Деңгейлік тапсырмалар:

1-ші деңгей. Lehçe nedir? (20 балл)

2-ші деңгей. Şive nedir?(30 балл).
3-ші деңгей. Ağız nedir? (50 балл).

Lehçe ise çeşitli sebepler yüzünden bir dilin çeşitli bölgeler ses, yapı ve
kelime hazinesi bakımından ayrılan değişik biçimleridir. Lehçeler aynı dilden
gelir. Türkçe için düşündüğümüzde Türkiye Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi,
Özbek Türkçesi, Türkmen Türkçesi Türkçenin birer lehçeleridir. Ancak, bazı
lehçeler bağlı olduğu dilden o kadar ayrılır ki anlaşılabilirlik oranı oldukça düşer.
Daha yakın bir zamana kadar Türkçenin bir lehçesi olduğu bile bilinmeyen
Çuvaşça ve Yakutça buna örnek olarak verilebilir.
Lehçenin yanında literatürde şive terimi ile de karşılaşılmaktadır. Özellikle
İstanbul Üniversitesini merhum profesörlerinden Reşit Rahmeti Arat (1953) ve
Muharrem Ergin (1958) ile yaygınlık kazanmış bir görüştür. Buna göre şive bir
dilin bilinen tarihî seyri içinde ayrılmış olup bazı ses ve şekil ayrılıkları gösteren
kollarıdır. Yakutça ve Çuvaşça Türkçenin bilinen tarihî seyri içinde ayrılmadıkları
için lehçe, Türkiye Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi, Özbek Türkçesi, Türkmen
Türkçesi vb. bilinen dönemde ayrıldıkları için şive olarak kabul ederler. Ancak
günümüzde bu ayırımın eskisi kadar taraftar bulmadığını da söylemek gerekir.
Şive Nedir?
Şive, bir dilin izlenebilen tarihlere ayrılmış olan koludur. Bu ayrılık, yazı diline de
yansır. Sınıflandırmalar da yazı diline göre yapılır. Ağız, bir ülke içerisinde yer
alan şehirlerle ilgilidir. Ağızdaki farklılıklar sadece söyleyişte ortaya çıkar.
Ağızdaki söyleyiş, dilin temel yapısı ile ilgili değildir. Bu nedenle de iller birbirini
kolaylıkla anlayabilir. Şivede ise, ilin yerini ülke alır.
Şive, Ağız ve Lehçe Arasındaki Farklar Neler?
Şive üzerinde çok temel farklılıklar yoktur. Şivenin lehçeden en önemli farkı ise,
şivenin bilinen bir zaman dilimi içinde dilden ayrılmış olan fazlaca şekil ve ses
farkı olmayan kolları oluşturmasına denir. Bir Azeri kolay bir şekilde Türkiye
Türkçesini anlayabilir. Lehçedeki ayrılma ise, bilinmeyen bir zamanda meydana
gelmiştir.
Lehçede daha keskin farklılıklar ortaya çıkar. Türkçenin bilinen sadece iki lehçesi
bulunur. Ağız, sadece söyleyiş bakımından farklıdır. Yazıda ise, bu özellik geçerli
değildir. Şivede ise, daha çok ülke sınırları dışına çıkılır. Şivede daha çok ülkeler
baz alınır. Yani kısacası, ağızda şehirlere bakılırken şivede ise, ülkelere bakılır.
Lehçe ise, dilden şekil, ses ve kelime bakımından çok büyük bir farklılık bulunur.
Türkçe için sadece iki lehçe söz konusudur. Şive ve ağızda ise, onlarca farklı örnek
söz konusudur.
Şivenin Tanımı
Bir dil ya da lehçenin daha az konuşma farklılıkları gösteren ve şehirden şehre
veya bölgeden bölgeye değişebilen küçük kollarına verilen isimdir. Bir dilin farklı
kültür düzeylerine göre gösterdiği değişikliğe şive ismi verilir.
Şive bir diğer tanımla da aksan olarak da adlandırılabilir. Kısacası şive, bir dilin
bölgesel söyleniş tarzına denir. Bilinen bir zaman diliminde ana dilden farklı
kollara ayrılmış olan fazlaca şekil ve ses farkı olmayan kollara şive ismi verilir.
Kazakça, Azerice, Özbekçe vb. Türkçede kullanılan şivelerdir. Türkiye sınırları
içinde en çok konuşulan Türkçe ise, "Türkiye Türkçesi" de buna örnek verilebilir.
Lehçe Tanımı
Bir dilin tarihi, siyasi, bölgesel nedenlerden dolayı yapı, ses ve söz dizimi
özellikleri ile diğerlerinden ayrılan koluna lehçe ismi verilir. Aynı zamanda bir
dilin, tarihi gelişim sürecinde, bazı dönemlerden önce o dilden ayrılmış olan ve
farklı bir şekilde gelişmiş kollarına denir. Lehçe kendi kelime grameri ve dağarcığı
olan sözel (sözlü ya da işaretli olan ama her zaman da yazılı olmayan) bir iletişim
sistemine denir. Buna aynı zamanda da ağız da denir.
Genellikle lehçe, ağız, şive terimleri sıkça birbirine karıştırılıyor. Lehçelerdeki
farklı özellikler, bunların ayrılış dönemleri bilinemediği için çoğu zaman
açıklanamıyor. Örneğin, Türk dilinden bilinmeyen bir dönem içinde ayrılan
Çavuşça ve Yakutça iki ayrı lehçedir. Üçüncü lehçe ise, Çağatayca, Azerice,
Kıpçakça, Türkiye Türkçesi gibi bilinen şiveleri kapsar. Aynı zamanda Kırgız
Lehçesi ve Kazak Lehçesi de bunlara örnek verilebilir.
Ağız Tanımı
Ağız, bir şive içinde meydana gelen, söyleyiş ve ses değişikliklerine denir. Ağız,
küçük kollara ve bir ülkenin çeşitli bölge, il ya da ilçelerinin sözcükleri söyleyiş
biçimi açısından birbirinden ayrılan konuşmalarına verilen isimdir. Ağız, bir diğer
tanım ile aksan olarak da açıklanabilir. Örneğin; Ege Ağzı'nda "biliyorum"
sözcüğü yerine "biliyom" denir.