալ տարածությունում՝
առջևից և հետևից։ Ասեղը մտցվում է ակրոմիալ ելունի տակ առջևից դեպի հետ
կամ հետևից առաջ՝միջային ուղղությամբ և մի փոքր ներքև։
Կ/ա հոդի պունկցիան կատարվում է դրսային կողմից կամ առջևից։ Դրսային
կողմից ասեղը մտցվում է մեծ տամբիոնի գագաթի վրայով և տեղաշարժվում
դեպի ազդրոսկրի վզիկի շրջան։ Ասեղի հետագա շարժումը իրականացվում է՝
դրա ծայրով վզիկն անընդհատ զգալով։ Առջևից պունկցիան իրականացվում է
աճուկային ծալքից մեկ մատ ներքև և ազդրային զարկերակից դուրս ընկած
հատվածում (զարկերակը մատով դեպի դուրս է հրվում)։
Ծնկահոդի պունկցիան կատարվում է ծնկոսկրի դրսային և միջային կողմերից։
Ասեղն անցկացվում է ծնկոսկրի տակ։ Ծնկահոդի պունկցիայի ժամանակ երբեմն
կարելի է մի փոքր ծալել ծնկահոդը կամ սեղմել ծնկոսկրը՝ դրա
պարունկաությունը լիովին հեռացնելու նպատակով։ Այս դեպքում հեղուկը
վերադասավորվում է, որը հնարավորություն է տալիս լրիվ դատարկելու հոդը։
Ս/թ հոդի պունկցիան կատարվում է առջևից՝ ոտնաթաթի ներբանային ծալման
դիրքում։ Ասեղը մտցվում է հոդի միջին գծով՝ դեպի վեգոսկրի և ոլոքի միջև
գտնվող տարածությունը։
²ñÃñáëÏáåÇ³Ý Ñ³Ý¹Çë³ÝáõÙ ¿ ¿Ý¹áëÏáåÇÏ ÙÇç³ÙïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ
ï³ñ³ï»ë³Ï, áñÁ ɳÛÝáñ»Ý ÏÇñ³ñíáõÙ ¿ Ñá¹³ÛÇÝ ³Ëï»ñÇ ³ËïáñáßÙ³Ý ¨
µáõÅÙ³Ý Ù»ç: ÆÝãå»ë åáõÝùóÇ³Ý ³ÛÝå»ë»É ³ñÃñáëÏáåÇ³Ý Ñ³Ý¹Çë³ÝáõÙ »Ý
¹Ç³·ÝáëïÇÏ µáõÅÇã Ù»Ãá¹:
¸Ç³·Ýá½Ç ×ßïáõÙÝ Ñ³Ý¹Çë³ÝáõÙ ¿ ÑÇí³Ý¹Ç ѻﳽáïÙ³Ý í»ñçݳϳÝ
÷áõÉÁ: àñáß ¹»åù»ñáõÙ ¹Ç³·Ýá½Á å³ñ½ ¿, ë³Ï³ÛÝ Ñ³×³Ë, ѳïϳå»ë
ûñÃá廹ÇÏ ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ, ëïÇåí³Í »Ý ÉÇÝáõÙ ³ÝóϳóÝ»É

11
ï³ñµ»ñ³ÏÇã ³Ëïáñáßáõ٠ѳٻٳï»Éáí ÏÉÇÝÇϳϳÝ, é»Ýﷻݳµ³Ý³Ï³Ý,
ɳµáñ³ïáñ ¨ ³ÛÉ ïíÛ³ÉÝ»ñÁ:
´áñµáù³ÛÇÝ åñáó»ëÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ áñáßáõÙ »Ý µáñµáùÙ³Ý µÝáõÛÃÁª
ËñáÝÇÏ³Ï³Ý Ï³Ù ëáõñ: ²å³ ÝßáõÙ ¿ÃÇáÉá·Ç³Ýª ïáõµ»ñÏáõÉÛá½³ÛÇÝ, é¨Ù³ïÇÏ,
¹ÇëïñáýÇÏ åñáó»ëáí å³Ûٳݳíáñí³Í ¨ ³ÛÉÝ: ¸ñ³ÝÇó Ñ»ïá ×ßïáõÙ »Ý
åñáó»ëÇ ï»Õ³Ï³ÛáõÙÁ, ûñÇݳϪ ³¤ ³ç áÉáùÇ í»ñÇÝ »ññáñ¹³Ï³ÝÇ ËñáÝÇÏ
ѻٳïá·»Ý ûëï»áÙÇ»ÉÇï; µ¤ Ó³Ë ÍÝÏ³Ý Ñá¹Ç è³ÝÙ³Ý ծալքերի ճարպային
հյուսվածքի ËñáÝÇÏ ÑÇå»ÑÇå»ñåɳ½Ç³ ¥¶áýýÇ ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõݤ:
ìݳëí³ÍùÇ ¹»åùáõÙ ×Çßï Ó¨³Ï»ñåí³Í ¹Ç³·Ýá½Á å»ïù ¿ µÝáñáßÇ
íݳëí³ÍùÁ ¨ å³ï³ë˳ÝÇ Ñ»ï¨Û³É ѳñó»ñÇݪ 1¤ íݳëí³ÍùÇ µ³ó ϳ٠÷³Ï
ÉÇÝ»ÉÁ; 2¤ ¹ñ³ µÝáõÛÃÁ; 3¤ áñ ÑÛáõëí³ÍùÝ ¿ íݳëí»É ¥ÙϳÝÝ»ñÁ, áëÏñÁ ¨ ³ÛÉÝ.¤; 4¤
íݳëí³ÍùÇ ï»Õ³Ï³ÛáõÙÁ; 5¤ áëÏñ»ñÇ ¨ ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñÇ »Õ³Í ï»Õ³ß³ñÅ»ñÁ; 6¤
ÝÛ³ñ¹Ç, ³ÝáÃÇ, ÙǽáõÕÇÝ»ñÇ ¨ ³ÛÉÝÇ áõÕ»ÏóáÕ íݳëí³ÍùÝ»ñÁ:
´»ñáõÙ »Ýù ×Çßï Ó¨³Ï»ñåí³Í ¹Ç³·Ýá½Ç ûñÇݳÏÝ»ñª
²ç ³½¹ñáëÏñÇ ÙÇçÇÝ »ññáñ¹³Ï³ÝÇ ÷³Ï ûù Ïáïñí³Íù áëÏñ³µ»ÏáñÝ»ñÇ Áëï
»ñϳñáõÃÛ³Ý ï»Õ³ß³ñÅáí:
Ò³Ë ³½¹ñáëÏñÇ í½ÇÏÇ Ù»¹Ç³É ³¹¹áõÏóÇáÝ ¥í³ñáõë³ÛÇݤ Ïáïñí³Íù:
ÈdzñÅ»ù ¨ ×ßï·ñÇï ¹Ç³·Ýá½Á áñáßáõÙ ¿ µáõÅÙ³Ý ï³ÏïÇϳÝ:

´áõÅÙ³Ý ýǽÇÏ³Ï³Ý »Õ³Ý³ÏÝ»ñ

ʳËïí³Í ýáõÝÏódzݻñÇ í»ñ³Ï³Ý·ÝÙ³Ý Ñ³ñóáõÙ Ù»Í Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ áõÝÇ
µáõÅÙ³Ý ýǽÇÏ³Ï³Ý »Õ³Ý³ÏÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³ÏÇÝ ¨ ɳÛÝ ÏÇñ³éáõÙÁ: Ü»ñϳÛáõÙë
íݳëí³Íù³µ³ÝáõÃÛ³Ý Ù»ç ¨ ûñÃá廹dzÛáõÙ ÏÇñ³éíáõÙ ¿ ýǽÇáûñ³ådzÛÇ ÙÇ
ß³ñù »Õ³Ý³ÏÝ»ñª ¿É»Ïïñ³- ¨ Éáõë³µáõÅáõÙ, ç»ñÙ³ÛÇÝ ¨ çñ³ÛÇÝ
åñáó»¹áõñ³Ý»ñ, ó»Ë³- ¨ å³ñ³ýÇݳµáõÅáõÙ, Ù»ñëáõÙ ¨ µáõųϳÝ
Ù³ñÙݳٳñ½áõÃÛáõÝ Ù»Ë³Ýáûñ³ådzÛÇ ¨ ³ß˳ï³Ã»ñ³ådzÛÇ ¿É»Ù»ÝïÝ»ñáí:
´áõÅÙ³Ý ýǽÇÏ³Ï³Ý »Õ³Ý³ÏÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ µ»ñíáõÙ »Ý
ѳïáõÏ ¹³ë³·ñù»ñáõÙ, ³Ûëï»Õ ÝßíáõÙ »Ý ¹ñ³ÝóÇó ÙÇ ù³ÝÇëÁ:
Ø»ñëáõÙÁ óáõó³µ»ñáõÙ ¿ µ³ñ»Ýå³ëï ³½¹»óáõÃÛáõÝ՝ µ³ñ»É³í»Éáí
ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñáõÙ ³ñÛ³Ý ßñç³Ý³éáõÃÛáõÝÁ ¨ ï»Õ³ÛÇÝ ÝÛáõó÷á˳ݳÏáõÃÛáõÝÁ:
Բ³óÇ ³Û¹, Ù»ñëáõÙÁ µ³ñÓñ³óÝáõÙ ¿ ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñÇ ïáÝáõëÁ, ÙϳÝÝ»ñÇ
ÏÍÏáճϳÝáõÃÛáõÝÁ ¨ Ýí³½»óÝáõÙ å»ñÇý»ñÇÏ ÝÛ³ñ¹³ÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç
·ñ·éáճϳÝáõÃÛáõÝÁ: Ø»ñëÙ³Ý ï»ËÝÇÏ³Ý Çñ Ù»ç Áݹ·ñÏáõÙ ¿ í»ó ÑÇÙݳϳÝ
í³ñųӨª ×ÝßáõÙ, ßáÛáõÙ, ß÷áõÙ, ÷³÷Ï»óáõÙ, µ³ËáõÙ ¨ íǵñ³ódz: àñå»ë
ϳÝáÝ, Ù»ñëáÕ ß³ñÅáõÙÝ»ñÁ ϳï³ñáõÙ »Ý Ï»ÝïñáÝ³Ï³Ý áõÕÕáõÃÛ³Ùµ; ³Û¹
Å³Ù³Ý³Ï Ù»Í Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ áõÝÇ í»ñçáõÛÃÝ»ñÇ ×Çßï ¹ÇñùÁ: ²Ûëå»ë, Ù»çùÇ
Ù»ñëÙ³Ý ¹»åùáõÙ ÑÇí³Ý¹Ç ëïáñÇÝ í»ñçáõÛÃÝ»ñÇ ÙϳÝÝ»ñÁ ³Ýå³ÛÙ³Ý å»ïù ¿
ÉÇÝ»Ý Ñ³í³ë³ñ ɳñí³Íª ÙÇçÇÝ ýǽÇáÉá·Ç³Ï³Ý ϳ٠¹ñ³Ý Ùáï ¹ÇñùáõÙ, ϳÙ
Ãáõɳó³Í:
Ø»ñëÙ³Ý Ñ³Ï³óáõóáõÙÝ»ñ »Ý ѳݹÇë³ÝáõÙ Ù³ßÏÇ ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñÁª
óñ³Ë³ÛÇÝ ³Ëï³Ñ³ñáõÙÝ»ñÁ, ¿Ï½»Ù³Ý, ýÉ»µÇïÝ»ñÁ, »ñ³ÏÝ»ñÇ í³ñÇÏá½

12
ɳÛݳóáõÙÁ, Ñá¹»ñÇ µáñµáù³ÛÇÝ ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñÁ: Ì»ñáõÝ³Ï³Ý ï³ñÇùáõÙ
Ù»ñëáõÙÁ ë³Ñٳݳ÷³ÏíáõÙ ¿ ³Ã»ñáëÏÉ»ñá½Ç ³éϳÛáõÃÛ³Ý ¹»åùáõÙ:
´áõÅ³Ï³Ý Ù³ñÙݳٳñ½áõÃÛáõÝÁ µáõÅ³Ï³Ý Ï³Ù Ï³Ý˳ñ·»ÉÇã Ýå³ï³Ïáí
ϳï³ñíáÕ í³ñÅáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ï³ñ· ¿: ´áõÅ³Ï³Ý Ù³ñÙݳٳñ½áõÃÛ³Ý Ù»ç
ï³ñµ»ñáõÙ »Ýª 1¤ å³ëÇí ß³ñÅáõÙÝ»ñ; 2¤ ³ÏïÇí ß³ñÅáõÙÝ»ñ ³é³Ýó
¹ÇÙ³¹ñáõÃÛ³Ý; 3¤ ûųݹ³Ï ß³ñÅáõÙÝ»ñ; 4¤ ß³ñÅáõÙÝ»ñ ¹ÇÙ³¹ñáõÃÛáõÝáí:
ä³ëÇí ß³ñÅáõÙÝ»ñÁ ¨ ٻ˳Ýáûñ³åÇ³Ý ÏÇñ³éáõÙ »Ý Ñá¹»ñÇ ÙÇ ß³ñù
íݳëí³ÍùÝ»ñÇ Ñ»ï¨³ÝùÝ»ñÇ ¨ ѳïϳå»ë ÏáÝïñ³Ïïáõñ³Ý»ñÇ µáõÅÙ³Ý
ųٳݳÏ: ä³ëÇí ß³ñÅáõÙÝ»ñÁ µ³ñ»É³íáõÙ »Ý ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñÇ ³ñÛ³Ý ¨ ³íßÇ
ï»Õ³ÛÇÝ ßñç³Ý³éáõÃÛáõÝÁ, Ñá¹»ñÇ ß³ñÅáõÙÝ»ñÁ, µ³ñÓñ³óÝáõ٠ϳå³ÝÝ»ñÇ áõ
çÉ»ñÇ ³é³Ó·³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ:
²ÏïÇí ³é³Ýó ¹ÇÙ³¹ñáõÃÛ³Ý ß³ñÅáõÙÝ»ñÁ áõÝ»Ý Ù»Í Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ
íݳëí³ÍùÝ»ñÇ Ñ»ï¨³ÝùÝ»ñÇ ¨ Ñ»ïíÇñ³Ñ³ï³Ï³Ý ßñç³ÝÇ µáõÅÙ³Ý Ù»ç:
úųݹ³Ï ß³ñÅáõÙÝ»ñÁ ѳïϳå»ë ³ÝÑñ³Å»ßï »Ý ÉÇÝáõÙ ³é³ÝÓÇÝ
ÙϳÝÝ»ñÇ å³ñ³ÉÇãÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ, »ñµ Ù³ëݳ·»ïÇ Ó»éù»ñÇ Ï³Ù å³ÑáÕ
׳˳ñ³ÏÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç û·ÝáõÃÛ³Ùµ ëïÇåí³Í »Ý ÉÇÝáõÙ ¦û·Ý»É§
í»ñçáõÛÃÇÝ:
¸ÇÙ³¹ñáõÃÛáõÝáí ß³ñÅáõÙÝ»ñÁ ϳñ¨áñ »Ý ÙϳÝÝ»ñÁ ³Ùñ³óÝ»Éáõ ѳٳñ:
г׳˳ÏÇ ³Û¹ Ýå³ï³ÏÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ÏÇñ³éáõÙ »Ý ٻ˳Ýáûñ³ådzÛÇ Ñ³Ù³ñ
û·ï³·áñÍíáÕ ×á׳ݳϳӨ ë³ñùÁ, áñÇ íñ³ ³Ùñ³óíáõÙ ¿ ѳϳë³ÑáÕ
ѳñÙ³ñ³Ýù ¹ÇÙ³¹ñáõÃÛáõÝ ³å³Ñáí»Éáõ ѳٳñ:
²ß˳ï³Ýùáí µáõÅáõÙÁ í»ñçÇÝ Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñë Ù»Í ï»Õ ¿ ½µ³Õ»óÝáõÙ, áñÁ
ϳåí³Í ¿ ÑÇí³Ý¹Ç ³ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ åñáó»ëÝ»ñáí å³ñ³åÙáõÝùÝ»ñÇ
Å³Ù³Ý³Ï ß³Ñ³·ñ·éí³ÍáõÃÛ³Ùµ ¨ Ýå³ï³Ï³ëɳÍáõÃÛ³Ùµ: ԱÛ¹ å³ï׳éáí
³ß˳ﳵáõÅáõÙÁ ϳñ»ÉÇ ¿ ϳï³ñ»É ûñ³Ï³Ý 4-6 ųٻñÇ ÁÝóóùáõÙ:
ì»ñçáõÛÃÇ ³Ûë Ï³Ý ³ÛÝ Ñá¹Ç ýáõÝÏóÇ³Ý í»ñ³Ï³Ý·Ý»Éáõ ÁÝóóùáõÙ áñáß³ÏÇ
áõݳÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ó»éùµ»ñÙ³ÝÁ áõÕÕí³Í ³ß˳ﳵáõÅÙ³Ý ×Çßï ÁÝïñí³Í
åñáó»ëÝ»ñÁ µ»ñáõÙ »Ý ·»ñ³½³Ýó ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÇ՝ å³Ï³ë»óÝ»Éáí í»ñçáõÛÃÇ
ýáõÝÏódzÛÇ í»ñ³Ï³Ý·ÝÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ³ÝÑñ³Å»ßï ųٳݳÏÁ: ÐÇí³Ý¹Á ï»ëÝáõÙ
¿ Çñ ³ß˳ï³ÝùÇ Ýå³ï³ÏÁª Í»÷³·áñÍáõÃÛáõÝ, å³ÛïáõÙ, ϳñ, ˳ÉÇÝ»ñÇ
³ñï³¹ñáõÃÛáõÝ ¨ ³ÛÉÝ., ßÝáñÑÇí ¹ñ³Ý ³ÏïÇí ³ß˳ïáõÙ ¿, ½³ñ·³óÝ»Éáí
íݳëí³Í í»ñçáõÛÃÇ Ï³Ù ûñ·³ÝÇ ýáõÝÏódzÝ:
¾É»Ïïñ³µáõÅáõÙÁ ¹³ ·³Éí³Ý³Ï³Ý ¨ ý³ñ³¹»³Ï³Ý Ñáë³ÝùÝ»ñÇ ÏÇñ³éáõÙÝ
¿ áñå»ë ÙϳÝÝ»ñÇ Ù³ñ½Ù³Ý »Õ³Ý³Ïª ÃáõÛÉ ¿ ï³ÉÇë Ù»Ïáõë³óí³Í ³½¹»É
³é³ÝÓÇÝ ÙϳÝÝ»ñÇ ¨ ¹ñ³Ýó ËÙµÇ íñ³: ü³ñ³¹Ç½³óÇ³Ý ëáíáñ³µ³ñ
ÏÇñ³éáõÙ »Ý ÙϳÝÝ»ñÇ ÃáõÉáõÃÛ³Ý, ѳïϳå»ë ÃáñßáÙ³Í å³ñ³ÉÇãÝ»ñÇ
¹»åùáõÙ: ¶³Éí³Ý³Ï³Ýª ÁݹѳïíáÕ Ñáë³ÝùÝ»ñÁ û·ï³·áñÍíáõÙ »Ý
ß³ñÅáÕ³Ï³Ý ¨ ½·³Û³Ï³Ý ˳ݷ³ñáõÙÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ, ÇëÏ ·³Éí³Ý³Ï³Ý
³ÝÁݹѳï Ñáë³ÝùÁ áõÝÇ Ñ³Ý·ëï³óÝáÕ ¨ ó³í³½ñÏáÕ ³½¹»óáõÃÛáõÝ
ݨñÇïÝ»ñÇ ¨ ݨñ³É·Ç³Ý»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï:

13
 ¶´Ð-µáõÅáõÙÁ ·»ñµ³ñÓñ ѳ׳˳ϳÝáõÃÛ³Ý Ñáë³ÝùÝ»ñÇ ç»ñÙ³ÛÇÝ
³½¹»óáõÃÛáõÝÝ ¿ Ëáñ³ÝÇëï ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñÇ ¨ ûñ·³ÝÝ»ñÇ íñ³:
æ»ñÙ³ÛÇÝ åñáó»¹áõñ³Ý»ñÁ ÉÇÝáõÙ »Ý ËáÝ³í ¨ ãáñ: âáñ ç»ñÙáõÃÛ³ÝÝ »Ý
¹³ëíáõÙ ãáñ û¹³ÛÇÝ Éá·³ÝùÝ»ñÁ, ï³ù³óí³Í ³í³½áí å³ñÏÇÏÝ»ñÁ: Êáݳí
ç»ñÙ³ÛÇÝ åñáó»¹áõñ³ »Ý ѳݹÇë³ÝáõÙ ÏáÙåñ»ëÝ»ñÁ:
´³ÉÝ»áûñ³ådz: ²é³í»É ɳÛÝ ï³ñ³ÍáõÙ »Ý ·ï»É é³¹áݳÛÇÝ ¨
ÍÍÙµ³çñ³ÍݳÛÇÝ Éá·³ÝùÝ»ñÁ, ѳïϳå»ë Ñá¹»ñÇ ¨ áÕݳ߳ñÇ
ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï: ´³ÉÝ»áûñ³ådzÝ, ÇÝãå»ë ¨ ÏÉÇÙ³Û³µáõÅáõÙÁ,
ýǽÇáûñ³å¨ïÇÏ ³ÛÉ »Õ³Ý³ÏÝ»ñÇ Ñ»ï ѳٳÏóí³Í ѳݹÇë³ÝáõÙ ¿ ÙÇ ß³ñù
ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏáÝë»ñí³ïÇí µáõÅÙ³Ý ¨ íݳëí³ÍùÇó Ñ»ïá ýáõÝÏódzݻñÇ
í»ñ³Ï³Ý·ÝÙ³Ý ÑÇÙùÁ:
è»Ýï·»Ýáûñ³ådzª é»Ýï·»ÝÛ³Ý ×³é³·³ÛÃÝ»ñÇ ³½¹»óáõÃÛáõÝÝ ¿ ÷³÷áõÏ
ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñÇ µáñµáù³ÛÇÝ åñáó»ëÇ íñ³, å»ñÇý»ñÇÏ ÝÛ³ñ¹»ñÇ Ý»ñ¹ñÙ³Ý Ñ»ï
ϳåí³Í ó³í»ñÇ Å³Ù³Ý³Ïª é»Ýï·»Ýáûñ³ådz é³¹ÇÏáõÉÛ³ñ ó³í»ñÇ
¹»åùáõÙ: àñáß ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï é»Ýï·»Ýáûñ³åÇ³Ý ÏÇñ³éíáõÙ ¿
áñå»ë Ý»ñÍÍÙ³ÝÁ Ýå³ëïáÕ µáõÅáõÙ, ûñÇݳϪ µ³½Ï³ÛÇÝ Ñá¹Ç Ïñ³Ï³Éí³Í
µáõñëÇïÇ, ÏñÝϳËóÝÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ: ê³Ï³ÛÝ µáõÅÙ³Ý ³Ûë »Õ³Ý³ÏÁ
å³Ñ³ÝçáõÙ ¿ ËÇëï óáõóáõÙÝ»ñ, ¹á½³íáñáõÙ ¨ í»ñ³ÑëÏáõÙ:
¾É»Ïïñ³ËóÝáõÙÁ ÏÇñ³éíáõÙ ¿ áëÏñ»ñÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ë»ñï³×Ù³Ý
åñáó»ëÝ»ñÁ ËóݻÉáõ ѳٳñ: ²ÛÝ Çñ³Ï³Ý³óíáõÙ ¿ ¹»åÇ Ïáïñí³ÍùÇ ßñç³Ý
µ»ñí³Í ¿É»Ïïñá¹Ý»ñáí ïñíáÕ ¿É»Ïïñ³Ï³Ý ÃáõÛÉ Ñáë³ÝùÇ û·ÝáõÃÛ³Ùµ:
ÎÇñ³éáõÙ »Ý ó³Íñ ѳ׳˳ϳÝáõÃÛ³Ùµ ÇÙåáõÉëÇí ¿É»Ïïñ³Ï³Ý Ñáë³ÝùÝ»ñ:
ìÇñ³Ñ³ïáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï Ïáïñí³ÍùÇ ßñç³ÝáõÙ Ý»ñ »Ý ¹ÝáõÙ µ³ñ³Ï
Ù»ï³Õ³É³ñ»ñ ãųݷáïíáó Ù»ï³ÕÇó, ÇëÏ »ñÏñáñ¹ª ¹ñ³Ï³Ý ¿É»Ïïñá¹Á
³Ùñ³óÝáõÙ Ù³ßÏÇ íñ³: ÐÇí³Ý¹ÇÝ ÑÇí³Ý¹³ë»ÝÛ³Ï ï»Õ³÷áË»Éáõó Ñ»ïá
¿É»Ïïñá¹Ý»ñÁ ÙdzóÝáõÙ »Ý ѳïáõÏ ë³ñùÇÝ: ¾É»Ïïñ³ËóÝÙ³Ý ï¨áÕáõÃÛáõÝÁ
óñÙ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõ٠ϳ½ÙáõÙ ¿ 2-3 ß³µ³Ã ¥Ñáë³ÝùÇ áõÅÁ ÙÇÝ㨠20
Ù²¤, »ñϳñ³ï¨ ãë»ñï³×Ù³Ý ¹»åùáõÙª 4-5 ß³µ³Ã ¥Ñáë³ÝùÇ áõÅÁ ÙÇÝ㨠50 Ù²¤:
²å³óáõóí³Í ¿ ѳٳñíáõÙ ÏáÙåñ»ëÇáÝ ë³ñùÇ ³Õ»ÕÝ»ñÇÝ ÙdzóíáÕ
¿É»Ïïñ³Ï³Ý ³ÝÁݹѳï Ñáë³ÝùÇ Ù³Ýñ¿³ëï³ïÇÏ ³½¹»óáõÃÛáõÝÁ: γËí³Í
ÏÇñ³éíáÕ Ñáë³ÝùÇ áõÅÇóª 5-Çó ÙÇÝ㨠30 Ùϲ, ٳѳÝáõÙ »Ý ï³ñµ»ñ
ÙÇÏñáûñ·³ÝǽÙÝ»ñ, ûñÇݳϪ ëïñ»åïáÏáÏ»ñÁ ¨ ëï³ýÇÉáÏáÏ»ñÁ 5-15 Ùϲ
å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõ٠ٳѳÝáõÙ »Ý Ù»Ï ûñí³ ÁÝóóùáõÙ; ³Û¹ ÝáõÛÝ Å³ÙÏ»ïÝ»ñáõÙ
ٳѳÝáõÙ »Ý ³Õ»ù³ÛÇÝ óáõåÇÏÁ ¨ ϳåï³Ï³Ý³ã³íáõÝ Ã³ñ³Ë³ÛÇÝ óáõåÇÏÁ
8-30 Ùϲ Ñáë³ÝùÇ áõÅÇ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ:
²ñÑ»ëï³Ï³Ý ï»Õ³ÛÇÝ ÑÇåáûñÙÇ³Ý ³Ýó »Ý ϳóÝáõÙ ËÇëï ë³Ñٳݳ÷³Ï
ßñç³ÝÇ ë³é»óÙ³Ý Ýå³ï³Ïáí: ÐÇåáûñÙÇ³Ý µ³ñÓñ³óÝáõÙ ¿ ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñÇ
ϳÛáõÝáõÃÛáõÝÁ ÃÃí³ÍݳÛÇÝ ù³ÕóÇ Ñ³Ý¹»å, Ýí³½»óÝáõÙ ¹ñ³ÝóáõÙ ÁÝóóáÕ
÷á˳ݳϳÛÇÝ åñáó»ëÝ»ñÁ, ¹³¹³ñ»óÝáõÙ µáñµáù³ÛÇÝ »ñ¨áõÛÃÝ»ñÇ
½³ñ·³óáõÙÁ ¨ å³Ï³ë»óÝáõÙ ¹ñ³Ýù: òñïÇ ³ÕµÛáõñ »Ý ѳݹÇë³ÝáõÙ. 1¤ Ñ»ÕáõÏ
ç»ñÙ³ÏñáÕÝ»ñÁª çáõñ, çñ³ëåÇñï³ÛÇÝ ÉáõÍáõÛÃ, ýáõñ³óÇÉÇÝ, ϳÉóÇáõÙÇ ùÉáñǹÇ

14
ÉáõÍáõÛÃ; 2¤ ·³½»ñÁª û¹; 3¤ óñïÇ ·»Ý»ñ³ïáñÝ»ñÁª ûñÙá¿É»Ù»ÝïÝ»ñ:
æ»ñÙ³ÏñáÕÁ ï»Õ³¹ñíáõÙ ¿ ³ÝÙÇç³å»ë ë³é»óÙ³ÝÁ »Ýóϳ ßñç³ÝÇ íñ³ ϳÙ
ßñç³Ý³éáõÙ ¿ ï³ñµ»ñ ë³ñù»ñÇ ÙÇçáíª ·áïÇ, ËáÕáí³Ï, ½áݹ-µ³ÉáÝ,
·³Ý·áõÕ»Õ³ÛÇÝ ÑÇåáûñÙdzÛÇ ë³ñù ¨ ³ÛÉÝ.: ²é³í»É Ñ³×³Ë ï»Õ³ÛÇÝ
ÑÇåáûñÙdzÛÇ Ýå³ï³Ïáí ÏÇñ³éáõÙ »Ý ¦ÐÇåáûñÙ-3§ ë»ñÇ³Ï³Ý ë³ñùÁ:
î»Õ³ÛÇÝ ÑÇåáûñÙÇ³Ý É³ÛÝ ï³ñ³ÍáõÙ ¿ ëï³ó»É ·³Ý·áõÕ»Õ³ÛÇÝ íݳëí³ÍùÇ ¨
áÕÝáõÕ»ÕÇ íݳëÙ³Ý ¹»åùáõÙ:
êáíáñ³µ³ñ ï»Õ³ÛÇÝ ÑÇåáûñÙdzÛÇ Ñ³Ù³ñ 2 ųٻñÇ ÁÝóóùáõÙ ÏÇñ³éíáõÙ ¿
5-Çó ÙÇÝ㨠18 û C ç»ñÙ³ëïÇ׳Ý: Ðݳñ³íáñ ¿ ÑÇåáûñÙdzÛÇ ÏÇñ³éáõÙÁ Ù»Ï
ûñÛ³ ÁݹÙÇçáõÙÝ»ñáí:
¶»ñó³Íñ ç»ñÙ³ëïÇ׳ݳÛÇÝ ï»Õ³ÛÇÝ ÑÇåáûñÙÇ³Ý ûñÃá廹dzÛáõÙ
ÏÇñ³éíáõÙ¿ áëÏñ³ÛÇÝ áõéáõóùÝ»ñÇ µáõÅÙ³Ý, Ñá¹»ñÇ ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñÇ íñ³
³½¹»óáõÃÛ³Ý ¨ ÙÇçáÕ³ÛÇÝ ¹»·»Ý»ñ³ïÇí ÷á÷áËí³Í ëϳí³é³ÏÝ»ñÇ íñ³
ÙÇç³ÙïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ:
²ë»ÕݳµáõÅáõÃÛ³Ý ¿áõÃÛáõÝÁ íݳëí³Íù³µ³Ý³Ï³Ý µáõÅ³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý
Ù»ç ϳ۳ÝáõÙ ¿ ³ÏáõåáõÝÏïáõñ³ÛÇ Ï»ï»ñ ÏáãíáÕ Ù³ñÙÝÇ áñáß³ÏÇ
ѳïí³ÍÝ»ñÇ ·ñ·éÙ³Ý Ù»ç: ¶ñ·éÙ³Ý »Õ³Ý³ÏÝ»ñÝ »Ýª ³ë»Õáí ͳÏáõÙ,
ç»ñÙ³ÛÇÝ Ï³Ù ùÇÙÇ³Ï³Ý ³ÛñáõÙ, ³½¹»óáõÃÛáõÝ ¿É»Ïïñ³Ï³Ý Ñáë³Ýùáí ¨ ³ÛÉÝ.:
²ÏáõåáõÝÏïáõñ³ÛÇ ÏÇñ³éíáÕ Ï»ï»ñÁ Ñ³×³Ë ï»Õ³Ï³Ûí³Í »Ý ÉÇÝáõÙ
íݳëí³Í ûñ·³ÝÇó Ñ»éáõ:
²ë»ÕݳµáõÅáõÃÛáõÝÁ ÑÇÙݳϳÝáõÙ áõÕÕí³Í ¿ ó³í»ñÇ í»ñ³óÙ³ÝÁ:
ìݳëí³Íù³µ³ÝáõÃÛ³Ý Ù»ç ¨ ûñÃá廹dzÛáõÙ ³Ý½·³Û³óÙ³Ý Ýå³ï³Ïáí
³ë»ÕݳµáõÅáõÃÛáõÝÁ ëáíáñ³µ³ñ ëÏëáõÙ »Ý íÇñ³Ñ³ïáõÃÛáõÝÇó Ù»Ï ûñ Ñ»ïá:
ú·ï³·áñÍáõÙ »Ý íÇñ³Ñ³ï³Ï³Ý ÙÇç³ÙïáõÃÛ³Ý ·áïáí ³ÝóÝáÕ áõÕáõ Ï»ïեñÁ,
ÇÝãå»ë ݳ¨ íÇñ³Ñ³ï³Ï³Ý í»ñùÇÝ Ùáï ·ïÝíáÕ ¦ï»Õ³ÛÇݧ Ï»ï»ñÁ: ØÇ ß³ñù
ÑÇí³Ý¹Ý»ñÇ Ùáï ³½¹áõÙ »Ý ÙÛáõë í»ñçáõÛÃÇ, ë³Ï³ÛÝ ó³í»ñÇ ßñç³ÝÇÝ
ëÇÙ»ïñÇÏ Ï»ï»ñÇ íñ³: ÐÇí³Ý¹Ý»ñÁ ³ë»ÕݳµáõÅáõÃÛ³Ý ë»³ÝëÇ ¨ ¹ñ³ÝÇó
Ñ»ïá Ùáï³Ï³ 3-4 ųٻñÇ ÁÝóóùáõÙ ÝßáõÙ »Ý ùÝÏáïáõÃÛáõÝ, ó³í»ñÇ
Ù»ÕÙ³óáõÙ:
س·ÝÇëáûñ³ådzª ï³ñµ»ñ ɳñáõÙ áõÝ»óáÕ ¿É»Ïïñ³Ù³·ÝÇë³Ï³Ý ¹³ßï»ñÇ
ÏÇñ³éáõÙ: س·ÝÇë³Ï³Ý ¹³ßïÇ ÏÇñ³éáõÙÁ áõÝÇ ó³í³½ñÏáÕ ¨ Ý»ñÍÍáÕ
³½¹»óáõÃÛáõÝ, ÇÝãå»ë ݳ¨ µ³ñÓñ³óÝáõÙ ¿ ÝÛáõó÷á˳ݳÏáõÃÛ³Ý ¨ ÇÙáõÝ
ռ»³ÏódzݻñÇ ÇÝï»ÝëÇíáõÃÛáõÝÁ: ¾É»Ïïñ³Ù³·ÝÇë³Ï³Ý ¹³ßïÁ ݳ¨ ËóÝáõÙ ¿
áëÏñ³ÛÇÝ ÑÛáõëí³ÍùÇ í»ñ³Ï³Ý·ÝáõÙÁ »ñϳñ³ï¨ ãë»ñï³×áÕ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¨
Ï»ÕÍ Ñá¹»ñÇ ¹»åùáõÙ:
ìݳëí³Íù³µ³ÝáõÃÛ³Ý Ù»ç ¨ ûñÃá廹dzÛáõÙ ¿É»Ïïñ³Ù³·ÝÇë³Ï³Ý
¹³ßï»ñÁ ɳÛÝ ÏÇñ³éáõÃÛáõÝ »Ý ·ï»É ݳ¨ µ³½Ï³ÃdzϳÛÇÝ å»ñdzñÃñÇïÝ»ñÇ,
ϳå³Ý³ÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç íݳëáõÙÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ ¨ ³ÛÉÝ.:
ȳ½»ñ³ÛÇÝ ë³ñù»ñÁ ¨ë µáõÅ³Ï³Ý Ýå³ï³Ïáí ÏÇñ³éíáõÙ »Ý
íݳëí³Íù³µ³ÝáõÃÛ³Ý Ù»ç ¨ ûñÃá廹dzÛáõÙ: ´ÅßÏáõÃÛ³Ý Ù»ç ѳ׳Ë
û·ï³·áñÍáõÙ »Ý ï³ñµ»ñ ïÇå»ñÇ ó³Íñ ɳñí³ÍáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ Ñ»ÉÇáõÙ-
15
Ý»áݳÛÇÝ É³½»ñÝ»ñ, áñáÝù ³ñÓ³ÏáõÙ »Ý ÙáÝáùñáÙ³ïÇÏ µ¨»é³óí³Í 630-670 ÝÙ
³ÉÇùÇ »ñϳñáõÃÛ³Ùµ ÉáõÛë: ȳ½»ñÇ ×³é³·³ÛÃáõÙÁ áõÝÇ ÁݹѳÝáõñ ³ÝáóɳÛÝÇã
¨ ѳϳµáñµáùÇã ³½¹»óáõÃÛáõÝ: ֳ鳷³ÛÃÙ³Ý ËóÝáÕ ³½¹»óáõÃÛ³Ý ³é³í»É
¿ý»ÏïÁ ÝßíáõÙ ¿ 3-ñ¹Çó 17-ñ¹ ûñÁ:
ÜßíáõÙ ¿ Ñ»ÉÇáõÙ-Ý»áݳÛÇÝ É³½»ñÇ ×³é³·³ÛÃÝ»ñÇ ¹ñ³Ï³Ý ³½¹»óáõÃÛáõÝÁ
í»ñù³ÛÇÝ ¨ Ëáó³ÛÇÝ åñáó»ëÝ»ñÇ ÁÝóóùÇ íñ³: ¸»ýáñÙ³óÝáÕ ³ñÃñá½Ç,
ûëï»áËáݹñá½Ç ¨ ûñÃá廹ÇÏ ³ÛÉ ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ Ù»ÕÙ³ÝáõÙ ¿
ó³í³ÛÇÝ Ñ³Ù³Ëï³ÝÇßÁ, í»ñ³ÝáõÙ ³Ûïáõóí³ÍáõÃÛáõÝÁ: Îáïñí³ÍùÝ»ñÇ
Å³Ù³Ý³Ï ÝßíáõÙ ¿ áëÏñ³ÛÇÝ ÑÛáõëí³ÍùÇ í»ñ³Ï³Ý·ÝÙ³Ý ³ÏïÇí³óáõÙ,
ѳïϳå»ë ¹³Ý¹³Õ³Í ë»ñï³×Ù³Ý ¹»åùáõÙ:

ìºðæàõÚÂܺðÆ ²Øäàõî²òƲ ºì äðàՏº¼²ìàðàõØ

²Ùåáõï³ódz։
²Ùåáõï³óÇ³Ý ¹³ í»ñçáõÛÃÝ»ñÇ Ñ³ïáõÙÝ ¿ áëÏñÇ ¥áëÏñ»ñǤ ٳϳñ¹³Ïáí:
ºÃ» í»ñçáõÛÃÁ ѳïí³Í ¿ Ñá¹Ç ٳϳñ¹³Ïáí, ³å³ ·áñÍ áõÝ»Ýù
¿Ï½³ñïÇÏáõÉÛ³ódzÛÇ Ñ»ï:
²Ùåáõï³ódzÛÇ Ù³Ï³ñ¹³ÏÁ ¨ »Õ³Ý³ÏÁ áñáßáõÙ »Ý ѻﳷ³
åñáû½³íáñÙ³Ý Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÁ ѳßíÇ ³éÝ»Éáí: î³ñµ»ñáõÙ »Ýª
ܳËÝ³Ï³Ý ³Ùåուï³ódz, áñÝ Çñ»ÝÇó Ý»ñϳ۳óÝáõÙ ¿ í»ñùÇ Ù»Í³Í³í³É
íÇñ³µáõÅ³Ï³Ý Ùß³ÏáõÙ: ²Ûë ¹»åùáõÙ í»ñùÁ ϳñáÕ ¿ ÃáÕÝí»É µ³ó, ³Ý³¿ñáµ
í³ñ³ÏÇó Ëáõë³÷»Éáõ ѳٳñ (ÑÇÙݳϳÝáõÙ ³Ï³Ý³å³ÛÃÛáõݳÛÇÝ
íÇñ³íáñáõÙÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï. ϳï³ñáõÙ »Ý Ñ»ÉÛáïÇݳÛÇÝ ³Ùåáõï³ódz):
ì»ñçÝ³Ï³Ý ³Ùåáõï³ódz, áñÇ Å³Ù³Ý³Ï í»ñçݳϳݳå»ë Ó¨³íáñíáõÙ ¿
í»ñçáõÛÃÇ Í³Ûñ³ïÁ:
¶áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý ³Ùåáõï³ódzÛÇ µ³ó³ñÓ³Ï ¨ ѳñ³µ»ñ³Ï³Ý óáõóáõÙÝ»ñ:
´³ó³ñÓ³Ï óáõóáõÙÝ»ñÝ »Ýª
- í»ñçáõÛÃÇ åáÏáõÙÝ»ñ, »ñµ åáÏí³Í ѳïí³ÍÇ Ï³åÁ í»ñçáõÛÃÇ Ñ»ï
å³Ñå³ÝíáõÙ ¿ Ù³ßϳÛÇÝ Ï³Ù çɳ÷³Ï»Õ³ÛÇÝ É³Ã»ñÇ ÙÇçáóáí;
- í»ñçáõÛÃÇ µ³ó Ïáïñí³ÍùÝ»ñ, áñáÝù áõÕ»ÏóíáõÙ »Ý áëÏñ»ñÇ çÝçËáõÙáí Ù»Í
ï³ñ³ÍáõÃÛ³Ý íñ³, ÙϳÝÝ»ñÇ ×½ÙáõÙáí, Ù³·Çëïñ³É ³ÝáÃÝ»ñÇ ¨ ÝÛ³ñ¹»ñÇ
íݳëáõÙáí, áñáÝù ³ÝÑݳñ ¿ í»ñ³Ï³Ý·Ý»É;

16
- ͳÝñ, ÑÇí³Ý¹Ç ÏÛ³ÝùÇÝ ëå³éݳóáÕ í³ñ³ÏÇ ³éϳÛáõÃÛáõÝÁ (³Ý³¿ñáµ
í³ñ³Ï, ë»åëÇë);
- í»ñçáõÛÃÇ ï³ñµ»ñ ͳ·Ù³Ý ·³Ý·ñ»Ý³ (ÃñáÙµá½, ¿ÙµáÉdz, ûµÉÇï»ñ³óÝáÕ
¿Ý¹³ñï»ñÇÇï, ¹Ç³µ»ï, óñï³Ñ³ñáõÙ, ³Ûñí³Íù, ¿É»Ïïñáíݳëí³Íù);
- ã³ñáñ³Ï Ýáñ³·áÛ³óáõÃÛáõÝÝ»ñ;
- í»ñçáõÛÃÇ ³Í˳óáõÙ (IV ³ëïÇ׳ÝÇ ³Ûñí³Íù):
²Ùåáõï³ódzÛÇ Ñ³ñ³µ»ñ³Ï³Ý óáõóáõÙÝ»ñÝ »Ýª
- »ñϳñ³ï¨ ãµáõÅíáÕ ïñáýÇÏ Ëáó»ñ;
- ËñáÝÇÏ ûëï»áÙÇ»ÉÇï Ý»ñùÇÝ ûñ·³ÝÝ»ñÇ ³ÙÇÉáǹá½Ç ëϽµÝ³Ï³Ý Ýß³ÝÝ»ñáí;
- í»ñçáõÛÃÝ»ñÇ µÝ³ÍÇÝ Ï³Ù Ó»éù µ»ñáíÇ Í³Ýñ ãáõÕÕíáÕ ¹»ýáñÙ³ódzݻñ;
- áëÏñ»ñÇ Ù»Í ¹»ý»ÏïÝ»ñ, áñáÝù »Ýóϳ ã»Ý ûñû½³íáñÙ³Ý;
-í»ñçáõÛÃÇ µÝ³ÍÇÝ Ã»ñ½³ñ·³óí³ÍáõÃÛáõÝÁ, áñÁ ˳ݷ³ñáõÙ ¿
åñáû½³íáñÙ³ÝÁ:
î³ñµ»ñáõÙ »Ý ³Ùåáõï³ódzÛÇ Ñ»ï¨Û³É ï»ë³ÏÝ»ñÁª ³é³çݳÛÇÝ, »ñÏñáñ¹³ÛÇÝ,
áõß ¨ ÏñÏݳÏÇ (黳Ùåáõï³ódzݻñ):
²é³çݳÛÇÝ ³Ùåáõï³óÇ³Ý Ï³ï³ñáõÙ »Ý ³é³çݳÛÇÝ óáõóáõÙÝ»ñáí, áñå»ë
í»ñùÇ ³é³çݳÛÇÝ íÇñ³µáõÅ³Ï³Ý Ùß³ÏáõÙ íݳëí³Íù ëï³Ý³Éáõó Ñ»ïá í³Õ
ųÙÏ»ïÝ»ñáõÙ, áñÇ ÁÝóóùáõÙ Ñ»é³óÝáõÙ »Ý í»ñçáõÛÃÇ ³ÝÏ»ÝëáõݳÏ
ѳïí³ÍÝ»ñÁ ݳËù³Ý í³ñ³ÏÇ ÏÉÇÝÇÏ³Ï³Ý Ýß³ÝÝ»ñÇ ½³ñ·³Ý³ÉÁ:
ºñÏñáñ¹³ÛÇÝ ³Ùåáõï³óÇ³Ý Ï³ï³ñáõÙ »Ý, »ñµ µáõÅÙ³Ý íÇñ³µáõÅ³Ï³Ý ¨
ÏáÝë»ñí³ïÇí ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñÁ ³Ý³ñ¹ÛáõÝù »Ý: γñ»ÉÇ ¿ ϳï³ñ»É µáõÅÙ³Ý
ó³Ýϳó³Í ¿ï³åáõÙ, »ñµ ³é³ç³ÝáõÙ »Ý ÏÛ³ÝùÇÝ ëå³éݳóáÕ µ³ñ¹áõÃÛáõÝÝ»ñ:
àõß »Ý ѳٳñíáõÙ ³ÛÝ ³Ùåáõï³ódzݻñÁ, áñáÝù ϳï³ñíáõÙ »Ý ËñáÝÇÏ
ûëï»áÙÇ»ÉÇïÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï »ñϳñ³ï¨ ãɳí³óáÕ í»ñù»ñÇ ¨ ËáõÕ³ÏÝ»ñÇ
ϳå³ÏóáõÃÛ³Ùµ, ϳ٠µ³½Ù³ÏÇ ³ÝÏÇÉá½Ý»ñÇ å³ï׳éáí ýáõÝÏóÇáݳÉ
³éáõÙáí ³Ýû·áõï, ˳ݷ³ñáÕ í»ñçáõÛÃÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ:
ÎñÏݳÏÇ ³Ùåáõï³ódzݻñÁ ϳï³ñáõÙ »Ý ³ñ¹»Ý ݳËûñáù ϳï³ñ³Í
³Ùåáõï³ódzݻñÇó Ñ»ïá, »ñµ Ó¨³íáñí³Í ͳÛñ³ïÁ ѳñÙ³ñ ã¿
åñáû½³íáñÙ³Ý Ñ³Ù³ñ:
Êó³ÝáÕ ¿Ý¹³ñï»ñÇÇïÇ, օբլիտերացնող թրոմբանգիտի (Բյուրգերի
հիվանդություն) ¨ ³Ý³¿ñáµ í³ñ³ÏÇ Ï³å³ÏóáõÃÛ³Ùµ ϳï³ñíáÕ
³Ùåáõï³ódzݻñÇ Å³Ù³Ý³Ï Ñ³Ï³óáõóí³Í ¿ û·ï³·áñÍ»É Ñ»Ùáëï³ïÇÏ
µ»Ï³Ï³É, ù³ÝÇ áñ í»ñçÇÝë Ëáñ³óÝáõÙ ¿ ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñÇ Çß»Ùǽ³óÇ³Ý ¨
Ýå³ëïáõÙ ³Ý³¿ñáµ í³ñ³ÏÇ ½³ñ·³óÙ³ÝÁ:
лÉÇáïÇݳÛÇÝ ³Ùåáõï³ódzÛÇ Å³Ù³Ý³Ï ÷³÷áõÏ ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñÁ ÏïñíáõÙ »Ý
Ùdzݷ³ÙÇó ÙÇÝ㨠áëÏñÁ, áõÕճѳ۳ó áëÏñÇÝ:
²í»ÉÇ ï³ñ³Íí³Í »Ý ³Ùåáõï³ódzÛÇ ÉáëÏáõï³ÛÇÝ »Õ³Ý³ÏÝ»ñÁ:
ÈáëÏáõïÝ»ñÁ Ó¨³íáñíáõÙ »Ý Ù³ßÏÇó ¨ »ÝóٳßϳÛÇÝ ×³ñå³µçç³ÝùÇó: ºÃ»
ÉáëÏáõïÇ Ï³½ÙáõÃÛ³Ý Ù»ç ÙïÝáõÙ ¿ ݳ¨ ý³ëóÇ³Ý (áñÁ ³í»ÉÇ ß³ñÅáõÝ ¿
¹³ñÓÝáõÙ ëåÇÝ), ³Ùåáõï³óÇ³Ý ÏáãíáõÙ ¿ ý³ëóÇáåɳëïÇÏ: ºñµ»ÙÝ áëÏñÇ

17
ѳïáõÛÃÁ ͳÍÏíáõÙ ¿ áëÏñ³ÛÇÝ Ïïáñáí, ë³ ÏáãíáõÙ ¿ áëÏñ³åɳëïÇÏ
³Ùåáõï³ódz, ûñÇݳϪ áïݳóÃÇ ³Ùåáõï³óÇ³Ý Áëï äÇñ³·áíÇ:
Úáõñ³ù³ÝãÛáõñ ³Ùåáõï³ódzÛÇ »½ñ³÷³ÏÇã ÷áõÉÁ ¹³ åñáû½³íáñáõÙÝ ¿:

äñáտ»½³íáñáõÙ։
äñáû½³íáñáõÙÁ ¹³ áÕç í»ñçáõÛÃÇ Ï³Ù ¹ñ³ µ³ó³Ï³ÛáÕ Ñ³ïí³ÍÇ
÷á˳ñÇÝáõÙÝ ¿ ѳïáõÏ Ñ³ñÙ³ñ³ÝùÝ»ñáíª í»ñçáõÛÃÇ Ó¨Ç ¨ ýáõÝÏódzÛÇ
Ù³ëݳÏÇ í»ñ³Ï³Ý·ÝÙ³Ý Ýå³ï³Ïáí: ²Û¹ Ýå³ï³Ïáí û·ï³·áñÍíáõÙ »Ý
åñáտ»½Ý»ñ, áñáÝù í»ñ³Ï³Ý·ÝáõÙ »Ý í»ñçáõÛÃÇ Ñ»Ý³ñ³Ý³ÛÇÝ ¨ ß³ñÅÇã
ýáõÝÏódzÝ, ϳÝËáõ٠ѻݳ߳ñÅ³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç »ñÏñáñ¹³ÛÇÝ
¹»ýáñÙ³ódzݻñÁ:
²Ùåáõï³ódzݻñÇó Ñ»ïá í»ñçáõÛÃÇ åñáû½³íáñÙ³Ý ¹»åùáõÙ ³é³çÇÝ
Ñ»ñÃÇÝ Ñ³ßíÇ »Ý ³éÝáõ٠ͳÛñ³ïÇ íÇ׳ÏÁ, ÑÇí³Ý¹Ç ÁݹѳÝáõñ íÇ׳ÏÁ, Ýñ³
Ù³ëݳ·ÇïáõÃÛáõÝÁ ¨ ѻﳷ³ ³ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý
Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÁ: äñáû½³íáñíáÕ í»ñçáõÛÃÇ Í³Ûñ³ïÁ å»ïù ¿ ÉÇÝÇ ³Ýó³í,
ÏáݳӨ, ëåÇÝ ãå»ïù ¿ ë»ñï³×³Í ÉÇÝÇ áëÏñÇ Ñ»ï, åñáùëÇÙ³É Ñá¹»ñÁ å»ïù ¿
ÉÇÝ»Ý ß³ñÅáõÝ:
äñáտ»½Ý»ñÁ ÉÇÝáõÙ »Ý.
1¤ÏáëÙ»ïÇϪ í»ñ³Ï³Ý·ÝáõÙ »Ý µ³ó³Ï³ÛáÕ ë»·Ù»ÝïÇ Ó¨Á;
2¤³ÏïÇí ÏáëÙ»ïÇϪ í»ñ³Ï³Ý·ÝáõÙ »Ý ݳ¨ í»ñçáõÛÃÇ ýáõÝÏódzÝ;
3¤³ß˳ï³Ýù³ÛÇݪ Ï»Ýó³Õ³ÛÇÝ Ï³Ù ³ñï³¹ñ³Ï³Ý ËÇëï áñáß³ÏÇ
·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñ ϳï³ñ»Éáõ ѳٳñ:
Ü»ñϳÛáõÙë µ³ñ¹ ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñÇ ¨ µ³ñÓñ³Ï³ñ· ³ñÑ»ëï³Ï³Ý ÝÛáõûñÇ
ÙÇçáóáí Ñݳñ³íáñ ¿ å³ïñ³ëï»É µ³ñÓñ áñ³ÏÇ ³ÏïÇí ÏáëÙ»ïÇÏ åñáû½Ý»ñ,
áñáÝù Çñ»Ýó Ó¨áí, ù³ßáí, ·áõÛÝáí ¨ Ñݳñ³íáñÇÝë ã³÷ ϳï³ñ³Í
ýáõÝÏódzݻñáí Ù³ùëÇÙ³É Ùáï»óí³Í »Ý Ù³ñ¹áõ µÝ³Ï³Ý í»ñçáõÛÃÝ»ñÇÝ:

úñÃá廹ÇÏ ë³ñù»ñ ¥ûñû½Ý»ñ¤

úñû½Ý»ñÁ ÑÇÙݳϳÝáõÙ û·ï³·áñÍíáõÙ »Ý Ñá¹»ñáõÙ ³ÏïÇí ß³ñÅáõÙÝ»ñÇ
µ³ó³Ï³ÛáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï (å³ñ³ÉÇãÇ, ÙϳݳÛÇÝ áõÅÇ å³Ï³ëÇ ¹»åùáõÙ):
¸ñ³Ýó ÑÇÙÝ³Ï³Ý ýáõÝÏóÇ³Ý ¿ ýÇùë³ódzÝ, µ»éݳó÷áõÙÁ, áõÕÕáõÙÁ ¨
ýáõÝÏódzݻñÇ ½³ñ·³óáõÙÁ: úñû½Ý»ñÁ ÉÇÝáõÙ »Ý ÷³Ï³Ýù³ÛÇÝ ¨ ³Ý÷³Ï³Ýù:
úñÃá廹ÇÏ Ïáñë»ïÝ»ñÁ ÉÇÝáõÙ »Ý 2 ï»ë³ÏǪ ýÇùëáÕ ¨ áõÕÕáÕ:
üÇùëáÕ Ïáñë»ïÝ»ñÁ ³å³ÑáíáõÙ »Ý ÙdzÛÝ áÕݳ߳ñÇ ³Ýß³ñÅáõÃÛáõÝÁ ¨
µ»éݳó÷áõÙÁ, áõÕÕáÕÝ»ñÇ ÙÇçáóáí ϳñ»ÉÇ ¿ ݳ¨ ³ëïÇ׳ݳµ³ñ áõÕÕ»É
³éϳ ¹»ýáñÙ³ódzݻñÁ: üÇùëáÕÝ»ñÁ û·ï³·áñÍíáõÙ »Ý áÕݳ߳ñÇ
Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ, ïáõµ»ñÏáõÉÛá½³ÛÇÝ ³Ëï³Ñ³ñáõÙÝ»ñÇ, ûëï»áËáݹñá½Ç
µ³ñ¹áõÃÛáõÝÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï, áñáß íÇñ³Ñ³ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇó Ñ»ïá, ÇëÏ áõÕÕáÕÝ»ñÁª
ëÏáÉÇá½Ç ¨ ÏÇýáëÏáÉÇá½Ç µáõÅÙ³Ý Ýå³ï³Ïáí:

18
 î³ñµ»ñáõÙ »Ý ·áïϳÛÇÝ, ÏñÍù³ÛÇÝ, ·áïϳÏñÍù³ÛÇÝ Ïáñë»ïÝ»ñ: Îáñë»ïÁ
åÇïÇ Ñ³·Ý»É ÙdzÛÝ å³éÏ³Í Å³Ù³Ý³Ï ³ÝÏáÕÝáõÙ, áñÇó Ñ»ïá ÙdzÛÝ Ï³ñ»ÉÇ ¿
Ï³Ý·Ý»É áïùÇ:

úñÃá廹ÇÏ áïݳٳÝÝ»ñ
úñÃá廹ÇÏ áïݳٳÝÝ»ñÁ û·ï³·áñÍáõÙ »Ý áïݳóûñÇ ï³ñµ»ñ
¹»ýáñÙ³ódzݻñÇ Å³Ù³Ý³Ï ¨ áõÝ»Ý Ñ»ï¨Û³É Ýå³ï³ÏÝ»ñÁ՝
лݳñ³Ý³ÛÇÝ ¹³ñÓÝ»É í»ñçáõÛÃÁ, ٻͳóÝ»É Ñ»Ý³ñ³Ý³ÛÇÝ Ù³Ï»ñ»ëÁ
1)ուÕÕ»É áïݳóûñÇ áã ϳÛáõÝ, ÃáõÛÉ ³ñï³Ñ³Ûïí³Í ¹»ýáñÙ³ódzݻñÁ,
2)կáÙå»Ýë³óÝ»É í»ñçáõÛÃÇ Ï³ñ׳óáõÙÁ,
3)բ»éݳó÷»É ó³íáï Ï»ï»ñÁ,
4)կáëÙ»ïÇÏ ¹»ý»ÏïÝ»ñÇ ùáÕ³ñÏáõÙ։
úñÃá廹ÇÏ áïݳٳÝÝ»ñÁ ϳñ»ÉÇ ¿ û·ï³·áñÍ»É Ñ³ñóóÃáõÃÛ³Ý,
ÍáõéóÃáõÃÛ³Ý, ëÇÝ-óÃÇ, ÏñáõÝϳÛÇÝ ËÇÃÇ, ¹ñë³¹³ñÓ I Ù³ïÇ ¹»åùáõÙ,
í»ñçáõÛÃÇ Ï³ñ×áõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï ¨ ³ÛÉÝ:
ì»ñáÑÇßÛ³É µáÉáñ ѳñÙ³ñ³ÝùÝ»ñÝ ¿É å³ïñ³ëïáõÙ »Ý åñáû½³íáñÙ³Ý
Ï»ÝïñáÝÝ»ñáõÙ, áñï»Õ ¿É Çñ³Ï³Ý³óíáõÙ ¿ ¹ÇݳÙÇÏ ÑëÏáÕáõÃÛáõÝÁ ¹ñ³Ýó
Ù³ßí³ÍáõÃÛ³Ý ¨ ï»ËÝÇÏ³Ï³Ý ë³ñùÇÝáõÃÛ³Ý íñ³:

ºز 2
àëÏñ»ñÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñ
àëÏñÇ ³ÙµáÕç³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ë³ËïáõÙÁ ÏáãíáõÙ ¿ Ïáïñí³Íù: Îáïñí³ÍùÝ»ñÁ
å³ïϳÝáõÙ »Ý µ³í³Ï³ÝÇÝ Ñ³×³Ë Ñ³Ý¹ÇåáÕ ¨ ѳٻٳﳵ³ñ ͳÝñ
ÁÝóóáÕ íݳëí³ÍùÝ»ñÇ ß³ñùÇÝ:
¸³ë³Ï³ñ·áõÙ:
¶áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ Ñ»ï¨Û³É ¹³ë³Ï³ñ·áõÙÝ»ñ: Àëï ¿ÃÇáÉá·Ç³ÛÇ
ï³ñµ»ñáõÙ »Ý íݳëí³Íù³ÛÇÝ ¨ ³Ëï³µ³Ý³Ï³Ý Ïáïñí³ÍùÝ»ñ:
ºÃ» ÏáïñíáõÙ ¿ ݳ˳å»ë ³éáÕç áëÏñÁ ѳٳñÅ»ù íݳëí³ÍùÇ Ñ»ï¨³Ýùáí,
³å³ ¹³ íݳëí³Íù³ÛÇÝ Ï³Ù ëáíáñ³Ï³Ý Ïáïñí³Íù ¿: ºÃ» áëÏñÁ ݳ˳å»ë
³Ëï³Ñ³ñí³Í ¿ ÉÇÝáõÙ áñ¨¿ ÑÇí³Ý¹áõÃÛ³Ùµ ϳ٠³Ëï³µ³Ý³ÏաÝ íÇ׳Ïáí,
³å³ ³ÝÝß³Ý íݳëí³ÍùÇ, ÇëÏ »ñµ»ÙÝ ¿É íݳëí³ÍùÇ ÉñÇí µ³ó³Ï³ÛáõÃÛ³Ý
å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõ٠ϳñáÕ ¿ ³é³ç³Ý³É ¹ñ³ Ïáïñí³Íù: ²Ûë Ïáïñí³ÍùÝ»ñÁ
ÏáãíáõÙ »Ý ³Ëï³µ³Ý³ÏաÝ: ì»ñçÇÝÝ»ñë ϳñáÕ »Ý ³é³ç³Ý³É áëÏñ³ÛÇÝ
áõéուóùÝ»ñÇ, ³ÛÉ ûñ·³ÝÝ»ñÇ áõéáõóùÝ»ñÇ áëÏñáõÙ Ù»ï³ëﳽݻñÇ,
ûëûá,»ÉÇïÇ, áÏñ³ÛÇÝ ïáõµ»ñÏáõÉÛá½Ç, µÝ³ÍÇÝ áëÏñ³ÛÇÝ ÷ËñáõÝáõÃÛ³Ý,
ûëûáËáݹñáå³ÃdzݻñÇ, ÑáñÙáÝ³É ¨ ³Û å³ï׳éÝ»ñÇó ³é³ç³ó³Í
ûëûáåáñá½Ç ¨ ³ÛÉ ¹»åù»ñáõÙ:

19
 γËí³Í ³ÛÝ µ³ÝÇó, ³ñ¹Ûáù Ïáïñí³ÍùÇ ßñç³ÝÁ ¨ ѻٳïáÙ³Ý
ѳÕáñ¹³ÏóíáõÙ »Ý ³ñï³ùÇÝ ÙÇç³í³ÛñÇ Ñ»ï, û áã, ï³ñµ»ñáõÙ »Ý µ³ó ¨ ÷³Ï
Ïáïñí³ÍùÝ»ñ: ºÃ» ѻٳïáÙ³Ý í»ñùÇ ÙÇçáóáí ϳåí³Í ¿ ³ñï³ùÇÝ
ÙÇç³í³ÛñÇ Ñ»ï, ³å³ ³ÛÝ ³é³çݳÛÇÝ ÇÝý»Ïóí³Í ¿: êñ³Ýù µ³ó Ïáïñí³ÍùÝ»ñ
»Ý: гϳé³Ï ¹»åùáõ٠ѻٳïáÙ³Ý ëï»ñÇÉ ¿: ²Ûë ¹»åùáõÙ ËáëáõÙ »Ý ÷³Ï
Ïáïñí³ÍùÇ Ù³³ëÇÝ: ºñµ»ÙÝ ¹ÇïíáõÙ »Ý ³ÛÝåÇëÇ íÇ׳ÏÝ»ñ, »ñµ Ïáïñí³ÍùÇ
ßñç³ÝáõÙ ³éϳ ¿ í»ñù, ë³Ï³ÛÝ ³ÛÝ ËáñÁ ãÇ Ã³÷³ÝóáõÙ, ë³Ñٳݳ÷³ÏíáõÙ ¿
Ù³ßÏáí, »ÝóٳßÏáí: ²ÛëåÇëÇ ¹»åùáõÙ Ïáïñí³ÍùÇ Ñ»Ù³ïáÙ³Ý ãÇ ß÷íáõÙ
³ñï³ùÇÝ ³ß˳ñÑÇ Ñ»ï, ÇÝý»Ïóí³Í ã¿, ÇëÏ ³Û¹ å³ï׳éáí ³ÛÝ Ñ³Ù³ñíáõÙ ¿
÷³Ï: ´³ó Ïáïñí³ÍùÝ»ñÝ Çñ»Ýó Ñ»ñÃÇÝ ÉÇÝáõÙ »Ý ³é³çݳÛÇÝ ¨ »ñÏñáñ¹³ÛÇÝ
µ³ó Ïáïñí³ÍùÝ»ñ: ºÃ» Ïáïñí³ÍùÇ ¨ í»ñù ³é³ç³óÝáÕ áõÅÁ ³½¹áõÙ ¿
³ñï³ùÇÝÇó, ÙÇ³Å³Ù³Ý³Ï ³å³ ¹³ ³é³çݳÛÇÝ µ³ó Ïáïñí³Íù ¿: ºÃ»
Ïáïñí³ÍùÝ ³é³ç³ÝáõÙ ¿ ³ñï³ùÇÝ ³½¹³ÏÇ Ñ»ï¨³Ýùáí, ÇëÏ Ù³ßÏÁ
ó÷³Í³ÏíáõÙ ¿ Ý»ñëÇó` Ïáïñí³ÍùÇ µ»ÏáñÇ ëáõñ ͳÛñáí, ³å³ ËáëáõÙ »Ý
»ñÏñáñ¹³ÛÇÝ µ³ó Ïáïñí³ÍùÇ Ù³ëÇÝ:
²é³çݳÛÇÝ µ³ó Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ ÑÇÙݳϳÝáõÙ í»ñùÁ ÉÇÝáõÙ ¿ ³í»ÉÇ
Ù»Í, ÇëÏ Ñ»Ù³ïáÙ³Ý` ù³Ý³Ï³Ï³Ý ³éáõÙáí, ³í»ÉÇ ß³ï í³ñ³Ïí³Í:
ºñÏñáñ¹³ÛÇÝ µ³ó Ïáïñí³ÍùÇ ¹»åùáõÙ, í»ñùÁ ÑÇٳݳϳÝáõÙ ³í»ÉÇ ÷áùñ ¿,
»ñµ»ÙÝ Ï»ï³ÛÇÝ, ÇëÏ í³ñ³ÏáõÙÝ ³í»ÉÇ ùÇã ¿ ³ñï³Ñ³Ûïí³Í:
Àëï Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ï»Õ³Ï³ÛÙ³Ý ï³ñµ»ñáõÙ »Ý Ù»ï³ýǽ³ñ, ¿åÇýǽ³ñ ¨
¹Ç³ýǽ³ñ Ïáïñí³ÍùÝ»ñ: гٳå³ï³ë˳ݳµ³ñ ÉÇÝáõÙ »Ý ¹Çëï³É ¨
åñáùëÇÙ³É Ù»ï³¿åÇýǽݻñÇ, ÇëÏ ¹Ç³ýÇ½Ç ßñç³ÝáõÙ` í»ñÇÝ, ÙÇçÇÝ ¨ ëïáñÇÝ
»ññáñ¹³Ï³ÝÝ»ñÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñ:
Àëï Ñá¹Ç Ýϳïٳٵ ѳñ³µ»ñáõÃÛ³Ý ï³ñµ»ñáõÙ »Ý ³ñï³Ñá¹³ÛÇÝ,
Ý»ñÑá¹³ÛÇÝ ¨ ˳éÁ Ïáïñí³ÍùÝ»ñ: ´áÉáñ ¹Ç³ýǽ³ñ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÁ
ÑÇÙݳϳÝáõÙ ³ñï³Ñá¹³ÛÇÝ »Ý, ÇëÏ ÙáﳿåÇýǽ³ñÝ»ñÁ` Ý»ñÑá¹³ÛÇն:
ê³Ï³ÛÝ Ñ³½í³·Ûáõï ¹»åù»ñáõÙ Ïáïñí³ÍùÁ ϳñáÕ ¿ ëÏë»É ¹Ç³ýǽÇó,
ï³ñ³Íí»É ¨ ó÷³Ýó»É ¹»åÇ Ñá¹: êñ³Ýù ˳éÁ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÝ »Ý:
Àëï Ïáïñí³ÍùÇ ·ÍÇ Ó¨Ç ï³ñµ»ñáõÙ »Ý ÙÇç³ÓÇ·, ûù, ûù-ÙÇç³ÓÇ·,
åïáõï³Ï³Ó¨ µ»Ïáñ³ÛÇÝ Ïáïñí³ÍùÝ»ñ: ´»Ïáñ³ÛÇÝÝ»ñÁ Çñ»Ýó Ñ»ñÃÇÝ
µ³Å³ÝíáõÙ »Ý Ëáßáñµ»Ïáñ³ÛÇÝ ¨ Ù³Ýñ µ»Ïáñ³ÛÇÝ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ: ´³óÇ
ÑÇٳݳÏաÝ ýñ³·Ù»ÝïÝ»ñÇó` »ñÏáõëÇó ³í»É µ»ÏáñÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ Ïáïñí³ÍùÁ
ѳٳñíáõÙ ¿ µ³½Ù³µ»Ïáñ: г½í³·Ûáõï ¹»åùáõÙ Ïáïñí³ÍùÇ ·ÇÍÁ ϳñáÕ ¿
ÉÇÝ»É »ñϳÛݳÓÇ·:
Îáïñí³ÍùÝ»ñÝ ³é³ç³ÝáõÙ »Ý »ñÏáõ ٻ˳ÝǽÙáí` áõÕÕ³ÏÇ ¨ ³ÝáõÕ³ÏÇ: ºÃ»
Ïáïñí³ÍùÝ ³é³ç³ÝáõÙ ¿ Ñ»Ýó áõÅÇ ³½¹»óáõÃÛ³Ý ï»ÕáõÙ, ³å³ ¹³ ուղղ³ÏÇ
ٻ˳ÝǽÙÝ ¿: ºÃ» áõÅÝ ³é³ç³ÝáõÙ ¿ í»ñçáõÛÃÇ ÙÇ ï»ÕáõÙ, ÇëÏ Ïáïñí³ÍùÝ
³é³ç³ÝáõÙ ¿ ³½¹Ù³Ý Ï»ïÇó áñáß³ÏÇ ï³ñ³ÍáõÃÛ³Ý íñ³, ³å³ ë³
³é³ç³ó³ÙÝ ³ÝáõÕÕ³ÏÇ Ù»Ë³ÝǽÙÝ ¿: úñÇݳÏ` ÑÇí³Ý¹Ý ÁÝÏÝáõÙ ¿ ³÷Ç íñ³,
ÇëÏ ÏáïñíáõÙ ¿ µ³½ÏոսկրÇ íÇñ³µáõÅ³Ï³Ý í½ÇÏÁ: Îáïñí³ÍùÇ ³é³ç³óÙ³Ý

20
ٻ˳ÝǽÙÁ å³ñ½»ÉÁ ß³ï ϳñ¨áñ ¿, ù³ÝÇ áñ ¹ñ³ÝÇó ϳËí³Í ¿ Ïáïñí³ÍùÇ
ï»Õ³Ï³ÛáõÙÁ, µÝáõÛÃÁ, ·ÍÇ Ó¨Á ¨ ³ÛÉÝ:
ºÃ» Ïáïñí³ÍùÇ ßñç³ÝáõÙ ¹ÇïíáõÙ ¿ áñ¨¿ Éáõñç ³Ý³ïáÙÇ³Ï³Ý ·áÛ³óáõÃÛ³Ý
ϳ٠ûñ·³ÝÇ íݳëí³Íù, ³å³ ëñ³Ýù µ³ñ¹³ó³Í Ïáïñí³ÍùÝ»ñÝ »Ý: γñáÕ »Ý
¹Çïí»É նյարդերի և Ù³·Çëïñ³É ³ÝáÃÝ»ñÇ՝ ûñÇÝ³Ï ÍÝϳ÷áëÇ ½³ñÏ»ñ³ÏÇ (a.
poplitea) íݳëí³Íù ազդրոսկրի ë/3 ¹»åùáõÙ, ׳׳Ýã³ÛÇÝ ÝÛ³ñ¹Ç (n. radialis) և բազկի
խորանիստ զարկերակի (a. profunda brachii) íݳëí³Íù µ³½ÏáëÏñÇ ¹Ç³ýÇ½Ç Ù/3-ë/3,
անութային նյարդի (n. axillaris) վնասում բազկոսկրի վիրաբուժական վզիկի
Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ, նրբոլոքային ընդհանուր նյարդի վնասվածք նրբոլոքի
գլխիկի կոտրվածքի դեպքում, ուղեղապատյանային միջին զարկերակի (a. meningea
media) վնասում քունքոսկրի խրթեշի ներմղված կոտրվածքների դեպքում, Ý»ñùÇÝ
ûñ·³ÝÝ»ñÇ՝ Ùǽ³å³ñÏÇ íݳëí³Íù, ÏáÝùÇ áëÏñ»ñÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ,
áÕնáõÕ»ÕÇ վնասվածք áÕն»ñÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ: ´³ñ¹³ó³Í »Ý
ѳٳñíáõ٠ݳ¨ ÝáõÛÝï»ÕáõÙ Ïáïñí³ÍùÇ ¨ Ñṳ˳ËïÇ Ñ³Ù³ÏóáõÙÁ:
Îáïñí³ÍùÝ»ñÁ ϳñáÕ »Ý ÉÇÝ»É ëáíáñ³Ï³Ý, åáÏáõÙ³ÛÇÝ ¨ ÏáÙåñ»ëÇáÝ:
äáÏáõÙ³ÛÇÝ Ïáïñí³ÍùÇ ûñÇÝ³Ï Ï³ñáÕ ¿ ѳݹÇë³Ý³É áÉáùÇ ÃÙµÏáõÃÛ³Ý,
µա½ÏոսկրÇ Ù»Í ÃÙµÇÏÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÁ ¨ ³ÛÉÝ: êñ³Ýù ³é³ç³ÝáõÙ »Ý ³Û¹
·áÛ³óáõÃÛոõÝÝ»ñÇÝ ³Ùñ³óáÕ çÉ»ñÇ Ï³Ù Ï³å³ÝÝ»ñÇ ·»ñÓ·Ù³Ý Ñ»ï¨³Ýùáí:
ÎáÙåñ»ëÇáÝ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÁ ÑÇÙݳϳÝáõÙ ¹ÇïíáõÙ »Ý áëÏñÇ ëåáõÝ·³Ó¨
ÑÛáõëí³ÍùÇ ßñç³ÝáõÙ` áõÕÕ³Ñ³Û³ó ³½¹áÕ áõÅ»ñÇ Ñ»ï¨³Ýùáí : ºñµ»ÙÝ
ÏáÙåñ»ëdzÛÇ ï³ññ»ñ ϳñáÕ »Ý ¹Çïí»É ËáÕáí³Ï³íáñ áëÏñ»ñÇ
ٻﳿåÇýǽݻñÇ ßñç³ÝáõÙ: Îáïñí³ÍùÝ»ñÇ ÛáõñûñÇÝ³Ï ËáõÙµ »Ý ϳ½ÙáõÙ
³Ûëå»ë Ïáãí³Í Ý»ñÙÕí³Í Ïáïñí³ÍùÝ»ñÁ: êñ³Ýù Ñ³×³Ë ¹ÇïíáõÙ »Ý
¹Ç³ýǽÇó Ù»ï³ýǽ ³ÝóÙ³Ý ·áïáõÙ` ³Ùáõñ ϻը³ÛÇÝ áëÏñÇ` ÷³÷áõÏ
ëåáõÝ·³Ó¨ áëÏñÇ Ù»ç ÙËñ×í»Éáõ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ (օր․բազկոսկրի անատոմիական
վզիկի իմպրեսիա (Հիլլ-Սախի կոտրվածք)):
Àëï ù³Ý³ÏÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÁ ϳñáÕ »Ý ÉÇÝ»É ÙdzÛݳÏ, »ñµ ÏáïñíáõÙ ¿ Ù»Ï
ոսկրոր` Ù»Ï ï»ÕáõÙ, ¨ µ³½Ù³ÃÇí, »ñµ ÝáõÛÝ íݳëí³ÍùÇó ÏáïñíáõÙ »Ý »ñÏáõ ¨
³í»ÉÇ áëÏñ»ñ: ºÃ» Ù»Ï ոսկորը ÏáïñíáõÙ ¿ »ñÏáõ ϳ٠³í»ÉÇ ï»Õ»ñáõÙ ¨ ³Û¹
Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ·Í»ñÁ ÙÇÙÛ³Ýó Ñ»ï ã»Ý ѳÕáñ¹³ÏóíáõÙ, ³å³ ¹³ »ñϳÏÇ
Ïáïñí³Íù ¿: î³ñµ»ñáõÙ »Ý ݳ¨ ³é³Ýó ï»Õ³ß³ñÅÇ ¨ ï»Õ³ß³ñÅáí
Ïáïñí³ÍùÝ»ñ: ´»ÏáñÝ»ñÇ ï»Õ³ß³ñÅ»ñÁ ϳñáÕ »Ý ÉÇÝ»É Áëï »ñϳñáõÃÛ³Ý`
»ñµ µ»ÏáñÝ»ñÁ ë³ÑáõÙ »Ý Çñ³ñ íñ³ ϳ٠¿É Ñ»é³ÝáõÙ ÙÇÙÛ³ÝóÇó, ³ÝÏÛáõݳÛÇÝ`
í³ñáõë³ÛÇն, í³É·áõë³ÛÇÝ, ³Ýï»Ïáõñí³ódz, é»Ïáõñí³ódz, ÏáÕÙݳÛÇÝ` ³é³ç,
Ñ»ï, Ý»ñë, ¹áõñë ¨ åïáõÛï³ÛÇÝ՝ ¹ñë³ÛÇÝ åïáõÛï, Ý»ñë³ÛÇÝ åïáõÛï:
î»Õ³ß³ñÅáí Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ÙÇç¨ »Õ³Í ï³ñ³ÍáõÃÛáõÝÁ ÏáãíáõÙ ¿ ¹Ç³ëï³½:
Àëï ϳÛáõÝáõÃÛ³Ý ï³ñµ»ñáõÙ »Ý ϳÛáõÝ ¨ ³ÝϳÛáõÝ Ïáïñí³ÍùÝ»ñ: ²ÝϳÛáõÝ
íÇ׳ݻñÁ ÑÇÙݳϳÝáõÙ ¹ÇïíáõÙ »Ý µ³½Ù³µ»Ïáñ, Ù»Í ï»Õ³ß³ñÅ»ñáí,
Ñṳ˳Ëï»ñáí, »ÝóÑáդ³Ë³Ëï»ñáí, ϳå³ÝÝ»ñÇ, Ñṳ߳åÇÏÇ
íݳëí³ÍùÝ»ñáí áõÕ»ÏóíáÕ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ: Ø»Ï áëÏոñÇ ÙdzÛݳÏ,

21
å³ñ½, ³é³Ýó ï»Õ³ß³ñÅÇ Ï³Ù ³ÝÝß³Ý ï»Õ³ß³ñÅáí Ïáïñí³ÍùÝ»ñÁ
ÑÇÙݳϳÝáõÙ áõÝ»Ý Ï³ÛáõÝ µÝáõÛÃ: ºñ»Ë³Ý»ñÇ Ùáï Ñ³×³Ë ¹ÇïíáõÙ »Ý ³Ûëå»ë
Ïáãí³Í »Ýóí»ñÝáëÏñ³ÛÇÝ §¹³É³ñ ÖÛáõÕǦ Ïáïñí³ÍùÝ»ñ: ²Ûë ¹»åùáõÙ
í»ñÝáëÏñÇ ¿É³ëïÇÏáõÃÛ³Ý ßÝáñÑÇí ³ÛÝ ãÇ íݳëíáõÙ, ÇëÏ ëïáñ¨ å³éϳÍ
áëÏոñÁ ÏáïñíáõÙ ¿:
Հայտնի ¿, áñ áëÏոñÁ »ñ»Ë³Ý»ñÇ Ùáï »ñϳñáõÙ ¿ ßÝáñÑÇí ¿åÇýǽ³ñ
³×³é³ÛÇÝ ³×Ù³Ý ·áïÇÝ»ñÇ: ¾åÇýǽ³ñ ³×³éÇ íݳëáõÙÁ ÏáãíáõÙ ¿
¿åÇýǽÇáÉǽ: ºÃ» ³×³éÇ íÝաëáõÙÁ ½áõ·³ÏóíáõÙ ¿ áëÏոñÇ íݳëí³Íùáí, ³ÛÝ
³Ýí³ÝíáõÙ ¿ ûëտ»á¿åÇýǽÇáÉǽ: ²Ûë íݳëí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ »ñµ»ÙÝ Ï³ñáÕ ¿
¹Çïí»É ³×Ù³Ý ÃÇûÕÇ Å³Ù³Ý³Ï³ÏÇó ßáõï áëÏñ³óáõÙ, áñÁ å³ï׳é ϳñáÕ ¿
ѳݹÇë³Ý³É í»ñçáõÛÃÇ Ï³ñ×áõÃÛ³Ý Ï³Ù ïÓ¨áõÃÛ³Ý:

ÎÉÇÝÇϳ
ºÃ» ÑÇí³Ý¹Ç íÇ׳ÏÁ µ³í³ñ³ñ ¿, ³å³ ϳï³ñíáõÙ ¿ Ýñ³ ѳñóáõÙ:
ä³ñ½íáõÙ ¿ íݳëí³ÍùÇ ÷³ëïÇ ³éϳÛáõÃÛáõÝÁ, íݳëí³ÍùÇ ³é³ç³óÙ³Ý
ѳݷ³Ù³ÝùÝ»ñÁ: ì»ñçÇÝë ÃáõÛÉ ¿ ï³ÉÇë Ù»Í Ñ³í³Ý³Ï³ÝáõÃÛ³Ùµ
å³ïÏ»ñ³óáõ٠ϳ½Ù»É íݳëí³ÍùÇ Ù»Ë³ÝǽմÇ, Ó¨Ç Ù³ëÇÝ: ¸ñ³ÝÇó Ñ»ïá
ϳï³ñíáõÙ ¿ ÑÇí³Ý¹Ç ½ÝÝáõÙ: ¼ÝÝáõÙÁ ³Ýó ¿ Ï³óíáõÙ Ù»ñÏ í»ñçáõÛÃÝ»ñÇ
å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ, Áݹ áñáõÙ ïíÛ³ÉÝ»ñÁ ѳٻٳïíáõÙ »Ý ³ռáÕç ëÇÙ»ïñÇÏ
í»ñçáõÛÃÇ Ñ»ï: ¼ÝÝáõÙÁ ÃáõÛÉ ¿ ï³ÉÇë ѳÛïݳµ»ñ»É Ïáïñí³ÍùÇÝ µÝáñáß
Ýß³ÝÝ»ñÁ: ¸ñ³Ýó ß³ñùÇÝ »Ý ¹³ëíáõÙ`
´³ó³ñÓ³Ï ³Ëï³ÝÇßÝ»ñ՝
1.ԱËï³µ³Ý³Ï³Ý ß³ñÅáõÝáõÃÛáõÝ: Ðá¹»ñÇó ¹áõñë µáÉáñ ß³ñÅáõÙÝ»ñÁ
³Ëï³µ³Ý³Ï³Ý »Ý: ²Ûë ³Ëï³ÝÇßÝ ³í»ÉÇ É³í ѳÛïݳµ»ñíáõÙ ¿ ¹Ç³ýǽ³ñ
Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï: Ðá¹ÇÝ Ùáï ·ïÝí»Éáõ ϳ٠ٻﳿåÇýǽ³ñ
Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ ³ÛÝ ¹Åí³ñáõÃÛ³Ùµ ¿ áñáßíáõÙ:
2.ՈëÏñ³ÛÇÝ ×³ñ׳ïÛáõÝ (Ïñ»åÇï³ódz), áñÁ ѳÛïݳµ»ñíáõÙ ¿
³Ëï³µ³Ý³Ï³Ý ß³ñÅáõÝáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï: ê³ µ»ÏáñÝ»ñÇ Í³Ûñ»ñÇ ÙÇÙÛ³Ýó
Ñ»ï ùëí»Éáõ ѻ勉Ýù ¿: ²Ûë Ïñ»åÇï³ódzÝ` ѳٻٳﳵ³ñ áõñÇß
Ïñ»åÇï³ódzݻñÇ Ñ»ï ß³ï ³í»ÉÇ ÏáåÇï ¿:

гñ³µ»ñ³Ï³Ý ³Ëï³ÝÇßÝ»ñ`
1.ս»·Ù»ÝïÇ Ï³Ù í»ñçáõÛÃÇ ã³÷»ñÇ ÷á÷áËáõÃÛáõÝ: ÐÇٳݳÏաÝáõÙ ¹ÇïíáõÙ ¿
ϳñ×áõÃÛáõÝ, áñÁ Áëï »ñϳñáõÃÛ³Ý ï»Õ³ß³ñÅÇ ÏÉÇÝÇÏ³Ï³Ý ¹ñë¨áñáõÙÝ ¿:
г½í³·Ûáõï ¹ÇïíáõÙ ¿ »ñϳñ³óáõÙ, ûñÇÝ³Ï ³½¹ñոսկրÇ í½ÇÏÇ ÙÇç³ÛÇÝ
í³É·áõë³ÛÇÝ Ïáïñí³ÍùÇ Å³Ù³Ý³Ï:
2.¸»ýáñÙ³ódz ϳ٠ïÓ¨áõÃÛáõÝ: ê³ ³ÝÏÛáõݳÛÇÝ ¨ ÏáÕÙݳÛÇÝ ï»Õ³Å³ñß»ñÇ
ÏÉÇÝÇÏ³Ï³Ý ¹ñë¨áñáõÙÝ ¿:
Ռáï³óÇáÝ ¹»ýáñÙ³ódz, áñÁ åïáõÛï³ÛÇÝ ï»Õ³ß³ñÅÇ ÏÉÇÝÇϳϳÝ
¹ñë¨áñáõÙÝ ¿։ ՕñÇÝ³Ï Ù»Í áÉáùÇ ¹Ç³ýǽ³ñ Ïáïñí³ÍùÇ ¹»åùáõÙ ÍÝÏáëÏñÁ

22
ϳñáÕ ¿ Ý³Û»É ¹»åÇ ³é³ëï³Õ, ÇëÏ ¹Çëï³É µ»ÏáñÁ áïݳóÃÇ Ñ»ï ÙdzëÇÝ
åïïí³Í ÉÇÝÇ ¹»åÇ ¹áõñë:
3.гñϳ¹ñ³Ï³Ý ¹Çñù: ²Ûë ³Ëï³ÝÇßÁ ³í»ÉÇ Ñ³×³Ë ÉÇÝáõÙ ¿ Ñṳ˳Ëï»ñÇ
ųٳݳÏ, µ³Ûó »ñµ»ÙÝ ÉÇÝáõÙ ¿ ݳ¨ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï: ¸³ ³ÛÝ ¹ÇñùÝ
¿, áñÇ ¹»åùáõÙ ÑÇí³Ý¹Ç ó³í»ñÁ ³é³í»É³·áõÛÝ Ýí³½áõÙ »Ý: гñϳ¹ñ³Ï³Ý
¹ÇñùÇ ûñÇÝ³Ï Ï³ñáÕ ¿ ͳé³Û»É í»ñçáõÛÃÇ ¹ÇñùÁ ³½¹ñáëÏñÇ åñáùëÇÙ³É
Ïáïñí³ÍùÇ Å³Ù³Ý³Ï:.
4.Àëï ³é³ÝóùÇ Í³Ýñ³µ»éÝÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï` ó³í»ñÇ ³í»É³óáõÙ Ïáïñí³ÍùÇ
ßñç³ÝáõÙ: ²Ûë ³Ëï³ÝÇշը ÑÇÙݳϳÝáõÙ û·ï³·áñÍíáõÙ ¿ ßáß³÷Ù³Ý Ñ³Ù³ñ
¹Åí³ñ ѳë³Ý»ÉÇ ¨ ËáñÁ ï»Õ³Ï³Ûí³Í áëÏñ»ñÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ: Àëï
³é³ÝóùÇ Ñ³ñí³Í»Éáõ ϳ٠ë»ÕÙ»Éáõ ¹»åùáõÙ ÑÇí³Ý¹Á ÝßáõÙ ¿ ó³í»ñÇ ËÇëï
³í»É³óáõÙ Ïáïñí³ÍùÇ ßñç³ÝáõÙ ³½¹ñոսկրի í½ÇÏÇ Ïáïñí³ÍùÇ ¹»åùáõÙ
ѳñí³ÍáõÙ »Ý ÏñáõÝÏÇ ßñç³ÝáõÙ, ë»ÕÙáõÙ ï³ÙµÇáÝÝ»ñÇ íñ³, ÏáÝùÇ
å³ñ³·³ÛáõÙ ë»ÕÙáõÙ »Ý ½ëïáëÏñÇ Ã¨»ñÇ íñ³, ´»Ý»ïÇ íݳëí³ÍùÇ ¹»åùáõÙ
ѳñí³ÍոõÙ »Ý ³é³çÇÝ Ù³ïÇ Í³ÛñÇÝ ¨ ³ÛÉÝ: Կáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ ¹ÇïíáõÙ
»Ý ݳ¨ ³ÛÉ ³Ëï³ÝÇßÝ»ñ, áñáÝù ë³Ï³ÛÝ µÝáñáß »Ý áã ÙdzÛÝ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇÝ,
³ÛÉ Ý³¨ µ³½Ù³ÃÇí ³ÛÉ Ñիí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ ¨ ³Ëï³µ³Ý³Ï³Ý íÇ׳ÏÝ»ñÇÝ:
¸ñ³Ýó ß³ñùÇÝ »Ý ¹³ëíáõÙ՝
1.Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ Ùáï ï»Õ³Ï³Ûí³Í Ñá¹»ñáõÙ ß³ñÅáõÙÝ»ñÇ ë³Ñٳݳ÷³ÏáõÙ ¨
³ÙµáÕç í»ñçáõÛÃÇ ýáõÝÏódzÛÇ Ë³Ý·³ñáõÙ: ²Ûëå»ë ÙեÍ áÉáùÇ Ï³Ù ³½¹ñáëÏñÇ
Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõ٠ѳñ¨³Ý Ñá¹»ñáõÙ áã ÙdzÛÝ ïáõÅáõÙ ¿ ß³ñÅáõÙÝ»ñÇ
ͳí³ÉÁ, ³ÛÉ Ý³¨ ½·³ÉÇ տուժում ϳ٠ÉñÇí µ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿ ѻݳñ³Ý³ÛÇÝ ¨
ù³ÛÉ»Éáõ ýáõÝÏódzݻñÁ:
2.Îáïñí³ÍùÇ ßñç³ÝáõÙ ³ñï³÷ùáõ٠ϳ٠áõé³ÍáõÃÛáõÝ: ê³ ³í»ÉÇ Ýϳï»ÉÇ ¿
ٳϻñ»ë³ÛÇÝ ï»Õ³Ï³Ûí³Í áëÏñ»ñÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ: ²ÛÝ ¹ÇïíáõÙ ¿
íݳëí³ÍùÇó ³ÝÙÇç³å»ë Ñ»ïá ¨ Ïáïñí³ÍùÇ Ñ»Ù³ïáÙ³ÛÇ ³é³ç³óÙ³Ý
ѻ勉Ýù ¿:
3.²Ûïáõó: ê³ ¹ÇïíáõÙ ¿ Ïáïñí³ÍùÁ ëï³Ý³Éáõó ÙÇ ù³ÝÇ Å³Ù Ñ»ïá ¨
å³Ñå³ÝíáõÙ ¿ Ïáïñí³ÍùÇ ë»ñï³×Ù³Ý ·ñ»Ã» áÕç ÁÝóóùáõÙ: ²ÛïáõóÁ
Áݹ·ñÏáõÙ ¿ áã ÙdzÛÝ Ïáïñí³ÍùÇ , ³ÛÉ ³ÙµáÕç ë»·Ù»ÝïÇ, ÇëÏ »ñµ»ÙÝ ¿É`
ѳñ¨³Ý ë»·Ù»ÝïÇ ßñç³ÝÝ»ñÁ: ²ÛÝ ³í»ÉÇ ï³ñ³ÍáõÝ åñáó»ë ¿, ù³Ý
³ñï³÷ùáõÙÁ: ²ÛïáõóÝ ³é³ç³ÝáõÙ ¿ »ñ³Ï³ÛÇÝ Ï³Ý·Ç ½³ñ·³óÙ³Ý
ѻ勉Ýùáí:
4.´ßï»ñ: ºñµ»ÙÝ ³ñï³Ñ³Ûïí³Í ³ÛïáõóÇ Ñ»ï¨³Ýùáí ³é³ç³ÝáõÙ »Ý µßï»ñ:
ê³ ¿åǹ»ñÙÇëÇ ï³Ï ß׳³ñÛáõݳÛÇÝ Ñ»ÕáõÏÇ ³éϳÛáõÃÛáõÝÝ ¿: ´ßï»ñÁ ϳñáÕ
»Ý íݳëí»É »ñÏñáñ¹³ÛÇÝ ÇÝý»Ïóí»É ¨ ³é³ç³óÝ»É í»ñù»ñ, ËáóáïíáÕ
ٳϻñ»ëÝ»ñ:
5.ø»ñÍí³ÍùÝ»ñ Ïáïñí³ÍùÇ ßñç³ÝáõÙ: ²ÛëåÇëÇ ¹»åùáõÙ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÁ µ³ó
չեն, µ³Ûó ù»ñÍí³ÍùÝ»ñÇ Ñ»ï³·³ µ³ñ¹³óÙ³Ý ¹»åùáõÙ Ïáïñí³ÍùÇ
ѻٳïáÙ³Ý Ï³ñáÕ ¿ ÇÝý»Ïóí»É:

23
6.´³ó Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ ï³ñµ»ñ ã³÷»ñÇ ¨ µÝáõÛÃÇ í»ñù»րÇ
³éϳÛáõÃÛáõÝ: Àݹ áñáõÙ í»ñùÇ Ù»ç ϳñáÕ ¿ ¹Çïí»É ÑÇÙÝ³Ï³Ý µ»ÏáñÇ Í³ÛñÁ,
÷áùñÇÏ áëÏñ³ÛÇÝ µ»ÏáñÝ»ñ, ϳ٠¿É ׳ñåÇ Ï³ÃÇÉÝ»ñáí »ñ³Ï³ÛÇÝ
³ñÛáõݳÑáëáõÃÛáõÝ:
7.سßϳÛÇÝ Í³ÍÏáõÛÃÝ»ñÇ ·áõÛÝÇ ÷á÷áËáõÃÛáõÝ, ÇÝãå»ë Ïáïñí³ÍùÇ ßñç³ÝáõÙ,
³ÛÝå»ë ¿É Ïáïñí³ÍùÇó ¹Çëï³É ßñç³նն»ñáõÙ :
8.´³ñ¹³ó³Í Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ ïñáýÇÏ Ù³·Çëïñ³É ³ÝáÃÝ»ñÇ
íݳëí³ÍùÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï åáõÉëÇ µ³ó³Ï³ÛáõÃÛáõÝ Ï³Ù ÃáõɳóáõÙ, í»ñçáõÛÃÇ
ë³éÝáõÃÛáõÝ, ·áõÛÝÇ ÷á÷áËáõÃÛáõÝ, ϳ٠¿É ½·³óáÕáõÃÛ³Ý ¨ ß³ñÅáճϳÝ
˳ݷ³ñáõÙÝ»ñ:
´áÉáñ ¹»åù»ñáõÙ Ïáïñí³ÍùÇ í»ñç³Ý³Ï³Ý ³ËïáñáßáõÙÁ ϳï³ñíáõÙ ¿
é»Ýﷻݳµ³Ý³Ï³Ý ѻﳽáïÙ³Ý ÑÇÙ³Ý íñ³, ѳßíÇ ³éÝ»Éáí ݳ¨ í»ñÁ
Ýßí³Í ³Ëï³ÝÇßÝ»ñÇ ³éϳÛáõÃÛáõÝÁ:

ìܲêì²ÌøܺðÆ ´àõÄØ²Ü Ä²Ø²Ü²Î²ÎÆò ºÔ²Ü²ÎܺðÀ

ìݳëí³ÍùÝ»ñÇ ¨ Ù³ëݳíáñ³å»ë Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ µáõÅáõÙÁ ϳñ»ÉÇ ¿ µ³Å³Ý»É
3 ÑÇÙÝ³Ï³Ý ÷áõÉ»ñÇ` ³é³çÇÝ µáõÅû·ÝáõÃÛáõÝ, Ù³ëݳ·Çï³óí³Í µáõÅáõÙ, áñÁ
ÉÇÝáõÙ ¿ ÏáÝë»ñí³ïÇí ¨ íÇñ³Ñ³ï³Ï³Ý, í»ñ³Ï³Ý·ÝáõÙ` 黳µÇÉÇï³ódz:
²é³çÇÝ û·ÝáõÃÛáõÝÁ óáõó³µ»ñíáõÙ ¿ ¹»åùÇ í³ÛñáõÙ: Îáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ
³é³çÇÝ û·ÝáõÃÛáõÝÁ Áݹ·ñÏáõÙ ¿ ó³í³½ñÏáõÙ ¨ í»ñçáõÛÃÇ ³Ýß³ñųóáõÙ: ´³ó
Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ ëϽµáõ٠ϳï³ñíáõÙ ¿ í»ñùÇ Éí³óáõÙ, ¹ñíáõÙ ¿
ëï»ñÇÉ Ï³Ù Ù³ùáõñ íÇñ³Ï³å, áñÇó Ñ»ïá ÙdzÛÝ í»ñçáõÛÃÝ ³Ýß³ñųóíáõÙ ¿:

îñ³Ýëåáñï³ÛÇÝ ³Ýß³ñųóáõÙ
îñ³Ýëåáñï³ÛÇÝ ³Ýß³ñųóÙ³Ý Ýå³ï³ÏÝ ¿ ³é³ç³óÝ»É Ù³ñÙÝÇ íݳëí³Í
ѳïí³ÍÇ ³Ýß³ñųóáõÙ ¥Ñ³Ý·Çëï¤, ϳÝË»É ÷³÷áõÏ ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñÇ Ñ»ï³·³
íݳëáõÙÁ áëÏñ³µ»ÏáñÝ»ñÇ պատճառով, Ýí³½»óÝ»É ó³í³ÛÇÝ Ñ³Ù³Ëï³ÝÇßÁ ¨
Çç»óÝ»É ×³ñå³ÛÇÝ ¿ÙµáÉdzÛÇ ¨ թրոմբոէմբոլիայի ³é³ç³óÙ³Ý
ѳí³Ý³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ: ²Ýß³ñųóáõÙÁ ÏÇñ³éíáõÙ ¿ áëÏñ»ñÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ,
Ñá¹»ñÇ, ÝÛ³ñ¹»ñÇ íݳëáõÙÝ»ñÇ, ÷³÷áõÏ ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñÇ É³Ûݳͳí³É
íݳëí³ÍùÝ»ñÇ, í»ñçáõÛÃÝ»ñÇ µáñµáù³ÛÇÝ Í³Ýñ åñáó»ëÝ»ñÇ, Ëáßáñ ³ÝáÃÝ»ñÇ
íÇñ³íáñÙ³Ý ¨ ٻͳͳí³É ³Ûñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ:
îñ³Ýëåáñï³ÛÇÝ ³Ýß³ñųóáõÙÁ ϳ٠ÑÇí³Ý¹ÇÝ ëï³óÇáݳñ ѳëóÝ»Éáõ
ųٳݳϳíáñ ³Ýß³ñųóáõÙÁ ï¨áõÙ ¿ ÙÇ ù³ÝÇ Å³ÙÇó ÙÇÝ㨠ÙÇ ù³ÝÇ ûñ ¨ Ù»Í
Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ áõÝÇ ÇÝãå»ë ïáõųÍÇ ÏÛ³ÝùÇ, ³ÛÝå»ë ¿É íݳëí³ÍùÇ Ñ»ï³·³
ÁÝóóùÇ ¨ »ÉùÇ Ñ³Ù³ñ: îñ³Ýëåáñï³ÛÇÝ ³Ýß³ñųóáõÙÁ Çñ³Ï³Ý³óíáõÙ ¿
ѳïáõÏ Ï³Ù Ó»éùÇ ï³Ï »Õ³Í ÝÛáõûñáí å³ïñ³ëïí³Í µ»Ï³Ï³ÉÝ»ñáí ¨
íÇñ³Ï³å»ñ ¹Ý»Éáí:

24
 îñ³Ýëåáñï³ÛÇÝ µ»Ï³Ï³ÉÝ»ñÁ ëïáñ³µ³Å³ÝíáõÙ »Ý ýÇùëáÕ ¨ ýÇùë³ódzÝ
Ó·Ù³Ý Ñ»ï ½áõ·³ÏóáÕ µ»Ï³Ï³ÉÝ»ñÇ: üÇùëáÕ µ»Ï³Ï³ÉÝ»ñÇó ³é³í»É
ï³ñ³ÍáõÙ »Ý ·ï»É ý³Ý»ñ³ÛÇÝ, Ù»ï³Õ³É³ñ³ë³Ý¹Õ³Ï³íáñ, ï³Ëï³Ï» ¨
ëïí³ñ³ÃÕû µ»Ï³Ï³ÉÝ»ñÁ: üÇùë³óÇ³Ý Ó·Ù³Ý Ñ»ï ½áõ·³ÏóáÕ µ»Ï³Ï³ÉÝ»ñÇÝ
»Ý ¹³ëíáõÙ ¸Çï»ñÇËëÇ µ»Ï³Ï³ÉÁ: ºñϳñ ï³ñ³ÍáõÃÛ³Ý íñ³ ï»Õ³÷áËÙ³Ý
¹»åùáõÙ ÏÇñ³éáõÙ »Ý ݳ¨ ·Çåë³ÛÇÝ Å³Ù³Ý³Ï³íáñ ϳå»ñ:
ü³Ý»ñ³ÛÇÝ µ»Ï³Ï³ÉÝ»ñÁ ÏÇñ³éáõÙ »Ý í»ñÇÝ ¨ ëïáñÇÝ í»ñçáõÛÃÝ»ñÇ
³Ýß³ñųóÙ³Ý Ñ³Ù³ñ:
Îñ³Ù»ñÇ ïÇåÇ Ù»ï³Õ³É³ñ³ÛÇÝ µ»Ï³Ï³ÉÝ»ñÁ å³ïñ³ëïáõÙ »Ý »ñÏáõ
ã³÷»ñǪ 10x10 ¨ 60x10 ëÙ åáÕå³ïÛ³ Ù»ï³Õ³É³ñÇó: ²Û¹åÇëÇ µ»Ï³Ï³ÉÝ»ñÁ
ûè »Ý, ³Ùáõñ ¨ ëï³ó»É »Ý ɳÛÝ ï³ñ³ÍáõÙ:
ò³Ýó³íáñ µ»Ï³Ï³ÉÁ å³ïñ³ëïíáõÙ ¿ ÷³÷áõÏ, µ³ñ³Ï Ù»ï³Õ³É³ñÇó, ɳí
ÙṻɳíáñíáõÙ ¿, ¹Ûáõñ³ÏÇñ ¿, ë³Ï³ÛÝ ³Ýµ³í³ñ³ñ ³ÙñáõÃÛáõÝÁ
ë³Ñٳݳ÷³ÏáõÙ ¿ ¹ñ³ ÏÇñ³éáõÙÁ:
¸Çï»ñÇËëÇ µ»Ï³Ï³ÉÁ å³ïñ³ëïí»É ¿ ëïáñÇÝ í»ñçáõÛÃÇ ³Ýß³ñųóÙ³Ý
ѳٳñ: ²ÛÝ ÷³ÛïÇó ¿, ë³Ï³ÛÝ Ý»ñϳÛáõÙë ³ÛÝ å³ïñ³ëïáõÙ »Ý ݳ¨
¹Ûáõñ³ÉÛáõÙÇÝ» ûè ËáÕáí³ÏÝ»ñÇó:
ø³ÝÇ áñ å³ï³Ñ³ñÇ í³ÛñáõÙ áã ÙÇßï »Ý ÉÇÝáõÙ µ»Ï³Ï³ÉÝ»ñ
ïñ³Ýëåáñï³ÛÇÝ ³Ýß³ñųóÙ³Ý Ñ³Ù³ñ, »ñµ»ÙÝ ëïÇåí³Í »Ý ÉÇÝáõÙ û·ïí»É
Ó»éùÇ ï³Ï »Õ³Í ÝÛáõûñÇó ϳ٠ÇÙåñáíǽ³óí³Í µ»Ï³Ï³ÉÝ»ñÇó: ²Û¹
Ýå³ï³Ïáí û·ï³·áñÍáõÙ »Ý ÷³Ûï»ñ, ï³Ëï³ÏÝ»ñ, ý³Ý»ñ³ÛÇ, ëïí³ñ³ÃÕÃÇ
ÏïáñÝ»ñ, ³ÝÓñ¨³ÝáóÝ»ñ, ¹³ÑáõÏÝ»ñ, ë»Õ٠ͳÉí³Í ѳ·áõëï ¨ ³ÛÉÝ.: γñ»ÉÇ ¿
ݳ¨ í»ñÇÝ í»ñçáõÛÃÁ µÇÝï³Ï³å»É Ù³ñÙÝÇÝ, ÇëÏ ëïáñÇÝ í»ñçáõÛÃÁª ³éáÕç
áïùÇÝ ¥³áõïá³Ýß³ñųóáõÙ¤:
îñ³Ýëåáñï³ÛÇÝ ³Ýß³ñųóÙ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý ëϽµáõÝùÝ»ñÝ »Ýª
1.´»Ï³Ï³ÉÁ ³Ýå³ÛÙ³Ý å»ïù ¿ Ý»ñ³éÇ »ñÏáõ, ÇëÏ »ñµ»ÙÝ ¿É »ñ»ù ÏÇó Ñá¹»ñ:
2.ì»ñçáõÛÃÁ ³Ýß³ñųóÝ»ÉÇë ѳñϳíáñ ¿ Ñݳñ³íáñÇÝ ã³÷ ï³É ¹ñ³Ý ÙÇçÇÝ
ýǽÇáÉá·Ç³Ï³Ý ¹Çñù, ÇëÏ »Ã» ¹³ ³ÝÑݳñÇÝ ¿ª ³ÛÝåÇëÇ ¹Çñù, áñÇ Å³Ù³Ý³Ï
í»ñçáõÛÃÁ ³í»ÉÇ ùÇã ¿ »ÝóñÏíáõÙ íݳëÙ³Ý:
3.´³ó Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ áëÏñ³µ»ÏáñÝ»ñÇ Ý»ñáõÕÕáõÙ ã»Ý ϳï³ñáõÙª
¹ÝáõÙ »Ý ëï»ñÇÉ Ï³å ¨ í»ñçáõÛÃÁ ýÇùëáõÙ ³ÛÝ ¹ÇñùáõÙ, áñáõÙ ³ÛÝ ·ïÝíáõÙ ¿:
гñϳíáñ ã¿ ïáõųÍÇó Ñ³Ý»É Ñ³·áõëïÁ:
4.âÇ ÃáõÛɳïñíáõÙ ¹Ý»É Ïáßï µ»Ï³Ï³É ³ÝÙÇç³å»ë Ù³ñÙÝÇ íñ³ª ³ÝÑñ³Å»ßï ¿
¹ñ³ ï³Ï ¹Ý»É ÷³÷áõÏ ÷éí³Íù. µ³Ùµ³Ï, ëñµÇã ¨ ³ÛÉÝ.:
5.ÐÇí³Ý¹ÇÝ å³ï·³ñ³ÏÇ íñ³ ¹Ý»Éáõ ÁÝóóùáõÙ û·Ý³Ï³ÝÁ å»ïù ¿ å³ÑÇ
íݳëí³Í í»ñçáõÛÃÁ:
²ÝÑñ³Å»ßï ¿ ÑÇß»É, áñ ëË³É Ï³ï³ñí³Í ³Ýß³ñųóáõÙÁ ϳñáÕ ¿ íݳë
ѳëóÝ»É Éñ³óáõóÇã ïñ³íÙ³ïǽ³ódzÛÇ Ñ»ï¨³Ýùáí: ²Ûëå»ë, ÷³Ï Ïáïñí³ÍùÇ
³Ýµ³í³ñ³ñ ³Ýß³ñųóáõÙÁ ϳñáÕ ¿ í»ñ³Í»É ³ÛÝ µ³óÇ, ͳÝñ³óÝ»Éáí
íݳëí³ÍùÁ ¨ í³ï³óÝ»Éáí ¹ñ³ »ÉùÁ:

25
 îñ³Ýëåáñï³ÛÇÝ ³Ýß³ñųóáõÙÁ å³ñ³ÝáóÇ íݳëÙ³Ý ¹»åùáõÙ: ä³ñ³ÝáóÇ ¨
·ÉËÇ ³Ýß³ñųóáõÙÁ Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ »Ý ÷³÷áõÏ ßñç³Ý³ÏÇ, µ³Ùµ³Ï³Ù³éÉÛ³Û»
ϳåÇ Ï³Ù ºÉ³ÝëÏáõ ïñ³Ýëåáñï³ÛÇÝ Ñ³ïáõÏ µ»Ï³Ï³ÉÇ û·ÝáõÃÛ³Ùµ:
ö³÷áõÏ ßñç³Ý³Ïáí ³Ýß³ñųóÙ³Ý ¹»åùáõÙ ïáõųÍÇÝ ï»Õ³¹ñáõÙ »Ý
å³ï·³ñ³ÏÇ íñ³ ¨ ϳåáõÙ ß³ñÅáõÙÝ»ñÁ µ³ó³é»Éáõ Ýå³ï³Ïáí:
´³Ùµ³Ï³Ù³éÉÛ³Û» ßñç³Ý³ÏÁ ¹ÝáõÙ »Ý ÷³÷áõÏ ÷éí³ÍùÇ íñ³, ÇëÏ ïáõųÍÇ
·ÉáõËÁª ßñç³Ý³ÏÇ íñ³ ÍáÍñ³ÏÁ ³ÝóùÇ Ù»ç:
´³Ùµ³Ï³Ù³éÉÛ³Û» ϳåáíª ¦Þ³ÝóÇ ïÇåÇ ûÓÇ·áí§ ³Ýß³ñųóáõÙÁ ϳñ»ÉÇ ¿
ϳï³ñ»É ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »Ã» µ³ó³Ï³ÛáõÙ »Ý ¹Åí³ñ³ó³Í ßնã³éáõÃÛáõÝÁ,
÷ëËáõÙÁ, ·ñ·éí³Í íÇ׳ÏÁ: úÓÇ·Á å»ïù ¿ Ñ»ÝíÇ ÍáÍñ³Ï³ÛÇÝ ÃÙµÇÝ ¨ »ñÏáõ
åïϳӨ »ÉáõÝÝ»ñÇÝ, ÇëÏ Ý»ñù¨Çóª ÏñÍù³í³Ý¹³ÏÇ íñ³: ¸³ í»ñ³óÝáõÙ ¿ ·ÉËÇ
ÏáÕÙ³ÛÇÝ ß³ñÅáõÙÝ»ñÁ ï»Õ³÷áËÙ³Ý ÁÝóóùáõÙ:
ºÉ³ÝëÏáõ µ»Ï³Ï³Éáí ³Ýß³ñųóÙ³Ý ¹»åùáõÙ ³å³ÑáííáõÙ ¿ ³Ù»Ý³ ³Ùáõñ
ýÇùë³ódzÝ: ´»Ï³Ï³ÉÁ å³ïñ³ëïí³Í ¿ ý³Ý»ñ³ÛÇó, ϳ½Ùí³Í ¿ »ñÏáõ
÷»ÕÏ»ñÇó, áñáÝù Ùdzó³Í »Ý Çñ³ñ ÍËÝÇÝ»ñáí: ´³óí³Í ¹ÇñùáõÙ µ»Ï³Ï³ÉÁ
ÏñÏÝáõÙ ¿ ·ÉËÇ ¨ Ù³ñÙÝÇ áõñí³·Í»ñÁ: ´»Ï³Ï³ÉÇ í»ñÇÝ Ù³ëáõ٠ϳ ÷áëáõÃÛáõÝ
ÍáÍñ³ÏÇ Ñ³Ù³ñ, áñÇ ÏáÕÙ»ñÇÝ ¹ÝáõÙ »Ý »ñÏáõ ÏÇë³ßñç³Ý³Ó¨ ÙáÙɳû
·É³Ý³ÏÝ»ñ: ´»Ï³Ï³ÉÁ »ñǽݻñáí ³Ùñ³óÝáõÙ »Ý Ù³ñÙÝÇÝ ¨ áõë»ñÇ ßáõñçÁ:
´»Ï³Ï³ÉÇ íñ³ ¹ÝáõÙ »Ý µ³Ùµ³ÏÛ³ ß»ñï:
îñ³Ýëåáñï³ÛÇÝ ³Ýß³ñųóáõÙÁ áÕݳ߳ñÇ íݳëÙ³Ý ¹»åùáõÙ: àÕݳ߳ñÇ
íݳëÙ³Ý ¹»åùáõÙ ³Ýß³ñųóÙ³Ý Ýå³ï³ÏÁ ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ Ï³Û³ÝáõÙ ¿
ï»Õ³÷áËÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï íݳëí³Í áÕ»ñÇ ß³ñÅáõÝáõÃÛáõÝÁ í»ñ³óÝ»Éáõ,
áÕݳ߳ñÇ µ»éݳó÷Ù³Ý ¨ íݳëí³Í ßñç³ÝÇ ³å³Ñáí ýÇùë³ódzÛÇ Ù»ç:
àÕն»ñÇ íݳëí³ÍùÝ»ñáí ïáõųÍÇ ï»Õ³÷áËÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï ÙÇßï ϳ
ï»Õ³ß³ñÅí³Í áÕնáí áÕÝáõÕ»ÕÇ íݳëÙ³Ý íï³Ý·: êïáñÇÝ ÏñÍù³ÛÇÝ ¨ í»ñÇÝ
·áïϳÛÇÝ áÕն»ñÇ íݳëÙ³Ý ¹»åùáõÙ ³Ýß³ñųóáõÙÁ ³Ýó »Ý ϳóÝáõÙ
å³ï·³ñ³ÏÇն՝ ïáõųÍÇ áñáí³ÛÝÇ íñ³ ¹ÇñùáõÙ, ÏñÍù³í³Ý¹³ÏÇ ¨ ·ÉËÇ ï³Ï
¹ÝáõÙ µ³ñÓ»ñ ϳ٠÷³Ã³Ãí³Í ѳ·áõëï՝ áÕݳ߳ñÁ µ»éݳó÷»Éáõ ѳٳñ:
ºÃ» å³ï·³ñ³ÏÁ ë³ñù³íáñí³Í ¿ áñå»ë Ïáßïª í³Ñ³Ý, ý³Ý»ñ³ÛÇÝ
µ»Ï³Ï³ÉÝ»ñ, ý³Ý»ñ³ÛÇ Ã»ñà ¨ ³ÛÉÝ., ³å³ ¹ñ³ íñ³ ÷éáõÙ »Ý ÙÇ ù³ÝÇ ß»ñï»ñÇ
ͳÉí³Í ͳÍÏáó, ÇëÏ ¹ñ³ íñ³ »ñ»ëáí í»ñ å³éÏ»óÝáõÙ ïáõųÍÇÝ: àÕݳ߳ñÇ
íݳëí³Íùáí ÑÇí³Ý¹Ç ï»Õ³÷áËÙ³Ý Ï³ñ¨áñ Ù³ëÝ ¿ ϳ½ÙáõÙ Ýñ³
ï»Õ³íáñáõÙÁ å³ï·³ñ³ÏÇ íñ³, áñÁ å»ïù ¿ ϳï³ñ»Ý 3-4 Ù³ñ¹:
îñ³Ýëåáñï³ÛÇÝ ³Ýß³ñųóáõÙÁ áõë³·áïáõ íݳëÙ³Ý ¹»åùáõÙ: ²Ýñ³ÏÇ Ï³Ù
ÃdzÏÇ íݳëÙ³Ý ¹»åùáõÙ ³Ýß³ñųóÙ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ýå³ï³ÏÝ ¿ ѳݷëïÇ
ëï»ÕÍáõÙÁ ¨ Ó»éùÇ áõ áõë³·áïáõ ͳÝñáõÃÛ³Ý ³½¹»óáõÃÛ³Ý í»ñ³óáõÙÁ, áñÇÝ
ѳëÝáõÙ »Ý ·É˳ßáñÇ Ï³Ù Ñ³ïáõÏ µ»Ï³Ï³ÉÝ»ñÇ ÙÇçáóáí: ¶É˳ßáñáí
³Ýß³ñųóáõÙÁ Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ »Ý ³Ýáõó÷áëáõÙ ï»Õ³¹ñí³Í ·É³Ý³Ïáí
Ó»éùÁ ϳ˻Éáõ ׳ݳå³ñÑáí: γñ»ÉÇ ¿ ϳï³ñ»É ³Ýß³ñųóáõÙ ¸»½áÛÇ
ϳåáí:

26
 îñ³Ýëåáñï³ÛÇÝ ³Ýß³ñųóáõÙÁ í»ñÇÝ í»ñçáõÛÃÝ»ñÇ íݳëÙ³Ý ¹»åùáõÙ:
´³½ÏáëÏñÇ í»ñÇÝ »ññáñ¹³Ï³ÝÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ ³Ýß³ñųóáõÙÁ
Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ »Ý Ñ»ï¨Û³É Ï»ñåª Ó»éùÁ ³ñÙÝϳÛÇÝ Ñá¹áõ٠ͳÉáõÙ »Ý ëáõñ
³ÝÏÛ³Ý ï³Ï ³ÛÝå»ë, áñ ¹³ëï³ÏÁ å³éÏÇ Ñ³Ï³é³Ï ÏáÕÙÇ ÏñÍù³·»ÕÓÇ
åïáõÏÇ íñ³: ²Ýó÷áëáõÙ ï»Õ³¹ñáõÙ »Ý µ³Ùµ³Ï³Ù³éÉÛ³Û» ·É³Ý³Ï ¨
ÏñÍù³í³Ý¹³ÏÇ íñ³Ûáí µÇÝï³Ï³åáõÙ ³ÛÝ ³éáÕç áõëÇÝ: ܳ˳µ³½áõÏÁ
ϳËáõÙ »Ý ·É˳ßáñÇ íñ³, ÇëÏ áõëÁ µÇÝïáí ýÇùëáõÙ Ù³ñÙÝÇÝ:
ê³Ý¹Õ³Ï³íáñ µ»Ï³Ï³Éáí ³Ýß³ñųóáõÙÁ ³Ýó »Ý ϳóÝáõÙ µ³½ÏáëÏñÇ
¹Ç³ýÇ½Ç Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ: ê³Ý¹Õ³Ï³íáñ µ»Ï³Ï³ÉÁ ÷³Ã³ÃáõÙ »Ý
µ³Ùµ³Ïáí ¨ ÙṻɳíáñáõÙ Áëï ÑÇí³Ý¹Ç ãíݳëí³Í í»ñçáõÛÃÇ: ´»Ï³Ï³ÉÁ
å»ïù ¿ ýÇùëÇ »ñ»ù ÑṪ µ³½Ï³ÛÇÝ, ³ñÙÝϳÛÇÝ ¨ ׳׳ݳ㹳ëï³Ï³ÛÇÝ:
ìݳëí³Í í»ñçáõÛÃÇ ³ÝÃու÷áëáõÙ ï»Õ³¹ñáõÙ »Ý µ³Ùµ³Ï³Ù³éÉÛ³Û» ·É³Ý³Ï:
´»Ï³Ï³ÉÁ µÇÝïáí ýÇùëáõÙ »Ý í»ñçáõÛÃÇÝ ¨ Ù³ñÙÝÇÝ: ºñµ»ÙÝ Ó»éùÁ ϳËáõÙ »Ý
·É˳ßáñÇ íñ³: Îáïñí³ÍùÇ` ³ñÙÝϳÛÇÝ Ñá¹Ç ßñç³ÝáõÙ ï»Õ³Ï³ÛÙ³Ý ¹»åùáõÙ,
µ»Ï³Ï³ÉÁ å»ïù ¿ Áݹ·ñÏÇ µ³½áõÏÁ ¨ ѳëÝÇ ÙÇÝã¨
ݳ˳¹³ëï³Ï³ý³É³Ý·³ÛÇÝ Ñá¹³íáñáõÙÝ»ñÁ:
²Ýß³ñųóáõÙÁ ý³Ý»ñ³ÛÇÝ µ»Ï³Ï³Éáí ϳï³ñáõÙ »Ý` ¹Ý»Éáí ³ÛÝ µ³½ÏÇ ¨
ݳ˳µ³½ÏÇ Ý»ñë³ÛÇÝ ÏáÕÙáí: ´»Ï³Ï³ÉÁ µÇÝï³Ï³åáõÙ »Ý µ³½ÏÇÝ, ³ñÙÝÏÇÝ,
ݳ˳µ³½ÏÇÝ, ¹³ëï³ÏÇÝ` ³½³ï ÃáÕÝ»Éáí ÙdzÛÝ Ù³ï»ñÁ:
Ò»éùÇ ï³Ï »Õ³Í ÙÇçáóÝ»ñáíª ÷³Ûï»ñáí, ÍÕáïÇ ËñÓ»ñáí, ×ÛáõÕ»ñáí,
ï³Ëï³Ïáí ¨ ³ÛÉÝ. ³Ýß³ñųóÙ³Ý ¹»åùáõ٠ѳñϳíáñ ¿ å³Ñå³Ý»É áñáß³ÏÇ
å³ÛÙ³ÝÝ»ñª Ý»ñë³ÛÇÝ ÏáÕÙÇó µ»Ï³Ï³ÉÇ í»ñÇÝ Í³ÛñÁ å»ïù ¿ ѳëÝÇ ÙÇÝã¨
³ÝÃու÷áë, ÙÛáõë ͳÛñÁ ¹ñë³ÛÇÝ ÏáÕÙÇó å»ïù ¿ ¹áõñë ·³ µ³½Ï³ÛÇÝ Ñá¹Çó, ÇëÏ
ëïáñÇÝ Í³Ûñ»ñÁª ³ñÙáõÝÏÇó: ´»Ï³Ï³ÉÝ»ñÁ ï»Õ³¹ñ»Éáõó Ñ»ïá ¹ñ³Ýù ϳåáõÙ
»Ý µ³½ÏÇÝ` Ïáïñí³ÍùÇ ï»ÕÇó ó³Í ¨ í»ñ, ÇëÏ Ý³Ë³µ³½áõÏÁ ϳËáõÙ
·É˳ßáñÇ íñ³:
ܳ˳µ³½ÏÇ íݳëí³ÍùÝ»ñ: ܳ˳µ³½ÏÇ ³Ýß³ñųóÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï
³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ÉñÇí Ñ³Ý»É ß³ñÅáõÙÝ»ñÁ ³ñÙÝϳÛÇÝ ¨ ׳׳Ýã³¹³ëï³Ï³ÛÇÝ
Ñá¹»ñáõÙ: ²Ýß³ñųóáõÙÁ Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ »Ý ë³Ý¹Õ³Ï³íáñ ϳ٠ó³Ýó³íáñ
µ»Ï³Ï³Éáí` ³ÛÝ ÏÇë³ËáÕáí³Ï³Ó¨ Ïáñ³óÝ»Éáõó ¨ ÷³÷áõÏ ÷éí³Íùáí
å³ï»Éáõó Ñ»ïá: ´»Ï³Ï³ÉÁ ï»Õ³¹ñáõÙ »Ý íݳëí³Í í»ñçáõÛÃÇ ³ñï³ùÇÝ
ٳϻñ»ëáí` µ³½ÏÇ Ù»çï»ÕÇó ÙÇÝ㨠ݳ˳¹³ëï³Ï³ý³É³Ý·³ÛÇÝ
Ñá¹³íáñáõÙÝ»ñÁ: ²ñÙÝϳÛÇÝ Ñá¹Á ͳÉáõÙ »Ý áõÕÇÕ ³ÝÏÛ³Ý ï³Ï, ݳ˳µ³½áõÏÁ
µ»ñáõÙ í³ñѳÏÙ³Ý ¨ í»ñհակման ÙÇçÇÝ ¹ÇñùÇ, ¹³ëï³ÏÁ ûè³ÏÇ ï³ñ³ÍáõÙ
¨ ³éµ»ñáõÙ ¹»åÇ áñáí³ÛÝ: ²÷Ç Ù»ç ¹ÝáõÙ »Ý åÇݹ ·É³Ý³Ï, µ»Ï³Ï³ÉÁ
µÇÝï³Ï³åáõÙ í»ñçáõÛÃÇÝ ¨ Ó»éùÁ ϳËáõÙ ·É˳ßáñÇ íñ³:
ü³Ý»ñ³ÛÇÝ µ»Ï³Ï³Éáí ³Ýß³ñųóÙ³Ý ¹»åùáõÙ å³éϻɳËáó»ñÇó
Ëáõë³÷»Éáõ ѳٳñ Ó»éùÇ ï³Ï ³Ýå³ÛÙ³Ý ¹ÝáõÙ »Ý µ³Ùµ³Ï: ܳ˳µ³½ÏÇ
³Ýß³ñųóÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ϳñ»ÉÇ ¿ û·ï³·áñÍ»É ¨ Ó»éùÇ ï³Ï »Õ³Í ÝÛáõûñ`
å³Ñå³Ý»Éáí íݳëí³Í í»ñçáõÛÃÇ ³Ýß³ñųóÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ÑÇÙݳϳÝ
å³ÛÙ³ÝÝ»ñÁ:
27
 ֳ׳Ýã³¹³ëï³Ï³ÛÇÝ Ñá¹Ç ¨ ¹³ëï³ÏÇ Ù³ï»ñÇ íݳëí³ÍùÝ»ñ: ¸³ëï³ÏÇ,
׳׳Ýã³¹³ëï³Ï³ÛÇÝ Ñá¹Ç ¨ Ù³ï»ñÇ ßñç³ÝáõÙ íݳëí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõ٠ɳÛÝ
ÏÇñ³éáõÃÛáõÝ ¿ ·ï»É ÏÇë³ËáÕáí³Ï³Ó¨ Ïáñ³óí³Í ë³Ý¹Õ³Ï³íáñ ϳÙ
ó³Ýó³íáñ µ»Ï³Ï³ÉÁ, ÇÝãå»ë ݳ¨ ý³Ý»ñ³ÛÇÝ µ»Ï³Ï³ÉÝ»ñÁ, áñáÝù ß»ñï»ñÇ
Ó¨áí Ó·íáõÙ »Ý Ù³ñÙÝÇ Í³Ûñ»ñÇó ÙÇÝ㨠³ñÙáõÝÏÁ: ´»Ï³Ï³ÉÝ»ñÁ ÷³Ã³ÃáõÙ »Ý
µ³Ùµ³Ïáí ¨ ï»Õ³¹ñáõÙ ³÷³ÛÇÝ ÏáÕÙÇó: ´»Ï³Ï³ÉÁ µÇÝï³Ï³åáõÙ »Ý Ó»éùÇÝ`
Ù³ï»ñÁ ÃáÕÝ»Éáí ³½³ï, ³ñÛ³Ý ßñç³Ý³éáõÃÛ³ÝÁ ѻ層Éáõ ѳٳñ:
¸³ëï³ÏÇÝ ï³ÉÇë »Ý ÙÇçÇÝ ýǽÇáÉá·Ç³Ï³Ý ¹Çñù, ÇëÏ ³÷Ç Ù»ç ¹ÝáõÙ åÇݹ
·É³Ý³Ï:ÜÏ.6

ÜÏ.6
îñ³Ýëåáñï³ÛÇÝ ³Ýß³ñųóáõÙÁ ÏáÝùÇ íݳëí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ: ÎáÝù³ÛÇÝ
áëÏñ»ñÇ ³Ýß³ñųóáõÙÁ ¹Åí³ñ ËݹÇñ ¿, ù³ÝÇ áñ ëïáñÇÝ í»ñçáõÛÃÝ»ñÇ
ÝáõÛÝÇëÏ ³Ï³Ù³ ß³ñÅáõÙÁ ϳñáÕ ¿ µ»ñ»É áëÏñ³µ»ÏáñÝ»ñÇ ï»Õ³ß³ñÅÙ³ÝÁ:
ÎáÝùÇ íݳëÙ³Ý ¹»åùáõÙ ³Ýß³ñųóÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ïáõųÍÇÝ ï»Õ³¹ñáõÙ »Ý
Ïáßï å³ï·³ñ³ÏÇ íñ³, ï³Éáí Ýñ³Ý ÏÇë³Í³Éí³Í ¨ ûè³ÏÇ ï³ñ³Íí³Í
áïù»ñáí ¹Çñù, áñÁ µ»ñáõÙ ¿ ÙϳÝÝ»ñÇ ÃáõɳóÙ³ÝÁ ¨ ó³í»ñÇ Ù»ÕÙ³óÙ³ÝÁ:
ÌÝÏ»ñÇ ï³Ï ¹ÝáõÙ »Ý ·É³Ý³Ïª ͳÍÏáó, ѳ·áõëï, ͳÉí³Í µ³ñÓ ¨ ³ÛÉÝ.:
îñ³Ýëåáñï³ÛÇÝ ³Ýß³ñųóáõÙÁ ëïáñÇÝ í»ñçáõÛÃÝ»ñÇ íݳëí³ÍùÝ»ñÇ
¹»åùáõÙ: ²½¹ñÇ íݳëÙ³Ý ¹»åùáõÙ ×Çßï ¿ ѳٳñíáõÙ ³ÛÝ ³Ýß³ñųóáõÙÁ, áñÁ
Áݹ·ñÏáõÙ ¿ ³ÝÙÇç³å»ë »ñ»ù Ñá¹, ÇëÏ µ»Ï³Ï³ÉÁ ¹ÝáõÙ »Ý ³Ýó÷áëÇó ÙÇÝã¨
å×»ÕÝ»ñÁ(malleolus):
²Ýß³ñųóáõÙ ¸Çï»ñÇËëÇ µ»Ï³Ï³Éáí: ²Û¹ µ»Ï³Ï³ÉÁ ½áõ·³ÏóáõÙ ¿
³½¹ñáëÏñÇ Ïáïñí³ÍùÇ ¹»åùáõÙ ×Çßï ³Ýß³ñųóÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ³ÝÑñ³Å»ßï
å³ÛÙ³ÝÝ»ñÁª ýÇùë³óÇ³Ý ¨ ÙÇ³Å³Ù³Ý³Ï Ó·áõÙÁ: ²ÛÝ Ï³ñ»ÉÇ ¿ ÏÇñ³é»É
³½¹ñոսկրի ¨ ëñáõÝùÇ ոսկրերի Ïáïñí³Íùների µáÉáñ ٳϳñ¹³ÏÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ:
´»Ï³Ï³ÉÁ ϳ½Ùí³Í ¿ »ñÏáõ ï³ñµ»ñª Ù»ÏÁ 1.71 Ù, ÙÛáõëÁ 1.46 Ù »ñϳñáõÃÛ³Ý ¨ 8
ë٠ɳÛÝáõÃÛ³Ý ÷³ÛïÛ³ µ³óáíÇ ß»ñï³ÓáÕ»ñÇó, áïݳóÃÇ ï³Ï Ó·Ù³Ý Ñ³Ù³ñ
¹ñíáÕ ï³Ï¹ÇñÇóª ¦Ý»ñµ³ÝÇó§ ¨ ɳñáí ÷³ÛïÇÏ-åïïÇãÇó: ºñϳñ ß»ñï³ÓáÕÁ
ï»Õ³¹ñáõÙ »Ý ³½¹ñÇ ³ñï³ùÇÝ Ù³Ï»ñ»ëÇÝ ³Ýó÷áëÇó, ÇëÏ Ï³ñ×Áª áïùÇ
Ý»ñë³ÛÇÝ Ù³Ï»ñ»ëÇÝ: ºñÏáõ ß»ñï³ÓáÕ»ñÁ Ñ»ÝÙ³Ý Ñ³Ù³ñ í»ñ¨Çó áõÝ»Ý
ɳÛݳÏÇ å³Ñ³Ý·Ý»ñ: ø³ÝÇ áñ ß»ñï³ÓáÕ»ñÁ µ³óáíÇ »Ý, ¹ñ³Ýó ϳñ»ÉÇ ¿ ï³É
ó³Ýϳó³Í »ñϳñáõÃÛáõÝ՝ ϳËí³Í ïáõųÍÇ Ñ³ë³ÏÇó: àïݳóÃÇÝ

28
µÇÝï³Ï³åáõÙ »Ý ¦Ý»ñµ³ÝÁ§, áñÁ áõÝÇ ³Ùñ³Ï ɳñÇ Ñ³Ù³ñ: ´»Ï³Ï³ÉÇ Ý»ñùÇÝ
ß»ñï³ÓáÕÇÝ ³Ùñ³óÝáõÙ »Ý ³Ýóùáí ѻݳñ³Ý, áñÇ ÙÇçáí ³Ýó ¿ Ï³óíáõ٠ɳñÁ:
´»Ï³Ï³ÉÁ ¹Ý»Éáõó Ñ»ïá ɳñÁ åïïáõÙ »Ý ÙÇÝ㨠ӷí³ÍáõÃÛáõÝ ³é³ç³Ý³ÉÁ:
´»Ï³Ï³ÉÁ ÷³÷áõÏ µÇÝï»ñáí ýÇùëáõÙ »Ý Ù³ñÙÝÇÝ: ÜÏ.7
ä×»ÕÝ»ñÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ, ëñáõÝù-óóÛÇÝ Ñá¹Ç ¨ áïݳóÃÇ ÙdzųٳݳÏÛ³
íݳëí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ ¸Çï»ñÇËëÇ µ»Ï³Ï³ÉÁ ÏÇñ³é»É ãÇ Ï³ñ»ÉÇ:

ÜÏ.7
²Ýß³ñųóáõÙÁ ë³Ý¹Õ³Ï³íáñ µ»Ï³Ï³Éáí: ²½¹ñáëÏñÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ
¹»åùáõÙ ë³Ý¹Õ³Ï³íáñ µ»Ï³Ï³Éáí ³Ýß³ñųóÙ³Ý Ñ³Ù³ñ í»ñóÝáõÙ »Ý »ñ»ù
µ»Ï³Ï³Éª »ñÏáõëÁ »ñϳñáõÃÛ³Ùµ ϳåáõÙ »Ý ³Ýուó÷áëÇó ÙÇÝ㨠áïݳóÃÁ,
ѳßíÇ ³éÝ»Éáí ¹ñ³ ͳÉáõÙÁ ¹»åÇ áïݳóÃÇ Ý»ñë³ÛÇÝ »½ñÁ, ÇëÏ »ññáñ¹Á
ï»Õ³¹ñáõÙ »Ý Ñ»ïáõÛù³ÛÇÝ Í³ÉùÇó ÙÇÝ㨠ٳï»ñÇ Í³Ûñ»ñÁ: ØÇ ù³ÝÇ
µ»Ï³Ï³ÉÝ»ñÇ ³éϳÛáõÃÛ³Ý ¹»åùáõ٠ϳñ»ÉÇ ¿ ¹Ý»É ¨ ãáññáñ¹Áª ß»ùÇó ÙÇÝã¨
áïݳóÃÇ Ý»ñë³ÛÇÝ »½ñÁ:
²Ýß³ñųóáõÙÁ ý³Ý»ñ³ÛÇÝ µ»Ï³Ï³ÉÝ»ñáí ϳï³ñáõÙ »Ý ³ÛÝå»ë, ÇÝãå»ë ¨
ë³Ý¹Õ³Ï³íáñ µ»Ï³Ï³ÉÝ»ñáí: ÆÙåñáíǽ³óí³Í µ»Ï³Ï³ÉÝ»ñÇ ¹ÝáõÙÁ
³½¹ñáëÏñÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ »Ý Ó»éùÇ ï³Ï »Õ³Í
ï³ñµ»ñ ѳñÙ³ñ³ÝùÝ»ñáí: ¸ñ³Ýó µ³ó³Ï³ÛáõÃÛ³Ý ¹»åùáõ٠ϳñ»ÉÇ ¿
íݳëí³Í áïùÁ µÇÝï³Ï³å»É ³éáÕçÇÝ:
êñáõÝùÇ ïñ³Ýëåáñï³ÛÇÝ ³Ýß³ñųóáõÙÁ ³Ýó »Ý ϳóÝáõ٠ѳïáõÏ
ý³Ý»ñ³ÛÇÝ µ»Ï³Ï³ÉÝ»ñÇ, Ù»ï³Õ³ÓáÕ³ÛÇÝ ë³Ý¹Õ³Ï³íáñ µ»Ï³Ï³ÉÝ»ñÇ,
¸Çï»ñÇËëÇ µ»Ï³Ï³ÉÇ ¨ ÇÙåñáíǽ³óí³Í µ»Ï³Ï³ÉÝ»ñÇ û·ÝáõÃÛ³Ùµ: êñáõÝùÇ
áëÏñ»ñÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ µ»Ï³Ï³ÉÁ ×Çßï ï»Õ³¹ñ»Éáõ ѳٳñ
³ÝÑñ³Å»ßï ¿, áñ û·Ý³Ï³ÝÁ µ³ñÓñ³óÝÇ ³ÛÝ ÏñáõÝÏÇó ¨, ³ë»ë ×ïù³ÏáßÇÏ
ѳݻÉáí, ëÏëÇ ë³ÑáõÝ Ó·»É áïùÁ: ²å³ µ»Ï³Ï³ÉÝ»ñÁ µÇÝï³Ï³åáõÙ »Ý
³ñï³ùÇÝ ¨ Ý»ñùÇÝ Ù³Ï»ñ»ëÝ»ñÇó ѳßíÇ ³éÝ»Éáí ¹ñ³Ýó ³ÝóáõÙÁ í»ñ¨Çó
ÍÝϳÝ, ÇëÏ Ý»ñù¨Çóª ëñáõÝù-óóÛÇÝ Ñá¹Çó ¹áõñë: êñáõÝùÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ
¹»åùáõÙ ³Ù»Ý³ ѳñÙ³ñ ¨ ¹Ûáõñ³ÏÇñ ¿ ѳݹÇë³ÝáõÙ ë³Ý¹Õ³Ï³íáñ µ»Ï³Ï³ÉÁ,
ѳïϳå»ë »Ã» ³ÛÝ ½áõ·³ÏóíáõÙ ¿ ý³Ý»ñ³ÛÇÝÇ Ñ»ï: ì»ñçáõÛÃÇ Ñ»ïÇÝ
ٳϻñ»ëáí Ñ»ïáõÛù³ÛÇÝ Í³ÉùÇó ¹ñíáõÙ ¿ í»ñçáõÛÃÇ áõñí³·Í»ñáí ɳí
Ùṻɳíáñí³Í ë³Ý¹Õ³Ï³íáñ µ»Ï³Ï³É, ÇëÏ ÏáÕÙ»ñÇó ³í»É³óÝáõÙ »Ý »ñÏáõ
ý³Ý»ñ³ÛÇÝ µ»Ï³Ï³ÉÝ»ñ: ´»Ï³Ï³ÉÝ»ñÁ ýÇùëáõÙ »Ý Ù³éÉÛ³Û» µÇÝïáí:
Îáïñí³ÍùÝ»ñÇ µáõÅÙ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý ëϽµáõÝùÝ»ñÁ։

29
 лݳ߳ñÅ³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç íݳëí³ÍùÝ»ñÇ µáõÅÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý
»ñÏáõ ÑÇÙÝ³Ï³Ý »Õ³Ý³Ïª ÏáÝë»ñí³ïÇí ¨ íÇñ³Ñ³ï³Ï³Ý:
ÎáÝë»ñí³ïÇí »Õ³Ý³ÏÁ Çñ Ù»ç Áݹ·ñÏáõÙ ¿ µáõÅÙ³Ý »ñÏáõ Ó¨՝ ·Çåë³ÛÇÝ
ϳå»ñáí µáõÅáõÙ ¨ Ó·áõÙ: ¶Çåë³Ï³åáí µáõÅáõÙÁ ϳï³ñíáõÙ ¿ ³é³Ýó
ï»Õ³ß³ñÅÇ Ï³Ù ¿É ÷áùñ áëÏñ»ñÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ: î»Õ³ß³ñÅáí
Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ ëϽµáõÙ ï»Õ³ÛÇÝ Ï³Ù ÁݹѳÝáõñ ³Ý½·³Û³óÙ³Ý
å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõ٠ϳï³ñíáõÙ ¿ µ»ÏáñÝ»ñÇ Ñ³Ù³¹ñáõÙ, áñÇó Ñ»ïá ÙdzÛÝ ¹ñíáõÙ ¿
·Çåë³ÛÇÝ Ï³å:
гٳ¹ñáõÙÁ ϳï³ñíáõÙ ¿ 6-12 Å. ÁÝóóùáõÙ, ù³ÝÇ áñ ³ñ³· ½³ñ·³óáÕ
³ÛïáõóÁ ËáãÁݹáï ¿ ѳݹÇë³ÝáõÙ ¹ñ³ ѳٳñ: гٳ¹ñáõÙÁ ϳï³ñ»Éáõ
ѳٳñ µÅÇßÏÁ å»ïù ¿ ³ÝóϳóÝÇ Ó·áõÙ ¥ïñ³Ïódz¤ áëÏñÇ »ñϳñ ³é³Ýóùáí ¨
ѳϳé³Ï ѳçáñ¹³Ï³ÝáõÃÛ³Ùµ ÏñÏÝÇ Ïáïñí³ÍùÁ ³é³ç³óÝáÕ Ù»Ë³ÝǽÙÁ:
гñϳíáñ ¿ å»ñÇý»ñÇÏ Ñ³ïí³ÍÁ ѳٳ¹ñ»É åñáùëÇÙ³ÉÇ Ñ»ï: Առանց
տեղաշարժի Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ í»ñÝáëÏñÁ ÙÇ ÏáÕÙáõÙ ëáíáñ³µ³ñ ÙÝáõÙ ¿
ãíݳëí³Í ¥ÇÝï³Ïï¤: ²Û¹åÇëÇ ÇÝï³Ïï³ÛÇÝ Ï³ÙáõñçÇÏÁ ÏÝå³ëïÇ áã ÙdzÛÝ
ѳٳ¹ñÙ³ÝÁ, ³Ûɨ ѳٳ¹ñí³Í áëÏñ³µ»ÏáñÝ»ñÇ å³ÑÙ³ÝÁ ×Çßï ¹ÇñùáõÙ:
²Û¹åÇëÇ Ï³ÙáõñçÇÏÇ µ³ó³Ï³ÛáõÃÛáõÝÁ ¿É ³í»ÉÇ ¿ ¹Åí³ñ»óÝáõÙ Ý»ñáõÕÕáõÙÁ:
ö³÷áõÏ ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñÇ ÇÝï»ñåá½ÇóÇ³Ý Ï³Ù É³Ûݳͳí³É ѻٳïáÙ³Ý Ï³ñáÕ
»Ý ³ÝÑݳñÇÝ ¹³ñÓÝ»É ÷³Ï ѳٳ¹ñáõÙÁ: гٳ¹ñáõÙÇó Ñ»ïá áëÏñ³µ»ÏáñÝ»ñÁ
×Çßï ¹ÇñùáõÙ å³Ñ»Éáõ ѳٳñ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ¹Ý»É ϳ٠·Çåë³ÛÇÝ Ï³å, ϳÙ
Ùßï³Ï³Ý Ó·áõÙ, ϳ٠û·ïí»É µ»Ï³Ï³ÉÝ»ñÇ áñ¨¿ ï³ñ³ï»ë³ÏÇó:

¶Çåë³ÛÇÝ ï»ËÝÇϳ
Îáïñí³ÍùÇ ³éϳÛáõÃÛáõÝÁ ¹»é ãÇ Ñ³Ý¹Çë³ÝáõÙ ·Çåë³ÛÇÝ Ï³å ¹Ý»Éáõ
óáõóáõÙ: ¶Çåë³ÛÇÝ Ï³å»ñÁ û·ï³·áñÍáõÙ »Ý, áñå»ë½Ç ³Ýß³ñųóÝ»Ý áëÏñÇ
Ïáïñí³ÍùÁ՝ ¹ñ³ ɳí³óáõÙÁ ³ñ³·³óÝ»Éáõ, ó³íÁ í»ñ³óÝ»Éáõ ¨ ³ÝϳÛáõÝ
Ïáïñí³ÍùÁ ϳÛáõݳóÝ»Éáõ ѳٳñ:
ìÇñ³µáõÅ³Ï³Ý µ³Å³ÝÙáõÝùÝ»ñáõÙ ³é³ÝÓݳóíáõÙ »Ý ѳïáõÏ ë»ÝÛ³ÏÝ»ñ
·Çåë³ÛÇÝ Ï³å»ñ ¹Ý»Éáõ ѳٳñ, áñáÝó ³ß˳ï³ÝùÁ ³å³Ñáí»Éáõ ѳٳñ
³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ë³ñù»ñÇ ¨ ·áñÍÇùÝ»ñÇ Ñ»ï¨Û³É ÙÇÝÇÙáõÙÁª 1¤ ë»Õ³Ý ·Çåë³ÛÇÝ
µÇÝï»ñÁ ¨ ÉáÝ·»ïÝ»ñÁ å³ïñ³ëï»Éáõ ѳٳñ; 2¤ øááõÉÇÇ ïÇåÇ ûñÃá廹ÇÏ
ë»Õ³Ý ·Çåë³ÛÇÝ Ï³å»ñÁ ¹Ý»Éáõ ѳٳñ ϳ٠ëáíáñ³Ï³Ý íÇñ³Ï³å³ÛÇÝ ë»Õ³Ý
ÏáÝù³å³ÑÇãáí; 3¤ ѳñÙ³ñ³Ýù ·Çåë³ÛÇÝ Ïáñë»ïÝ»ñÁ ¹Ý»Éáõ ѳٳñ; 4¤
ÙÏñ³ï, ûñÇݳϪ ÞïÇÉÉÇ, ·Çåë³ÛÇÝ Ï³åÁ Ïïñ»Éáõ ѳٳñ; 5¤ Ïïó³Ó¨ , ûñÇݳϪ
ìáÉýÇ ³Ïó³Ý ·Çåë³ÛÇÝ Ï³åÁ Ñ»ï ͳɻÉáõ ѳٳñ; 6¤ ·Çåë³É³ÛÝÇã, ûñÇݳϪ
ÎÝáññ»Ç ·Çåë³ÛÇÝ Ï³åÇ Í³Ûñ»ñÁ ɳÛݳóÝ»Éáõ ѳٳñ; 7¤ ¹³Ý³ÏÝ»ñ:
¶Çåë³ÛÇÝ ë»ÝÛ³Ïáõ٠ѳñϳíáñ ¿ áõÝ»Ý³É å³ïñ³ëïÇ ·Çåë³ÛÇÝ µÇÝï»ñ ¨
ÉáÝ·»ïÝ»ñ, áñáÝù å³ÑíáõÙ »Ý ѳïáõÏ å³Ñ³ñ³ÝÇ Ù»ç:

30
 ¶Çåë³ÛÇÝ Ï³åÁ áõÝÇ ÙÇ ß³ñù ¹ñ³Ï³Ý ѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñª ³ÛÝ Ñ³í³ë³ñ³ã³÷
¨ ë»ñïáñ»Ý ѳñáõÙ ¿ Ù³ñÙÝÇÝ, ³ñ³· åݹ³ÝáõÙ ¿ ¨ Ñ»ßï ѳÝíáõÙ: ÖÇßï
¹ñí³Í ·Çåë³ÛÇÝ Ï³åÁ É³í ¿ å³Ñáõ٠ѳٳ¹ñí³Í áëÏñ³µ»ÏáñÝ»ñÁ ¨
³å³ÑáíáõÙ íݳëí³Í í»ñçáõÛÃÇ ³Ýß³ñųóáõÙÁ:
¶Çåë³ÛÇÝ µÇÝï»ñÁ Çñ»ÝóÇó Ý»ñϳ۳óÝáõÙ »Ý 10, 15 ϳ٠20 ë٠ɳÛÝáõÃÛ³Ùµ
µ³Ùµ³Ï» ·áñÍí³ÍùÇ ß»ñï»ñ, áñáÝù Ý»ñÍÍí³Í »Ý ¹»ùëïñá½³Ûáí ϳ٠ûëɳÛáí
¨ ³ÙñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ïá·áñí³Í ϳÉóÇáõÙÇ ëáõÉý³ïÇ ÏÇë³Ñǹñ³ïÇ ÷áßáí:
γÉóÇáõÙÇ ëáõÉý³ïÇÝ çáõñ ³í»É³óÝ»Éáõ ¹»åùáõÙ ³é³ç³ÝáõÙ ¿ 黳Ïódz
ç»ñÙáõÃÛ³Ý ³ñï³¹ñáõÙáí, áñÁ ½·áõÙ »Ý ¨ ÑÇí³Ý¹Á, ¨ ·Çåë ¹ÝáÕ µÅÇßÏÁ:
CaSO4•H2O = –› CaSO4•H2O + ç»ñÙáõÃÛáõÝ
¶Çåë³ÛÇÝ Ï³åÇ åݹ³óÙ³Ý ÙÇçÇÝ ï¨áÕáõÃÛáõÝÁ ϳ½ÙáõÙ ¿ 5-7 ñáå»:
àñå»ë½Ç ·ÇåëÁ åݹ³Ý³ ï³ñµ»ñ ³ñ³·áõÃÛ³Ùµ, ¹ñ³Ý ³í»É³óÝáõÙ »Ý
åݹ³óáõÙÁ ³ñ³·³óÝáÕ ï³ñµ»ñ ÝÛáõûñ: êáíáñ³Ï³Ý Ëáѳñ³ñ³Ï³Ý ³ÕÁ
¹³Ý¹³Õ»óÝáõÙ ¿ ·ÇåëÇ åݹ³óáõÙÁª ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛ³Ý ¹»åùáõÙ ³ÛÝ Ï³ñ»ÉÇ ¿
³í»É³óÝ»É ³ÝÙÇç³å»ë çñÇ Ù»ç: ¶ÇåëÇ åݹ³óáõÙÁ ¹³Ý¹³Õ»óÝáõÙ »Ý ݳ¨
ϳÃÁ, ûëɳۻ ßñ»ßÁ ϳ٠³ï³ÕÓ³·áñÍ³Ï³Ý Ñ»ÕáõÏ ëáëÇÝÓÁ: äݹ»óÙ³Ý
³ñ³·³óáõÙ ï»ÕÇ ¿ áõÝ»ÝáõÙ çñÇ ç»ñÙ³ëïÇ׳ÝÁ ÙÇÝ㨠40-50 û C
µ³ñÓñ³óÝ»ÉÇë ϳ٠çñÇ Ù»ç Ïñ³Ï³Ã ϳ٠ßǵ ³í»É³óÝ»ÉÇë: ÆÝãù³Ý ó³Íñ ÉÇÝÇ
çñÇ ç»ñÙ³ëïÇ׳ÝÁ, ³ÛÝù³Ý ·ÇåëÁ ³í»ÉÇ ¹³Ý¹³Õ Ïåݹ³Ý³:
¶Çåë³ÛÇÝ Ï³å»ñÁ ϳñ»ÉÇ ¿ µ³Å³Ý»É ·Çåë³ÛÇÝ µ»Ï³Ï³ÉÝ»ñǪ ÉáÝ·»ïÝ»ñÇ ¨
ßñç³Ý³Ó¨ ϳå»ñÇ: Þñç³Ý³Ó¨ ϳå»ñÁ ϳñáÕ »Ý ÉÇÝ»É å³ïáõѳݳíáñ ¨
ϳÙñç³Ó¨:
ºÃ» ·Çåë³ÛÇÝ Ï³åÝ Áݹ·ñÏáõÙ ¿ ÙdzÛÝ Ù»Ï Ñá¹, ³å³ ³ÛÝ ÏáãíáõÙ ¿
ïáõïáñ³ÛÇÝ:
ºñµ»ÙÝ ·Çåë³Ï³å»ñÁ ³Ýí³ÝíáõÙ »Ý ³ÛÝ ³Ý³ïáÙÇ³Ï³Ý Ñ³ïí³ÍÝ»ñÇ
³ÝáõÝÝ»ñáí, áñáÝó ¹ñ³Ýù ýÇùëáõÙ »Ý: úñÇݳÏ, »Ã» ·Çåë³Ï³åÝ Áݹ·ñÏáõÙ ¿
ë/í µáÉáñ Ñá¹»ñÁ Ý»ñ³éÛ³É ÏáÝù³½¹ñ³ÛÇÝ Ñá¹Á, ³å³ ³ÛÝ ÏáãíáõÙ ¿
ÏáùëÇï³ÛÇÝ: ÎñÍù³í³Ý¹³ÏÁ ¨ í»ñÇÝ í»ñçáõÛÃÁ Áݹ·ñÏáÕ ·Çåë³ÛÇÝ Ï³åÁ
ÏáãíáõÙ ¿ Ãáñ³Ïáµñ³ËdzÉ, ÏñÍù³í³Ý¹³ÏÁ å³ñ³ÝáóÁ Áݹ·ñÏáÕÁ`
Ãáñ³Ïáó»ñíÇϳÉ, ÏñÍù³í³Ý¹³ÏÁ ¨ ³ÙµáÕç ·ÉáõËÁ Áݹ·ñÏáÕÁ`
Ãáñ³ÏáÏñ³ÝÇ³É ·Çåë³Ï³å»ñ:
¶áÛáõÃÛáõÝ áõÝÇ ·Çåë³ÛÇÝ Ï³å»ñÇ »ñÏáõ ï»ë³Ïª ·Çåë³ÛÇÝ Ï³å
µ³Ùµ³Ï³Ù³éÉÛ³Û», ýɳݻɻ ϳ٠ïñÇÏáï³Å» ï³Ï¹Çñáí ¨ ³é³Ýó ï³Ï¹ÇñÇ
·Çåë³ÛÇÝ Ï³å: ´³Ùµ³Ï³Ù³éÉÛ³Û» ï³Ï¹Çñáí ·Çåë³ÛÇÝ Ï³åÁ áõÝÇ ÙÇ ß³ñù
ûñáõÃÛáõÝÝ»ñª µ³Ùµ³ÏÁ ϳñáÕ ¿ Ïáõï³Ïí»É ÙÇ ï»ÕáõÙ ¨ ×Ýß»É Ù³ñÙÇÝÁ, µ³óÇ
³Û¹, Ñ³×³Ë ÝϳïíáõÙ ¿ áëÏñ³µ»ÏáñÝ»ñÇ í³ï ýÇùë³ódz:
àñå»ë ï³Ï¹Çñ ³é³í»É ï³ñ³ÍáõÙ »Ý ·ï»É ïñÇÏáï³Å» µÇÝïÁ ¨
ïñÇÏáï³Å» ·áõÉå³Ý, áñáÝù ½»ñÍ »Ý å³ÑáõÙ Ù³ßÏÁ ïñáñí³ÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇó ¨
ÙÇ³Å³Ù³Ý³Ï áõÝ»Ý ³é³Ýó ï³Ï¹ÇñÇ ·Çåë³ÛÇÝ Ï³åÇ µáÉáñ
³é³í»ÉáõÃÛáõÝÝ»ñÁ:

31
 ²é³Ýó ï³Ï¹ÇñÇ ·Çåë³ÛÇÝ Ï³åÁ ¹ÝáõÙ »Ý ³ÝÙÇç³å»ë Ù³ßÏÇ íñ³, áãÝãáí
³ÛÝ ãûÍ»Éáí ¨ Ù³½»ñÁ ãë³÷ñ»Éáí: ¶Çåë³ÛÇÝ Ï³å»ñÁ ¹Ý»ÉÇë ϳñ¨áñ ¿
å³ßïå³Ý»É Ù³ñÙÝÇ ¹áõñë óóíáÕ Ù³ë»ñÁ ×ÝßáõÙÇó:
¶Çåë³ÛÇÝ Ï³åÇ Ã»ñáõÃÛáõÝÁ ѳݹÇë³ÝáõÙ ¿ ³ÛÝ, áñ ³ÛïáõóÇ ½³ñ·³óÙ³Ý
¹»åùáõÙ ³ÛÝ ¹³éÝáõÙ ¿ ã³÷³½³Ýó ÓÇ· ¨ ëïÇåí³Í »Ý ÉÇÝáõÙ ³ÛÝ ÷áË»É, ÇëÏ
³ÛïáõóÁ Ýí³½»Éáõ ¹»åùáõ٠ϳåÁ ÃáõɳÝáõÙ ¿ ¨ ¹³éÝáõÙ ùÇã ¿ý»ÏïÇí:
àñå»ë½Ç ¹ñ³ÝÇó Ëáõë³÷»Ý, ³é³Ýó ï³Ï¹ÇñÇ ßñç³Ý³Ó¨ ·Çåë³ÛÇÝ Ï³åÁ
¹Ý»Éáõó Ñ»ïá ËáñÑáõñ¹ »Ý ï³ÉÇë ³ÛÝ Ñ³ï»É ³é³ç³ÛÇÝ Ù³Ï»ñ»ëáí, ÇëÏ
³ÛïáõóÁ ÇçÝ»Éáõó Ñ»ï᪠3-5-ñ¹ ûñÁ ÝáñÇó ³Ùñ³óÝ»É ³ÛÝ ·Çåë³ÛÇÝ µÇÝï»ñáí:
²é³Ýó ï³Ï¹ÇñÇ ·Çåë³ÛÇÝ Ï³åÁ ϳñáÕ ¿ ÉÇÝ»É ÉáÝ·»ï³ÛÇÝ Ï³Ù
ÉáÝ·»ï³ßñç³Ý³Ó¨:
¶Çåë³ÛÇÝ Ï³åÁ ¹Ý»Éáõó ³é³ç ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛ³Ý ¹»åùáõÙ ³Ýó »Ý ϳóÝáõÙ
Ïáïñí³ÍùÇ ï»ÕÇ ó³í³½ñÏáõÙ ¨ áëÏñ³µ»ÏáñÝ»ñÇ Ñ³Ù³¹ñáõÙ: ²ÛïáõóÁ
Ýí³½»óÝ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí ·Çåë³ÛÇÝ Ï³åÁ ¹Ý»Éáõó Ñ»ïá 1-2 ûñ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ
í»ñçáõÛÃÇÝ ï³ÉÇë »Ý µ³ñÓñ³ó³Í ¹Çñù:
¶Çåë³ÛÇÝ Ï³åÁ ¹Ý»Éáõ ѳٳñ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ å³Ñå³Ý»É Ñ»ï¨Û³É ϳÝáÝÝ»ñÁª
1.ܳËûñáù å³ïñ³ëï»É çñáí ³Ù³ÝÁ, µÇÝï»ñÁ ¨ ·áñÍÇùÝ»ñÁ:
2.ìݳëí³Í í»ñçáõÛÃÇ ³Ýß³ñųóÙ³ÝÁ ¨ ѳݷëïÇÝ Ñ³ëÝ»Éáõ ѳٳñ ³ÛÝ
ýÇùëáõÙ »Ý՝ Áݹ·ñÏ»Éáí »ñÏáõ ϳ٠»ñ»ù Ñá¹:
3.¶Çåë³ÛÇÝ Ï³åÇ í»ñÇÝ ¨ ëïáñÇÝ »½ñ»ñÇ ßñç³ÝáõÙ í»ñçáõÛÃÇ íñ³ ¹Ý»É 1-2
ß»ñï ɳÛÝ µÇÝï ϳ٠ѳ·óÝ»É ïñÇÏáï³Å» ͳÍϳ߳åÇÏ:
4.Ðá¹áõÙ ß³ñÅáõÙÝ»ñÁ ãí»ñ³Ï³Ý·Ýí»Éáõ ¹»åùáõÙ í»ñçáõÛÃÇÝ ï³É ýáõÝÏóÇáݳÉ
ï»ë³Ï»ïÇó ߳ѳí»ï ¹Çñù:
5.¶ÇåëÁ ¹Ý»ÉÇë í»ñçáõÛÃÁ å³Ñ»É ÉñÇí ³Ýß³ñÅ:
6.¶Çåë³ÛÇÝ Ï³åÁ ¹Ý»ÉÇë µÇÝïÇ ³Ù»Ý ѳçáñ¹ ß»ñïÁ å»ïù ¿ 2/3-áí ͳÍÏÇ
ݳËáñ¹áÕ ß»ñïÁ å³ñáõñ³Ó¨ ϳåÇ Ó¨áí: ´ÇÝï³íáñáõÙ »Ý å»ñÇý»ñdzÛÇó
¹»åÇ Ï»ÝïñáÝ: ´ÇÝïÁ ãÇ Ï³ñ»ÉÇ Í³É»É, ÇëÏ ¹ñ³ ÁÝóóùÁ ÷áË»Éáõ ѳٳñ ³ÛÝ
å»ïù ¿ Ïïñ»É ѳϳé³Ï ÏáÕÙÇó ¨ ×Çßï Ùṻɳíáñ»É:
7.àñå»ë½Ç ·Çåë³ÛÇÝ Ï³åÁ ÝáõÛÝáõÃÛ³Ùµ ѳٳå³ï³ë˳ÝÇ Ù³ñÙÝÇ
áõñí³·Í»ñÇÝ, Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ß»ñïÁ ¹Ý»Éáõó Ñ»ïá ѳñϳíáñ ¿ ³ÛÝ Ù³Ýñ³½ÝÇÝ
ѳñûóÝ»É ¨ Ùṻɳíáñ»É ÙÇÝ㨠áñ ¹³ëï³ÏÇ ï³Ï ãëÏë»Ý ½·³óí»É Ù³ñÙÝÇ
µÇÝï³íáñíáÕ Ù³ëÇ áõñí³·Í»ñÁ: гïϳå»ë Ù³Ýñ³½ÝÇÝ »Ý ÙṻɳíáñíáõÙ
áëÏñ³ÛÇÝ ³ñï³óóí³ÍùÝ»ñÁ ¨ ϳٳñÝ»ñÁ:
8.ì»ñçáõÛÃÁ ѳñϳíáñ ¿ å³Ñ»É ³ÙµáÕç ¹³ëï³Ïáí, ³ÛÉ áã û Ù³ï»ñáí,
áñå»ë½Ç µ³ó³éíÇ ·Çåëáí ³í»ÉóáõϳÛÇÝ ×ÝßáõÙÁ ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñÇ Ù³ßϳÛÇÝ
ͳÍÏáõÛÃÝ»ñÇ íñ³:
9.ìݳëí³Í í»ñçáõÛÃÇ íÇ׳ÏÁ ÑëÏ»Éáõ ѳٳñ Ù³ï»ñÇ Í³Ûñ³ÛÇÝ ý³É³Ý·Ý»ñÁ
ÃáÕÝáõÙ »Ý µ³ó:
ØÇÝ㨠·Çåë³ÛÇÝ Ï³åÇ ÉñÇí ãáñ³Ý³ÉÁ ¹ñ³ Ñ»ï ѳñϳíáñ ¿ ½·áõÛß
í»ñ³µ»ñí»É, ù³ÝÇ áñ ³ÛÝ Ï³ñáÕ ¿ Ïáïñí»É:
10.¶Çåë³ÛÇÝ Ï³åÁ ãå»ïù ¿ ÉÇÝÇ ÓÇ· ϳ٠ã³÷Çó ³í»ÉÇ ÃáõÛÉ:

32
11.¶Çåë³ÛÇÝ Ï³åÁ ¹Ý»Éáõó Ñ»ïá ³ÛÝ Ñ³ñϳíáñ ¿ åÇï³Ï³íáñ»É, ³ÛëÇÝùÝ
¹ñ³ íñ³ áñ¨¿ »ñ¨³óáÕ ï»Õáõ٠óݳùáí ·Í»É áëÏñ»ñÇ íݳëÙ³Ý ëË»Ù³Ý ¨
Ýᯐ Ïáïñí³ÍùÇ, ·ÇåëÁ ¹Ý»Éáõ ¨ ·Çåë³ÛÇÝ Ï³åÁ ѳݻÉáõ »Ýó¹ñÛ³É ûñ»ñÁ:
12.ºÃ» Ïáïñí³ÍùÁ áõÕ»ÏóíáõÙ ¿ å³ïéí³Íùáí ϳ٠ٳßÏÇ ó³Ýϳó³Í ³ÛÉ
íݳëáõÙáí, ·Çåë³ÛÇÝ Ï³åÇ Ù»ç ϳñ»ÉÇ ¿ µ³ó ³Ý»É å³ïáõѳÝ: ä³ïáõѳÝÁ
µ³ó»ÉÇë í»ñùÁ ͳÍÏáõÙ »Ý Ù³éÉÛ³Û» ëï»ñÇÉ Ñ³ëï ³ÝÓ»éáóÇÏáí, ³å³
ëáíáñ³Ï³Ý »Õ³Ý³Ïáí ¹ÝáõÙ ·Çåë³ÛÇÝ Ï³åÁ: ²ÛÝ ¹Ý»Éáõó Ñ»ïá ¦áõé³ÍáõÃ۳ݧ
ï»ÕáõÙ µ³óáõÙ »Ý å³ïáõѳÝ: ¸»ý»ÏïÁ ѳñϳíáñ ¿ Ùßï³å»ë ÷³Ï»É
íÇñ³Ï³åáí ¨ é»ïÇÝ» ëåáõÝ·Ç Ï³Ù Ã³ÕÇùÇ Ïïáñáí, ³Ùáõñ ³Ùñ³óÝ»Éáí ³ÛÝ
áã Ù»Í Ï³åáí: ¸³ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ ¿ ï³ÉÇë ½»ñÍ ÙÝ³É ÷³÷áõÏ
ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñÇ ³ñï³÷ùáõÙÇó, Ù³ßÏÇ Ñ»ï³·³ áõé³ÍáõÃÛáõÝÇó ¨ ËáóáïáõÙÇó:
¶Çåë³ÛÇÝ ÉáÝ·»ïÁ ¹Ý»ÉÇë å³Ñå³ÝáõÙ »Ý í»ñÁ Ýßí³Í µáÉáñ ÑÇÙݳϳÝ
¹ñáõÛÃÝ»ñÁ: ²ÛÝ å³ïñ³ëïáõÙ »Ý ³ÝÑñ³Å»ßï »ñϳñáõÃÛ³Ý ¨ ɳÛÝáõÃÛ³Ý
·Çåë³ÛÇÝ ãáñ µÇÝï»ñÇó, áñáÝù ݳËûñáù ã³÷áõÙ »Ý Áëï ³éáÕç í»ñçáõÛÃÇ, ¨
ÃáõÛÉ Í³Éáõ٠ͳÛñ»ñÇó ¹»åÇ Ï»ÝïñáÝ: Âñç»Éáõó Ñ»ïá ÉáÝ·»ïÁ ѳñûóÝáõÙ »Ý
»ñÏáõ ³÷»ñÇ Ù»ç: ̳ÉÙ³Ý, ûñÇݳϪ ³ñÙÝϳÛÇÝ Ñá¹Ç ϳ٠ÏñáõÝÏÇ ßñç³ÝáõÙ
ÉáÝ·»ïÁ ÏïñáõÙ »Ý ¨ ¹ñ³ ³í»ÉóáõϳÛÇÝ Ù³ë»ñÁ ¹ÝáõÙ Çñ³ñ íñ³ ϳÙ
ѳñûóÝáõÙ ³½³ï ͳÉù»ñÇ: ÈáÝ·»ïÁ å»ïù ¿ Áݹ·ñÏÇ í»ñçáõÛÃÁ ¹ñ³ ßñç³·ÍÇ
2/3-áí:
ÈáÝ·»ïÇ ³é³í»ÉáõÃÛáõÝÁ ϳ۳ÝáõÙ ¿ նրանում, áñ ÷³÷áõÏ ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñÇ
áõéã»Éáõ ¹»åùáõÙ ãÇ Ë³ËïíáõÙ ³ñÛ³Ý ßñç³Ý³éáõÃÛáõÝÁ: ìݳëÙ³Ý ï»ÕÇÝ
ϳñ»ÉÇ ¿ ¹Ý»É ë³éáõÛóáí å³ñÏ, ù³ÝÇ áñ ÉáÝ·»ïÁ ãÇ ËáãÁݹáïáõÙ óñïÇ
ó÷³ÝóÙ³ÝÁ ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñ ¨ ¹ñ³ ¿ý»ÏïÇ Ù³ùëÇÙ³É ³ñï³Ñ³ÛïÙ³ÝÁ: ²Û¹,
ÇÝãå»ë ݳ¨ Ñ»ßï ï»Õ³¹ñ»Éáõ å³ï׳éáí ÉáÝ·»ïÝ»ñÁ Ñ³×³Ë ÏÇñ³éíáõÙ »Ý
Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ³ÝÑ»ï³Ó·»ÉÇ ¨ ųٳݳϳíáñ ³Ýß³ñųóÙ³Ý Ñ³Ù³ñ:
ê³Ï³ÛÝ ÉáÝ·»ïÁ ÃáõÛÉ ¿ ï³ÉÇë ½·³ÉÇ ß³ñÅáõÝáõÃÛáõÝ ¨ ³Ýµ³í³ñ³ñ
ϳÛáõÝáõÃÛáõÝ ³ÛÝï»Õ, áñï»Õ ѳٳ¹ñáõÙÇó Ñ»ïá å³Ñ³ÝçíáõÙ ¿ Ñáõë³ÉÇ
ýÇùë³ódz:
¶áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý Ý³¨ ëï³Ý¹³ñï ÉáÝ·»ïÝ»ñ ÷³÷áõÏ ï³Ï¹Çñáí ¨ ·Çåë³ÛÇÝ
ÃÇûÕÇÏáí: ì»ñçÇÝ Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñë ³ñï³ë³ÑÙ³ÝáõÙ åñ³ÏïÇÏ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý
Ù»ç »Ý Áݹ·ñÏí»É ûè åɳëïÇÏ ÉáÝ·»ïÝ»ñ, áñáÝù ó÷³Ýó»ÉÇ »Ý é»Ýï·»ÝÛ³Ý
׳鳷³ÛÃÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ¨ áñáÝó ϳñ»ÉÇ ¿ Ïñ»É »ñϳñ ųٳݳÏ: ¸ñ³Ýù ϳñ»ÉÇ
¿ Ãñç»É çñáí՝ ãí³Ë»Ý³Éáí փափկ»óÝ»É Ï³Ù íݳë»É ¹ñ³Ýó: ³ñÙ
Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ ³Û¹ ÉáÝ·»ïÝ»ñÇ ÏÇñ³éáõÃÛáõÝÁ ë³Ñٳݳ÷³Ïí³Í ¿,
¹ñ³Ýù Ñ³×³Ë û·ï³·áñÍíáõÙ »Ý áñå»ë ÏñÏݳÏÇ Ï³Ù ¿ï³å³ÛÇÝ íÇñ³Ï³å»ñ:
¸ñ³Ýù ѳïϳå»ë ¿ý»ÏïÇí »Ý µ³ó Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ, ù³ÝÇ áñ
ÑÇí³Ý¹Á Ïϳñáճݳ ÁݹáõÝ»É çñ³µáõÅÙ³Ý ë»³ÝëÝ»ñ ³é³Ýó íÇñ³Ï³åÁ
ѳݻÉáõ: ê³Ï³ÛÝ ³Û¹ ÉáÝ·»ïÁ ¹Åí³ñ ¿ ¹Ý»É ¨ ³í»ÉÇ ¹Åí³ñª Ùṻɳíáñ»É:
Þñç³Ý³Ó¨ ·Çåë³ÛÇÝ Ï³åÁ å³Ñ³ÝçáõÙ ¿ áõß³¹Çñ ÑëÏáõÙ ³ÛÝ ¹Ý»Éáõó Ñ»ïá
³é³çÇÝ 24-48 ųٻñÇ ÁÝóóùáõÙ, ù³ÝÇ áñ ³ÛïáõóÇ Ñݳñ³íáñ ½³ñ·³óáõÙÁ
ϳñáÕ ¿ ³é³ç³óÝ»É í»ñçáõÛÃÇ ×ÝßáõÙ, áñÁ Çñ Ñ»ñÃÇÝ Ï³ñáÕ ¿ µ»ñ»É ï³ñµ»ñ
33
µ³ñ¹áõÃÛáõÝÝ»ñÇ, Áݹáõå ÙÇÝ㨠í»ñçáõÛÃÇ Çß»ÙÇÏ ÏáÝïñ³Ïïáõñ³Ý»ñÇ,
å³ñ³ÉÇãÝ»ñÇ ¨ ·³Ý·ñ»Ý³ÛÇ ³é³ç³óÙ³ÝÁ: üáÉÏÙ³ÝÇ Çß»ÙÇ Í³ÉÇã
ÏáÝïñ³Ïïáõñ³, ¼áõ¹»ÏÇ Ñ³Ù³Ëï³ÝÇß ¨ ³ÛÉÝ:
³ñÙ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ ·Çåë³ÛÇÝ Ï³å»ñÇ ï»Õ³¹ñÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï
û·ïíáõÙ »Ý Ñ»ï¨Û³É ûñ»ÝùÇó` ·Çåë³ÛÇÝ Ï³åÁ å»ïù ¿ Áݹ·ñÏÇ Ïáïñí³ÍùÇ
ѳñ¨³Ý ÙÇÝÇÙáõÙ 2 Ñá¹»ñÁ` í»ñÇÝ ¨ ëïáñÇÝ:
êïáñÇÝ í»ñçáõÛÃÇ å³ñ³·³ÛáõÙ ÑÇÙݳϳÝáõÙ ·Çåë³ÛÇÝ Ï³åÁ ëÏëíáõÙ ¿
Ý»ñµ³Ý³ÛÇÝ Ù³Ï»ñ»ëÇÝ` Ù³ï»ñÇ Í³ÛñÇó, ÃÇÏݳÛÇÝ Ù³Ï»ñ»ëÇÝ` Ù³ï»ñÇ ÑÇÙÇó
– (ѳ½í³·Ûáõï` ·Çåë³Ï³åÁ ϳñáÕ ¿ ëÏë»É áïݳóÃÇ ÙÇçÇÝ Ù³ëÇó U Ó¨
·Çåë³Ï³å): ¶Çåë³Ï³åÇ í»ñç³Ý³Éáõ ٳϳñ¹³ÏÁ ϳËí³Í ¿ Ïáïñí³ÍùÇ
ï»Õ³Ï³ÛáõÙÇó: ÐÇÙÝí»Éáí í»ñáÑÇßÛ³É ûñ»ÝùÇ íñ³ ³ÛÝ å»ïù ¿ í»ñç³Ý³
ѳçáñ¹ ë»·Ù»ÝïÇ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý Ù³Ï³ñ¹³ÏáõÙ: ²Ûëå»ë` Ïáïñí³ÍùÇ,
áïݳóÃÇ ¹Çëï³É ѳïí³ÍáõÙ ï»Õ³Ï³Ûí»Éáõ ¹»åùáõÙ, ·Çåë³Ï³åÁ
í»ñç³ÝáõÙ ¿ ëñáõÝùÇ ë/3 ßñç³ÝáõÙ, áïݳóÃÇ ÙÇçÇÝ Ñ³ï³ÍÇ
(ݳ˳·³ñß³å³ñ, ·³ß³å³ñ) Ïáïñí³ÍùÇ ¹»åùáõÙ, ³ÛÝ í»ñç³ÝáõÙ ¿ ëñáõÝùÇ
Ù/3, ÏñáõÝÏáëÏñÇ ¨ í»·Ç Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ ·Çåë³Ï³åÁ í»ñç³ÝáõÙ ¿
ëñáõÝùÇ Ù/3-áõÙ: Îáïñí³ÍùÇ` ëñáõÝùÇ ë/3 ï»Õ³Ï³ÛÙ³Ý ¹»åùáõÙ ·Çåë³Ï³åÁ
í»ñç³ÝáõÙ ¿ ³½¹ñÇ ë/3-áõÙ, ëñáõÝùÇ Ù/3 ï»Õ³Ï³ÛÙ³Ý ¹»åùáõÙ ³½¹ñÇ Ù/3-áõÙ,
ëñáõÝùÇ í/3-áõÙ ï»Õ³Ï³Ûí»Éáõ ¹»åùáõÙ` ³½¹ñÇ í/3-áõÙ: ²½¹ñáëÏñÇ µáÉáñ
Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ ·Çåë³Ï³åÁ ëÏëáõÙ ¿ ÝáõÛÝå»ë Ù³ï»ñÇ Í³ÛñÇó,
Áݹ·ñÏáõÙ ¿ í»ñçáõÛÃÇ µáÉáñ Ñá¹»ñÁ ¨ í»ñç³ÝáõÙ 12-ÏáÕÇ Ù³Ï³ñ¹³ÏÇÝ
(ÏáùëÇï³ÛÇÝ ·Çåë³Ï³å):
êïáñÇÝ í»ñçáõÛÃáõÙ ³Ûë ûñ»ÝùÇó ϳ Ù»Ï µ³ó³éáõÃÛáõÝ` ¹³ å×»ÕÝ»ñÇ
Ïáïñí³ÍùÝ»ñÝ »Ý: ²Ûë ¹»åùáõÙ ·Çåë³ÛÇÝ Ï³åÁ í»ñç³ÝáõÙ ¿ ëñáõÝùÇ í»ñÇÝ
»ññáñ¹³Ï³ÝáõÙ` ³é³Ýó Áݹ·ñÏ»Éáõ Ïáïñí³ÍùÇÝ Ñ³ñ¨³Ý í»ñÇÝ Ñá¹Á:
¶Çåë³Ï³åÁ ¹ñíáõÙ ¿ ýǽÇáÉá·Ç³Ï³Ý ¹ÇñùáõÙ` ëñáõÝù-óóÛÇÝ հոդում 950
³ÝÏÛáõÝ, ծնկահոդում՝ 1700-1750, ÏáÝù³½¹ñ³ÛÇÝ (կ/ա) հոդում 80-100: سïÝ»ñÁ ¨
ÍÝÏáëÏñÁ å»ïù ¿ Ý³Û»Ý ÝáõÛÝ áõÕÕáõÃÛ³Ùµ:
ì»ñÇÝ í»ñçáõÛÃáõÙ, µ³óÇ Ù³ï»ñÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇó, µáլáñ Ùݳó³Í ¹»åù»ñáõÙ
·Çåë³Ï³å»ñÁ ëÏëáõÙ »Ý ³÷³ÛÇÝ Ù³Ï»ñ»ëÇÝ` »ñÏñáñ¹ ³÷³ÛÇÝ Í³ÉùÇó, ÇëÏ
ÃÇÏݳÛÇÝ Ù³Ï»ñ»ëÇÝ` Ù³ï»ñÇ ÑÇÙÇó: ¶Çåë³Ï³åÁ ¹ñíáõÙ ¿ ÝáõÛÝ ûñ»Ýùáí,
³ÛëÇÝùÝ í»ñç³ÝáõÙ ¿ ѳçáñ¹ ë»·Ù»ÝïÇ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý Ù³Ï³ñ¹³ÏáõÙ:
²Ûëå»ë ¹³ëï³ÏÇ áëÏñ»ñÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ ³ÛÝ ³í³ñïíáõÙ ¿
ն³Ë³µ³½ÏÇ Ù/3 ϳ٠í/3 ٳϳñ¹³ÏáõÙ, ݳ˳µ³½ÏÇ ë/3 Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ
¹»åùáõÙ` µ³½ÏÇ ë/3-áõÙ, ݳ˳µ³½ÏÇ Ù/3 ï»Õ³Ï³ÛÙ³Ý ¹»åùáõÙ` µ³½ÏÇ Ù/3 ¨
ݳ˳µ³½ÏÇ í/3 – Ç ¹»åùáõÙ` µ³½ÏÇ í/3-áõÙ: ´³½ÏáëÏñÇ ·ñ»Ã» µáÉáñ
Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ ·Çåë³ÛÇÝ Ï³åÇ Ù»ç Áݹ·ñÏíáõÙ ¿ ݳ¨ áõë³Ñá¹Á, Áݹ
áñáõÙ ·Çåë³Ï³åÁ ѳëÝáõÙ ¿ ÙÇÝ㨠³éáÕç ÏáÕÙÇ ÃdzÏÇ Ý»ñë³ÛÇÝ »½ñÁ:
سï»ñÇ Ïáïñí³ÍùÇ ¹»åùáõÙ ³Ýß³ñųóíáõÙ ¿ ÙdzÛÝ ³Û¹ Ù³ïÁ, ¹ñ³ ͳÛñÇó
ÙÇÝ㨠³÷Ç åñáùëÇÙ³É Ñ³ïí³Í` Ù³ïÇ Í³ÉÙ³Ý ¹ÇñùáõÙ – ËÝÓáñ µéÝ»Éáõ ¹Çñù:

34
 ì»ñÇÝ í»ñçáõÛÃáõÙ ·Çåë³Ï³åÁ ¹Ý»Éáõ ¹»åùáõÙ Ó»é³Ã³ÃÁ å»ïù ¿ ·ïÝíÇ
ûè ÃÇÏݳÛÇÝ Í³ÉÙ³Ý ¹ÇñùáõÙ, ³ñÙÝϳÛÇÝ Ñá¹áõÙ ³ÝÏÛáõÝÁ ÑÇÙݳϳÝáõÙ
å»ïù ¿ ϳ½ÙÇ 900 (ÙdzÛÝ ³ñÙáõÝÏ»ÉáõÝÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ դ»åùáõÙ ³Û¹ ³ÝÏÛáõÝÁ
ϳ½ÙáõÙ ¿ 1150-1200): ܳ˳µ³½áõÏÁ å»ïù ¿ ·ïÝíÇ ã»½áù ¹ÇñùáõÙ: ì»ñÇÝ
í»ñçáõÛÃáõմ Ýßí³Í ûñ»ÝùÇó Ï³Ý µ³ó³éáõÃÛáõÝÝ»ñ, »ñµ Ïáïñí³ÍùÇ Ñ³ñ¨³Ý
í»ñÇÝ Ñá¹Á ãÇ ýÇùëíáõÙ ¨ ³½³ï ¿ ÃáÕÝíáõÙ: ¸³ ׳׳ÝãáëÏñÇ ïÇåÇÏ ï»ÕÇ ¨
µ³½ÏÇ í»ñÏá×»ñÇ ³é³Ýó ï»Õ³ß³ñÅÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÝ »Ý:

Îáïñí³ÍùÝ»ñÇ µáõÅÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï ÏÇñ³ñíáÕ ó³í³½ñÏÙ³Ý Ó¨»ñÁ:

Îáïñí³ÍùÝ»ñÇ ßñç³Ýáõ٠ϳï³ñíáÕ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝ, áñÇ
Å³Ù³Ý³Ï ³ÏÝϳÉíáõÙ ¿ ó³í³ÛÇÝ ռ»³Ïódz, áõÝÇ ÉdzñÅ»ù ó³í³½ñÏÙ³Ý
³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝ: ìݳëí³Íù³µ³Ý³Ï³Ý åñ³ÏïÇϳÛáõÙ Ý»ñϳ å³ÑÇÝ
ÏÇñ³ռíáõÙ ¿ ÑÇÙÝ³Ï³Ý »ñ»ù ïÇåÇ ó³í³½ñÏáõÙ:
-ÁݹѳÝáõñ ó³í³½ñÏáõÙ
-é»·ÇáÝ³É ó³í³½ñÏáõÙ
-ï»Õ³ÛÇÝ ó³í³½ñÏáõÙ
ijٳݳϳÏÇó íݳëí³Íù³µ³Ý³Ï³Ý åñ³ÏïÇϳÛáõ٠ݳ˳ï»ëí³Í
·áñÍáÕáõÃÛ³Ý Ï³Ý˳ï»ëíáÕ Í³í³ÉÇ ¨ ϳï³ñÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ³ÝÑñ³Å»ßï
ųٳݳÏÇ ¹»åùáõÙ ·»ñ³¹³ë»ÉÇ է ó³í³½ñÏÙ³Ý é»·ÇáÝ³É Ó¨ը, áñÁ
³å³ÑáíáõÙ ¿ ÉdzրÅ»ù ó³í³½ñÏáõÙ , Ëáõë³÷áõÙ ¿ ÁݹѳÝáõñ ó³í³½ñÏÙ³Ý
³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝÇó: ºÃ» ·áñÍáÕáõÃÛ³Ý Í³í³ÉÁ ¨ ï¨áÕáõÃÛáõÝÁ ³ÝϳÝ˳-
ï»ë»ÉÇ »Ý, Ï³Ù Ï³Ý é»·ÇáÝ³É ó³í³½ñÏÙ³ÝÁ ËáãݹáïáÕ »ñ¨áõÛÃÝ»ñ, ·»ñ³-
¹³ëáõÃÛáõÝÁ ïñíáõÙ ¿ ÁÝѳÝáõñ ó³í³½ñÏÙ³ÝÁ: ²é³ÝÓÇÝ ¹»åù»ñáõÙ, »ñµ
ϳï³ñíáÕ ·áñÍáÕáõÃÛ³Ý Í³í³Éը ÙÇÝÇÙ³É ¿, ϳñáÕ ¿ ÏÇñառí»É ï»Õ³ÛÇÝ
ó³í³½ñÏáõÙ:

Ü»ñϳÛáõÙë Ó·Ù³Ý ³é³í»É ï³ñ³Íí³Í Ó¨»ñÇó »Ý ѳݹÇë³ÝáõÙ ëáëÝÓ³ÛÇÝ

¥í»ñÙ³ßϳÛÇݤ ¨ ÏÙ³Ëù³ÛÇÝ Ó·áõÙÝ»ñÁ: êáëÝÓ³ÛÇÝ Ó·áõÙÁ ÏÇñ³éíáõÙ ¿
áñáß³ÏÇ óáõóáõÙÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ ¨ ³í»ÉÇ ùÇã ¿ ï³ñ³Íí³Í, ù³Ý ÏÙ³Ëù³ÛÇÝÁ:
êáëÝÓ³ÛÇÝ Ó·áõÙÁ »ñ»Ë³Ý»ñÇ Ùáï ëáíáñ³µ³ñ ϳñ»ÉÇ ¿ ÏÇñ³é»É áñå»ë
ųٳݳϳíáñ ÙÇçáó: ػͳѳë³ÏÝ»ñÇ Ùáï ³ÛÝ ÙÇßï ųٳݳϳíáñ µÝուÛà ¿
ÏñáõÙ ¨ »ñµ»ù ã»Ý ¹ÝáõÙ ÏåãáõÝ ëå»Õ³ÝǪ ¹ñ³ ÷á˳ñ»Ý ÏÇñ³éáõÙ »Ý »ñǽ
áñ¨¿ ·áñÍí³ÍùÇó:
êáëÝÓ³ÛÇÝ Ó·Ù³Ý »Õ³Ý³ÏÁ áõÝÇ ë³Ñٳݳ÷³Ï óáõóáõÙÝ»ñ, ¨ ÏÇñ³éíáõÙ ¿
áëÏñ³µ»ÏáñÝ»ñÇ ³ÝÏÛ³Ý ï³Ï, ßñç³·Íáí ¨ ɳÛÝáõÃÛ³Ùµ ï»Õ³ß³ñÅÙ³Ý
¹»åùáõÙ: ²Û¹åÇëÇ Ó·Ù³Ý Å³Ù³Ý³Ï ù³ßÁ ÝáõÛÝÇëÏ ³½¹ñÇ íñ³ ãå»ïù ¿
·»ñ³½³ÝóÇ 4-5 Ï·: ìÇñ³Ï³åÇ Ñ³Ù³ñ û·ï³·áñÍáõÙ »Ý Ù³éÉÛ³Û» »ñǽݻñ,
áñáÝù ÏåóÝáõÙ »Ý Ù³ßÏÇÝ, ϳ٠ÏåãáõÝ ëå»Õ³ÝÇ: ȳÛݪ 6-10 ëÙ ëå»Õ³ÝÇÝ
ÏÇñ³éíáõÙ ¿ ÏáÕÙ³ÛÇÝ »ñǽݻñÇ Ñ³Ù³ñ, Ý»ÕÁª 2-4 ëÙª ßñç³Ý³Ó¨ ³Ùñ³óÝáÕ
¹³ñÓ³åïáõÛïÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ: γñ»ÉÇ ¿ ÏÇñ³é»É ѳïáõÏ óÇÝÏ-ŻɳïÇÝ»

35
ëáëÇÝÓÝ»ñª àõÝÝÇ ùëáõÏ, üÇÝÏÇ ÏÉ»áÉ: êáëÝÓ³ÛÇÝ Ó·áõÙÁ ¹ÝáõÙ »Ý Ù³ùáõñ ãáñ
Ù³ßÏÇ íñ³:
²½¹ñÇ íñ³ ÏåãáõÝ ëå»Õ³ÝÇáí Ó·áõÙÁ Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ »Ý ³½¹ñÇ ³ñï³ùÇÝ ¨
Ý»ñùÇÝ Ù³Ï»ñ»ëÝ»ñáí՝ ÏåóÝ»Éáí 8-10 ë٠ɳÛÝáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ ëå»Õ³Ýáõ
»ñϳÛݳÏÇ »ñǽݻñ, ³×áõϳÛÇÝ Í³ÉùÇó ÙÇÝ㨠³½¹ñáëÏñÇ Ý»ñë³ÛÇÝ Ïá×Á:
ÎåãáÕ ëå»Õ³Ýáõ ëïáñÇÝ ³½³ï ͳÛñÇ Ù»ç ϳñáõÙ »Ý ÷³ÛïÛ³ ÓáÕÇÏ-
å³Ñ³Ý·Ý»ñ, áñáÝó Ï»ÝïñáÝÇó ·ÝáõÙ »Ý ɳñ»ñ, áñáÝó ¿É ³Ùñ³óÝáõÙ »Ý
ͳÝñáõÃÛáõÝÁ: ÎåãáõÝ ëå»Õ³ÝÇÝ ³Ùñ³óÝáõÙ »Ý Ý»Õ ëå»Õ³Ýáõ
¹³ñÓ³åïáõÛïÝ»ñáí:
êñáõÝùÇ íñ³ ձ·áõÙÁ ÏåãáõÝ ëå»Õ³ÝÇáí Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ »Ý ëå»Õ³Ýáõ
³ÝÁÝ¹Ñ³ï »ñǽáí, áñÁ ³ñï³ùÇÝ Ù³Ï»ñ»ëáí ³ÝóÝáõÙ ¿ ÝñµáÉáùÇ ·ÉËÇÏÇó
ÙÇÝ㨠¹ñë³ÛÇÝ Ïá×Á ¨ Ý»ñùÇÝ Ù³Ï»ñ»ëáíª Ý»ñë³ÛÇÝ Ïá×Çó ÙÇÝ㨠áÉáùÇ Ý»ñë³ÛÇÝ
Ïá×Á: ü³Ý»ñ» ï³Ëï³ÏÁ, áñÁ áõÝÇ ³Ýóù ɳñÇ Ñ³Ù³ñ, Ý»ñ »Ý ϳñáõÙ ÏåãáõÝ
ëå»Õ³Ýáõ ûÕ³ÏÇ Ù»ç: ̳ÝñáõÃÛáõÝÁ 3 Ï· áã ³í»É:
´³½ÏáëÏñÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ Ó·áõÙÁ ÏåãáõÝ ëå»Õ³ÝÇáí ¹Ý»ÉÇë
»ñϳÛݳÏÇ ß»ñï»ñÁ ³ñï³ùÇÝ Ù³Ï»ñ»ëáí ¹ÝáõÙ »Ý µ³½Ï³ÛÇÝ Ñá¹Çó ÙÇÝã¨
¹ñë³ÛÇÝ Ïá×Á, ÇëÏ Ý»ñùÇÝ Ù³Ï»ñ»ëáíª ³ÝÃու÷áëÇó (fossa axillaris) ÙÇÝã¨
Ý»ñë³ÛÇÝ Ïá×Á(condylus medialis): êå»Õ³Ýáõ ɳÛÝáõÃÛáõÝÁ 6-8 ëÙ ¿: ̳ÝñáõÃÛáõÝÁ
³Ùñ³óÝ»Éáõ ѳٳñ ëå»Õ³Ýáõ ͳÛñ»ñÇÝ Ý»ñ »Ý ϳñáõÙ ÷³ÛïÛ³ ÓáÕÇÏÝ»ñ:
ܳ˳µ³½ÏÇ íñ³ »ñϳÛݳÏÇ »ñǽݻñÁ ¹ÝáõÙ »Ý Ñ»ï¨Û³É Ï»ñå. Ù»ÏÁª
³ñÙÝϳÛÇÝ Í³ÉùÇó ÙÇÝ㨠׳׳Ýã³¹³ëï³Ï³ÛÇÝ Ñá¹Á ÃáÕÝ»Éáí ³½³ï ûÕ³Ï,
ÙÛáõëÁª ׳׳Ýã³¹³ëï³Ï³ÛÇÝ Ñá¹Çó ÙÇÝ㨠³ñÙÝϳÛÇÝ »ÉáõÝÁ: ²½³ï ûÕ³ÏáõÙ
³Ùñ³óÝáõÙ »Ý Ï»ÝտñáÝáõÙ ³Ýóù áõÝ»óáÕ ï³Ëï³Ï: ÎÉ»áɳÛÇÝ Í³ÝñáõÃÛáõÝÝ»ñ
¹Ý»Éáõ ѳٳñ Ù³ßÏÁ ݳËûñáù ûÍáõÙ »Ý ÏÉ»áÉáí, 2-3 ñáå» ³Ýó ëáëÝÓáõÙ
ýɳݻɻ »ñǽݻñ ¨ ³Ùñ³óÝáõÙ ¹ñ³Ýù ÏåãáõÝ ëå»Õ³Ýáõ ɳÛݳÏÇ »ñǽݻñáí:
ÎÉ»áɳÛÇÝ Ó·Ù³Ý ¹»åùáõ٠ͳÝñáõÃÛáõÝÁ ãå»ïù ¿ ·»ñ³½³ÝóÇ 2-3 Ï·: ÎÉ»áɳÛÇÝ
Ó·áõÙÁ ѳϳóáõóí³Í ¿ Ù³ßϳÛÇÝ ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ:
Ò·áõÙÁ óáõóí³Í ¿ áëÏñ³µ»ÏáñÝ»ñÇ Ñ³Ù³¹ñáõÙÇó ¨ Ý»ñáõÕÕí³Í íÇ׳ÏáõÙ
¹ñ³Ýó å³Ñ»Éáõó Ñ»ïá, áñÁ ÃáõÛÉ ¿ ï³ÉÇë í³Õ ëÏë»É ýáõÝÏóÇáÝ³É µáõÅáõÙ:
ÎÙ³Ëù³ÛÇÝ Ó·áõÙÁ ѳݹÇë³ÝáõÙ ¿ µáõÅÙ³Ý ýáõÝÏóÇáÝ³É »Õ³Ý³Ï: ÎÙ³Ëù³ÛÇÝ
Ó·Ù³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý ëϽµáõÝùÝ»ñ »Ý ѳݹÇë³ÝáõÙ íݳëí³Í í»ñçáõÛÃÇ ÙϳÝÝ»ñÇ
ÃáõɳóáõÙÁ ¨ ͳÝñáõÃÛ³Ý ³í»É³óÙ³Ý ³ëïÇ׳ݳϳÝáõÃÛáõÝÁ՝ áëÏñ³µ»ÏáñÝ»-
ñÇ ï»Õ³ß³ñÅáõÙÁ í»ñ³óÝ»Éáõ ¨ ¹ñ³Ýù ³Ýß³ñųóÝ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí:
²½³ï í»ñçáõÛÃÁ ѳٳå³ï³ëË³Ý óáõóáõÙÝ»ñÇ ¹»åùáõ٠ϳñ»ÉÇ ¿
íÇñ³Ï³å»É, ³ÝóϳóÝ»É ýǽÇáûñ³ådz ¨ ¿É»Ïïñ³µáõÅáõÙ, í³Õ ëÏë»É
µáõÅ³Ï³Ý Ù³ñÙݳٳñ½áõÃÛáõÝ: ²é³í»É Ñ³×³Ë ÏÙ³Ëù³ÛÇÝ Ó·áõÙÁ ÏÇñ³éáõÙ
»Ý »ñϳñ ËáÕáí³Ï³íáñ áëÏñ»ñÇ Ã»ù, åïáõï³Ï³Ó¨ ¨ µ»Ïáñ³ÛÇÝ
Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ, ÏáÝùÇ áëÏñ»ñÇ, å³ñ³Ýáó³ÛÇÝ í»ñÇÝ áÕ»ñÇ, ëñáõÝù-óóÛÇÝ
(ս/թ) Ñá¹Ç ßñç³ÝÇ áëÏñ»ñÇ ¨ ÏñáõÝÏáëÏñÇ áñáß Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ µáõÅÙ³Ý
ųٳݳÏ:

36
ÎÙ³Ëù³ÛÇÝ Ó·áõÙÁ ÏÇñ³éáõÙ »Ý áëÏñ³µ»ÏáñÝ»ñÇ Áëï »ñϳñáõÃÛ³Ý
³ñï³Ñ³Ûïí³Í ï»Õ³ß³ñÅÇ, ÙdzÙáÙ»Ýï ѳٳ¹ñÙ³Ý ³ÝѳçáÕáõÃÛ³Ý
¹»åùáõÙ, ݳ˳íÇñ³Ñ³ï³Ï³Ý ßñç³ÝáõÙ áëÏñ³µ»ÏáñÝ»ñÁ ýÇùë»Éáõó ³é³ç
¹ñ³Ýó å³ÑáõÙÁ
µ³ñ»É³í»Éáõ ѳٳñ, ÇëÏ »ñµ»ÙÝ ¿É Ñ»ïíÇñ³Ñ³ï³Ï³Ý ßñç³ÝáõÙ:
ÎÙ³Ëù³ÛÇÝ Ó·áõÙÁ ϳñ»ÉÇ ¿ Çñ³Ï³Ý³óÝ»É ó³Ýϳó³Í ï³ñÇùáõÙ, µ³óÇ ÙÇÝã¨
5 ï³ñ»Ï³Ý »ñ»Ë³Ý»ñÇ Ùáï, ¨ ³ÛÝ áõÝÇ ùÇã ѳϳóáõóáõÙÝ»ñ: ê³Ï³ÛÝ, ѳßíÇ
³éÝ»Éáí µáõÅÙ³Ý ÁÝóóùáõÙ ÏÙ³Ëù³ÛÇÝ Ó·áõÙÁ ¹Ý»ÉÇë ¨ ßյáõÕÁ ѳݻÉÇë áëÏñÇ
í³ñ³ÏÙ³Ý íï³Ý·Á, ³Û¹ ÙÇç³ÙïáõÃÛáõÝÁ ѳñϳíáñ ¿ ϳï³ñ»É
÷áõóç³Ýáñ»Ý å³Ñå³Ý»Éáí ³ë»åïÇϳÛÇ µáÉáñ ϳÝáÝÝ»ñÁ: ÞյáõÕÁ ÙïóÝ»Éáõ
Ñݳñ³íáñ ßñç³Ýáõ٠óñ³Ë³ÏáõÛï»ñÇ, ù»ñÍí³ÍùÝ»ñÇ ¨ Ëáó»ñÇ
³éϳÛáõÃÛáõÝÁ ѳݹÇë³ÝáõÙ ¿ ѳϳóáõóáõÙ ³Û¹ ï»ÕáõÙ ³ÛÝ ³ÝóϳóÝ»Éáõ
ѳٳñ: ´áõÅÙ³Ý ÁÝóóùáõÙ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ Ù³ßÏÇ մեջից ßյáõÕÁ ¹áõñë ·³Éáõ
ï»Õ»ñÁ Ù»Ïáõë³óÝ»É ³ÝÓ»éáóÇÏÝ»ñáí ¨ µÇÝï»ñáí, áñáÝù å³ñµ»ñ³µ³ñ
ÃñçáõÙ »Ý ¿ÃÇÉ ëåÇñïáí: ÞյáõÕÁ Ñ»é³óÝ»ÉÇë ¹ñ³ ͳÛñ»ñÇó Ù»ÏÁ Ù³ßÏÇÝ
Ñݳñ³íáñÇÝ ã³÷ Ùáï ÏïñáõÙ »Ý ÏͳÏó³Ýáí, ßյáõÕÁ ¹áõñë ·³Éáõ ï»Õ»ñÁ
÷áõóç³Ýáñ»Ý Ùß³ÏáõÙ Ûá¹áí ϳ٠ëåÇñïáí, ³å³ ßյáõÕÇ Ùݳóáñ¹Á Ñ»é³óÝáõÙ
»Ý ¨ ¹ÝáõÙ ³ë»åïÇÏ íÇñ³Ï³å:
Ü»ñϳÛáõÙë ³é³í»É ï³ñ³ÍáõÙ ¿ ·ï»É Ó·áõÙÁ ÎÇñßÝ»ñÇ ßյáõÕáí, áñÁ Ó·íáõÙ ¿
ѳïáõÏ å³Ûïáí: ÎÇñßÝ»ñÇ ßյáõÕÁ å³ïñ³ëïí³Í ¿ ѳïáõÏ ãųݷáïíáÕ
åáÕå³ïÇó, áõÝÇ 310 ÙÙ »ñϳñáõÃÛáõÝ ¨ 2 ÙÙ ïñ³Ù³·ÇÍ: Ò·áÕ å³ÛïÁ
å³ïñ³ëïáõÙ »Ý ½ëå³Ý³Ï³ÛÇÝ ³½¹»óáõÃÛáõÝÁ ³å³ÑáíáÕ åáÕå³ï»
ÃÇûÕÇó, áñÁ Ýå³ëïáõÙ ¿ å³ÛïÇ Í³Ûñ»ñÇÝ ë»ÕÙÇãÝ»ñáí ýÇùëí³Í ßáõÕÇ Ó·Ù³Ý
å³Ñå³ÝÙ³ÝÁ: γéáõóí³Íùáí ³í»ÉÇ å³ñ½ ¨ ѳñÙ³ñ ¿ ìúÎÆ å³ÛïÁ:
ÎÇñßÝ»ñÇ ßյáõÕÁ ³Ýó »Ý ϳóÝáõÙ áëÏñÇ ÙÇçáí Ó»éùÇ Ï³Ù ¿É»Ïïñ³Ï³Ý ѳïáõÏ
¹ñ»Éáí ¥ß³Õ³÷Çãáí¤: ÞյáõÕÇ Ù»¹Ç³É ϳ٠ɳï»ñ³É áõÕÕáõÃÛ³Ùµ ï»Õ³ß³ñÅÁ
ϳÝË»Éáõ Ýå³ï³Ïáí ÏÇñ³éáõÙ »Ý ßյáõÕÇ Ñ³Ù³ñ ݳ˳ï»ëí³Í ìúÎÆ Ñ³ïáõÏ
ýÇùë³ïáñ: ÎÙ³Ëù³ÛÇÝ Ó·Ù³Ý Å³Ù³Ý³Ï »ÉÝ»Éáí ³éϳ óáõóáõÙÝ»ñÇó, ßյáõÕÁ
ϳñ»ÉÇ ¿ ³ÝóϳóÝ»É í»ñçáõÛÃÝ»ñÇ ï³ñµ»ñ ѳïí³ÍÝ»ñáí:
ÎÙ³Ëù³ÛÇÝ Ó·áõÙÁ Ù»Í ï³ÙµÇáÝÇó (trochanter major): Þáß³÷»Éáí Ù»Í
ï³ÙµÇáÝÁ ¹ñ³ Ñ»ïÇÝ í»ñÇÝ Ñ³ïí³ÍáõÙ ï»Õ³Ï³Ûí³Í ÑÇÙùÇ Ùáï ÁÝïñáõÙ »Ý
Ï»ïÁ, áñÇ ÙÇçáí ¹»åÇ ³½¹ñÇ »ñϳñ ³é³ÝóùÁ 135 û անկյան ï³Ï ³Ýó »Ý
ϳóÝáõÙ ßյáõÕÁ: ÞյáõÕÇ ¨ ³Õ»ÕÇ ³Û¹åÇëÇ Ã»ù ¹ÇñùÁ ³é³ç³óÝáõÙ »Ý, áñå»ë½Ç
³Õ»ÕÁ ãÏåãÇ Ù³Ñ׳ϳÉÇÝ: Ò·Ù³Ý áõÅÁ ѳßí³ñÏáõÙ »Ý é»Ýï·»Ý ÝϳñÇ íñ³
ϳéáõó»Éáí áõÅ»ñÇ ½áõ·³Ñ»é³ÏáÕÙ ù³é³ÝÏÛáõÝÇ:
ÞյáõÕÇ ³ÝóϳóáõÙÁ ³½¹ñáëÏñÇ Ïá×»ñÇó (condylus ossis femoris) í»ñ ÏÙ³Ëù³ÛÇÝ
Ó·Ù³Ý Ñ³Ù³ñ: ²Û¹ ¹»åùáõ٠ѳñϳíáñ ¿ ѳßíÇ ³éÝ»É ÍÝÏ³Ý Ñá¹Ç å³ïÇ×Ç
Ùáï ÉÇÝ»ÉÁ, ³ÝáóÝÛ³ñ¹³ÛÇÝ ËñÓÇ ¨ ³½¹ñáëÏñÇ ³×Ù³Ý ·áïáõ ï»Õ³Ï³ÛáõÙÁ:
ÞյáõÕÇ ÙïóÙ³Ý Ï»ïÁ áëÏñÇ »ñϳÛÝùáí å»ïù ¿ ï»Õ³Ï³Ûí³Í ÉÇÝÇ ÍÝÏáëÏñÇ

37
í»ñÇÝ »½ñÇó 1.5-2 ëÙ í»ñ, ÇëÏ ËáñáõÃÛ³Ùµª ³½¹ñÇ ³ÙµáÕç ѳëïáõÃÛ³Ý
³é³ç³ÛÇÝ ¨ ÙÇçÇÝ »ññáñ¹³Ï³ÝÝ»ñÇ ë³ÑÙ³ÝÇÝ: 18 ï³ñáõó ÷áùñ ÑÇí³Ý¹Ý»ñÇ
Ùáï ѳñϳíáñ ¿ Ýßí³Í ٳϳñ¹³ÏÇó ընդգրկել 2 ëÙ åñáùëÇÙ³É, ù³ÝÇ áñ
³í»ÉÇ ¹Çëï³É ·ïÝíáõÙ ¿ ¿åÇýǽ³ñ ³×³éÁ: ò³Íñ ï»Õ³Ï³ÛáõÙ áõÝ»óáÕ
Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ ßjáõÕÁ ϳñ»ÉÇ ¿ ³ÝóϳóÝ»É ³½¹ñáëÏñÇ Ïá×»ñÇ ÙÇçáí:
²ÛÝ Ñ³ñϳíáñ ¿ ³ÝóϳóÝ»É Ý»ñëÇó ¹»åÇ ¹áõñë, áñå»ë½Ç ãíݳë»É ³½¹ñ³ÛÇÝ
½³ñÏ»ñ³Ïը (a. femoralis) ազդրծնկափոսային խողովակում (canalis femoro-popliteus)
(այլ կերպ անվանում են առբերիչների (canalis adductorius) կամ Հունտերյան
խողովակ): Այն ազդրի առաջային շրջանը հաղորդակցում է ծնկափոսի հետ։ Այս
խողովակի միջային պատը մեծ առբերիչ մկանն է (m. adductor magnus), կողմնայինը՝
միջային լայն մկանն է (m. vastus medialis)։ Առբերիչ խողովակով անցնում են
ազդրային երակը, զարկերակը և ենթամաշկային նյարդը (a.v. femoralis, n.
saphenus)ÜÏ.8

ÜÏ.8

38
 ÞյáõÕÇ ³ÝóϳóáõÙÁ ëñáõÝùÇ íñ³ ÏÙ³Ëù³ÛÇÝ Ó·Ù³Ý Ñ³Ù³ñ: ÞյáõÕÁ ³Ýó »Ý
ϳóÝáõÙ áÉáùÇ ÃÙµÏáõÃÛ³Ý (tuberositas tibiae) ÑÇÙùáí ϳ٠áÉáùÇ áõ ÝñµáÉáùÇ
å×»ÕÝ»ñÇó í»ñ: ÂÙµÏáõÃÛáõÝÇó Ó·Ù³Ý ¹»åùáõÙ ßյáõÕÁ ÙïóÝáõÙ »Ý áÉáùÇ
ÃÙµÏáõÃÛ³Ý ·³·³ÃÇó ó³Í: ÞյáõÕÁ ѳñϳíáñ ¿ ÙïóÝ»É å³ñï³¹Çñ ÙdzÛÝ
ëñáõÝùÇ ³ñï³ùÇÝ ÏáÕÙÇó, áñå»ë½Ç Ëáõë³÷»É ÝñµáÉáù³ÛÇÝ ընդհանուր ÝÛ³ñ¹Ç
íݳëáõÙÇó (n. peroneus communis):
гñϳíáñ ¿ ÑÇß»É, áñ »ñ»Ë³Ý»ñÇ Ùáï ϳñáÕ ¿ ³é³ç³Ý³É áÉáùÇ ÃÙµÏáõÃÛ³Ý
ÏïñáõÙ ßյáõÕáí, ¹ñ³ åáÏáõÙ ¨ Ïáïñí³Íù: ²Û¹ å³ï׳éáí »ñ»Ë³Ý»ñÇ Ùáï
ßյáõÕÁ ³Ýó »Ý ϳóÝáõÙ ÃÙµÏáõÃÛáõÝÇó Ñ»ï` áÉáùÇ Ù»ï³ýǽáí:
ä×»ÕÝ»ñÇ ßñç³ÝáõÙ ßյáõÕÁ ѳñϳíáñ ¿ ÙïóÝ»É Ý»ñë³ÛÇÝ å×»ÕÇ ÏáÕÙÇó՝ ¹ñ³
³é³í»É ¹áõñëóóí³Í Ù³ëÇó 1-1.5 ëÙ åñáùëÇÙ³É ¨ ¹ñë³ÛÇÝ å×»ÕÇ
áõé³ÍáõÃÛáõÝÇó 2-2.5 ëÙ åñáùëÇÙ³É: ´áÉáñ ¹»åù»ñáõÙ ßյáõÕÁ ÙïóÝáõÙ »Ý
ëñáõÝùÇ ³é³ÝóùÇÝ áõÕճѳ۳ó:
àÉáùÇ ÃÙµÏáõÃÛáõÝÇó ÏÙ³Ëù³ÛÇÝ Ó·áõÙÁ ÏÇñ³éáõÙ »Ý ³½¹ñáëÏñÇ ëïáñÇÝ
»ññáñ¹³Ï³ÝáõÙ ï»Õ³Ï³Ûí³Í Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¨ Ý»ñÑá¹³ÛÇÝ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ
¹»åùáõÙ, ÇëÏ ÏÙ³Ëù³ÛÇÝ Ó·áõÙÁ å×»ÕÝ»ñÇ ßñç³ÝáõÙª ëñáõÝùÇ í»ñÇÝ ¨ ÙÇçÇÝ
»ññáñ¹³Ï³ÝÝ»ñáõÙ ï»Õ³Ï³Ûí³Í Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ:
ÞյáõÕÇ ³ÝóϳóáõÙÁ ÏñáõÝÏáëÏñÇó ÏÙ³Ëù³ÛÇÝ Ó·Ù³Ý Ñ³Ù³ñ: ÞյáõÕÁ ³Ýó »Ý
ϳóÝáõÙ ÏñáõÝÏáëÏñÇ Ù³ñÙÝÇ Ï»ÝïñáÝáí: ÞյáõÕÁ ÙïóÝ»Éáõ åñáÛ»ÏóÇ³Ý áñáßáõÙ
»Ý Ñ»ï¨Û³É Ï»ñå. ÙïáíÇ ß³ñáõݳÏáõÙ եÝ ÝñµáÉáùÇ ³é³ÝóùÁ å×»ÕÇó
áïݳóÃáí ÙÇÝ㨠ݻñµ³ÝÁ ¥AB¤, å×»ÕÇ í»ñçáõÙ í»ñ³Ï³Ý·ÝáõÙ »Ý ÝñµáÉáùÇ
³é³ÝóùÇ áõÕճѳ۳óÁ ¥AD¤ ¨ ϳéáõóáõÙ ù³é³ÏáõëÇ ¥ABCD¤: AC ¨ BD
³ÝÏÛáõݳ·Í»ñÇ Ñ³ïÙ³Ý Ï»ïÁ ÏÉÇÝÇ ßáõÕÁ ÙïóÝ»Éáõ ÷ÝïñíáÕ ï»ÕÁ: γñ»ÉÇ ¿
ßյáõÕÁ ÙïóÝ»Éáõ Ï»ïÁ ·ïÝ»É ¨ ³ÛÉ »Õ³Ý³Ïáí: ²Û¹ Ýå³ï³Ïáí áïݳóÃÁ
ï»Õ³¹ñáõÙ »Ý ëñáõÝùÇ Ýϳïٳٵ áõÕÇÕ ³ÝÏÛ³Ý ï³Ï, ·ÍáõÙ áõÕÇÕ ·ÇÍ ¹ñë³ÛÇÝ
å×»ÕÇ Ñ»ï¨Çó ÙÇÝ㨠ݻñµ³ÝÁ ¨ ³Û¹ ·ÍÇ å×»ÕÇ ·³·³ÃÇ Ù³Ï³ñ¹³ÏÇó ÙÇÝã¨
Ý»ñµ³ÝÁ ÁÝÏ³Í Ñ³ïí³ÍÁ ÏÇëáõÙ »Ý: ÎÇëÙ³Ý Ï»ïÁ ¨ ÏÉÇÝÇ ßáõÕÁ ÙïóÝ»Éáõ
ï»ÕÁ: ÜÏ.9

ÜÏ.9

39
 ÎÙ³Ëù³ÛÇÝ Ó·áõÙÁ ÏñáõÝÏáëÏñÇó ÏÇñ³éáõÙ »Ý ëñáõÝùÇ áëÏñ»ñÇ ó³Ýϳó³Í
ٳϳñ¹³ÏÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ, ³Û¹ Ãíáõ٠ݳ¨ Ý»ñÑá¹³ÛÇÝ
Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¨ ÏñáõÝÏáëÏñÇ É³ÛݳÏÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ:
ÎñáõÝÏáëÏñÇ Ïáïñí³ÍùÇ ¹»åùáõÙ Ó·Ù³Ý áõÅÁ å»ïù ¿ áõÕÕíÇ ÏñáõÝÏáëÏñÇ
³é³Ýóùáí, ³ÛëÇÝùÝ ëñáõÝùÇ ¨ áïݳóÃÇ ³é³ÝóùÇó 45 û ³ÝÏÛ³Ý ï³Ï:
ÎÙ³Ëù³ÛÇÝ Ó·áõÙÁ Ù³ï»ñÇ ý³É³Ý·Ý»ñÇ áïݳóóÛÇÝ ¨
ݳ˳¹³ëï³Ï³ÛÇÝ áëÏñ»ñÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ: ²Ûë ¹»åùáõÙ
û·ï³·áñÍáõÙ »Ý ѳëï Ù»ï³Õ³É³ñáí å³ïñ³ëïí³Í ³Õ»Õª Ó·áõÙ Áëï
ÎɳååÇ: àïݳóÃÁ ϳ٠׳׳Ýã³¹³ëï³Ï³ÛÇÝ Ñá¹Ý áõ ݳ˳µ³½ÏÇ ëïáñÇÝ
»ññáñ¹³Ï³ÝÁ ÷³Ã³ÃáõÙ »Ý ·Çåë³ÛÇÝ µÇÝïáí ¨ ¹ñ³ Ù»ç ÙïóÝáõÙ
Ù»ï³Õ³É³ñ» ³Õ»ÕÁ ³ÛÝå»ë, áñ ³ÛÝ 8-10 ëÙ ¹áõñë ·³ áïݳóÃÇ Ï³Ù
¹³ëï³ÏÇ Ù³ï»ñÇó: ²Õ»ÕÇÝ Ï³åáõÙ »Ý é»ïÇÝ» ËáÕáí³ÏÝ»ñ ϳ٠é»ïÇÝ»
ûÕ³ÏÝ»ñ, áñáÝù å³ïñ³ëïíáõÙ »Ý 1-1.5 ë٠ɳÛÝáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ ³ÕÇù³ÛÇÝ
½áݹÇó: سïÁ ͳϻÉáí ϳñáõÙ »Ý ѳëï ³ë»Õáí, Ù»ï³ùë» Ã»ÉÁ ³ÝóϳóÝ»Éáí
»ÕÝ·³ÛÇÝ ý³É³Ý·Ç ÏáÕÙ³ÛÇÝ »½ñ»ñáí ¨ ³Û¹ ûÉÁ ÏåóÝáõÙ é»ïÇÝ» Ó·Ù³ÝÁ ϳÙ
½ëå³Ý³ÏÇÝ:
г½í³¹»å ¹»åù»ñáõÙ Ñݳñ³íáñ ¿ ÏÙ³Ëù³ÛÇÝ Ó·Ù³Ý ÏÇñ³éáõÙÁ áã ïÇåÇÏ
ï»Õ»ñÇó, ûñÇݳϪ ³½¹ñáëÏñÇ Ï³Ù ëñáõÝùÇ Í³Ûñ³ïÇ Ïáïñí³ÍùÇ ¹»åùáõÙ
ͳÛñ³ïÇ Í³ÛñÇó, ³ÝÏ³Ë ¹ñ³ ٳϳñ¹³ÏÇó:
´³½ÏáëÏñÇ ÏÙ³Ëù³ÛÇÝ Ó·áõÙÁ: ÞյáõÕÁ ³Ýó »Ý ϳóÝáõÙ ³ñÙÝϳÛÇÝ »ÉáõÝÇ
ÑÇÙùÇó ¨ ÙdzÛÝ Ñ³ïáõÏ óáõóáõÙÝ»ñÇ ¹»åùáõÙª µ³½ÏáëÏñÇ Ïá×»ñÇó:
ÞյáõÕÁ ³ñÙÝϳÛÇÝ »ÉáõÝÇ ßñç³ÝáõÙ ³ÝóϳóÝ»Éáõ Å³Ù³Ý³Ï Ó»éùÁ ѳñϳíáñ ¿
³ñÙÝϳÛÇÝ Ñá¹áõÙ Í³É»É áõÕÇÕ ³ÝÏյան ï³Ï ¨ ßáß³÷»Éáí ³ñÙÝϳÛÇÝ »ÉáõÝÇ
·³·³ÃÁ, 2-3 ëÙ ÁÝÏñÏ»É ¹ñ³ÝÇó ¹Çëï³É ¨ ÙïóÝ»É ßյáõÕÁ: гñϳíáñ ¿ ÑÇᯐ ³Û¹
ßñç³ÝáõÙ ÍÕÇϳÛÇÝ (n. ulnaris) ¨ ׳׳Ýã³ÛÇÝ ÝÛ³ñ¹»ñÇ (n. radialis)
³Ý³ïáÙÇ³Ï³Ý ï»Õ³Ï³ÛÙ³Ý Ù³ëÇÝ:
ÎÙ³Ëù³ÛÇÝ Ó·Ù³Ý ï»ËÝÇϳÝ: ÎÙ³Ëù³ÛÇÝ Ó·áõÙÁ Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ »Ý
å³Ñå³Ý»Éáí ³ë»åïÇϳÛÇ µáÉáñ ϳÝáÝÝ»ñÁ: ì»ñçáõÛÃÁ ï»Õ³¹ñáõÙ »Ý
ýáõÝÏóÇáÝ³É µ»Ï³Ï³ÉÇ íñ³: ä³ïñ³ëïáõÙ »Ý Ù³ÝÇåáõÉÛ³óÇáÝ ¹³ßïÁ, áñÁ
Ù»Ïáõë³óÝáõÙ »Ý ëï»ñÇÉ ³ÝÓ»éáóÇÏÝ»ñáí, áñáßáõÙ ßյáõÕÇ ÙáõïùÇ ¨ »ÉùÇ
ï»Õ»ñÁ, ó³í³½ñÏáõÙ ¹ñ³Ýù ³Ù»Ý ÏáÕÙÇó 10-15 ÙÉ ÝáíáϳյÇÝÇ 1 % ÉáõÍáõÛÃáí:
Ü³Ë ³Ý½·³Û³óÝáõÙ »Ý Ù³ßÏÁ, ³å³ ÷³÷áõÏ ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñÁ ¨ ³Ý½·³Û³óÝáÕ
ÝÛáõÃÇ í»ñçÇÝ µ³ÅÇÝÁ Ý»ñÙáõÍáõÙ »Ýóí»ñÝáëÏñ³ÛÇÝ ßñç³Ý: ìÇñ³µáõÛÅÇ
û·Ý³Ï³ÝÁ ýÇùëáõÙ ¿ í»ñçáõÛÃÁ, ÇëÏ íÇñ³µáõÛÅÁ ¹ñ»ÉÇ û·ÝáõÃÛ³Ùµ ³Ýó ¿
ϳóÝáõÙ ßյáõÕÁ áëÏñÇ ÙÇçáí: Մ³ÝÇåáõÉÛ³ódzÛÇó Ñ»ïá ßյáõÕÇ »Éù»ñÁ Ù³ßÏÇ
ÙÇçÇó Ù»Ïáõë³óÝáõÙ »Ý ëï»ñÇÉ ³ÝÓ»éáóÇÏÝ»ñáí: ÞյáõÕÇ íñ³ ëÇÙ»ïñÇÏáñ»Ý
ýÇùëáõÙ »Ý å³ÛïÁ ¨ Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ ßյáõÕÇ Ó·áõÙÁ: àëÏñÇ Ù»ç ßյáõÕÇ
ß³ñÅáõÙÝ»ñÁ ϳÝ˳ñ·»ÉٳݻÉáõ ѳٳñ ßյáõÕÇ Ù³ßÏÇó ¹áõñë ·³Éáõ ßñç³ÝáõÙ
³ÛÝ ³Ùñ³óÝáõÙ »Ý ìúÎÆ ýÇùë³ïáñÝ»ñáí:

40
 ̳ÝñáõÃÛ³Ý Ñ³ßí³ñÏÁ ÏÙ³Ëù³ÛÇÝ Ó·Ù³Ý Å³Ù³Ý³Ï: êïáñÇÝ í»ñçáõÛÃÇ
íñ³ ÏÙ³Ëù³ÛÇÝ Ó·Ù³Ý Ñ³Ù³ñ ³ÝÑñ³Å»ßï ͳÝñáõÃÛ³Ý Ñ³ßí³ñÏÇ Å³Ù³Ý³Ï
ϳñ»ÉÇ ¿ ѳßíÇ ³éÝ»É ³ÙµáÕç áïùÇ ½³Ý·í³ÍÁ, áñÁ ÙÇçÇÝáõ٠ϳ½ÙáõÙ ¿
Ù³ñÙÝÇ ½³Ý·í³ÍÇ Ùáï 15 % ϳ٠1/7-ñ¹Á: ²Û¹ ½³Ý·í³ÍÇÝ Ñ³í³ë³ñ
ͳÝñáõÃÛáõÝ Ï³ËáõÙ »Ý ³½¹ñáëÏñÇ Ïáïñí³ÍùÇ ¹»åùáõÙ: êñáõÝùÇ áëÏñ»ñÇ
Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ í»ñóÝáõÙ »Ý ³Û¹ ½³Ý·í³ÍÇ Ï»ëÁ, ³ÛëÇÝùÝ Ù³ñÙÝÇ
½³Ý·í³ÍÇ 1/14-ñ¹Á: Կմախքային Ó·Ù³Ý ÏÇñ³éÙ³Ý »ñϳñ³ï¨ ÷áñÓÇó »ÉÝ»Éáí
³å³óáõóí³Í ¿, áñ ³½¹ñáëÏñÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ ÏÙ³Ëù³ÛÇÝ Ó·Ù³Ý
ͳÝñáõÃÛ³Ý ½³Ý·í³ÍÁ ï³ï³ÝíáõÙ ¿ 6-12 Ï·, ëñáõÝùÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ
¹»åùáõÙª 4-7 Ï·, µ³½ÏáëÏñÇ ¹Ç³ýÇ½Ç Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙª 3-5 Ï·
ë³ÑÙ³ÝÝ»ñáõÙ:
Îáïñí³ÍùÇ ï»ÕÇó ¹Çëï³É ѳïí³ÍÇ, ûñÇݳϪ ³½¹ñáëÏñÇ Ïáïñí³ÍùÇ
Å³Ù³Ý³Ï áÉáùÇ ÃÙµÏáõÃÛ³Ý íñ³ ͳÝñáõÃÛáõÝ ¹Ý»Éáõ ¹»åùáõÙ ¹ñ³ ½³Ý·í³ÍÇ
Ù»ÍáõÃÛáõÝÁ ½·³ÉÇ ³×áõÙ ¿: ܳ¨ ٻͳÝáõÙ ¿ ³ÛÝ Í³ÝñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ½³Ý·í³ÍÁ
¥ÙÇÝ㨠15-20 Ï·¤, áñáÝù ÏÇñ³éíáõÙ »Ý Ñݳó³Í Ñṳ˳Ëï»ñÇ ¨
Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ:
̳ÝñáõÃÛáõÝÁ ÁÝïñ»ÉÇë ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ѳßíÇ ³éÝ»É, áñ ÏÙ³Ëù³ÛÇÝ Ó·Ù³Ý
Å³Ù³Ý³Ï áëÏñÇ íñ³ ³½¹áÕ áõÅÁ ÙÇßï ͳÝñáõÃÛáõÝÇó ùÇã ¿, ù³ÝÇ áñ ïíÛ³É
¹»åùáõÙ ³ÛÝ Ï³Ëí³Í ¿ ׳˳ñ³ÏÇó ¨ Ï³ËáóÇó: ²Ûëå»ë µ³Ùµ³Ï» ɳñÇó,
åáÕå³ïÛ³ å³ñϳó³ÝóÇó ¨ µÇÝïÇó å³ïñ³ëïí³Í ϳËáóÝ»ñÇ íñ³
ÏÙ³Ëù³ÛÇÝ Ó·Ù³Ý ¹»åùáõÙ ï»ÕÇ ¿ áõÝ»ÝáõÙ ÏÇñ³éí³Í ͳÝñáõÃÛ³Ý ½³Ý·í³ÍÇ
Ùáï 60 % Ïáñáõëï: Ò·Ù³Ý áõÅÁ Ùáï»ÝáõÙ ¿ ͳÝñáõÃÛ³Ý Ù»ÍáõÃÛ³ÝÁ
·Ý¹³³é³Ýóù³Ï³É³ÛÇÝ ×³Ë³ñ³ÏÝ»ñáí ¨ ϳåñáÝ» ɳëï³ÏÇó ϳËáóáí
ѳٳϳñ·»ñáõÙ, áñï»Õ ÏáñáõëïÁ ϳ½ÙáõÙ ¿ ½³Ý·í³ÍÇ 5 % áã ³í»ÉÇ:
ÎÇñ³éíáÕ Í³ÝñáõÃÛ³Ý ½³Ý·í³ÍÇ Ù»ÍáõÃÛáõÝÁ ϳËí³Í ¿ Ñ»ï¨Û³É
óáõó³ÝÇßÝ»ñÇóª 1¤ áëÏñ³µ»ÏáñÝ»ñÇ Áëï »ñϳñáõÃÛ³Ý ï»Õ³ß³ñÅÇ
³ëïÇ׳ÝÇó; 2¤ Ïáïñí³ÍùÇ í³Õ»ÙáõÃÛáõÝÇó; 3¤ ÑÇí³Ý¹Ç ï³ñÇùÇó ¨ Ýñ³
ÙϳÝáõÝùÇ ½³ñ·³óí³ÍáõÃÛáõÝÇó:
гÝÓݳñ³ñ»ÉÇ Ù»ÍáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ã»Ý ѳݹÇë³ÝáõÙ µ³ó³ñÓ³Ï, µ³Ûó ÏÉÇÝ»Ý
»É³Ï»ï³ÛÇÝ ÏÙ³Ëù³ÛÇÝ Ó·Ù³Ý Ñ³Ù³ñ ͳÝñáõÃÛ³Ý Ñ³ßí³ñÏÇ ó³Ýϳó³Í
ÏáÝÏñ»ï ¹»åùáõÙ: Ì»ñ»ñÇ, »ñ»Ë³Ý»ñÇ ¨ ã³÷³½³Ýó ÃáõÛÉ ÙϳÝáõÝùáí ³ÝÓ³Ýó
Ùáï ÏÙ³Ëù³ÛÇÝ Ó·Ù³Ý Ñ³Ù³ñ ͳÝñáõÃÛáõÝÁ ѳßí³ñÏ»ÉÇë ³ÛÝ
ѳٳå³ï³ë˳ݳµ³ñ Ýí³½»óÝáõÙ »Ý, Áݹáõå ÙÇÝ㨠ѳßí³ñÏí³ÍÇ Ï»ëÁ:
̳ÝñáõÃÛáõÝÁ ³í»É³óÝáõÙ »Ý áõÅ»Õ ½³ñ·³ó³Í ÙϳÝáõÝùÇ ¹»åùáõÙ:
âÇ Ï³ñ»ÉÇ Ï³Ë»É Ñ³ßí³ñÏí³Í ³ÙµáÕç ͳÝñáõÃÛáõÝÁ Ùdzݷ³ÙÇó, ù³ÝÇ áñ
ÏïñáõÏ Ó·Ù³Ùµ å³Ûٳݳíáñí³Í ÙϳÝÝ»ñÇ ·»ñ·ñ·éí³ÍáõÃÛáõÝÁ ϳñáÕ ¿
³é³ç³óÝ»É ¹ñ³Ýó ϳÛáõÝ ÏÍÏáõÙ: Ü³Ë Ï³ËáõÙ »Ý ѳßí³ñÏí³Í ͳÝñáõÃÛ³Ý
1/3-1/2-Á, ³å³ ³Ù»Ý 1-2 ųÙÁ Ù»Ï ³í»É³óÝáõÙ Ù»Ï³Ï³Ý ÏÇÉá·ñ³Ùáí ÙÇÝã¨
³ÝÑñ³Å»ßï Ù»ÍáõÃÛáõÝÁ: ØdzÛÝ ³ëïÇ×³Ý³Ï³Ý Í³Ýñ³µ»éÝٳٵ ϳñ»ÉÇ ¿
ѳëÝ»É ÙϳÝÝ»ñÇ É³í Ó·Ù³ÝÁ ¨, ѻ勉µ³ñ, ѳٳ¹ñÙ³ÝÁ:

41
 ´áõÅáõÙÁ ÏÙ³Ëù³ÛÇÝ Ó·áõÙáí: ÞյáõÕÁ ÙïóÝ»Éáõó Ñ»ïá ÑÇí³Ý¹ÇÝ å³éÏ»óÝáõÙ
»Ý Ý»ñùݳÏÇ ï³Ï ¹ñí³Í í³Ñ³Ý³Ïáí Ù³Ñ׳ϳÉÇ íñ³ ¨ Ó·Ù³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·ÇÝ
ϳËáõ٠ݳËÝ³Ï³Ý Í³ÝñáõÃÛáõÝÁ: سÑ׳ϳÉÇ áïù³ÛÇÝ Í³ÛñÁ µ³ñÓñ³óÝáõÙ
»Ý ѳï³ÏÇó 40-50 ëÙ, áñå»ë½Ç ÑÇí³Ý¹Ç Ù³ñÙÝÇ ë»÷³Ï³Ý ½³Ý·í³Íáí
ëï»ÕÍíÇ Ñ³Ï³Ó·áõÙ: ²éáÕç áïùÇ Ñ³Ù³ñ ¹ñíáõÙ ¿ ѻݳñ³Ý ³ñÏÕÇ Ï³Ù
ѳïáõÏ Ï³éáõÛóÇ ï»ëùáí:
²Ù»Ý ûñ µáõÅÙ³Ý ³ÙµáÕç ÁÝóóùáõÙ µÅÇßÏÁ ë³ÝïÇÙ»ïñ³ÛÇÝ »ñǽÇ
û·ÝáõÃÛ³Ùµ ¨ å³Éå³ïáñ áñáßáõÙ ¿ áëÏñ³µ»ÏáñÝ»ñÇ ×Çßï ï»Õ³¹ñí³Í ÉÇÝ»ÉÁ
¨ ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛ³Ý ¹»åùáõ٠ϳï³ñáõÙ Ó»éù³ÛÇÝ Éñ³óáõóÇã ѳٳ¹ñáõÙ
Ó·Ù³Ý íñ³: Ò·áõÙÁ ¹Ý»Éáõó 3-4 ûñ Ñ»ïá ϳï³ñáõÙ »Ý í»ñ³ÑëÏÇã
é»Ýﷻݳµ³Ý³Ï³Ý ѻﳽáïáõÃÛáõÝ å³É³ïáõÙ ÑÇí³Ý¹Á Ù³Ñ׳ϳÉÇ íñ³
¹ÇñùáõÙ: àëÏñ³µ»ÏáñÝ»ñÇ Ñ³Ù³¹ñÙ³Ý µ³ó³Ï³ÛáõÃÛ³Ý ¹»åùáõ٠ϳËí³Í
ï»Õ³ß³ñÅáõÙÇó ³í»É³óÝáõ٠ϳ٠Ýí³½»óÝáõÙ »Ý ͳÝñáõÃÛáõÝÁ, ɳÛÝáõÃÛáõÝáí
ϳ٠³ÝÏÛ³Ý ï³Ï ï»Õ³ß³ñÅÇ ¹»åùáõÙ ³í»É³óÝáõÙ Éñ³óáõóÇã ÏáÕÙ³ÛÇÝ Ï³Ù
ýñáÝï³É Ó·áõÙ: ²Û¹ ¹»åùáõÙ ÏñÏݳÏÇ áõÕÕáõÙÇó 2-3 ûñ Ñ»ïá ϳï³ñáõÙ »Ý
í»ñ³ÑëÏÇã é»Ýﷻݳµ³Ý³Ï³Ý ѻﳽáïáõÃÛáõÝ: ºÃ» ѳٳ¹ñáõÙÁ ï»ÕÇ ¿
áõÝ»ó»É, ³å³ ͳÝñáõÃÛáõÝÁ 1-2 Ï· Ýí³½»óÝáõÙ »Ý, ÇëÏ 20-25-ñ¹ ûñÁ ѳëóÝáõÙ
ÙÇÝ㨠50-75 %: 15-17-ñ¹ ûñÁ ϳï³ñáõÙ »Ý í»ñ³ÑëÏÇã é»Ýﷻݳµ³Ý³Ï³Ý
ѻﳽáïáõÃÛáõÝ áëÏñ³µ»ÏáñÝ»ñÇ ×Çßï ѳٳ¹ñÙ³Ý Ù³ëÇÝ í»ñçݳϳÝ
áñáßáõ٠ϳ۳óÝ»Éáõ ѳٳñ:
¸»Ùåý»ñ³ÛÇÝ Ó·áõÙ: ¸³ ÏÙ³Ëù³ÛÇÝ Ó·Ù³Ý ëϽµáõÝùáñ»Ý Ýáñ ï»ë³Ï ¿, »ñµ
å³ÛïÇ ¨ ׳˳ñ³ÏÇ ÙÇç¨ ¹ñíáõÙ ¿ ½ëå³Ý³Ï, áñÁ Ù³ñáõÙ ¿ Ó·Ù³Ý áõÅÇ
ï³ï³ÝáõÙÝ»ñÁ: ²ÝÁݹѳï Ó·í³Í íÇ׳ÏáõÙ ·ïÝíáÕ ½ëå³Ý³ÏÁ
ѳݷëïáõÃÛáõÝ ¿ ³å³ÑáíáõÙ Ïáïñí³ÍùÇ Ñ³Ù³ñ ¨ µ³ó³éáõÙ ÙϳÝÝ»ñÇ
é»ýÉ»Ïïáñ ÏÍÏáõÙÁ:
¸»Ùåý»ñ³ÛÇÝ Ó·Ù³Ý ³é³í»ÉáõÃÛáõÝ ¿ ѳݹÇë³Ýáõ٠ݳ¨ ѳϳӷٳÝ,
³ÛëÇÝùÝ Ù³Ñ׳ϳÉÇ áïù³ÛÇÝ Í³ÛñÇ µ³ñÓñ³óÙ³Ý ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛ³Ý
µ³ó³Ï³ÛáõÃÛáõÝÁ, áñÁ ѳݹÇë³ÝáõÙ ¿ ѳϳýǽÇáÉá·Ç³Ï³Ý, ù³ÝÇ áñ
¹Åí³ñ»óÝáõÙ ¿ »ñ³Ï³ÛÇÝ Ñ»ïÑáëùÁ Ù³ñÙÝÇ í»ñÇÝ Ï»ëÇó, µ»ñáõÙ
Ï»ÝïñáÝ³Ï³Ý »ñ³Ï³ÛÇÝ ×ÝßÙ³Ý µ³ñÓñ³óÙ³ÝÁ, ³é³ç³óÝáõÙ ³ÕÇÝ»ñÇ
ï»Õ³ß³ñÅ ¹»åÇ í»ñ ¨ ëïáͳÝáõ µ³ñÓñ³óáõÙ, áñÁ Ýå³ëïáõÙ ¿ Ãáù³ÛÇÝ
í»ÝïÇÉÛ³ódzÛÇ Ýí³½»óÙ³ÝÁ:
äáÕå³ï» ½ëå³Ý³ÏÝ»ñáí ¹»Ùåý»ñ³ÛÇÝ Ó·Ù³Ý ¹»åùáõÙ ÙÇ ù³ÝÇ ³Ý·³Ù
ÇçÝáõÙ ¿ Ó·Ù³Ý áõÅÇ Ù³ùëÇÙ³É óáõó³ÝÇßÁ Ùáï»Ý³Éáí ͳÝñáõÃÛ³Ý Ù»ÍáõÃÛ³ÝÁ:
¸»Ùåý»ñ³ÛÇÝ Ó·Ù³Ý Å³Ù³Ý³Ï ï³ï³ÝáõÙÝ»ñÁ Ù³ñáõÙ »Ý ݳ¨ ͳÝñáõÃÛáõÝÁ
ϳËáÕ Ï³åñáÝ» ûÉÁ ¨ ·Ý¹³³é³Ýóù³Ï³É³ÛÇÝ ×³Ë³ñ³ÏÝ»ñÁ:
ÊáÕáí³Ï³íáñ áëÏñÇ áëÏñ³µ»ÏáñÝ»ñÇ ÏáÕÙ³ÛÇÝ ½·³ÉÇ ï»Õ³ß³ñÅÇ ¨ ¹ñ³Ýó
ѳٳ¹ñÙ³Ý ¹Åí³ñáõÃÛ³Ý ¹»åùáõÙ ï»Õ³ß³ñÅí³Í áëÏñ³µ»ÏáñÇ íñ³
ÏÇñ³éáõÙ »Ý ×ÝßáõÙ í»ñÙ³ßϳÛÇÝ å»ÉáïÝ»ñáí ϳ٠¹ñ³ ÙÇçáí ³Ýó »Ý ϳóÝáõÙ
ÎÇñßÝ»ñÇ ßյáõÕÁ: ÞյáõÕÁ ëíÇݳӨ ͳÉáõÙ »Ý, áñÇó Ñ»ïá ³ÛÝ ³Ýó »Ý ϳóÝáõÙ

42
ÙÇÝ㨠áëÏñÁ, áñï»Õ ³ÛÝ, Ñ»Ýí»Éáí, ëï»ÕÍáõÙ ¿ ÏáÕÙ³ÛÇÝ Ó·áõÙ û·Ý»Éáí
ѳٳ¹ñ»É ¨ å³Ñ»É Ý»ñáõÕÕí³Í áëÏñ³µ»ÏáñÝ»ñÁ:
²éáÕç áïùÁ ³ñÏÕÇÝ Ñ»Ý»Éáõ ¨ Ù³Ñ׳ϳÉÇ áïù³ÛÇÝ Í³ÛñÁ µ³ñÓñ³óÝ»Éáõ
ÙÇçáóáí ³å³ÑáííáÕ Ñ³Ï³Ó·áõÙ ¹»Ùåý»ñ³ÛÇÝ Ó·Ù³Ý ¹»åùáõÙ ã»Ý ÏÇñ³éáõÙ:
êáíáñ³µ³ñ ³Ûë ¹»åùáõÙ ÍÝÏ³Ý Ñá¹Ç ï³Ï ¹ÝáõÙ »Ý Ïáßï µ³ñÓ, ÏÇñ³éáõÙ
ѳϳѻݳñ³ÝÝ»ñ ³Ýուó÷áëÇó ϳ٠ѳïáõÏ ·³Ù³Ï-Ïáñë»ïÝ»ñ, áñáÝù
ѳ·óÝáõÙ »Ý ÏñÍù³í³Ý¹³ÏÇ íñ³:
20-50 ûñÇó ÏÙ³Ëù³ÛÇÝ Ó·áõÙÁ ѳݻÉáõó Ñ»ïá »ÉÝ»Éáí ÑÇí³Ý¹Ç ï³ñÇùÇó,
íݳëí³ÍùÇ ï»Õ³Ï³ÛáõÙÇó ¨ µÝáõÛÃÇó ß³ñáõݳÏáõÙ »Ý ýáõÝÏóÇáÝ³É ëáëÝÓ³ÛÇÝ
Ó·áõÙÁ ϳ٠¹ÝáõÙ ·Çåë³ÛÇÝ Ï³å ¨ ϳï³ñáõÙ í»ñ³ÑëÏÇã é»Ýï·»Ý ÝϳñÝ»ñ
»ñÏáõ åñáÛ»Ïódzݻñáí:
ÎÙ³Ëù³ÛÇÝ Ó·Ù³Ý óáõóáõÙÝ»ñÁª
1.²½¹ñáëÏñÇ ¹Ç³ýÇ½Ç Ïáïñí³ÍùÝ»ñ:
2.²½¹ñáëÏñÇ í½ÇÏÇ É³ï»ñ³É Ïáïñí³ÍùÝ»ñ:
3.²½¹ñáëÏñÇ ¨ áÉáùÇ Ïá×»ñÇ T ¨ Y-Ó¨ Ïáïñí³ÍùÝ»ñ:
4.êñáõÝùÇ áëÏñ»ñÇ ¹Ç³ýǽ³ñ Ïáïñí³ÍùÝ»ñ:
5.àÉáùÇ ¹Çëï³É ٻﳿåÇýÇ½Ç Ý»ñÑá¹³ÛÇÝ Ïáïñí³ÍùÝ»ñ:
6.ÎñáõÝÏáëÏñÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñ:
7.ÎáÝù³ÛÇÝ ûÕÇ áõÕճѳ۳ó ï»Õ³ß³ñÅáí Ïáïñí³ÍùÝ»ñ:
8.àÕݳ߳ñÇ å³ñ³Ýáó³ÛÇÝ Ñ³ïí³ÍÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñ ¨ Ïáïñí³Íù-
Ñṳ˳Ëï»ñ:
9.´³½ÏáëÏñÇ ³Ý³ïáÙÇ³Ï³Ý ¨ íÇñ³µáõÅ³Ï³Ý í½ÇÏÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñ:
10.´³½ÏáëÏñÇ ¹Ç³ýǽ³ñ ÷³Ï Ïáïñí³ÍùÝ»ñ:
11.´³½ÏáëÏñÇ í»ñ ¨ ÙÇçÏá׳ÛÇÝ Ïáïñí³ÍùÝ»ñ:
12.´³½ÏáëÏñÇ Ïá×»ñÇ Ý»ñÑá¹³ÛÇÝ T ¨ Y-Ó¨ Ïáïñí³ÍùÝ»ñ:
13.àïݳóóÛÇÝ ¨ ݳ˳¹³ëï³Ï³ÛÇÝ áëÏñ»ñÇ, Ù³ï»ñÇ ý³É³Ý·Ý»ñÇ
Ïáïñí³ÍùÝ»ñ:
14.²½¹ñÇ ¨ µ³½ÏÇ Ñݳó³Íª 2-3 ß³µ³Ã í³Õ»ÙáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ
íݳëí³Íù³µ³Ý³Ï³Ý Ñṳ˳Ëï»ñÇ Ý»ñáõÕÕÙ³Ý Ý³Ë³å³ïñ³ëïáõÙ:
ܳ˳íÇñ³Ñ³ï³Ï³Ý ¨ Ñ»ïíÇñ³Ñ³ï³Ï³Ý ßñç³ÝÝ»ñáõÙ ÏÙ³Ëù³ÛÇÝ
Ó·Ù³Ý áñå»ë µáõÅÙ³Ý ûųݹ³Ï Ù»Ãá¹Ç óáõóáõÙÝ»ñÁª
1.²½¹ñáëÏñÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ Ý³Ë³íÇñ³Ñ³ï³Ï³Ý ѳٳ¹ñáõÙ ¨ ýÇùëáõÙ:
2.²½¹ñÇ Ñݳó³Í íݳëí³Íù³µ³Ý³Ï³Ý, å³ÃáÉá·Ç³Ï³Ý ¨ µÝ³ÍÇÝ
Ñṳ˳Ëï»ñÇ Ý³Ë³íÇñ³Ñ³ï³Ï³Ý Ý»ñáõÕÕáõ٠ϳ٠í»ñ³Ï³½Ù³íáñáõÙ:
3.âë»ñï³×áÕ »ñϳÛÝùáí ï»Õ³ß³ñÅáí Ïáïñí³ÍùÝ»ñ:
4.àëÏñÇ »ñϳñáõÃÛ³Ùµ ¹»ý»ÏïÝ»ñÇ í»ñ³Ï³éáõóáÕ³Ï³Ý íÇñ³Ñ³ïáõÃÛáõÝÇó
³é³ç:
5.²½¹ñáëÏñÇ Ï³Ù ëñáõÝùÇ Ñ³ïí³Í³ÛÇÝ ûëï»áïáÙdzÛÇó Ñ»ïá »ñϳñ³óÙ³Ý
ϳ٠¹»ý»ÏïÁ í»ñ³óÝ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí:
6.²ñÃñáåɳëïÇϳÛÇó Ñ»ïá í»ñ³Ï³Ý·ÝÙ³Ý ¨ Ñá¹³ÛÇÝ Ýáñ ³é³ç³óñ³Í
ٳϻñ»ëÝ»ñÇ ÙÇç¨ ¹Ç³ëï³½ ëï»ÕÍ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí:

43
軹ñ»ë³ódz
¸³ ¹»ýáñÙ³ódzÛÇ, ÏáÝïñ³Ïïáõñ³ÛÇ áõųÛÇÝ í»ñ³óáõÙÝ ¿, áñÁ
Çñ³Ï³Ý³óíáõÙ ¿ ·Çåë³ÛÇÝ Ï³å»ñÇ Ï³Ù Ñ³ïáõÏ ë³ñù»ñÇ áõ
ë³ñù³íáñáõÙÝ»ñÇ ÙÇçáóáí: Ð³×³Ë é»¹ñ»ë³óÇ³Ý Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ »Ý ݳñÏá½Ç
ï³Ï, áñÇó Ñ»ïá ³ÝÙÇç³å»ë ¹ÝáõÙ »Ý ËáõÉ ·Çåë³ÛÇÝ Ï³å ¨ ³ëïÇ׳ݳµ³ñ
÷áË»Éáí ϳåÁ ³ÙµáÕç³Ï³ÝáõÃÛ³Ùµ ϳ٠¦ë»å»ñ§ Ïïñ»Éáí áõÕÕáõÙ í»ñçáõÛÃÁ:
êáíáñ³µ³ñ ϳåÁ ÷áËáõÙ »Ý ϳ٠·Çåë³íáñáõÙ »Ý 8-14 ûñÁ Ù»Ï 1.5-2
³ÙÇëÝ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ:
軹ñ»ë³ódzÛÇ Å³Ù³Ý³Ï ¹»ýáñÙ³óÇ³Ý í»ñ³óÝ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí ѳ׳˳ÏÇ
û·ïíáõÙ »Ý ӷٳݪ ÏÙ³Ëù³ÛÇÝ, ëáëÝÓ³ÛÇÝ ¨ Ù³ÝÅ»ï³ÛÇÝ »Õ³Ý³ÏÝ»ñÇó:
ê³Ï³ÛÝ í»ñçÇÝ Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñë ÇÝãå»ë ¹»ýáñÙ³ódzݻñÁ ßïÏ»Éáõ, ³ÛÝå»ë ¿É
ѻݳ߳ñÅ³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç íݳëí³ÍùÝ»ñÇ áõ ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ
³é³í»É Ñ³×³Ë ÏÇñ³éáõÙ »Ý íÇñ³Ñ³ï³Ï³Ý »Õ³Ý³ÏÝ»ñ ï³ñµ»ñ
ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñǪ áëÏñ»ñÇ, Ñá¹»ñÇ, ÙϳÝÝ»ñÇ, çÉ»ñÇ, ÷³Ï»ÕÝ»ñÇ, Ù³ßÏÇ,
ÝÛ³ñ¹»ñÇ íñ³:

ìÇñ³Ñ³ïáõÃÛáõÝÝ»ñ áëÏñ»ñÇ íñ³

ìÇñ³Ñ³ï³Ï³Ý µáõÅáõÙ
´³ó³ñÓ³Ï »í ѳր³µ»ñ³Ï³Ý óáõóáõÙÝ»ñ
¶áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý áëÏñ³ÛÇÝ Ñ³Ù³Ïաñ·Ç íݳëí³ÍùÝ»ñÇ íÇñ³Ñ³ï³Ï³Ý
µáõÅÙ³Ý µ³ó³ñÓ³Ï ¨ ѳñ³µ»ñ³Ï³Ý óáõóուÙÝ»ñ`
´³óաñÓ³Ï óáõóáõÙÝ»ñÝ »Ý`
1.´³ó Ïáïñí³ÍùÝ»ñ
2.Ññ³½»Ý³ÛÝ íݳëí³ÍùÝ»ñ
3.÷³Ï Ïáïñí³ÍùÝ»ñ` µ³ñ¹³ó³Í ÝÛ³ñ¹³-³ÝáóÛÇÝ ËñÓÇ íݳëáõÙáí
4.ÝÛ³ñ¹³ÛÇÝ ÑÛáõëí³ÍùÇ ×ÝßáõÙ
5.Ù³ßÏÇ å»ñýáñ³ódzÛÇ íï³Ý·
6.ÙϳݳÛÇÝ Ï³Ù áëÏñ³ÛÇÝ ÑÛáõëí³Íùáí ÇÝï»ñåá½Çódz ÙϳÝÇ Ï³Ù
³½³ï µ»ÏáñÇ ï»Õ³Ï³ÛáõÙÁ ÑÇÙÝ³Ï³Ý µ»ÏáñÝ»ñÇ ÙÇç¨
7.ÑÇí³Ý¹Ç ÏÛ³ÝùÇÝ íï³Ý· ëå³ñݳóáÕ Í³Ýñ ÁÝթ³óáÕ ÇÝý»ÏódzÛÇ
³éϳÛáõÃÛáõÝ։
гñ³µ»ñ³Ï³Ý óáõóáõÙÝ»ñÝ »Ý`
1.áã ëï³µÇÉ Ñ³Ù³¹ñáõÙ
2.ËáÕáí³Ï³íáñ áëÏñ»ñÇ ¹Ç³ýǽ³ñ ï»Õ³ß³ñÅáí Ïáïñí³ÍùÝ»ñ
3.µ»Ïáñ³ÛÇÝ Ïáïñí³ÍùÝ»ñ
4.³é³Ýó ï»Õ³ß³ñÅÇ Ï³ÛáõÝ Ïáïñí³ÍùÝ»ñ։

ՕՍՏԵՈՍԻՆԹԵԶ

44
 Îáïñí³ÍùÇ µ»ÏáñÝ»ñÇ Ñ³Ù³¹ñáõÙÁ ¨ ÙÇÙÛ³Ýó Ñ»ï ÙdzóáõÙÁ ï³ñµ»ñ
ë³ñù»ñÇ ÙÇçáóáí ÏáãíáõÙ ¿ ûëտ»áëÇÝû½: ê³ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ µáõÅÙ³Ý
íÇñ³Ñ³ï³Ï³Ý »Õ³Ý³ÏÝ ¿: î³ñµ»ñáõÙ »Ý ûëտ»áëÇÝû½Ç 2 ÑÇÙݳϳÝ
»Õ³Ý³Ï` ï»Õ³ÛÇÝ (ûç³Ë³ÛÇÝ) Ù»ï³Õ³Ï³Ý ûëտ»áëÇÝû½ ¨ ûëտ»áëÇÝû½
³ñï³ûç³Ë³ÛÇÝ ÏáÙåñ»ëÇáÝ-¹Çëïñ³ÏóÇáÝ ë³ñù»ñáí:
î»Õ³ÛÇÝ, ûç³Ë³ÛÇÝ ûëտ»áëÇÝû½Á Çñ Ñ»ñÃÇÝ Ý»ñ³éáõÙ ¿ 2 »Õ³Ý³Ï`
í»ñáëÏñ³ÛÇÝ (էքստրամդեուլյար) ÁÝÏÕÙí³Í ûëտ»áëÇÝû½, áñÇ Å³Ù³Ý³Ï
û·ï³·áñծíáõÙ »Ý ï³ñµ»ñ ï»ë³ÏÇ Ù»ï³Õ³Ï³Ý ϳ٠³ÛÉ ÝÛáõûñÇó
å³ïñ³ëïí³Í ѳóÏÝ»ñ, ¨ Ý»ñáëÏñ³ÛÇÝ Ï³Ù Ý»ñáëÏñ³ÍáõͳÛÇÝ
(ինտրամեդուլյար) ûëտ»áëÇÝû½, »ñµ áëÏñ³ÍáõÍÇ ËáÕáí³Ï »Ý ÙïóíáõÙ
ï³ñµ»ñ ë³ñù»ñ` ÓáÕ»ñ, ٻ˻ñ ¨ ³ÛÉÝ:
ì»ñáëÏñ³ÛÇÝ ûëտ»áëÇÝû½Ç Å³Ù³Ý³Ï Ñ³ñóÏÁ ï»Õ³¹ñíáõÙ ¿ áëÏñÇ íñ³ ¨
Ïáïñí³ÍùÇ Ñ³Ù³¹ñí³Í ¹ÇñùáõÙ ³Ùñ³óíáõÙ ¿ åïáõï³ÏÝ»ñÇ û·ÝáõÃÛ³Ùµ:
ì»ñçÇÝ Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñë ³é³ç³ñÏí»É »Ý ѳñóÏÝ»ñ, áñáÝù Çñ»Ýó ϳéáõóí³ÍùÇ
³é³ÝÓݳѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ßÝáñÑÇí ³å³ÑáíáõÙ »Ý µ»ÏáñÝ»ñÇ` ÙÇÙÛ³Ýó
Ýϳïٳٵ ÏáÙåñ»ëdz: ²Ûë ѳݷ³Ù³ÝùÁ ËÇëï ϳÛáõÝ ¿ ¹³ñÓÝáõÙ ûëտ»áëÇÝ-
û½Á, áñÁ ß³ï ϳñ¨áñ ¿ ë»ñï³×Ù³Ý ï»ë³Ï»ïÇó: Ü»ñáëÏñ³ÍáõͳÛÇÝ
(ÇÝïñ³Ù»¹áõÉÛ³ñ) ûëտ»áëÇÝû½Ç Å³Ù³Ý³Ï Ù»ï³Õ³Ï³Ý ë³ñùÁ ÙïóíáõÙ ¿
áëÏñ³ÍáõÍÇ ËáÕáí³Ï: ÒáÕÇ »ñϳñáõÃÛ³Ý ¨ ïñ³Ù³·ÍÇ ×Çßï ÁÝïñáõÃÛ³Ý
¹»åùáõÙ ³ÛÝ ³å³ÑáíáõÙ ¿ ÏáïñíաÍùÇ µ³í³ñ³ñ ϳÛáõÝáõÃÛáõÝ, ÇëÏ µ»ÏáñÝ»ñÇ
ÙÇç¨ ÏáÙåñ»ëdz Çñ³Ï³Ý³óíáõÙ ¿ í»ñçáõÛÃÇ Í³Ýñ³µ»éÝÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï:
Ü»ñáëÏñ³ÍáõͳÛÇÝ ûëտ»áëÇÝû½Á Áëï ÓáÕÇ ÙïóÙ³Ý Ó¨Ç Çñ Ñ»ñÃÇÝ
µ³Å³ÝíáõÙ ¿ ÙÇ ù³ÝÇ »Õ³Ý³ÏÇ` é»ïñá·ñ³¹, ³Ýï»·ñ³¹ ¨ ˳éÁ: ²Ýï»·ñ³¹
»Õ³Ý³ÏÇ Å³Ù³Ý³Ï ÓáÕÁ ëϽµáõÙ ÙïóíáõÙ ¿ åñáùëÇÙ³É µ»ÏáñÇ, ÇëÏ Ñ»ïá`
¹Çëï³É µ»ÏáñÇ Ù»ç - ³ÛëÇÝùÝ Ï»ÝïñáÝÇó ¹»åÇ å»ñÇý»ñdz:
è»ïñá·ñ³¹ »Õ³Ý³ÏÇ ¹»åùáõÙ ³ÛÝ ÙïóíáõÙ ¿ ëϽµáõÙ ¹Çëï³É µ»ÏáñÇ, ÇëÏ
Ñ»ïá åñáùëÇÙ³É µ»ÏáñÇ áëÏñ³ÍáõÍÇ ËáÕáí³Ï, ³ÛëÇÝùÝ Í³Ûñ³Ù³ëÇó ¹»åÇ
Ï»ÝïñáÝ:
ʳéÁ ϳ٠é»ïñá-³Ýï»·ñ³¹ »Õ³Ý³ÏÇ ¹»åùáõÙ ëϽµáõÙ Ïáïñí³ÍùÇ
ßñç³ÝÇó ÓáÕÁ ÙïóíáõÙ ¿ åñáùëÇÙ³É µ»ÏáñÇ Ù»ç, Ë÷íáõÙ ¿ Ï»ÝïñáݳϳÝ
áõÕÕáõÃÛ³Ùµ, áñÇó Ñ»ïá Ïáïñí³ÍùÁ ѳٳ¹ñíáõÙ ¿: ÖÇßï ÑաÙ³¹ñáõÙ
ëï³Ý³Éáõó Ñ»ïá ÓáÕÁ Ë÷íáõÙ ¿ ѳϳé³Ï áõÕÕáõÃÛ³Ùµ` ÙËñ×í»Éáí ¹Çëï³É
µ»ÏáñÇ áëÏñ³ÍáõÍÇ ËáÕáí³Ï:
ÆÝãå»ë ÁÝÏÕÙí³Í, ³ÛÝå»ë ¿É Ý»ñáëÏñ³ÍáõͳÛÇÝ ûëտ»áëÇÝû½Ç ųٳݳÏ
ÑÇÙݳÏաÝáõÙ ëï³óíáõÙ ¿ µ»ÏáñÝ»ñÇ µ³ñÓñ ϳÛáõÝáõÃÛáõÝ: ²Û¹ ÇëÏ å³ï׳éáí
ϳñÇù ãÇ ÉÇÝáõÙ Ñ»ïíÇñ³Ñ³ï³Ï³Ý Éñ³óáõóÇã ³Ýß³ñųóÙ³Ý: ²Ûë ¹»åù»ñáõÙ,
Áݹѳϳé³ÏÁ` óáõóí³Í ¿ íݳëí³Í í»ñçáõÛÃÇ í³Õ 黳µÇÉÇï³ódz`
ÑÇÙݳÏաÝáõÙ í³Õ å³ëÇí ¨ ³ÏïÇí շ³ñժáõÙÝ»ñ ¨ í³Õ ͳÝñ³µ»éÝáõÙ: ²Û¹ ÇëÏ
å³ï׳éáí ûëտ»áëÇÝû½Ç ³Ûë »Õ³Ý³ÏÝ»ñÁ ³ÛÉ Ï»ñå ÏáãíáõÙ »Ý ݳ¨ ϳÛáõÝ –

45
ýáõÝÏóÇáݳÉ: ²ÛëÇÝùÝ ë³ñùÁ ³ÛÝù³Ý ϳÛáõÝ ¿ ýÇùëáõÙ Ïáïñí³ÍùÁ, áñ
ýáõÝÏóÇ³Ý ÃáõÛɳïñíáõÙ ¿ ëÏë³Í íÇñ³Ñ³ïáõÃÛ³Ý ³é³çÇÝ ûñ»ñÇó:
ê³Ï³ÛÝ áñáß ¹»åù»ñáõÙ ÏÇñ³éíáõÙ »Ý ûëտ»áëÇÝû½Ç áã ϳÛáõÝ՝ é»åá½ÇóÇáÝ
»Õ³Ý³ÏÝ»ñ` Ïáïñí³ÍùÇ ³Ýß³ñųóáõÙ ÙdzÛÝ ßÛáõÕ»ñáí, ÙdzÛÝ
åïáõï³ÏÝ»ñáí, Ù»ï³Õ³É³ñ³ÛÇÝ ë»ñÏÉÛ³Åáí ¨ ³ÛÉÝ: ²Ûë ë³ñù»ñÁ µ»ÏáñÝ»ñÇÝ
å³ÑáõÙ »Ý ѳٳ¹ñí³Í ¹ÇñùáõÙ, ë³Ï³ÛÝ ÙÇÙÛ³Ýó ã»Ý ë»ÕÙáõÙ: ²Ûë ¹»åù»ñáõÙ
ûëտ»áëÇÝû½Ý ³ÝϳÛáõÝ ¿, ¨ íÇñ³Ñ³ïáõÃÛáõÝÇó Ñ»ïá å³Ñ³ÝçíáõÙ ¿
Éñ³óáõóÇã ·Çåë³ÛÇÝ ³Ýß³ñųóáõÙ, ÑÇÙݳϳÝáõÙ ÝáõÛÝ ûñ»Ýùáí ¨
ųÙÏ»ïÝ»ñáí, ÇÝãå»ë ÏáÝë»ñí³ïÇí µáõÅÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï: ´Ý³Ï³Ý ¿, áñ ³Ûë
¹»åùáõÙ í»ñçáõÛÃÇ ýáõÝÏóÇ³Ý ÃáõÛɳïñíáõÙ ¿ ÙdzÛÝ ë»ñï³×Ù³Ý ëϽµÝ³Ï³Ý
Ýß³ÝÝ»ñÇ Ç Ñ³Ûï ·³Éáõó Ñ»ïá ÙdzÛÝ, ³ÛëÇÝùÝ`ß³ï ³í»ÉÇ áõß Å³ÙÏ»ïÝ»ñáõÙ:
Ռ»åá½ÇóÇáÝ ûëտ»áëÇÝû½Ç ¹»åùáõÙ µ»ÏáñÝ»ñÁ ϳñáÕ »Ý ѳٳ¹ñí»É
ÇÝãå»ë µ³ó՝ ³ñÛáõݳÛÇÝ, ³ÛÝå»ë ¿É ÷³Ï »Õ³Ý³ÏÝ»ñáí: ì»ñçÇÝ ¹»åùáõÙ ÷³Ï
ѳٳ¹ñáõÙÁ Çñ³Ï³ÝóíáõÙ ¿ ¾úö-Ç ÑëÏáÕáõÃÛ³Ý ï³Ï, áñÇó Ñ»ïá ýÇùëíáõÙ ¿
ßÛáõÕ»ñáí ϳ٠åïáõï³ÏÝ»ñáí: ²é³Ýó Ïïñí³ÍùÇ ÷³Ï ûëտ»áëÇÝû½Ý»ñÁ
ѳٳñíáõÙ »Ý Ýí³½ íݳëí³Íù³ÛÇÝ ¨ ³í»ÉÇ Ñ³×³Ë û·ï³·áñÍíáõÙ »Ý
»ր»Ë³Ý»ñÇ Ï³Ù Í»ñáõÝ³Ï³Ý ï³ñÇùáõÙ:
úç³Ë³ÛÇÝ Ï³Ù Ý»ñùÇÝ ûëտ»áëÇÝû½Ç ѳٳñ û·ï³·áñÍíáõÙ »Ý ѳñóÏÝ»ñ,
ÓáÕ»ñ, ٻ˻ñ ¨ ³ÛÉÝ: êñ³Ýù ÑÇÙݳϳÝáõÙ å³ïñ³ëïíáõÙ »Ý ãųݷáïíáÕ
åáղå³ïÇ Ï³Ù ïÇï³ÝÇ Ñ³Ù³ÓáõÉí³ÍùÝ»ñÇó: ÐÇÙݳϳÝáõÙ Ï»Ýë³ÇÝ»ñï »Ý,
³Ùáõñ ûè ¨ ³é³ÝÓ·³Ï³Ý: ²Ûë ë³ñù»ñÁ ϳñáÕ »Ý å³ïñ³ëïí»É ݳ¨ áã
Ù»ï³Õ³Ï³Ý ÝÛáõûñÇó` ³Í˳ÍݳÛÇÝ ÝÛáõûñ, ëÇÉÇÏáÝ ¨ ³ÛÉÝ: ê³ÏաÛÝ ³Ûë
ÝÛáõûñÁ ûëտ»áëÇÝû½Ç Ýå³ï³Ïáí ɳÛÝ ï³ñ³ÍáõÙ ã»Ý ·ï»É:
úëտ»áëÇÝû½Ç Ý»ñûç³Ë³ÛÇÝ Ù»ï³Õ³Ï³Ý ï³ñµ»ñ³ÏÝ»ñÁ ÑÇÙݳÏաÝáõÙ
ÏÇñ³éíáõÙ »Ý ÷³Ï Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ, »ñµ Ïáïñí³ÍùÇ ßñç³ÝÁ ¨
ѻٳïáÙ³Ý ëï»ñÇÉ »Ý: гϳé³Ï ¹»åùáõÙ ë³ñùÁ ϳñáÕ ¿ ÇÝý»Ïóí»É,
óñ³Ë³Ï³Éí»É ¨ ѻﳷ³ÛáõÙ µ»ñ»É ûëտ»áÙ»ÉÇïÇ: ²Û¹ ÇëÏ å³ï׳éáí µ³ó
Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ ÑÇÙݳϳÝáõÙ û·ï³·áñծíáõÙ ¿ ûëտ»áëÇÝû½Ç
³ñï³ûç³Ë³ÛÇÝ »Õ³Ý³ÏÁ՝ ³ñï³ùÇÝ ³Ýß³ñųóÙ³Ý ³å³ñ³ïÝ»ñÇ ÙÇçáóáí:
²Û¹ Ù»Ãá¹Ç ÑÇÙùáõÙ ÁÝÏ³Í ¿ Ïáïñí³ÍùÇ ûç³ËáõÙ Ù»ï³Õ³Ï³Ý ÇÙåɳÝïÇ
µ³ó³Ï³ÛáõÃÛáõÝÁ: ²ñï³ùÇÝ ýÇùë³ódzÛÇ ³å³ñ³ïÝ»ñÇ Ý»ñáëÏñ³ÛÇÝ
ÏáÙåáÝ»ÝïÝ»ñÁ ·ïÝíáõÙ »Ý Ïáïñí³ÍùÇ ßñç³ÝÇó ¹Çëï³É ¨ åñáùëÇÙ³É, ¨
ϳåíáõÙ »Ý ÙÇÙÛ³Ýó Ñ»ï ³ñï³ùÇÝ ÓáÕ»ñáí: ºÃ» ³ñï³ùÇÝ ÓáÕ»ñÁ áõÝ»Ý
Ïáմåր»ëdzÛÇ ¨ ¹Çëïñ³կódzÛÇ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñáí ѳݷáõÛóÝ»ñ, ³å³
Ù»Ãá¹Á ÏáãíáõÙ ¿ ݳ¨ ÏáÙåր»ëÇáÝ-¹Çëïñ³կóÇáÝ: Àëï Ý»ñáëÏñ³ÛÇÝ
ÏáÙåáÝ»ÝïÇ ³å³ñ³ïÝ»ñÁ ÉÇÝáõÙ »Ý՝ ßյáõÕ³ÛÇÝ, ÓáÕ³ÛÇÝ ¨ ÏáÙµÇݳóí³Í:
ÞյáõÕ³ÛÇÝ ³å³ñ³ïÝ»ñÇ ³Ù»Ý³ó³ÛïáõÝ Ý»ñϳ۳óáõóÇãÁ ¹³ ÆÉǽ³ñáíÇ
³å³ñ³ïÝ ¿:
ÞÛáõÕ³ÛÇÝ ë³ñù»ñÇ å³ñ³·³ÛáõÙ áëÏñÇ ÙÇçáí Ïáïñí³ÍùÇó í»ñ¨ ¨ Ý»ñù¨
(³ñï³ûç³Ë³ÛÇÝ) ¨ áëÏñÇ »ñϳÛÝ³Ï³Ý ³é³ÝóùÇÝ áõÕճѳ۳ó ³ÝóϳóíáõÙ
46
»Ý ßÛáõÕ»ñ: ÞÛáõÕ»ñÝ ³Ùñ³óíáõÙ »Ý ¹ñëÇó ûÕ»ñÇÝ Ï³Ù ÏÇë³ûÕ»ñÇÝ, ÇëÏ
í»ñçÇÝÝ»ñë ¿É ÙÇÙÛ³Ýó Ñ»ï ³Ùñ³óíáõÙ »Ý ÓáÕ»ñáí: ÞÛáõÕ³ÛÇÝ ë³ñù»ñÇÝ »Ý
¹³ëíáõÙ ÆÉǽ³ñáíÇ, ìáÉÏáí-ÐáíѳÝÝÇëÛ³ÝÇ, ¶áõ¹áõß³ñÇÇ ¨ ³ÛÉ ë³ñù»ñÁ:
ÒáÕ³ÛÇÝ ë³ñù»ñÇ ¹»åùáõÙ áëÏñÇ ÙÇçáí ÝáõÛÝ »Õ³Ý³ÏÝ»ñáí ³ÝóϳóíáõÙ »Ý
å³ñáõñ³Ïáí ÓáÕ»ñ, áñáÝó` Ù³ßÏÇ íñ³ ï»Õ³Ï³Ûí³Í ͳÛñÁ, Çñ³ր Ñ»ï
ÙdzóíáõÙ »Ý ѳëï Ù»ï³Õ³Ï³Ý ËáÕáí³Ïáí ϳ٠ÙÇ ù³ÝÇ ËáÕáí³ÏÝ»ñáí: ²Ûë
ë³ñù»ñÇ ß³ñùÇÝ »Ý ¹³ëíáõÙ ÐáýÙ³ÝÇ, AO ¨ ÝٳݳïÇå ³ÛÉ ë³ñù»ñ:
ÎáÙµÇݳóí³Í ë³ñù»ñÇ ¹»åùáõÙ ÙÇ³Å³Ù³Ý³Ï û·ï³·áñծíáõÙ »Ý ¨ շÛáõÕ»ñ,
¨ ÓáÕ»ñ:
²ñï³ûç³Ë³ÛÇÝ ÏáÙåñ»ëÇáÝ-¹Çëïñ³ÏóÇáÝ ë³ñù»ñÁ ÝáõÛÝå»ë ß³ï ϳÛáõÝ »Ý
³Ýß³ñųóÝáõÙ Ïáïñí³ÍùÁ: ÐÇí³Ý¹Ý»ñÁ` ëÏë³Í íÇñ³Ñ³ïáõÃÛ³Ý ³é³çÇÝ
ûñ»ñÇó û·ïíáõÙ »Ý íݳëí³Í í»ñçáõÛÃÇó, ³í»ÉÇ áõß Å³ÙÏ»ïÝ»ñáõÙ ë³ñùÇ
³éϳÛáõÃÛ³Ý ¹»åùáõ٠ϳñáÕ »Ý ÉdzñÅ»ù ù³ÛÉ»É, Ù»ù»Ý³ ùᯐ ¨ ³ÛÉÝ:
úëտ»áëÇÝû½Ç ³ñï³ûç³Ë³ÛÇÝ »Õ³Ý³ÏÝ»ñÁ ϳñáÕ »Ý û·ï³·áñÍí»É ݳ¨
åáÉÇïñ³íÙ³ áõÝ»óáÕ ÑÇí³Ý¹Ý»ñÇ Ùáï ÝáõÛÝÇëÏ ÷³Ï Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ
¹»åùáõÙ: úñÇݳÏ` ÏáÝùÇ áëÏñ»ñÇ µ³½Ù³ÃÇí Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ ÏáÝùÇ
օÕÁ ϳñÇù áõÝÇ ßï³å ϳÛáõݳóÙ³Ý: ê³ Çñ³·áñÍíáõÙ ¿ ÷³Ï »Õ³Ý³Ïáí`
ÓáÕ³ÛÇÝ ë³ñù»ñÇ ÙÇçáóáí Ýí³½ íݳëí³Íù³ÛÇÝ »Õ³Ý³Ïáí: ÎáÝùÇ ûÕÇ í³Õ
ϳÛáõݳóáõÙÝ áõÝÇ ß³ï Ù»Í Ñ³Ï³ßáϳÛÇÝ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ, ѳϳé³Ï ¹»åùáõÙ
ÑÇí³Ý¹Ç` ³ÝÏáÕÝáõÙ ÏáÕùÇ åïï»ÉÁ ϳ٠³ÛÉ ï»Õ³Å³ñßáõÙÁ ϳñáÕ ¿ µ»ñ»É
ßáÏÇ ³é³ç³óÙ³Ý, ÃñáÙµá¿ÙµáÉdzÛÇ ¨ Ù³Ñí³Ý: ê³ñùÇ ³éϳÛáõÃÛ³Ý ¹»åùáõÙ`
ÝáõÛÝÇëÏ Í³Ûñ³Ñ»Õ ͳÝñ ÑÇí³Ý¹Ý»ñÁ ³ÝÏáÕÝáõÙ ¹³éÝáõÙ »Ý ³í»ÉÇ ÙáµÇÉ:
úëï»áïáÙÇ³Ý ¹³ áëÏñÇ íÇñ³Ñ³ï³Ï³Ý µ³ó³Ñ³ïáõÙÝ ¿: êáíáñ³µ³ñ
ûëï»áïáÙÇ³Ý Ï³ï³ñáõÙ »Ý í»ñçáõÛÃÇ ï³ñ³ï»ë³Ï Íéí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ ³ÛÝ
áõÕÕ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí, í»ñçáõÛÃÁ »ñϳñ³óÝ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí Çñ³Ï³Ý³óíáÕ
íÇñ³Ñ³ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ, ûñÃá廹ÇÏ ÙÇ ß³ñù ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñÇ,
ûñÇݳϪ ³½¹ñÇ µÝ³ÍÇÝ Ñṳ˳ËïÇ ¨ ³ÛÉÝÇ ¹»åùáõÙ:
àëÏñÇ ÷áËå³ïí³ëïáõÙÁ ¹³ áëÏñ³ÛÇÝ ï³ñµ»ñ ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñÇ
ï»Õ³÷áËáõÙÝ ¿, áñÁ ÏÇñ³éíáõÙ ¿ áëÏñ»ñáõÙ ³é³ç³ó³Í ¹»ý»ÏïÝ»ñÁ
Éñ³óÝ»Éáõ ѳٳñ, ûñÇݳϪ µ³ñáñ³Ï áõéáõóùÝ»ñÁ Ñ»é³óÝ»Éáõó Ñ»ïá: λը³ÛÇÝ
ß»ñïÇó å³ïñ³ëïí³Í áëÏñ³ÛÇÝ ÷áËå³ïí³ëïáõÏÝ»ñÁ ÏÇñ³éíáõÙ »Ý ݳ¨
áëÏñÇ ýÇùë³ódzÛÇ Ýå³ï³Ïáí áëÏñÇ ÇÝãå»ë Ý»ñáëÏñ³ÛÇÝ ¥ÇÝïñ³Ù»¹áõÉÛ³ñ¤,
³ÛÝå»ë ¿É ³ñï³ùÇÝ ¥¿ùëïñ³Ù»¹áõÉÛ³ñ¤ ³Ùñ³óÙ³Ý Ñ³Ù³ñ: àñå»ë ûųݹ³Ï
íÇñ³Ñ³ïáõÃÛáõÝ ÏÇñ³éíáõÙ ¿ áëÏñ³·áÛ³óÙ³Ý åñáó»ëÝ»ñÁ ËóݻÉáõ ѳٳñ:
²é³í»É Ñ³×³Ë û·ï³·áñÍáõÙ »Ý áëÏñ³ÛÇÝ ÑÛáõëí³ÍùÁ, áñÁ í»ñóÝáõÙ »Ý Ñ»Ýó
ÝáõÛÝ ÑÇí³Ý¹Çó, Ù³ñ¹áõ ¹Ç³ÏÇó ϳÙ, ѳ½í³¹»å` ϻݹ³ÝÇÝ»ñÇó:
Àëï ³Ý³ïáÙÇ³Ï³Ý ÙÇç³½·³ÛÇÝ ³Ýí³Ý³Ï³ñ·Ù³Ý ó³Ýϳó³Í, ³Û¹ ÃíáõÙ ¨
áëÏñ³ÛÇÝ, ÑÛáõëí³ÍùÇ ÷áËå³ïí³ëïáõÙÁ Ñ»Ýó ÝáõÛÝ ÑÇí³Ý¹Çó ÏáãíáõÙ ¿
³áõïáåɳëïÇϳ, ³ÛÉ Ù³ñ¹áõóª ³ÉáåɳëïÇϳ, ÇëÏ ÑÛáõëí³ÍùÇ
å³ïí³ëïáõÙÁ ϻݹ³Ýáõó Ù³ñ¹áõݪ ùë»ÝáåɳëïÇϳ:

47
 öáËå³ïí³ëïÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï Ï³ñ»ÉÇ ¿ û·ï³·áñͻɪ 1¤ ¦áõïÇɳÛÇݧ
ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñª ÏáÕ»ñÇ é»½»ÏódzÛÇó Ñ»ïá, ³Ùåáõï³ódzÛÇ ¹»åùáõÙ; 2¤
ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñ, í»ñóí³Í ³éáÕç ¹áÝáñÝ»ñÇó; 3¤ ¹Ç³ÏÇ ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñ:
гßíÇ ³éÝ»Éáí ¹Ç³Ï³ÛÇÝ áëÏñÇ ÏáÝë»ñí³ódzÛÇ »Õ³Ý³ÏÝ»ñÇ
ϳï³ñ»É³·áñÍáõÙÁ áëÏñÇ ³áõïáåɳëïÇÏ³Ý í»ñçÇÝ Å³Ù³Ý³Ï³Ý³ÏÝ»ñë
ÏÇñ³éíáõÙ ¿ ½·³ÉÇ Ñ³½í³¹»å, ù³ÝÇ áñ ¹³ ѳݹÇë³ÝáõÙ ¿ Éñ³óáõóÇã
íݳëí³Íù ÑÇí³Ý¹Ç ѳٳñ:
öáËå³ïí³ëïí³Í áëÏñ³ÛÇÝ ÑÛáõëí³ÍùÇ Ñ³çáÕ Ïåã»Éáõª ³ëÇÙÇÉÛ³ódzÛÇ
ѳٳñ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ å³Ñå³Ý»É ÷áËå³ïí³ëïáõÏÇ ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñáõÙ
Ï»Ýë³µ³Ý³Ï³Ý ѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨ Ýí³½»óÝ»É ù³Ûù³ÛÙ³Ý åñáó»ëÝ»ñÁ,
å³Ï³ë»óÝ»É ûï³ñ³ÍÇÝ ëåÇïÇ ÇÙáõÝá·»Ý Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: ²Û¹ ¹»åùáõÙ
å³ñï³¹Çñ å³Ñ³Ýç ¿ ѳݹÇë³ÝáõÙ í»ñóí³Í áëÏñ³ÛÇÝ ÑÛáõëí³ÍùÇ
ëï»ñÇÉáõÃÛ³Ý å³Ñå³ÝáõÙÁ: ÎáÝë»ñí³ÝïÁ ãå»ïù ¿ óáõó³µ»ñÇ íݳë³Ï³ñ
³½¹»óáõÃÛáõÝ ßñç³Ï³ ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñÇ íñ³:
Ü»ñϳÛáõÙë ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝÇ áëÏñ³ÛÇÝ ÑÛáõëí³ÍùÇ ÏáÝë»ñí³ódzÛÇ ÙÇ ù³ÝÇ
»Õ³Ý³ÏÝ»ñª ³¤ å³Ñå³ÝáõÙ ùÇÙÇ³Ï³Ý ÙÇç³í³Ûñ»ñáõÙ ¨ ѳïáõÏ ÉáõÍáõÛÃÝ»ñǪ
ýáñÙաÉÇÝÇ ¨ ³ÛÉÝÇ Ù»ç; µ¤å³Ñå³ÝáõÙ ó³Íñ ç»ñÙ³ëïÇ׳ÝÝ»ñÇ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ;
·¤ÏáÝë»ñí³ódz ëÝݹ³ñ³ñ Ñ»ÕáõÏ ÙÇç³í³Ûñ»ñáõÙ ¥·ÉÛáõÏá½³ ¨ ³ÛÉÝ.¤; ¹¤
ÏáÝë»ñí³ódz åáÉÇÙ»ñÝ»ñÇ Ù»ç; »¤ÏáÝë»ñí³ódz ÉÇáýÇÉǽ³ódzÛÇ »Õ³Ý³Ïáí
¥ë³é»óáõÙ ¨ ãáñ³óáõÙ í³ÏáõÙÇ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ¤; ½¤áëÏñ»ñÇ »÷»Éáí
³é³ÝÓݳóáõÙ ¨ ÃñÙáõÙ:
ÜÙ³ÝûñÇÝ³Ï »Õ³Ý³Ïáí ϳñ»ÉÇ ¿ ÏáÝë»ñí³óÝ»É ¨ ϻݹ³ÝÇÝ»ñÇóª Ëá½»ñÇó,
ÑáñûñÇó ¨ ³ÛÉÝÇó í»ñóí³Í áëÏñ³ÛÇÝ ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñÁ:
è³¹ÇáÉá·Ç³Ï³Ý ¨ էլեկտր³Ù³Ýñ³¹Çï³Ï³ÛÇÝ »Õ³Ý³ÏÝ»ñÇ ÏÇñ³éáõÙáí
ÙáñýáÉá·Ç³Ï³Ý ¨ Ï»Ýë³ùÇÙÇ³Ï³Ý Ñ»ï³½áïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇçáóáí
ѳëï³ïí³Í ¿, áñ ãÝ³Û³Í ûëï»áóÇïÝ»ñÇ ½·³ÉÇ ½³Ý·í³ÍÇ Ù»éáõϳóÙ³ÝÁ,
áñáß ã³÷áí å³Ñå³ÝíáõÙ ¿ ÏáÝë»ñí³óí³Í áëÏñ³ÛÇÝ ÑÛáõëí³ÍùÇ
Ï»Ýë³µ³Ý³Ï³Ý ³ÏïÇíáõÃÛáõÝÁ, áñÁ ³å³óáõóíáõÙ ¿ ¹ñ³ Ù»ç Ý»ñϳ ·ïÝíáÕ
ý»ñÙ»ÝïÝ»ñáí ¨ ëåÇï»ñáí:
Ø»Í ù³Ý³ÏÝ»ñáí áëÏñ³ÛÇÝ ÑÛáõëí³ÍùÇ Ý³Ë³å³ïñ³ëïÙ³Ý
Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÁ ëÏǽµ ¹ñ»ó ³Ûëå»ë Ïáãí³Í áëÏñ³ÛÇÝ µ³ÝÏ»ñÇ ëï»ÕÍÙ³ÝÁ,
áñÁ Çñ Ñ»ñÃÇÝ É³Ûݳóñ»ó í»ñ³Ï³Ý·ÝáÕ³Ï³Ý ï³ñµ»ñ íÇñ³Ñ³ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ
Å³Ù³Ý³Ï áëÏñ³ÛÇÝ ûųݹ³Ï ÝÛáõÃÇ ÏÇñ³éÙ³Ý Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÁ ¨ ½·³ÉÇ
Ñ»ßï³óñ»ó ÷áËå³ïí³ëïáõÙÁ:

ìÇñ³Ñ³ïáõÃÛáõÝÝ»ñ Ñá¹»ñÇ íñ³

Ðá¹»ñÇ íÇñ³Ñ³ïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ µ³Å³ÝáõÙ »Ý »ñÏáõ ËٵǪ
ØÇç³ÙïáõÃÛáõÝÝ»ñ Ñá¹Ç ÷³÷áõÏ ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñÇ íñ³: ¸³ ³ñÃñáïáÙÇ³Ý ¿ª
Ñá¹Ç µ³ó³Ñ³ïáõÙÁ, ëÇÝáí¿ÏïáÙdzݪ Ñá¹³å³ñÏÇ Ñ³ïáõÙÁ,
Ñá¹³å³ñϳϳå³Ý³ÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç åɳëïÇϳÝ:
ìÇñ³Ñ³ïáõÃÛáõÝÝ»ñ Ñá¹Á ϳ½ÙáÕ áëÏñ»ñÇ íñ³:
48
 Ðá¹Ç 黽»Ïódzª å³ÃáÉá·Ç³Ï³Ý áñ¨¿ åñáó»ëáí ³Ëï³Ñ³ñí³Í áëÏñ»ñÇ
Ñá¹³ÛÇÝ »½ñ»ñÇ Ñ³ïáõÙ:
²ñÃñáåɳëïÇϳª Ñá¹áõÙ ß³ñÅáõÝáõÃÛ³Ý í»ñ³Ï³Ý·ÝáõÙ: ²ÛÝ Çñ³Ï³Ý³óíáõÙ ¿
ÇÝãå»ë áëÏñ³ÛÇÝ ³ÝÏÇÉá½Çª Ñá¹Ç ÉñÇí ³Ýß³ñųóÙ³Ý, ³ÛÝå»ë ¿É Ñá¹áõÙ
ß³ñÅáõÙÝ»ñÇ ½·³ÉÇ ë³Ñٳݳ÷³Ïٳݪ ýǵñá½ ³ÝÏÇÉá½Ç, ¹»ýáñÙ³óÝáÕ
³ñÃñá½Ç ¹»åùáõÙ: Ðá¹³ÛÇÝ »½ñ»ñÇ Ó¨³íáñáõÙÇó, ¹ñ³Ýó ã³÷»ñÁ
å³Ï³ë»óÝ»Éáõó Ñ»ïá Ó¨³íáñí³Í »½ñ»ñÁ ßñç³å³ïáõÙ »Ý åɳëïÇÏ áñ¨¿
ÝÛáõÃáíª Ù³ßÏáí, ÷³Ï»Õáí, ³ÉáåɳëïÇÏ ÝÛáõûñáí ¨ ³ÛÉÝ.:
²ñÃñá¹»½ª Ñá¹Ç ³Ýß³ñÅáõÃÛ³Ý ³ñÑ»ëï³Ï³Ý ëï»ÕÍáõÙ Ñá¹Á ϳ½ÙáÕ
áëÏñ»ñÇ ³ñÑ»ëï³Ï³Ý ë»ñï³×Ù³Ý ÙÇçáóáí: ¶áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý Ñá¹»ñÇ
³ñÃñá¹»½Ç µ³½Ù³ÃÇí »Õ³Ý³ÏÝ»ñ ¨ ³Ù»Ý Ù»ÏÁ å»ïù ¿ ѳßíÇ ³éÝÇ Ñá¹Ç
Ï»Ýë³Ù»Ë³ÝÇϳÝ, ¹ñ³ ³Ý³ïáÙÇ³Ý ¨ ýáõÝÏódzÝ: ²Ûëå»ë, ÏáÝù³½¹ñ³ÛÇÝ
Ñá¹Ç ³ñÃñá¹»½Ç ¹»åùáõ٠ϳñ¨áñ ¿ ÇÙ³Ý³É ÑÇí³Ý¹Ç Ù³ëݳ·ÇïáõÃÛáõÝÁª ݳ
³ß˳ïáõÙ ¿ Ýëï³Í, û Ï³Ý·Ý³Í ¹Çñùáí, ¨, »ÉÝ»Éáí ¹ñ³ÝÇó, åɳݳíáñ»É
ÏáÝù³½¹ñ³ÛÇÝ Ñá¹Ç ͳÉÙ³Ý ³ÝÏÛáõÝÁ: ²ñÙÝϳÛÇÝ Ñá¹»ñÇ ³ñÃñá¹»½Ç ¹»åùáõÙ
ѳßíÇ »Ý ³éÝáõÙ ÑÇí³Ý¹Ç ÇÝùݳëå³ë³ñÏÙ³Ý Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÁ: ì»ñçÇÝ
ųٳݳÏÝ»ñáõÙ Ñá¹»ñÇ ³ñÃñá¹»½Ç Å³Ù³Ý³Ï É³ÛÝ ÏÇñ³éáõÃÛáõÝ »Ý ·ï»É
Ù»ï³Õ³Ï³Ý ï³ñµ»ñª ¶ñÇßÇÝÇ, êÇí³ßÇ, ÆÉǽ³ñáíÇ ¨ ³ÛÉÝ. ë³ñù»ñ, áñáÝù
ÃáõÛÉ »Ý ï³ÉÇë Ñá¹³ÛÇÝ Ù³Ï»ñ»ëÝ»ñÇ ³Ùáõñ ÏáÙåñ»ëdzÝ, ¨ Ñá¹³ÛÇÝ
ٳϻñ»ëÝ»ñÇ ýÇùë³ódzÛÇ Ñ³Ù³ñ ݳ˳ï»ëí³Í Ù»ï³Õ³Ï³Ý ٻ˻ñ áõ ÓáÕ»ñ,
áñáÝó ³í»É³óÝáõÙ »Ý áëÏñ³ÛÇÝ ÑáÙá÷áËå³ïí³ëïáõÏ ÏեÝë³ËóÝÙ³Ý
Ýå³ï³Ïáí:
гñϳíáñ ¿ ÑÇß»É, áñ ³ñÃñá¹»½Á ѳßٳݹ³ÙáõÃÛ³Ý µ»ñáÕ íÇñ³Ñ³ïáõÃÛáõÝ
¿, ù³ÝÇ áñ µ»ñáõÙ ¿ Ñá¹Ç í»ñ³óÙ³ÝÁ: ²Û¹ å³ï׳éáí ѳñϳíáñ ¿
½·áõßáõÃÛ³Ùµ ï³É óáõóáõÙÝ»ñ ³Û¹ íÇñ³Ñ³ïáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ: úñÇݳϪ
ÏáÝù³½¹ñ³ÛÇÝ Ñá¹Ç ³ñÃñá¹»½Ç ¹»åùáõÙ ³½¹ñÇ ³é³ç³Ñ»ïÇÝ ¨ ÏáÕÙ³ÛÇÝ
ß³ñÅáõÙÝ»ñÁ ½·³ÉÇ ã³÷áí ÏáÙå»Ýë³óíáõÙ »Ý ÙÛáõë ÏáÕÙÇ ÏáÝù³½¹ñ³ÛÇÝ Ñá¹Ç
¨ áÕݳ߳ñÇ ·áïϳÛÇÝ ëïáñÇÝ Ñ³ïí³ÍÇ ß³ñÅáõÙÝ»ñáí: ²Û¹ å³ï׳éáí, »Ã»
»ñÏñáñ¹ ÏáÝù³½¹ñ³ÛÇÝ Ñá¹Á ¨ áÕݳ߳ñÇ ·áïϳÛÇÝ Ñ³ïí³ÍÁ ÷á÷áËí³Í
ã»Ý, íÇñ³Ñ³ïáõÃÛáõÝÁ Ñݳñ³íáñ ¿: ÆëÏ »Ã» íݳëí³Í ¿ ¨ »ñÏñáñ¹
ÏáÝù³½¹ñ³ÛÇÝ Ñá¹Á, ³ñÃñá¹»½Á áñå»ë ÇÝùÝáõñáõÛÝ íÇñ³Ñ³ïáõÃÛáõÝ
ѳϳóáõóí³Í ¿, ù³ÝÇ áñ ϳñáÕ ¿ µ»ñ»É ÑÇí³Ý¹Ç ³Ýß³ñųóÙ³ÝÁ:
²ñÃñáñǽÁ ϳï³ñáõÙ »Ý Ñá¹áõÙ ß³ñÅáõÙÝ»ñÇ Ù³ëݳÏÇ ë³Ñٳݳ÷³ÏÙ³Ý
Ýå³ï³Ïáí: ²Û¹ íÇñ³Ñ³ïáõÃÛáõÝÁ ³é³í»É Ñ³×³Ë ÏÇñ³éáõÙ »Ý ³é³ÝÓÇÝ
ÙϳÝÝ»ñÇ å³ñ»½Ý»ñÇ ¨ å³ñ³ÉÇãÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ: ê³Ï³ÛÝ å³ñ³ÉÇãÝ»ñÇ
¹»åùáõÙ ³ñÃñáñǽÇó Ñ»ïá ëï³óí»É »Ý ³Ýµ³í³ñ³ñ ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñ, ³Û¹
å³ï׳éáí Ñ³×³Ë å³Ñ³ÝçíáõÙ »Ý Ùáï³Ï³ Ñá¹»ñÇ ³ñÃñá¹»½Ç Éñ³óáõóÇã
íÇñ³Ñ³ïáõÃÛáõÝÝ»ñ: ²é³í»É Ñ³×³Ë ³ñÃñáñǽ ϳï³ñáõÙ »Ý ÍÝÏ³Ý ¨ ëñáõÝù-
óóÛÇÝ Ñá¹»ñÇ íñ³:

49
 Ðá¹»ñÇ ÷áËå³ïí³ëïáõÙÁ ³é³í»É Ñ³×³Ë Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ »Ý áõéáõóùÝ»ñÇ,
³ÝÏÇÉá½Ý»ñÇ, íݳëí³Íù³µ³Ý³Ï³Ý ÏáåÇï íݳëáõÙÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï Ñá¹»ñÇ
½·³ÉÇ ¹»ýáñÙ³ódzݻñÇ, 黽»ÏódzݻñÇ ¹»åùáõÙ:
ܳ˳å»ë å³ïñ³ëïí³Í Ñá¹³ÛÇÝ »½ñÇ íñ³ ³ÉáåɳëïÇÏ ·ÉËÇÏÇ
ï»Õ³¹ñáõÙÁ ³é³çÇÝ ³Ý·³Ù ³é³ç³ñÏ»É ¿ êÙÇï-ä»ï»ñë»ÝÁ: ê³Ï³ÛÝ ¹ñ³
ÏÇñ³éÙ³Ý ³Ýµ³í³ñ³ñ ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÁ ëïÇå»óÇÝ ½·³ÉÇ Ýí³½»óÝ»É ³Û¹
»Õ³Ý³ÏÇ ÏÇñ³éÙ³Ý óáõóáõÙÝ»ñÁ: лﳷ³ÛáõÙ ï»ËÝÇϳÛÇ Ýí³×áõÙÝ»ñÇ
ßÝáñÑÇí ûñÃá廹ݻñÁ ëÏë»óÇÝ å³ïñ³ëï»É Ñá¹»ñÇ ³ñÑ»ëï³Ï³Ý åñáû½Ý»ñ
Ï»Ýë³µ³Ý³Ï³Ý ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ÇݹÇý»ñ»Ýï ï³ñµ»ñ ÝÛáõûñÇóª
íÇï³ÉÇáõÙÇó, ïÇï³ÝÇó, ûñ·³Ý³Ï³Ý ³å³Ïáõó ¨ ³ÛÉÝ.: ²é³ç³ñÏí³Í
³ñÑ»ëï³Ï³Ý Ñá¹»ñÁ ÉÇáíÇÝ ÷á˳ñÇÝáõÙ ¿ÇÝ íݳëí³Í Ñá¹Á, áñÇ Ñ³Ù³ñ
å³Ñ³ÝçíáõÙ ¿ñ ëï»ÕÍ»É ¹Ç³ýÇ½Ç ß³ñáõݳÏáõÃÛáõÝÁ Ùdzï»ë³Ï ÝÛáõÃÇó:
êáíáñ³µ³ñ ³ñÑ»ëï³Ï³Ý Ñá¹Ç ³Ùñ³óáõÙÁ Çñ³Ï³Ý³óíáõÙ ¿ñ áëÏñ³ÍáõͳÛÇÝ
ËáÕáí³ÏÇ Ù»ç åñáû½Ç ϳ٠¹ñ³ ³Ùñ³ÏÇ µáõÛÃÇ ¹Ç³ýǽ³ñ ͳÛñ»ñÇ ¹Ç³ýǽÇ
¦å³ñ÷³Ïٳݧ ïÇåÇ Ý»ñ¹ñÙ³Ý Ñ³ßíÇÝ: ê³Ï³ÛÝ Ñá¹Ç ÙdzÛÝ Ù»Ï »½ñÇ
åñáû½³íáñáõÙÁ, áñå»ë ϳÝáÝ, ï³ÉÇë ¿ñ ³Ýµ³í³ñ³ñ ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñ
ã÷á˳ñÇÝí³Í Ñá¹³ÛÇÝ »½ñÇÝ áëÏñ³ÛÇÝ ËÇÉ»ñÇ ³é³ç³óÙ³Ý Ñ»ï¨³Ýùáí: ²Û¹
å³ï׳éáí í»ñçÇÝ ï³ëݳÙÛ³ÏáõÙ ³í»ÉÇ É³ÛÝ ï³ñ³ÍáõÙ »Ý ëï³ó»É
³ñÑ»ëï³Ï³Ý ³ÉáåɳëïÇÏ Ñá¹»ñÁ, áñáÝù áëÏñ»ñÇ ¹Ç³ýǽݻñÇ Ù³ëݳÏÇ
黽»ÏódzÛÇó Ñ»ïá ÉñÇí ÷á˳ñÇÝáõÙ »Ý Ñá¹Á: ²Û¹åÇëÇ åñáտ»½Ý»ñÁ ѳ׳Ë
ÏÇñ³éáõÙ »Ý ÏáÝù³½¹ñ³ÛÇÝ, ³ñÙÝϳÛÇÝ Ñá¹»ñÇ, ¹³ëï³ÏÇ ÙÇçý³É³Ý·³ÛÇÝ
Ñá¹»ñÇ, ÇëÏ í»ñçÇÝ Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñáõÙ ¨ ÍÝÏ³Ý Ñá¹Ç ÷á˳ñÇÝÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï:

¾Ý¹áåñáտ»½³íáñáõÙ
êÙÇï-ä»ï»ñë»ÝÇ ïÇåÇ »é³Ã¨ Ù»Ëáí ûëï»áëÇÝû½Ç Å³Ù³Ý³Ï ³½¹ñáëÏñÇ
í½ÇÏÇ Ïáïñí³ÍùÇ å³ï׳éáí íÇñ³Ñ³ïí³Í ÑÇí³Ý¹Ý»ñÇ 20-30 % Ùáï Ýßí»É
¿ ³½¹ñáëÏñÇ í½ÇÏÇ Ï»ÕÍ Ñá¹Ç ³é³ç³óáõÙ, ÇëÏ 10-20 % Ùáï ·ñ³Ýóí»É
³½¹ñáëÏñÇ ·ÉËÇÏÇ Ï³Ù í½ÇÏÇ ³ë»åïÇÏ Ù»éáõÏ, áñÁ ϳ½ÙáõÙ ¿ µáÉáñ í³ï
³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÇ Ùáï 50 %: ²Û¹ ÷³ëïÁ µ³½Ù³ÃÇí íݳëí³Íù³µ³ÝÝ»ñÇ ¹ñ¹»ó
ϳï³ñ»É ³½¹ñáëÏñÇ ·ÉËÇÏÇ ÷á˳ñÇÝáõÙ ³ñÑ»ëï³Ï³Ý ÝÛáõûñÇó
å³ïñ³ëïí³Í ·ÉËÇÏáí: ì»ñçÇÝ ï³ñÇÝ»ñÇÝ ÏáÝù³½¹ñ³ÛÇÝ Ñá¹Ç
³ÉáåɳëïÇϳÛÇ Å³Ù³Ý³Ï É³ÛÝ ï³ñ³ÍáõÙ ¿ ëï³ó»É Øáõñ-ìúÎÆ, ØáíßáíÇãÇ,
êÇí³ßÇ ¨ ³ÛÉáó ÏáÕÙÇó ݳ˳·Íí³Í Ù»ï³Õ³Ï³Ý ¿Ý¹áåñáտ»½Ý»ñÁ: êÇí³ßÇ
¿Ý¹áåñáտ»½Ç ÛáõñûñÇݳÏáõÃÛáõÝÁ ϳ۳ÝáõÙ ¿ Ýñ³ÝáõÙ, áñ ³ÛÝ ÙdzÙáÙ»Ýï
÷á˳ñÇÝáõÙ ¿ ³½¹ñáëÏñÇ ·ÉËÇÏÁ ¨ ù³ó³Ë³÷áëÁ:
Ðá¹»ñÇ ÷á˳ñÇÝÙ³Ý óáõóáõÙÝ»ñ »Ý ѳݹÇë³ÝáõÙª 1¤ »ñÏÏáÕÙ³ÝÇ ³ÝÏÇÉá½Á ¨
ÏáÝù³½¹ñ³ÛÇÝ Ñá¹»ñÇ ¹»ýáñÙ³óÝáÕ Ïáùë³ñÃñá½Ç ͳÝñ Ó¨»ñÁ; 2¤
³ñÃñá½á³ñÃñÇïÝ»ñÁ, áñáÝù ½³ñ·³ÝáõÙ »Ý Ù³ÝÏ³Ï³Ý ï³ñÇùáõÙ ³½¹ñÇ
»ñÏÏáÕÙ³ÝÇ Ñṳ˳Ëï ï³ñ³Í ÑÇí³Ý¹Ý»ñÇ Ùáï 30-40 ï³ñ»Ï³Ý ѳë³ÏáõÙ;
3¤áëÏñ»ñÇ Ñá¹³ÛÇÝ »½ñ»ñÇ áõéáõóùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ Ñá¹³ÛÇÝ Ù³Ï»ñ»ëÝ»ñÇ
¹»ý»ÏïÝ»ñÁ; 4¤ íݳëí³ÍùÇ Ñ»ï¨³ÝùÝ»ñÁ ¨ ³ÛÉÝ.:
50
 ÎáÝù³½¹ñ³ÛÇÝ Ñá¹Ç ÷á˳ñÇÝÙ³Ý íÇñ³Ñ³ïáõÃÛ³Ý Ñ³Ï³óáõóáõÙ »Ý
ѳݹÇë³ÝáõÙª ³¤ÏáÝù³½¹ñ³ÛÇÝ Ñá¹Ç ßñç³Ýáõ٠óñ³Ë³ÛÇÝ åñáó»ëÝ»ñÁ,
µ¤ËáõÕ³ÏÝ»ñÇ ³éϳÛáõÃÛáõÝÁ, ·¤ïáõµ»ñÏáõÉÛá½³ÛÇÝ Ã³ñÙ ·ñ³ÝáõɻٳÝ:
70-³Ï³Ý Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇó ¿Ý¹áåñáտ»½³íáñÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ëÏë»óÇÝ ÏÇñ³é»É
Ïáñáõݹ» Ï»ñ³ÙÇϳ, áñÁ Çñ ýǽÇÏáùÇÙÇ³Ï³Ý Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñáí ³í»ÉÇ Ï³ÛáõÝ
¿, ³Ùáõñ ¨ ùÇã ٳ߻ÉÇ:
Îáñáõݹ³Ï»ñ³ÙÇϳÛÇÝ åñáտ»½Ý»ñáí ÷á˳ñÇÝáõÙ »Ý Ñá¹»ñÇ,
Ù³ëݳíáñ³å»ë ÏáÝù³½¹ñ³ÛÇÝ Ñá¹Ç, ³×³é³ÛÇÝ Ù³Ï»ñ»ëÝ»ñÁ: ijٳݳÏǪ
Ùáï 1-1.5 ï³ñÇÝ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ Ï»ñ³ÙÇÏ³Ï³Ý ¿Ý¹áåñáտ»½Ý»ñÁ
÷á˳ñÇÝí»Éáí Ýáñ³·áÛ³ó³Í áëÏñ³ÛÇÝ ÑÛáõëí³Íùáí, ϳñÍ»ë Ý»ñ »Ý ³×áõÙ
ÏáÝùáëÏñÇ Ù»ç: äñáտ»½Ç ó³Ýϳó³Í ï»ë³ÏÇ Ó¨³íáñÙ³Ý
ѳñÙ³ñ³í»ïáõÃÛáõÝÁ Ñ»é³Ýϳñ³ÛÇÝ ¿ ¹³ñÓÝáõÙ Ï»ñ³ÙÇÏ³Ï³Ý åñáտ»½Ý»ñÇ
ÏÇñ³éáõÃÛáõÝÁ í»ñ³Ï³Ý·ÝáÕ³Ï³Ý íÇñ³µáõÅáõÃÛ³Ý ï³ñµ»ñ áÉáñïÝ»ñáõÙ: 80-
³Ï³Ý Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇÝ ØáëÏí³ÛÇ µÅßÏ³Ï³Ý I ÇÝëïÇïáõïÇ
íݳëí³Íù³µ³ÝáõÃÛ³Ý ¨ ûñÃá廹dzÛÇ ³ÙµÇáÝÇ ³ß˳ï³ÏÇóÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó
¦¶ñ³ýÇï§ ¶ÐÆ Ñ»ï ѳٳï»Õ Ùß³Ïí»É ¨ åñ³ÏïÇÏ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ù»ç »Ý
Ý»ñ¹ñí»É ÏáÝù³½¹ñ³ÛÇÝ, µ³½Ï³ÛÇÝ, ÍÝÏ³Ý ³ñÑ»ëï³Ï³Ý ÏÇë³Ñá¹»ñ
å³ïñ³ëïí³Í ³Í˳ÍݳÛÇÝ ÝÛáõûñÇó: гïáõÏ Ñ»ï³½áïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨
·áñÍÝ³Ï³Ý ÏÇñ³éáõÙÁ óáõÛó ïí»óÇÝ ³Í˳ÍݳÛÇÝ ÝÛáõûñÇ ³ÙñáõÃÛ³Ý µ³ñÓñ
µÝáõó·ñ»ñÁ, ¹ñ³Ýó ÇÝï³ÏïáõÃÛáõÝÁ ûñ·³ÝǽÙÇ Ñ³Ù³ñ, ÇëÏ µÝ³Ï³Ýª
ͳÏáïÏ»Ý, ÑáÍ ¨ ³ÛÉÝ. ï³ñµ»ñ ÙdzóáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ÏóÙ³Ý
Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÁ ¹ñ³Ýó ÏÇñ³éáõÃÛáõÝÁ í»ñ³Ï³Ý·ÝáÕ³Ï³Ý íÇñ³µáõÅáõÃÛ³Ý
Ù»ç ¹³ñÓÝáõÙ ¿ ËÇëï Ñ»é³Ýϳñ³ÛÇÝ:

ìÇñ³Ñ³ïáõÃÛáõÝÝ»ñ ÷³÷áõÏ ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñÇ íñ³։

ìݳëí³Íù³µ³ÝáõÃÛ³Ý Ù»ç ¨ ûñÃá廹dzÛáõÙ Ñ³×³Ë ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ÉÇÝáõÙ
ϳï³ñ»É íÇñ³Ñ³ïáõÃÛáõÝÝ»ñ ÙϳÝÝ»ñÇ, çÉ»ñÇ ¨ ÷³Ï»ÕÝ»ñÇ íñ³: ²é³í»É
ï³ñ³Íí³Í »Ý Ñ»ï¨Û³É ÙÇç³ÙïáõÃÛáõÝÝ»ñÁª
1.γñáõÙ:
2.æÉ»ñÇ åɳëïÇϳ:
3.ØÇáÉǽ ¨ ï»ÝáÉǽª ÙϳÝÝ»ñÇ ¨ çÉ»ñÇ ³½³ïáõÙ ï³ñ³ï»ë³Ï` ѳ׳Ë
ëåÇ³Ï³Ý ÙdzÏóáõÙÝ»ñÇó: ²Û¹åÇëÇ íÇñ³Ñ³ïáõÃÛáõÝ Ñ³×³Ë³ÏÇ ëïÇåí³Í »Ý
ÉÇÝáõ٠ϳï³ñ»É ³½¹ñáëÏñÇ ¹Ç³ýÇ½Ç Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï ù³é³·ÉáõË
ÙϳÝÇ (m. quadriceps) »ñϳñ³ï¨ ýÇùë³ódzÛÇó Ñ»ïá ³é³ç³ó³Í ³½¹ñÇ ³Û¹
ÙϳÝÇ ÙÇçÇÝ ÷áñÇÏÇ ëåÇ³Ï³Ý ýÇùë³ódzÛÇ ¹»åù»ñáõÙ:
4.ØÇáïáÙdz ¨ ï»ÝáïáÙdzª ÙϳÝÇ ¨ çÉÇ Ñ³ïáõÙ: ØϳÝÝ»ñÇ Ñ³ïÙ³Ý
íÇñ³Ñ³ïáõÃÛáõÝÁ ɳÛÝ ÏÇñ³éáõÙ »Ý Ñá¹»ñÇ ÏáÝïñ³Ïïáõñ³Ý»ñÇ ¹»åùáõÙ.
ûñÇݳϪ ³½¹ñÇ ³éµ»ñáÕ մկանների ÙÇáïáÙdz՝ ÏáÝù³½¹ñ³ÛÇÝ Ñá¹áõÙ ³éµ»ñáÕ
ÏáÝïñ³Ïïáõñ³ÛÇ Å³Ù³Ý³Ï:

51
5.ü³ëóÇáïáÙdzª ÷³Ï»ÕÇ, ѳ׳˳ÏÇ Z-Ó¨, µ³ó³½³ïáõÙ ³ÛÝ »ñϳñ³óÝ»Éáõ
Ýå³ï³Ïáí ¥ûñÇݳϪ ÍÝÏ³Ý Ñá¹Ç ͳÉÇã ÏáÝïñ³Ïïáõñ³Ý»ñÇ ¹»åùáõÙ¤, ¹ñ³
ѳïáõÙ ëïáñÇÝ í»ñçáõÛÃÝ»ñÇ ëå³ëïÇÏ å³ñ³ÉÇãÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ ¨ ³ÛÉÝ.:
6.î»Ýá¹»½ª çÉÇ ýÇùë³óÇ³Ý ÍÝÏáëÏñÇÝ Ï³Ù áëÏñÇÝ:
7.ìÇñ³Ñ³ïáõÃÛáõÝÝ»ñ ÙϳÝÝ»ñÇ ¨ çÉ»ñÇ íñ³ª ÙϳÝÝ»ñÇ ¨ çÉ»ñÇ »ñϳñ³óáõÙ,
ϳñ׳óáõÙ, ï»Õ³÷áËáõÙ ¨ ³ÛÉÝ.:
8.ìÇñ³Ñ³ïáõÃÛáõÝÝ»ñ ÇÝãå»ë Ï»ÝïñáݳϳÝ, ³ÛÝå»ë ¿É å»ñÇý»ñÇÏ ÝÛ³ñ¹³ÛÇÝ
ѳٳϳñ·Ç íñ³: г׳Ë, ѳïϳå»ë ëå³ëïÇÏ å³ñ³ÉÇãÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ,
ϳï³ñáõÙ »Ý ÝÛ³ñ¹³ÛÇÝ ×ÛáõÕ»ñÇ Ñ³ïáõÙª ݨñáïáÙdz, ÇëÏ ÝÛ³ñ¹Ç íݳëÙ³Ý
¹»åù»ñáõÙª ¹ñ³Ýó í»ñëïáõ·áõÙ ¨ ÝÛ³ñ¹³ÛÇÝ óáÕáõÝÝ»ñÇ ³½³ïáõÙ ëåÇ»ñÇó áõ
ÏåáõÙÝ»ñÇóª ݨñáÉǽ:
9.سßϳÛÇÝ åɳëïÇϳ: ³ñÙ í»ñù»ñÇ ¨ ·ñ³ÝáõɳóíáÕ í»ñù³ÛÇÝ
ٳϻñ»ëÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ í»ñù³ÛÇÝ Ù³Ï»ñ»ëÁ ÷³Ï»Éáõ ѳٳñ ÏÇñ³éáõÙ »Ý Ù³ßÏÇ
÷áËå³ïí³ëïáõÙ ï³ñµ»ñ »Õ³Ý³ÏÝ»ñáí: سßϳÛÇÝ åɳëïÇϳÛÇ ³é³í»É
ï³ñ³Íí³Í »Õ³Ý³ÏÝ»ñÇó »Ý ѳݹÇë³ÝáõÙ.
³¤í»ñùÇÝ Ùáï ·ïÝíáÕ ï»Õ³ÛÇÝ Ù³ßϳÛÇÝ Í³ÍÏáõÛÃÝ»ñÇ û·ï³·áñÍáõÙÁª Ù³ßÏÁ
ÃáõɳóÝáÕ Ïïñí³ÍùÝ»ñÇó Ñ»ïá ¹ñ³ ͳÛñ»ñÇ Ùáï»óáõÙ, Ù³ßϳÛÇÝ
ÉáëÏáõïÝ»ñÇ ï»Õ³÷áËáõÙ ¨ ³ÛÉÝ,
µ¤í»ñùÇó Ñ»éáõ ·ïÝíáÕ »ÝóٳßϳÛÇÝ µçç³Ýùáí Ù³ßÏÇ û·ï³·áñÍáõÙÁª
¦Çï³É³Ï³Ý åɳëïÇϳ§ ϳ٠åɳëïÇϳ ëÝáõóáÕ áïÇÏÇ íñ³, ëáõñ, ó÷³éáÕ,
Ù³ßϳÛÇÝ óáÕáõÝ Áëï üÇɳïáíÇ,
·¤ Ù³ßϳÛÇÝ ³½³ï åɳëïÇϳÝ, ³ÛëÇÝùÝ í»ñù³ÛÇÝ ¹»ý»ÏïÇ ÷³ÏáõÙ Ù³ßÏáí,
áñÁ µ³ñ³Ï ß»ñïáí ³é³Ýó ׳ñå³ÛÇÝ µçç³ÝùÇ í»ñóí»É ¿ í»ñùÇó ³í»ÉÇ Ñ»éáõ
·ïÝíáÕ ßñç³ÝÇó:
سßϳÛÇÝ ³½³ï åɳëïÇϳÛÇ Ñ³Ù³ñ û·ïíáõÙ »Ý ï³ñµ»ñ »Õ³Ý³ÏÝ»ñÇó:
²é³í»É ï³ñ³Íí³Í ¿ ï³ñµ»ñ ë³ñù-¹»éÙ³ïáÙÝ»ñÇ ÏÇñ³éáõÃÛáõÝÁ, áñáÝù
Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ »Ý ï³ÉÇë Ù³ßÏÁ í»ñóÝ»É ³ÝÑñ³Å»ßï ѳëïáõÃ۳ݪ ÙÇÝ㨠1
ÙÙ: ä³ïí³ëïí³Í Ù³ßÏÇ ÏïáñÇ É³í ë»ñï³×Ù³Ý Ñ³Ù³ñ, áñÁ Ñݳñ³íáñ ¿
ÙdzÛÝ í»ñù³ÛÇÝ Ù³Ï»ñ»ëÇÝ ¹ñ³ ë»ñïáñ»Ý ÑåÙ³Ý ¹»åùáõÙ, ÏïáñÁ
ٻ˳ÝÇÏáñ»Ý ͳÏáïáõÙ »Ý ϳ٠í»ñóí³Í Ù³ßϳÛÇÝ ÏïáñÇ íñ³ íÇñ³¹³Ý³Ïáí
µ³óáõ٠ó÷³ÝóáÕ ³Ýóù»ñ, ³é³ç³óÝ»Éáí ¦Ïïáñ-Ù³Õ§: ²Û¹ ³Ýóù»ñÇó
í»ñù³ÛÇÝ å³ñáõݳÏáõÃÛáõÝÁ ¹áõñë ¿ ·³ÉÇë íÇñ³Ï³åÇ Ù»ç ¨ ¹ñ³Ýáí ϳÝËíáõÙ
¿ Ù³ßÏÇ ÏïáñÇ ß»ñï³½³ïáõÙÁ:
ºñµ Ï³Ý í»ñù³ÛÇÝ Ù»Í Ù³Ï»ñ»ëÝ»ñ ϳ٠ݳËÏÇÝáõÙ ³ñ¹»Ý ϳï³ñí»É ¿
Ù³ßϳÛÇÝ åɳëïÇϳ ¨ ë»÷³Ï³Ý Ù³ßÏÇ é»½»ñíÝ»ñÁ ëå³éí»É »Ý, Ù³ßϳÛÇÝ
åɳëïÇϳÛÇ »Ý ¹ÇÙáõÙ Ù³ßÏáí, áñÁ í»ñóí»É ¿ ¹Ç³ÏÇó ¨ å³Ñí»É ýǽÇÏ³Ï³Ý ¨
ùÇÙÇ³Ï³Ý ï³ñµ»ñ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ: ²ÝÑñ³Å»ßï ¿ Ýß»É, áñ ¹Ç³ÏÇó
å³ïí³ëïí³Í Ù³ßϳÛÇÝ ÏïáñÁ ¹»é¨ë ÑÛáõëí³Íù³ÛÇÝ ³Ýѳٳï»Õ»ÉÇáõÃÛ³Ý
ѻ勉Ýùáí ëáíáñ³µ³ñ ãÇ ÏåãáõÙ: ê³Ï³ÛÝ ¹»ý»ÏïÇ ÷³Ï»ÉÁ ÑáÙáÙ³ßÏáí
å³Ñå³ÝáõÙ ¿ Ù³ßϳÛÇÝ Ù³Ï»ñ»ëÁ í³ñ³ÏÇó, ËáãݹáïáõÙ í»ñùÇó Ñ»ÕáõÏÇ
³é³ï ³ñï³ùÇñïÁ, ÇëÏ å³ïí³ëïí³Í ÑáÙáåɳëïÇÏ Ù³ßϳÛÇÝ ÏïáñÁ

52
ѳݹÇë³ÝáõÙ ¿ Ûáõñ³ï»ë³Ï ɳí Ï»Ýë³µ³Ý³Ï³Ý ËóÝÇã, áñÇ ï³Ï ³í»ÉÇ
³ñ³· ¿ ·ÝáõÙ ¿åÇûÉǽ³ódzÝ:

ìܲêì²Ìø²ÚÆÜ ÐาʲÊîºð ºì ºÜ²ÐาʲÊîºð

غ̲вê²ÎܺðÆ Øàî
ìݳëí³Íù³ÛÇÝ Ñṳ˳Ëï ¿ ÏáãíáõÙ ³Ëï³µ³Ý³Ï³Ý ³ÛÝ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÁ,
»ñµ íݳëí³ÍùÇ Ñ»ï¨³Ýùáí Ñá¹Á ϳ½ÙáÕ Ñṳٳϻñ»ëÝ»ñÁ ÉñÇí
ï»Õ³ß³ñÅíáõÙ »Ý ÙÇÙÛ³Ýó Ýϳïٳٵ ¨ ³é³ç³ÝáõÙ ¿ ¹ñ³Ýó
³Ýѳٳå³ï³ë˳ÝáõÃÛáõÝ: ²ÛëåÇëÇ íÇ׳ÏÝ»ñÁ, áñå»ë ϳÝáÝ, áõÕ»ÏóíáõÙ »Ý
Ñá¹Á ϳ½ÙáÕ ÷³÷áõÏ ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñÇ ¥Ñṳ߳åÏÇ, ÙϳÝÝ»ñÇ ¨ ¹ñ³Ýó çÉ»ñÇ,
ϳå³ÝÝ»ñǤ å³ïéí³Íùáí: ºÝóÑṳ˳Ëï ¿ ÏáãíáõÙ Ñá¹³ÛÇÝ Ù³Ï»ñ»ëÝ»ñÇ
áã ÉñÇí ï»Õ³ß³ñÅÁ:
î³ñµ»ñáõÙ »Ý íݳëí³Íù³ÛÇÝ, ¹ÇëåɳëïÇÏ ¨ ³ïñ³íÙ³ïÇÏ Ñṳ˳Ëï»ñ:
¸ÇëåɳëïÇÏ Ñṳ˳ËïÁ ½³ñ·³ÝáõÙ ¿ Ñá¹Ç µÝ³ÍÇÝ Ã»ñ½³ñ·³óÙ³Ý
ѻ勉Ýùáí: ²ïñ³íÙ³ïÇÏ Ñṳ˳ËïÁ áñ¨¿ Ó»éùµ»ñáíÇ ÑÇí³Ý¹áõÃÛ³Ý
å³ï׳éáí ½³ñ·³ó³Í ÙϳݳÛÇÝ ¹Ç뵳ɳÝëÇ Ñ»ï¨³Ýù ¿: ìݳëí³Íù³ÛÇÝ
Ñṳ˳ËïÁ ¹³ ³éáÕç Ñá¹Ç ѳٳñÅ»ù íݳëí³ÍùÇ Ñ»ï¨³Ýùáí ³é³ç³ó³Í
Ñṳ˳ËïÝ ¿:
ìݳëí³Íù³ÛÇÝ Ñṳ˳Ëï»ñÁ ϳ½ÙáõÙ »Ý ѻݳ߳ñÅ³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç
íݳëí³ÍùÝ»ñÇ µáÉáñ ï»ë³ÏÝ»ñÇ ÁݹѳÝáõñ ÃíÇ 1.5-3 %: Ðṳ˳Ëï»ñÁ
ѳݹÇë³ÝáõÙ »Ý íݳëí³ÍùÝ»ñÇ Í³Ýñ ï»ë³Ï, áñáÝù ѳ׳˳ÏÇ å³Ñ³ÝçáõÙ
»Ý ëï³óÇáݳñ µáõÅáõÙ: ìݳëí³Íù³ÛÇÝ Ñṳ˳Ëï»ñÁ ëáíáñ³µ³ñ
ÝϳïíáõÙ »Ý ÙÇçÇÝ ï³ñÇùáõÙ, ѳ׳˪ ïÕ³Ù³ñ¹Ï³Ýó Ùáï:
ػͳٳë³Ùµ ¹»åù»ñáõÙ Ñṳ˳Ëï»ñÁ ³é³ç³ÝáõÙ »Ý ³ÝáõÕÕ³ÏÇ
íݳëÙ³Ý ¥ï³ñ³Íí³Í ϳ٠ͳÉí³Í í»ñçáõÛÃÇ íñ³ Ñ»Ýí»Éáí í³Ûñ ÁÝÏÝ»ñáõ¤
ѻ勉Ýùáí: Ðṳ˳ËïÁ Ñݳñ³íáñ ¿ ݳ¨ ÙϳÝÝ»ñÇ ÏïñáõÏ ³Ýëå³ë»ÉÇ
ÏÍÏÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ, ûñÇݳϪ ÝéݳÏ, ù³ñ Ý»ï»Éáõ, ÉáÕ³Éáõ ÁÝóóùáõÙ ÏïñáõÏ
ß³ñÅÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï:
ÀݹáõÝí³Í ¿ Ñṳ˳Ëïí³Í ѳٳñ»É í»ñçáõÛÃÇ ¹Çëï³É ѳïí³ÍÁ, ë³Ï³ÛÝ
·áÛáõÃÛáõÝ áõÝÇ µ³ó³éáõÃÛáõݪ ³Ýñ³ÏÇ ակրոմիալ ͳÛñÇ Ñṳ˳Ëï, áÕն»ñÇ
Ñṳ˳Ëï»ñ: ²Û¹ Ñṳ˳Ëï»ñÁ ³Ýí³ÝíáõÙ »Ý Áëï åñáùëÇÙ³É
ï»Õ³Ï³Ûí³Í ѳïí³ÍÇ: î³ñµ»ñáõÙ »Ý óñÙ, áã óñÙ, ãÝ»ñáõÕÕíáÕ,
ëáíáñáõÛóÛÇÝ, ÷³Ï ¨ µ³ó, µ³ñ¹³ó³Í ¨ ãµ³ñ¹³ó³Í Ñṳ˳Ëï»ñ ¨
»ÝóÑṳ˳Ëï»ñ:
Ðṳ˳ËïÁ ѳٳñíáõÙ ¿ óñÙ 1-3 ûñÁ, áã óñÙª ÙÇÝ㨠3 ß³µ³Ã:
Ðṳ˳ËïÁ ÁݹáõÝí³Í ¿ ѳٳñ»É Ñݳó³Í 3 ß³µ³Ã ³Ýó: âÝ»ñáõÕÕíáÕ
Ñṳ˳Ëï»ñÁ ³é³ç³ÝáõÙ »Ý ·ÉËÇÏÇ ¨ Ñá¹³÷áëÇÏÇ ÙÇç¨ ÷³÷áõÏ

53
ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñǪ ÑÇÙݳϳÝáõÙ å³ïéí³Í ÙϳÝÝ»ñÇ ÇÝï»ñåá½ÇódzÛÇ
ѻ勉Ýùáí: âÝ»ñáõÕÕíáÕ Ñṳ˳Ëï»ñÇÝ »Ý ¹³ëáõ٠ݳ¨ µáÉáñ Ñݳó³Í
Ñṳ˳Ëï»ñÁ: âÝ»ñáõÕÕíáÕ Ñṳ˳Ëï»ñÁ ѳñϳíáñ ¿ Ý»ñáõÕÕ»É
íÇñ³µáõÅ³Ï³Ý ×³Ý³å³ñÑáí: êáíáñáõÛóÛÇÝ »Ý ÏáãíáõÙ ³ÝÁݹѳï ÏñÏÝíáÕ
Ñṳ˳Ëï»ñÁ, áñáÝù ³é³ç³ó»É »Ý Ñá¹áõÙ ³é³çݳÛÇÝ Ñṳ˳ËïÇó Ñ»ïá:
´³ñ¹³ó³Í Ñṳ˳Ëï»ñÁ áõÕ»ÏóíáõÙ »Ý Ý»ñ- ϳ٠ѳñÑá¹³ÛÇÝ
Ïáïñí³ÍùÝ»ñáí, Ù³·Çëïñ³É ³ÝáÃÝ»ñÇ, ÝÛ³ñ¹³ÛÇÝ óáÕáõÝÝ»ñÇ íݳëáõÙáí:
Ðṳ˳Ëï»ñÇ Ñ³×³Ë³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ³é³ÝÓÇÝ Ñá¹»ñáõ٠ϳåí³Í ¿ Ñá¹Ç
³Ý³ïáÙÇ³Ï³Ý Ï³éáõóí³ÍùÇó, Ñá¹³å³ñÏÇ ¨ Ñá¹³ÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç
³ÙñáõÃÛáõÝÇó, Ñá¹Á ßñç³å³ïáÕ ÙϳÝáõÝùÇ ½³ñ·³óí³ÍáõÃÛáõÝÇó ¨ Ñá¹áõÙ
ß³ñÅáõÙÝ»ñÇ Í³í³ÉÇó: ì»ñÇÝ í»ñçáõÛÃÝ»ñÇ Ñá¹»ñÁ íݳëíáõÙ »Ý 7-8 ³Ý·³Ù
ѳ׳Ë, ù³Ý ëïáñÇÝ í»ñçáõÛÃÝ»ñÇ Ñá¹»ñÁ:
Ðṳ˳ËïÇ Å³Ù³Ý³Ï Ùáï³Ï³ ÙϳÝÝ»ñÁ áã ÙdzÛÝ íݳëíáõÙ »Ý, ³ÛÉ
÷áËíáõÙ »Ý ¹ñ³Ýó »ñϳñáõÃÛáõÝÁ ¨ ûÉÇÏÝ»ñÇ áõÕÕáõÃÛáõÝÁ, áñÁ ³é³ç ¿ µ»ñáõÙ
ÙϳÝÝ»ñÇ ÙÇ ËÙµÇ é»ýÉ»Ïïáñ ³ñï³Ñ³Ûïí³Í ÏÍÏáõÙ ¨ ÙÛáõë ËÙµÇ ÃáõɳóáõÙ:
Ðṳ˳ËïÇó Ñ»ïá ß³ï ³ñ³· ½³ñ·³ÝáõÙ ¿ ÙϳݳÛÇÝ é»ïñ³Ïódz, áñáí ¨
å³ÛٳݳíáñíáõÙ ¿ ³ñ³ï³íáñ ¹ÇñùáõÙ Ñṳ˳Ëïí³Í áëÏñÇ ³Ùáõñ
ýÇùë³ódzÝ: àñù³Ý ³í»ÉÇ ß³ï Å³Ù³Ý³Ï ¿ ³Ýó»É Ñṳ˳ËïÇó Ñ»ïá,
³ÛÝù³Ý ÙϳÝÝ»ñÇ ÏÍÏáõÙÁ ÉÇÝáõÙ ¿ ³í»ÉÇ Ï³ÛáõÝ ¨ ùÇã ѻﳹ³ñÓ»ÉÇ: ºÃ»
Ñṳ˳ËïÁ ųٳݳÏÇÝ ãÇ Ý»ñáõÕÕíáõÙ, ³å³ µáñµáù³ÛÇÝ åñáó»ëÇ ¨ ¹ñ³Ý
Ñ»ï¨áÕ ³ñÛáõݳ½»ÕÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ Ñá¹³÷áëÇÏÁ ÉóíáõÙ ¿ ëådzϳÝ
ÑÛáõëí³Íùáí ¨ Ñṳ˳ËïÇ ³Ý³ñÛáõÝ Ý»ñáõÕÕ»ÉÁ ¹³éÝáõÙ ¿ ³ÝÑݳñÇÝ:
ºñµ»ÙÝ ³ëïÇ׳ݳµ³ñ ½³ñ·³ÝáõÙ ¿ Ýáñ Ñá¹ ß³ñÅÙ³Ý Ýáñ ³é³ÝóùÝ»ñáí:
²ËïáñáßáõÙÁ:Ðṳ˳ËïÇ ¹Ç³·Ýá½Á ¹ñíáõÙ ¿ Ñ»ï¨Û³É ïíÛ³ÉÝ»ñÇ
³éϳÛáõÃÛ³Ý ÑÇÙ³Ý íñ³ª
 íݳëí³Íù ³Ý³ÙÝ»½áõÙ ¥ÁÝÏÝ»É, ÏïñáõÏ ß³ñÅáõÙ¤;
 Ñá¹Ç ßñç³ÝÇ ¹»ýáñÙ³ódz, áñÁ É³í »ñ¨áõÙ ¿ ³éáÕç ÏáÕÙÇ Ñ»ï
ѳٻٳï»ÉÇë;
 í»ñçáõÛÃÇ Ñ³ñϳ¹ñ³Ï³Ý, Ñṳ˳ËïÇ ³Ù»Ý ÙÇ ï»ë³ÏÇ Ñ³Ù³ñ µÝáñáß
¹Çñù;
 Ñṳ˳Ëïí³Í í»ñçáõÛÃÇ ³é³ÝóùÇ áõÕÕáõÃÛ³Ý ÷á÷áËáõÙ,
 í»ñçáõÛÃÇ »ñϳñáõÃÛ³Ý ÷á÷áËáõÙ ¥Ñ³×³Ëª ϳñ׳óáõÙ, ѳ½í³¹»åª
»ñϳñ³óáõÙ¤;
 Ñá¹áõÙ ³ÏïÇí ß³ñÅáõÙÝ»ñÇ µ³ó³Ï³ÛáõÃÛáõÝ ¨ å³ëÇí ß³ñÅáõÙÝ»ñÇ
ËÇëï ë³Ñٳݳ÷³ÏáõÙ;
 ¦½ëå³Ý³Ï³ÛÇÝ ¹ÇÙ³¹ñáõÃÛáõݧ, áñÁ ѳٳñíáõÙ ¿ å³Ãá·ÝáÙáÝÇÏ
Ñṳ˳ËïÇ Ñ³Ù³ñ, áñÇ Å³Ù³Ý³Ï í»ñçáõÛÃÁ ѳñϳ¹ñ³Ï³Ý ¹ÇñùÇó
ѳݻÉáõ, å³ëÇí ß³ñÅáõ٠ϳï³ñ»Éáõ ÷áñÓÁ ѳݹÇåáõÙ ¿ ¿É³ëïÇÏ,
½ëå³Ý³Ï³ÛÇÝ ¹ÇÙ³¹ñáõÃÛ³Ý ¨ ³ÛÝ ÝáñÇó ÁݹáõÝáõÙ ¿ Çñ ÝáõÛÝ ¹ÇñùÁ:
Հṳ˳ËïÇ Å³Ù³Ý³Ï Ñá¹³×»ÕùÇó ¹áõñë »Ï³Í Ñṳٳϻñ»ëÁ
ßáß³÷íáõÙ ¿ áã Çñ ëáíáñ³Ï³Ý ï»Õáõ٠ϳ٠ÁݹѳÝñ³å»ë ãÇ ßáß³÷íáõÙ:

54
γñ¨áñ ¿ íݳëí³Í í»ñçáõÛÃÇ íñ³ åáõÉëÇ Ñ»ï³½áïáõÙÁ, ÇÝãå»ë ݳ¨
½·³ÛáõÝáõÃÛ³Ý áñáß»ÉÁ: Ðṳ˳Ëï»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï, ѳïϳå»ë »ñµ ¹ñ³Ýù
ÉÇÝáõÙ »Ý Ïáïñí³ÍùÝ»ñáí µ³ñ¹³ó³Í, Ñݳñ³íáñ ¿ ³ÝáóÝÛ³ñ¹³ÛÇÝ ËñÓÇ
íݳëáõÙÁ:
Ðṳ˳ËïÁ ѳñϳíáñ ¿ ï³ñµ»ñ³Ï»É Ñá¹Ç ë³Éç³ñ¹Çó, ϳå³ÝÝ»ñÇ
íݳëí³ÍùÇó, Ý»ñ- ¨ ³ñï³Ñá¹³ÛÇÝ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇó:
γå³ÝÝ»ñÇ íݳëÙ³Ý ¹»åùáõÙ Ñݳñ³íáñ »Ý µáÉáñ å³ëÇí ß³ñÅáõÙÝ»ñÁ ¨
ÙdzÛÝ áñ¨¿ Ù»Ï ß³ñÅÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï ¿ Ñá¹áõÙ ½·³óíáõÙ ó³í, áñÁ ³é³ç³ÝáõÙ ¿
å³ïéí³Í ϳå³ÝÇ É³ñÙ³Ý Ñ»ï¨³Ýùáí:
Æ ï³ñµ»ñáõÃÛáõÝ Ñṳ˳Ëï»ñÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï ÝϳïíáõÙ ¿ áã û
í»ñçáõÛÃÇ ýÇùëáõÙ ëË³É ¹ÇñùáõÙ, ³ÛÉ ¹ñ³ ß³ñÅáõÝáõÃÛáõÝ áã ëáíáñ³Ï³Ý
ï»ÕáõÙ, ³ÛëÇÝùÝ Ïáïñí³ÍùÇ ßñç³ÝáõÙ å³ëÇí ß³ñÅáõÙÝ»ñÁ Ñݳñ³íáñ »Ý
ï³ñµ»ñ áõÕÕáõÃÛáõÝÝ»ñáí: ´³ó³éáõÃÛáõÝ »Ý ϳ½ÙáõÙ Ñṳ˳ËïÇ Ñ»ï
½áõ·³Ïóí³Í Ïáïñí³ÍùÝ»ñÁ, áñáÝó Å³Ù³Ý³Ï Ñ³Ûïݳµ»ñíáõÙ ¿
Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇÝ µÝáñáß å³ÃáÉá·Ç³Ï³Ý ß³ñÅáõÝáõÃÛáõÝÁ ¨ µ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿
Ñṳ˳ËïÇ Ñ³Ù³ñ ïÇåÇÏ ¦½ëå³Ý³Ï³ÛÇÝ ýÇùë³ódzÛǧ ³Ëï³ÝÇßÁ Ñá¹áõÙ:
²Û¹åÇëÇ ¹»åù»ñáõÙ ×Çßï ¹Ç³·Ýá½Á ϳñ»ÉÇ ¿ ¹Ý»É é»Ýﷻݳµ³Ý³Ï³Ý
ѻﳽáïáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï:
è»Ýﷻݳµ³Ý³Ï³Ý ѻﳽáïáõÃÛáõÝÁ, áñÁ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ Ñṳ˳ËïÇ
ϳëϳÍÇ ¹»åùáõÙ, ÃáõÛÉ ¿ ï³ÉÇë ×ßï»É ¹Ç³·Ýá½Á, Ñëï³Ï áñáᯐ Ñá¹³ÛÇÝ
ͳÛñ»ñÇ ¹ÇñùÁ, µ³ó³é»É ϳ٠ѳÛïݳµ»ñ»É áõÕ»ÏóáÕ Ïáïñí³ÍùÁ ϳÙ
áëÏñ³ÛÇÝ ÑÛáõëí³ÍùÇ åáÏáõÙÁ:
²é³çÇÝ µÅßÏ³Ï³Ý û·ÝáõÃÛáõÝÁ Ñṳ˳ËïÇ Ï³ëϳÍÇ ¹»åùáõ٠ϳ۳ÝáõÙ ¿
í»ñçáõÛÃÇ ³Ýß³ñųóÙ³Ý, ó³í³½ñÏáÕÝ»ñ Ý߳ݳϻÉáõ ¨ ïáõųÍÇÝ
íݳëí³Íù³µ³Ý³Ï³Ý Ï»ÝïñáÝ ³Ýѳå³Õ ï»Õ³÷áË»Éáõ Ù»ç:
´áõÅáõÙÁ։ ìݳëí³Íù³ÛÇÝ Ñṳ˳ËïÁ Ñݳñ³íáñÇÝ ã³÷ ³ñ³· å»ïù ¿
áõÕÕíÇ ÑÇÙݳϳÝáõÙ ÁݹѳÝáõñ ϳ٠ï»Õ³ÛÇÝ ³Ý½·³Û³óÙ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ:
Ðṳ˳ËïÁ ϳñ»ÉÇ ¿ Ý»ñáõÕÕ»É 2 ÑÇÙÝ³Ï³Ý »Õ³Ý³Ïáí` ³ÝÙÇç³Ï³Ýáñ»Ý áõÅ
·áñͳ¹ñ»Éáí Ñṳ˳Ëïí³Í ͳÛñÇ íñ³ ¨ ϳ٠¿É Ý»ñáõÕÕ»É ÉͳÏÝ»ñ
ëï³Ý³Éáõ ÙÇçáóáí: àõÕÕ»Éáõó Ñ»ïá í»ñçáõÛÃÁ å»ïù ¿ å³ñï³¹Çñ
³Ýß³ñųóíÇ` ÑÇÙݳϳÝáõÙ ·Çåë³Ï³å»ñÇ Ï³Ù ³ÛÉ Ï³å»ñÇ ÙÇçáóáí:
²½¹ñոսկրի ·ÉËÇÏÇ Ñṳ˳ËïÇ ¹»åùáõÙ áõÕÕ»Éáõó Ñ»ï Çñ³Ï³Ý³óíáõÙ ¿
ÏÙ³Ëù³ÛÇÝ Ó·áõÙ 4-6 ß³µ³Ã ųÙÏ»ïáí:
âáõÕÕíáÕ ¨ Ñݳó³Í Ñṳ˳Ëï»ñÇ ¹»åùáõÙ ÏÇñ³éíáõÙ ¿ íÇñ³Ñ³ï³Ï³Ý
µáõÅáõÙ` ³ñÃñáïáÙdz, Ñá¹Çó ëådzϳÝ, ýǵñá½ ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñÇ Ñ»é³óáõÙ,
·ÉËÇÏÇ Ý»ñáõÕÕáõÙ, Ñṳ߳åÇÏÇ åɳëïÇÏ í»ñ³Ï³Ý·ÝáõÙ: ºñµ»ÙÝ` ³í»ÉÇ
ϳÛáõÝ ÉÇÝ»Éáõ ѳٳñ Çñ³Ï³Ý³óíáõÙ ¿ ßÛáõÕ»ñáí ïñ³ÝëÑá¹³ÛÇÝ ýÇùëáõÙ`
Ñṳ˳ËïÇ áõÕÕí³Í ¹ÇñùáõÙ:

55
ºز 3
ö²öàõÎ ÐÚàõêì²ÌøܺðÆ ö²Î ìܲêì²Ìøܺð։

ê³Éç³ñ¹Ý»ñ։
ê³Éç³ñ¹Á ¹³ ٻ˳ÝÇÏ³Ï³Ý íݳëí³ÍùÇ Ñ»ï¨³Ýùáí ³é³ç³óáÕ
ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñÇ ¨ ûñ·³ÝÝ»ñÇ ÷³Ï íݳëáõÙÝ ¿, áñÁ ãÇ áõÕ»ÏóíáõÙ ï»ë³Ý»ÉÇ
³Ý³ïáÙÇ³Ï³Ý Ë³Ý·³ñáõÙÝ»ñáí: ê³Éç³ñ¹Ç Å³Ù³Ý³Ï ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñÇ
íݳëÙ³Ý µÝáõÛÃÁ ¨ ³ëïÇ׳ÝÁ ϳËí³Í »Ý íݳëáÕ ·áñÍáÝÇ ï»ë³ÏÇó,
íݳëÙ³Ý áõÅÇó ¨ ³Ëï³Ñ³ñÙ³Ý ï³ñ³ÍùÇ Ù³Ï»ñ»ëÇó:
ê³Éç³ñ¹Ç Å³Ù³Ý³Ï ³é³í»É µÝáñáß ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¹ÇïíáõÙ »Ý ÷áùñ
ïñ³Ù³·ÍÇ ³ñÛáõݳï³ñ ¨ ³íß³ÛÇÝ ³ÝáÃÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó: ²é³ç³ÝáõÙ ¿ ³ÝáÃÝ»ñÇ
íݳëáõ٠ѻﳷ³ ÑÛáõëí³Íù³ÛÇÝ ³ñÛáõݳ½»ÕáõÙÝ»ñáí: ²ñÛáõݳ½»ÕáõÙÝ»ñÁ
ϳñáÕ »Ý ÉÇÝ»É ½³Ý³½³Ý Ù»ÍáõÃ۳ݪ ëÏë³Í Ù³Ýñ Ï»ï³ÛÇÝÝ»ñÇó, ÙÇÝ㨠ٻÍ
Ý»ñÑÛáõëí³Íù³ÛÇÝ, Ëáéáã³ÛÇÝ Ïáõï³ÏáõÙÝ»ñª ѻٳïáٳݻñ: лٳïáٳݻñÇ
Ù»ÍáõÃÛáõÝÁ ϳËí³Í ¿ íݳëí³Í ³ÝáÃÇ ïñ³Ù³·ÍÇó ¨ ïíÛ³É Ñ³ïí³ÍÇ
ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñÇ ¿É³ëïÇÏáõÃÛáõÝÇó:
ê³Éç³ñ¹Ç ÏÉÇÝÇÏ³Ï³Ý Ýß³ÝÝ»ñÝ »Ý ó³íÁ, ³Ûïáõóí³ÍáõÃÛáõÝÁ, ѻٳïáÙ³Ý,
ýáõÝÏódzÛÇ Ë³Ý·³ñáõÙÁ ³ÏïÇí ¨ å³ëÇí ß³ñÅáõÙÝ»ñÇ ó³í³ÛÇÝ
ë³Ñٳݳ÷³ÏáõÙ: ò³íÁ ϳñáÕ ¿ ÉÇÝ»É ï³ñµ»ñ ÇÝï»ÝëÇíáõÃÛ³Ý ¨
å³Ûٳݳíáñí³Í ¿ ÇÝãå»ë íݳëáÕ ·áñÍáÝÇ µÝáõÛÃáí ¨ ³½¹»óáõÃÛ³Ý
ï¨áÕáõÃÛ³Ùµ, ³ÛÝå»ë ¿É íݳëÙ³ÝÝ »ÝóñÏí³Í ѳïí³ÍÇ ³Ý³ïáÙdzϳÝ
³é³ÝÓݳѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñáí:
ò³í»ñÁ ³é³í»É ³ñï³Ñ³Ûïí³Í »Ý ÉÇÝáõÙ, »ñµ ³éϳ ¿ Ý»ñí»ñÇ Ï³Ù
Ý»ñí³ÛÇÝ í»ñçáõÛÃÝ»ñÇ ×Ýßáõ٠ѻٳïáݳÛáí, Ï³Ù Ù»Í Ý»ñí³ñÙ³ïÝ»ñÇ ÷³Ï
íݳëáõÙÝ»ñ: ì»ñçáõÛÃÝ»ñÇ ³ÛÝ ë»·Ù»ÝïÝ»ñÇ íݳëáõÙÝ»ñÁ, áñáÝù áõÝ»Ý åÇñÏ,
ùÇã ß³ñÅáõÝ ÷³Ï»ÕÝ»ñ, áõÕ»ÏóíáõÙ »Ý áõÅ»Õ ó³í³ÛÇÝ ³Ëï³ÝÇßáí,
ѳïϳå»ë Ñ»ïíݳëí³Íù³ÛÇÝ այտուցի ½³ñ·³óÙ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ:
лٳïáÙ³ÛÇ ³éϳÛáõÃÛáõÝÁ ×ßïíáõÙ ¿ ýÉÛáõÏïáõ³ódzÛÇ ÙÇçáóáí:
̳Ýñ ë³Éç³ñ¹Ý»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï ¹ÇïíáõÙ ¿ Ù³ßÏÇ ß»ñï³½³ïáõÙ ëïáñ³¹Çñ
ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñÇó, ³ñÛ³Ý ¨ ³íßÇ »ñóٳßϳÛÇÝ Ïáõï³ÏáõÙÝ»ñÇ ³é³ç³óٳٵ:
سßÏÇ ß»ñï³½³ïٳٵ áõÕ»ÏóíáÕ Ñ»Ù³ïáٳݻñÁ ϳñáÕ »Ý µ»ñ»É
ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñÇ Ù»éáõϳóÙ³Ý ¨ ÇÝý»ÏóÇáÝ µ³ñ¹áõÃÛáõÝÝ»ñÇ íï³Ý· »Ý
Ý»ñϳ۳óÝáõÙ: ä»ïù ¿ ѳßíÇ ³éÝ»É Ý³¨ í»ñçáõÛÃÝ»ñÇ սեգմենտներում
ÙÇçÙϳݳÛÇÝ Ñ»Ù³ïáٳݻñÇ ³é³ç³óÙ³Ý Ñ³í³Ý³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ: ²Ûսå»ë
³½¹ñ³ÛÇÝ ë»·Ù»ÝïÇ ßñç³·ÍÇ 1 ë٠ٻͳóáõÙÁ ѳٳå³ï³ë˳ÝáõÙ ¿ ÙÇÝ㨠500
ÙÉ Í³í³Éáí ÙÇçÙϳݳÛÇÝ Ñ»Ù³ïáÙ³ÛÇÝ:
²×áÕ ÙÇçÙϳݳÛÇÝ Ñ»Ù³ïáٳݻñÁ, Ýñ³Ýó ½áõ·³ÏóáÕ Ñ³ñ³×áÕ ³ÛïáõóÁ
íï³Ý·³íáñ »Ý Ý»ñí»ñÇ ¨ ³ñÛáõݳï³ñ ³ÝáÃÝ»ñÇ »ñÏñáñ¹³ÛÇÝ սեղմումով
÷³Ï»Õ³ÛÇÝ ï³ñ³ÍáõÃÛ³Ý Ù»ç, áñÁ ÏáãíáõÙ ¿ ÏáÙå³ñïÙ»Ýï ѳٳËï³ÝÇß:
²Û¹ ³éáõÙáí ³é³í»É óáõó³¹ñ³Ï³Ý ϳñáÕ ¿ ѳٳñí»É ݳ˳µ³½ÏÇ
íݳëáõÙÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï üáÉÏÙ³ÝÇ Çß»ÙÇÏ ÏáÝïñ³Ïïáõñ³ÛÇ ½³ñ·³óáõÙÁ
56
áñå»ë ÏáÙå³ñïÙ»Ýï ѳٳËï³ÝÇßÇ Ù³ëݳíáñ, áõß³ó³Í ¹»åù:
ÎáÙå³ñïÙ»Ýï ѳٳËï³ÝÇßÇ ½³ñ·³óÙ³Ý ¹»åùáõÙ ÑÇí³Ý¹Ç Ùáï
½³ñ·³ÝáõÙ ¿ ³ñï³Ñ³Ûïí³Í ÷»Õ»ÏáÕ ó³í»ñ, ¹Çëï³É ѳïí³ÍÇ ëÝáõóÙ³Ý
˳ݷ³ñÙ³Ý պատկեր, ֆունկցիայի ³ñï³Ñ³Ûïí³Í ˳ݷ³ñáõÙ: îíÛ³É
ѳٳËï³ÝÇßÁ ³Ëïáñáß»Éáõ դեպքում անհրաժեշտ է ßï³å ϳñ·áí ϳï³ñ»É
÷³Ï»ÕÝ»ñÇ Ñ³ïáõÙ` ý³ëóÇáïáÙdz: ÎáÙå³ñïÙ»Ýï ѳٳËï³ÝÇßÇ
½³ñ·³óáõÙÁ ³é³í»É ѳí³Ý³Ï³Ý ¿ ݳ˳µ³½ÏÇ (ýáÉÏÙ³ÝÇ Çß»ÙÇÏ
ÏáÝïñ³Ïïáõñ³) ¨ ëñáõÝùÇ ßñç³ÝáõÙ: ¼³ñ·³óÙ³Ý å³ï׳é ϳñáÕ ¿ ÉÇÝ»É
Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ íݳëí³Íù:
àõé³ÍáõÃÛáõÝÁ ë³Éç³ñ¹Ç Å³Ù³Ý³Ï å³Ûٳݳíáñí³Í ¿ ³ÝáóÛÇÝ ÑáõÝÇó
¹áõñë »Ï³Í ³ñÛ³Ý ¨ ³íßÇ Ý»ñÍÍáõÙ»í ¹»åÇ ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñ ϳ٠վնասվածքային
³Ûïáõóáí: àõé³ÍáõÃÛ³Ý Ù»ÍáõÃÛáõÝÁ å³Ûٳݳíáñí³Í ¿ íݳëí³Í Ù³ëáõÙ
÷áõËñ »ÝóٳßϳÛÇÝ ×³ñå³ß»ñïÇ ³éϳÛáõÃÛ³Ùµ: äñáó»ëÇ ¹ÇݳÙÇϳÛÇ
Ù³ëÇÝ Ï³ñ»ÉÇ ¿ ¹³ï»É í»ñçáõÛÃÇ ëÇÙ»ïñÇÏ ë»·Ù»ÝïÇ ßñç³·ÍÇ ã³÷Ù³Ý
ÙÇçáóáí:
´áõÅáõÙÁ։
ê³Éç³ñ¹Ý»ñÇ µáõÅáõÙÁ ϳ۳ÝáõÙ ¿ íݳëí³Í ßñç³ÝÇ ³Ýß³ñժեóÙ³Ý, ï»Õ³ÛÇÝ
ë³éոõÛóÇ ï»Õ³¹ñÙ³Ý ¨ ÉdzñÅ»ù ó³í³½ñÏÙ³Ý Ù»ç: ÐÇí³Ý¹ÇÝ óáõóí³Í ¿
ѳݷÇëï, í»ñçáõÛÃÇ µ³ñÓñ ¹ÇñùÇ å³Ñå³Ýٳٵ: ²Ûë ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÁ
Ýå³ï³Ï áõÝ»Ý ëï»ÕÍ»É íݳëí³Í ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñÇ í»ñ³Ï³Ý·Ù³Ý ѳٳñ
Ýå³ëï³íáñ å³ÛÙ³ÝÝ»ñ ¨ ѻﳷ³ µ³ñ¹áõÃÛáõÝÝ»ñÇ՝ ѻٳïáÙ³ÛÇ
³é³ç³óáõÙ, ³ÛïáõóÇ ½³ñ·³óáõÙ, ËñáÝÇÏ ó³í³ÛÇÝ ûç³ËÇ ³é³ç³óÙ³Ý
ϳÝ˳ñ·»ÉáõÙ: ²Ýշ³ñųóÙ³Ý Å³ÙÏ»ïÝ»ñÁ ϳåí³Í íݳëí³ÍùÇ ³ëïÇ׳ÝÇó
ï¨íáõÙ ¿1-3 ß³µ³Ã: гñ³×áÕ Ñ»Ù³ïáÙ³ÛÇ ½³ñ·³óÙ³Ý ¹»åùáõ٠ϳï³ñíáõÙ
¿ í»ñçÇÝÇë µ³ó³½³ïáõÙ ¨ ¹ñ»Ý³íáñáõÙ: ´áõÅÙ³Ý ÁÝóóùáõ٠ϳñáÕ ¿
կիրառվել ѳϳµÇáïÇϳÛÇÝ µáõÅáõÙ:
Ðá¹»ñÇ Ï³å³Ý³-å³ñϳÛÇÝ Ñ³Ùϳñ·Ç íݳëáõÙÝ»ñ։
î³ñµ»ñáõÙ »Ý Ñá¹»ñÇ Ï³å³Ý³ÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç Ñ»ï¨Û³É ³é³í»É µÝáñáß
íݳëáõÙÝ»ñ՝ ·»ñÓ·áõÙ, Ù³ëݳÏÇ Ï³Ù ÉñÇí å³ïéí³Íù:
Ðá¹»ñÇ Ï³å³Ý³-å³ñϳÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç íݳëÙ³Ý Ù»Ë³ÝǽÙÁ ÝáõյÝÝ ¿, ÇÝã
áñ Ñṳ˳Ëï»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï: ê³Ï³ÛÝ ·»ñÓ·áõÙÝ»ñÁ áõÕ»ÏóíáõÙ »Ý
Ñṳٳϻñ»ëÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï³íáñ Ñ»é³óáõÙáí, ϳå³ÝÝ»ñÁ ã³÷³½³Ýó ϳñ×
ųٳݳϳѳïí³ÍáõÙ Ó·íáõÙ »Ý ¨ í»ñ³¹³éÝáõÙ ëϽµÝ³Ï³Ý ¹ÇñùÇÝ: Ø»Í
áõÅÇ ¹»åùáõ٠ϳñáÕ ¿ ³é³ç³Ý³É ϳå³ÝÇ Ù³ëݳÏÇ íݳëáõ٠ϳ٠í»ñçÇÝÇë
åáÏáõÙ áëÏñÇó:
γå³Ý³-å³ñϳÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç íݳëáõÙÝ»ñÁ ϳñáÕ »Ý ÉÇÝ»É ï³ñµ»ñ
³ëïÇ׳ÝǪ ϳå³ÝÝ»ñÇ ·»ñÓ·áõÙÇó ÙÇն㨠ϳå³Ý³å³ñϳÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç
³ÙµáÕçáõÃÛ³Ý ÉñÇí íݳëáõÙÝ»ñ (Ñá¹³å³ñÏÇ å³ïéí³Íù, ϳå³ÝÇ åáÏáõÙ):
γå³Ý³-å³ñϳÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç ³Ù»Ý³Í³Ýñ íݳëáõÙÝ»ñÁ ëáíáñ³µ³ñ
¹ÇïíáõÙ »Ý Ñṳ˳Ëï»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï:

57
 ÎÉÇÝÇϳÝ: γå³Ý³-å³ñϳÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç íݳëáõÙ³Ý å³ïÏ»ñÁ ϳ½ÙíáõÙ
¿ Ñá¹Ç ßñç³ÝáõÙ ³ÛïáõóÇó, ÇÝãÁ ³ñÛáõݳ- ¨ ³íß³½»ÕÙ³Ý Ñ»ï¨³Ýù ¿, ó³íÇó ¨
Ñá¹Ç ýáõÝÏódzÛÇ Ë³Ý·³ñáõÙÇó: ò³íÁ ëáíáñ³µ³ñ ÉÇÝáõÙ ¿ ³ñï³Ñ³Ûïí³Í
íݳëÙ³Ý å³ÑÇÝ, ³ÛÝáõÑ»ï¨ Ñ³Ù»Ù³ï³µ³ñ ³ñ³· ÃáõɳÝáõÙ ¿ ¨
³Ýѳݷëï³óÝáõÙ ¿ ß³ñÅáõÙÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï: àã ѳ½í³¹»å íݳëáõÙÝ»ñÁ
áõÕ»ÏóíáõÙ »Ý ѻٳñÃñá½áí: ÀݹѳÝáõñ ³éٳٵ íݳëÙ³Ý ÏÉÇÝÇϳϳÝ
å³ïÏ»ñÁ ÝÙ³Ý ¿ ë³Éç³ñ¹ÇÝ:
î³ñµ»ñ³ÏÇã ³ËïáñáßÙ³Ý Ñ³Ù³ñ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ áõÝÇ ïñ³íÙ³ÛÇ Ù»Ë³ÝǽÙÇ
å³ñ½áõÙÁ: γå³Ý³-å³ñϳÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç íݳëáõÙÝ»ñÇ ÏÉÇÝÇϳÛáõÙ
ϳñ¨áñíáõÙ ¿ íݳëí³Í ϳå³ÝÇ É³ñí³ÍáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï ³é³ç³óáÕ ó³íÁ,
ÇÝãÁ ¨ ï³ñµ»ñáõÙ ¿ ³ÛÝ ë³Éç³ñ¹Çó: γå³Ý³ÛÇÝ ³å³ñ³ïÇ ³ñï³Ñ³Ûïí³Í
íݳëí³ÍùÇ ¹»åùáõÙ ¹ÇïíáõÙ ¿ Ñá¹Ç ÝáñÙ³ÛÇó ¹áõñë ß³ñÅáõݳÏáõÃÛáõÝ`
գերշարժունության ³Ëï³ÝÇß, áñÁ ѳݹÇë³ÝáõÙ ¿ պաթոգնոմոնիկ ³Ëï³ÝÇß
ϳå³Ý³ÛÇÝ ³å³ñ³ïÇ íݳëí³ÍùÇ Ñ³Ù³ñ, այդ ախտանիßÝ»ñÁ óñÙ
íݳëí³ÍùÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï áñáß»ÉÁ, ϳåí³Í ¿ áñáß³ÏÇ µ³ñ¹áõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ï,
ù³ÝÇ áñ, ³ñï³Ñ³Ûïí³Í ó³í³ÛÇÝ Ñ³Ù³Ëï³ÝÇßÁ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ ãÇ ï³ÉÇë
լիարժեք ϳï³ñ»É ѳٳå³ï³ëË³Ý ëÃñ»ë ûëï»ñ ·»ñß³ñÅáõÝáõÃÛáõÝÁ
áñáß»Éáõ ѳٳñ: ²Û¹ ÇëÏ å³ï׳éáí ³ÝϳÛáõÝáõÃÛ³Ý թ»ëտ»ñÁ ϳï³ñíáõÙ ¿
ݳ¨ ÙÇ ù³ÝÇ ûñ íݳëí³ÍùÇó ³Ýó:
¶áñÍÇù³ÛÇÝ Ñ»ï³½áïÙ³Ý Ù»Ãá¹Ý»ñÇó ³Ù»Ý³ ÇÝýáñÙ³ïÇíÝ »Ý
ѳݹÇë³ÝáõÙ ëáÝá·ñ³ýÇÏ Ñ»ï³½áïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨ MRT -ïáÙá·ñ³ýdzÝ։
è»Ýï·»Ý Ñ»ï³½áïáõÃÛáõÝÁ ϳï³ñíáõÙ ¿ íݳëí³ÍùÇ áëÏñ³ÛÇÝ
ÏáÙåáÝ»ÝïÁ µ³ó³é»Éáõ ϳ٠ѳëï³ï»Éáõ Ýå³ï³Ïáí։
Úáõñ³Ñ³ïáõÏ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ áõÝÇ Ñá¹»ñÇ é»Ýտ·»Ý ѻﳽáïõáÃÛáõÝÁ Ñá¹»ñÇ
ëÃñ»ë թեստերի ųٳݳÏ, áñÁ ѳݹÇë³ÝáõÙ ¿ Ñá¹Ç ³ÝϳÛáõÝáõÃÛ³Ý
³ռϳÛáõÃÛ³Ý µ³ó³ñÓ³Ï óáõó³ÝÇß:
´áõÅáõÙÁ:
ÆÝãå»ë Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ íݳëí³ÍùÇ ¹»åùáõ٠ϳå³Ý³ÛÇÝ ³å³ñ³ïÇ
íݳëí³ծùÝ»ñÇ µáõÅáõÙÁ ëÏëáõÙ ¿ ³Ýß³ñųóáõÙÇó , ó³í³½ñÏáõÙÇó ¨ ï»Õ³ÛÇÝ
ë³éáõÛóÇ ï»Õ³¹ñáõÙÇó: ²ñï³Ñ³Ûïí³Í, ѳñ³×áÕ Ñ»Ù³ñÃñá½Ç ³ռϳÛáõÃÛ³Ý
¹»åùáõ٠ϳï³ñíáõÙ ¿ Ñá¹Ç ¹³ï³ñÏáõÙ: ²ñï³Ñ³Ûïí³Í ³ÝϳÛáõÝáõÃÛ³Ý
Ýß³ÝÝ»ñÇ µ³ó³Ï³ÛáõÃÛ³Ý ¹»åùáõÙ í»ñçáõÛÃÇ ³Ýß³ñųóáõÙÁ å³Ñå³ÝíáõÙ ¿
ÙÇÝç¨ 14 ûñÁ, ³ÛÝáõÑ»ï¨ Ï³ï³ñíáõÙ ¿ ÏñÏݳÏÇ ÏÉÇÝÇÏá- ·áñÍÇù³ÛÇÝ
ѻﳽáïáõÃÛáõÝ ¨ áñáßíáõÙ µáõժÙ³Ý í»ñçÝ³Ï³Ý ï³ÏïÇϳÝ: ¶»ñ³ÏßñáÕ
¹»åù»ñáõÙ ³ÛÝ ÉÇÝáõÙ ¿ ÏáÝë»ñí³ïÇí áñÇ ¿áõÃÛáõÝÝ ¿ í»ñçáõÛÃÇ ³Ýß³ñժ³óáõÙÁ
4-6ß³µ³Ãáí: ²é³Ýó µ³ñÓñ ýǽÇÏ³Ï³Ý ³ÏïÇíáõÃÛ³Ý ³ÝÓ³Ýó Ùáï ³Û¹
ÁÝóóùáõÙ ³é³ç³óáÕ ýǵրá½ ÑÛáõëí³ÍùÁ ÏáÙå»Ýë³óÝáõÙ ¿ íݳëí³Í
ϳå³Ý³ÛÇÝ ³å³ñ³ïÁ: ²ÝϳÛáõÝáõÃÛ³Ý µ³ñÓñ ³ëïÇ׳ÝÇ ¹»åùáõ٠ϳÙ
íݳëí³ÍùÇ ³éϳÛáõÃÛáõÝÁ µ³րÓñ ýǽÇÏ³Ï³Ý ³ÏïÇíáõÃÛ³Ùµ ³ÝÓÇ Ùáï
µáõÅÙ³Ý ï³ÏïÇÏ³Ý ÁÝïñíáõÙ ¿ íÇñ³Ñ³ï³Ï³Ý: ²ÛÝ ¿ ϳå³ÝÝ»ñÇ
58
í»ñ³Ï³Ý·ÝáõÙÁ ϳñÇ ÙÇçáóáí, ³áõïá- ¨ ³ÉÉáåɳëïÇϳ: ì»ñÁ Ýßí³Í
·áñÍáÕáõÃÛáõÝÁ ϳñáÕ ¿ ½áõ·³Ïóí»É ųٳݳϳíáñ ïñ³Ýë³ñïÇÏáõÉÛ³ñ
ýÇքë³ódzÛáí:

ØβܲÚÆÜ ²ä²ð²îÆ ìܲêì²Ìøܺð։

Àëï ³Ý³ïáÙÇ³Ï³Ý Ï³ռáõóí³ÍùÇ ï³ñµ»ñ³ÏáõÙ »Ýù՝
 çÉ»ñÇ íݳëí³ÍùÝ»ñ
 ÙϳÝÇ ÷áñáùÇ íݳëí³ÍùÝ»ñ
æÉ»ñÇ íݳëí³ÍùÝ»ñ։
æÉ»ñÁ ѳݹÇë³Ý³Éáí ÙϳÝÇ Ï³éáõóí³óùÇ Ù»ç ³é³í»É ùÇ㠿ɳëïÇÏ Ï³éáõÛó,
³é³í»É Ñ³×³Ë են »ÝóñÏíáõÙ íݳëí³ÍùÝ»ñÇ:
æÉ»ñÇ íݳëáõÙÝ»ñÁ ϳñáÕ »Ý ÉÇÝ»É µ³ó ¨ ÷³Ï, Ù³ëݳÏÇ, ÉñÇí ¨ ¹»·»Ý³ïÇí:
ö³Ï, ³ÛëÇÝùÝ ³é³Ýó Ù³ßÏÇ íݳëÙ³Ý, íݳëáõÙÝ»ñÁ ÏáãíáõÙ »Ý »ÝóٳßϳÛÇÝ:
êñ³Ýù µÝáñáß »Ý ï³ñ³ÍÇã çÉ»ñÇ Ñ³Ù³ñ: ¸»·»Ý»ñ³ïÇí íݳëí³ÍùÝ»ñÁ
³ÝÁݹѳï ÙÇÏñáíݳëí³ÍùÝ»ñÇ Ñ»ï¨³Ýù »Ý:
æÉÇ »ÝóٳßϳÛÇÝ íݳëÙ³Ý ³é³ç³óÙ³Ý ³é³í»É ѳճ³Ë ѳݹÇåáÕ
ٻ˳ÝǽÙÝ ¿ ÏïñáõÏ ÙϳݳÛÇÝ ÏÍÏÙ³Ý, ³í»ÉÇ Ñ³½í³¹»å, µáõà ³é³ñϳÛáí
ѳñí³ÍÁ:
æÉ»ñÇ µ³ó íݳëáõÙÝ»ñÁ Ñ³×³Ë Ñ³Ý¹ÇåáõÙ »Ý Ïïñ³Í ¨ Ïáïáñ³Í í»ñù»ñÇ
ųٳݳÏ: ²Ûë ¹»åù»ñáõÙ çÉ»ñÇ íݳëáõÙÝ»ñÁ ϳñáÕ »Ý ѳٳÏóí»É áëÏñ»ñÇ,
³ÝáÃÝ»ñÇ ¨ Ý»ñí»ñÇ íݳëáõÙÝ»ñáí:
æÉÇ íݳëáõÙÝ ³ËïáñáßíáõÙ ¿ ÑÇÙÝí»Éáí ѳٳå³ï³ëË³Ý ÙϳÝÇ
ýáõÝÏódzÛÇ Ë³Ý·³ñÙ³Ý, Ýñ³ ßñç³ÝáõÙ ¹»ýáñÙ³ódzÛÇ, ¹»ý»ÏïÇ ÑÇÙ³Ý íñ³:
²Ûëå»ëª Ó»éݳóÃÇ Ù³ï»ñÇ Ëáñ³ÝÇëï ͳÉÇã մկանի (m. flexor digitorum
profundus) çÉÇ íݳëÙ³Ý ¹»åùáõÙ µ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿ í»ñçݳÛÇÝ ý³É³Ý·Ç ³ÏïÇí
ͳÉáõÙÁ: سϻñ»ë³ÛÇÝ (superficialis) ¨ Ëáñ³ÝÇëï (profundus) çÉ»ñÇ Ñ³Ù³Ïóí³Í
íݳëÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï µ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿ ÇÝãå»ë í»ñçݳÛÇÝ, ³ÛÝå»ë ¿É ÙÇçÇÝ
ý³É³Ý·Ç ³ÏïÇí ͳÉáõÙÁ: ØǨÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï Ý³Ë³¹³ëï³Ï-Ù³ïݳÛÇÝ
Ñá¹áõÙ ³ÏïÇí ͳÉáõÙÁ ÉÇÝáõÙ ¿ Ñݳñ³íáñ ª ßÝáñÑÇí áñ¹³ÝÙ³Ý (m. lumbricales)
¨ ÙÇçáëÏñ³ÛÇÝ ÙϳÝÝ»ñÇ (m.m. interossei) ýáõÝÏódzÛÇ: ²ÝÑñ³Å»ßտ ¿ ÑÇß»É, áñ
ٳϻñ»ë³ÛÇÝ Í³ÉÇã çÉÇ íݳëÙ³Ý ¹»åùáõÙ Ù³ïÇ ýáõÝÏóÇ³Ý å³Ñå³Ýí³Í ¿
ÉÇÝáõÙ Ç Ñ³ßÇí Ëáñ³ÝÇëï ͳÉÇã çÉÇ: سïները ï³ñ³Íող մկանի (m. extensor
digitorum) çÉÇ íݳëáõÙÁ µ»ñáõÙ ¿ »ÕÝ·³ÛÇÝ ý³É³Ý·Ç ³ÏïÇí ï³ñ³ÍÙ³Ý
ë³Ñٳݳ÷³ÏÙ³Ý Ï³Ù µ³ó³Ï³ÛáõÃÛ³Ý, Áݹ áñáõÙ Ù³ïÁ ëï³ÝáõÙ ¿ µÝáñáß
“Ùáõñ׳ÝÙ³Ý ï»ëù”: Եղնգային ֆալանգի տարածիչների վնասվածքի դեպքում այն
չի տարածվում։ Պրոքսիմալ միջֆալանգային հոդի շրջանում մատի տարածիչ ջլի
վնասման դեպքում բացակայում է հենց այդ հատվածի ակտիվ տարածումը։ Եթե
հիմային ֆալանգի գլխիկի շրջանում տարածիչ ջիլը փեղեքվում է, ապա մատն

59
ընդունում է ,,կարապի վիզ,, տիպի հարկադրական դիրք՝ միջին ֆալանգի ծալում և
եղնգային ֆալանգի տարածում։
´áõÅáõÙÁ։
Մատների և ձեռքի ծալիչ և տարածիչ ջլերի վնասվածքների բուժումը, բացառությամբ
եղնգային ֆալանգի տարածիչների (փակ թարմ վնասվածքի ժամանակ բավական է
այն 4-6 շաբաթ պահել գերտարածման դիրքում բեկակալով, կամ միջհոդային
անցկացված շյուղով), միայն վիրահատական է։ лïíÇñ³Ñ³ï³Ï³Ý ßñç³ÝáõÙ
³Ýå³ÛÙ³Ý í»ñçáõÛÃÁ ³Ýß³ñÅ»óíáõÙ ¿ ·Çåë³Ï³åáí` íݳëí³Í çÉÇÝ ï³Éáí
³é³í»É³·áõÛÝ Ñ³Ý·Çëï ¹Çñù: Ձեռքի ջլերի թարմ վնասվածքների դեպքում դրանց
վերականգնումը պետք է կատարվի հնարավորինս վաղ ժամկետներում։ Մատների
ծալիչ ջլերի պրոքսիմալ ծայրը կարելի է հայտնաբերել նախաբազուկը սեղմելով։ Ջիլը
գտնելուց հետո այն կարելի է ֆիքսել վերքի մեջ մաշկով ացկացված ասեղի միջոցով։
Ծալիչ ջլի դիստալ հատվածը հայտնաբերվում է ֆալանգի առավելագույն ծալման
միջոցով։
æÉ»ñÇ å³ïռí³ÍùÝ»ñÇ µáõÅáõÙÁ ϳ۳ÝáõÙ ¿ ϳ٠çɳÛÇÝ Ï³ñ»ñáí çÉÇ
³ÙµáÕç³Ï³ÝáõÃÛ³Ý í»ñ³Ï³Ý·Ù³Ý Ù»ç, áñÁ ϳñáÕ ¿ ϳï³ñí»É ÇÝãå»ë ͳÛñÁ
ͳÛñÇÝ, ³ÛÝå»ë »É ï³ñ³ï»ë³Ï åɳëïÇϳݻñÇ ÙÇçáóáí áñáÝù
û·ï³·áñÍíáõÙ »Ý ջɳÛÇÝ ¹»ý»ÏïÝ»ñÇ ³éϳÛáõÃÛ³Ý ¹»åùáõÙ, ϳ٠ջÉÇ
ýÇùëáõÙáí áëÏñÇÝ` Ýáñ ÏåÙ³Ý ï»Õ ëï»ÕÍ»Éáí:
æɳÛÇÝ Ï³ñ»ñÇ ï»ë³ÏÝ»ñÁ։
æÉÇ Ï³ñÁ å»ïù ¿ ѳٳå³ï³ë˳ÝÇ Ñ»ï¨Û³É å³Ñ³ÝçÝ»ñÇÝ.
- ÉÇÝÇ å³ñ½ ¨ Ñ»ßï Çñ³Ï³Ý³óíáÕ;
- ³¹³åï³ódzÛÇ íÇ׳Ïáõ٠ϳÛáõÝ å³ÑÇ çÉÇ »½ñ»ñÁ ¨ ãµ»ñÇ çÉÇ Ã»É³íáñÙ³Ý,
- ãѳݹÇë³Ý³ ËáãÁݹáï çɳµուÝáóáõÙ ë³ÑáÕ ß³ñÅáõÙÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ,
- ÙÇÝÇÙ³É íݳëÇ çÉÇ ³ñÛáõݳٳï³Ï³ñ³ñáõÙÁ:
²é³í»É Ù»Í å³Ñ³ÝçÝ»ñ »Ý Ý»ñϳ۳óíáõÙ Ó»éݳóÃÇ çɳµáõÝáóÝ»ñáõÙ ¹ñíáÕ
ϳñ»ñÇÝ: ²Û¹ ·áïáõÙ ¹ñí³Í ϳñ»ñÁ ï³ÉÇë »Ý ³Ù»Ý³í³ï ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÁ, áñáß
íÇñ³µáõÛÅÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó Ó»éݳóÃÇ çɳµáõÝáóÝ»ñÁ ÏáãíáõÙ »Ý §Ù»é³Í¦ ϳÙ
ÏñÇïÇÏ³Ï³Ý ·áïÇÝ»ñ:
̳ÉÇã çÉ»ñÇ íñ³ ¹ñíáÕ Ï³ñ»ñÁ ϳñ»ÉÇ ¿ µ³Å³Ý»É »ñ»ù ËÙµÇ.
1¤Ý»ñóáÕáõݳÛÇÝ ãÑ»é³óíáÕ ³¹³åï³óÇáÝ Ï³ñ»ñ,
2¤åñáùëÇÙ³É ³ñ·»É³ÏáÕ Ï³ñ»ñ ¨ çÉ»ñÇ ïñ³ÝëýÇùë³ódz,
3¤çÉ»ñÇ Ñ»é³óíáÕ Ï³ñ»ñ:
æÉ»ñÇ Ý»ñóáÕáõݳÛÇÝ ãÑ»é³óíáÕ ³¹³åï³óÇáÝ Ï³ñ»ñ:
²Ûë ¹»åù»ñáõ٠ѳٳñÛ³ áÕç ϳñÁ ³ÝóÝáõÙ ¿ çÉÇ Ý»ñëáí: ²ñï³ùÇÝÇó ϳñÁ
ÙÝáõÙ ¿ ÙdzÛÝ Ý»ñͳÏÙ³Ý ¨ ³ñï³Í³ÏÙ³Ý Ù³ëáõÙ: àñå»ë ϳñ³ÝÛáõÃ
û·ï³·áñÍíáõÙ ¿ µ³ñ³Ï ϳåñáÝÇó, ɳíë³ÝÇó ϳ٠ٻï³ùëÛ³ ûÉ: γñÇ
¹ñÙ³Ý Ñ³Ù³ñ û·ï³·áñÍíáõÙ ¿ ³ïñ³íÙ³ïÇÏ ³ë»Õ:
Üϳï»ÉÇ ³ÙñáõÃÛ³Ùµ ³é³ÝÓݳÝáõÙ ¿ ÎÛáõÝ»áÛÇ Ï³ñÁ: Üñ³ ÑÇÙݳϳÝ
ûñáõÃÛáõÝÁ ϳ۳ÝáõÙ ¿ Ýñ³ÝáõÙ, áñ µ»ñáõÙ ¿ çÉÇ ³ñÛáõݳٳï³Ï³ñ³ñÙ³Ý
ÏïñáõÏ Ë³Ý·³ñÙ³Ý, ÇÝãÁ í³ï ¿ ³Ý¹ñ³¹³éÝáõÙ é»·»Ý»ր³óÇáÝ åñáó»ëÇ íñ³:

60
Üí³½³·áõÛÝ ïñ³íÙ³ïÇÏ Ý»ñóáÕáõݳÛÇÝ Ï³ñ»ñÇÝ ¿ í»ñ³µ»ñíáõÙ èá½áíÇ
Ó¨³÷áËí³Í ϳñÁ: »ÉÁ ɳÛݳÓÇ· ³Ýó »Ý ϳóÝáõÙ çÉÇ ÙÇçáí: ²ÛÝáõÑ»ï¨ »ñÏáõ
ÏáÕÙ»ñÇó Éñ³óáõóÇã ͳϻÉáí çÇÉÁ, »ñϳÛݳÓÇ· áõÕÕáõÃÛ³Ùµ ûÉÁ µ»ñáõÙ »Ý
¹»åÇ å³ïéí³Í »½ñÁ: »ɻñÁ, Ýٳݳå»ë ³ÝóϳóÝ»Éáí çÉÇ ÙÛáõë ѳïí³Íáí,
Ó·íáõÙ ¨ ϳñíáõÙ »Ý: èá½áíÇ Ï³ñÁ ÃáõÛÉ ¿ ï³ÉÇë ɳí ѳٳï»Õ»É íݳëí³Í çÉÇ
»½ñ»ñÁ ¨ ãÇ Ë³Ý·³ñáõÙ ³ñÛáõݳٳï³Ï³ñ³ñáõÙÁ: ê³Ï³ÛÝ ³Ûë ϳñÁ Ù»Í
ͳÝñ³µ»éÝí³ÍáõÃÛáõÝ ãÇ Ï³ñáÕ ï³Ý»É, Ñ»ßïáõÃÛ³Ùµ å³ïéáõÙ ¿ çÇÉÁ: ²Û¹
å³ï׳éáí ³ÛÝ Ýå³ï³Ï³Ñ³ñÙ³ñ ¿ ѳٳï»Õ»É åñáùëÇÙ³É ³ñ·»É³ÏáÕ Ï³ñÇ
Ñ»ï:
äñáùëÇÙ³É ³ñ·»É³ÏáÕ Ï³ñ»ñ ¨ çÉ»ñÇ ïñ³ÝëýÇùë³ódz։
äñáùëÇÙ³É ³ñ·»É³ÏáÕ Ï³ñ»ñÇ ÇÙ³ëïÁ ¹³ ë»ñï³×Ù³ÝÝ ³ÝÑñ³Å»ßï
ųٳݳϳѳïí³ÍáõÙ ÙϳÝÇ Ó·Ù³Ý áõÅÇ Å³Ù³Ý³Ï³íáñ ÃáõɳóáõÙÝ ¨ çÉÇ
íݳëí³Í ѳïíաÍÇ µ»éݳó÷áõÙÝ ¿: äñáùëÇÙ³É ³ñ·»É³ÏáÕ Ï³ñ»ñÁ ¹ñíáõÙ
»Ý íݳëÙ³Ý ·áïáõó ¹áõñë, ÙϳÝÇ Ñ»ï ϳåí³Í ѳïí³ÍáõÙ, ÇëÏ çÉÇ
ë»ñï³×áõÙÇó Ñ»ïá Ñ»é³óíáõÙ »Ý: ²ñ·»É³ÏáÕ Ï³ñÝ Áëï ´»ÝÝ»ÉÇ ¹ñíáõÙ ¿
»ñÏáõ ϳÝûñáí, áñáÝù ³ÝóϳóíáõÙ »Ý çÉÇ åñáùëÇÙ³É (ÙϳÝÇ Ñ»ï ϳåí³Í)
Ù³ëáí: »ɻñÁ Ù³ßÏÇ íñ³ »Ý ѳÝíáõÙ íݳëí³Í ѳïí³ÍÇó ¹Çëï³É ¨
ýÇùëíáõÙ çÉÇ ³é³í»É³·áõÛÝ É³ñí³Í íÇ׳ÏáõÙ Ïá׳ÏÇ û·ÝáõÃÛ³Ùµ: γñÇ ÙÇçáí
³Ýó ¿ Ï³óíáõÙ Éñ³óáõóÇã ûÉ, áñÇ û·ÝáõÃÛ³Ùµ ϳñÁ ѻﳷ³ÛáõÙ Ñ»é³óíáõÙ ¿:
æÉÇ ë»ñï³×áõÙÇó Ñ»ïá ³ñ·»É³ÏáÕ Ï³ñÁ ÏïñíáõÙ ¿ Ïá׳ÏÇó ¨ Ñ»é³óíáõÙ
í»ñáÑÇßÛ³É Éñ³óáõóÇã ûÉÇ ÙÇçáóáí:
Àëï äáõ·³ãáíÇ, ³ñ·»É³ÏáÕ Ï³ñÇ Å³Ù³Ý³Ï, ûÉÇ Ï³ÝûñÁ çÉÇ åñáùëÇÙ³É,
ÙϳÝÇ Ñ»ï ϳåí³Í ѳïí³ÍÇ ÙÇçáí ³Ýó »Ý ϳóíáõ٠ɳÛݳÓÇ· áõÕÕáõÃÛ³Ùµ:
»ÉÇ »½ñ»ñÁ Ù³ßÏÇ íñ³ »Ý ѳÝíáõÙ ï³ñµ»ñ ÏáÕÙ»ñÇó ¨ ýÇùëíáõÙ Ïá׳ÏÝ»ñÇ
û·ÝáõÃÛ³Ùµ:
îñ³ÝëýÇùë³ódzÝ, ¹³ çÉÇ Å³Ù³Ý³Ï³íáñ ýÇùë³óÇ³Ý ¿ áëÏñÇ Ï³Ù ÷³÷áõÏ
ÑÛáõëí³ùÝ»ñÇ ÙÇçáóáí: ²ÛÝ áõÝÇ ÝáõÛÝ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝÁ, ÇÝã ³ñ·»É³ÏáÕ Ï³ñÁ:
îñ³ÝëýÇùë³ódzÛÇ ûñÇÝ³Ï Ï³ñáÕ ¿ ѳݹÇë³Ý³É ´ëï»ËÇ Ù»Ãá¹Á, áñÇ
Å³Ù³Ý³Ï ëñëÏÙ³Ý ³ë»ÕÇ ÙÇçáóáí, çÉÇ åñáùëÇÙ³É Ñ³ïí³ÍÁ ýÇùëíáõÙ ¿
áëÏñÇÝ: ²Û¹åÇëáí ëï³óíáõÙ ¿ çÉÇ å³ïéÙ³Ý Ñ³ïí³Íáõ٠ɳñí³ÍáõÃÛ³Ý
ÃáõɳóáõÙ: Àëï ìñ»¹»ÝÇ ïñ³ÝëýÇùë³ódzÛÇ Å³Ù³Ý³Ï É³ñí³ÍáõÃÛ³Ý
ÃáõɳóÙ³Ý Ñ³ëÝáõÙ »Ý íݳëí³ÍùÇ »ñÏáõ ÏáÕÙ»ñÇó Ù³ßÏÇ ¨ çÉ»ñÇ ÙÇçáí
³Ýóϳóí³Í ³ë»ÕÝ»ñÇ ßÝáñÑÇí:
äñáùëÇÙ³É ³ñ·»É³ÏáÕ Ï³ñ»ñÁ ¨ ïñ³ÝëýÇùë³óÇ³Ý ëáíáñ³µ³ñ ½ու·áñ¹íáõÙ
»Ý çÉÇ íݳëí³Í »½ñ»ñÇÝ ¹ñíáÕ ³¹³åï³óÝáÕ Ï³ñ»ñáí:
æÉ»ñÇ Ñ»é³óíáÕ Ï³ñ»ñ: êñ³Ýù ϳñ»ñÇ ³ÛÝ ï»ë³ÏÝ»ñÝ »Ý, áñáÝù ¹ñí³Í »Ý
çÉ»ñÇ íݳëí³Í »½ñ»ñÇÝ ¨ ë»ñï³×áõÙÇó Ñ»ïá Ñ»é³óíáõÙ »Ý: лé³óíáÕ çɳÛÇÝ
ϳñ»ñÁ, áñå»ë ϳÝáÝ, ϳï³ñáõÙ »Ý ³¹³åï³óÝáÕ ¨ ³ñ·»É³ÏáÕ Ï³ñ»ñÇ
ýáõÝÏódz: лé³óíáÕ Ï³ñÇ Ñ³Ù³ñ û·ï³·áñÍáõÙ »Ý µ³ñ³Ï ãÝ»ñÍÍíáÕ
ëÇÝûïÇÏ Ï³ñ:

61
 Àëï ´»ÝÝ»ÉÇ çɳÛÇÝ Ñ»é³óíáÕ Ï³ñÇ Å³Ù³Ý³Ï, ãÝ»ñÍÍíáÕ Ã»ÉÁ ³Ýó »Ý
ϳóÝáõÙ çÉÇ Ï»ÝïñáÝ³Ï³Ý »½ñáí ÎÛáõÝ»áÛÇ Ù»Ãá¹Ç ÝÙ³Ý: ²ÛÝáõÑ»ï¨ Ã»É»ñÁ çÉÇ
Ï»ÝïñáÝ³Ï³Ý »½ñÇó ³ÝóÝáõÙ »Ý ¹Çëï³É ¨ ·ÝուÙ çɳûɻñÇÝ ½áõ·³Ñ»é Çñ³ñÇó
áñáß Ñ»é³íáñáõÃÛ³Ý íñ³: »ɻñÇ »½ñ»ñÁ ѳÝáõÙ »Ý Ù³ßÏÇ íñ³ ³í»ÉÇ ¹Çëï³É
¨ ýÇùëáõÙ Ïá׳ÏÇ û·ÝáõÃÛ³Ùµ: ØϳݳÛÇÝ É³ñí³ÍáõÃÛáõÝÁ ³½¹áõÙ ¿ ÙdzÛÝ
Ïá׳ÏÇ íñ³, ϳñ»ñÁ ã»Ý ͳÝñ³µ»éÝíáõÙ: γñÇ Ï»ÝïñáÝ³Ï³Ý Ï³ÝÃÇ ÙÇçáí
³ÝóÝáõÙ ¿ í»ñçÇÝÇë Ñ»é³óÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ݳ˳ï»ëí³Í ûÉ, áñÁ ÝáõÛÝå»ë
ѳÝíáõÙ ¿ Ù³ßÏÇ íñ³, ³í»ÉÇ åñáùëÇÙ³É: æÉÇ íݳëÙ³Ý ë»ñï³×áõÙÇó Ñ»ïá,
ϳñÁ Ïá׳ÏÇó ѳïáõÙ »Ý ¨ Ñ»é³óíáõÙ åáùëÇÙ³É, Ù³ßÏÇ íñ³ ѳÝí³Í ûÉÇ
û·ÝáõÃÛ³Ùµ:
²ÛÅÙ ³í»ÉÇ Ñ³×³Ë û·ï³·áñÍáõÙ »Ý ϳ٠ѻé³óíáÕ çɳÛÇÝ Ï³ñ»ñ ϳÙ
³¹³åï³óÝáÕ ¨ ³ñ·»É³ÏáÕ Ï³ñ»ñÇ Ñ³Ù³ÏóáõÃÛáõÝÁ:
Բազկի պտույտային մանժետի պատռվածք։
,,Բազկի պտույտային մանժետ,, հասկացության մեջ ընդգրկվում են
վերկատարային, ստորկատարային, փոքր կլոր և ենթաթիակային մկանները,
որոնցից առաջին երեքը առաջացնում են ջլային հյուսակ և կպնում բազկոսկրի մեծ
թմբիկի շրջանում, իսկ ենթաթիակային մկանը՝ բազկոսկրի փոքր թմբիկին և նրա
կատարին։
Սուր շրջանում պտույտային մանժետի վնասվածքի ախտորոշումը բավականին
դժվար է, քանի որ նմանատիպ ախտանիշներ դիտվում են նաև սուր օսիֆիկացնող
բուրսիտի, բիցեպսի երկար գլխի ջլի տենոսինովիտների, իմպիչմենտ
համախտանիշի և այլ դեպքերում։
Ախտորոշումը։ Վնասվածքի մեխանիզմը անուղղակի է։ Պատճառ կարող է լինել
ուսահոդում պտույտային շարժումները, որոնց ծավալը գերազանցում է մկանների
առաձգականությանը։ Վնասվածքը կարող է նաև բազկի հոդախախտի պատճառ
լինել։ Վնասվածքից հետո վաղ շրջանում բնորոշ է սուր ցավային զգացում։ Ավելի
ուշ ցավը նվազում է, դառնում է բութ և միալար։ Այն առաջանում է հոդում
որոշակի շարժումներ կատարելիս։ Զննելու ժամանակ տեսանելի
փոփոխություններ չեն հայտնաբերվում։ Շոշափումը ցավոտ է մեծ թմբիկի
շրջանում։
Պտույտային մանժետի տարբեր վնասվածքների ժամանակ ուսահոդի
ֆունկցիան նույնպես տարբեր կերպ է տուժում։ Ախտորոշելու նպատակով
օգտագործվում են տարբեր թեստեր։ Կարևոր տարբերակիչ նշան է վերջույթի
պասիվ և ակտիվ զատման ժամանակ ,,ցավային աղեղի,, որոշումը։ 700-1200 միջին
,,ցավային աղեղի,, առկույությունը կարող է վկայել պտույտային մանժետի,
մասնավորապես վերկատարային մկանի ախտահարման մասին։ Երբեմն՝ այդ
,,ցավային աղեղի,, գոտին անցնելու ժամանակ, հիվանդը մյուս ձեռքով օգնում է
ախտահարված վերջույթին։ Կարող է կատարել բազկի արտաքին պտույտ կամ էլ
զատման դիրքից վերջույթը տեղափոխել դեպի ծալման դիրք։ Հետո ցավը նվազում

62
է, և հիվանդը շարունակում է ուսահոդում անցավ զատումը։ Պասիվ շարժումները
պահպանված են լրիվ ծավալով։ Եթե զատված բազուկը չի պահվում այդ դիրքում,
ապա հիվանդի ձեռքն ընկնում է․ դա ,,ընկնող ձեռքի,, ախտանիշն է։
Ավելի տեղեկատվական են սթրեսային թեստերը, երբ ուսահոդում շարժումները
կատարվում են ծանրաբեռնումների գործադրման պայմաններում (բժիշկը
դիմադրում է կատարվող շարժումներին)։ Կանգնած դիրքից հիվանդը փորձում է
կողմ տանել ձեռքերը։ Բժիշկը, բռնելով հիվանդի նախաբազկից, խանգարում է այդ
շարժմանը։ Ուսահոդում առաջացած ցավը և թուլությունը վկայում են
պտույտային մանժետի վնասվածքի մասին։ Նույն թեստը կարելի է ստուգել վերին
վերջույթի 900 զատման, ոչ մեծ հորիզոնական ծալման (մինչև 300) և ներսային
պտույտի դիրքից (Ջոբի թեստ)։ Բժիշկը բազկի վրա ճնշում գործադրելով, փորձում
է վերջույթն առբերել դեպի մարմինը։ Թուլությունը և այդ դիրքում վերջույթը
պահելու անհնարինությունը վկայում են վերկատարային մկանի ախտահարման
մասին։ Եթե նույն թեստը կատարվի բազկի արտաքին պտույտի դիրքից, ապա
ցավի և թուլության առկայությունը ստորկատարային մկանի ախտահարման նշան
է։
Ենթաթիակային մկանի պատռվածքն ախտորոշվում է հետևյալ կերպ։ Հիվանդին
խնդրում են արտաքին պտույտի դիրքից կատարել ներսային պտույտ։ Բժշկի
կողմից այդ շարժմանը հակազդելու դեպքում ենթաթիակային մկանը վնասված
լինելու դեպքում զգացվում է թուլություն և թույլ ցավ։
Բնորոշ է նաև այն թեստը, երբ հիվանդը՝ ծալած արմնկային հոդով, վերջույթը
տեղափոխում է դեպի մեջքի հետև՝ կատարելով ներսային պտույտ։ Հիվանդը,
ներսային պտույտը մեծացնելով, փորձում է հեռացնել վերջույթը մեջքից, իսկ
բժիշկը դիմադրում է այդ շարժմանը։ Ենթաթիակային մկանի պատռվածքի
դեպքում հիվանդը չի կարողանում կատարել այդ շարժումը (Հերբերի թեստ)։
Պտույտային մանժետի պատռվածքի ժամանակ բոլոր թեստերը դրա կազմի մեջ
մտնող մկաններին բնորոշ շարժումները ստուգելու համար են։ Բժշկի կողմից
հակազդման դեպքում այդ շարժումների կատարման անհնարինությունը կամ
թուլացումը կարող են վկայել այս կամ այն մկանի վնասված լինելու մասին։ Ցավի
առկայությունը երկրորդական նշան է։
Բուժումը։ Ոչ մեծ վնասվածքների և ցավային համախտանիշի բացակայության
դեպքում կարելի է կիրառել կոնսերվատիվ բուժում։ Վերջույթն անշարժացվում է 3-
4 շաբաթ ժամկետով՝ հետագա ֆիզիոթերապևտիկ և վերականգնողական բուժում
անցկացնելու պայմանով։
Ֆունկցիայի վերականգնումը կատարվում է ապիական փոփոխությունների
առաջացման և սիներգիստ մկանների ուժի հետևանքով։ Մեծ վնասվածքների
դեպքում բուժումը միայն վիրահատական է։ Վնասվածքի եզրը խնայողաբար
թարմացնում ենև ջլի դեֆեկտը կարում ամուր կարային նյութով։ Բազկի

63
ֆունկցիոնալ հարմար դիրքում վերջույթը 4-6 շաբաթով անշարժացվում է
թորակոբրախիալ գիպսային կապով։ Գիպսային կապը հանելուց հետո
անցկացվում է վերականգնողական բուժում (բուժական ֆիզկուլտուրա)։

ØβÜܺðÆ ìܲêì²Ìøܺð:
ØϳÝÝ»ñÇ íݳëáõÙÝ»ñÁ ϳñáÕ »Ý ÉÇÝ»É µ³ó ¨ ÷³Ï, ³ÙµáÕç³Ï³Ý, Ù³ëݳÏÇ ¨
¹»·»Ý»ñ³ïÇí: ¸»·»Ý»ñ³ïÇí íݳëí³ÍùÝ»ñÁ ³ÝÁݹѳï
ÙÇÏñáíݳëí³ÍùÝ»ñÇ Ñ»ï¨³Ýù »Ý:
´³ó íݳëí³ÍùÝ»ñÇ ³ËïáñáßáõÙÁ ¹Åí³ñáõÃÛáõÝÝ»ñ ãÇ Ý»ñϳ۳óÝáõÙ: ØϳÝÇ
³ÙµáÕçáõÃÛ³Ý Ë³ËïáõÙÁ ѳÛïݳµ»ñíáõÙ ¿ ³é³çݳÛÇÝ íÇñ³µáõųϳÝ
Ùß³ÏÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï, ³Û¹ ÁÝóóùáõÙ ¿É í»ñ³Ï³Ý·ÝíáõÙ ¿ ÙϳÝÝ»ñÇ
³ÙµáÕç³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ: ØϳÝÝ»ñÁ ϳñíáõÙ »Ý ³é³ÝÓÇÝ z-³ÝÙ³Ý Ï³Ù
ѳݷáõó³Ï³ñ»ñáí: ìÇñ³Ñ³ïáõÃÛáõÝÇó Ñ»ïá ϳï³ñíáõÙ ¿ ³Ýß³ñųóáõÙ
í»ñ³Ï³Ý·Ýí³Í ÙϳÝÇ ÏåÙ³Ý ï»Õ»ñÇ Ùáï»óÙ³Ý ¹ÇñùáõÙ:
²ËïáñáßÙ³Ý ï»ë³Ï»ïÇó ³é³í»É ¹Åí³1ñáõÃÛáõÝ »Ý Ý»ñϳ۳óÝáõÙ ÷³Ï
íݳëí³ÍùÝ»ñÁ: ¸ñ³Ýù ³é³ç³ÝáõÙ »Ý µáõà íݳëí³ÍùÇ áõÕÕ³ÏÇ ³½¹»óáõÃÛ³Ý
ϳ٠ÙϳÝÇ ÏïñáõÏ ·»ñÓ·Ù³Ý Ñ»ï¨³Ýùáí: ä³ïéí³ÍùÁ ³é³ç³ÝáõÙ ¿
³ÝÙÇç³å»ë ÙϳݳûɻñÇ, ϳ٠³í»ÉÇ Ñ³×³Ë, 30 ³Ýó ³ÝÓ³Ýó Ùáï, ÙϳÝÇ çÉÇ
³ÝóÙ³Ý Ñ³ïí³ÍáõÙ (¹»·»Ý»ñ³ïÇí ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ï¨³Ýùáí)
¹»·»Ý»ր³ïÇí å³ïñí³Íù: üáõÝÏóÇ³Ý µ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿, ϳ٠ÏïñáõÏ Ãáõɳó³Í ¿:
ìݳëÙ³Ý Ñ³ïí³ÍáõÙ áñáßíáõÙ ¿ ÷áëÇÏ ¨ »ÝóٳßϳÛÇÝ ³ñÛáõݳ½»ÕáõÙ:
ì»ñÇÝ í»ñçáõÛÃáõÙ ³í»ÉÇ Ñ³×³Ë íݳëíáõÙ »Ý í»ñ÷ß³ÛÇÝ (m. supraspinatus),
»ñÏ·ÉáõË (m. biceps), »é³·ÉáõË (m.triceps) ÙϳݻñÁ ¨ ݳ˳µ³½ÏÇ ÙϳÝÝ»ñÁ,
ëïáñÇÝ í»ñçáõÛÃáõÙª ÓÏݳÝÙ³Ý (m. soleus) ¨ ù³é³·ÉáõË (m. quadriceps)
ÙϳÝÝ»ñÁ: ¶áñÍÝ³Ï³Ý µÅßÏáõÃÛáõÝÇó ѳÛïÝÇ »Ý ³Ù»Ý³ï³ñµ»ñ ÙϳÝÝ»ñÇ
ѳ½í³¹»å ѳݹÇåáÕ íݳëáõÙÝ»ñ, ûñÇݳϪ áñáí³ÛݳÛÇÝ (áõÕÇÕ (m. rectus
abdominis)) ¨ ³ñï³ùÇÝ Ã»ù (m. obliqus externus)), Ù»Í ÏñÍù³ÛÇÝ (m. pectoralis
major), »ÝóÃdzϳÛÇÝ (m. subscapularis), ¹»Éï³ÝÙ³Ý (m. deltoideus), »ñϳñ
Ý»ñµ³Ý³ÛÇÝ (m. plantaris longus), ³½¹ñÇ ³éµ»ñáÕ ¨ ³ÛÉÝ:
ØϳÝÇ Ù³ëݳÏÇ å³ïéí³ÍùÇ Å³Ù³Ý³Ï Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ »Ý ÏáÝë»ñí³ïÇí
µáõÅáõÙª íݳëí³Í ÙϳÝÇ ÃáõɳóÙ³Ý ¹ÇñùáõÙ ¹ñíáõÙ ¿ ·Çåë³Ï³å, ³Ýó ¿
ϳóíáõÙ ýǽÇáûñ³ådz, ÇëÏ ³Ýß³ñųóÙ³Ý ¹³¹³ñ»óáõÙÇó Ñ»ï᪠µáõųϳÝ
ýǽÏáõÉïáõñ³: ØϳÝÇ ÉñÇí íݳëÙ³Ý Ï³Ù åáÏÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï óáõóí³Í ¿
íÇñ³Ñ³ï³Ï³Ý µáõÅáõÙ: ØϳݳûɻñÇ íݳëÙ³Ý Ñ³ï³ÍáõÙ ¹ñíáõÙ »Ý P-
³ÝÙ³Ý Ï³ñ»ñ ϳ٠ѳݷáõó³Ï³ñ»ñ:
ØϳÝÇ çÉÇ ³ÝóÙ³Ý Ñ³ïí³ÍÇ å³ïéí³ÍùÇ ¹»åùáõÙ, ÙϳÝÁ ß»ñï³íáñáõÙ »Ý
¨ çÇÉÁ ϳñáõÙ Ýñ³ Ù»ç:

64
ÞàÎ:
Շոկը արյան շրջանառության սուր անբավարարության հետևանքով զարգացող
օրգանների երկարատև հիպոպերֆուզիան և հյուսվածքների թթվածնային քաղցն
է, որի արդյունքում խանգարվում է բջիջների և օրգանների
կենսագործունեությունը։
Հիպոտենզիան և կոլապսը շոկից տարբերվում են նրանով, որ դրանց ժամանակ
բջիջների կենսագործունեությունը չի խանգարվում, չնայած երեք դեպքերում էլ
դիտվում է զարկերակային ճնշման անկում։
Պոլիտրավմայի դեպքում շոկը հիվանդների շրջանում դիտվում է 11-86%
դեպքերում։ Առավել հաճախ շոկը զարգանում է կրծքավանդակի, որովայնի,
կոնքի, ողնաշարի, խողովակավոր ոսկրերի դիաֆիզար կոտրվածքների, փափուկ
հյուսվածքների ծավալուն և ջնջխումով ուղեկվող վերքերի առկայության և
վերջույթների պոկումների դեպքում։
Ախտածագումը։ Շոկի զարգացման ախտածագման հիմնական գործոններն են
ցավը (գրգիռների կենտրոնաձիգ (նոցիցեպտիվ) հաղորդումը)), սուր
արյունահոսության հետևանքով զարգացող հիպովոլեմիան և պոլիօրգան
անբավարարությունը։
Վնասվածքային շոկի կոմպենսացիայի փուլում սիմպատիկ նյարդային
համակարգի տոնուսը կտրուկ բարձրանում է, ինչը հանգեցնում է անոթների
կծկանքի ուժեղացմանը։ Դրանից բացի, ի պատասխան վնասվածքին տեղի է
ունենում անոթասեղմիչ նյութերի (ադրենալինի, նորադրենալինի և այլնի)
ազատում։ Այդ պրոցեսը իր հերթին առաջացնում է արյան շրջանառության
կենտրոնացում։ Դա շոկի կոմպենասացիայի փուլում կրում է պաշտպանողական
բնույթ։ Այդ փուլում ի հաշիվ մկանների, մաշկի և մի շարք ներքին օրգանների
արյունալցման նվազեցմանը բարելավվում է ուղեղի և սրտի արյան
մատակարարումը (մաշկի և ներքին օրգանների արտերիոլների տոնուսի
բարձրացումը պայմանավորված է ալֆա-ադրենոռեցեպտորների դրդմամբ, որի
արդյունքում ծայրամասային դիմադրողականությունը բարձրանում է, որին
հետևում է արյան ճնշման բարձրացումը։ Սրտում և ուղեղում ալֆա-
ադրենոռեցեպտորներ չկան, հետևաբար արյան մատակարարումը բարձրանում է
(կենտրոնացում))։ Իշեմիայի ենթարկված հյուսվածքներում առաջացած
հիպօքսիայի հետևանքով կուտակվում են նյութափոխանակության խանգարման
միջանկյալ նյութեր, որոնք հարուցում են անոթների լայնացում։ Ոչ ծանր
վնասվածքի ժամանակ բուժման (ցավազրկում, ինֆուզիոն բուժում,
արյունահոսության դադարեցում) արդյունավետության դեպքում անոթների
կծկանքը կարող է վերանալ, իսկ հիստամինային նյութերի քանակը չհասնել
վտանգավոր մակարդակի։ Անբարենպաստ պայմաններում հյուսվածքների
սակավարյունության խորացմանը զուգընթաց կուտակվում և արյան հունի մեջ են

65
անցնում այնպիսի նյութեր, որոնք հարուցում են զարկերակիկների լայնացում այն
դեպքում, երբ մանր երակների կծկանքը դեռևս պահպանվում է։ Դա հանգեցնում է
մազանոթների, հատկապես մկանների և մաշկի, արյունալցմանը (արյան
դեպոացմանը)։ Առանձին դեպքերում այդ հյուսվածքներում տեղի է ունենում
արյան այն աստիճանի դեպոացում, որ դրանց անոթային հունը կարող է
տեղավորել շրջանառող արյանը գերազանցող քանակություն։ Այդ երևույթներն
առաջին հերթին հանգեցնում են զարկերակային ճնշման անկմանը։ Զգալիորեն
նվազում է երիկամների, լյարդի, աղիների անոթներում արյան հոսքը։ Աղիներում
արյան հոսքի նվազումը իջեցնում է մանրէների և տոքսինների անցման
արգելապատնեշը, ինչը հանգեցնում է օրգանիզմի ինտոքսիկացիային և իր հերթին
խորացնում վնասվածքային շոկը։ Վնասվածքային շոկի յուրահատկությունը
պայմանավորված է այն հարուցող գործոնների համակողմանի ներգործությամբ։
Բացի վնասվածքի շրջանից եկող ցավային ազդակներից, մեծ նշանակություն ունի
նաև հուզական սթրեսը, գերսառեցումն ու գերտաքացումը, քաղցը,
գազափոխանակության խանգարումը, ինտոքսիկացիան և, հատկապես, արյան
կորուստը։
Հիպովոլեմիան լինում է բացարձակ և հարաբերական։ Բացարձակ
հիպովոլեմիան առաջանում է արյան կամ պլազմայի անոթային հունից դուրս
գալու հետևանքով (արյունահոսություն, ինտերստիցիալ այտուց)։ Նույնիսկ
արտաքին զանգվածային արյունահոսության բացակայության դեպքում
հնարավոր է արյան սուր կորուստ դեպի որովայնի խոռոչ արյունահոսության,
հետորովայնամզային և միջմկանային հեմատոմայի հաշվին։ Այսպես, տարբեր
ոսկրերի փակ կոտրվածքների ժամանակ արյան կորուստը կարող է տատանվել
0,5-3լ և ավել․
 Կոնքի ոչ ստաբիլ ուղղահայաց կոտրվածքների ժամանակ 2-3լ և ավել
 Ազդրոսկր_ 1,5-2լ
 Սրունքի ոսկրեր_ 0,5-2լ
 Բազկոսկր_ 200-500մլ
 Կոնքի եզրային և մեկուսացված_ 200-500մլ
 Կողեր_ 100-150մլ
Հարաբերական հիպովոլեմիան առաջանում է պերիֆերիկ անոթներում արյան
դեպոացման հետևանքով միկրոցիրկուլյատոր հունի բլոկադայի արդյունքում՝
բակտերիաներով կամ քայքայման արգասիքներով։ Այդ ժամանակ արյունը կամ
պլազման անոթային հունը չեն լքում, բայց և չեն մասնակցում շրջանառությանը։
Շոկի ժամանակ տեղի ունեցող հեմոդինամիկայի խանգարումները չեն
բացատրվում միայն արյան կորստով։ Ապացուցված է, որ կարևոր դերն այստեղ
խաղում են անոթների դիստոնիան, արյան շրջանառության կենտրոնացումը և
միկրոցիրկուլյացիայի խանգարումները։ Այդ փոփոխությունները շոկի վաղ

66
շրջանում ծագում են վնասվածքի նկատմամբ օրգանիզմի նեյրոհումորալ
ռեակցիայով, իսկ հետագայում դրանք խորանում են հյուսվածքային
փոխանակության խանգարման և ոչ լրիվ մետաբոլիզմի հետևանքով գոյացած
նյութերի կուտակմամբ։
Ապացուցված է, որ շոկի ծանրության աստիճանի աճին զուգընթաց՝ ընկնում է
արյան հարաբերական խտությունը և սպիտների պարունակությունը շիճուկում,
պլազմայում մեծանում է հեղուկի պարունակությունը, ինչը վկայում է
հեմոդիլյուցիայի առկայության մասին։ Դա կարող է հանգեցնել
,,շնչառական,,ֆունկցիայի լուրջ խանգարումներին։ Շոկի ժամանակ նյարդային
համակարգի ֆունկցիաների խանգարումները շատ ցայտունորեն են
արտահայտված լինում։ Դրանք բխում են ցավի նկատմամբ ռեակցիայից
զուգակցված հուզանյարդային համապատասխան ցնցման հետ։ Վնասվածքի
հանդեպ հիմնական սոմատիկ ռեակցիաների ձևավորումը տեղի է ունենում
գլխուղեղի ենթակեղևային հատվածում (formatio reticularis-ում): Դրանից բացի,
չնայած որ վնասվածքների (վիրավորումների) ժամանակ առաջացած շոկին
բնորոշ է գիտակցության պահպանումը (եթե գլխուղեղը վնասված չէ), կասկած չի
հարուցում գլխուղեղի կեղևի մասնակցությունը դրանում։
ԿՆՀ-ի ֆունկցիաները խանգարվում են ոչ միայն վնասվածքի պահին, այլ նաև
դրանից հետ։ Բանն այն է, որ հիպոտոնիան և դրա հետ կապված հիպօքսիան
հանգեցնում են թթվածնային քաղցի նկատմամբ շատ զգայուն նյարդային
համակարգի ֆունկցիաների աճող խանգարումներին։ Դա իր հերթին հանգեցնում
է ԿՆՀ-ում անդարձելի փոփոխությունների զարգացմանը։
Արտաքին շնչառության խանգարումները և դրա հետ կպված հիպօքսիան
ուղեկցում են շոկի ծանր ձևերին մոտ 50% դեպքերում։ Կրծքավանդակի
վիրավորումների և վնասվածքների դեպքում նշված փոփոխությունները ավելի
կտրուկ են արտահայտված լինում և հաճախակի դառնում հիմնական։ Սակայն
հենաշարժական համակարգի և որովայնի խոռոչի օրգանների վնասվածքների
դեպում նույնպես նկատվում են շնչառության խանգարումներ։ Շոկի ժամանակ
դիտվում է թոքերի շնչառական ծավալի նվազում, թոքերի մաքրման գործակցի
վատացում, և որպես հետևանք, հիպօքսիայի և դրան ուղեկցող հիպերկապնիայի
զարգացում։ Վերջինս պայմանավորված է մետաբոլիկ (ացիդոզ)
խանգարումներով։ Մետաբոլիկ ացիդոզը նկատվում է բոլոր տեսակի
վնասվածքների ժամանակ, հատկապես այն դեպքերում, երբ դրանք ուղեկցվում են
փափուկ հյուսվածքների մեծածավալ վնասվածքով (ճմլումով),
հիպոնատրիեմիայով, հիպոկալիեմիայով, հիպոպրոտեինեմիայով, C և B խմբի
վիտամինների պակասով, հիպերգլիկեմիայով և արյան մնացորդային ազոտի
բարձրացումով։ ԱՏՖ-ի, կրեատին ֆոսֆատի պահեստային քանակի նվազումը և
անօրգանական ֆոսֆատի ու կաթնաթթվի քանակության աճը վկայում է

67
նյարդային հյուսվածքում տեղի ունեցող տրոհման և սինթետիկ պրոցեսների
խանգարման մասին։
Շոկի ժամանակ երիկամների ֆունկցիաների խանգարումները կախված են՝
1)մի կողմից երիկամային զարկերակների (a. renalis) ռեֆլեկտոր կծկումից, իսկ
մյուս՝ արյան մեջ ադենոզին դեհիդրատի հավելյալ քանակի ի հայտ գալուց,
2)զարկերակային ճնշման անկման հետևանքով առաջացած կծիկային
ֆիլտրացիայի խանգարումից,
3)ոլորուն խողովակների ֆունկցիայի խանգարումից՝ պայմանավորված ացիդոզի
ֆոնի վրա առաջացած միոգլոբինի բյուրեղների, դրանցում կրակալումով և
ջնջխված հյուսվածքների քայքայումից գոյացած նյութերի թունավոր
ազդեցությունով։
Վնասվածքային շոկի ժամանակ պրոգնոստիկ կարևոր ցուցանիշ է հանդիսանում
արտազատվող մեզի քանակը (դիուրեզ)։
Դասակարգումը։ Շոկը իրենից ներկայացնում է մի դինամիկ պրոցես, որը
կազմված է մի քանի իրար հաջորդաբար փոխարինող փուլերից։ Տարբերում են
շոկի հետևյալ փուլերը՝
1)շրջանառային (ցիրկուլյատոր) փուլ՝ բացակայում են օրգանների վնասվածքները
և մետաբոլիկ արտահայտված խանգարումները,
2),,շոկային երիկամի,, փուլ՝ թթվածնի քաղցի նկատմամբ զգայուն օրգանների,
հատկապես երիկամների, պերֆուզիայի էական նվազում,
3)նյութափոխանակության խանգարումների փուլ՝ ուղեկցվում է հյուսվածքային
արտահայտված հիպօքսիայով, մետաբոլիկ ացիդոզով։ Այդ փուլում տողի է
ունենում նատրիումի անցում միջբջջային տարածություն, բջջային թաղանթների
թափանցելիության խանգարում և այլն։
Շոկի ընթացքում տարբերում են երկու փուլ՝ էրեկտիլ և տորպիդ։
Էրեկտիլ փուլում հիվանդի գիտակցությունը պահպանված է, դեմքը գունատ,
հայացքը անհանգիստ, նկատվում է շարժողական և խոսակցական
գերակտիվացում։ Գանգատվում է ցավերից, հաճախակի գոռում, և չի գիտակցում
իր վիճակի ծանրությունը։ Հիվանդը կարող է փախչել պատգարակի վրայից։ Նրան
պահելը չափազանց դժվար է, քանի որ նա ցույց է տալիս դիմադրություն։
Մաշկային ծածկույթները գունատ են՝ պատված քրտինքի կաթիլներով, բբերը
չափավոր լայնացած, ջլային ռեֆլեքսները և մկանային տոնուսը բարձրացած,
անոթազարկը 100-110 զարկ/րոպե, լարված է, շնչառությունը հաճախացած, զ/ճ-ը
պարբերաբար բարձրանում է, պայմանավորված ադրենալինի
գերարտադրությամբ։ Այս փուլը կարող է տևել շատ կարճ ժամանակ, կարող է նաև
բացակայել՝ դրսևորվելով միայն զ/ճ բարձրացումով։ Որքան կտրուկ է
արտահայտված լինում էրեկտիլ փուլը, այնքան ավելի ծանր է ընթանում տորպիդ
փուլը և ելքը։

68
 Շոկի տորպիդ փուլը կլինիկորեն արտահայտվում է տուժածի փսիխիկայի
ընկճմամբ, անտարբերությամբ դեպի շրջակա միջավայրը, ցավի նկատմամբ
ռեակցիայի կտրուկ իջեցմամբ (նույնիսկ բացակայում է)՝ որպես կանոն,
պահպանված գիտակցության պայմաններում, հարցերին պատասխանում է մեծ
ուշացումով։ Մաշկը գունատ է, սառը, բբերը լայնացած են։ Նկատվում է մկանային
հստակորեն արտահայտված հիպոտոնիա։ Նկատվում է զարկերակային և
երակային ճնշումների անկում։ Մարմնի ջերմաստիճանը ցածր է 360C-ից։
Ախտորոշումը։ Շոկը բոլոր փուլերում ախտորոշելու համար ցանկալի է կիրառել
հետազոտության հետևյալ եղանակները․
1)Զարկերակային սիստոլիկ և դիաստոլիկ ճնշման որոշումը։ Հարկ է նշել, որ
զարկերակային հիպոտոնիան կարող է լինել շոկի ինչպես վաղ, այնպես էլ՝ ուշ
ախտանիշը։
2)Անոթազարկի հաճախականության որոշումը։ Դա բավականին զգայուն ցուցանիշ
է, դրա հաճախացումը երբեմն հանդիսանում է զարգացող շոկի վաղ նշան։
Անոթազարկի հաճախացումը հանդիսանում է հիպովոլեմիայի առավել վաղ
նշանը, քան զարկերակային ճնշման անկումը։ Պետք է հիշել, որ տախիկարդիան
կարող է ուղեկցել նաև սրտային անբավարարությանը, գազափոխանակության
խանգարումներին, հիպերթիրեոզին, վարակի զարգացմանը և այլն։
3)Կենտրոնական երակային ճնշման (ԿԵՃ) որոշում։ ԿԵՃ-ը արյան ճնշումն է աջ
նախասրտում։ Նորմայում ԿԵՃ-ը հավասար է 40-100 մմ ջրի սյան։ Դրա իջեցումը
վկայում է շրջանառող արյան ծավալի աճող պակասի մասին։ ԿԵՃ-ը հարկավոր է
որոշել հիվանդի հորիզոնական դիրքում։
4)Մեկ ժամյա դիուրեզի որոշումը։ Այդ հետազոտությունը կատարում են կաթետերի
օգնությամբ, չափում են արտազատվող մեզի քանակը չափավորված անոթի մեջ։
Նորմայում մեզի մեկժամյա քանակը կազմում է 33-60մլ։
5)Արյան էլեկտրոլիտների որոշումը։ Շոկի ախտորոշման համար առավել մեծ
նշանակություն ունի նատրիումի և կալիումի պարունակության որոշումը արյան
մեջ։
6)Թթվահիմնային վիճակի որոշումը։
7)ՇԱԾ-ի որոշումը։
Շոկի տորպիդ փուլը ըստ ախտանիշների ծանրության և խորության
պայմանականորեն բաժանում են չորս աստիճանի՝ I, II, III, IV (տերմինալ վիճակ)։
Այս դասակարգումը անհրաժեշտ է բուժման տակտիկան ընտրելու և
վնասվածքային շոկի ելքը որոշելու առումով։
I (թեթև) աստիճանի շոկ։ Ընդհանուր վիճակը բավարար է, գիտակցությունը՝
պարզ։ Բբերի ռեակցիան լույսի նկատմամբ պահպանված։ Սիստոլիկ զ/ճ-ը 100 մմ
ս․ ս․ , անոթազարկը ռիթմիկ, բավարար լեցունությամբ՝ 100 զարկ/րոպե։ Արյան
կորուստը կազմում է մինչև 15% (<750մլ) (ՇԱԾ-ի)։ Արյան այսպիսի կորուստը լավ

69
է կոմպենսացվում երիկամների, մաշկի, աղիքների և մկանների արյան հոսքի
իջեցումով։ Շնչառությունը հանգիստ, հաճախությունը մինչև 20 շնչական
ակտ/րոպե։ Մազանոթների լեցունությունը ճնշելուց հետո <1վրկ, դիուրեզը՝ 30մլ/ժ
ավել։ Ելքը բարենպաստ է։
II (միջին ծանրության) աստիճանի շոկ։ Գիտակցությունը պահպանված է, բբերի
ռեակցիան լույսի նկատմամբ՝ թույլ։ Սիստոլիկ զ/ճ-ը 80-90 մմ ս․ ս․, դիաստոլիկը՝
50-60 մմ․ ս․ ս․ , անոթազարկը՝ մինչև 120 զարկ/րոպե, թույլ լեցունությամբ։ Արյան
կորուստը կազմում է 15-30% (750-1500մլ) (ՇԱԾ-ի)։ Շնչառությունը հաճախացած է՝
20-30 շնչական ակտ/րոպե, մակերեսային։ Մազանոթների լեցունությունը ճնշելուց
հետո դանդաղած է՝ 1-2 վրկ, դիուրեզը՝ 20-30մլ/ժ: Տուժածի կյանքը կարելի է փրկել
միայն անհապաղ անցկացված երկարատև համալիր կոմպլեքսային բուժման
շնորհիվ։
III (ծանր) աստիճանի շոկ։ Ընդհանուր վիճակը ծանր է։ Սիստոլիկ զ/ճ-ը ցածր է
կրիտիկականից՝ 75մմ ս․ ս․ , անոթազարկը կտրուկ հաճախացած՝ 120-130
զարկ/րոպե, թելանման, դժվար հաշվելի։ Արյան կորուստը կազմում է 30%-40%
(1500-2000մլ) (ՇԱԾ-ի)։ Շնչառությունը՝ 30-40 շնչական ակտ/րոպե, մակերեսային։
Մազանոթների լեցունությունը ճնշելուց հետո՝ >2 վրկ, դիուրեզը՝ 5-15մլ/ժ:
Ուշացած օգնության դեպքում զարգանում են շոկի անդարձելի ձևեր, որոնց
դեպքում բուժումը լինում է ոչ էֆեկտիվ։
IV աստիճանի շոկ։ Տերմինալ վիճակ է։ Այն իրենից ներկայացնում է օրգանիզմի
կենասական ֆունկցիաների ճնշման ծայրագույն աստիճան, որը անցնում է
կլինիկական մահվան։ Սիստոլիկ զ/ճ-ը < 70 մմ ս․ ս․ , անոթազարկը >140
զարկ/րոպե։ Արյան կորուստը կազմում է 40%-ից ավել (>2000մլ) (ՇԱԾ-ի)։
Շնչառությունը՝ >40 շնչական ակտ/րոպե, մակերեսային։ Մազանոթները ճնշելուց
հետո չեն լցվում, մաշկը գունատ է, սառը, խոնավ, անուրիա:
Շոկի ծանրության աստիճանը և որոշ չափով դրա ելքը կարելի է որոշել
Ալգովերի շոկային ինդեքսով։ Այս հասկացության տակ հասկանում ենք
անոթազարկի հաճախականության հարաբերությունը սիստոլիկ ճնշմանը։ Եթե
ինդեքսը հավասար 1-ի, այսինքն անոթազարկի հաճախականությունը հավասար
է սիստոլիկ զ/ճ-ի թվին (օրինակ՝ անոթազարկը 100 զարկ/րոպե, սիստոլիկ զ/ճ 100
մմ ս․ս․), ապա շոկը թեթև աստիճանի է, տուժածի վիճակը բավարար է, ելքը
բարենպաստ։
Արյան շրջանառության վիճակի առավել մատչելի ցուցանիշ է հանդիսանում
ծայրամասային զարկերակների վրա անոթազարկի հաճախականությունը և
լեցունությունը։
Բուժումը։

70
Շոկի բուժումը որպես ախտ, որը անմիջապես ազդեցություն ունի բոլոր օրգան
համակարգերի վրա և կյանքին անմիջապես վտանգ սպառնացող վիճակ,
կազմակերպվում և կատարվում է ինտենսիվ թերապիայի ռեանիմացիայի
բաժանմունքի պայմաններում, սակայն նրա հիմնական կանխարգելիչ
գործողությունները և բուժման սկիզբը կատարվում է բժիշկ վնասվածքաբանի կամ
շտապ օգնության բժշկի կողմից։
Շոկի կանխարգելման ուղղություններն են՝
 Լիարժեք ցավազրկումը, որը կատարվում է վնասված սեգմենտի լիարժեք
անշարժացման և ցավազրկող դեղամիջոցների կիրառման միջոցով։
Արտառեանիմացիոն պայմաններում նախընտրությունը տրվում է ոչ
ստերոիդային հակաբորբոքային դեղամիջոցների տարբեր խմբերին։
Նարկոտիկ դեղամիջոցների կիրառումը սահմանափակ է, այն ցանկալի է,
կատարել միայն մ/մ եղանակով կողմնակի էֆեկտներից (շնչառական
անբավարարություն, ճնշման կտրուկ անկում, մարմնի ջերմաստիճանի
իջեցում) խուսափելու նպատակով։
 Արյան կորստի հնարավոր նվազեցում և լրացում։ Այդ հարցում ևս մեծ
նշանակություն ունի վերջույթի լիարժեք անշարժացումը, սառույցի
տեղադրումը վնասվածքի շրջանում, վերջույթի հնարավոր բարձր դիրք։
Բաց արյունահոսող վերքի առկայության պարագայում կատարվում է
լարանի տեղադրում։ Արյան կորուստ լրացնելու, ճնշման անկումը
կարգավորելու նպատակով կիրառվում է ակտիվ ինֆուզիոն թերապիա։
Արտառեանիմացիոն պայմաններում նախընտրությունը տրվում է պարզ
կրիստալոիդ լուծույթներին։ Ինֆուզիոն թերապիան հանդիսանում է
յուրաքանչյուր վնասվածքաբանական հիվանդի վարման պարտադիր
բաղադրիչ մասը։
Շոկի երևույթների ի հայտ գալու և զարգացման դեպքում շարունակվում են բոլոր
վերը նշված գործողությունները, հաճախ նրանց ինտենսիվացումով։ Կիրառվում է
նաև որպես հակաշոկային միջոցառում կորտիկոստերոիդների պրեպարատները։
Հիպովոլեմիկ շոկի բուժման հիմքում ընկած է ներանոթային ծավալի
համալրումը, որը հետապնդում է երկու նպատակ՝
1)վերականգնել կամ պահպանել հեմոդինամիկայի կայունությունը,
2)կանխել կամ շտկել մազանոթային շրջանառության խանգարումները։

71
Ներանոթային ծավալի համալրումը հիպովոլեմիկ շոկի ժամանակ։
Կլինիկական նշանները Կորցրած արյան Ծավալի համալրումը
ծավալը
 Հաճախասրտություն <750մլ կրիստալոիդներ
 Հաճախասրտություն 750-1500մլ Կրիստալոիդ/կոլոիդ = 3/1
 Օրթոստատիկ հիպոտենզիա
 Հիպոտենզիա հորիզոնական դիրքում 1500-2000մլ Կոլոիդ + 7,5% NaCl,
 հոգեհուզական գրգռվածություն կրիստալոիդ,
 Մաշկային ծածկույթների գունատություն արյան բաղադրատարրերի
փոխներարկում
 Օլիգուրիա
 Հիպոտենզիա < 70 մմ ս․ս․ >2000մլ
 Մաշկային ծածկույթների գունատություն
 Գիտակցության կորուստ
 Անուրիա

Շոկի բուժման մեջ նաև մեծ դեր են խաղում վազոպրեսոր դեղամիջոցները,

ացիդոզի շտկումը, արյան փոխներարկումը, սակայն այդ միջոցառումները
ցանկալի է կատարել ինտենսիվ թերապիայի բաժնի պայմաններում,
համապատասխան գործիքային և լաբորատոր հսկողության ներքո, նրանց
կիրառման անհրաժեշտությունը որոշվում է անհատապես, ամեն հիվանդի համար
բժշկի կողմից։

Թոքային զարկերակի թրոմբոէմբոլիա (ԹԶԹԷ)

ԹԶԹԷ-ն թոքային զարկերակի հիմնական ցողունի կամ նրա ճյուղավորումների
լուսանցքի խցանումն է թրոմբի մասնիկներով, որոնք առաջացել են արյան մեծ
շրջանառության երակներում կամ սրտի աջ խոռոչներում, և արյան հոսքով անցել
են արյան փոքր շրջանառություն։
ԹԶԹԷ-ի հաճախակի պատճառներից են զստազդրային հատվածի խորանիստ
երակների սուր թրոմբոզը։ Ստորին վերջույթների մագիստրալ անոթներում
թրոմբագոյացման հիմնական պատճառը չարորակ նորագոյացություններն են
(30%) (զուգորդվում են հիպերկոագուլյացիայով և ֆիբրինոլիզի ընկճումով)։

72
Հիմնական գործոններ, որոնք բերում են մագիստրալ անթոների թրոմբոզի, և հետևաբար ԹԶԹԷ-ի
Չարորակ նորագոյացությունները
Հիպոդինամիա
Ոսկերի կոտրվածք և ստորն վերջույթնեի վնասվածք
Որովայնի օրգանների և ս/վերջույթների վիրաբուժական
միջամտություններ
Ծերունական հասակ
Քրոնիկ սրտային անբավարարություն
Ճարպակալում, շաքարային դիաբետ
Օրալ հակաբեղմնավորիչների կիրառում
Ս/վերջույթների քրոնիկ երակային անբավարարություն
Առաջնային հիպերկոագուլյացիոն վիճակներ
Էրիթրեմիա
Համակարգային կարմիր գայլախտ
Ժառանգական գործոններ (դիսֆիբրինոգենեմիա,
հոմոցիստեինուրիա, հակաթրոմբին III և պրոտեին C և S դեֆիցիտ)

ԹԶԹԷ-ի զարգացման հեմոդինամիկ խանգարումների հիմնական գործոնը

թոքային զարկերակի հունի մեխանիկական օբստրուկցիան է։ Թրոմբը, որը
պոկվում է առաջա-ցման տեղից, ենթարկվում է մասնակի քայքայման, հետևաբար
մեծ մասամբ կատար-վում են թոքային զարկերակի տարբեր տրամաչափի մի
քանի ճյուղերի բազմաթիվ խցանումներ (օկլյուզիաներ), հաճախակի երկկողմանի
(ոչ զանգվածային ԹԶԹԷ)։ Ավելի հազվադեպ է թոքային զարկերակի ցողունի և
հիմնական ճյուղերի զանգվածա-յին թրոմբոէմբոլիան, որը կարող է զուգորդվել
սուր թրոմբոէմբոլիայի կլինիկական պատկերով և արագ զարգացող հանկարծակի
պսակային մահով։ Ենթազանգվածային ԹԶԹԷ-ի դեպքում էմբոլիզացիայի են
ենթարկվում թոքային զարկերակի բլթային և սեգմենտար ճյուղերը։
Թոքային զարկերակային հունում թրոմբոէմբոլով մեխանիկական խցանման
հետ մեկտեղ առաջանում է արյան փոքր շրջանառության արտերիոլների
գեներալիզացված սպազմ, որը պայմանավորված է թրոմբոցիտներից
անոթասեղմիչ նյութերի (թրոմբոքսան A2, սերոտոնին) արտազատումով։
ԹԶԹԷ-ի դեպքում անոթի լուսանցքի խցանման աստիճանը ժամանակի
ընթացքում կարող է մեծանալ երկրորդային տեղային թրոմբոզի հետևանքով, որը
պրոքսիմալ ուղղությամբ մեծացնում է թրոմբոէմբոլի չափերը (արյան հոսքին
հակառակ)։ Սա հանգեցնում է ոչ զանգվածային թրոմբոէմբոլիայի
տրանսֆորմացիայի զանգվածայի-նին։
ԹԶԹԷ-ի հեմոդինամիկ հետևանքները։

73
ԹԶԹԷ-ի հետևանքով թոքային արյան հոսքի մասնակի կամ լրիվ դադարն ունի 2
հետևանք․
1. Վենտիլյացիոն-պերֆուզիոն հարաբերությունների զգալի խանգարում, որը
հանգեցնում է շնչառական անբավարարության առաջացման և
զարկերակային հիպօքսեմիայի։
2. Թոքային զարկերակային հիպերտենզիայի ձևավորում, որը իր հերթին
հանդիսանում է րոպեական ծավալի և համակարգային զարկերակային
ճնշման կտրուկ անկման պատճառ, ինչպես նաև բերում է սուր աջ
փորոքային անբավարարության առաջացման։
Շնչական անբավարարությունը և զարկերակային հիպօքսեմիան առաջանում
են լավ վենտիլացվող ալվեոլներում արյան հոսքի դադարի հետևանքով, որը
հանգեցնում է ներթոքային մեռյալ տարածության ավելացմանը և
գազափոխանակության վատացմանը։ Վենտիլյացիոն-պերֆուզիոն
հարաբերություննրի խանգարումները խորանում են արտահայտված
բրոնխոսպազմի հետևանքով, որը պայմանավորված է փոքր տրամաչափի
բրոնխների հարթ մկանային շերտի վրա կենսաբանական ակտիվ նյութերի
ազդեցությամբ (թրոմբոքսան A2, սերոտոնին): Բացի դրանից, ալվեոլների
իշեմիայի հետևանքով խանգարվում է ոչ միայն դրանց վենտիլյացիան, այլև
սուրֆակ-տանտի արտադրումը, որը թրոմբոէմբոլիայից 1-2 օր հետո կարող է
հանգեցնել ատելեկտազի զարգացման։ Ալվեոլների արյունամատակարարման
անբավարարութ-յան հետևանքով կարող է զարգանալ թոքի ինֆարկտ (10%
դեպքերում)։ Վերջապես, օկլյուզիայի շրջանից պրոքսիմալ, բարձր ճնշման
հետևանքով բացվում են արտերիո-վենոզ բերանակցումները և տեղի է ունենում
արյան շունտավորում զարկերակներից դեպի երակներ, ինչը նույնպես
խորացնում է զարկերակային հիպօքսեմիան։
Ալվեոլներում թոքային զարկերակի ճյուղավորումների խցանման երկրորդ
հետևանքը հանդիսանում է թոքային զարկերակային հիպերտենզիան, որը
պայմա-նավորված է անոթային հունի մեխանիկական խցանմամբ, ինչպես նաև
թոքային զարկերակների գեներալիզացված սպազմով։ Այս ամենի հետևանքով
բարձրանում է թոքային անոթային դիմադրությունը զարկերակային հունի
տարողության փոքրաց-ման զուգակցմամբ։ Դա բերում է արյան երակային հոսքի
սահմանափակմանը դեպի սրտի ձախ հատվածներ և հարվածային ծավալի
նվազման համախտանիշի զարգաց-մանը․ հարվածային ծավալի, սրտային
ինդեքսի, զարկերակային ճնշման իջեցում, կենսական կարևոր օրգանների
արյունամատակարարման խանգարում (գլխուղեղ, սիրտ, երիկամներ)։ Բացի
սրանից, թոքային զարկերակում ճնշման զգալի բարձրացումը և աջ փորոքի
հետծանրաբեռնվածության ավելացումը հանգեցնում է սուր թոքային սրտի
ձևավորմանը։

74
Կլինիկական պատկերը։
Կլինիկան պայմանավորված է ՝
 Թոքային անոթային հունի էմբոլիզացիայի ծավալով,
 Թրոմբոէմբոլի տեղակայմամբ,
 Թոքային զարկերակային հիպերտենզիայի մակարդակով,
 Հեմոդինամիկ խանգարումների աստիճանով։
Տարբերակում են 2 տեսակի ԹԶԹԷ՝
 Զանգվածային և ենթազանգվածային ԹԶԹԷ
 Ոչ զանգվածային ԹԶԹԷ

Զանգվածային և ենթազանգվածային ԹԶԹԷ։

Զանգվածային և ենթազանգվածային ԹԶԹԷ-ն, եթե արագ մահ չի առաջացնում
կարող է ուղեկցվել մի քանի համախտանիշներով՝
 Շնչառական անբավարարություն
 Թոքի ինֆարկտ, ինֆարկտ-թոքաբորբ
 Պլևրիտ (չոր, էքսուդատիվ, այդ թվում հեմոռագիկ)
 Սուր թոքային սիրտ
 Զարկերակային հիպոտոնիա
 Ներքին օրգանների պերֆուզիայի խանգարում։

Գանգատները և ֆիզիկական տվյալները․

 Սուր ցավեր կրծքավանդակում, որոնք հաճախակի տեղակայվում են
կրծոսկրի հետևում՝ հիշեցնելով միոկարդի ինֆարկտի անգինոզ ցավերը,
 Հևոց հանգստի ժամանակ, շնչարգելություն,
 Հազ, որը 1/3 դեպքում զուգորդվում է արյունախխումով (3-7րդ օրը), 50%-ի
դեպքում ջերմության բարձրացումով՝ 370 և ավելի (բորբոքային պրոցես
թոքերում և պլևրայում),
 Հիվանդների 50%-ի շրջանում նկատվում են ճնշման անկում, կոլապս
ուղեղային երևույթներ,
 Ցիանոզ, որը հաճախ զուգորդվում է գունատությամբ (պայմանավորված է
ճնշման անկումով և պերիֆերիկ անոթների սպազմով)
 Թոքերում լսվում են թուլացած շնչառություն, փոքր (մանր) բշտիկավոր թաց
խզզոցներ կամ կրեպիտացիա (թոքի ինֆարկտի, ինֆարկտային թոքաբոբի
նշան), կարող է լսվել նաև պլևրայի քսման աղմուկ
 ՍԱՀ-ում նկատվում է տախիկարդիա, II տոնի շեշտվածություն թոքային
զարկերակի վրա,

Ոչ զանգվածային ԹԶԹԷ։

75
 Այս տիպի ԹԶԹԷ-ն հաճախակի ընթանում է այլ հիվանդությունների և
համախտանիշների նման՝
 Ոչ պարզ էթիոլոգիայի կրկնակի թոքաբորբեր (պլևրոպնևմոնիաներ),
 Կարճ տևողության չոր պլևրիտներ (2-3 օր),
 Կրկնակի, անբացատրելի ուշագնացություն, կոլապս,
 Կրծքավանդակում հանկարծակի առաջացած ճնշման զգացում,
շնչառության դժվարացում, հետագա ջերմության բարձրացում,
 Հակաբակտերիալ թերապիայի չենթարկվող անբացատրելի տենդ,
 Սրտային անբավարարության առաջացում կամ պրոգրեսիվում, որը
կայուն է բուժման։
Կլինիկական և գործիքային հետազոտությունների կարևոր խնդիրն է որոշել
թրոմբոէմբոլիայի աղբյուրը։ Հարկավոր է հիշել, որ խորանիստ երակների
ֆլեբոթրոմբոզի վաղ նշաններից են՝
 Սրունքի և ոտնաթաթի շրջանի սպոնտան ցավերը, որոնք
ուժեղանում են քայլքի ժամանակ,
 Ձկնամկանի շրջանի ցավ, որն առաջանում է ոտնաթաթը ծալելիս,
 Տեղային ցավոտություն երակները շոշափելիս,
 Սրունքի, ոտնաթաթի և ազդրի միակողմանի այտուց։

Լաբորատոր և գործիքային ախտորոշումը։

Անհրաժեշտ հետազոտություններից են ԷՍԳ-ն, զարկերակային արյան գազերի
հետազոտությունը, կրծքավանդակի օրգանների ռենտգենագրաֆիան,
էխոսրտագրությունը, թոքերի վետիլյացիոն-պերֆուզիոն սցինտիգրաֆիան,
ստորին վերջույթների մագիստրալ երակների ուլտրաձայնային
հետազոտությունը։ Վերը նշվածներից մեծամասնությունը (բացառությամբ
սցինտիգրաֆիայի) օգտագործում են ոչ այնքան ԹԶԹԷ-ի ախտորոշումը
հաստատելու, որքան բացառելու այլ հիվանդությունները, որոնք ընթանում են
նման կլինիկակական սիմպտոմատիկայով (սրտամկանի ինֆարկտ, թոքաբորբ,
պլևրիտ, թոքերի քրոնիկական օբստրուկտիվ հիվանդություններ, պնևմոթորաքս)։
Կրծքավանդակի օրգանների ռենտգեն հետազոտությունը՝
 Ախտահարված կողմում ստոծանու գմբեթի բարձր տեղակայում,
 Թոքային հյուսվածքի ինֆիլտրացիա (12-36 ժամ անց հիվանդության
սկզբից),
 Թոքային զարկերակի կոնուսի արտափքում,
 Սրտի աջ մասերի մեծացում,
 Վերին սիներակի լայնացում։
Այս նշանները կարող ենք վերագրել ԹԶԹԷ-ին, եթե դրանք ուղեկցվում են
էմբոլիային բնորոշ կլինիկական ախտանիշներով (հանկարծակի առաջացած
հևոց, ցավ կրծքավանդակում)։

76
 Թոքի ինֆարկտի դասական նշաններից է թոքադաշտում եռանկյունաձև
ստվերը՝ հիմքով դեպի պլևրա։
Էխոսրտագրությունը հնարավորություն է տալիս հայտնաբերելու սուր
թոքային սրտի և թոքային զարկերակում ճնշման բարձրացման նշաններ,
գնահատելու հեմոդինամիկ խանգարումները և բացառելու փականային
ախտահարումը։
Դոպլերային ուլտրաձայնային հետազոտություն։ Ստորին վերջույթների
խորանիստ երակների հետազոտումը հնարավորություն է տալիս
հաստատելու երակների թրոմբոզի առկայությունը, դրա տեղայնացումը և
տարածվածությունը։
Սելեկտիվ անգիոպուլմոնոգրաֆիան ԹԶԹԷ-ի ախտորոշման չափանիշ է,
100% ինֆորմատիվությամբ, այդ թվում նաև թոքային զարկերակի փոքր
ճյուղավորումների էմբոլիայի դեպքում։
Մնացած հետազոտություններին դուք կծանոթանաք թոքաբանության ցիկլի
ընթացքում։
Բուժումը։
Հակակոագուլյանտային հակաթրոմբոտիկ թերապիան ԹԶԹԷ-ի հիմնական
բուժական մեթոդն է, որի նպատակն է կանխարգելել շարունակվող
երկրորդային թրոմբագոյացման և ախտահարման ծավալի մեծացումը, ինչպես
նաև ստորին վերջույթների խորանիստ երակների կրկնակի թրոմբոզների և
թրոմբոէմբոլիայի կանխարգելումը։ Այս նպատակով օգտագործվում են
հեպարիններ (ոչ ֆրակցիոն և ֆրակցիոն), անուղղակի հակակոագուլյանտներ
և հակաագրեգանտներ։ Ավելի նպատակահարմար է ոչ ֆրակցիոն
հեպարինների ներարկման հետևյալ սխեման․
Ներերակային շիթային 5-10 000 ME հեպարին` շարունակելով ներերակային
կաթիլային ներմուծում 1000 ME/ժամ։ Օրական դեղաչափը չպետք է
գերազանցի 30 000 ME: Ընդհանուր տևողությունը չպետք է լինի 7-10 օրից քիչ,
քանի որ այդ ժամանակահատվածում կատարվում է թրոմբի լիզիս կամ
գոյացում։
Հեպարինաթերապիան պետք է հսկվի մասնակի ակտիվացված թրոմբոպլաս-
տինային ժամանակի միջոցով (APTT), որը որոշվում է ամեն 4 ժամը մեկ մինչև
երկու անգամ չորոշվի վերջինիս ավելացումը 1,5-2 անգամ նախնական
մակար-դակից, որից հետո հետազոտումն իրականացվում է օրական 1 անգամ։
Կողմնակի էֆեկտները․ արյունահոսություններ (բուժման համար կիրառում
են հեպարինի ներհակորդ՝ պրոտամինի սուլֆատը), թրոմբոզ
(պայմանավորված է հեպարին-խթանված թրոմբոցիտների ագրեգացիայի,
թրոմբոցիտոպենիայի առաջացմամբ), օստեոպորոզ՝ ինքնաբուխ
կոտրվածքներով (6 ամիս և ավել օգտագործման դեպքում), գերզգայունության

77
ռեակցիաներ, հիպոալդոստերոնիզմ (հիպերկալիեմիա), տեղային կամ
համակարգային մազաթափում։
Վերջին տարիներին կիրառվում են ցածր մոլեկուլյար հեպարիններ
(ֆրաքսիպա-րին, էնոքսապարին, դալտեպարին), որոնք տարբերվում են ավելի
մեծ արդյունավետությամբ և կողմնակի երևույթների պակաս առաջացմամբ։
Սրանց բուժման ընթացքում արյան մակարդելիության ժամանակը քիչ է
փոխվում, չնայած նկատվում է դրական թերապևտիկ արդյունք՝
թրոմբոցիտների ադհեզիայի և ագրեգացիայի նվազում։
Ցածր մոլեկուլյար հեպարինները ներարկում են օրական երկու անգամ 0,3-
0,8մլ։ Բուժման տևողությունը կազմում է 7-10 օր։
Անուղղակի հակակոագուլյատները ԹԶԹԷ-ով հիվանդներին նշանակվում են
հիվանդության 2-3-րդ օրը, որոնց ազդեցության մեխանիզմը լյարդում Vit. K-ի
նորմալ մետաբոլիզմի խանգարումն է (վարֆարին, սինկումար, ֆենիլին և այլն)
(ինչպես հայտնի է Vit. K-ն անհրաժեշտ է արյան մակարդման II, VII, IX, X
գործոնների, ինպես նաև C և S սպիտակուցների ակտիվացման համար):
Վարֆարինը բնական ծագման (երեքնուկից) հակամակարդիչ դիկումարոլի
սինթետիկ ածանցյալ է։ Անուղղակի հակակոագուլյանտները անմիջականորեն
չեն ազդում արյան մեջ շրջանառող մակարդման գործոնների վրա։
Վարֆարինի հակամակարդիչ ազդեցությունը զարգանում է նշանակումից մի
քանի օր անց։ Այս ժամանակը անհրաժեշտ է լյարդում վերը նշված գործոնների
ապաակտիվացման համար։
ԹԶԹԷ-ով հիվանդների մոտ վարֆարինի ընդունումը 5-8 օր համակցում են
հեպարինի հետ։ Դեղաչափի ադեկվատությունը հսկվում է պրոթրոմբինային
ժամանակի որոշմամբ, որի մակարդակը պետք է գերազանցի նախնականը 1,5-
2 անգամ։ INR-ը պետք է լինի 2-2,5: Անուղղակի հակակոագուլյանտներով
բուժումը պետք է կազմի 3 ամսից ոչ պակաս։
Կողմնակի ազդեցությունները․ արյունահոսություններ, պարադոքսալ
մեռուկացում։
Հակացուցումները․ հղիություն։ Վարֆարինը թափանցում է ընկերքային
պատնեշ և պտղի մոտ կարող է առաջացնել արյունահոսություններ։
Նորածինների մոտ նկարագրվում են ոսկրերի զարգացման արատներ, որոնց
մայրերը հղիության ընթացքում ընդունել են վարֆարին։
Հակաթրոմբոտիկ բուժում․կապված անուղղակի հակակոագուլյատների լուրջ
կոմնակի էֆեկտների և պրոթրոմբինային ժամանակի ու APTT-ի անընդհատ
հսկողության անհրաժեշտության հետ, վերջին տարիներին կրկնվող
թրոմբոզների և թրոմբոէմբոլների պրոֆիլակտիկայի համար հաճախ են
օգտագործում ցածրամոլեկուլյար հեպարինների ներարկումները և/կամ

78
հակաթրոմբոցիտար դեղամիջոցները։ Այս խմբին են պատկանում
Տիկլոպիդինը և Կլոպիդոգրելը, որոնք ընկճում են թրոմբոցիտների ԱԿՖ
ընկալիչները։
Կլոպիդոգրելը նախադեղ է, հակաագրեգանտային ակտիվությունը
գերազանցում է Տիկլոպիդինին 6 անգամ։ Լյարդում վեր է ածվում ակտիվ
մետաբոլիտի և անդարձելի կերպով պաշարում է ԱԿՖ-ի ընկալիչները։
ազդեցությունը հասունանում է ընդունումից 2 ժամ անց, առավելագույն
ազդեցությունը զարգանում է 4-7 օր անց և պահպանվում 7-10 օր
(75մգ/օրական 3 ամսից մինչև 1 տարի), Տիկլոպիդին (օրական 250մգ X 2)։
Առավել էֆեկտիվ և անվտանգ է Կլոպիդոգրելը, որը ի տարբերություն
Տիկլոպիդինի, չի առաջացնում թրոմբոցիտոպենիա և նեյտրոպենիա։
Դեռ ապացուցված չէ Կլոպիդոգրելի և Հեպարինի զուգահեռ օգտագործման
անվտանգությունը, այդ պատճառով Կլոպիդոգրելը նախընտրելի է նշանակել
կամ Հեպարինի կուրսի ավարտից հետո, կամ այն հանելուց մի քանի օր առաջ։
Թրոմբոլիտիկ բուժում․ցուցումներից է զանգվածային ԹԶԹԷ-ն՝ հեմոդինամիկ
զգալի խանգարումներով (շոկ, սուր աջ փորոքային անբավարարություն,
բարձր թոքային զարկերակային հիպերտենզիա)։
Ֆիբրինոլիտիկները ակտիվացնում են ֆիբրինոլիզի ֆիզիոլոգիական
համակարգը, նպաստելով պլազմինոգենից պլազմինի առաջացմանը։ Նրանք
քայքայում են արդեն գոյացած թրոմբները, բացելով անոթի լուսանցքը և
կանխարգելելով հյուսվածքների մեռուկացումը։ Օգտագործում են
ստրեպտոկինազա, ուրոկինազա, ալտեպլազա։
Streptokinase` բետա հեմոլիտիկ ստրեպտոկոկի կողմից արտադրվող
պրոտեին է։
Սահմանափակումներ՝
1)որպես օտար սպիտակուց կրկնակի կիրառման դեպքում առաջացնում է
անտիգենային ռեակցիաներ։
2)ունենալով ոչ սպեցիֆիկ ազդեցություն կարող է առաջացնել համակարգային
ֆիբրինոլիզ։
Նշանակում են ն/ե և ներզարկերակային, ազդեցությունը սկսվում է 30-60ր
անց, T1/2 = 30ր, կիրառում են երկարատև ինֆուզիայի ձևով։ Հատկապես
արդյունավետ է թարմ թրոմբերի դեպքում (մոտավորապես 3 օր)։
Urokinase` ստացվում է մարդու երիկամային բջիջներից (օժտված չէ
հակածնային ակտիվությամբ)։ Համեմատած ստրեպտոկինազի հետ՝
հակաթրոմբային ակտիվությունը զարգանում է ավելի արագ։ Նշանակվում է
ն/ե կաթիլային։

79
 Alteplase` ստացվում է մարդու էնդոթելային բջիջներից (օժտված չէ
հակածնային ակտիվությամբ)։ Ընտրողաբար կապվում է նորագոյացած
թրոմբերի հետ։
Բուժման հսկողության համար հսկվում է պրոթրոմբինային ժամանակը,
թրոմբինային ժամանակը, ֆիբրինոգենի մակարդակը։
Վիրաբուժական բուժում․ցուցված է զանգվածային ԹԶԹԷ-ի , զարկերակային
հիպոտոնիայի և սուր թոքային սրտի զարգացման ժամանակ, մասնավորապես
այն դեպքերում, երբ հակակոագուլյանտներ և թրոմբոլիզիս կիրառելու
հակացուցումներ կան։ Հաճախակի իրականացվում են էմբոլէկտոմիա և
կավա-ֆիլտրի տեղադրում։
ԹԶԹԷ-ի և ստորին վերջույթների խորանիստ երակների թրոմբոզների
պրոֆիլակտիկան։
Ստորին վերջույթների խորանիստ երակների թրոմբոզների բարձր ռիսկի
դեպքում ցուցված է երակների դոպլերային հետազոտություն։ Թրոմբը
հայտնաբերելիս ցուցված է վիրահատական միջամտություն, որն ուղղված է
թրոմբի միգրացիան դեպի թոքային զարկերակ կանխարգելելուն (կավա
ֆիլտր)։ Մեծ նշանակություն ունի դեղորայքային կանխարգելումը։
Հատկապես կարևոր է ԹԶԹԷ-ի պրոֆիլակտիկան վիրաբուժական,
ուռուցքային, ինչպես նաև ներքին օրգանների հիվանդություններով տառապող
հիվանդների շրջանում, որոնց մոտ առկա է հիպերկոագուլյացիա և
թրոմբոֆիլիա։ Կապված դրա հետ, նպատակահարմար է գնահատել թրոմբոզի
և թրոմբոէմբոլիայի ռիսկի աստիճանը բոլոր հիվանդների մոտ, ովքեր ունեն
վերը նշված պաթոլոգիաները։
Հետվիրահատական երակային թրոմբոէմբոլիկ բարդությունների ռիսկի աստիճանը
Ռիսկի գործոններ կապված
Ռիսկի գործոններ կապված վիրաբուժական հիվանդի կլինիկական վիճակի
Ռիսկ միջամտությունների հետ հետ

I. Մինչև 45 ր տևողությամբ չբարդացած

Ցածր միջամտություններ A. Բացակայում է
(IA)  Ապենդեկտոմիա
 Ճողվածքահատում
 ծննդաբերություններ
 աբորտ
 TUR
II. Մեծ միջամտություններ B. Առկա են՝
Չափավոր  Ոլոքի ոսկրերի օստեոսինթեզ >40 տարիք
(IB, IC,  Խոլեցիստէկտոմիա Վարիկոզ երակներ
Էստրոգենների
IIA, IIB)  Աղիքի կամ ստամոքսի ռեզեկցիա ընդունում
Արյան շրջանառության
 Բարդացած ապենդէկտոմիա անբավարարություն

80
 >4 օր անկողնային
 Կեսարյան հատում ռեժիմ
 Արգանդի ամպուտացիա Ինֆեկցիաներ
 Զարկերակային ռեկոնստրուկցիա Ճարպակալում
Հետծննդյան շրջան (6
շաբաթ)
III. Լայնածավալ միջամտություններ C. Առկա են՝
Օնկոլոգիական
Բարձր  Հոդերի պրոտեզավորում հիվանդություններ
Խորանիստ երակների
(IIC, IIIA,  Ազդրի ամպուտացիա թրոմբոզ
IIIB, IIIC)  Ազդրոսկրի օստեոսինթեզ Անամնեզում ԹԶԹԷ
Ստորին վերջույթների
 Գաստրէկտոմիա պարալիչ
 Պանկրեատէկտոմիա Թրոմբոֆիլիա
 Կոլէկտոմիա
 Արգանդի էքստիրպացիա

Թրոմբոէմբոլիկ բարդությունների պրոֆիլակտիկայի եղանակները

Ռիսկի
աստիճանը Պրոֆիլակտիկայի եղանակները
Ցածր Հիվանդների վաղ ակտիվացում
Ստորին վերջույթների էլաստիկ կոմպրեսիա
Ցածրամոլեկուլյար հեպարիններ․Կլեքսան 0,2մլ X 1 ե/մ
կամ
Չափավոր Ոչ ֆրակցիոն հեպարին 5000 ME X 2-3 օրական ե/մ +
Ստորին վերջույթների էլաստիկ կոմպրեսիա
Ցածրամոլեկուլյար հեպարիններ․Կլեքսան 0,4մլ X 1 ե/մ
կամ
Բարձր Ոչ ֆրակցիոն հեպարին 5000-7500 ME X 3-4 օրական ե/մ
կամ
+ անուղղակի հակակոագուլյանտներ

Ö³ñå³ÛÇÝ ¿ÙµáÉdz։
Îáïñí³ÍùÝ»ñÇ Í³Ýñ í³Õ µ³ñ¹áõÃÛáõÝÝ»ñÇó ¿ ×³ñå³ÛÇÝ ¿ÙµáÉdzÝ:
ìݳëí³ÍùÇ Å³Ù³Ý³Ï ×³ñå³ÛÇÝ ¿ÙµáÉdzÛÇ Ñ³×³Ë³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ϳ½ÙáõÙ ¿ 3-
6 %, ÇëÏ µ³½Ù³ÃÇí íݳëí³ÍùÇó Ñ»ï᪠27.8 % ¹»åù»ñáõÙ: Ö³ñå³ÛÇÝ
¿ÙµáÉÇ³Ý ³é³í»É Ñ³×³Ë Ñ³Ý¹ÇåáõÙ ¿ 20-30 ï³ñ»Ï³Ý ѳë³ÏáõÙ ¥ëñáõÝùÇ
Ïáïñí³ÍùÇ ¹»åùáõÙ¤ ¨ 60-70 ï³ñ»Ï³ÝáõÙ ¥³½¹ñáëÏñÇ í½ÇÏÇ Ïáïñí³Íù¤:
Àëï ׳ñå³ÛÇÝ ¿ÙµáÉdzÛÇ ³é³ç³óÙ³Ý Ù»Ë³ÝÇÏ³Ï³Ý ï»ëáõÃÛ³Ý, áëÏñ³ÛÇÝ
ÑÛáõëí³ÍùÇ íñ³ ٻ˳ÝÇÏ³Ï³Ý ³½¹»óáõÃÛáõÝÇó Ñ»ïá áëÏñ³ÍáõÍÇ ×³ñå³ÛÇÝ

81
ϳÃÇÉÝ»ñÁ ¨ ¿ÙµáÉÝ»ñÁ ï³ñ³ÍíáõÙ »Ý ³íß³ÛÇÝ ¨ »ñ³Ï³ÛÇÝ Ñáëùáí ¹»åÇ
Ãáù³ÛÇÝ Ù³½³ÝáÃÝ»ñ: àëÏñ³ÍáõÍÇ Ù³ëÝÇÏÝ»ñÁ ѳÛïݳµ»ñíáõÙ »Ý Ãáù»ñáõÙ
Ïáïñí³ÍùÇó Ñ»ïá ³ñ¹»Ý ÙÇ ù³ÝÇ í³ÛñÏÛ³Ý ³Ýó:
ºñÏñáñ¹ ¥Ù»ï³µáÉÇϤ ï»ëáõÃÛáõÝÁ ÑÇÙÝíáõÙ ¿ ³ñÛ³Ý Ù»ç ßñç³Ý³éáÕ
ÉÇåǹݻñÇ Ï»Ýë³ùÇÙÇ³Ï³Ý ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇ íñ³: ²Û¹ Å³Ù³Ý³Ï ×³ñå³ÛÇÝ
ÝáñÙ³É ¿ÙáõÉëÇ³Ý åɳ½Ù³ÛáõÙ í»ñ³÷áËíáõÙ ¿ ¨ Ñݳñ³íáñ ¿ ¹³éÝáõÙ
ËÇÉáÙÇÏñáÝÝ»ñÇ ÙdzÓáõÉí»ÉÁ ׳ñå³ÛÇÝ Ù»Í Ï³ÃÇÉÝ»ñÇ, áñÁ ѻﳷ³ÛáõÙ
µ»ñáõÙ ¿ ³ÝáÃÝ»ñÇ ¿ÙµáɳóÙ³ÝÁ: ²Ûë ï»ëáõÃÛáõÝÁ ѳëï³ïíáõÙ ¿ ݳ¨ ³ÛÝ
÷³ëïáí, áñ ׳ñå³ÛÇÝ ¿ÙµáÉÇ³Ý Ñ³Ý¹ÇåáõÙ ¿ áã ÙdzÛÝ áëÏñ»ñÇ
Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ: Ö³ñå³ÛÇÝ Ù³ëÝÇÏÝ»ñÇ ùÇÙÇ³Ï³Ý ÙdzóáõÃÛáõÝÝ»ñÁ
ѳٳå³ï³ë˳ÝáõÙ »Ý ³ñÛ³Ý ßñç³Ý³éáÕ ÉÇåǹݻñÇÝ ³é³í»É ѳ׳Ë, ù³Ý
áëÏñ³ÍáõÍÇ ×³ñåÇÝ: àñáß³ÏÇ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ áõÝÇ Ý³¨ ÏñÍù³í³Ý¹³ÏÇ ¹»åÇ
Çñ»Ý ù³ßáÕ Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÁ: ÐÇí³Ý¹Ç ßáÏÇó ¹áõñë ·³Éáõ Å³Ù³Ý³Ï Ï³Ù ³ñÛ³Ý
ÏáñáõëïÁ Éñ³óÝ»Éáõó Ñ»ïá ½³ñÏ»ñ³Ï³ÛÇÝ ×ÝßÙ³Ý µ³ñÓñ³Ý³ÉÁ ÝáõÛÝå»ë
Ýå³ëïáõÙ ¿ թñáÙµÇ ÙÕÙ³ÝÁ ¹»åÇ ³ñÛ³Ý Ù»Í ßñç³Ý³éáõÃÛ³Ý ³ÝáÃÝ»ñÁ:
Ö³ñåÇ Ï³ÃÇÉÝ»ñÇ ³ÝÝß³Ý Ù»ÍáõÃÛ³Ý ¨ Ù»Í ³é³Ó·³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ¹»åùáõÙ
¹ñ³Ýù ϳñáÕ »Ý ³ÝóÝ»É Ù³½³ÝáóÛÇÝ ó³Ýó, ï³ñ³Íí»Éáí ³ñÛ³Ý Ù»Í
ßñç³Ý³éáõÃÛ³Ùµ, áñÇ ³ñ¹ÛáõÝùáõ٠ϳñáÕ ¿ ½³ñ·³Ý³É ׳ñå³ÛÇÝ ¿ÙµáÉdzÛÇ
áõÕ»Õ³ÛÇÝ ï»ë³ÏÁ: ²ÛëåÇëáí, ï³ñµ»ñáõÙ »Ý ׳ñå³ÛÇÝ ¿ÙµáÉdzÛÇ Ãáù³ÛÇÝ ¨
áõÕ»Õ³ÛÇÝ ï»ë³ÏÝ»ñ ¨ ¹ñ³Ýó ½áõ·³ÏóáõÙÁª ·»Ý»ñ³Éǽ³óí³Í ï»ë³ÏÁ:
ÎÉÇÝÇϳÝ: Ö³ñå³ÛÇÝ ¿ÙµáÉÇ³Ý ³ñï³Ñ³ÛïíáõÙ ¿ ï³ñ³ï»ë³Ï Ýí³½ µÝáñáß
³Ëï³ÝÇß»ñáí, áñáÝù ÃáõÛÉ »Ý ï³ÉÇë ÙdzÛÝ Ï³ëÏ³Í»É ³ÛÝ: ä³Ãá·ÝáÙáÝÇÏ
³Ëï³ÝÇß ¿ ѳٳñíáõÙ ÏñÍùÇ, áñáí³ÛÝÇ, í»ñÇÝ í»ñçáõÛÃÝ»ñÇ Ý»ñë³ÛÇÝ
ٳϻñ»ëÝ»ñÇÝ, ³ãùÇ ÉáñӳóճÝÃÇ ¨ ëÏÉ»ñ³Ý»ñÇ, µ»ñ³ÝÇ ËáéáãÇ
ÉáñӳóճÝÃÇ íñ³ å»ï»ËÇ³É ó³ÝÇ ¨ Ù³Ýñ ³ñÛáõݳ½»ÕáõÙÝ»ñÇ ³é³ç³Ý³ÉÁ,
Ù»½Ç Ù»ç ׳ñåÇ Ç Ñ³Ûï ·³ÉÁ: ê³Ï³ÛÝ í»ñçÇÝ Ýß³ÝÁ ϳñáÕ ¿ ѳÛïݳµ»ñí»É
ÙdzÛÝ 2-3-ñ¹ ûñÁ, ³Û¹ å³ï׳éáí ׳ñåÇ Ýϳïٳٵ Ù»½Ç µ³ó³ë³Ï³Ý
³Ý³ÉÇ½Ç ¹»åùáõ٠׳ñå³ÛÇÝ ¿ÙµáÉÇ³Ý µ³ó³é»É ãÇ Ï³ñ»ÉÇ: Ö³ñå³ÛÇÝ
¿ÙµáÉdzÛÇ ³é³çÇÝ Ýß³ÝÝ ¿ ѳݹÇë³ÝáõÙ Ñ»Ùá·ÉáµÇÝÇ Ù³Ï³ñ¹³ÏÇ ³ÝÏáõÙÁ
ÃáùÇ Ñ»Ùá鳷dzÛÇ Ñ»ï¨³Ýùáí: ¾ê¶ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÁ íϳÛáõÙ »Ý ÙÇáϳñ¹Ç
Çß»ÙdzÛÇ Ï³Ù ³ç ëñïÇ ·»ñͳÝñ³µ»éÝí³ÍáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ:
Ö³ñå³ÛÇÝ ¿ÙµáÉdzÛÇ Ãáù³ÛÇÝ Ó¨Ç Ñ³Ù³ñ µÝáñáß ¿ ѨáóÇ, ódzÝá½Ç, ѳ½Ç,
ï³ËÇϳñ¹Ç³ÛÇ Ç Ñ³Ûï ·³ÉÁ, ½³ñÏ»ñ³Ï³ÛÇÝ ×ÝßÙ³Ý ³ÝÏáõÙÁ: Âáù³ÛÇÝ
½³ñÏ»ñ³ÏÇ Ëáßáñ ×ÛáõÕ»ñÇ Ëó³ÝÙ³Ý ¹»åùáõÙ ½³ñ·³ÝáõÙ ¿ ßÝã³é³Ï³Ý ëáõñ
³Ýµ³í³ñ³ñáõÃÛ³Ý å³ïÏ»ñ Ñ³×³Ë Ù³Ñ³óáõ »Éùáí: Ö³ñå³ÛÇÝ ¿ÙµáÉdzÛÇ
ßÝã³é³Ï³Ý ï»ë³ÏÁ ãÇ µ³ó³éáõ٠ݳ¨ áõÕ»Õ³ÛÇÝ Ë³Ý·³ñáõÙÝ»ñÁ
¥·Çï³ÏóáõÃÛ³Ý Ïáñáõëï, óÝóáõÙÝ»ñ¤:
Ö³ñå³ÛÇÝ ¿ÙµáÉdzÛÇ áõÕ»Õ³ÛÇÝ ï»ë³ÏÁ ½³ñ·³ÝáõÙ ¿ ¿ÙµáÉÝ»ñÇ ¹»åÇ ³ñÛ³Ý
Ù»Í ßñç³Ý³éáõÃÛáõÝ ÙÇ·ñ³ódzÛÇ ¹»åùáõÙ: àõÕ»Õ³ÛÇÝ Ó¨Ç Ñ³Ù³ñ µÝáñáß »Ýª
·É˳åïáõÛïÁ, ·É˳ó³íÁ, ·Çï³ÏóáõÃÛ³Ý Ùó·ÝáõÙÁ ϳ٠ÏáñáõëïÁ,
ÁݹѳÝáõñ ÃáõÉáõÃÛáõÝÁ, ÷ëËáõÙÁ, ïáåÇÏ óÝóáõÙÝ»ñÇ, »ñµ»ÙÝ í»ñçáõÛÃÝ»ñÇ

82
å³ñ³ÉÇãÝ»ñÇ Ç Ñ³Ûï ·³ÉÁ ¥Áݹ áñáõÙ ³ËïáñáßÇã Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ áõÝÇ
Éáõë³íáñ ѳïí³ÍÇ ³éϳÛáõÃÛáõÝÁ íݳëí³ÍùÇ å³ÑÇó ÙÇÝ㨠Ýßí³Í
³Ëï³ÝÇß»ñÇ Ç Ñ³Ûï ·³ÉÁ¤:
´áõÅáõÙÁ: ÎÇñ³éáõÙ »Ý ï³ñµ»ñ »Õ³Ý³ÏÝ»ñ, áñáÝù Çñ»Ýó Ù»ç »Ý Ý»ñ³éáõÙ
ѳϳßáϳÛÇÝ ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñ, ѳϳٳϳñ¹Çã µáõÅáõÙ, ËÇëï ³ÝÏáÕݳÛÇÝ
é»ÅÇÙ, åñáﻳ½Ý»ñÇ ³ñ·»É³ÏÇãÝ»ñÇ, ïñ³ëÇÉáÉÇ, ÏáÝïñÇϳÉÇ, ¿åëÇÉáÝ-
³ÙÇÝáϳåñáݳÃÃíÇ, é»áåáÉÇ·ÉÛáõÏÇÝÇ, Ñ»Ùá¹»½Ç, ÑǹñáÏáñïǽáÝÇ,
¿áõýÇÉÉÇÝÇ, ÏáϳñµáùëÇɳ½³ÛÇ, ëïñáý³ÝïÇÝÇ ÏÇñ³éáõÙÁ 1 ß³µ³Ãí³
ÁÝóóùáõÙ: Ü»ñ»ñ³Ï³ÛÇÝ ×³Ý³å³ñÑáí Ý»ñ »Ý ÙáõÍáõÙ ·ÉÛáõÏá½/³Õ³ÛÇÝ ¨
¹»ùëïñ³ÝÝ»ñÇ ÉáõÍáõÛÃÝ»ñ, Ý߳ݳÏáõ٠ѳϳÑÇëï³ÙÇݳÛÇÝ ¹»Õ³ÙÇçáóÝ»ñ:
Ö³ñå³ÛÇÝ ¿ÙµáÉdzÛÇ ßÝã³é³Ï³Ý  ¹»åùáõÙ óáõóí³Í »Ý ÃÃí³ÍÝÇ
ÇÝѳÉÛ³ódzݻñÁ, ³ñÛ³Ý µ³ó ÃáÕÝ»ÉÁ ¥300-400 Ùɤ: ²ñÛ³Ý ¨ ³ñÛ³Ý
÷á˳ñÇÝÇãÝ»ñÇ ½³Ý·í³Í³ÛÇÝ Ý»ñ»ñ³Ï³ÛÇÝ Ý»ñ³ñÏáõÙÝ»ñÁ ѳϳóáõóí³Í »Ý,
ù³ÝÇ áñ ¹ñ³Ýù ϳñáÕ »Ý ³é³ç³óÝ»É ½³ñÏ»ñ³Ï³ÛÇÝ ×ÝßÙ³Ý µ³ñÓñ³óáõÙ,
Ãáù³ÛÇÝ ½³ñÏ»ñ³ÏÇó ¿ÙµáÉÝ»ñÇ ÙÇ·ñ³ódz ³ñÛ³Ý Ù»Í ßñç³Ý³éáõÃÛáõÝ ¨
Ýå³ëï»É ׳ñå³ÛÇÝ ¿ÙµáÉdzÛÇ áõÕ»Õ³ÛÇÝ Ó¨Ç ½³ñ·³óÙ³ÝÁ:
Ø»Í Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý Ï³Ý˳ñ·»ÉÇã ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñÁª ÑÇí³Ý¹Ç
ѳݷÇëïÁ, ï»Õ³÷áËÙ³Ý ë³Ñٳݳ÷³ÏáõÙÁ, ßáÏÇ ¹»մ å³Ûù³ñÁ: àëÏñ»ñÇ ¨
ѳïϳå»ë áëÏñ³ÍáõÍÇ Ñ»é³óÙ³Ý Ñ»ï ϳåí³Í íÇñ³Ñ³ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ
Å³Ù³Ý³Ï Ñ³ñϳíáñ ¿ ѻ層É, áñ áëÏñ³ÍáõÍÁ ãÁÝÏÝÇ í»ñùÇ Ù»ç, áñÇ Ñ³Ù³ñ
³ÝÑñ³Å»ßï ¿ áëÏñ»ñÁ ßñç³÷³Ï»É óݽÇýáí:
Ö³ñå³ÛÇÝ ¿ÙµáÉdzÛÇ Ï³Ý˳ñ·»ÉáõÙÁ ϳ۳ÝáõÙ ¿ ݳ¨ Ïáïñí³ÍùÇ ×Çßï
³Ýß³ñųóÙ³Ý, ¹ñ³ ó³í³½ñÏÙ³Ý Ù»ç: ػͳͳí³É ѻٳïáÙ³Ûáí ÷³Ï
Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ϳï³ñ»É ѻٳïáÙ³ÛÇ åáõÝÏódz`
³ñï³ÍÍ»É ³ñÛáõÝÁ ¨ ׳ñåÁ:

àêÎð²ÚÆÜ ÐÚàõêì²ÌøÆ èº¶ºÜºð²òÆ²Ü ºì Îàîðì²ÌøܺðÆ

êºðî²ÖØ²Ü Ê²Ü¶²ðàôØܺðÀ։
î³ñµ»ñáõÙ »Ýù áëÏñ³ÛÇÝ é»·»Ý»ñ³ódzÛÇ 2 Ó¨` ýǽÇáÉá·Ç³Ï³Ý ¨
é»å³ñ³ïÇí: üǽÇáÉá·Ç³Ï³Ý é»·»Ý»ñ³óÇ³Ý áëÏñ³ÛÇÝ ÑÛáõëí³ÍùÇ
í»ñ³÷áËÙ³Ý Ó¨Ý ¿, áñÝ ÁÝóÝáõÙ ¿ áÕç ÏÛ³ÝùÇ ÁÝóóùáõÙ: úñ·³ÝǽÙáõÙ
³ÝÁݹѳï ϳï³ñíáõÙ ¿ ÑÇÝ áëÏñ³ÛÇÝ ÑÛáõëí³ÍùÇ ù³Ûù³ÛáõÙ ¨ Ýáñ áëÏñ³ÛÇÝ
ϳéáõóí³ÍùÝ»ñÇ ³é³ç³óáõÙ: ²Ûë ·áñÍÁÝóóÝ»ñÁ ϳñ·³íáñíáõÙ »Ý
³åáåïá½Ç ßÝáñÑÇí:
è»å³ñ³ïÇí (í»ñ³Ï³Ý·ÝáճϳÝ) ûëտ»á·»Ý»½Á áëÏñ³ÛÇÝ ÑÛáõëí³ÍùÇ
íݳëí³ÍùÇó Ñ»ïá ³é³ç³ó³Í ·áñÍÁÝóóÝ»ñ »Ý` áõÕÕí³Í áëÏñÇ
³Ý³ïáÙdzÛÇ ¨ ýáõÝÏódzÛÇ í»ñ³Ï³Ý·ÝÙ³ÝÁ:
àëÏñÇ é»·»Ý»ñ³óÇ³Ý Ï³ï³ñíáõÙ ¿ í»ñÝáëÏñÇ Ï³ÙµÇ³É ß»ñïÇ, ¿Ý¹ûëïÇ,
ÇÝãå»ë ݳ¨ áëÏñ³ÍáõÍÇ ëïñáÙ³ÛÇ ÃáõÛÉ ¹Çý»ñ»Ýóí³Í ¨ Ù»½»ÝËÇÙ³É µçÇçÝ»ñÇ
åñáÉÇý»ñ³ïÇí åñáó»ëÝ»ñÇ Ñ³ßíÇÝ, ϳñ¨áñ ¿ ݳ¨ Ýáñ ³é³ç³óáÕ ³ÝáóÛÇÝ
ó³ÝóÁ, áñÁ Ýå³ëïáõÙ ¿ íݳëí³Í ßñç³ÝáõÙ ÙÇÏñáóÇñÏáõÉÛ³ódzÛÇ
83
í»ñ³Ï³Ý·ÝÙ³ÝÁ, é»·»Ý»ñ³ïÇ ëÝáõóÙ³Ý µ³ñ»É³íÙ³ÝÁ ¨ ûëտ»áµÉ³ëïÝ»ñÇ
ÝáñÙ³É ½³ñ·³óÙ³ÝÁ: àëÏñ³·áÛ³óÙ³Ý åñáó»ëáõÙ Ù³ëݳկóáõÙ »Ý
ûëï»áµÉ³ëïÝ»ñÁ, ûëï»áÏɳëïÝ»րÁ ¨ ûëï»áóÇïÝ»ñÁ:
Àëï ².². ÎáñÅÇ áëÏñ³ÛÇÝ é»·»Ý»ñ³óÇ³Ý Ï³ñ»ÉÇ ¿ µ³Å³Ý»É 5 ÷áõÉ»ñÇ:
I ÷áõÉ – ѻٳïáÙ³ÛÇ ßñç³Ý
II ÷áõÉ – ÑÛáõëí³Íù³ÛÇÝ Ï³éáõóí³ÍùÝ»ñÇ Ï³ï³µáÉǽÙ, µçç³ÛÇÝ ¿É»Ù»ÝïÝ»ñÇ
ï³ñµ»ñ³ÏáõÙ ¨ åñáÉÇý»ñ³ódz: ´ÝáñáßíáõÙ ¿ áëÏñ³ÛÇÝ Ï³éáõóí³ÍùÝ»ñÇ
¹»½ÇÝï»·ñ³ódzÛáí, ¹»·ñ³¹³ódzÛáí, µçÇçÝ»ñÇ Ý»Ïñá½áí, áñÇ Ñ»ï¨³Ýùáí
³é³ç³ó³Í ³ñ·³ëÇùÝ»ñÁ ËóÝáõÙ »Ý µçç³ÛÇÝ ï³ññ»ñÇ é»åñá¹áõÏóÇ³Ý ¨
åñáÉÇý»ñ³ódzÝ:
III ÷áõÉ – ÑÛáõëí³Íù³ÛÇÝ Ï³éáõóí³ÍùÝ»ñÇ ³é³ç³óáõÙ ¨ ï³ñµ»ñ³ÏáõÙ:
²Ý³µáÉÇÏ ÑáñÙáÝÝ»ñÇ ³½¹»óáõÃÛ³Ý Ñ»ï¨³Ýùáí µçç³ÛÇÝ ¿É»Ù»ÝïÝ»ñÇ
åñáÉÇý»ñ³óÇ³Ý ¨ ï³ñµ»ñ³ÏáõÙÁ ËÇëï åñá·ñ»ëÇíáõÙ »Ý, áñÇ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ
³é³ç³ÝáõÙ ¿ áëÏñ³ÛÇÝ é»·»Ý»ñ³ïÇ ûñ·³Ý³Ï³Ý ÑÇÙùÁ: ´³ñ»Ýå³ëï
å³ÛÙ³ÝÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ Ùdzݷ³ÙÇó ³é³ç³ÝáõÙ ¿ ûëտ»áǹ ÑÛáõëí³Íù: àã
µ³ñ»Ýå³ëï ¹»åù»ñáõÙ ³é³ç³ÝáõÙ ¿ ûɳÝÙ³Ý Ï³éáõóí³Íù ¨ Ëáݹñáǹ
ÑÛáõëí³Íù, áñÝ ¿É ѻﳷ³ÛáõÙ Ó¨³÷áËíáõÙ ¿ áëÏñ³ÛÇÝÇ: ì»ñçÇÝÇë
³é³ç³óÙ³ÝÁ ½áõ·ÁÝóó Ëáݹñáǹ ¨ ýǵñáµÉ³ëï ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñÁ »ÝóñÏíáõÙ
»Ý 黽áñµódzÛÇ:
IV ÷áõÉ - µÝáõó·ñíáõÙ ¿ ³Ý·Çá·»Ý áëÏñ³ÛÇÝ Ï³éáõóí³ÍùÇ ³é³ç³óáõÙáí:
ÐÇÙùáõÙ ÁÝÏ³Í »Ý Ó¨³íáñíáÕ áëÏñ³ÛÇÝ é»·»Ý»ñ³ïÇ ³ÝáóÛÇÝ ó³ÝóÇ ÉdzñÅ»ù
í»ñ³Ï³Ý·ÝáõÙÁ, ÇÝãå»ë ݳ¨ ëåÇï³Ïáõó³ÛÇÝ ÑÇÙùÇ ÉñÇí ÙÇÝ»ñ³Éǽ³ódzÝ:
²é³ç³ÝáõÙ »Ý áëÏñ³ÛÇÝ ïñ³µ»ÏáõÉÝ»ñ, áñáÝù ÙdzݳÉáí ÙÇÙÛ³Ýó Ñ»ï`
³é³ç³óÝáõÙ »Ý ϻը³ÛÇÝ ÑÛáõëí³Íù` ѳñáõëï ³é³çݳÛÇÝ ûëտ»áÝÝ»ñáí ¨
ѳí»ñëÛ³Ý ËáÕáí³ÏÝ»ñáí:
V ÷áõÉ - ³é³çݳÛÇÝ é»·»Ý»ñ³ïÇ Ó¨³÷áËáõÙ ¨ áëÏñÇ é»ëïñÇÏódz: ²Ûë
÷áõÉáõÙ å³ñ½ ·Í³·ñíáõÙ ¿ ϻը³ÛÇÝ ß»ñïÁ, í»ñ³Ï³Ý·ÝíáõÙ áëÏñ³ÍáõÍÇ
ËáÕáí³ÏÁ ¨ í»ñÝáëÏñÁ: ²ÝϳÝáÝ Ïñ³Ï³Éí³Í ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñÁ »ÝóñÏíáõÙ »Ý
×ß·ñÇï ûñÇ»Ýï³ódzÛÇ, ÇëÏ áëÏñ³ÛÇÝ é»·»Ý»ñ³ïÇ ³í»Éáñ¹,
ͳÝñ³µ»éÝí³ÍáõÃÛ³Ý Ù³ë»ñÁ 黽áñµóíáõÙ »Ý:
²ÛëåÇëáí í»ñ³Ï³Ý·ÝíáõÙ ¿ íݳëí³Í ßñç³ÝÇ ÝáñÙ³É ³Ý³ïáÙdzϳÝ
ϳéáõóí³ÍùÁ ¨ ýáõÝÏódzÝ:
àëÏñ³ÛÇÝ ÏáßïáõÏÇ Ó¨»ñÁ: î³ñµ»ñáõÙ »Ý áëÏñ³ÛÇÝ ÏáßïáõÏÇ Ñ»ï¨Û³É Ó¨»ñÁ`
 å»ñÇûëï³É (³ñï³ùÇÝ) ÏáßïáõÏ, áñÝ ³é³ç³ÝáõÙ ¿ í»ñÝáëÏñÇ Ñ³ßíÇÝ;
 ¿Ý¹ûëï³É (Ý»ñùÇÝ) ÏáßïáõÏ, áñÁ Ó¨³íáñíáõÙ ¿ Ý»ñëÇó` ¿Ý¹ûëïÇ Ñ³ßíÇÝ;
 ÇÝï»ñÙ»¹Ç³ñ ÏáßïáõÏ, áñÝ ³é³ç³ÝáõÙ ¿ áëÏñ³ÛÇÝ µ»ÏáñÝ»ñÇ Ï»Õ¨³ÛÇÝ
ß»ñï»ñÇ ÑåÙ³Ý ·áïáõÙ;
 å³ñ³ûëë³É ÏáßïáõÏ, áñÝ ³é³ç³ÝáõÙ ¿ Ïáïñí³ÍùÇ íñ³Ûáí` ѳñ¨³Ý
µ»ÏáñÝ»ñÇ ÙÇç¨ ¨ áõÝÇ Ï³Ùñç³ÏÝ»ñÇ ï»ëù:
àëÏñ³ÛÇÝ ÏáßïáõÏÇ ³é³ç³óÙ³Ý Ï»Ýë³µ³Ý³Ï³Ý ÑÇÙùÁ Ýñ³ ï³ñµ»ñ Ó¨»ñÇ
Å³Ù³Ý³Ï ÑÇٳݳϳÝáõÙ ÝáõÛÝÝ ¿: ê³Ï³ÛÝ ýǽÇáÉá·Ç³Ï³Ý ï»ë³Ï»ïÇó
84
Ýñ³Ýó Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝÁ ï³ñµ»ñíáõÙ ¿ ÙÇÙÛ³ÝóÇó: ²Ûëå»ë, å»ñÇûëï³É ¨
¿Ý¹ûëï³É ÏáßïáõÏÝ»ñÁ ųٳݳϳíáñ ϳéáõóí³ÍùÝ»ñ »Ý: Üñ³Ýó ÑÇÙݳϳÝ
ýáõÝÏóÇ³Ý (ѳïϳå»ë å»ñÇûëï³ÉÇ) µ»ÏáñÝ»ñÇ Ï³ÛáõÝ ³Ýß³ñųóáõÙÝ ¿:
Þ³ñÅáõݳÏáõÃÛ³Ý å³Ñå³ÝáõÙÁ Ïáïñí³ÍùÇ ßñç³ÝáõÙ µ»ñáõÙ ¿ é»·»Ý»ñ³ïÇ
ÏñÏݳÏÇ íݳëáõÙÝ»ñÇ ¨ ÙÇÏñáóÇñÏáõÉÛ³ódzÛÇ Ë³Ý·³ñÙ³Ý: ²é³ç³ÝáõÙ ¿
ÃÃí³ÍÝÇ ¨ µÇáÉá·Ç³Ï³Ý ³ÏïÇí ÝÛáõûñÇ ¹»ýÇóÇï, áñÝ ¿É Ýå³ëïáõÙ ¿
³×³é³ÛÇÝ ÑÛáõëí³ÍùÇ ³ñ³· Ó¨³íáñÙ³ÝÁ ¨ Ýñ³ »ñϳñ³ï¨ å³Ñå³ÝÙ³ÝÁ:
ºÃ» ³Ûë åñáó»ëÝ»ñÁ ÃáõÛÉ »Ý ³ñï³Ñ³Ûïí³Í, ³å³ ³×³é³ÛÇÝ ÑÛáõëí³ÍùÁ
µ»ÏáñÝ»ñÇ Ï³ÛáõݳóÙ³ÝÁ ½áõ·ÁÝóó, Ó¨³÷áËíáõÙ ¿ áëÏñ³ÛÇÝ ÑÛáõëí³ÍùÇ:
²ÛëåÇëáí` å»ñÇûëï³É ÏáßïáõÏÁ ëϽµáõÙ ³×³é³ÛÇÝ ¿, ÇëÏ Ñ»ï³·³ÛáõÙ
÷á˳ñÇÝíáõÙ ¿ áëÏñ³ÛÇÝáí: ÆÝãù³Ý Ïáïñí³ÍùÁ ³ÝϳÛáõÝ ¿, ³ÛÝù³Ý
å»ñÇûëï³É ÏáßïáõÏÁ ³í»ÉÇ Ó¨³íáñí³Í ¿ ¨ ³í»ÉÇ áõß ¿ áëÏñ³Ï³ÉíáõÙ:
´»ÏáñÝ»ñÇ ÙÇç¨ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ë»ñï³×áõÙÁ ϳï³ñíáõÙ ¿ ÇÝï»ñÙ»¹Ç³ñ ÏáßïáõÏÇ
ßÝáñÑÇí, áñÇ Ó¨³íáñáõÙÁ ëÏëíáõÙ ¿ å»ñÇûëï³É ÏáßïáõÏÇ Ï³ÛáõݳóáÕ
³½¹»óáõÃÛ³Ý Ñ»ï¨³Ýùáí: ²Ûë ¹»åùáõÙ áëÏñ³·áÛ³óáõÙÁ ³é³ç³ÝáõÙ ¿
Ùdzݷ³ÙÇó` ³é³Ýó ³×³é³ÛÇÝ ÷áõÉÇ: ÆÝï»ñÙ»¹Ç³ñ ÏáßïáõÏÇ ³é³ç³óáõÙÇó
Ñ»ïá å»ñÇûëï³É ¨ ¿Ý¹ûëï³É ÏáßïáõÏÝ»ñÁ ÑÇÙݳÏաÝáõÙ »ÝóñÏíáõÙ »Ý
黽áñµódzÛÇ:
ºÃ» µ»ÏáñÝ»ñÇ ¹ÇñùÁ ǹ»³É³Ï³Ý ¿ ¨ ϳÛáõÝ (ûñÇݳÏ` ϳÛáõÝ-ýáõÝÏóÇáݳÉ
ûëտ»áëÇÝû½Çó Ñ»ïá), ³å³ Ùdzݷ³ÙÇó` ³é³ç³ÝáõÙ ¿ ÇÝï»ñÙ»¹Ç³ñ
ÏáßïáõÏ` å»ñÇûëï³É ¨ ¿Ý¹ûëï³É ÏáßïáõÏÇ µ³ó³Ï³ÛáõÃÛ³Ùµ: àëÏñ³·áÛ³óáõÙÁ
ÁÝóÝáõÙ ¿ ϳñ× Å³ÙÏ»ïÝ»ñáõÙ ¨ ÉÇñ³Å»ù Ï»ñåáí: ²Ûë ¹»åù»ñáõÙ ËáëáõÙ »Ý
³é³çݳÛÇÝ áëÏñ³ÛÇÝ ÏáßïáõÏÇ Ù³ëÇÝ: ºñÏñáñ¹³ÛÇÝ »Ý ѳٳñíáõÙ
é»å³ñ³ïÇí ûëտ»á·»Ý»½Ç ³ÛÝ ¹»åù»ñÁ, »ñµ ³é³ç³ÝáõÙ ¿ ³ñï³Ñ³Ûïí³Í
å»ñÇûëï³É ÏáßïáõÏ, áñÝ ëϽµáõÙ ÁÝóó»É ¿ ³×³é³ÛÇÝ, ÇëÏ Ñ»ï³·³ÛáõÙ`
áëÏñ³ÛÇÝ ÷áõÉáí:
²ëåÇëáí` Ïáïñí³ÍùÇ µ³ñ»Ñ³çáÕ ë»ñï³×Ù³Ý (ѳïϳå»ë` ³é³çݳÛÇÝ)
ϳñ¨áñ ï»Õ³ÛÇÝ Ý³Ë³å³ÛÙ³ÝÝ»ñÝ »Ý`
 µ»ÏáñÝ»ñÇ ×ß·ñÇï ï»Õ³¹ñáõÙÁ (¹Ç³ëï³½Á µ»ÏáñÝ»ñÇ ÙÇç¨ áã ³í»É 50-
100 ÙÏÙ);
 ÙÇÙÛ³Ýó Ýϳïٳٵ µ»ÏáñÝ»ñÇ Ï³ÛáõÝ ³Ýß³ñųóáõÙÁ;
 Ïáïñí³ÍùÇ ßñç³ÝÇ µ³í³ñ³ñ ³ñÛáõݳٳï³Ï³ñ³ñáõÙÁ ¨
ûùëÇ·»Ý³ódzÝ:
ÀݹѳÝáõñ ·áñÍáÝÝ»ñÇó, áñáÝù ϳñáÕ »Ý ³Ûë ϳ٠³ÛÝ Ï»ñå ³½¹»É
ûëտ»á·»Ý»½Ç ÁÝóóùÇ íñ³, ϳñ»ÉÇ ¿ Ýᯐ ÑÇí³Ý¹Ç ï³ñÇùÁ, áõÕ»ÏóáÕ
ëáÙ³ïÇÏ, ¿Ý¹áÏñÇÝ ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ³ÛÉ ûñ·³Ý-ѳٳϳñ·»ñÇ Ñ³Ù³Ïóí³Í
íݳëí³ÍùÝ»ñÁ, Ïáïñí³ÍùÇ ï»Õ³Ï³ÛáõÙÁ, µÝáõÛÃÁ, Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ù³Ý³ÏÁ ¨
³ÛÉÝ:
è»å³ñ³ïÇí օստեոգենեզի ˳ݷ³ñáõÙÝ»ñ:
Îáïñí³ÍùÇ µ»ÏáñÝ»ñÇ áã ×Çßï ѳٳ¹ñáõÙÁ, ³ÝϳÛáõÝ ³Ýß³ñųóáõÙÁ,
¹Ç³ëï³½Á, ÙϳݳÛÇÝ Ï³Ù ³ÛÉ ÇÝï»ñåá½ÇódzÝ, í³ñ³ÏÇ ³éϳÛáõÃÛáõÝÁ
85
Ïáïñí³ÍùÇ ßñç³ÝáõÙ, ïíÛ³É ³Ý³ïáÙÇ³Ï³Ý ßñç³ÝÇ ³Ýµ³í³ñ³ñ ëÝáõóáõÙÁ,
ÇÝãå»ë ݳ¨ í»ñÁ Ýßí³Í ³ÛÉ ·áñÍáÝÝ»ñ ϳñáÕ »Ý ³é³ç³óÝ»É áëÏñ³·áÛ³óÙ³Ý
˳ݷ³ñáõÙÝ»ñ` ³ñï³Ñ³Ûïí³Í ï³ñµ»ñ ³ëïÇ׳ÝÇ: ²Ûë ß³ñùÇÝ »Ý
å³ïϳÝáõÙ ¹³Ý¹³Õ ë»ñï³×áõÙÁ, ãë»ñï³×³Í Ïáïñí³ÍùÝ»ñÁ, Ï»ÕÍ Ñá¹»ñÁ:
ê»ñï³×Ù³Ý Ë³Ý·³ñáõÙÝ»ñÁ ݳ¨ ϳñáÕ »Ý ÉÇÝ»É ë»գÙ»ÝïÝ»ñÇ
³Ý³ïáÙÇ³Ï³Ý ³é³ÝÓݳѳտÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ï¨³Ýù: ²ÛëåÇëáí ³é³í»É
Ñ³×³Ë ë»ñï³×Ù³Ý Ë³Ý·³ñáõÙÝ»ñÁ Ç Ñ³Ûï »Ý ·³ÉÇë ݳ˳µ³½ÏÇ ¨ ëñáõÝùÇ
áëÏñ»ñÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ Í³Ù³Ý³Ï, ݳí³Ï³Ó¨ ¨ í»·áëÏñÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ
¹»պùáõÙ: ܳ¨ ë»ñï³×Ù³Ý ³ñ³·áõÃÛáõÝÁ ϳËí³Í ¿ Ïáïñí³ÍùÇ Ó¨Çó՝
ɳÛݳÏÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÁ ë»ñï³×áõÙ »Ý ³í»ÉÇ ¹³Ý¹³Õ ù³Ý Ùݳó³Í Ó¨»ñÁ:
Üßí³Í ³Ëï³µ³Ý³Ï³Ý íÇ׳ÏÝ»ñÇ ³Ëï³Ñ³ñáõÙÁ ϳï³ñíáõÙ ¿
Ïáïñí³ÍùÇ ³é³ç³óÙ³Ý å³ÑÇó ³Ýó³Í ųÙÏ»ïÝ»ñÇ, ÇÝãå»ë ݳ¨
é»Ýﷻݳµ³Ý³Ï³Ý ¨ ÏÉÇÝÇÏ³Ï³Ý Ýß³ÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ï»Õ ٻϳݵ³ÝáõÃÛ³Ý
ÑÇÙ³Ý íñ³:
²Ûëå»ë, »Ã» ïíÛ³É Ïáïñí³ÍùÇ ë»ñï³×Ù³Ý ³ÝÑñ³Å»ßï ųÙÏ»ïÇó ³Ýó»É ¿
ÏñÏݳÏÇ Ï³Ù ³í»É ųٳݳÏ, ¨ áëÏñ³ÛÇÝ ÏáßïáõÏÁ µ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿, ³å³
ϳñ»ÉÇ ¿ Ëáë»É ¹³Ý¹³Õ ë»ñï³×Ù³Ý ¨ ãë»ñï³×³Í Ïáïñí³ÍùÇ Ù³ëÇÝ: Àݹ
áñáõÙ, é»Ýﷻݳµ³Ý³Ï³Ý ѻﳽáïÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï µ»ÏáñÝ»ñÇ ³ñ³ÝùáõÙ
×»Õù ¿ ѳÛïݳµ»ñíáõÙ: ÎáßïáõÏÁ µ³ó³Ï³Ûáõ٠ϳ٠ËÇëï ÃáõÛÉ ¿
³ñï³Ñ³Ûïí³Í, ë³Ï³ÛÝ áëÏñ³ÍáõÍÇ ËáÕáí³ÏÝ»ñÁ áëÏñ³ÛÇÝ ÃÇûÕÇÏáí
÷³Ïí³Í ã»Ý ¨ áëÏñÇ Í³Ûñ»ñÁ ëÏÉ»ñáïÇÏ ÷á÷áËí³Í ã»Ý: ÎÉÇÝÇÏáñ»Ý
ѳÛïݳµ»ñíáõÙ ¿ Ïáïñí³ÍùÇ ßñç³ÝÇ ¿É³ëïÇÏ ³Ëï³µ³Ý³Ï³Ý
ß³ñÅáÕáõÃÛáõÝ` ÑÇÙݳϳÝáõÙ áëÏñ³ÛÇÝ Ïñ»åÇï³ódzÛÇ µ³ó³Ï³ÛáõÃÛ³Ùµ: ²éϳ
¿ ݳ¨ ³Û¹ ßñç³ÝÇ Ù³ßϳÛÇÝ Í³ÍÏáõÛÃÝ»ñÇ ÃáõÛÉ ÑÇå»ñ¿Ùdz, ë»·Ù»ÝïÇ ³Ûïáõó,
ó³í»ñ` ѳïϳå»ë ³é³Ýóù³ÛիÝ Í³Ýñ³µ»éÝÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï:
´áõÅáõÙÁ: Դ³Ý¹³Õ ë»ñï³×áÕ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõ٠ϳñ»ÉÇ ¿ ÷áñÓ»É
ß³ñáõÝ³Ï»É µáõÅáõÙÁ ·Çåë³ÛÇÝ Ï³åáí ϳ٠ûñû½Ý»ñáí: Àݹ áñáõÙ,
³Ýß³ñųóÙ³Ý ï¨áÕáõÃÛáõÝÁ å»ïù ¿ ß³ñáõÝ³Ï»É ¨ë Ù»Ï Å³ÙÏ»ïáí, áñÝ
³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ïíÛ³É Ïáïñí³ÍùÇ ë»ñï³×Ù³Ý Ñ³Ù³ñ: ¼áõ·³Ñ»é û·ï³·áñÍáõÙ
»Ý ï³ñµ»ñ ¹»Õ³ÙÇçáóÝ»ñ` ϳÉóÇáõÙÇ, ýáëýáñÇ åñ»å³ñ³ïÝ»ñ, ³Ý³µáÉÇÏ
ÑáñÙáÝÝ»ñ, íÇï³ÙÇÝ»ñ, ÇÝãå»ë ݳ¨ ýǽÇáûñ³å¨ïÇÏ ÙÇçáóÝ»ñ (àô´Ð,
ÇáÝáýáñ»½ ¨ ³ÛÉÝ): êÝáõݹÁ å»ïù ¿ ÉÇÝÇ ÉdzñÅ»ù` ѳ·»ó³Í ϳÉóÇáõÙÇ,
ýáëýáñÇ, íÇï³ÙÇÝÝ»ñÇ (ѳïϳå»ë “D” íÇï³ÇÝÇ) ¨ ³ÛÉ ÝÛáõûñÇ ³ÝÑñ³Å»ßï
ù³Ý³Ïáí: Þ³ï ϳñ¨áñ ¿ ݳ¨ í»ñçáõÛÃÇ ¹á½³íáñí³Í ͳÝñ³µ»éÝáõÙÁ
·Çåë³ÛÇÝ Ï³åÇ Ù»ç, áñÁ Ýå³ëïáõÙ ¿ Ïáïñí³ÍùÇ ßñç³ÝÇ ëÝáõóÙ³Ý
µ³ñ»É³íÙ³ÝÁ: ìÇñ³Ñ³ï³Ï³Ý µáõÅÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï Ï³ï³ñíáõÙ ¿ Ïáïñí³ÍùÇ
ßñç³ÝÇ ÃáõݻɳíáñáõÙ Áëï ´»ÏÇ: àëÏñÇ Ù»ç ß³Õ³÷íáõÙ »Ý ³Ýóù»ñ, áñáÝù
ËóÝáõÙ »Ý ûëտ»á·»Ý»½Á ¨ Ýå³ëïáõÙ ÏáßïáõÏÇ ³é³ç³óÙ³ÝÁ: ºñµ»ÙÝ
û·ï³·áñÍíáõÙ ¿ áëÏñ³ÛÇÝ å³ïí³ëï: È³í ³ñ¹ÛáõÝù ¿ ï³ÉÇë ݳ¨
³ñï³ûç³Ë³ÛÇÝ ûëտ»áëÇÝû½Á ÏáÙåñ»ëÇáÝ-¹Çëïñ³ÏóÇáÝ ³å³ñ³ïÝ»ñáí:

86
Üßí³Í »Õ³Ý³ÏÝ»ñÁ ÑÇÙݳϳÝáõÙ û·ï³·áñÍíáõÙ »Ý Ïáïñí³ÍùÇ µ»ÏáñÝ»ñÇ
µ³í³ñ³ñ ϳ٠ѳñ³µ»ñ³Ï³Ý µ³í³ñ³ñ ¹Çñù»ñáõÙ: ²ñï³Ñ³Ûïí³Í
ï»Õ³ß³ñÅ»ñÇ ¨ ¹Ç³ëï³½Ç Å³Ù³Ý³³Ï óáõóí³Í ¿ µ³ó »Õ³Ý³Ïáí µ»ÏáñÝ»ñÇ
ͳÛñ»ñÇ Ã³ñÙ³óáõÙ, ѳٳ¹ñáõÙ, áëÏñ³ÛÇÝ ÷áËå³ïí³ëïáõÙ ¨ áñ¨¿
»Õ³Ý³Ïáí ϳÛáõÝ ûëտ»áëÇÝû½:
Կեղծ հոդի առաջացման հիմնական (հաճախ) պատճառներն են արյան
շարջանառության անբավարաությունը և կոտրվածքի շրջանի ոչ կայունությունը։ Այլ
պատճառներին դասում են ոսկրաբեկորների միջև ճեղքի առկայությունը, փափուկ
հյուսվածքների ինտերպոզիցիան և ոսկրային դեֆեկտը։ Կեղծ հոդի առաջացման
նախատրամադրող գործոններն են հանդիսանում ծերունական հասակը,
ստերոիդների ընդունումը, սննդակարգի խանգարումը, ճառագայթումը և այլն։
λÕÍ Ñá¹Ç ³é³ç³óÙ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ýß³ÝÝ»ñÝ »Ý` ³Ëï³Ñ³ñí³Í í»ñçáõÛÃÇ
ÙϳݳÛÇÝ ³ïñáýdz, áñÁ Çñ Ñ»ñÃÇÝ í³ï³óÝáõÙ ¿ í»ñçáõÛÃÇ ëÝáõóáõÙÁ, ϳñáÕ ¿
¹Çïí»É ³Ëï³µ³Ý³Ï³Ý ß³ñÅáõݳÏáõÃÛáõÝ, ÇÝãå»ë ݳ¨ ³Ëï³Ñ³ñí³Í
í»ñçáõÛÃÇ ÙÇÏñáóÇñÏáõÉÛ³ódzÛÇ Ë³Ý·³ñáõÙ (ÉÇÙýáëï³½), é»Ýï·»Ý ÝϳñÝ»ñÇ
íñ³ ѳÛïݳµ»ñíáõÙ ¿ ×»Õù µ»ÏáñÝ»ñÇ ³ñ³ÝùáõÙ ¨ ³Ù»Ý³Ï³ñ¨áñ Ýß³ÝÁ`
áëÏñ³ÍáõÍÇ ËáÕáí³ÏÝ»ñÇ ÷³ÏáõÙ áëÏñ³ÛÇÝ ÷³Ï³Ýóù³ÛÇÝ ÃÇûÕÇÏÝ»ñáí:
ì»ñçÇÝÇë ³éϳÛáõÃÛ³Ý ¹»åùáõÙ ·Çåë³ÛÇÝ Ï³åáí µáõÅÙ³Ý ß³ñáõݳϻÉÁ
³ÝÇÙ³ëï ¿: λÕÍ Ñá¹Ç Å³Ù³Ý³Ï »ñµ»ÙÝ áëÏñ³ÛÇÝ ÃÇûÕÇÏÝ»ñÁ ϳñáÕ »Ý
ͳÍÏí»É ³×³é³ÛÇÝ ß»ñïáí: ²é³ç³ÝáõÙ »Ý ÝáñÙ³É Ñá¹Á ÑÇß»óÝáÕ Ù³Ï»ñ»ëÝ»ñ,
áñáÝó ³ñ³Ýùáõ٠ϳñáÕ ¿ ÝáõÛÝÇëÏ Ñ³Ûïݳµ»ñí»É ëÇÝáíÇ³É Ñ»ÕáõÏ: ²Ûë
¹»åùáõÙ ËáëáõÙ »Ý ÇëÏ³Ï³Ý Ï»ÕÍ Ñá¹Ç Ù³ëÇÝ: λÕÍ Ñá¹»ñ ³é³í»É ѳ׳Ë
ѳݹÇåáõÙ ¿ µ³ñÓñ ¿Ý»ñ·Ç³Ûáí íݳëí³ÍùÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï, »ñµ ³éϳ ¿
íݳëí³Í ë»·Ù»ÝïÇ ëÝáõóÙ³Ý Ë³Ý·³ñáõÙ: λÕÍ Ñá¹»ñ ³é³í»É ѳ׳Ë
³é³ç³ÝáõÙ »Ý áÉáùáõÙ ¨ ݳ˳µ³½ÏÇ áëÏñ»ñáõÙ:
î³ñµ»ñáõÙ »Ý ÑÇå»ñïñáýÇÏ, ³ïñáýÇÏ և ոսկրային դեֆեկտով Ï»ÕÍ Ñá¹»ñ:
(Анкин) ÐÇå»ñïñáýÇÏ Ï»ÕÍ Ñá¹Ç Å³Ù³Ý³Ï áëÏñ³µ»ÏáñÝ»ñÇ ÙÇç¨ ×»ÕùÁ Ù»Í
ã¿, µ³Ûó Ï³Ý áëÏñ³ÛÇÝ ÃÇûÕÇÏÝ»ñ: ê»ñï³×áõÙÁ ³ÝÙÇç³å»ë µ»ÏáñÝ»ñÇ
³ñ³ÝùáõÙ µ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿, ë³Ï³ÛÝ ³éϳ ¿ å³ñ³ûëս³É ³ñï³Ñ³Ûïí³Í
³×³é³ÛÇÝ, ÇëÏ Ñ³½í³·Ûáõï ¹»åù»ñáõÙ` ³ñï³Ñ³Ûïí³Í áëÏñ³ÛÇÝ ÑÛáõëí³Íù:
ÎÉÇÝÇÏáñ»Ý ÑÇå»ñïñáýÇÏ Ï»ÕÍ Ñá¹Ç ¹»åùáõÙ ³Ëï³µ³Ý³Ï³Ý ß³ñÅáÕáõÃÛáõÝÁ
ÃáõÛÉ ¿ ³ñï³Ñ³Ûïí³Í, ÇëÏ »ñµ»ÙÝ ¿É ÝáõÛÝÇëÏ µ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿: ê»·Ù»ÝïáõÙ
ѳÛïݳµ»ñíáõÙ ¿ ÙÇçÇÝ Ï³Ù ÃáõÛÉ ³ëïÇ׳ÝÇ ³Ûïáõó, ³ÝÝß³Ý ó³í»ñ
ßáß³÷Ù³Ý Å³Ù³Ý³Ï: ÐÇí³Ý¹Ý»ñÁ ÝáõÛÝÇëÏ ù³ÛÉáõÙ »Ý ѻݳÏÇ Ï³Ù
Ó»éݳ÷³ÛïÇ û·ÝáõÃÛ³Ùµ` Ù³ëݳÏÇáñ»Ý ͳÝñ³µ»éÝ»Éáí ³Ëï³Ñ³ñí³Í
í»ñçáõÛÃÁ:
²ïñáýÇÏ Ï»ÕÍ Ñá¹Ç ¹»åùáõÙ áëÏñ³ÍáõÍÇ ËáÕáí³ÏÝ»ñÁ µÝ³Ï³Ý³µ³ñ ÷³Ï
»Ý áëÏñ³ÛÇÝ ÃÇûÕÇÏÝ»ñáí: ´»ÏáñÝ»ñÇ Í³Ûñ»ñÇ ³ïñáýdzÛÇ Ñ»ï¨³Ýùáí
¹Ç³ëï³½Á Ýñ³Ýó ÙÇç¨ ÉÇÝáõÙ ¿ ³ñï³Ñ³Ûïí³Í: ä³ñ³ûëë³É ³×³é³ÛÇÝ Ï³Ù
áëÏñ³ÛÇÝ ÑÛáõëí³ÍùÁ µ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿: ²ñï³ùÇÝ ½ÝÝÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï Ï³Ý
³ñï³Ñ³Ûïí³Í ³Ëï³µ³Ý³Ï³Ý ß³ñÅáõÙÝ»ñ: ÐÇí³Ý¹Ý»ñÁ ã»Ý ϳñáÕ ù³ÛÉ»É ¨

87
ͳÝñ³µ»éÝ»É í»ñçáõÛÃÁ: Àݹ áñáõÙ, ë»·Ù»ÝïÁ å»ïù ¿ ³Ýß³ñųó³Í ÉÇÝÇ
·Çåë³ÛÇÝ Ï³åÇ Ï³Ù ûñû½Ç Ù»ç: гϳé³Ï ¹»åùáõÙ Ñݳñ³íáñ »Ý ³ÝáóÛÇÝ
ϳ٠ÝÛ³ñ¹³ÛÇÝ å»ñÇý»ñÇÏ Ë³Ý·³ñáõÙÝ»ñ í»ñçÇÝÝ»ñÇë ×ÝßÙ³Ý Ï³Ù íݳëÙ³Ý
Ó¨áí:
λÕÍ Ñá¹»ñÇ µáõÅáõÙÁ ÙdzÛÝ íÇñ³Ñ³ï³Ï³Ý ¿: Բուժման նպատակն է ոսկրի
սերտաճումը ֆունկցիայի անցավ վերականգնումով։ Ներկա ժամանակներս կեղծ հոդը
դիտվում է որպես կենսաբանական ակտիվ պրոցես, որը ունի բուժման լավ ետին
պլան։ Ռադիոիզոտոպային հետազոտությունների օգնությամբ հայտնաբերվել է, որ
կեղծ հոդերի մեծ մասը լավ է անոթավորված, և որ նրանց առաջացման կարևոր
պատճառն է հանդիսանում բեկորների շարժունությունը։ Վերջինս կարող է վերացվել
կայուն ֆիքսացիայով։ ´áõÅÙ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý ëϽµáõÝùÝ»ñÝ »Ý` Ï»ÕÍ Ñá¹Ç
黽»Ïódz՝ áëÏñ³ÍáõÍÇ ËáÕáí³ÏÝ»ñÇ ³Ýå³ÛÙ³Ý µ³óáõÙáí, µ»ÏáñÝ»ñÇ ×ß·ñÇï
ѳٳ¹ñáõÙ, áëÏñ³ÛÇÝ ³ÉÉá- ϳ٠³áõïáå³ïí³ëïáõÙ ¨ ϳÛáõÝ ûëտ»áëÇÝû½
Ù»ï³Õ³Ï³Ý ë³ñù»ñáí, ³ñï³ûç³Ë³ÛÇÝ ³å³ñ³ïÝ»ñáí: Չբարդացած կեղծ
հոդերի դեպքում հաճախ օգտագործում են ընկղմված օստեոսինթեզ, ինֆեկցիայով
բարդացածների դեպքում նախընտրությունը տալիս են արտաօջախային
ապարատներով ֆիքսացիային։ êïáñÇÝ í»ñçáõÛÃÝ»ñÇ ë»·Ù»ÝïÝ»ñÇ Ï»ÕÍ Ñá¹»ñÇ
µáõÅÙ³Ý Ù»ç Ù»Í Ñ³çáÕáõÃÛ³Ùµ ÏÇñ³éíáõÙ ¿ ÇÝïñ³Ù»¹áõÉÛ³ñ ûëï»áëÇÝû½Á,
ѳßíÇ ³éÝ»Éáí ³áõïáÏáÙåñ»ëdzÛÇ ÷³ëïÁ:
ìÇñ³Ñ³ï³Ï³Ý µáõÅÙ³ÝÁ ½áõ·³Ñ»é Ý߳ݳÏáõÙ »Ý ݳ¨ ÏáÝë»ñí³ïÇí
ÙÇçáóÝ»ñ` ³Ý³µáÉÇÏ ÑáñÙáÝÝ»ñ, ϳÉóÇáõÙÇ ¨ ýáëýáñÇ åñ»å³ñ³ïÝ»ñ,
íÇï³ÙÇÝÝ»ñ, ³ÝáóɳÛÝÇãÝ»ñ, ýǽÇáûñ³å¨ïÇÏ ¨ ë³Ý³ïáñ – Ïáõñáñï³ÛÇÝ
µáõÅáõÙ: Þ³ï ϳñ¨áñ ¿ ÑÇí³Ý¹Ç 黳µÇÉÇï³ódzÝ` í³Õ Ñ»ïíÇñ³Ñ³ï³Ï³Ý
í³ñÅáõÃÛáõÝÝ»ñ ³Ëï³Ñ³ñí³Í í»ñçáõÛÃÝ»ñáõÙ, µáõÅ³Ï³Ý Ù»ñëáõÙ ¨
¹á½³íáñí³Í ͳÝñ³µ»éÝáõÙ: àëÏñ³·áÛ³óÙ³Ý Ë³Ý·³ñÙ³Ý Í³Ýñ Ó¨»ñÝ »Ý
áëÏñ³ÛÇÝ ¹»ý»ÏïÝ»ñÁ: ì»ñçÇÝÝ»ñÇë ³é³ç³óÙ³Ý å³ï׳éÝ»ñ ϳñáÕ »Ý
ѳݹÇë³Ý³É µ³ó µ³½Ù³µ»Ïáñ³ÛÇÝ Ù»Í ï»Õ³ß³ñÅ»ñáí ϳ٠Ññ³½»Ý³ÛÇÝ
Ïոïñí³ÍùÝ»ñÁ, ËñáÝÇÏ³Ï³Ý ûëտ»áÙ»ÉÇïÝ»ñÁ, áëÏñ³ÛÇÝ áõéáõóùÝ»ñÁ ¨ ³ÛÉÝ:
Àݹ áñáõÙ, Ñݳñ³íáñ ¿ ÇÝãå»ë áëÏñÇ ÙÇ Ñ³ïí³ÍÇ Ç ëϽµ³Ý»
µ³ó³Ï³ÛáõÃÛáõÝÁ (ͳÝñ µ³ó ϳ٠Ññ³½»Ý³ÛÇÝ Ïáïñí³ÍùÇ Ñ»ï¨³Ýùáí),
³ÛÝå»ë ¿É Û³Ãñá·»Ý áëÏñ³ÛÇÝ ¹»ýÇóÇï` é³¹ÇÏ³É ³é³çݳÛÇÝ íÇñ³µáõųϳÝ
Ùß³ÏáõÙÇó, ë»Ïí»ëïñÝ»Ïñ¿ÏïáÙdzÛÇó ϳ٠áëÏñ³ÛÇÝ áõéáõóùÇ Ñ»é³óáõÙÇó
Ñ»ïá:
àëÏñ³ÛÇÝ (ѳïϳå»ë ßñç³Ý³Ó¨) ¹»ý»ÏïÝ»ñÇ µáõÅáõÙÁ µ³ñ¹ ËݹÇñ ¿:
ú·ï³·áñÍíáõÙ »Ý µáõÅÙ³Ý հետևյալ ÑÇÙÝ³Ï³Ý »Õ³Ý³ÏÝ»ñը.
²é³çÇÝ ¹»åùáõÙ ¹»ý»ÏïÁ Éñ³óíáõÙ ¿ ³ÛÉ ë»·Ù»ÝïÇó í»ñ¹ñ³Í ³ÝáóÛÇÝ
áïÇÏáí áëÏñ³ÛÇÝ ÉdzñÅ»ù å³ïí³ëïáí: ¸»ý»ÏïÇ ßñç³ÝáõÙ áëÏñ³ÛÇÝ
³áõïáå³ïí³ëïÁ ýÇùëíáõÙ ¿ Ù»ï³Õ³Ï³Ý áñ¨¿ ÏáÝëïñáõÏódzÛáí, ³å³
¹ñíáõÙ ¿ ³Ý³ëïáÙá½ ³ÝáóÛÇÝ áïÇÏÇ ¨ Ù³·Çëïñ³É ½³ñÏ»ñ³ÏÇ ÙÇç¨: Àݹ
áñáõÙ û·ï³·áñÍíáõÙ ¿ ÙÇÏñáíÇñ³µáõÅ³Ï³Ý ï»ËÝÇϳ: ²Ûë »Õ³Ý³ÏÁ ³é³í»É
Ýå³ï³Ï³Ñ³ñÙ³ñ ¿ ݳ˳µ³½ÏÇ áëÏñ³ÛÇÝ ¹»ý»ÏïÝ»ñÇ ¹»պùáõÙ` áñå»ë

88
å³ïí³ëï û·ï³·áñÍ»Éáí ÝñµáÉáùÇó í»ñóñ³Í ³ÝÑñ³Å»ßï ã³÷Ç ÉdzñÅ»ù
ѳïí³Í։
Fibula-pro-tibia վիրահատություն։ Այս վիրահատության ժամանակ ոլոքի և նրբոլոքի
միջև ապահովվում է ոսկրային լայն կապ։ Այն
իրականացնում են ոլոքի մ/3 և ս/3 կեղծ հոդերի
դեպքում։ Թարմացվում են ոլոքի և նրբոլոքի
իրար ուղղված մակերեսները, որոնք պետք է
թեթև արյունահոսեն։ Կորտիկո-սպոնգիոզ
տրանսպլանտատները և սպունգանման
հյուսվածքը տեղադրում են այդ երկու ոսկրերի
արանքում, կեղծ հոդի մակարդակին, 3-4 սմ
վերև և ներքև նրանից, որպեսզի հասնեն
ստաբիլության։ Կեղծ հոդի արտահայտված ոչ
ստաբիլության դեպքում ոլոքը և նրբոլոքը
ֆիքսում են հարթակով և կեղծ հոդից վերև ու
ներքև լրացուցիչ 2-4 պտուտակներով։ Վերքը
դրենավորում են և կարում։ Fibula-pro-tibia վիրահատություն (2004)

Ոսկրային կոշտուկի դիստրակցիա

Արտահայտված դեֆեկտով կեղծ հոդերի

բուժման էֆեկտիվ մեթոդ է հանդիսանում
ըստ Իլիզարովի կորտիկոտոմիայից հետո
ոսկրի սեգմենտի տեղափոխումը։
Վիրահատությունը ցուցված է
մետաֆիզար և դիաֆիզար հատվածներում
ոսկրային հյուսվածքի արտահայտված
դեֆեկտի դեպքում օստեոմիելիտի կամ
ոսկրային ուռուցքի կապակցությամբ
սեգմենտար ռեզեկցիայից հետո։
էպիֆիզար դեֆեկտների բուժման համար
սեգմենտի տեղափոխման մեթոդը չի
կիրառվում։

Սեգմենտի տեղափոխման սկզբունքը միակողմանի

արտաքին ֆիքսացիայի ապարատի օգնությամբ
(а,б,в_ բուժման էտապներն են, 2004)
àëÏñ³ÛÇÝ ßñç³Ý³Ó¨ ¹»ý»ÏïÇ í»ñ³óÙ³Ý Ñ³çáñ¹ Ó¨Á ¹³ µÇÉáÏ³É Ï³Ù
ÙáÝáÉáÏ³É ³ñï³ûç³Ë³ÛÇÝ ûëտ»áëÇÝû½Ý ¿ ÆÉǽ³ñáíÇ »Õ³Ý³Ïáí: ²Ûë
¹»åùáõÙ áëÏñÇ Ù»ï³¿åÇýǽ³ñ ѳïí³Íáõ٠ϳï³ñíáõÙ ¿ ÙÇç³ÓÇÏ
áëÏñ³Ñ³ïáõÙ` ÆÉǽ³ñáíÇ ¹Çëïñ³ÏóÇáÝ ³å³ñ³ïÇ ï»Õ³¹ñáõÙáí:
лïíÇñ³Ñ³ï³Ï³Ý ßñç³ÝáõÙ Çñ³·áñÍíáõÙ ¿ ³é³ç³ó³Í áëÏñ³µ»ÏáñÇ
¹Çëïñ³Ïódz` é»·»Ý»ñ³ïÇ ³ëï׳ݳµ³ñ ³×»óáõÙáí, ¨ ¹»ý»ÏïÇ Éñ³óáõÙáí:

89
ÆÉǽ³ñáíÇ »ÕաݳÏÁ ³ñ¹Ûáõݳí»ï ¿ Ù»Í áÉáùÇ ¨ ³½¹ñáëÏñÇ ¹»ý»ÏïÝ»ñÇ
¹»åùáõÙ:
Ü»ñÑá¹³ÛÇÝ áëÏñ³ÛÇÝ Í³Ûñ»ñÇ µ³ó³Ï³ÛáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï (ÑÇÙݳÏաÝáõÙ
áõéáõóùÝ»ñÇ Ñ»é³óáõÙÇó Ñ»ïá) óáõóí³Í ¿ Ñá¹Ç ÇݹÇíǹáõ³É
¿Ý¹áåñáտ»½³íáñáõÙ, ë³Ï³ÛÝ ³Ûë »Õ³Ý³ÏÁ Ñݳñ³íáñ ¿ ÏÇñ³é»É í³ñ³ÏÇ
µ³ó³Ï³ÛáõÃÛ³Ý ¹»åùáõÙ:

ՕՍՏԵՈՄԻԵԼԻՏ։
úëտ»áÙÇ»ÉÇտ ³ë»Éáí ѳëϳÝáõÙ »Ý áëÏñÇ ÏáÙå³Ïï Ù³ëÇ, í»ñÝáëÏñÇ,
áëÏñ³ÍáõÍÇ ¨ áëÏñÁ ßñç³å³ïáÕ ÷³÷áõÏ ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñÇ Ã³ñ³Ë³-Ý»ÏñáïÇÏ
µáñµáùáõÙ: àëÏñ³ÛÇÝ ÑÛáõëí³Íù Ù³Ýñ¿Ý»ñÇ Ý»ñó÷³ÝóáõÙÁ ï»ÕÇ ¿ áõÝ»ÝáõÙ
µ³ó, Ññ³½»Ý³ÛÇÝ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ(հրազենային օստեոմիելիտ), áëÏñ»ñÇ íñ³
íÇñ³Ñ³ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ (¿Ï½á·»Ý ûëï»áÙ»ÉÇï), ÇÝãå»ë ݳ¨ ѻٳïá·»Ý
(¿Ý¹á·»Ý ûëï»áÙÇ»ÉÇï) ׳ݳå³ñÑáí։
ìݳëí³ÍáõÃÛ³Ý ³×Á í»ñçÇÝ Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñáõÙ áëÏñ»ñÇ µ³ó ¨ ÷³Ï
Ïáïñí³ÍùÝ»ñáí ÑÇí³Ý¹Ý»ñÇ Ùáï µ»ñ»É ¿ Ñ»ïíݳëí³Íù³ÛÇÝ ¨
Ñ»ïíÇñ³Ñ³ï³Ï³Ý ûëտ»áÙÇ»ÉÇïÇ Ñ³×³Ë³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ³í»É³óÙ³ÝÁ:
î³ñµ»ñáõÙ »Ý ѻٳïá·»Ý, հրազենային, Ñ»ïíݳëí³Íù³ÛÇÝ ¨
Ñ»ïíÇñ³Ñ³ï³Ï³Ý ûëտ»áÙÇ»ÉÇï:
Օստեոմիելիտի զարգացումը, որպես կանոն, անցնում է երեք շրջան՝ կոտրվածքի
վարակման, հետվնասվածքային սուր օստեոմիելիտի և խրոնիկ օստեոմիելիտի։
лïíݳëí³Íù³ÛÇÝ ûëտ»áÙÇ»ÉÇïÁ ѳݹÇë³ÝáõÙ ¿ µ³ó Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¨
áëÏñ»ñÇ íñ³ íÇñ³Ñ³ï³Ï³Ý ÙÇç³ÙïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Éáõñç µ³ñ¹áõÃÛáõÝ: ºñϳñ
ËáÕáí³Ï³íáñ áëÏñ»ñÇ µ³ó Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ ûëտ»áÙÇ»ÉÇïÇ
½³ñ·³óÙ³Ý Ñ³×³Ë³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ï³ï³ÝíáõÙ ¿ 15-50 %, Ñ»ïíÇñ³Ñ³ï³Ï³Ý
ûëï»áÙÇ»ÉÇï ¹ÇïíáõÙ ¿ 3 % íÇñ³Ñ³ïí³ÍÝ»ñÇ Ùáï:
´³ó Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï áõß Ï³ï³ñí³Í, áã é³¹ÇϳÉ
íÇñ³Ñ³ïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, í»ñùÇ ËáõÉ Ï³ñÁ, ³Ýµ³í³ñ³ñ ¹ñ»Ý³íáñáõÙÁ
Ýå³ëïáõÙ »Ý ÷³÷áõÏ ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñÇ Ã³ñ³Ë³Ï³ÉÙ³ÝÁ ¨ ѻﳷ³
ûëտ»áÙ»ÉÇïÇ ½³ñ·³óÙ³ÝÁ:
àëÏñ»ñÇ íñ³ §Ù³ùáõñ¦ íÇñ³Ñ³ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ Ñ»ïíÇñ³Ñ³ï³Ï³Ý
í»ñùÇ Ã³ñ³Ë³Ï³ÉÙ³Ý ¨ ûëտ»áÙÇ»ÉÇïÇ ½³ñ·³óÙ³Ý ³ÕµÛáõñ ¿ ѳݹÇë³ÝáõÙ
ÙÇç³ÙïáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï í»ñùÇ í³ñ³ÏáõÙÁ:
лïíݳëí³Íù³ÛÇÝ ûëտ»áÙÇ»ÉÇïÇ ¹»åùáõÙ áëÏñ³ÛÇÝ ÑÛáõëí³ÍùÇ µáñµáùáõÙÁ
ѳ׳˳ÏÇ ë³Ñٳݳ÷³ÏíáõÙ ¿ Ïáïñí³ÍùÇ ·áïÇáí ¨ »ñµ»ÙÝ ÁÝóÝáõÙ ¿
ͳÛñ³ÛÇÝ ûëտ»áÙÇ»ÉÇïÇ Ó¨áí: ´³½Ù³µ»Ïáñ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¨ áëÏñ»ñÇ
¹»ý»ÏïÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ åñáó»ëÁ Áݹ·ñÏáõÙ ¿ ³ÙµáÕç áëÏñÁ ¨ óñ³Ë³Ï³ÉáõÙÁ
ëÏëíáõÙ ¿, áñå»ë ϳÝáÝ, ÷³÷áõÏ ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñáõÙ: ²Ûëï»Õ ³é³ç³ÝáõÙ »Ý
ɳÛݳͳí³É óñ³Ë³ÛÇÝ í»ñù»ñ ¨ óñ³Ë³Ï³ÉáõÙÁ ³ÝóÝáõÙ ¿ áëÏñ³ÍáõͳÛÇÝ
ËáÕáí³ÏÇ ¥áëÏñ³µ»ÏáñÝ»ñǤ íñ³: ºÃ» ϳï³ñí³Í ¿ »Õ»É Ý»ñáëÏñ³ÛÇÝ

90
Ù»ï³Õ³ûëտ»áëÇÝû½, ³å³ ûëտ»áÙÇ»ÉÇïÁ Ó»éù ¿ µ»ñáõÙ ï³ñ³ÍáõÝ µÝáõÛÃ:
лïíÇñ³Ñ³ï³Ï³Ý ûëտ»áÙÇ»ÉÇïÁ ï»Õ³Ï³ÛíáõÙ ¿ íÇñ³Ñ³ï³Ï³Ý
ÙÇç³ÙïáõÃÛ³Ý ï»ÕáõÙ, ÇëÏ ³å³ ï³ñ³ÍíáõÙ áëÏñ³ÍáõͳÛÇÝ ËáÕáí³Ïáí:
úëï»áÙÇ»ÉÇïÁ Ñ³×³Ë áõÝ»ÝáõÙ ¿ ËñáÝÇÏ ÁÝóóùª µ³ñÓñ³ÝáõÙ ¿ Ù³ñÙÝÇ
ç»ñÙ³ëïÇ׳ÝÁ, ³×áõÙ É»ÛÏáóÇïá½Á: ì»ñùÁ ¹ñ»Ý³íáñ»Éáõó Ñ»ïá
ç»ñÙ³ëïÇ׳ÝÁ ÇçÝáõÙ ¿, µáñµáù³ÛÇÝ åñáó»ëÁ ë³Ñٳݳ÷³ÏíáõÙ, óñ³Ë³ÛÇÝ
³ñï³¹ñáõÃÛáõÝÁ Ýí³½áõÙ, Ñ»ïíÇñ³Ñ³ï³Ï³Ý í»ñùÇ ßñç³ÝáõÙ Ó¨³íáñíáõÙ
ËáõÕ³Ï: ²ÛëåÇëÇ ËáõÕ³ÏÝ»ñÁ ãáõÝ»Ý ÇÝùݳɳí³óÙ³Ý ï»Ý¹»Ýó:
úëտ»áÙÇ»ÉÇïÇ ëáõñ ÁÝóóùÇ ¹»åùáõÙ ÝϳïíáõÙ ¿ ³ñï³Ñ³Ûïí³Í ó³í³ÛÇÝ
ѳٳËï³ÝÇß, ÷³÷áõÏ ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñÇ ³Ûïáõó, µ³ñÓñ ç»ñÙ³ëïÇ׳Ý,
³ñï³Ñ³Ûïí³Í É»ÛÏáóÇïá½ Ý»ÛïñáýÇɳÛÇÝ Ó³Ë ß»ÕáõÙáí, ¿ñÇïñáóÇïÝ»ñÇ
Ýëï»óÙ³Ý ³ñ³·áõÃÛ³Ý ¥¾Ü²¤ µ³ñÓñ³óáõÙ, ³×áÕ ³Ý»Ùdz: ²í»ÉÇ áõß`
é»Ýﷻݳµ³Ý³Ï³Ý ѻﳽáïáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï Ñ³Ûïݳµ»ñáõÙ »Ý Ïáïñí³ÍùÇ
ßñç³ÝÇ Ï³Ù Ù»ï³Õ³Ï³Ý ÏáÝëïñáõÏódzݻñÇ ßáõñçÁ ûëտ»áåáñá½, áëÏñ»ñÇ
ͳÛñ»ñÇ ý»ëïáݳíáñáõÙ ¹»ëïñáõÏódzÛÇ ûç³ËÝ»ñáí ¨ ë»Ïí»ëïñÝ»ñáí:
úëտ»áÙÇ»ÉÇïÇ ³ñ¹ÛáõÝùáõ٠ϳñáÕ »Ý ³é³ç³Ý³É Ï»ÕÍ Ñá¹»ñ, áëÏñ»ñÇ
¹»ý»ÏïÝ»ñ, »ñϳñ³ï¨ ãɳí³óáÕ ËáõÕ³ÏÝ»ñ ËñáÝÇÏ ëñ³óáõÙÝ»ñáí:
Îáïñí³ÍùÇ ßñç³ÝÇ ûëտ»áÙÇ»ÉÇïáí µ³ñ¹³ó³Í ѳïí³ÍÝ»ñÇ ß³ñÅáõÝáõÃÛáõÝÁ
Ýå³ëïáõÙ ¿ í³ñ³ÏÇ ï³ñ³ÍÙ³ÝÁ ¨ ËáãÁݹáïáõÙ Ïáïñí³ÍùÇ ë»ñï³×Ù³ÝÁ:
´áõÅáõÙÁ: úëտ»áÙÇ»ÉÇïÇ µáõÅÙ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý »Õ³Ý³ÏÁ íÇñ³Ñ³ï³Ï³ÝÝ ¿:
Խրոնիկ օստեոմիելիտի դեպքում կատարվում է կատարվում երկրորդային
վիրաբուժական մշակում, ë»Ïí»ëïñÝ»Ïñ¿ÏïáÙdz (եզրային ռեզեկցիա) ϳÙ
áëÏñÇ ³Ëï³µ³Ý³ÏաÝ ûç³ËÇ é»½»Ïódz` ¹»ý»ÏïÇ ³é³ç³óáõÙáí,
ËáõÕ³ÏÝ»ñÇ é³¹ÇÏ³É Ñ»é³óáõÙ (սեգմենտի ռեզեկցիա), í»ñùÇ É³í³Å,
ինտրամեդուլյար ձողի հեռացումից հետո ոսկրածուծային խողովակի շաղափում:
àëϳÛÇÝ ¹»ý»ÏïÇ ³é³ç³óÙ³Ý ¹»åùáõÙ ¹»ý»ÏïÁ Éñ³óíáõÙ ¿ û·ï³·áñÍ»Éáí
ÆÉǽ³ñáíÇ ÏáÙåñ»ëÇáÝ-¹Çëïñ³ÏóÇáÝ »Õ³Ý³ÏÁ: Èñ³óáõóÇ㠻ճݳÏÝ»ñÇÝ »Ý
å³ïϳÝáõÙ í»ñçáõÛÃÇ ³Ýß³ñųóáõÙÁ, ѳϳµÇáïÇÏÝ»ñÇ ÏÇñ³éáõÙÁ,
íÇï³ÙÇÝáûñ³ådzÝ, ÇÝýáõ½ÇáÝ-ïñ³Ýëýáõ½ÇáÝ Ã»ñ³ådzÝ: ´áõÅáõÙÁ
ѳϳµÇáïÇÏÝ»ñáí ѳñϳíáñ ¿ ³ÝóϳóÝ»É Ñ³ßíÇ ³éÝ»Éáí ÙÇÏñáýÉáñ³ÛÇ
½·³ÛáõÝáõÃÛáõÝÁ:
лïíÇñ³Ñ³ï³Ï³Ý ûëտ»áÙÇ»ÉÇïÇ ¹»åùáõÙ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ Ñ³Ý»É Ù³ßϳÛÇÝ
ϳñ»ñÁ, µ³ó»É óñ³Ë³Ï³ÉÙ³Ý ûç³ËÝ»ñÁ, ³ÝÁÝ¹Ñ³ï ³ëåÇñ³ódzÛÇ
׳ݳå³ñÑáí ³å³Ñáí»É í»ñù³ÛÇÝ ³ñï³¹ñáõÏÇ ³ñï³ÑáëùÁ:
Ø»ï³Õ³Ï³Ý ÏáÝëïñáõÏódzݻñÇ Ñ»é³óÙ³Ý Ñ³ñóÁ ÉáõÍíáõÙ ¿ ï³ñµ»ñ Ó¨ª
áëÏñ³ÍáõͳÛÇÝ ËáÕáí³Ïáí óñ³Ë³ÛÇÝ åñáó»ëÇ ï³ñ³ÍÙ³Ý ¹»åùáõÙ
óáõóí³Í ¿ ¹ñ³Ýó Ñ»é³óÝ»É, ÇëÏ ÉáϳÉǽ³óí³Í  ¹»åùáõÙ ËáñÑáõñ¹ »Ý
ï³ÉÇë ¹Ý»É ÏáÙåñ»ëÇáÝ-¹Çëïñ³ÏóÇáÝ ë³ñù»ñ:
Բուժման տևողությունը՝ սուր օստեոմիելիտ_ 4-6 շաբաթ, խրոնիկ օստեոմիելիտ՝
>3 ամիս։

91
Â ² ð ² Ê ² Ú Æ Ü ² ð Â ð Æ î Ü º ð։
³ñ³Ë³ÛÇÝ ³ñÃñÇï »Ýù ³Ýí³ÝáõÙ Ñá¹Á ϳ½ÙáÕ ¿É»Ù»ÝïÝ»ñÇ Ã³ñ³Ë³ÛÇÝ
µáñµáùáõÙÁ: Àëï å³ï׳éÇ ï³ñµ»ñáõÙ »Ýù ¿Ï½á·»Ýª Ñ»ïíݳëí³Íù³ÛÇÝ,
Ñ»ïíÇñ³Ñ³ï³Ï³Ý ¨ ¿Ý¹á·»Ýª ѻٳïá·»Ý Ã³ñ³Ë³ÛÇÝ ³ñÃñÇïÝ»ñ: Հաճախ
ախտահարվում են ստորին վերջույթների հոդերը։ Վարակի տարածման առավել
տարածված ուղին հեմատոգենն է։ Ավելի քիչ վարակումը տեղի է ունենում հոդի
թափանցող վնասվածքների և բժշկական միջամտությունների դեպքում
(արթրոսկոպիա, ներհոդային ներարկումներ)։ ²ñÃñÇïÝ»ñÁ ÉÇÝáõÙ »Ý ëáõñ ¨
ùñáÝÇϳϳÝ: øñáÝÇÏ³Ï³Ý ³ñÃñÇïÝ»ñÁ ÁÝóÝáõÙ »Ý ëñ³óáõÙÝ»ñáíª é»óǹÇí,
¨ Ù³ñáõÙÝ»ñáíª é»ÙÇëdz: ³ñ³Ë³ÛÇÝ ³ñÃñÇïÝ»ñÇ ÏÉÇÝÇÏ³Ý µÝáñáßíáõÙ ¿
ÁݹѳÝáõñ ¨ ï»Õ³ÛÇÝ »ñ¨áõÛÃÝ»ñáí: ÀݹѳÝáõñ »ñ¨áõÛÃÝ»ñÇÝ »Ý ¹³ëíáõÙ
ç»ñÙáõÃÛ³Ý µ³ñÓñ³óáõÙÁ, ¹áÕÁ, ë³ñëáõéÁ, ·É˳ó³íÁ, ëñï˳éÝáóÝ áõ
÷ëËáõÙÁ ¨ ³ÛÉÝ: î»Õ³ÛÇÝÝ»ñÇݪ µáñµáùÙ³Ý ï»Õ³ÛÇÝ »ñ¨áõÛÃÝ»ñÁ (calor, dolor,
rubor, tumor, functio laesa), Ñá¹Ç áõñí³·Í»ñÁ ÉÇÝáõÙ »Ý ѳñÃí³Í, ɳñí³Í ¨
ÑÇå»ñ»ÙÇÏ, Ñá¹áõ٠ѳÛïݳµ»ñíáõÙ ¿ Ñ»ÕáõϪ ¹ñ³Ï³Ý »Ý ÉÇÝáõÙ ÍÝÏáëÏñÇ
µ³ÉÉáï³ódzÛÇ ¨ Ñá¹áõÙ Í÷³ÝùÇ ³Ëï³ÝÇßÝ»ñÁ, ó³í»ñª ßáß³÷Ù³Ý ¨
ß³ñÅáõÙÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ, ßáß³÷»ÉÇë Ñá¹Á ï³ù ¿, ß³ñÅáõÙÝ»ñÁ ë³Ñٳݳ÷³Ï »Ý:
²ËïáñáßÙ³Ý Ù»ç ϳñ¨áñ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ áõÝÇ ³Ý³ÙÝ»½Ç ×Çßï ѳí³ùÁ,
ÏÉÇÝÇϳϳÝ, é»Ýﷻݳµ³Ý³Ï³Ý ¨ ɳµáñ³ïáñ ѻﳽáïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: γñ¨áñ
¹»ñ áõÝ»Ý Ý³¨ ¹Ç³·ÝáëïÇÏ åáõÝÏóÇ³Ý ¨ ³ñÃñáëÏáådzÝ, í»ñçÇÝÝ»ñë
û·ï³·áñÍíáõÙ »Ý ݳ¨ áñå»ë µáõÅ³Ï³Ý ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñ:
´áõÅÙ³Ý Ù»ç ϳñ¨áñ³·áõÛÝ ¹ñáõÛÃÁ óñ³ËÇÝ ³ñï³Ñáëù ³å³Ñáí»ÉÝ ¿ (Ubi
pus, ibi evacua): ì»ñçÇÝÇë ϳñ»ÉÇ ¿ ѳëÝ»É Ñá¹Ç ÇñÇ·³ódzÛÇ, ³ñÃñáëÏáådzÛÇ ¨
³ñÃñáïáÙdzÛÇ ÙÇçáóáí: ²ñÃñÇïÇ å³ï׳éÁ ÉdzñÅ»ù í»ñ³óÝ»Éáõ ѳٳñ
³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ݳ¨ ³¹»Ïí³ï ³ÝïǵÇáïÇÏáûñ³ådz, ѳßíÇ ³éÝ»Éáí
ѳñáõóãÇ ½·³ÛáõÝáõÃÛáõÝÁ, íÇï³ÙÇÝáûñ³ådz, ÇÝýáõ½ÇÝ-ïñ³Ýëýáõ½ÇáÝ
ûñ³ådz: Բուժման տևողությունը ընտրվում է անհատապես, բայց որպես օրենք
հիվանդության սիմպտոմների վերացումից հետո բուժումը շարունակում են ևս 2
շաբաթ։ Սիմպտոմների խրոնիկ կրկնման դեպքում անհրաժեշտ է բացառել
տուբերկուլոզը և սնկային վարակը։
Պրոտեզավորված հոդերի վարակ
Պրոտեզավորված հոդի վարակը առհասարակ զարգանում է վիրահատության
ընթացքում կոնտամինացիայի հետևանքով։ Սուր վարակը արտահայտվում է
վիրահատությունից հետո առաջին 6 ամիսների ընթացքում, խրոնիկը՝ 6-12
ամիսների ընթացքում։ Վիրահատությունից 1 տարի անց զարգացած ինֆեկցիան
գնահատվում է որպես հեմատոգեն։

92
 Հիմնական հարուցիչներն են՝ S. aureus, կոագուլազա ,,-,, ստաֆիլակոկները
(հաճախ մետիցիլլին կայուն շտամները), հազվադեպ էնտերոբակտերիաները, P.
aeruginosa.
Հակամանրէային դեղամիջոցների ընտրությունը՝
Դեղամիջոցի ընտրության մեջ որոշիչ նշանակություն ունի բակտերիաբանական
հետազոտությունը։
Ընտրության դեղամիջոցներն են՝
 վանկոմիցին+ցեֆտազիդիմ կամ ցեֆեպիմ կամ ցեֆոպերազոն/սուլբակտամ
 ամիկացին + օքսացիլլին կամ ցեֆազոլին
Այլընտրանքային դեղամիջոցները՝
 ամինոգլիկոզիդ + վանկոմիցին կամ լինկոզամիդ
 ռիֆամպիցին + ֆտորխինոլոն
 իմիպենեմ, մերոպենեմ
Բուժման տևողությունը յուրաքանչյուր դեպքի համար անհատական է,
առհասարակ կազմում է 4-6 շաբաթ։

ºز 4
Անատոմիա։
Վերին վերջույթի կմախքը։
Վերին վերջույթի կմախքի վրա տարբերում են գոտի և ազատ մաս։ Վերին
վերջույթի գոտին (cingulum membri superioris) կազմված է երկու ոսկրից՝ անրակից
և թիակից։
Վերին ազատ վերջույթի կմախքը (skeleton membri superioris liberi) ընդգրկում է
երեք մաս․ մոտակա՝ բազկոսկրը, միջին՝ երկու ոսկրերից բաղկացած նախաբազկի
ոսկրերը՝ ճաճանչոսկրը և ծղիկոսկրը, վերջույթի հեռադիր մասի կմախքը՝ ձեռքի
ոսկրերը, իր հերթին բաժանվում է դաստակի ոսկրերի, նախադաստակի ոսկրերի
և մատոսկրերի։
Վերին վերջույթի գոտի (ուսագոտի)։
Թիակը (scapula) եռանկյունաձև տափակ ոսկր է։ Թիակը հարում է
կրծքավանդակի նրա հետա-դրսային կողմից՝ տեղադրվելով II-ից մինչև VII կողի
մակարդակին (իջեցված ազատ վ/վերջույթի դեպքում)։ Թիակի վրա տարբերում են
երեք անկյուններ․ ստորին անկյուն (angulus inferior), կողմնային անկյուն (angulus
lateralis) և վերին (angulus superior)։ Համապատասխանաբար կան երեք եզրեր․
միջային եզրը (margo medialis) ուղղված է դեպի ողնասյունը, կոմնային եզրը (margo
lateralis) ուղղված է դեպի դուրս և քիչ ներքև, վերին եզրը (margo superior), որն ունի
թիակի կտրուճ անոթների և նյարդերի անցման համար։

93
 Առաջային, կողային երեսը (facies costalis) գոգ է, գոյացնում է թույլ
արտահայտված ենթաթիակային փոսը (fossa subscapularis), որի մեջ գտնվում է
համանուն մկանը։ Թիակային մակերեսը (facies dorsalis )ուռուցիկ է, նրա վրա կա
դեպի հետ ցցված կատար՝ թիակի կատարը (spina scapulae), կատարի վրա գտնվում
է վերկատարային փոսը (fossa supraspinata), նրա տակը ստորկատարային փոսը
(fossa infraspinata): Այդ փոսերում տեղադրված են համանուն մկանները։ Թիակի
կատարն աստիճանաբար բարձրանում է թիակի կողմնային անկյան ուղղությամբ,
իսկ իր ազատ ծայրը նշանակալից լայնանում է և վերջանում տափակ ուսելունով
(acromion): Ուսելունի գագաթի վրա կա տափակ հոդամակերես (facies articularis
acromialis) անրակի հետ հոդավորվելու համար։ Թիակի կողմնային անյունը
հաստացած է, տափակած և առաջացնում է հոդափոս (cavitas glenoidalis),
բազկոսկրի գլխիկի հետ միանալու համար։ Դեպի վեր և դեպի վար հոդափոսը
նեղանում է և գոյացնում թմբիկներ։ Վերհոդային թմբիկ (tuberculum supraglenoidale)
և ենթահոդափոսային թմբիկ tuberculum infraglenoidale, որոնցից
համապատասխանաբար սկսվում են բազկի երկգլխանի և եռգլխանի մկանների
երկար գլուխների ջլերը։ Անմիջապես հոդափոսի հետևում գտնվում է թիակի
վզիկը (collum scapulae): Թիակի վերին եզրից, թիակի վզիկի և կտրուճի միջև դուրս
է գալիս դեպի վեր, առաջ և դուրս ծռված կտցաձև ելունը (processus coracoide):

94
Անրակը (clavicula) երկար S-աձև ոսկր է՝ տեղադրված կրծոսկրի անրակային
կտրուճի և թիակի ուսելունի միջև։ Անրակի վրա անրակի վրա տարբերում են կլոր
մարմինը (corpus claviculae) և երկու ծայրեր․ կրծոսկրային ծայրը (extremitas
sternalis) և ուսելունային ծայրը (extremitas acromialis): Անրակի միջային՝
կրծոսկրային ծայրը մարմնի մի մասի հետ ծոված է դեպի առաջ և զգալիորեն
հաստացած է։ Այս ծայրի վրա կա թամբաձև կրծոսկրային հոդամակերեսը (facies
articularis sternalis) կրծոսկրի հետ հոդավորվելու համար։ Անրակի ուսելունային
ծայրը միջային ծայրից ավելի լայն է և բարակ։ Անրակի վերին մակերեսը հարթ է,
իսկ ստորին երեսի վրա կան երկու թմբիկներ․ կոնաձև թմբիկը (tuberculum
conoideum) և մյուս ձգվածը՝ սեղանարդաձև գիծ (linea trapezoidea): Այս թմբիկներին
ամրացվում են կտցանրակային կապանի (lig. coracoclaviculare) թելերի խրձերը։

95
àõ겶àîàõ ìܲêì²Ìøܺð

àõë³·áïáõ áëÏñ³ÛÇÝ Ñ»ÝùÁ µ³Õϳó³Í ¿ ÃdzÏÇó, ³Ýñ³ÏÇó ¨ ßñç³å³ïí³Í

¿ ÙϳÝÝ»ñáí: γå³Ý³ÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·áí ¨ ÙϳÝÝ»ñáí ³å³ÑáíáÕ áõë³·áïáõ
ß³ñÅáõÝ ¨ ³Ùáõñ ϳåÁ ÏñÍù³í³Ý¹³ÏÇ Ñ»ï áõÝÇ Ï³ñ¨áñ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ
³ÙµáÕç í»ñÇÝ í»ñçáõÛÃÇ ÝáñÙ³É ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ: ²Û¹ ß³ñÅáõÝ Ñ»ÝùÁ
Ó»éùÇ Ñ³Ù³ñ ѳݹÇë³ÝáõÙ ¿ ÛáõñûñÇÝ³Ï ³Ùáñïǽ³ïáñ ÏïñáõÏ ß³ñÅáõÙÝ»ñÇ
¨ íݳëí³ÍùÇ ¹»åùáõÙ ³ñï³ùÇÝ áõÅÇ ·áñͳ¹ñÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï:
ØϳݳÛÇÝ ½³Ý·í³Íáí ɳí ͳÍÏí³Í ß³ñÅáõÝ ÃdzÏÁ íݳëíáõÙ ¿
ѳٻٳﳵ³ñ ѳ½í³¹»åª ѻݳ߳ñÅ³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç µáÉáñ
Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ Ùáï 0.9-1.5 % ¹»åù»ñáõÙ, ¨, áñå»ë ϳÝáÝ, 40-60 ï³ñ»Ï³Ý
³ÝÓ³Ýó Ùáï: Ð³×³Ë ÃdzÏÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇÝ áõÕ»ÏóáõÙ »Ý Ñṳ˳Ëï»ñÁ,
ûñÇݳϪ µ³½ÏÇ Ñṳ˳Ëï Ñá¹³÷áëÇ Ñ»ïÇÝ »½ñÇ Ïáïñí³Íùáí:
²Ýñ³ÏÁ, ³í»ÉÇ ùÇã å³ßïå³Ýí³Í ÉÇÝ»Éáí ÙϳݳÛÇÝ ½³Ý·í³Íáí ¨ ³í»ÉÇ
³Ùáõñ, ù³Ý ÃdzÏÁ, ϳåí³Í ÉÇÝ»Éáí ÏñÍù³í³Ý¹³ÏÇ Ñ»ï, Ç ï³ñµ»ñáõÃÛáõÝ ³ÛÉ
íݳëí³ÍùÝ»ñÇ ³í»ÉÇ Ñ³×³Ë ¿ »ÝóñÏíáõ٠ϳå³Ý³ÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç ¨
³ÝÙÇç³å»ë áëÏñÇ íݳëáõÙÝ»ñÇݪ 12-18 % ¹»åù»ñáõÙ:

ÂdzÏÇ Ïáïñí³Íù
ÂdzÏÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÁ Áëï ¸. ². ÜáíáÅÇÉáíÇ ¥1967 Ã.¤, Ü. ä. Üáí³ã»ÝÏáÛÇ
¥1968 Ã.¤, Æ. È. ÎñáõåÏáÛÇ ¥1974 Ã.¤ ïíÛ³ÉÝ»ñÇ Ï³½ÙáõÙ »Ý ѻݳ߳ñųϳÝ
ѳٳϳñ·Ç µáÉáñ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ 1-1.5 %:
êáíáñ³µ³ñ ÃdzÏÇ Ù³ñÙÝÇ Ïáïñí³ÍùÁ ϳåí³Í ¿ ÉÇÝáõÙ áõÕÕ³ÏÇ íݳëÙ³Ý
Ñ»ï ½·³ÉÇ áõÅáí ѳñí³ÍÇ ¹»åùáõÙ: ÂdzÏÇ Ù³ñÙÝÇ Ïáïñí³ÍùÁ ϳñáÕ ¿
½áõ·³Ïóí»É ³ÝÙÇç³å»ë ¹ñ³ ï³Ï ·ïÝíáÕ ÏáÕ»ñÇ íݳëáõÙáí: ´³½ÏÇ
³ñï³ùÇÝ Ù³Ï»ñ»ëÇ, µ³½ÏÇ ½³ïÙ³Ý ¹ÇñùáõÙ ³ñÙÝϳÛÇÝ Ñá¹Ç ϳ٠ӷí³Í
Ó»éùÇ íñ³ í³Ûñ ÁÝÏÝ»Éáõ ¹»åùáõ٠ϳñáÕ ¿ ï»ÕÇ áõÝ»Ý³É ÃdzÏÇ í½ÇÏÇ,
Ñá¹³÷áëÇ, ³ÏñáÙÇáÝÇ Ï³Ù Ïïó³Ó¨ »ÉáõÝÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñ:
²Ýñ³ÏÇ Ñṳ˳ËïÇ Å³Ù³Ý³Ï. ϳå³Ý³ÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç, Ù³ëݳíáñ³å»ë
Ïïó³³Ýñ³Ï³ÛÇÝ Ï³å³ÝÇ, ÏïñáõÏ Ó·Ù³Ý ¹»åùáõÙ ³é³ç³ÝáõÙ ¿ Ïïó³Ó¨
»ÉáõÝÇ åáÏÙ³Ý ïÇåÇ Ïáïñí³Íù: Îïó³Ó¨ »ÉáõÝÇ ·³·³ÃÇ åáÏáõÙÁ
áëÏñ³µ»ÏáñÇ ¹»åÇ ó³Í ï»Õ³ß³ñÅٳٵ »ñÏ·É˳ÝÇ ÙϳÝÇ Ï³ñ× ·ÉËÇÏÇ ¨
Ïïó³µ³½Ï³ÛÇÝ ÙϳÝÇ ÏïñáõÏ É³ñÙ³Ý ¹»åùáõ٠ϳñáÕ ¿ áõÕ»Ïóí»É µ³½Ï³ÛÇÝ
Ñá¹Ç Ñṳ˳Ëïáí:
è»Ýﷻݳµ³Ýáñ»Ý Áëï Ïáïñí³ÍùÇ µÝáõÛÃÇ ï³ñµ»ñáõÙ »Ý ÃdzÏÇ Ù³ñÙÝÇ ¨
³ÝÏÛáõÝÝ»ñÇ, áõë³ÛÇÝ ¥³ÏñáÙdzɤ ¨ Ïïó³Ó¨ »ÉáõÝÝ»ñÇ, ÃdzÏÇ ÷áõßÇ, ÃdzÏÇ
í½ÇÏÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñ, Ñá¹³÷áëÇ ç³Ëç³Ëí³Í Ïáïñí³ÍùÝ»ñ:

96
 ²ËïáñáßáõÙÁ: ÂdzÏÇ íݳëÙ³Ý ÏÉÇÝÇÏ³Ï³Ý ³Ëï³Ýß³µ³ÝáõÃÛáõÝÁ
å³Ûٳݳíáñí³Í ¿ Ïáïñí³ÍùÇ µÝáõÛÃáí ¨ áëÏñ³µ»ÏáñÝ»ñÇ ï»Õ³ß³ñÅٳٵ:
êáíáñ³µ³ñ, ÃdzÏÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï áëÏñ³µ»ÏáñÝ»ñÇ ï»Õ³ß³ñÅÁ
ÉÇÝáõÙ ¿ ³ÝÝß³Ý: ÂdzÏÇ áõë³ÛÇÝ »ÉáõÝÇ Ïáïñí³ÍùÇ ¹»åùáõÙ Ïáïñí³ÍùÇ
ï»ÕáõÙ ÝϳïíáõÙ »Ý ¹»ýáñÙ³ódzݻñ, ó³íáïáõÃÛáõÝ ß³ñÅáõÙÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï,
å³Éå³ódzÛÇ Å³Ù³Ý³Ï Ï³ñáÕ ¿ Ýßí»É áëÏñ³ÛÇÝ ×³ñ׳տÛáõÝ: àõë³ÛÇÝ »ÉáõÝÇ
Ïáïñí³ÍùÁ ϳñáÕ ¿ ½áõ·³Ïóí»É ³Ýñ³ÏÇ ¹ñë³ÛÇÝ Í³ÛñÇ Ñṳ˳Ëïáí:
Îïó³Ó¨ »ÉáõÝÇ Ïáïñí³ÍùÇÝ µÝáñáß ¿ Ïáïñí³ÍùÇ ï»ÕáõÙ ó³í»ñÇ
áõŻճóáõÙÁ ݳ˳µ³½ÏÇ Í³ÉÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï »ñÏ·É˳ÝÇ ÙϳÝÇ ·ÉËÇÏÇ É³ñÙ³Ý
ѻ勉Ýùáí: Îïó³Ó¨ »ÉáõÝÇ ï»Õ³ß³ñÅÁ Ñݳñ³íáñ ¿ կտցաուսելունային (lig.
coracoacrolmiale) ¨ կտցաանրակային (lig. coracoclaviculare) ϳå³ÝÝ»ñÇ
ÙdzųٳݳÏÛ³ å³ïéí³ÍùÇ ¹»åùáõÙ:
ÂdzÏÇ ëïáñÇÝ, í»ñÇÝ Ý»ñë³ÛÇÝ ³ÝÏÛáõÝÝ»ñÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÁ, ÃdzÏÇ Ù³ñÙÝÇ
»ñϳÛݳÏÇ ¨ ɳÛݳÏÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÁ ëáíáñ³µ³ñ ã»Ý áõÕ»ÏóíáõÙ
áëÏñ³µ»ÏáñÝ»ñÇ ¿³Ï³Ý ï»Õ³ß³ñÅáí: ²Ûë íݳëáõÙÝ»ñÇ Ñ³Ûïݳµ»ñáõÙÁ
ÑÇÙÝí³Í ¿ ó³íáï áõé³ÍáõÃÛ³Ý, Ïáïñí³ÍùÇ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý ï»Õ³Ï³ÛÙ³Ý
ѳÛïݳµ»ñÙ³Ý íñ³:
ÂdzÏÁ ßñç³å³ïáÕ ½·³ÉÇ ÙϳݳÛÇÝ ½³ñ·í³ÍÁ ÙÇ ß³ñù ¹»åù»ñáõÙ
¹Åí³ñ»óÝáõÙ ¿ ï³ñµ»ñ³ÏÇã ³ËïáñáßáõÙ ³ÝóϳóÝ»É ë³Éç³ñ¹Ç ¨ Ïáïñí³ÍùÇ
ÙÇç¨: àëÏñ³µ»ÏáñÝ»ñÇ ï»Õ³ß³ñÅ Ñ³×³Ë ï»ÕÇ ¿ áõÝ»ÝáõÙ ÃdzÏÇ í½ÇÏÇ
ßñç³ÝÇ Ïáïñí³ÍùÇ ¹»åùáõÙ: Ðá¹³÷áëÇ »½ñ³ÛÇÝ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÁ µÝáñáßíáõÙ
»Ý áõë³Ñá¹Ç ß³ñÅáõÙÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï ³é³ç³óáÕ ÏïñáõÏ ó³í»ñáí ¨ áõÕ»ÏóíáõÙ
Ñá¹áõÙ ³ñÛ³Ý Ïáõï³ÏáõÙáíª Ñ»Ù³ñÃñá½áí:
ÂdzÏÇ ³é³í»É µ³ñ¹ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇó »Ý ѳٳñíáõÙ ÃdzÏÇ í½ÇÏÇ
Ïáïñí³ÍùÝ»ñÁ: ÂdzÏÇ í½ÇÏÇ ßñç³ÝÇ Ïáïñí³ÍùÇ Ñ³Ù³ñ µÝáñáß ¿
áëÏñ³µ»ÏáñÝ»ñÇ ï»Õ³ß³ñÅ: ì»ñÇÝ í»ñçáõÛÃÁ ï»Õ³ß³ñÅíáõÙ ¿ ÃdzÏÇ Ñá¹³ÛÇÝ
ѳñóÏÇ Ñ»ï ó³Í ¨ ³é³ç: ¸ñ³ ѻ勉Ýùáí íݳëí³Í ÏáÕÙáõÙ ÝϳïíáõÙ »Ý
ÃdzÏÇ áõë³ÛÇÝ »ÉáõÝÇ ¹áõñë óóáõÙ ¨ Ïïó³Ó¨ »ÉáõÝÇ Ý»ñë³ÝÏáõÙ:
²Ëï³Ýß³µ³ÝáõÃÛáõÝÁ ÝÙ³Ý ¿ µ³½ÏÇ ³é³ç³ÛÇÝ Ñṳ˳ËïÇÝ:
î³ñµ»ñáõÃÛáõÝÁ ϳ۳ÝáõÙ ¿ Ýñ³ÝáõÙ, áñ µ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿ Ñṳ˳ËïÇ ¹»åùáõÙ
ÝϳïíáÕ ½ëå³Ý³Ï³ÛÇÝ ¹ÇÙ³¹ñáõÃÛáõÝÁ å³ëÇí ß³ñÅáõÙÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï:
Îáïñí³ÍùÇ ßñç³ÝÇ, ³ÛëÇÝùÝ µ³½Ï³ÛÇÝ Ñá¹Çó ¹»åÇ Ý»ñë ¨ Ïïó³Ó¨ »ÉáõÝÇ
ë³Ñٳݳ·ÍÇó ó³Í, ÃdzÏÇ Ñ»ïÇÝ Ù³Ï»ñ»ëáí ¨ ³Ýութա÷áëáõÙ å³Éå³ódzÝ
ÉÇÝáõÙ ¿ ËÇëï ó³íáï: àëÏñ³µ»ÏáñÝ»ñÇ ï»Õ³ß³ñÅáí ÃdzÏÇ í½ÇÏÇ
Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõ٠ϳñáÕ ¿ íݳëí»É ³Ýուó÷áë³ÛÇÝ ÝÛ³ñ¹Á, áñÇ
ѻ勉Ýùáí ³é³ç³ÝáõÙ ¿ ¹»Éï³Û³Ó¨ ÙϳÝÇ å³ñ»½ ϳ٠å³ñ³ÉÇã:
ìݳëí³ÍùÇ µÝáõÛÃÇ Ù³ëÇÝ ³é³í»É Ñëï³Ï ÇÝýáñÙ³ódz ϳñ»ÉÇ ¿ ëï³Ý³É
é»Ýﷻݳµ³Ý³Ï³Ý ѻﳽáïÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï: ÜÏ.10

97
 ÜÏ.10

´áÉáñ ϳëϳͻÉÇ ¹»åù»ñáõÙ ÃdzÏÇ Ïáïñí³ÍùÁ µ³ó³é»Éáõ Ýå³ï³Ïáí

å³ñï³¹Çñ ¿ ϳï³ñ»É é»Ýï·»Ýá·ñ³ýdz, ù³ÝÇ áñ ÃdzÏÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÁ
ÏÉÇÝÇÏ³Ï³Ý Ñëï³Ï ³Ëï³ÝÇß»ñÇ µ³ó³Ï³ÛáõÃÛ³Ý å³ï׳éáí Ñ³×³Ë ÙÝáõÙ
»Ý ã³Ëïáñáßí³Í: ºñµ»ÙÝ Ïáïñí³ÍùÇ µÝáõÛÃÁ å³ñ½»Éáõ ¨ ×ßï»Éáõ ѳٳñ
ѳñϳíáñ ¿ ÉÇÝáõ٠ϳï³ñ»É é»Ýï·»Ý ÝϳñÝ»ñ áã ëï³Ý¹³ñïª ï³Ý·»ÝódzÉ
ûù, ¦¿åáÉ»ï³ÛÇݧ, ³ùëÇÉÛ³ñ åñáÛ»Ïódzݻñáí:
´áõÅáõÙÁ: ÂdzÏÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ ÏÇñ³éáõÙ »Ý ÑÇÙݳϳÝáõÙ
µáõÅÙ³Ý ÏáÝë»ñí³ïÇí »Õ³Ý³ÏÝ»ñ: ²Ûë Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ³Ýѳå³Õ µáõÅáõÙÁ
ϳ۳ÝáõÙ ¿ å³ÑáÕ Ï³Ù å³ÑáÕ áõ ·áï¨áñáÕ Ï³å»ñáí ³Ýß³ñųóÙ³Ý ¨
ë³éáõÛóÇ áõ ó³í³½ñÏáÕ ÙÇçáóÝ»ñÇ ÏÇñ³éÙ³Ý Ù»ç:
ÂdzÏÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÁ µáõÅÙ³Ý ÁݹѳÝáõñ ëϽµáõÝù ¿ ѳݹÇë³ÝáõÙ ½³ïÇã
ýÇùëáÕ Ï³å»ñǪ ëï³Ý¹³ñï µ»Ï³Ï³ÉÝ»ñÇ, Ãáñ³Ïáµé³ËÇ³É ·Çåë³ÛÇÝ Ï³åÇ
ÏÇñ³éáõÙÁ: ¼³ïÇã µ»Ï³Ï³ÉÇ íñ³ í»ñçáõÛÃÇ áõë³Ñá¹áõÙ ÙÇÝ㨠90 û ½³ïÙ³Ý
³ÝÏÛáõÝáí ¨ ³ñÙÝϳÛÇÝ Ñá¹áõÙ ÙÇÝ㨠90-100 û ͳÉáõÙáí, áõë³Ñá¹áõÙ ÙÇÝ㨠30 û
¹»åÇ ³é³ç ͳÉáõÙáí ¹ÇñùáõÙ ï»Õ³¹ñáõÙÁ Ýå³ëïáõÙ ¿ áõë³·áïáõ ÙϳÝÝ»ñÇ
ѳٳñ Ãáõɳó³Í íÇ׳ÏÇ ëï»ÕÍÙ³ÝÁ: àõë³·áïÇÝ ýÇùë»Éáõó ³é³ç
Ïáïñí³ÍùÇ ï»ÕÁ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ó³í³½ñÏ»É 20-30 ÙÉ ÝáíáϳյÇÝÇ 1-2 %
ÉáõÍáõÛÃáí: ´áõÅáõÙÁ ½³ïÇã µ»Ï³Ï³ÉÇ íñ³ ÃáõÛÉ ¿ ï³ÉÇë ³é³çÇÝ ÇëÏ ûñ»ñÇó
ëÏë»É µáõÅ³Ï³Ý Ù³ñÙݳٳñ½áõÃÛáõÝ ¹³ëï³ÏÇ, ׳׳Ýã³¹³ëï³Ï³ÛÇÝ ¨
³ñÙÝϳÛÇÝ Ñá¹»ñÇ Ñ³Ù³ñ: ÂdzÏÇ ³é³Ýó áëÏñ³µ»ÏáñÝ»ñÇ ï»Õ³ß³ñÅٳٵ
Ïáïñí³ÍùÝ»ñáí ÑÇí³Ý¹Ý»ñÇ ³ß˳ïáõݳÏáõÃÛáõÝÁ í»ñ³Ï³Ý·ÝíáõÙ ¿ 4-6
ß³µ³Ã ³Ýó:

98
ÂdzÏÇ í½ÇÏÇ ßñç³ÝÇ ï»Õ³ß³ñÅáí ÁÝóóáÕ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ
Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ »Ý µáõÅáõÙ ÏÙ³Ëù³ÛÇÝ Ó·áõÙáí ³ñÙÝϳÛÇÝ »ÉáõÝÇó í»ñçáõÛÃÁ
ï»Õ³¹ñ»Éáí ½³ïÇã µ»Ï³Ï³ÉÇ íñ³: ²ÝÑñ³Å»ßï ¿ ËÇëï Ñ»ï¨»É ¹ñ³ ¹ÇñùÇݪ
µ³½ÏÇ ½³ïáõÙÁ å»ïù ¿ ѳí³ë³ñ ÉÇÝÇ 90 û, ýñáÝï³É ٳϻñ»ëÇó 10 û Ñ»ï,
ͳÉáõÙÁ ³ñÙÝϳÛÇÝ Ñá¹áõÙª ÙÇÝ㨠90 û:
Ò·Ù³Ý áõÅÁ å³Ûٳݳíáñí³Í ¿ áëÏñ³µ»ÏáñÝ»ñÇ ï»Õ³ß³ñÅáí, áõë³·áïáõ
ÙϳÝÝ»ñÇ ½³ñ·³óí³ÍáõÃÛ³Ùµ ¨ ï³ï³ÝíáõÙ ¿ ѳٳå³ï³ë˳ݳµ³ñ 1.5-Çó
ÙÇÝ㨠3.5-4 Ï·: ²ÝÑñ³Å»ßï ¿ ѳßíÇ ³éÝ»É, áñ ÏÙ³Ëù³ÛÇÝ Ó·áõÙÁ ãÇ µ³ó³éáõÙ
Ó»éù³ÛÇÝ Ñ³Ù³¹ñÙ³Ý Çñ³Ï³Ý³óáõÙ: ¼³ïÇã µ»Ï³Ï³ÉÇ íñ³ ýÇùëÙ³Ý
ųÙÏ»ïÁ ϳ½ÙáõÙ ¿ ÙÇÝ㨠4 ß³µ³Ã: ´áõÅ³Ï³Ý Ù³ñÙݳٳñ½áõÃÛáõÝÁ ³Ýó »Ý
ϳóÝáõÙ ³é³çÇÝ ÇëÏ ûñ»ñÇó ׳׳Ýã³¹³ëï³Ï³ÛÇÝ ¨ ³ñÙÝϳÛÇÝ Ñá¹»ñÇ
ѳٳñ: Þ³ñÅáõÙÝ»ñÁ áõë³Ñá¹áõÙ ÃáõÛÉ »Ý ï³ÉÇë 4 ß³µ³Ã ³Ýó:
²ß˳ïáõݳÏáõÃÛáõÝÁ í»ñ³Ï³Ý·ÝíáõÙ ¿ ÙÇçÇÝ Ñ³ßíáí 1.5-2 ³ÙëÇó: ÖÇßï
³Ýóϳóí³Í µáõÅÙ³Ý ¹»åùáõÙ ß³ñÅáõÙÝ»ñÁ áõë³Ñá¹áõÙ Ñݳñ³íáñ »Ý ¹³éÝáõÙ
³ÙµáÕç ͳí³Éáí:
ÂdzÏÇ í½ÇÏÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ íÇñ³Ñ³ï³Ï³Ý µáõÅÙ³ÝÁ ¹ÇÙáõÙ »Ý ͳÛñ³Ñ»Õ
ѳ½í³¹»å ¹»åù»ñáõÙ: ´³ó ѳٳ¹ñÙ³Ý óáõóáõÙ »Ý ѳݹÇë³ÝáõÙ
áëÏñ³µ»ÏáñÝ»ñÇ ½·³ÉÇ ï»Õ³ß³ñÅáí, ѳïϳå»ë ³ÝÏÛáõݳÛÇÝ
Ïáïñí³ÍùÝ»ñÁ, »ñµ Ñݳñ³íáñ ¿ µ³½Ï³ÛÇÝ Ñá¹Ç ýáõÝÏódzÛÇ ÏïñáõÏ
˳ݷ³ñáõÙ:

6 ß³µ³Ã ųÙÏ»ïáí ¹նáõÙ ·Çåë³ÛÇÝ Ãáñ³Ïáµñ³ËÇ³É Ï³å՝ µ³½ÏÇ ½³ïÙ³Ý ¨

Ñ»ïÇÝ ¹»ídzódzÛÇ ¹ÇñùáõÙ: лﳷ³ µáõÅáõÙÁ ÝáõÛÝÝ ¿, ÇÝãå»ë ¨
ÏáÝë»ñí³ïÇí »Õ³Ý³ÏÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ:
²Ýñ³ÏÇ Ñṳ˳Ëï
²Ýñ³ÏÇ Ñṳ˳ËïÁ ϳ½ÙáõÙ ¿ µáÉáñ Ñṳ˳Ëï»ñÇ 3-15 %: ²ÛÝ ï»ÕÇ ¿
áõÝ»ÝáõÙ ³Ýñ³ÏÇ Ï³å³Ý³ÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç å³ïéí³ÍùÇ ¹»åùáõÙ: êáíáñ³µ³ñ
³Ýñ³ÏÇ Ñṳ˳ËïÁ ÝϳïíáõÙ ¿ ³ß˳ïáõÝ³Ï ï³ñÇùǪ 25-45 ï³ñ»Ï³Ý
ïÕ³Ù³ñ¹Ï³Ýó Ùáï: ²Ýñ³ÏÇ ÏñÍáëÏñ³ÛÇÝ Í³ÛñÇ Ñṳ˳ËïÁ ÑÇÙݳϳÝáõÙ
ï»ÕÇ ¿ áõÝ»ÝáõÙ ³ÝáõÕÕ³ÏÇ íݳëí³ÍùÇ ³½¹»óáõÃÛ³Ý ï³Ï:
²Ýñ³ÏÇ Ñṳ˳Ëï»ñÁ ëïáñ³µ³Å³ÝíáõÙ »Ý ÉñÇí ¨ Ù³ëݳÏÇ
Ñṳ˳Ëï»ñÇ ¨ áõÕÕ³ÏÇ Ï³åí³Í »Ý ϳå³Ý³ÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç
íݳëí³ÍáõÃÛ³Ý ³ëïÇ׳ÝÇó:ÜÏ.11

99
ÜÎ.11

²ËïáñáßáõÙÁ: ²é³ç³ÛÇÝ ÏñÍáëÏñ³ÛÇÝ Ñṳ˳ËïÇ ¹»åùáõÙ ÝßíáõÙ ¿

³Ýñ³Ï³ÏñÍáëÏñ³ÛÇÝ Ñá¹³íáñÙ³Ý ³Ýѳٳã³÷áõÃÛáõÝ: ìݳëí³Í ÏáÕÙÇ
³Ýñ³ÏÇ Ý»ñë³ÛÇÝ Í³ÛñÁ ¹áõñë ¿ óóíáõÙ ÏñÍáëÏñÇó, ÝßíáõÙ ¿ áõëÇ Ï³ñ×»óáõÙ:
²Ûë ³Ëï³ÝÇßÁ ѳïϳå»ë ³ñï³Ñ³ÛïÇã ¿ ÉÇÝáõÙ Ñ»ïÇÝ ÏñÍáëÏñ³ÛÇÝ
Ñṳ˳ËïÇ ¹»åùáõÙ: Þáß³÷Ù³Ý Å³Ù³Ý³Ï Ñݳñ³íáñ ¿ ѳÛïݳµ»ñ»É
Ý»ñëÁÝϳÍáõÃÛáõÝ ³Ýñ³Ï³ÏñÍáëÏñ³ÛÇÝ Ñá¹³íáñÙ³Ý ßñç³ÝáõÙ: Þ³ñÅáõÙÝ»ñÁ
áõë³Ñá¹áõÙ ë³Ñٳݳ÷³Ïí³Í »Ý ó³í»ñÇ å³ï׳éáí: Ենթահոդախախտերի
ժամանակ կիրառվում է ուսագոտու միաժամանակյա ուղղում և ֆիքսացիա,
ինչպես անրակների կոտրվածքների ժամանակ, օրինակ` 8-ձև վիրակապով կամ
օղակներով:
Անրակի հոդախախտերի բուժումը (առաջնային և հետին) որպես օրենք,
վիրահատական է: Կատարվում է բաց ուղղում, կապանային ապարատի կարում
և կրծոսկրա-անրակային համակցման ֆիքսացիա 2 շյուղերով:

²Ýñ³ÏÇ ¹Çëï³É ͳÛñÇ Ñṳ˳ËïÁ ϳñáÕ ¿ ÉÇÝ»É í»ñ³ÏñáÙdzÉ, »ñµ

³Ýñ³ÏÁ ï»Õ³ß³ñÅíáõÙ ¿ ÃdzÏÇ ³ÏñáÙÇ³É »ÉáõÝÇó í»ñ; ¨ »Ýó³ÏñáÙdzɪ
³Ýñ³ÏÇ Í³ÛñÇ ï»Õ³ß³ñÅ ÃdzÏÇ ³ÏñáÙÇ³É »ÉáõÝÇó ó³Í: ºÝó³ÏñáÙdzÉ
Ñṳ˳ËïÁ ѳݹÇåáõÙ ¿ ã³÷³½³Ýó ѳ½í³¹»å:
ì»ñ³ÏñáÙÇ³É Ñṳ˳ËïÇ Ñ³Ù³ñ µÝáñáß ¿ ϳå³Ý³ÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç
íݳëí³ÍùÁ: ²Ýñ³ÏÇ ¹Çëï³É ͳÛñÁ ³Ùñ³ÝáõÙ ¿ ÃdzÏÇÝ »ñÏáõª
ուսելունանրակային (lig. acromioclaviculare) ¨ կտցաանրակային (lig.
coracoclaviculare) ϳå³ÝÝ»ñÇ ÙÇçáóáí: Àëï ³Û¹ ϳå³ÝÝ»ñÇ íݳëÙ³Ý
ï³ñµ»ñáõÙ »Ý ³Ýñ³ÏÇ ³ÏñáÙÇ³É Í³ÛñÇ ÉñÇí ¨ Ù³ëݳÏÇ Ñṳ˳Ëï: ÜÏ.12

100
 ÜÏ.12

سëݳÏÇ Ñṳ˳ËïÇ Å³Ù³Ý³Ï å³ïéíáõÙ ¿ ÙdzÛÝ ³ñÏáÙdzɳÝñ³Ï³ÛÇÝ

ϳå³ÝÁ, ÇëÏ ÉñÇíÇ ¹»åùáõÙª ³ÏñáÙdzɳÝñ³Ï³ÛÇÝ ¨ Ïïó³Ó¨³Ýñ³Ï³ÛÇÝ
ϳå³ÝÝ»ñÁ: ÎÉÇÝÇÏáñ»Ý Ù³ëݳÏÇ Ñṳ˳ËïÁ µÝáñáßíáõÙ ¿ ³Ýñ³ÏÇ
¹ñë³ÛÇÝ Í³ÛñÇ ³ÝÝß³Ý ¹áõñëóóí³ÍáõÃÛ³Ùµ, Ñá¹³íáñÙ³Ý ßñç³ÝáõÙ ï»Õ³ÛÇÝ
ó³íáïáõÃÛ³Ùµ ß³ñÅáõÙÝ»ñÇ ¨ ßáß³÷Ù³Ý Å³Ù³Ý³Ï:
²Ýñ³ÏÇ ÉñÇí Ñṳ˳ËïÇ ÏÉÇÝÇÏ³Ï³Ý µÝáñáß ³Ëï³ÝÇß»ñÝ »Ý áõëÇ
ϳñ×»óáõÙÁ, ³Ýñ³ÏÇ ¹ñë³ÛÇÝ Í³ÛñÇ ë³Ý¹Õ³Ó¨ ¹áõñëóóí³ÍáõÃÛáõÝÁ, ¹ñ³
ï»Õ³ß³ñÅÁ ³é³ç³Ñ»ïÇÝ áõÕÕáõÃÛ³Ùµ, ¦ëï»ÕÝǧ ¹ñ³Ï³Ý ³Ëï³ÝÇßÁ, áñÇ
¿áõÃÛáõÝÁ ϳ۳ÝáõÙ ¿ Ýñ³ÝáõÙ, áñ ³Ýñ³ÏÇ ³ÏñáÙÇ³É Í³ÛñÇ íñ³ ë»ÕÙ»ÉÇë ³ÛÝ
Ñ»ßïáõÃÛ³Ùµ ÁÝÏÝáõÙ ¿ Çñ ï»ÕÁ, ÇëÏ »ñµ ×ÝßáõÙÁ ¹³¹³ñ»óíáõÙ ¿, ³å³
³Ýñ³ÏÇ ¹ñë³ÛÇÝ Í³ÛñÁ µ³ñÓñ³ÝáõÙ ¿ í»ñ, ëï»ÕÝÇ ÝÙ³Ý, ¨ ·ñ³íáõ٠ݳËÏÇÝ
¹ÇñùÁ: ²Ûë ³Ëï³ÝÇßÁ ѳñϳíáñ ¿ ëïáõ·»É ѳٻٳï»Éáí ³éáÕç ÏáÕÙÇ Ñ»ï:
ìݳëí³ÍùÇ å³ÑÇó 2-5-ñ¹ ûñÁ ÷áõóç³Ý ½ÝÝÙ³Ý ¹»åùáõÙ Ïïó³Ó¨ »ÉáõÝÇó
ó³Í ¹»Éï³Û³Ó¨-ÏñÍù³ÛÇÝ ³ÏáëÇ (sulcus deltoideo-pectoralis) ßñç³Ýáõ٠ϳñ»ÉÇ ¿
ѳÛïݳµ»ñ»É ϳåïáõÏ:
è»Ýﷻݳµ³Ý³Ï³Ý ѻﳽáïáõÃÛ³Ý ïíÛ³ÉÝ»ñÁ ëáíáñ³µ³ñ ѳëï³ïáõÙ
»Ý ¹Ç³·Ýá½Á: ²ÛÝ Ï³ï³ñáõÙ »Ý ³é³ç³Ñ»ïÇÝ åñáÛ»ÏódzÛáí, å³ñï³¹Çñ
ÑÇí³Ý¹Ç áõÕճѳ۳ó ¹ÇñùáõÙ: è»Ýﷻݳµ³Ý³Ï³Ý ѻﳽáïáõÃÛáõÝÁ ѳïáõÏ
³ñÅ»ù³íáñ ¿ ÉÇÝáõÙ »ÝóÑṳ˳ËïÇ ¨ Ñṳ˳ËïÇ ÙÇç¨ ï³ñµ»ñ³ÏÇã
³ËïáñáßáõÙ ³ÝóϳóÝ»ÉÇë: ²Û¹åÇëÇ ¹»åù»ñáõ٠ѳñϳíáñ ¿ ϳï³ñ»É
³ÏñáÙdzɳÝñ³Ï³ÛÇÝ »ñÏáõ Ñá¹³íáñáõÙÝ»ñÇ ëÇÙ»ïñÇÏ é»Ýï·»Ý ÝϳñÝ»ñ:
àõß³¹ñáõÃÛáõÝ »Ý ¹³ñÓÝáõÙ ³ÏñáÙdzɳÝñ³Ï³ÛÇÝ Ñá¹³íáñÙ³Ý Ñá¹³×»ÕùÇ
ɳÛݳóÙ³Ý íñ³, áñÁ íϳÛáõÙ ¿ ³ÏñáÙdzɳÝñ³Ï³ÛÇÝ Ï³å³ÝÇ å³ïéí³ÍùÇ
Ù³ëÇÝ: ²Ýñ³ÏÇ ¹ñë³ÛÇÝ Í³ÛñÇ ¨ ÃdzÏÇ ³ÏñáÙÇ³É »ÉáõÝÇ Ñá¹³ÛÇÝ Ù³Ï»ñ»ëÝ»ñÇ
ï»Õ³ß³ñÅÇó µ³óÇ, ¹ñë³ÛÇÝ Í³ÛñÇ Ñṳ˳ËïÇÝ µÝáñáß ¿ ÃdzÏÇ Ïïó³Ó¨
»ÉáõÝÇ ¨ ³Ýñ³ÏÇ ëïáñÇÝ Ù³Ï»ñ»ëÇ ÙÇç¨ »Õ³Í ï³ñ³ÍáõÃÛ³Ý ³í»É³Ý³ÉÁ
¥³í»ÉÇ ù³Ý 0.5 ëÙ¤: ²Ûë ³Ëï³ÝÇßÁ å³Ãá·ÝáÙáÝÇÏ ¿ ѳݹÇë³ÝáõÙ
Ïïó³Ó¨³Ýñ³Ï³ÛÇÝ Ï³å³ÝÇ å³ïéí³ÍùÇ, ¨ ѻ勉µ³ñ, ³Ýñ³ÏÇ ¹ñë³ÛÇÝ
ͳÛñÇ ÉñÇí Ñṳ˳ËïÇ Ñ³Ù³ñ:
´áõÅáõÙÁ: ²Ýñ³ÏÇ ¹ñë³ÛÇÝ Í³ÛñÇ Ñṳ˳ËïÁ Ñ»ßïáõÃÛ³Ùµ ¿ Ý»ñáõÕÕíáõÙ:
¸ñ³ ѳٳñ ѳñϳíáñ ¿ Ñá¹³íáñáõÙÁ 5-10 ÙÉ ÝáíáϳÇÝÇ 1 % ÉáõÍáõÛÃáí
ó³í³½ñÏ»Éáõó Ñ»ïá Ó»éùÁ Í³É»É ³ñÙÝϳÛÇÝ Ñá¹áõÙ 90 û ³ÝÏÛ³Ý ï³Ï,
101
µ³ñÓñ³óÝ»É µ³½áõÏÁ ¹»åÇ í»ñ ¨ Ñ»ï ¨ ÙÇ³Å³Ù³Ý³Ï ÙÛáõë Ó»éùáí ë»ÕÙ»É
³Ýñ³ÏÇ ³ÏñáÙÇ³É Í³ÛñÇ íñ³: Ðṳ˳ËïÁ Ý»ñáõÕÕí³Í ¿, ë³Ï³ÛÝ ³Ýñ³ÏÇ
¹ñë³ÛÇÝ Í³ÛñÁ Ý»ñáõÕÕí³Í ¹ÇñùáõÙ å³Ñ»ÉÁ µ³í³Ï³ÝÇÝ ¹Åí³ñ ¿: ì»ñçÇÝ
ųٳݳÏÝ»ñë ³é³ç³ñկíáõÙ »Ý ýÇùëÙ³Ý ÙÇ ß³ñù »Õ³Ý³ÏÝ»ñª ìúÎÆ,
ÎáÅáõÏ»¨Ç ëï³Ý¹³ñï µ»Ï³Ï³ÉÝ»ñ, ÞÇÙµ³ñ»óÏáõ íÇñ³Ï³å åïáõï³Ï³ÛÇÝ
×ÝßáõÙáí: ê³ÉÝÇÏáíÇ íÇñ³Ï³å-¦ëáõë»ñ³Ï³ÉÁ§ ³í»ÉÇ åÇݹ ¿ ýÇùëáõÙ ÃdzÏÝ
áõ ³Ýñ³ÏÁ ¨ Ýå³ëïáõÙ íݳëí³Í ϳå³ÝÝ»ñÇ ³í»ÉÇ É³í ë»ñï³×Ù³ÝÁ: ²ÛÝ
¹Ý»ÉÇë ³é³çÇÝ ÷áõÉáõÙ Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ »Ý 90 û ³ÝÏÛ³Ý ï³Ï ͳÉí³Í
³ñÙÝϳÛÇÝ Ñá¹Ç ýÇùëáõÙ Ù³ñÙÝÇÝ: ²å³ Ñṳ˳ËïÁ Ý»ñáõÕÕ»Éáõó Ñ»ïá
³Ýñ³ÏÇ ¹ñë³ÛÇÝ Í³ÛñÇ íñ³ ¹ÝáõÙ »Ý ¦ëáõë»ñ³Ï³Éǧ ïÇåÇ ·Çåë³ÛÇÝ ÉáÝ·»ï,
áñÁ áñáß³ÏÇ Ý»ñËñí³ÍáõÃÛ³Ùµ ¿ å³ÑáõÙ ÃdzÏÁ ¨ ³Ýñ³ÏÇ ¹ñë³ÛÇÝ Í³ÛñÁ:
ÈáÝ·»ïÇ Í³Ûñ»ñÁ ³ÝóÝáõÙ »Ý ÏñÍù³í³Ý¹³ÏÇ íñ³ ¨ ͳÉí»Éáí í»ñ Ý»ñ »Ý
·Çåë³íáñáõ٠ݳËáñ¹Ç Ù»ç: ÖÝßÙ³Ý ÃáõɳóÙ³Ý Ñ»ï Ù»Ïï»Õ íÇñ³Ï³åÁ
÷áËáõÙ »Ý: ÐÇí³Ý¹Á ϳñÇù áõÝÇ ¹ÇݳÙÇÏ Ñ»ï³½áïáõÃÛ³Ý, ù³ÝÇ áñ Ñ»ÝÙ³Ý
Ï»ï»ñáõÙ ¥³Ýñ³ÏÇ ¹ñë³ÛÇÝ Í³Ûñ, ³ñÙÝϳÛÇÝ »Éáõݤ Ñ³×³Ë »Ý ³é³ç³ÝáõÙ
å³éϻɳËáó»ñ: àñå»ë ϳÝáÝ, ³Û¹åÇëÇ ¹»åù»ñáõÙ ï»ÕÇ ¿ áõÝ»ÝáõÙ
Ñṳ˳ËïÇ ÏñÏÝáõÙ: Üßí³Í »Õ³Ý³ÏÝ»ñÁ ϳñáÕ »Ý ÏÇñ³éí»É Ù³ëݳÏÇ
Ñṳ˳Ëï»ñÇ ¹»åùáõÙ: ²Ýñ³ÏÇ ÉñÇí Ñṳ˳Ëï»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï óáõóí³Í ¿
íÇñ³Ñ³ï³Ï³Ý µáõÅáõÙÁ, áñÁ Ýå³ï³Ï³Ñ³ñÙ³ñ ¿ ÙÇݳÛÝ ³é³çÇÝ 7 ûñ»ñÇÝ:
Կատարվում է բաց ուղղում: Անրակի դիստալ հատվածի ֆիքսացիայի խնդիրը
տարբեր հեղինակներ տարբեր ձևով են լուծում: Ոմանք առաջարկում են
եզրափակել անրակի և կտցաձև ելունի ֆիքսացիայով, մյուսները խորհուրդ են
տալիս կատարել ակրոմիալ-անրակային համակցման ֆիքսացիա շուղերով և
մետաղալարերով, իսկ մնացածը օգտագործում են երկու մեթոդները
միաժամանակ:

лïíÇñ³Ñ³ï³Ï³Ý ßñç³ÝáõÙ í»ñçáõÛÃÁ ýÇùëáõÙ »Ý ìúÎÆ ½³ïáÕ

µ»Ï³Ï³Éáí ÙÇÝ㨠4-5 ß³µ³Ã ųÙÏ»ïáí: 2-3-ñ¹ ûñÇó Ý߳ݳÏáõÙ »Ý µáõųϳÝ
Ù³ñÙݳٳñ½áõÃÛáõÝ Ù³ï»ñÇ, ׳׳Ýã³¹³ëï³Ï³ÛÇÝ ¨ ³ñÙÝϳÛÇÝ Ñá¹»ñÇ
ѳٳñ: 5-ñ¹ ß³µ³ÃÇÝ íÇñ³Ï³åÁ ÷á˳ñÇÝáõÙ »Ý ³Ýուó÷áëáõÙ ï»Õ³¹ñíáÕ
·É³ÝÇÏáí: Ø»ï³Õ³Ï³Ý ßյáõÕÁ Ñ»é³óÝáõÙ »Ý íÇñ³Ñ³ïáõÃÛáõÝÇó Ñ»ïá 6-7

102
ß³µ³Ã ³Ýó: ÐÇí³Ý¹Ý»ñÇ ³ß˳ïáõݳÏáõÃÛáõÝÁ í»ñ³Ï³Ý·ÝíáõÙ ¿, áñå»ë
ϳÝáÝ, 7-8 ß³µ³Ã ³Ýó:

²Ýñ³ÏÇ Ïáïñí³Íù
²Ýñ³ÏÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÁ ÙÇçÇÝ Ñ³ßíáí ϳ½ÙáõÙ »Ý ѻݳ߳ñųϳÝ
ѳٳϳñ·Ç ³ÛÉ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ Ùáï 15-18 % ¨ Ñ³×³Ë Ñ³Ý¹ÇåáõÙ
»ñÇï³ë³ñ¹ ï³ñÇùáõÙ: ¸ñ³Ýù ϳñáÕ »Ý ³é³ç³Ý³É íݳëÙ³Ý áõÕÕ³ÏÇ
ٻ˳ÝǽÙáí ³Ýñ³ÏÇ ³ÝÙÇç³Ï³Ý ѳñí³ÍÇ Ñ»ï¨³Ýùáí, ë³Ï³ÛÝ ³é³í»É
Ñ³×³Ë ³Ýñ³ÏÇ Ïáïñí³ÍùÁ ³é³ç³ÝáõÙ ¿ íݳëÙ³Ý ³ÝáõÕÕ³ÏÇ Ù»Ë³ÝǽÙáí,
³ÛëÇÝùÝ ³Ýñ³ÏÇ ³é³ÝóùÇ áõÕÕáõÃÛ³Ùµ:
ìݳëÙ³Ý ³ÝáõÕÕ³ÏÇ Ù»Ë³ÝǽÙǪ áõë³Ñá¹Ç ¹ñë³ÛÇÝ Ù³Ï»ñ»ëÇ, áõÕÕí³Í
Ó»éùÇ íñ³ í³Ûñ ÁÝÏÝ»Éáõ, ÏáÕÙ»ñÇó áõë³Ñá¹»ñÇ ճÝßÙ³Ý ¹»åùáõÙ áõųÛÇÝ
ͳÝñ³µ»éÝí³ÍáõÃÛáõÝÁ ï³ñ³ÍíáõÙ ¿ S-Ó¨ Ïáñ³ó³Í ³Ýñ³ÏÇ ßáõñջÁ: ²Ýñ³ÏÇ
ÏïñáõÏ Ïáñ³óáõÙÁ µ»ñáõÙ ¿ ¹ñ³ ³é³í»É ÃáõÛÉ Ñ³ïí³ÍǪ ÙÇçÇÝ ¨ ¹ñë³ÛÇÝ
»ññṳϳÝÝ»ñÇ ë³ÑÙ³ÝÇ, ³ÛëÇÝùÝ Çñ ³Ù»Ý³Ù»Í Íéí³ÍùÇ ï»ÕÇ Ïáïñí³ÍùÇÝ:
ìݳëÙ³Ý áõÕÕ³ÏÇ Ù»Ë³ÝǽÙÇ ¹»åùáõÙ Ïáïñí³ÍùÇ µÝáõÛÃÁ ÉÇÝáõÙ ¿
µ»Ïáñ³ÛÇÝ, ɳÛݳÏÇ, ûù-ɳÛݳÏÇ: ìݳëÙ³Ý ³ÝáõÕÕ³ÏÇ Ù»Ë³ÝǽÙÇ ¹»åùáõÙ
Ñ³×³Ë Ñ³Ý¹ÇåáõÙ »Ý ûù ¨ ûù-ɳÛݳÏÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÁ: àëÏñ³µ»ÏáñÝ»ñÇ
ïÇåÇÏ ï»Õ³ß³ñÅ Ñ³×³Ë ÉÇÝáõÙ ¿ ûù ¨ ûù-ɳÛݳÏÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ
¹»åùáõÙ: λÝïñáÝ³Ï³Ý áëÏñ³µ»ÏáñÝ»ñÁ ÏñÍáëÏñ³³Ýñ³Ï³åïϳձևաÛÇÝ
ÙϳÝÇ ÏÍÏÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ ï»Õ³ß³ñÅíáõÙ ¿ í»ñ ¨ Ñ»ï: ²Ýñ³ÏÇ ¹ñë³ÛÇÝ
¥դիստալ¤ áëÏñ³µ»ÏáñÁ í»ñçáõÛÃÇ ½³Ý·í³ÍÇ ³½¹»óáõÃÛ³Ý ï³Ï
ï»Õ³ß³ñÅíáõÙ ¿ ó³Í ¨ ³é³ç: ºñ»Ë³Ý»ñÇ Ùáï »Ýóí»ñÝáëÏñ³ÛÇÝ
Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ Ñ³×³Ë ³é³ç³ÝáõÙ ¿ ¹»ýáñÙ³ódz ¹»åÇ ó³Í
µ³óí³Í ³ÝÏÛáõÝáí: ²Ýñ³ÏÇ ¹ñë³ÛÇÝ Í³ÛñÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ
å»ñÇý»ñÇÏ áëÏñ³µ»ÏáñÁ ϳñáÕ ¿ ÙÝ³É Ï³åí³Í ÃdzÏÇ ³ÏñáÙÇ³É ¨ Ïïó³Ó¨
»ÉáõÝÝ»ñÇ Ñ»ï, ÇëÏ ³Ýñ³ÏÇ ¹»åÇ í»ñ ï»Õ³ß³ñÅí³Í Ï»ÝïñáݳϳÝ
áëÏñ³µ»ÏáñÁ ϳñáÕ ¿ ÝٳݻóÝ»É ³Ýñ³ÏÇ ³ÏñáÙÇ³É Í³ÛñÇ Ñṳ˳Ëï:
àñáß ¹»åù»ñáõÙ, Ñݳñ³íáñ ¿ Ãáù³Ù½Ç, ³ÝáóÝÛ³ñ¹³ÛÇÝ ËñÓÇ, Ù³ßϳÛÇÝ
ͳÍÏáõÛÃÝ»ñÇ íݳëáõÙÁ ï»Õ³ß³ñÅí³Í áëÏñ³µ»ÏáñÝ»ñÇ »½ñ»ñáí, »ñµ ÷³Ï
Ïáïñí³ÍùÁ í»ñ ¿ ³ÍíáõÙ µ³óÇ:
²ËïáñáßáõÙÁ: ²Ýñ³ÏÇ Ïáïñí³ÍùÇ ³ËïáñáßáõÙÁ ãÇ Ý»ñϳ۳óÝáõÙ
¹Åí³ñáõÃÛáõÝ: ´Ýáñáß »Ý ·³Ý·³ïÝ»ñÁ Ïáïñí³ÍùÇ ï»ÕÇ ó³í»ñÇó, ³ÏïÇí
ß³ñÅáõÙÝ»ñǪ ѳïϳå»ë ó³í»ñÇ å³ï׳éáíª Ó»éùÇ ½³ïÙ³Ý ¨ µ³ñÓñ³óÙ³Ý
ë³Ñٳݳ÷³ÏáõÙÁ: ÐÇí³Ý¹Á Ó»éùÁ å³ÑáõÙ ¿ ݳ˳µ³½ÏÇó ¨ ë»ÕÙáõÙ
³ñÙáõÝÏÁ ÏñÍùÇÝ: ¼ÝÝÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï Ïáïñí³ÍùÇ ßñç³ÝáõÙ µ³í³Ï³ÝÇÝ
Ñ³×³Ë ÝϳïíáõÙ ¿ ³ñï³Ñ³Ûïí³Í ¹»ýáñÙ³ódzª áõé³ÍáõÃÛáõÝ,
³ñÛáõݳ½»ÕáõÙ, áëÏñ³µ»ÏáñÝ»ñÇ óóí³ÍáõÃÛáõÝ: ì»ñÇÝ í»ñçáõÛÃÁ áõë³Ñá¹Ç Ñ»ï
åïïí³Í ¿ Ý»ñë, Çç³Í ó³Í ¨ ï»Õ³ß³ñÅí³Í ³é³ç: àõëÁ íݳëÙ³Ý ÏáÕÙáõÙ
ϳñ׳ó³Í ¿, í»ñ³Ýñ³Ï³ÛÇÝ ÷áëÇÏÁª ѳñÃí³Í: ÂdzÏÇ Ù»¹Ç³É ͳÛñÁ ¨

103
ëïáñÇÝ ³ÝÏÛáõÝÁ ë³Ñٳݳ·ÍíáõÙ »Ý »ÝóٳßϳÛÇÝ µçç³ÝùÇó: öáõß»ÉáõÝÝ»ñÇó
ÙÇÝ㨠ÃdzÏÇ Ù»¹Ç³É ͳÛñÁ ÁÝÏ³Í ï³ñ³ÍáõÃÛáõÝÁ ½·³ÉÇáñ»Ý Ù»Í ¿ Ç
ï³ñµ»ñáõÃÛáõÝ ³éáÕç ÏáÕÙÇ:
ÐÇí³Ý¹Ç ½ÝÝáõÙÁ ³í³ñïáõÙ »Ý íݳëí³Í í»ñçáõÛÃÇ ³ÝáÃÝ»ñÇ ¨ ÝÛ³ñ¹»ñÇ
ѻﳽáïáõÙáí ¨ é»Ýï·»Ýá·ñ³ýdzÛáí, áñÁ, áñå»ë ϳÝáÝ, ϳï³ñáõÙ »Ý
³é³ç³ÛÇÝ Ñ»ïÇÝ ¨, ѳ½í³¹»å, µ»Ïáñ³ÛÇÝ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ, ÏáÕÙ³ÛÇÝ
åñáÛ»Ïódzݻñáí:
´áõÅáõÙÁ: ²Ýñ³ÏÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ µáõÅÙ³Ý »Õ³Ý³ÏÁ ÑÇÙݳϳÝáõÙ áñáßíáõÙ ¿
Ïáïñí³ÍùÇ µÝáõÛÃáí: ºÝóí»ñÝáëÏñ³ÛÇÝ ¦Ï³Ý³ã ×ÛáõÕǧ ïÇåÇ
Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¨ ³é³Ýó áëÏñ³µ»ÏáñÝ»ñÇ ï»Õ³ß³ñÅÙ³Ý Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ
µáõÅáõÙÁ ³Ýó »Ý ϳóÝáõÙ ýÇùëáÕ Ï³å»ñáí: ²Ýß³ñųóÙ³Ý Å³ÙÏ»ïÁ
»ñ»Ë³Ý»ñÇ Ùáï ϳ½ÙáõÙ ¿ Ùáï 2-3 ß³µ³Ã։ ìÇñ³Ï³åÁ ¹Ý»Éáõó ³é³ç
Ïáïñí³ÍùÇ ï»ÕÁ ó³í³½ñÏáõÙ »Ý 10-15 ÙÉ ÝáíáϳÇÝÇ 1-2 % ÉáõÍáõÛÃáí:
²Ýñ³ÏÇ áëÏñ³µ»ÏáñÝ»ñÇ ï»Õ³ß³ñÅáí Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ Ïáïñí³ÍùÇ
ï»ÕÁ 15-20 ÙÉ ÝáíáϳÇÝÇ 1-2 % ÉáõÍáõÛÃáí ó³í³½ñÏ»Éáõó Ñ»ïá ϳï³ñáõÙ »Ý
áëÏñ³µ»ÏáñÝ»ñÇ áõÕÕáõÙ: ²Û¹ Ýå³ï³Ïáí ÑÇí³Ý¹ÇÝ Ýëï»óÝáõÙ »Ý ³Ãáé³ÏÇ
íñ³ ûù»Éáí Ýñ³ ·ÉáõËÁ ¹»åÇ íݳëí³ÍùÇ ÏáÕÙÁ: ²ëÇëï»ÝïÁ, ÍÝÏáí Ñ»Ýí»Éáí
ÙÇçÃdzϳÛÇÝ ï³ñ³ÍáõÃÛ³ÝÁ ϳ٠ÃdzÏÇ ³ÝÏÛ³ÝÁ, »ñÏáõ Ó»éù»ñÁ ¹ÝáõÙ ¿
ÑÇí³Ý¹Ç áõëÇ íñ³ ¨ ½³ïáõÙ áõë³Ñá¹Á ¹»åÇ Ñ»ï, ¹áõñë ¨ ûè³ÏÇ í»ñ: ²Û¹
¹ÇñùáõÙ íÇñ³µáõÛÅÁ ѳٳ¹ñáõÙ ¿ áëÏñ³µ»ÏáñÝ»ñÁ:ÜÏ.13

ÜÏ.13

êáíáñ³µ³ñ ¹³ Çñ»ÝÇó ¹Åí³ñáõÃÛáõÝ ãÇ Ý»ñϳ۳óÝáõÙ, ë³Ï³ÛÝ ã³÷³½³Ýó

µ³ñ¹ ¿ å³Ñ»É áëÏñ³µ»ÏáñÝ»ñÁ ³ÝÑñ³Å»ßï ¹ÇñùáõÙ, ãÝ³Û³Í áñ ³é³ç³ñÏí³Í
»Ý ýÇքë³ódzÛÇ ³í»ÉÇ ù³Ý 250 »Õ³Ý³Ï: ²é³í»É ï³ñ³ÍáõÙ »Ý ·ï»É
Ý»ñϳ۳óí³Í ýÇùëÙ³Ý »Õ³Ý³ÏÝ»ñÁ:

104
ºñϳñ³ï¨ ³ÝÏáÕݳÛÇÝ é»ÅÇÙ å³Ñ³ÝçáÕ ½áõ·³Ïóí³Í íݳëí³ÍùÝ»ñÇ
¹»åùáõÙ ÑÇí³Ý¹ÇÝ å³éÏ»óÝáõÙ »Ý Ïáßï Ù³ïñ³ëáí Ù³Ñ׳ϳÉÇ »½ñÇÝ Ï³Ù
ÃdzÏÇ áõ ÙÇçÃdzϳÛÇÝ ï³ñ³ÍáõÃÛ³Ý ï³Ï ¹ÝáõÙ »Ý µ³ñÓ, Ó»éùÁ ϳËíáõÙ ¿
Ù³Ñ׳ϳÉÇó ó³Í ¨ Ñ»ï: Ø»Ï ûñ ³Ýó ³ñÙÝϳÛÇÝ Ñá¹Ç ï³Ï ¹ÝáõÙ »Ý ³Ãáé³Ï
·É³Ý³Ïáí: ²Û¹åÇëÇ ¹ÇñùáõÙ ÑÇí³Ý¹Á ÙÝáõÙ ¿ 2-3 ß³µ³Ã:
²Ýñ³ÏÇ Ïáïñí³ÍùÝ»ñÇ íÇñ³Ñ³ï³Ï³Ý µáõÅáõÙÁ áõÝÇ áñáß³ÏÇ óáõóáõÙÝ»ñ,
áñáÝù ÉÇÝáõÙ »Ý µ³ó³ñÓ³Ï ¨ ѳñ³µ»ñ³Ï³Ý:
´³ó³ñÓ³Ï óáõóáõÙÝ»ñ »Ý ѳݹÇë³ÝáõÙª
 µ³ó Ïáïñí³ÍùÁ;
 ³Ýñ³ÏÇ ÷³Ï Ïáïñí³ÍùÁ, áñÁ µ³ñ¹³ó»É ¿ ³ÝáóÝÛ³ñ¹³ÛÇÝ ËñÓÇ
íݳëáõÙáí;
 ÝÛ³ñ¹³ÛÇÝ ÑÛáõë³ÏÇ ×ÝßáõÙÁ;
 µ³½Ù³µ»Ïáñ³ÛÇÝ Ïáïñí³ÍùÁ, áñÇ Å³Ù³Ý³Ï áëÏñ³µ»ÏáñÝ»ñÁ áõÝ»Ý
áëÏñÇ Ýϳïٳٵ áõÕճѳ۳ó ¹Çñù ¨ ϳ ³ÝáóÝÛ³ñ¹³ÛÇÝ ËñÓÇ
íݳëÙ³Ý ëå³éݳÉÇù,
 Ù³ßÏÇ å»ñýáñ³ódzÛÇ íï³Ý·Á áëÏñ³µ»ÏáñÝ»ñÇ ëáõñ ͳÛñáí,
 ÇÝï»ñåá½ÇódzÛÇ ï³ñµ»ñª áëÏñ³ÛÇÝ, í»ñÝáëÏñ³ÛÇÝ Ó¨»ñÁ:

105
гñ³µ»ñ³Ï³Ý óáõóáõÙÝ»ñÇÝ »Ý å³ïϳÝáõÙ áõë³Ñá¹Ç íñ³ áñ¨¿ áõÕÕáõÃÛ³Ùµ
¥³éµ»ñáõÙ, µ³ñÓñ³óáõÙ¤ ³½¹áÕ Ï³åáí ϳ٠µ»Ï³Ï³Éáí áëÏñ³µ»ÏáñÝ»ñÇ
ѳٳ¹ñÙ³Ý ¹ÇñùáõÙ å³Ñ»Éáõ ³ÝÑݳñÇÝáõÃÛáõÝÁ:
Տարբերում են անրակի վերոսկրային օստեոսինթեզ թիթեղով և պտուտակներով, և
ներոսկրային (ինտրամեդուլյար) օստեոսինթեզ, օրինակ` շյուղերով կամ Շտեյմանի
ձողով: Հետվիրահատական շրջանում վերջույթը լրացուցիչ ֆիքսվում է գլխակապով
կամ զատող շինայով մոտ 1 ամիս: Աշխատունակությունը վերականգնվում է 1.5-2
ամսից:

106