1.
ÜNİTE: -Haçlılara ve doğuda Gürcülere karşı mücadele
YERLEŞME VE DEVLETLEŞME SÜREÇİNDE
SELÇUKLU TÜRKİYESİ
XI. YÜZYILDA ANADOLU’YA YÖNELİK
OĞUZ GÖÇLERİ
- Anadolu’ya ilk Türk akınlarını IV. yüzyılın
sonlarında Batı (Avrupa) Hunları düzenledi.
- Anadolu’ya akın düzenleyen bir diğer Türk
topluluğu ise Sabarlardır. (VI. yüzyıldan itibaren)
- VIII. yüzyılda Abbasiler tarafından Bizans
sınırına yerleştirilen Türkler Anadolu’da gaza ve
cihat hareketlerinde bulundular.
- Anadolu’yu yurt edinme amaçlı ilk akınlar
Büyük Selçuklular zamanında başladı.
-1015 yılından itibaren Çağrı Bey liderliğinde
Anadolu’ya keşif amaçlı akınlar düzenlendi.
-1048’de Pasinler Savaşı ile yaklaşık bir asır
sürecek Selçuklu-Bizans mücadelesi başladı.
-Alp Arslan zamanında da devam eden fetihlerle
Ani Kalesi alındı (1064).
- Malazgirt Savaşı’yla Anadolu’nun kapıları
Türklere açıldı (1071).
- Anadolu’nun Türk yurdu haline gelmesinde bir
dönüm noktası olan Malazgirt Zaferi Anadolu’da
ilk Türk beyliklerinin kurulmasına ortam
oluşturdu.
TÜRKLERİN ANADOLU’YA
YERLEŞMESİNİ KOLAYLAŞTIRAN
ETMENLER
-Anadolu’nun sürekli savaşlara sahne olması
şehirlerin harabeye dönmesi
-Bizans’ta sürekli taht kavgalarının olması
-Bizans’ta sürekli istikrarsızlık olması halkın
yönetime olan güvenini sarsılması
- Ordusunu her an savaşa hazır tutmak zorunda
olan Bizans, ihtiyaç duyduğu parayı karşılamak
için zaten zor durumda olan halktan daha fazla
vergi topladı.
- Vergi sistemindeki adaletsizlik, Bizans’ın kötü
yönetimi ve sık sık görülen isyanlar halkı daha da
perişan etti.
- Özellikle mezhep farkından dolayı Bizans
tarafından büyük baskı ve işkencelere maruz kalan
Ermeniler, Türk akınlarına hiç direniş göstermedi.
- Tüm bu olumsuzluklar karşında halk tekfurların
baskı ve zulmünden, ağır vergilerden kurtulmak
için Türkleri çare olarak görmeye başladı.
ANADOLU’DA KURULAN İLK TÜRK
BEYLİKLERİ
SALTUKLULAR (1072-1202)
- Erzurum merkez olmak üzere Kars, Oltu,
Bayburt, Malazgirt ve Artvin civarında hüküm
sürdü. Ebu’l Kasım Saltuk Bey tarafından
kuruldu.
ettiler.
-Anadolu’da kurulmuş ilk Türk beyliği olan
Saltuklular’ın varlığına Türkiye Selçuklu
hükümdarı Rükneddin Süleyman Şah son verdi.
- Kale Cami, Tepsi Minare, Ulu cami, Üç
Kümbetler, Mama Hatun Türbesi Saltuklular’dan
günümüze kalan önemli mimari eserlerdir.
MENGÜCEKLİLER (1080-1228)
- Erzincan-Divriği Kemah ve Şebinkarahisar
dolaylarında hüküm süren Mengücekliler Beyliği
Mengücek Gazi tarafından kuruldu.
- Mengücek Gazi Gürcü ve Pontus Rum
İmparatorluğu ile mücadele ederek Rumların
güneye inmesini engelledi.
- Mengücekliler tarafından yapılan Divriği Ulu
Cami ve Darüşşifası UNESCO tarafından
hazırlanan dünya mirası eserleri listesine
alınmıştır.
DANİŞMENTLİLER (1080-1178)
- Danişment Ahmet Gazi tarafından Sivas
merkezli kuruldu.
- Sivas, Malatya, Kayseri, Tokat, Niksar ve
Amasya civarına hakim oldular.
- Türkiye Selçuklu Devleti ile birlikte Haçlılara,
karşı mücadele ettiler. Ayrıca Bizanslılarla ve
Ermenilerle de mücadele ettiler. Anadolu’nun ilk
medresesi sayılan ve tıp eğitimi verilen Yağıbasan
Medresesi’ni kurdular.
- Danişment Ahmet Gazi ve Melik Gazi’nin
Bizans, Haçlı ve Ermenilere karşı mücadelerinin
kahramanlıklarını anlatan Danişmentname destanı
yazıldı. Danişmentlerin varlığına Türkiye
Selçuklu hükümdarı II. Kılıç Arslan son verdi.
ARTUKLULAR
- Artuklu Beyliği Artuk Bey ve çocukları
tarafından Doğu ve Güneydoğu Anadolu
Bölgesi’nde kuruldu.
-Bu dönemde Mardin, Diyarbakır, Harput
(Elazığ), Batman ve çevresi Orta Çağ’ın en önemli
ticaret ve kültür merkezleri arasında yer aldı.
- Artuk Bey’in ölümünden sonra Artuklular üç
kola ayrıldı.
-Hasankeyf (Diyarbakır) Kolu (1102 - 1231)
-Harput Kolu (1112- 1233)
-Mardin Artuklu Kolu (1106 – 1409)
- Başa geçen hükümdarlar, imar faaliyetlerini ve
tarımsal üretimi desteklediler. Pek çok merkezde
saray, cami, köprü, çarşı, türbe, hastane, kale ve
imaret yaptılar. Van Gölü üzerinden gemilerle
yapılan nakliyat, Ahlat’ın ticari merkez olmasında
önemli rol oynadı. Bu dönemde yapılan, taş
işçiliğinin şaheserleri arasında yer alan Malabadi
Köprüsü günümüzde hala kullanılmaktadır.
-Hasankeyf koluna Eyyubiler,
-Mardin koluna Karakoyunlular,
-Harput koluna ise Türkiye Selçukluları son
Verdi.
-Anadolu’da Türklere ait ilk köprü, Malabadi
Köprüsüdür. Ayrıca UNESCO Dünya Mirası
Geçici Listesi’ne de dahil edilmiştir.
- El Cezeri
Artuklular Dönemi’nde bilim oldukça gelişti. Bu
dönemin en tanınmış bilim insanı ise El
- Cezeri’dir. Haberleşme, kontrol, denge kurma ve
ayarlama bilimi olan Sibernetiğin ilk kurucusu
olarak kabul edilmektedir. El-Cezeri su saatleri,
mekanik olarak çalışan müzik aletleri, tulumbalar
ve şifreli kilitler yaptı. Yazmış olduğu Kitab-ül
Hiyel 1974 yılında İngi- lizceye tercüme edildi.
Ayrıca İngilizce yayınlanan Nature dergisi; 1974
Mart sayısında El- Cezeri’yi yazı konusu yapmış,
onun için XII. yüzyıl Müslüman mühendisliğinin
doruğuna erişmiş Cizreli Ebu’l İz ifadesi
kullanılmıştır.
ÇAKA BEYLIĞI (1081-1093)
- İzmir ve çevresinde kurulduğundan İzmir
Beyliği olarak da anılır.
-Kurucusu Çaka Bey’dir. İstanbul’u fethetmek
için Peçeneklerle ittifak kurduysa da amacına
ulaşamadı.
-Oluşturduğu donanma ile Midilli, Sakız, Rodos,
Sisam gibi Ege adalarını ele geçirdi.
- Bu güçlü donanmadan kurtulmak isteyen Bizans,
Türkiye Selçukluları ile Çaka Bey’in arasını açtı.
-Çaka Bey I. Kılıç Arslan tarafından öldürüldü.
- Çaka Bey’in 1095 yılında ölümü ile Türk
denizciliği önemli bir darbe aldı. Bu beyliğin
yıkılmasıyla Batı Anadolu’daki Türk egemenliği
sona erdi.
-Çaka Bey, Anadolu’daki ilk Türk denizci,
kurduğu donanma ise ilk donanma olarak kabul
edilmektedir.
- Çaka Bey’in 50 parçalık ilk Türk Donanmasını
1081 yılında inşa etmesini Türk Deniz Kuvvetleri
kuruluş yılı olarak kabul etmektedir.
Sökmenler: Ahlat ve Van Gölü civarında Sultan
Alparslan’ın yeğeni Kutbettin İsmail’in
komutanlarından Sökmen El-Kutbi tarafından
kuruldu.
Dilmaçoğulları: Bitlis ve civarında Sultan Alp
Arslan’ın komutalarından Dilmaçoğlu Mehmet
tarafından kuruldu.
İnaloğulları: Diyarbakır ve çevresinde Türk
komutanlarından İnal Bey tarafından kuruldu.
Çubukoğulları: Harput ve çevresinde
Melikşah’ın komutanlarından Çubuk Bey
tarafından kuruldu.
İnançoğulları: Denizli ve çevresinde Mehmet
Bey tarafından kuruldu.
Tanrıvermişoğulları: Efes ve çevresinde
Tanrıvermiş adlı bir Türkmen Beyi tarafından
kuruldu.
ANADOLU’DA KURULAN ILK TÜRK
BEYLIKLERININ GENEL ÖZELLIİKLERİ
- Anadolu’nun fethi için Gürcüler, Bizans,
Ermeniler, Eyyubiler ve Haçlılarla mücadele
ettiler.
-İslamiyet’in Anadolu’ya yayılmasına önemli
katkıda bulundular.
- Anadolu'nun Türkleşmesini hızlandırdılar.
- Hâkim oldukları bölgelerin imarını sağladılar.
-Anadolu’yu ve İslam’ı korudular.
TÜRKİYE SELÇUKLU DEVLETİ (1077-
1308)
KURULUŞ DÖNEMİ
- Türkiye Selçuklu Devleti’nin kurucusu, Selçuklu
soyundan (Oğuzların Kınık Boyu) Süleyman
Şah’tır.
- Süleyman Şah, Bizanstaki karışıklıklardan
yararlanarak 1075 yılında İznik’i fethetti.
-Başkenti İznik’tir. 1077 yılından itibaren
devletleşti.
-Halep şehrini almak isterken Suriye Selçukluları
Melik Tutuş’a yenildi. Ayn Seylem savaşında
öldü.
-Tutuş tarafından esir alınan Süleyman Şah’ın
oğulları, (Kılıç Arslan ve Davut Kulan Arslan)
Büyük Selçuklu Devleti’nin merkezi İsfahan’a
getirilerek Melikşah’a teslim edildi.
- Türkiye Selçukluları bir süre Fetret Dönemi
yaşadı. 6 yıl süren fetret döneminde devleti
Süleyman Şah’ın İznik valisi Ebu’l Kasım yönetti.
- Melikşah’ın ölümüyle esaretten kurtulan
kardeşlerden (1092) I. Kılıç Arslan tahta
oturdu ve devlet işlerini düzene koydu.
I. KILIÇ ARSLAN DÖNEMI (1092-1107)
- I. Kılıç Arslan bozulan devlet düzenini
sağladıktan sonra Bizans üzerine baskı kurdu.
- Bu sırada Çaka Bey’de İstanbul’u kuşatma
planları yapıyordu. Bundan rahatsız olan Bizans,
I. Kılıç Arslan’ı aynı zamanda kayınpederi olan
Çaka Bey’e karşı kışkırttı. Çaka Bey’in daha fazla
güçlenmesinden çekinen I. Kılıç Arslan, Bizans’ın
oyununa gelerek Çaka Bey’i öldürttü.
-I. Haçlı seferine engel olamadı. İznik haçlıların
eline geçti. Başkenti Konya’ya taşıdı.
I.MESUD DÖNEMİ (1116-1155)
-Suriye’de Emir Çavlı ile yaptığı mücadeleyi
kaybeden I. Kılıç Arslan Habur Irmağı’nı
geçerken boğularak öldü (1017). Yerine tahta I.
Mesut geçti.
-Bu dönemde Bizans İmparatoru Manuel
Komnenos Türkleri Anadolu’dan atmak için
büyük bir ordu ile harekete geçti.
 -I. Mesut, Konya civarında Bizans ordusunu ağır
bir yenilgiye uğrattı.
-II. Haçlı Seferi’nin başlaması üzerine Bizans’la
Antlaşma yapmak zorunda kalan I. Mesut Antalya
ve çevresindeki bazı yerleri Bizans’a bıraktı.
-II. Haçlı seferini bozguna uğrattı.
-Türkiye Selçuklu Devletinin ilk parası olan bakır
parayı bastırdı.
YÜKSELME DÖNEMİ
I. KILIÇ ARSLAN DÖNEMI (1155-1192)
-Sultan I. Mesud’un ölümü üzerine tahta geçen II.
Kılıç Arslan kardeşi Şahinşah ile giriştiği taht
kavgasını kazanarak ülkede güvenliği sağladı.
-Haçlı Seferleri’nin Anadolu’da yarattığı otorite
boşluğundan faydalanan Bizans, Batı Anadolu
Bölgesi’ndeki bazı toprakları ele geçirdi.
- Ardından Bizans İmparatoru Manuel Komnenos
Türkleri Anadolu’dan tamamen atmak için
harekete geçince iki taraf arasında Isparta’da
Eğridir Gölü’nün kuzeyindeki Kumdanlı
mevkinde Miryokefalon Savaşı gerçekleşti.
MİRYOKEFALON SAVAŞI (17 EYLÜL 1176)
(Türkiye Selçuklu-Bizans)
Nedenleri:
-II. Kılıç Arslan’ın Anadolu’da birliği sağlaması
ve güçlenmesi
-Türkmenlerin Bizans topraklarına kadar akınlarda
bulunması
-Selçukluların güçlenmesinden tedirgin olan
Bizans’ın Türkleri Anadolu’dan tamamen
çıkarmak istemesi
Savaşın Başlaması:
-Bizans; Frenk, Macar, Sırp ve Peçeneklerden
oluşan ücretli askerleriyle Konya üzerine harekete
geçti.
-Bizans İmparatoru Manuel Komnenos yenildi.
Barış istemek zorunda kaldı. Yapılan antlaşmaya
göre Bizans;
-Türkiye Selçuklu Devleti’ne savaş tazminatı
ödeyecek
-Eskişehir ve civarındaki kalelerini yıkacak
Sonuçları:
-Anadolu kesin Türk yurdu haline geldi. Anadolu
için Türklerin yurdu anlamına gelen Türkiye
ifadesi kullanılmaya başlandı.
-Türklerin Batı’ya ilerleyişi hızlandı.
-Batı Anadolu’da Türk nüfusu arttı.
-Anadolu’dan geçen ticaret yollarının denetimi
büyük ölçüde Türkiye Selçuklu Devleti’nin eline
geçti.
-Bizans, Türkleri Anadolu’dan atamayacağını
anladı.
-Elindeki mevcut toprakları koruyabilmek için
savunmaya çekildi.
-Avrupa’da büyük bir endişe yaratan bu zafer, III.
Haçlı Seferi’nin yapılmasına neden oldu.
-II. Kılıç Arsalan ayrıca;
-İlk gümüş parayı bastırdı.
-Danişmendlileri yıktı. Anadolu Türk siyası
birliğini kurmaya çalıştı.
NOT: Ülkeyi ölmeden önce 11 oğlu arasında
paylaştırdı.
ALAADDİN KEYKUBAT DÖNEMİ
-Türkiye Selçuklu Devletinin en parlak dönemidir.
-Alanya alındı.
-Kırım’ın Suğdak limanı fethedildi.
Cenevizlilerden.
(İpek yolunun Kırım ayağı denetim altına alındı.)
-Moğol tehlikesi ortaya çıktı.
-İran’da kurulan İlhanlı Devleti Anadolu
topraklarına yaklaşmıştır.
-Alaaddin Keykubat Moğol tehlikesine karşı
Eyyubiler ve Harzemşah devletleri ile ittifaklar
yaptı.
-Kale ve surları tamir ve bakımlarını yaptırdı.
-Harzemşah Devleti Moğollardan kaçarken
Ahlat’ı kuşattılar.
-Bu durum Türkiye Selçuklu ile Harzemşah
Devletleri arasında Yassıçimen Savaşının
yapılmasına neden oldu.
-Yassıçimen Savaşında Harzemşah Devleti yenildi
yıkılış sürecine girerken Moğol tehlikesi
Anadolu’ya iyice yaklaştı. (Tampon devlet
ortadan kalktı.)
-Bir yemek sırasında Alaaddin Keykubat
zehirlendi. Yerine II. Gıyasettin Keyhüsrev geçti
II. Gıyasettin Keyhüsrev ve Yıkılış Dönemi
-II. Gıyasettin Keyhüsrev ve vezir Sadettin
Köpek’in kötü yönetim sonunda devlet zayıfladı.
-Babailer Ayaklanması (1240) çıktı ve devlet
bastırmakta zorlandı. (Türkiye Selçuklularında
çıkan ilk dini karakterli isyandır.). Devletin zayıf
olduğu iyice anlaşıldı.
-Moğollar, Kösedağ Savaşında (1243) ile Türkiye
Selçuklu Devletini Yendiler.
Kösedağ Savaşının Sonuçları
-Anadolu Selçuklu yıkılış sürecine girdi.
-Anadolu, Moğol hakimiyetine girdi.
-Anadolu Türk siyasi birliği bozuldu.
-Anadolu’da II. Dönem Beylikleri kuruldu.
-Anadolu’nun asayiş ve güvenliği bozuldu.
-Moğol baskısından kaçan Türkmenler batı
Anadolu’ya giderek batı Anadolu’nun
Türkleşmesini sağladılar.
-Moğol baskısından kaçan çok sayıda alim ve din
adamları Anadolu’nun kültür seviyesinin armasına
neden oldular.
Not: Moğolların ilerlemesini durduran tek devlet
Memluklu Devletidir. Sultan Kutuz (1260) Ayn-ı
Calut savaşında, Sultan Baybars (1277) Elbistan
Savaşında)
Türkiye Selçuklularında Devlet Yönetimi
-Büyük Selçuklu Devletinin devamı olduğu için
BSD tüm özelliklerini taşımıştır.
-Kut anlayışına göre şekillenmiştir. Devleti kuran
hanedan yönetmiştir.
-Ülke hanedanın ortak malı anlayışı hakimdir.
-Hükümdarlar, Keyhüsrev, Keykavus, Keykubat
gibi Farsça unvanlar kullandılar.
-Melikleri Atabeyler denetiminde yetiştirdiler.
(Atabey ve Meliklere siyasi yetkiler vermediler)
-Devlet yönetiminde hükümdara yardımcı olan
Divanı Saltanat bulunurdu. Devlet işleri burada
görüşülür, karalar alınırdı. Divanda yine de son
söz hükümdara aittir.
-Büyük Divana bağlı alt divanlarda vardı.
Bunlar,
-Divanı Tuğrai: Yazışmalara bakar.
-Divanı Arz: Askeri işler bakar.
-Divanı İstifa: Mali işlere bakar.
-Divanı İşraf: Denetleme işlerine bakar.
-Divanı Pervane: Toprakların kayıtlarını tutarak,
toprakları iktaya dağıtırdı. (Büyük Selçuklu ’da
yok)
Ordu Yapısı: Kara Ordusu ve Donanma olarak
ikiye ayrılır.
Kara Ordusu
1.Gulemanı Saray
- Devşirmelerden oluşur.
-Paralı askerlerdir.
-Merkezde bulunur.
-Hükümdar korumakla görevlidir.
2. Hassa Askerleri
-Türklerden oluşur
-Merkezde bulunur
-İkta sisteminden ihtiyaçları karşılanır
3. İkta Askerleri
-Eyalet askerleridir
-İkta sistemi ile oluşturulur
-Süvarilerden oluşur
-Devletin asıl gücünü oluştururlar
Özellikleri:
-Hazinede nakit para çıkmadan güçlü bir ordunun
ihtiyaçları karşılanır.
-Tarım üretimi sürekli hale gelir.
-Vergiler düzenli toplanır.
-Taşrada güvenlik-otorite güçlü olur.
-İdari, ekonomi ve askeri alanlarda etkili olur.
Ahilik
4. Bağlı beylik askerleri
5. Ücretli askerler
Donanma Kuvvetleri
-Türkiye Selçuklu Devleti Büyük Selçuklu
Devletinden farklı olarak üç tarafı denizle çevrili
olasından dolayı donanması vardı.
-Donanmayı daha çok ticari fetihler için
kullanmıştır. (Alanya, Antalya ve Samsun, Sinop,
Suğdak limanları fethedilmiştir.)
-Alanya’da Sinop’ta tersaneler açmışlardır.
-Donanma komutanına Emiri Sevahil veya Reisül
Bahr denmiştir.
Toprak Yönetimi
-Toprak devletin malı idi. Devletin topraklarına
Miri Arazi denir.
Toprak üçe ayrılırdı.
1. Miri Topraklar, devletin toprakları
-Kendi içinde ikiye ayrılır,
a. Has topraklar
b. İkta topraklar
2. Mülk topraklar, kişilerin toprakları
-Kendi içinde ikiye ayrılır,
a. Öşri topraklar
b. Haraci topraklar
3. Vakıf topraklar, halkın ortak giderleri için
ayrılan topraklar.
İkta Sistemi
-Devlete ait olan toprakların halka dağıtılması ile
üretime açılması sonucunda el de edilen ürün
gelirleri ile asker beslenmesine denir.
-İkta sisteminde,
Toprak devletin,
Kullanma hakkı halkın,
Geliri ise askere aittir.
-Türkiye Selçuklu Devletinde Müslüman
esnafların oluşturduğu sosyal, dini ve ekonomik
alanı olan esnaf birliğine denir.
Özellikleri
-Esnaflar arasında dayanışmayı sağlar.
-Mesleki eğitim verir. (Çırak-Kalfa-Usta)
-Esnaflara kredi verir.
-Devlet ile esnaflar arasında iletişimi sağlar.
-Üretimi ve esnafları denetler. (Muhtesip)
-Fiyatları belirler. (Narh koyma)
-Esnaflık yapma yetkisi verir.
HAÇLI SEFERLERİ
Nedenleri
-Türklerin Anadolu’da ilerlemesini durduramayan
Bizans’ın batı Hristiyanlarından yardım istemesi
-Doğunun zenginliğine ulaşma arzusu
-Doğudan gelen ticaret yollarını ele geçirmek
-Kudüs’ü Müslümanlardan almak
-Kluni tarikatının kışkırtması
-Katolik kilisesinin Ortodoksları himaye etme
isteği
-Kral ve Feodal beylerin toprak kazanma hırsı
I. Haçlı Seferi: Amacına ulaşan tek seferdir.
Haçlılar, Kudüs, Antakya, Urfa, Yafa, Trablusşam
gibi yerleri ele geçirdiler ve kontluk kurdular.
-İznik, Türkiye Selçuklu Devletinden alındı.
II. Haçlı Seferi: Musul Atabeyi İmamettin
Zengi’nin Urfa’yı haçlılardan geri alması
sonucunda düzenlendi. Ancak I. Mesut’un haçlı
ordusunu yenmesi ile başarısız oldu.
III Haçlı Seferi: Kudüs’ü Eyyubi sultanı
Selahattin Eyyubi’nin 1187- Hittin Savaşı ile geri
alması sonucunda düzenlendi. II. Kılıçaslan’ın
haçlıları yenmesi ile sonuçsuz kaldı.

IV. Haçlı Seferi: Amacından sapan ilk ve tek

seferdir. İstanbul’a gelen haçlılar Bizans’taki taht
mücadelesini de fırsat bilerek İstanbul’u
yağmalamış, Ortodoksları Katolikleştirme baskısı
yapmışlardır. (Latinler Bizans’ı yıkıp, İstanbul’da
Latin Krallığı kurdular)
Sonuçları
-Haçlı seferleri başarısız oldu.
-En zararlı çıkan Bizans oldu.
-Anadolu, Suriye, Filistin toprakları yağmalandı.
-Türklerin batıya ilerleyişi gecikti.
-Doğu-batı ticareti gelişti.
-Bankacılığın temeli atıldı.
-Avrupa’da feodal rejim zayıfladı.
-Doğuda feodal rejimler kuruldu.
-Kilise ve papalık güven kaybetti.
-Müslümanların elindeki kâğıt-matbaa, pusula,
barut gibi teknik yenilikler batıya taşındı.
-Akdeniz limanları önemi arttı.