Coğrafyanın Kodları Ücretsiz pdf 1.

ÜNİTE ➲ DOĞAL SİSTEMLER

4. BÖLÜM: harİTA BİLGİSİ

Kodlamalar ve Notlar

hARİTA VE HARİTA OKUR-YAZARLığı

Harita Nedir?
Harita: Yeryüzünün tamamının ya da bir bölümünün kuşbakışı görünümünün belirli bir
oranda küçültülerek düzleme aktarılmasıdır. Bir çizimin harita olması için gerekli olanlar
şunlardır;
Kuşbakışı çizimin olması
Ölçeğin olması
Düzlem üzerine aktarılması
Kartoğrafya: Haritacılık bilimine verilen isimdir.

Kroki: Bir alanının kuşbakışı görünümünün ölçek kullanılmadan düzleme Plan

aktarılmasına denir. Ölçek olmadığı için harita sayılmazlar.

Plan: 1/20.000’den büyük ölçekli haritalara plan denir. Planlar haritadır.

PARA İLE SATILMAZ

Harita ile krokinin farkı; haritanın ölçekli, krokinin ise
ölçeksiz çizilmeleridir.
Harita ile krokinin ortak özellikleri ise kuşbakışı ola-
rak çizilmeleri ve düzleme aktarılmalarıdır.
Kroki

Türkiye’nin Platoları Başlık Haritanın Unsurları

K Yön oku
Çatalca Ardahan
B D Başlık Haritanın kullanım amacını belirtir.
Kocaeli Lejant
Haymana
Bozok
Uzunyayla Erzurum- G Yön oku Haritanın yönünü gösterir.
Yazılıkaya Kars
Adıyaman Volkanik Plato Ölçek Harita çizilirken yapılan küçültme oranıdır.
Cihanbeyli Diyarbakır Aşınım Plato
Gaziantep
Karstik Plato Koordinat sistemi Haritası çizilen alanın Dünya üzerin-
Obruk
Teke Şanlıurfa Yatay Duruş P.
deki mutlak konumunu gösterir.
Taşeli 5 0 5 10 15 20
Ölçek
km Lejant Haritadaki işaretlerin ne anlama geldiğini göste-
30° D
Meridyeni Koordinat ren bölümdür.

Projeksiyon Yöntemleri
grönland
Projeksiyon: Küresel şekle sahip olan Dünya düz bir zemine aktarılır-
ken bozulmalar olur. Bu bozulmalar çok büyük boyutlarda olabilir. Yandaki RUSYA

haritada Grönland ve Rusya'nın Afrika kıtasına götürüldüğünde ne kadar

küçüldüklerini görebiliriz. İşte bu bozulmaları en aza indirmek için çeşitli
yansıtma yöntemleri kullanılır. Bozulmaları en aza indirmek için kullanılan
bu özel çizim yöntemlerine projeksiyon denir.

İÇERİKLERE DESTEK OLMAK İÇİN BU NOTLARIN KİTAP Coğrafyanın Kodları

18 HALİNİ SATIN ALABİLİRSİNİZ.
 Coğrafyanın Kodları Ücretsiz pdf 1. ÜNİTE ➲ DOĞAL SİSTEMLER

Silindirik Projeksiyon: Dünya’nın silindirik projeksiyona temas Kodlamalar ve Notlar

eden bölgesi Ekvator olduğu için en güzel Ekvator bölgesini gös-
terir. Buradan uzaklaşıldıkça bozulmalar artar. Brezilya, Kenya gibi
ülkeler en doğru bu projeksiyonla gösterilir.

Konik Projeksiyon: Dünya’nın konik projeksiyona temas eden böl-

gesi orta kuşak olduğu için en güzel Orta Kuşağı gösterir. Buradan
uzaklaşıldıkça bozulmalar artar. ABD, Türkiye, Fransa gibi ülkeler en
doğru bu projeksiyonla gösterilir.

Düzlem Projeksiyon: Dünya’nın düzlem projeksiyona temas eden

bölgesi kutuplar olduğu için en güzel Kutup çevresini gösterir. Bu-
radan uzaklaşıldıkça bozulmalar artar. İzlanda gibi ülkeler en doğru
projeksiyonda gösterilir.

PARA İLE SATILMAZ

Ölçek Türleri

Ölçek: Bir yerin gerçek görüntüsünün haritaya aktarılırken kullanılan küçültme oranına ölçek adı verilir. Ölçekler ikiye ayrılır:

Kesir Ölçek: Küçültme oranı kesirli sayılarla ifade edilen ve harita-

• Her zaman 1’dir.
larda en çok kullanılan ölçek türüdür. 1
• Harita uzunluğudur.
1.000.000 • Gerçek uzunluktur.
Çizgi Ölçek: Harita üzerindeki uzunlukların gerçekte ne kadar oldu-
• Cm olarak gösterilir.
ğu, işaretlenmiş bir doğru üzerinde gösterilen ölçek türüdür. • Küçültme oranıdır.

Haritaların çeşitli yöntemlerle küçültülmesi ya da büyütülmesi

Gerçek uzunluk
durumundaki hesaplamalarda oluşabilecek hataları önler.
5 0 5 10 15 20
Çizgi ölçek, iki nokta arasındaki kuş uçumu uzaklığın daha km

kolay bulunmasını sağlar. Harita uzunluğu

Ölçeklerin Birbirine Çevrilmesi

Kesir Ölçeğin Çizgi Ölçeğe Çevrilmesi

1. Adım: Çizgimizi çizeceğiz ve 0’ı yerleştireceğiz. 1 0 10 km

2. Adım: Kesir ölçeğin üstünü çizgi ölçeğin altına yazacağız. 1.000.000 1 cm
3. Adım: Cm’yi 5 sıfır silip km’ye çevireceğiz.
4. Adım: Kesir ölçeğin altını çizgi ölçeğin üstüne yazacağız. 10 0 10 20 30 40
 km
5. Adım: Bulduğumuz km katlarını yazıp çizgiyi uzatacağız. 1 cm

Çizgi Ölçeğin Kesir Ölçeğe Çevrilmesi 2 0 2 4 6 8

km
1. Adım: Çizgi ölçeğin çentik aralığı verilmemişse 1 cm olarak kabul edilir. 1 cm

2. Adım: 1 cm alıp kesir ölçeğin üstüne yazıyoruz.

1
200.000

Coğrafyanın Kodları İÇERİKLERE DESTEK OLMAK İÇİN BU NOTLARIN KİTAP

HALİNİ SATIN ALABİLİRSİNİZ. 19
 Coğrafyanın Kodları Ücretsiz pdf 1. ÜNİTE ➲ DOĞAL SİSTEMLER

Kodlamalar ve Notlar
1. Adım: Çizgi ölçeğin üstünde 0’ın yanındakini getirip kesir ölçeğin altına yazıyoruz.
2. Adım: Km olduğu için 5 tane sıfır ekleyip cm’ye çeviriyoruz.

1. Adım: Ölçeğin boyu verilmişse her çentiğe kaç cm dü-

3 0 3 6 9
şer, çentik sayısına bölerek buluruz. Her çentik 1 cm. km
1 1 1 1
2. Adım: 1 cm kesir ölçeğin üstüne yazılır. Boyu 4 cm

3. Adım: 0’ın yanındaki kesrin altına yazılır. 1

300.000
4. Adım: Km olduğu için 5 tane sıfır ekleyip cm birimine
çeviriyoruz.

1. Adım: Ölçeğin boyu verilmişse her çentiğe kaç cm düşer, çentik sayısına bölerek buluruz. Her çentiğe 2 cm düşer.
2. Adım: 2 cm kesir ölçeğin üstüne yazılır.
20 0 20 40 60 80
km
3. Adım: 0’ın yanındaki kesrin altına yazılır. 2 2 2 2 2

PARA İLE SATILMAZ

4. Adım: Üstte 2 cm olamayacağı için 2 ve 20 sadeleştirilir. Boyu 10 cm

5. Adım: Kesrin paydası km olduğu için 5 tane sıfır ekleyip cm birimine çevirilir. 2 1
20 1.000.000
Harita Çeşitleri

Büyük Ölçekli Haritalar: 1/200.000’den daha büyük ölçekli haritalardır. Planlar ve

Ölçeklerine Göre Haritalar
topoğrafya haritaları böyledir.
1. Planlar: Ölçeği 1/20.000’e kadar olan haritalardır. Büyük Ölçekli
2. Topoğrafya Haritaları: Ölçeği 1/20.000 ile 1/200.000 arasında olan haritalardır.
Orta Ölçekli
Orta Ölçekli Haritalar: Ölçekleri 1/200.001 ile 1/500.000 arasında olan haritalardır.
Küçük Ölçekli
Küçük Ölçekli Haritalar: Ölçekleri 1/500.001’den küçük olan haritalardır.

Büyük Ölçekli Haritaların Özellikleri Küçük Ölçekli Haritaların Özellikleri

Ölçek paydasındaki sayı küçüktür. Ölçek paydasındaki sayı büyüktür.

Küçültme oranı azdır. Küçültme oranı fazladır.

Ayrıntıyı gösterme gücü fazladır. Ayrıntıyı gösterme gücü azdır.

Hata payı daha azdır. Hata payı daha fazladır.

Daha fazla yer kaplar. Daha az yer kaplar.

Dar alanların gösteriminde kullanılır. Geniş alanların gösteriminde kullanılır.

İzohipsler arası yükselti farkı azdır. İzohipsler arası yükselti farkı fazladır.

İÇERİKLERE DESTEK OLMAK İÇİN BU NOTLARIN KİTAP Coğrafyanın Kodları

20 HALİNİ SATIN ALABİLİRSİNİZ.
 Coğrafyanın Kodları Ücretsiz pdf 1. ÜNİTE ➲ DOĞAL SİSTEMLER

Kullanım Amaçlarına Göre Haritalar

Türkiye Fiziki Haritası
Genel Haritalar: Bölgenin doğal ve beşerî özellikleriyle
ilgili bilgileri gösteren haritalardır. Türkiye Fizikî Haritası,
Türkiye Beşerî Haritası, Dünya Ülkeler Haritası, Topoğraf-
ya ve Atlas haritaları bunlara örnek olarak gösterilebilir.

Tematik Haritalar: Özel bir amaçla kullanılmak için ha-

zırlanan haritalardır. Bu haritalar hazırlanırken genel hari-
talar altlık olarak kullanılır. Jeoloji, jeomorfoloji, iklim, trafik,
turizm, maden haritaları örnek gösterilebilir.

Haritalarda Uzunluk, Alan ve Eğim Hesaplamaları

Uzunluk Hesaplamaları
G.U.
Gerçek Uzunluk: Arazide iki nokta arasındaki gerçekte olan uzunluğu ifade eder. Km ile gösterilir.
Harita Uzunluğu: Harita üzerinde iki nokta arasındaki harita uzunluğunu ifade eder. Cm ile gösterilir.

PARA İLE SATILMAZ

Ö.P. x H.U.
Ölçeğin Paydası: Harita yapılırken kullanılan ölçeğin paydasını ifade eder. Cm ile gösterilir.

Gerçek Uzunluk Hesaplamaları

1/700.000 ölçekli bir haritada iki nokta arası uzunluk 6 cm ise bu iki nokta arasındaki gerçek uzunluk ne kadardır?

Gerçek Uzunluk: ?
Harita Uzunluğu: 6 cm G.U. = Ö.P. x H.U.
Ölçeğin Paydası: 700.000 G.U. = 700.000 x 6
G.U. = 4.200.000 cm
Ö.P. x H.U. G.U. = 42 km
Harita Uzunluk Hesaplamaları

1/5.000.000 ölçekli Türkiye haritasında Yozgat ile Sivas arası kuş uçuşu uzunluk 150 km olduğuna göre, bu iki nokta arası haritada
kaç cm ile gösterilmiştir?

Gerçek Uzunluk: 150 km H.U. = G.U. / Ö.P.

G.U.
Harita Uzunluğu: ? H.U. = 150 km / 5.000.000 cm

Ölçeğin Paydası: 5.000.000 cm H.U. = 15.000.000 / 5.000.000

Ö.P. x H.U. = 150 / 50
H.U. = 3 cm
Ölçek Bulma Hesaplamaları

Türkiye haritasında Uşak ile Ankara arası kuş uçuşu uzunluk 250 km'dir ve bu iki nokta arasında uzunluk haritada 5 cm ile göste-
rilmiştir. Bu haritanın ölçeği nedir?

Gerçek Uzunluk: 250 km Ö.P. = G.U. / H.U.

G.U.
Harita Uzunluğu: 5 cm Ö.P. = 250 km / 5 cm
Ölçeğin Paydası: ? Ö.P. = 25.000.000 / 5 cm
x H.U. Ö.P. = 5.000.000

Coğrafyanın Kodları İÇERİKLERE DESTEK OLMAK İÇİN BU NOTLARIN KİTAP

HALİNİ SATIN ALABİLİRSİNİZ. 21
 Coğrafyanın Kodları Ücretsiz pdf 1. ÜNİTE ➲ DOĞAL SİSTEMLER

Kodlamalar ve Notlar İkili Uzunluk Hesaplamaları

2
1/200.000 ölçekli bir haritada 6 cm ile gösterilen iki Gerçek Uzunluk: 12 km
şehir arasındaki mesafe, 1/600.000 ölçekli başka Harita Uzunluğu: ?
bir haritada kaç cm ile gösterilir? G.U.
Ölçeğin Paydası: 600.000
1 Gerçek Uzunluk: ?
Harita Uzunluğu: 6 cm Ö.P. x
Ölçeğin Paydası: 200.000 H.U. = G.U. / Ö.P.
H.U. = 1.200.000 / 600.000
G.U. = Ö.P. x H.U H.U. = 12 / 6
G.U. = 200.000 x 6 H.U. = 2 cm
G.U. = 1.200.000 cm
Ö.P. x H.U. G.U. = 12 km

Alan Hesaplamaları

Haritalarda alan hesaplaması yapılırken gerçek alanlar değil, iz düşüm alanları hesaplanır.

PARA İLE SATILMAZ

İz düşüm alan hesaplanırken uzunluktan farklı olarak harita ölçeğinin karesi alınır.

Ölçek, haritadaki 1 cm’nin gerçek uzunluğunu gösterir.

Ölçeğin karesi alındığında haritadaki 1 cm2 nin temsil ettiği alan bulunmuş olur.

Gerçek Alan Hesaplama

Gerçek Alan = Harita Alanı x (Ölçeğin Paydası)2
Örnek: 1 / 400.000 ölçekli bir haritada 4 cm2 gösterilen bir alan gerçek-
te kaç km2 dir? Ölçek: 1 / 400.000 400.000 cm = 4 km
2
Çözüm: Harita alanı: 4 cm
1. Burada gerçek alan soruluyor. Gerçek alan?
2. O zaman “Gerçek Alan = Harita Alanı x (Ölçeğin Paydası)2” formülü Gerçek Alan = 4 x (4)2
yazılır. Gerçek Alan = 8 x 16
3. Bu tür durumlarda ölçeğin paydasını km’ye çevirerek karesini al- Gerçek Alan = 64 km2 olarak bulunur.
mak, işlemleri kolaylaştırır.

Gerçek Alan: Bir bölgenin dağları, vadileri, yamaçları, eğimli yerleri gibi tüm yeryüzü şekillerinin ölçülmesiyle bulunan değere denir.
İz Düşüm Alan: Bir bölgenin tüm yeryüzü şekillerinin deniz seviyesine indirilerek düzleştirilmesiyle elde edilen değere denir.
Örnek: Türkiye’nin gerçek alanı 814.578 km2, iz düşüm alanı ise 780.574 km2 dir. Aradaki farkın fazla olması, Türkiye’nin engebeli bir
yapıya sahip olduğunu gösterir.
Eğim Hesaplamaları: Harita üzerinde iki nokta arasındaki yükselti farkının yatay uzaklığa oranına eğim denir. Eğim yüzde (%) veya
binde (‰) olarak hesaplanır.
Yandaki şekilde M ve N merkezleri arasındaki gerçek uzaklık 4 km’dir. Buna
göre M ve N merkezleri arasındaki eğim yüzde (%) kaçtır? 1500 m N

Önce şekil üzerinde yükselti farkı Eğim = (Yükselti Farkı / Yatay

bulunur. M ve N noktaları arasın- Uzaklık) x 100 formülü yazılır ve 500 m
M
daki yükselti farkı 1000 m’dir. işlemler yapılır.
Sonra M ve N noktaları arasın-
Eğim = (1000 / 4000) x 100
daki gerçek uzaklık (2 km) met-
Eğim = 25 (%25) olarak bulunur.
reye (2000 m) çevrilir.

İÇERİKLERE DESTEK OLMAK İÇİN BU NOTLARIN KİTAP Coğrafyanın Kodları

22 HALİNİ SATIN ALABİLİRSİNİZ.
 Coğrafyanın Kodları Ücretsiz pdf 1. ÜNİTE ➲ DOĞAL SİSTEMLER

Kodlamalar ve Notlar
GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE BİLGİLERİN HARİTALARA AKTARılması

Haritacılığın Tarihsel Gelişimi

Heredot: Enlem ve boylam kavramlarının temelini oluşturan bir dünya haritası çizmiş-
tir. Bugün kullanılan koordinat sistemlerinin temeli bu haritaya dayanır.
Batlamyus: İlk Dünya haritasını çizmiştir. Matematik coğrafyanın kurucusu olmuştur.

Dünya’nın bilinen en eski harita benzeri kalıntısı MÖ 6200’lerde ya-

pılan Konya/Çumra ilçesindeki Çatalhöyük şehir planıdır.

Türk ve Müslüman Haritacılar

Piri Reis: Kitab-ı Bahriye Akdeniz kıyılarını gösteren denizcilik kılavuzu. Ceylan
derisi üzerine çizilmiş haritasını yandaki resimde görebilirsiniz.
Kaşgarlı Mahmut: Divan-ı Lügat't Türk

PARA İLE SATILMAZ

Belhli Ebu Zeyd: Suwar Al-Akalim
El-Harezmi: Kitap Suret el Arz
İdrisi: Kitab-ür-Rüşandi
Mürsiyeli İbrahim: 1461’de Trablusgarp’ta çizdiği Akdeniz haritası zamanın en
doğru haritalarındandır.
Ali Macar Reis: 1567’de yedi haritadan oluşan bir atlas oluşturmuştur.
Matrakçı Nasuh: Osmanlı İmparatorluğu’ndaki şehirlerin planlarının, mimari eser-
lerinin görüntülerini çizmiştir.

Piri Reis Haritası

Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS)

Haritaların bilgisayarlar ve bunlara yardımcı çeşitli teknolojik araçlar yardımıy-

la hazırlanması, saklanması ve kullanılmasını sağlayan bir araçlar ve işlevler
bütünüdür.
Yararları; toplanan verilerin sürekli güncellenmesi, veriler üzerinde analizler
yapılabilmesi, farklı verilerin aynı veri tabanında birleştirilebilmesi ve kullanıcı-
ya kolaylıkla görsel çıktılar sunulabilmesidir.

Uzaktan Algılama

Atmosfer veya uzayta bir platforma yerleştirilmiş algılayıcı aracılığıyla yer-

yüzündeki fiziki ve beşerî her türlü mekânsal özelliğe ait bilginin toplanması,
incelenmesi ve kaydedilmesi yöntemidir. Uzaktan algılama yöntemi ile arazi
kullanımı, toprak, jeoloji, yeryüzü şekilleri, bitki örtüsü, tarım, sanayi, ulaşım
gibi mekânsal veriler kolay bir şekilde haritalanır.

Coğrafyanın Kodları İÇERİKLERE DESTEK OLMAK İÇİN BU NOTLARIN KİTAP

HALİNİ SATIN ALABİLİRSİNİZ. 23
 Coğrafyanın Kodları Ücretsiz pdf 1. ÜNİTE ➲ DOĞAL SİSTEMLER

Kodlamalar ve Notlar Coğrafi Verilerin Haritalara Aktarılma Yöntemleri

Yeryüzündeki doğal ve beşerî özellikler haritaya aktarılırken çeşitli semboller kullanılmak-

tadır. Bu sembollerin başlıcaları şunlardır;

Alan Yöntemi: Alan şeklinde gösterilebi- Alan

lecek ova, orman, deniz, plato gibi alan-
ların gösterilmesinde kullanılır.
Çizgi Yöntemi: Çizgi şeklinde gösterile-
bilecek fay hatları, akarsular gibi alanla- Çizgi
rın gösterilmesinde kullanılır
Nokta Yöntemi: Nokta şeklinde gösteri-
lebilecek dağ, şehir merkezi gibi alanların
Nokta
gösterilmesinde kullanılır.

YERYÜZÜ ŞEKİLLERİNİN HARİTALARA AKTARıLMA YÖNTEMLERİ

PARA İLE SATILMAZ

Renklendirme Yöntemi : Bu yöntemde renkler yükselti de-
ğerlerini gösterir.

Yeşil : 0-500 m arası

Sarı : 500-1000 m arası

Turuncu : 1000-1500 m arası

Kahverengi : 1500+ m

Koyu yeşil 0-200 metre arasını,

Açık yeşil 200-500 metre arasını gösterir.
Okyanus ve denizlerde derinlere gidildikçe mavi renk koyulaşır.
Beyaz renk buzulları ve kalıcı karları gösterir.

Kabartma Yöntemi : 3 boyutlu maketlerdir.

Yapımı en pahalı haritalardır.

Gerçeğe en yakın haritalardır.
Yapımı ve taşınması zor olduğundan kullanım alanı sınırlıdır.

İzohips Yöntemi (Eş yükselti): Deniz seviyesinden itibaren

yükseltileri aynı olan noktaların birleştirilmesiyle elde edilen 1m
2m
eğrilerin kullanıldığı yöntemdir. 3m
4m
5m
İzobat Yöntemi (Eş derinlik): Denizlerde ve göllerde aynı de-
rinlikteki noktaların birleştirilmesiyle oluşan eğrilerdir.

İÇERİKLERE DESTEK OLMAK İÇİN BU NOTLARIN KİTAP Coğrafyanın Kodları

24 HALİNİ SATIN ALABİLİRSİNİZ.