1.
ÜNİTE :YERLEŞME VE DEVLETLEŞME SÜRECİNDE SELÇUKLU
TÜRKİYESİ
1.1. ANADOLU SİYASİ TARİHİ (1072-1308)
1.2. ANADOLU’NUN TÜRKLEŞMESİ
1.2.1. XI. Yüzyılda Anadolu’ya Yapılan Türk Göçleri
-XI. yüzyıla kadar, çeşitli dönemlerde Anadolu’ya Türk
akınları düzenlenmiş ancak bu akınlar Anadolu’da yurt
kurma fikrinden ziyade ganimet kazanmak ve askerî amaçlı
yapılmıştır.
-XI. yüzyıldan itibaren Anadolu’ya yapılan Oğuz akınları ve
göçleri ise Türklerin Anadolu’da kalıcı egemenlik kurmalarını
sağladı.
Oğuz Türklerinin Anadolu’ya yönelik akınları ve Anadolu’ya
yerleşme süreçleri şu şekilde gerçekleşti:
-Oğuz Türklerinin Orta Asya’da kurmuş oldukları Oğuz Yabgu
Devleti XI. yüzyıl başlarında yıkıldı. İslamiyet’i kabul ettikten
sonra kendilerine Türkmen de denilen Oğuz boyları, kuraklık ve
salgın gibi tabii olaylar ile siyasi baskılar yüzünden Horasan’a göç
etmek zorunda kaldı.
-Selçuk Bey önderliğindeki Kınık Boyu Horasan’a geldikten sonra
İslamiyet’i kabul etti. Kınık Boyu, zamanla bölgenin iki büyük
siyasi gücü olan Karahanlılar ve Gazneliler arasında sıkışıp kaldı
- Bu durum karşısında, Selçuk Bey’in torunları Tuğrul ve Çağrı
kardeşler, Oğuz boyları için daha elverişli yerler bulabilmek
amacıyla Anadolu’ya keşif seferleri düzenlemeye karar verdiler.
- Anadolu’ya İlk Selçuklu akınları, Büyük Selçuklu devleti
kurulmadan önce 1015’de Çağrı Bey tarafından keşif yapmak
amacıyla gerçekleştirildi. Anadolu’ya yapılan bu ilk akınların
amaçları; Anadolu’yu yakından tanımak, Anadolu’ya kesin
yerleşmenin nasıl yapılacağını kararlaştırmak ve Anadolu’da
alınması güç olan kaleleri yıpratmaktı.
-1040 Dandanakan Savaşı ( Büyük Selçuklu-Gazneliler) ile
Horasan’ı ele geçiren Büyük Selçuklular resmen kurulmuştur.
Bundan sonra Anadolu’ya yönelik Türk akınları daha düzenli ve
etkin bir şekilde yapılmaya başlandı. Bu akınlar artık keşiften
ziyade Bizans’ın direncini kırma, fetih ve yerleşme hareketlerine
yönelikti.
-1048 Pasinler Savaşı’nın ( Büyük Selçuklu-Bizans arasında ilk
savaş) kazanılması sonucunda ise; Oğuz Türkleri, Bizans sınırına
yığılmış, önemli kale ve üsleri ele geçirmişlerdir.
-1071 Malazgirt Savaşı ( Büyük Selçuklu-Bizans) da Türklerin
lehine sonuçlanmış, artık Türklerin Anadolu’ya yerleşmelerinin
önünde hiçbir engel kalmamıştır.Malazgirt Savaçı’ndan sonra
kısa bir süre içerisinde Anadolu’nun büyük bir kısmı Türklerin
eline geçti. Horasan’da kendilerine yurt bulamayan konar-göçer
Oğuz boyları Anadolu’ya gelmeye başadı. Bu Oğuz boyları
Büyük Selçuklu Devleti tarafından Anadolu’nun belirli bölgelerine
planlı bir şekilde yerleştirildi. Ardından kurulan ilk Türk beylikleri
ve Türkiye Selçukluları ile Anadolu’da Türk hâkimiyeti kalıcı
hâle geldi.
Türkiye Tarihi 1071 Malazgirt Savaşı ile başlayıp günümüze
kadar gelen dönemdir. Türkiye Tarihi beş bölüme ayrılmıştır.
1. I. Beylikler Dönemi
2. Türkiye Selçuklu Devleti Dönemi
3. II. Beylikler Dönemi
4. Osmanlı Devleti Dönemi
5. Türkiye Cumhuriyeti Devleti Dönemi
Türklerin Anadolu’yu yurt olarak seçmelerinin nedenleri:
1. Anadolu’nun ipek yolu üzerinde yer alması
2. Asya ile Avrupa’yı birbirine baglayan bir konumda olması,
üç tarafının denizlerle çevrili olması
3.Verimli topraklara sahip olması, iklim ve bitki örtüsünün
Türklerin yaşamasına uygun olması
4.Bizans’ın iç karışıklar içinde olmasından dolayı bölgede güçlü
bir siyasi yapının bulunmaması
5.Gaza ve cihat anlayışıyla Bizans’ın hedef seçilmesi
6.Son yıllarda Anadolu savaş alanı olduğu için nüfusun az olması
7.Yeni gelen Türk boylarına yurt ihtiyacının artmasıdır.
1.2.2. Türklerin Anadolu’ya Yerleşmesini Kolaylaştıran
Nedenler(XI.yüzyılda Anadolu’nun genel durumu)
1. Bizans-Sasani ve Bizans-Müslüman mücadelelerinin
Anadolu’yu harabeye çevirmesi ve bölgede nüfusun azalması,
can ve mal güvenliğinin kalmaması
2. Bizans’ın yaşadığı taht kavgaları nedeniyle Anadolu’da güçlü
bir siyasi yapının olmaması
3.Bizans’ın Anadolu’daki diğer Hristiyan halka karşı Ortodoks
siyaseti izlemesi nedeniyle Türkler karşısında Ermeniler ve
Süryaniler’ den destek görmemesi
4.Bizans’ın halktan çok ağır vergiler alması ve adaletsiz bir
yönetim sergilemesi
5.Anadolu’ya yönelik Türk fetihlerinin planlı ve sistemli olarak
yapılması
Not:Bu dönemde Anadolu’da; Rumlar ve Ermenilerle birlikte
Süryaniler, Araplar ve Türkler bulunmaktadır.

1.2.3. Türkiye İsminin Doğuşu
-XI. yüzyıla kadar dönemin Latin ve Arap kaynaklarında
Anadolu'ya “Romania” (Romalıların ülkesi) deniyordu.
-XI. yüzyıldan itibaren Türklerin Anadolu’yu yurt edinmeye
başlamaları, daha sonra Türkiye Selçukluları Dönemi’nde
önce Haçlıların bozguna uğratılması, son olarak da 1176
Miryokefalon Savaşı’nın kazanılması Anadolu’ya Türklerin
yurdu anlamına gelen “Turchia” veya “Turkiya” denmesine
neden oldu
- Türkiye adı ilk defa Bizans kaynaklarında görülmüş ve
Anadolu XII. yüzyıldan itibaren Batılılar tarafından Türkiye
olarak anılmaya başlanmıştır.
-XIII. yüzyıldan itibaren ise Avrupalılar, Türkistan dâhil
Altaylardan Tuna boylarına kadar uzayan ülkeleri “Magna
Turchia” (Büyük Türkiye) olarak isimlendirdiler.
-Arap kaynaklarında evvelce Anadolu, “Diyar-ı Rum” ülkesi
olarak adlandırılırken XIV. yüzyılda ünlü Arap seyyah İbn-i
Batuta, Anadolu için “Bilâdü't Türk” (Türklerin Ülkesi)
kavramını kullanmıştır.
1.2.4. Irak ve Suriye’ye Yapılan Türk Göçleri
-Türklerin Irak’taki varlığı XI. yüzyıl öncesine dayanmaktadır. VIII.
yüzyılda İslam’la tanışan Türkler, Emeviler Dönemi’nde Irak’a
gelmeye başladı.
-Sonraki dönemlerde bölgeye gelen bazı Türk boyları Abbasiler
Devleti’nde idari ve askerî görevlerde bulundular. Halife
Mutasım Türklerin Araplarla karışıp savaşçı özelliklerini
kaybetmemeleri adına onlar için Samarra şehrini kurdurdu.
Böylece Irak’ta günümüze kadar devam eden Türkmen varlığı
oluştu.
-XI. yüzyılın başlarında ise Oğuz Türkleri 1039 yılında Musul’u
ele geçirdiler. Musul’da Türk hâkimiyetinin kurulmasıyla
ilerleyen yıllarda bölgeye yönelik Türk göçleri artarak devam etti.
-XI. yüzyılda Bağdat’taki Abbasi Halifesi, Şii Büveyhoğullarının
baskılarına maruz kaldı. Bu durum karşısında Büyük Selçuklu
Hükümdarı Tuğrul Bey 1055 ve 1057 yıllarında halifeyi baskıdan
kurtarmak amacıyla Bağdat’a iki sefer düzenledi. Bağdat’ta
cami, kendisi için saray, beyleri için konaklar ve askerleri için
kışlalar ve çarşı yaptırdı. Böylece Bağdat dâhil, bugünkü Kuzey
Irak bölgesi (Musul, Kerkük, Erbil) geniş çapta Türkleşmeye
başladı.
- Türkmen Karakoyunlu Beyi Bayram Hoca, Musul’u ele
geçirerek Karakoyunlu Devleti’nin temelini attı.(1380-1469)
Böylece Musul yöresi ve Bağdat’a kadar olan bölgede günümüze
kadar devam eden Türkleşme süreci hızlandı.
-Osmanlı Padişahı Sultan IV. Murat’ın 1638 yılında Bağdat’ı
fethetmesinden sonra Anadolu’dan Bağdat, Musul, Kerkük ve
Erbil gibi şehirlere yönelik Türk göçleri daha da arttı.
-Osmanlı Devleti’nin bölgede hâkimiyetinin sona ermesinden
sonra bölge halkı çeşitli baskılara maruz kaldılar. Özellikle
ABD’nin 2003’te Irak’ı işgal etmesi sonrası ABD ve onun
yönlendirmesiyle kurulan hükûmet, bölgedeki Türkmenleri yok
saymaya yönelik politikalar izledi. Bölgedeki Türkleri başka
bölgelere göçe zorladılar. Ancak Irak’taki Türkmenler Irak
Türkmen Cephesi adı altında dillerini, dinlerini ve kültürel
özelliklerini korumak için mücadelelerini sürdürmektedirler.
-Suriye’ye yapılan göçlerde bölgenin jeopolitik konumu ve
verimli arazilere sahip olması etkili oldu. İpek Yolu ve Baharat
Yolu’na hâkim bir konumdaydı.
-Türklerin kalabalık kitleler hâlinde Suriye’ye gelişi, tarihte ilk
defa Büyük Selçuklu Devleti Dönemi’nde gerçekleşti Selçuklular
Suriye’yi ele geçirdi ve Horasan’daki birçok Türkmen’i bölgede
iskân etti. Halep, Hama, Humus ve Şam gibi şehirlerde birçok
cami, medrese, kervan saray inşa ederek bölgede Türk İslam
kültürünü etkin hâle getirdi.
-1077 yılında Anadolu’da kurulan Türkiye Selçuklu Devleti
özellikle Halep ve çevresine birçok Türk’ü iskân etmekle kalmadı,
bölgeyle ticari ilişkileri geliştirmek amacıyla önemli faaliyetlerde
bulundu.
-XII. yüzyılda Suriye’ye başka bir Türk Devleti, Eyyubiler (1171-
1250) hâkim oldu. Başta Eyyubi Hükümdarı Selahaddin Eyyubi
olmak üzere diğer hükümdarlar döneminde Halep, Şam gibi
şehirlerde birçok medrese inşa edildi.
-XIII. yüzyılda ise Orta Asya ve Anadolu’ya yönelik Moğol istilası
ile Türkiye Selçuklu Devleti himayesindeki Türkmen boyları
kitleler hâlinde Suriye’ye akın etmeye başladı. Böylece Suriye’de
Türk nüfusu iyice arttı.
-Mısır’da kurulan Memlûk Devleti’nin (1250-1517) lideri Sultan
Baybars 1260’ta Ayn-ı Calut Savaşı’nda Moğolları yenerek Türk
İslam dünyası üzerindeki Moğol baskılarına son verdi.Sultan
Baybars 40.000 kişilik Türkmen’i özellikle Halep’e yerleştirerek
şehri önemli bir ticaret merkezi hâline getirdi
-1516’dan sonra Suriye’nin hâkimiyetinin Osmanlı Devleti’ne
geçmesi sonucunda ise bölge, 1918 yılına kadar kesintisiz olarak
402 yıl boyunca Türklerin hâkimiyeti altında kaldı. Osmanlı
Devleti’nin siyasi varlığı boyunca Suriye’de Türkmen yerleşimi
artarak devam etti ve bölgede önemli bir Türk nüfusu oluştu.
-Ancak Suriye’nin Osmanlı hâkimiyetinden çıkmasından sonra
buradaki Türkmenler çeşitli baskı ve asimilasyon politikalarına
maruz kaldılar. 2011 yılında Suriye’de yaşanan iç savaş
yüzünden bölgedeki Türkmenlerin birçoğu Türkiye’ye göç etmek
zorunda kaldı.
1.3. ANADOLU’DAKİ İLK TÜRK SİYASİ TEŞEKKÜLLER
ANADOLU’DA KURULAN İLK TÜRK BEYLİKLERİ
-Malazgirt Savaşı'ndan sonra Selçuklu komutanları kısa sürede
Anadolu'nun önemli yerlerini ele geçirdi. Başlangıçta Büyük
Selçuklu Devleti'ne bağlı olan komutan ve beyler, zamanla
Büyük Selçuklu otoritesinin zayıflamasından faydalanarak
bağımsız hareket etmeye başladılar.
SALTUKLULAR (1072-1202
-Kurucusu Alp Arslan’ın komutanlarından Ebu’l Kasım Saltuk’tur.
-Erzurum merkez olmak üzere kurulmuştur.
-Haçlılar ve Gürcüler VE Ermenilerle mücadele etmişlerdir.
- Bu dönemde Erzurum birçok bölgeden gelen tüccarların uğradığı
ticaret merkezi haline geldi.Bu dönemde tarım ve hayvancılıkta
son derece gelişmişti.
-Mimaride, sanatta ve kültürde önemli atılımlar gerçekleştiren
Saltuklular, sanat anlayışlarıyla diğer Türk beylik ve devletlerini
etkilemiştir.
- Erzurum'daki Kale Camisi, Tepsi Minare , Ulu Cami, Üç
Kümbetler ve Tercan'daki Mama Hatun Kümbeti Saltuklulara ait
önemli eserlerdir.
MENGÜCEKLİLER(1080-1228)
- Kurucusu Mengücek Ahmet Gazi ‘dir.
-Erzincan, Kemah, Divriği ve Şebinkarahisar dolaylarında hüküm
sürmüştür.
-Gürcüler ve Trabzon Rum imparatorluğu ile mücadele ettiler.
- Erzincan bu dönemde önemli bir ticaret ve kültür merkezi
haline gelmiştir.
Mengüceklilerin önemli eserleri arasında Divriği Ulu Cami ve siber tekniğinin ve bilgisayarın ilk adımlarını attığı ve ilk robotu
Sitte Melik Kümbeti yer almaktadır yapıp çalıştırdığı kabul edilir.
DANİŞMENTLİLER(1080-1178) -Malazgirt Savaşı sonrasında Anadolu'da kurulan diğer Türk
-Kurucusu Alp Arslan’ın komutanların dan Danişment Gazi oğlu beylikleri şunlardır:
Gümüştekin Ahmet’tir.
-Sivas merkez olmak üzere Malatya, Kayseri, Tokat, Amasya Beyliğin Adı Kurucusu Kurulduğu Yer
Çankırı ,Çorum civarlarında hâkimiyet kurmuşlardır. Sökmenliler Sökmen Bey Van,Erçiş,Tatvan,Muş
-Bizans,Gürcü, Ermeni ve Haçlılarla mücadele etmişlerdir. (Ahlatşahlar)
-Malatya’nın hâkimiyet altına alınması konusunda Türkiye İnançoğulları İnançoğlu Denizli,Ladik
Selçukluları ile sık sık karşı karşıya gelmişlerdir. ( Ladik beyliği) Mehmet Bey
-Danişmentliler, XII. yüzyıl başlarında Bizans’la yaptıkları Dilmaçoğulları Dilmaçoğlu Bitlis
mücadeleler sonucunda Anadolu’da kurulan Türk beylikleri (ToganArslanoğulları Mehmet Bey
arasında en büyüğü hâline geldiler. )
-Türkiye Selçuklu Hükümdarı II. Kılıç Arslan Danişmentlilerin İnaloğulları Emir inal Bey Diyarbakır,Ergani
siyasi varlığına son verdi. Tanrıvermişoğulları Tanrıvermiş Efes
-Anadolu’da en eski medrese olan Tokat ‘ta Bey
Yagıbasan ,Medresesi, Sivas’ta Çifte Minareli Çubukoğulları Çubuk Bey Harput
Medrese ,Kayseri'de Ulu Cami , Amasya'da Hilafet Gazi Kümbeti
Danişmentlilere ait önemli eserlerdir. Anadolu’da kurulan İlk Türk devletleri ve beyliklerinin genel
- Anadolu'da Türk destanları zincirinin ikinci halkası Danişment özellikleri
Gazi Destanı'dır (Birincisi Battal Gazi Destanı).Danişment Gazi 1. Bizans, Gürcü, Ermeni ve Haçlılarla savaşarak bölgelerini
Destanı'nda Türklerin Anadolu'yu yurt tutma çabaları ve korumuşlardır.
kahramanlıkları anlatılır. Destan XI-XV. yüzyıllar arasında 2.Beyliklerin çoğu, zamanla Türkiye Selçukluları hâkimiyetine
Türklerin tarih, kültür ve coğrafyasıyla ilgili zengin bir birikime girmiş ve kültür miraslarını Selçuklulara devretmiştir.
sahiptir. 3. İlk Türk beylikleri döneminde özellikle Anadolu’nun doğusu
ÇAKA BEYLİĞİ(1081-1093) refaha kavuşmuştur.
-Anadolu’ya düzenlenen akınlar sırasında Bizans’a esir düşen 4.Bu beylikler; bölgenin Türkleşmesi amacıyla camiler ,
Çaka Bey esaretten kurtulduktan sonra İzmir ve çevresinde medreseler kervansaraylar, imarethaneler, zaviyeler, hamamlar,
beyliğini kurmuştur. kümbetler gibi mimari eserler inşa etmişlerdir. Böylece
-Büyük bir donanma oluşturarak Midilli, Sakız ve Rodos adalarını bölgelerini bayındır hâle getirmiş ve Anadolu’da kalıcılığı
fethetti. sağlamışlardır.
İstanbul'u kuşatmak için Peçenek Türkleri ve Türkiye Selçuklu 5. Anadolu’nun Türkleşmesini ve İslamlaşmasını sağlamışlardır.
Devleti ile ittifak oluşturdu. 6.Büyük Selçuklu Devleti’nin etkisiyle Anadolu’da kurulan ilk Türk
-Bizans, bu tehlikeden kurtulmak için Türkiye Selçuklu beyliklerinin ortak noktası kurucularının Oğuzlara mensup
hükümdarı ve aynı zamanda Çaka Bey'in damadı olan I. Kılıç olmasıdır.
Arslan'ı ( Çaka Bey’in asıl amacının Selçuklu tahtı olduğuna 1.3.2. TÜRKİYE SELÇUKLU DEVLETİ (1077-1308)
sultanı inandırarak ) Çaka Bey'e karşı kışkırttı. Türkiye Selçuklu Devleti’nin kurucusu Süleyman Şah’tır
-Bizans'ın oyununa gelen I. Kılıç Arslan, kayınpederi Çaka Bey'i Süleyman Şah, Büyük Selçuklu Hanedanı’na mensuptur.
öldürttü. Bu karışıklıktan yararlanan Bizans, Izmir'i yeniden ele (Oğuzların Kınık boyu) Süleyman Şah, 1075 yılında Hristiyanlar
geçirerek Çaka Beyliği'ne son verdi (1093). için oldukça önemli olan İznik’i ele geçirmiştir.
-Çaka Beyliği denizcilikle uğraşan ilk Türk Beyliğidir.Kurucusu -Bizansla girdiği mücadeleler sonrasında izmit’i alarak Üsküdar
Çaka Bey İlk Türk donanmasını kuran ve İlk Türk denizcisi olarak önlerine kadar gelmiş, boğazdan geçen gemilerden vergi almaya
kabul edilmektedir. 1081 yılı Türk Deniz Kuvvetleri’nin kuruluş başlamıştır.
yılı olarak kabul edilmektedir. -Melikşah’ın fermanı ile İznik merkez olmak üzere Türkiye
Selçuklu Devleti’ni kurmuştur.
ARTUKLULAR(1102-1231) -Adana, Tarsus ve Antakya’yı fethederek Suriye bölgesine
- Mardin, Hasankeyf, Harput ve Cizre civarında hüküm sürmüş yönelen Süleyman Şah Halep’i kuşatmış ,Suriye Selçuklu Meliki
bir Türk beyliğidir. Kurucusu Alp Arslan’ın önemli Tutuş ile mücadelesi sırasında ölmüştür.
komutanlarından olan Artuk Bey’dir. NOT: Türkiye Selçuklu Devleti ile Anadolu Beylikleri aynı süreçte ,
- Mardin, Hasankeyf, Harput olmak üzere üç kol hâlinde varlığını aynı ortamda ve benzer şekilde kurulmuştur.Türkiye Selçuklu
sürdürmüştür. Devleti’nin diğer beyliklerden farkı , kurucusunun Selçuklu
- Haçlı Seferleri'ne ve Bizans'a karşı başarılı mücadeleler hanedanına mensup olmasıdır.Diğer beylikler ise Boy beyleri/
verdiler. komutanlar tarafından kurulmuştur.
-Çeşitli din, mezhep ve milletlere mensup kitlelerin yaşadığı bir
bölgede hâkimiyet kuran Artuklular, başlangıçta idari ve mali
TÜRKIYE SELÇUKLU BIZANS MÜCADELELERI
divânlarda Hristiyan memurlara da görev vermiştir.
-Türkiye Selçukluları ile Bizans arasındaki ilk mücadeleler
-Diyarbakır’daki Ulu Cami ve Batman Çayı üzerindeki Malabadi
Süleyman Şah Dönemi'nde başlamıştır.
köprüsü önemli eserleridir
I.Kılıç Aslan Dönemi(1092-1107)
- Dünyanın ünlü fizikçileri arasında gösterilen EL-CEZERİ bu
-Melikşah tarafından tutsak edilen I.Kılıç Arslan Melikşah’ın
dönemde önemli bilimsel çalışmalarda bulundu. El-Cezeri,
ölümüyle serbest kalmış ve tahta geçmiştir.
haberleşme, kontrol, denge kurma ve ayarlama ilminin kurucusu
- İstanbul kuşatmasından kurtulmak isteyen Bizans’ın
kabul edilir. Elektriğin henüz kullanılmadığı dönemde sadece su
kışkırtmasıyla I. Kılıç Arslan’ın kayınpederi Çaka Beyi ortadan
ve mekanik parçalar ile çalışan makineler yapmıştır. Hatta onun,
kaldırdı. Bu sayede Bizans, bir süreliğine Türklerin baskılarından
kurtuldu.
- Türkiye Selçukluları, 1096 yılında Haçlı tehlikesi ile karşı karşıya
kalmıştır. I. Haçlı seferi karşısında İznik Haçlıların eline geçince
I. Kılıç Arslan, İznik’i Haçlılara bırakıp devletin merkezini
Konya’ya taşıyarak Haçlılara karşı yıpratma savaşlarına girişti.
Malazgirt Zaferi sonrası Anadolu’daki durumu zora giren Bizans,
I. Haçlı Seferi’nin Türkiye Selçuklularını yıpratmasıyla
rahatlamıştır.
I.Mesut Dönemi (1116-1155):
-I. Mesut, Konya civarında Bizans ordusunu ağır bir yenilgiye
uğrattı. II. Haçlı ordusunun Anadolu'ya doğru ilerlediğini
öğrenince Bizans'la antlaşma yapmak zorunda kaldı. Antlaşmaya
göre Antalya ve çevresindeki bazı yerler Bizans’a bırakıldı.
-II.Haçlı Seferine karşı önemli başarılar kazanılmış Alman
imparatoru III. Conrad 1147 ‘de Eskişehir yakınlarında yenilgiye
uğratılmıştır.
II.Kılıç Arslan Dönemi (1155-1192):
- Miryokefalon Savaşı (1176): Bizans İmparatoru Manuel
Komnenos, Türkleri Anadolu'dan tamamen atmak için harekete
geçti. Bizans ve Türkiye Selçuklu kuvvetleri Isparta'da Egirdir
Gölü'nün kuzeyindeki Miryokefalon’da karşı karşıya geldi. Savaşı
Türkiye Selçuklu Devleti kazandı.
Sonuçları:
•Bizans'ın Anadolu'yu Türklerden geri alabilme umutları sona
erdi. Savunmaya çekildi.
•Anadolu kesin olarak Türk yurdu haline geldi. Bu tarihten sonra
Anadolu'ya Türkiye denmeye başlandı.
•I. Haçlı Seferi sonrası Anadolu’da Bizans’a geçen üstünlük
tekrar Türkiye Selçuklu Devleti’ne geçti.
•Türklerin batıya ilerleyişi hızlandı. Batı Anadolu'da Türk nüfusu
arttı.
•Avrupa’da büyük bir endişe yaratan bu zafer, III. Haçlı
Seferi’nin de sebeplerinden biri oldu.
•Anadolu'daki ticaret yollarının denetimi büyük ölçüde Türkiye
Selçuklu Devleti'ne geçti.
Not: Malazgirt Savaşı için “ yurt kuran savaş,” Miryokefalon
Savaşı için “yurt tutan savaş” denilmiştir. Malazgirt Zaferi’yle
açılan vatan ve kurulan devlet, Miryokefalon Zaferi’yle
korunmuş ve emniyet altına alınmıştır
TÜRKİYE SELÇUKLU DEVLETİ KÜLTÜR VE UYGARLIĞI
Devlet Yönetimi :
Türkiye Selçuklu Devleti, eski Türk devlet gelenekleri ve özellikle
de Büyük Selçuklu Devleti'nin idari yapısını örnek aldı.
Hükümdar: Türkiye Selçuklularında devletin başında Selçuklu
ailesinden gelen bir hükümdar bulunurdu. Sultan unvanı
yanında hükümdarlar “keyhüsrev, keykavus, keykubat” gibi
Farsça unvanlar da kullanırlardı.
- Selçuklu hükümdarları, tahta geçtiklerinde Abbasi halifesine
hükümdarlıklarını onaylatmaya önem vermişlerdir.
- Türkiye Selçuklularında sultanın mutlak vekili olarak vezir görev
yapmış ve sultan adına devleti idare etmiştir.
Veraset sistemi: Ülke, hükümdar ailesinin ortak malı sayılırdı,
belirgin bir veraset anlayışları yoktu. Genellikle hükümdarlar
sağlıklarında ülkeyi erkek çocukları arasında paylaştırırdı. Tahta
kimin geçeceği hususunda belirsizlik olmasına rağmen, çoğu
zaman hükümdar kendisinden sonra hükümdar olacak veliahdı
önceden belirlerdi.
Hükümdarın erkek çocuklarına “melik” denirdi. Melikler devlet
tecrübesi kazanmaları amacıyla atabeyler eşliğinde sancaklara
gönderilirdi.
Hükümet: Türkiye Selçuklularında, devlet işleri “Divân-ı
saltanat” denen büyük divanda görüşülürdü. Her türlü devlet
işlerinin görüşüldüğü divanın başkanı vezirdi. Zaman zaman
görüşmelere sultan da katılırdı. Büyük divana bağlı olarak çeşitli
işlere bakan dört divan daha vardı.
- Divan-ı lstifa: Devlet hazinesinin gelir ve giderlerini takip eden
divandı. Kısaca mali işleri yürütür.
Divan-ı Arz: Askerlikle ilgili bütün işlerle ilgilenirdi.
Divan-ı İnşa: Devletler ve eyaletlerle ilgili yani iç ve dış
yazışmaları yürüten divandır.
Divan-ı İşraf: Devletin mali ve idari işlerini teftiş ederdi.
Nâib-i Saltanat veya Niyâbet-i Saltanat, ilk defa Türkiye
Selçuklularında görülmüştür. Başkentte hükümdara vekâlet eden
nâipler, hükümdarın devlet merkezinde bulunmadığı zamanlarda
devlet işlerini yürütmüştür.
Taşra Yönetimi: Türkiye Selçuklu Devleti’nde merkezî yönetim
dışında ülke eyaletlere ayrılmıştı.
Eyaletlerdeki idareciler
Yöneticisi -Emir(askeri
(mülki amiri) vali)
-Melik
Güvenlik Subaşı
Belediye Muhtesip
Adalet Kadı
-Bizans ve Ermeni sınırlarındaki “uç” denen bölgeleri ise “uç
beyleri” yönetirdi. Uç beyleri sınırı korumanın yanında düşman
ülkelerine akınlar düzenler, sultan ile birlikte sefere çıkarlardı.
Ordu:
Gulam Sistemi: Gulam Sistemi’nde askerlerin birçoğu
Türklerden oluşurdu. Satın alınan ya da savaşlarda esir edilen
bu çocuklar, Gulamhane denilen yerde yetiştirilirdi. Burada
eğitilen çocuklar hem askerî hem de idari görevlere getirilirdi.
Bir kısmı da sultanın özel birliğine seçilirdi. Yılda dört defa maaş
alırlardı.
İkta Sistemi: Mülkiyeti devlete ait olan mirî araziler meliklere,
emirlere ve valilere hizmet karşılığı verilirdi.
-İkta sahipleri kendilerine verilen araziler üzerinde asker
beslemekten ve bu askerlerin eğitimini sağlamaktan
sorumluydu. Savaş zamanı bu askerlerle birlikte savaşa katılırdı.
Bunun yanında vergi toplamak ve bulundukları bölgenin
güvenliğini sağlamakla da sorumluydular.
-Arazi iyi işletildiği sürece verilen kişide kalır ve miras olarak
bırakabilirdi. Araziyi üç yıl boyunca işletemeyen kişilerden
tarlanın işletme hakkı geri alınırdı.
İkta sisteminin yararları:
-Toprak gelirleriyle memur maaşları karşılanmış ve iktâlarda
savaşa hazır askerler (Sipahiler) yetiştirilmiştir.
- Toprakların işletilmesi sağlanmış,
- Vergilerin toplanması kolaylaşmış,
- Hazineden herhangi bir harcama yapılmadan ordu
kurulmuştur.
- Üretim kontrol altına alınarak artırılmıştır.
- Taşrada devlet otoritesi sağlanmıştır.
-Konargöçer Türkmenlerin yerleşik hayata geçmesi sağlanmıştır.
- Toprağın devlete ait olması sayesinde, devlete karşı gelebilecek
zengin bir sınıfın varlığı da engellenmiştir.
Türkiye Selçuklu Devleti’nin, ordu teşkilatlanması şu
bölümlerden oluşuyordu:
1.Hassa Askerleri: Hükümdarın sürekli yanında bulunan atlı ve
yaya askerlerdi. Üç ayda bir devletten maaş alırlardı. (Gulamlar)
2.Sipahiler(ikta Askerleri): Devletin esas kuvvetini oluşturur.
Tamamen Türklerden kurulan atlı birliklerdir. İkta sistemi
içerisinde yer alırlar. Savaş zamanı ikta sahibi ile birlikte orduya
katılırlardı.
3.Türkmenler: Uç bölgelerinde her an savaşa hazır durumda
bulunan birliklerdi.
4.Devlete bağlı beylik askerleri: İhtiyaç duyulduğu zaman savaşa
davet edilirlerdi.
5. Ücretli askerler: Cerahor adı verilen ücretli askerlerdir
6.Donanma: Deniz savaşlarına katılırlardı. -Donanma
komutanlarına “reisü'l-bahr” veya “Melikü’s Sevahil” denirdi.
Türkiye Selçukluları Sinop, Alaiye (Alanya), Antalya ve Samsun
gibi merkezlerde tersaneler kurmuşlardır.
-Türkiye Selçuklu ordusunun başkumandanı Beylerbeyi veya
Emirül-Ümerâ unvanı taşırdı. Ordu komutanlarına da subaşı,
serleşker, sipehsâlar denirdi.
Sosyal Hayat:
-Miryokefalon Zaferi sonucu Türklerin Anadolu'daki varlığı
sağlamlaştı. Bu tarihten sonra başta başkent Konya olmak üzere
Aksaray, Sivas, Erzurum Kastamonu, Sinop, Alanya, Antalya gibi
şehirlerde imar faaliyetleri başladı. Şehirler onarıldı. Hanlar,
hamamlar, kervansaraylar, kümbetler, camiler, medreseler
yapılarak Anadolu bayındır hâle getirildi.
-Fethedilen bölgelere Türkmenler iskân edilerek Anadolu'nun
Türkleşme ve İslamlaşma süreci hızlandı.
- Türkiye Selçuklularının uyguladığı adil ve hoşgörülü politika
sayesinde Anadolu'daki Ermeniler, Rumlar, Gürcüler ve diğer
gayrimüslim topluluklar rahat ve huzurlu yaşadılar.
Ekonomik Hayat:
-Türkiye Selçukluları, tarıma büyük önem verdiler. Su kanalları
yaptırarak zirai ürünlerin artışını sağlamaya çalıştılar. Ikta
sistemini daha da işlevsel hâle getirerek ülke genelinde
yaygınlaştırdılar.
Türkiye Selçukluları Dönemi’nde başta başkent Konya olmak
üzere Kayseri, Sivas, Malatya, Erzurum ve Erzincan gibi şehirler
kısa sürede sanayi üretim merkezleri hâline getirildi. Bu
şehirlerde dericilik, dokumacılık, demircilik gibi sanayi kolları
geliştirildi.
-Anadolu'dan geçen İpek Yolu, bölgede ticaretin canlı kalmasını
sağlamıştır.
Türkiye Selçuklu Devleti ticareti geliştirmek için;
-Türkiye Selçukluları ticari amaçlı fetihler yaparak ele
geçirdikleri Sinop, Samsun, Alanya, Antalya gibi limanları
ihracat ve ithalat merkezi yaptılar.
- Venedik, Bizans ve Kıbrıs Krallığı ile ticari sözleşmeler yaptılar.
- Tüccarlara her türlü gümrük kolaylığı sağladılar.
-Ticaret yollarının güzergâhları üzerine kervansaraylar inşa
ettiler.
- Kervansaraylara gelen misafirlerin ihtiyaçlarını ücretsiz
karşıladılar.
- Kervanları zarar gören tüccarların zararlarını karşılamaya
yönelik bir çeşit sigortacılık sistemi geliştirdiler.
-Şehir merkezlerinde çarşı ve pazarlara yakın yerlere han veya
kapalı çarşılar kurarak esnaf ve tüccarlara kolaylık sağladılar.
Ahilik
Ahilik, XIII. yüzyılda temeli yardımlaşma üzerine kurulan esnaf ve
sanatkâr örgütlenmesine verilen isimdir. Ahî Arapça “kardeşim”
manasındadır. XIII. yüzyılda Ahi Evran tarafından
oluşturulmuştur. Ahilik meslek kuruluşu olduğu kadar aynı
zamanda kültür, inanç, yigitlik ve ahlaki değerler taşırdı. Ahi
teşkilatının başında “Ahi Baba” adı verilen bir yönetici
bulunurdu.
Görevleri:
-Üretimi ihtiyaca göre ayarlamak
-Narh kesmek (fiyatları belirlemek)
- Kaliteyi kontrol etmek
- Gedik belgesi vermek (dükkan açma izni)
- Mesleki eğitim vermek (çıraklık - kalfalık - ustalık)
- Esnaf arasındaki sorunları gidermek (yargılama yapamaz)
-Zor durumda olan esnafa yardım edilir veya kredi sağlanırdı.
Bilim ve Kültürel Hayat
-.Önemli şehir merkezlerine medreseler, kütüphaneler kurarak
bilim insanları için gerekli çalışma ortamı yarattılar.
-Bu medreselerde dinî eğitimin yanında tıp, matematik,
astronomi, fizik gibi alanlarda eğitim verildi.
- Darüşşifalar (hastaneler) inşa ettiler. Bu Darüşşifalarda tıp
eğitimi de verdirerek birçok tabip (doktor) yetişmesini sağladılar.
Türkiye Selçuklularının ilk tıp okulu olması açısından büyük bir
öneme sahip olan Kayseri- Gevher Nesibe Darüşşifası, XIX.
yüzyıla kadar eğitim faaliyetlerini sürdürmüştür.
- Türkiye Selçukluları Dönemi’nde inşa edilen camiler genelde
çok sütunlu mimariye örnektir. Bunlar genelde ulu cami tipinde
olup en önemlileri arasında Konya ve Niğde’deki Alâeddin
Camileri ve Kayseri Ulu Cami yer alır.
-Camilerden daha küçük minaresiz ibadethanelere ise “mescit”
denirdi. Bu mescitlerin önemlileri arasında ise Konya’daki Taş
Mescit, Sırçalı Mescit ve Karatay Mescidi bulunmaktadır.
-Türkiye Selçukluları, Türk ve İslam sanatı çerçevesinde
kabartma, minyatür, oymacılık, çinicilik, dokumacılık gibi
alanlarda oldukça iler lediler. Özellikle devletin simgesi olan çift
başlı kartallara kabartma olarak kale duvarları ve cami
girişlerinde sıkça rastlamak mümkündü.
1.4 HAÇLI SEFERLERİ
Hristiyan dünyasının birleşerek Orta Çağ'da Kudüs ve çevresini
alma bahanesiyle Türk İslam dünyası üzerine yapmış olduğu
saldırılara “Haçlı Seferleri” denir.
Haçlı Seferleri XI. yüzyıl sonlarından XIII. yüzyıl sonlarına kadar
sürdü.(1096-1270) Haçlı Seferleri'ne karşı başta Türkiye Selçuklu
Devleti ve Eyyûbî Devleti olmak üzere Anadolu'da kurulan ilk
Türk beylikleri mücadele ettiler.
Haçlı Seferlerinin nedenleri:
Dini nedenler:
-Hristiyanların, Müslümanların elinde bulunan Kudüs ve diğer
kutsal yerleri (Antakya ve Urfa vb.) almak istemeleri
-Fransa'da ortaya çıkan Kluni tarikatının Müslümanlarla
savaşılması yönünde yaptığı çalışmaları
- Katolik kilisesinin Ortodoks kilisesini hâkimiyet altına almak
istemesi
-Katolik kilisesinin halkı seferlere teşvik etmesi
Siyasi Nedenler:
-Malazgirt Savaşı sonrasında Türkler karşısında zor durumda
kalan Bizans'ın Avrupa'dan yardım istemesi
-Türklerin Anadolu, Suriye, Filistin ve Akdeniz bölgelerinden
uzaklaştırılmak istenmesi
-Toprağı az olan derebeylerin toprak elde etmek istemesi ve
macera tutkunları
Ekonomik Nedenler:
-Ekonomik açıdan zor durumda olan Avrupalıların Doğu'nun
zenginliklerini ele geçirmek istemeleri
-Doğudan gelen ticaret yollarının((İpek ve Baharat yolu)
Türklerin denetiminde olması
-Bazı soylu ve derebeylerin yeni topraklar kazanarak ekonomik
durumlarını daha da güçlendirmek istemeleri

I. Haçlı Seferi (1096-1099):
-Papa II. Urban ile gezginci bir keşiş olan Pierre L'Ermite'nin
(Piyer Lermit) kışkırtmalarıyla toplanan ve yaklaşık 100.000
civarında olan düzensiz birlikler halinde olan Haçlılar İznik
civarında I. Kılıç Arslan tarafından büyük bir yenilgiye uğratıldı.
-Bu yenilgiden sonra 600.000 kişilik düzenli bir ordu 1096 yılında
Iznik önlerine kadar geldi.I.Kılıç Arslan bu ordu karşısında
tutunamadı ve İznik'i terk ederek devletin merkezini Konya'ya
taşıdı.
I.Haçlı seferi sonucunda,
-Haçlılar, Kudüs'ü Fâtimîlerin elinden aldılar. Kudüs'te bir Latin
krallığı kurdular.
- Anadolu'dan Kudüs'e ulaşamayan Haçlıların bir kısmı ise
Antakya ,Urfa,Halep ve Şam’I ele geçirerek buralarda kontluklar
kurdular. 1098’de Urfa’da ilk Haçlı Devleti kurulmuştur
- Bizans’ın Haçlılara yapacağı yardımlara karşılık Haçlılar
Anadolu’da ele geçireceği toprakları Bizans’a vermeyi taahhüt
etmiştir. Bu sayede Bizans, başta İznik olmak üzere İzmir, Efes
gibi kıyı bölgelerini ele geçirme imkânı bulmuştur. Türkiye
Selçukluları da başkenti Konya’ya taşımak zorunda kalmıştır.
-I. Haçlı Seferi sonrası genel görünüm Haçlıların başarılı olduğu
yönündedir. Bu başarıda; Büyük Selçukluların dağılma sürecinde
olması, Türkiye Selçuklularının henüz kuruluş aşamasında
bulunması, Doğu dünyasının birlik ve beraberlikten yoksun
olması gibi unsurlar etkili olmuştur
II.Haçlı Seferi (1147-1149:
-Musul Atabeyi Nurettin Mahmut Zengi 1144 yılında Haçlılardan
önce Urfa'yı, daha sonra da Halep ve Şam'ı geri aldı. Bu
gelişmeler üzerine Kudüs Kralı, Avrupa'dan yardım istedi.
-Fransa Kralı VII. Lui (Lui) ile Alman Kralı III. Konrad (Kanrıd)
liderliğinde yeni bir Haçlı ordusu hazırlandı.
-Anadolu'ya gelen III. Konrad; Konya civarında yapılan savaşta I.
Mesut tarafından ağır bir yenilgiye uğratıldı. İki kral güçlükle
Kudüs'e varabildiler.
- 1140'ta Şam'ı kuşatmak istedilerse de başarılı olamayıp
ülkelerine geri dönmek zorunda kaldılar.
- II. Haçlı Seferi'nin en önemli özelliği bu sefere ilk kez kral ve
imparatorların katılması oldu.
III.Haçlı Seferi (1189-1192):
-Mısır'da kurulmuş olan Eyyübi Devleti Hükümdarı Selahaddin
Eyyubi, 1187 yılında Haçlılarla yaptığı Hittin Savaşı'nı
kazanarak Kudüs'ü ele geçirdi. Diğer yandan 1176 yılında
Türkiye Selçuklu Devleti, Miryokefalon Savaşı’nda Bizans’a çok
ağır bir darbe vurdu. Bu gelişmeler III. Haçlı Seferi’nin baş
lamasına neden oldu. Papanın kışkırtmalarıyla yeni bir Haçlı
ordusu kuruldu.
-Fransa Kralı Philippe Auguste (Filip Ogüst), İngiltere Kralı I.
Richard (Arslan Yürekli Rişard) ve Alman İmparatoru I. Friedrich
(Frederik Barbaros), III. Haçlı Seferi'ne katıldılar.
-Alman Imparatoru Frederik Barbaros, II. Kılıç Arslan karşısında
ağır kayıplar verdi. Silifke Çayı'nı geçerken boğuldu.
-Philippe Auguste ve I. Richard, Suriye'de Akka Kalesi'ni ele
geçirdilerse de Kudüs kuşatmasında başarılı olamayarak
ülkelerine geri döndüler.
IV.Haçlı Seferi (1202-1204):
-Eyyubilerin Yafa ve Suriye’deki bazı şehirleri ele geçirmesi ve
Kudüs'ün geri alınamaması üzerine Papa'nın kışkırtmalarıyla
yeni bir ordu kuruldu.
-Haçlılar deniz yoluyla Suriye'ye geçmek için Venedik'te
toplandılar. Bu sırada Bizans'ta taht kavgaları sonucunda tahtan
indirilen İmparator Aleksios, Haçlı ordusundan yardım istedi.
Bunun üzerineIstanbul'a gelen Haçlılar Istanbul'u yağmalayarak
İstanbul’da Latin İmparatorluğu adıyla 57 yıl sürecek bir
hâkimiyet kurdular.
-Ayrıca Bizans Hanedanlığı’na mensup bir grup, İznik Rum
İmparatorluğu’nu (1204-1264) ve Doğu Karadeniz’de Trabzon
Rum İmparatorluğu’nu (1204-1461) kurdu..
XI-XIII. yüzyıl boyunca sekiz Haçlı Seferi gerçekleşti. İlk dört
Haçlı seferinde Türkiye Selçuklu Devleti ve Anadolu Türk
beylikleri başarı ile mücadele ettiler. Son dört Haçlı seferi ise
Anadolu üzerinden yapılmayıp değişik yollar üzerinden yapıldı.
Ancak Haçlılar bu seferlerden bir netice elde edemediler.
Çocukların Haçlı Seferleri
✓ Dördüncü Haçlı Seferi'nden sonra vaizler halkı yeni bir Haçlı
seferine davet ediyordu. Çocuklar bile bu çağrılardan
etkilendiler.
✓ 1212'de Fransa ve Almanya'dan binlerce çocuk kutsal
toprakları kurtarmak üzere yollara dökülüp yaya olarak Fransa ve
İtalya'daki limanlara kadar ulaştılar.
✓ Bunların bir kısmının limanlarda bindikleri gemiler ya battı
veya kayboldu. Çocukların bir kısmı ise gemi sahipleri tarafından
köle olarak satıldı.
Haçlı Seferlerinin Sonuçları:
Siyasi Sonuçlar:
-Haçlı Seferleri'nde birçok soylunun ölmesi veya geriye
dönebilenlerin parasızlık sebebiyle mallarını satması Avrupa'da
derebeylik sisteminin zayıflamasına, merkezî krallıkların
güçlenmesine neden oldu. Derebeylerin himayesinde olan bir
çok aile veya köle bağımsız oldu. Tabakalı toplum dü zeni
bozuldu
-Türkiye Selçuklularının, Haçlılarla savaşmasını fırsat bilen
Bizans, Batı Anadolu topraklarını ele geçirdi.
-Türklerin, Islam dünyasındaki saygınlığı arttı ancak batıya
ilerleyişleri bir süre durdu.
Dini Sonuçlar:
-Katolik kilisesi ile Ortodoks kilisesi arasındaki ayrılıklar daha da
arttı.
- Haçlı lar, doğuda kurdukları düzende yerli Hristiyanlara oldukça
sert davrandılar. Onların dinî geleneklerine müdahale ettiler.
-Kudüs'ün Müslümanlar tarafından geri alınması, seferlerde
birçok insanın ölmesi papalara ve din adamlarına olan güveni
sarstı.
Ekonomik Sonuçlar:
-Doğu-Batı ticareti büyük ölçüde gelişti. Batı Akdeniz ve limanları
(Venedik, Cenova, Marsilya gibi) önem kazandı.
-Doğu-Batı ticaretinin gelişmesine bağlı olarak Avrupa'da bazı
tüccarlar ekonomik yönden güçlendi.
- Gelişen ticaretle birlikte nakliye konusundaki ihtiyaçlar gemi
inşaat tekniğine yenilikler getirdi.
-Seferlere gerekli parasal desteğin sağlanması için kralların
Venedikli bankerlerden borç para almaları bankacılık sisteminin
gelişmesine ortam hazırladı.
-Avrupalılar doğudaki bazı bitki, baharat, porselen ve cam eşyayı,
ipek ve pamuklu kumaşları, halıları ülkelerine götürdüler.
-Seferler neticesinde Anadolu, Suriye ve diger bölgeler tahrip
oldu, tarımsal üretim azaldı, ticari hayat durgunlaştı.
Bilimsel ve Kültürel Sonuçlar:
-Avrupalılar Müslümanlardan pusula, barut, kâgıt ve matbaanın
kullanımını öğrendiler.
-Avrupalılar İslam kültür ve medeniyetini yakından tanıma
fırsatı buldular. Bazı Islam âlimlerine ait eserleri Latinceye
çevirdiler. Bu durum Avrupa'da bilim hayatının büyük ölçüde
gelişmesine ortam hazırladı.
Haçlı Seferleri sonrasında Avrupalılarca öğrenilen;
- barut, derebeyliklerin yıkılarak siyasi yapının değişmesinde,
- pusula, Coğrafi Keşiflerin başlamasında,
- kâğıt ve matbaa ise Rönesans ve Reform hareketlerinin
başlamasında etkili olmuştur.
Haçlılarla yapılan mücadelenin Anadolu’nun Türk yurdu hâline
gelmesindeki rolü;
-Haçlıların yanı sıra Bizans’a karşı yapılan mücadeleler esnasında
binlerce Türk, dinleri ve vatanları uğruna şehit oldular. Bu durum
Türklerde Anadolu’ya olan aidiyet duygularını daha da arttırdı.
-Haçlılara karşı elde edilen başarılar Anadolu’ya yönelik Türk
göçlerinin daha da artmasına neden oldu.
-Haçlı Seferleri’nin yarattığı fırsat sayesinde Bizans’ın içine
düştüğü durumu değerlendiren Türkiye Selçuklu Devleti ve bazı
Türk beylikleri Ege, Akdeniz ve Karadeniz sahillerine ulaştılar.
1.5. MOĞOL İSTİLASI VE SONUÇLARI
1.5.1. Anadolu’ya Yönelik Moğol Tehdidi
-XIII. yüzyıl başlarında İstilacı bir anlayışla hareket eden Moğollar
yüzünden Orta Asya’dan Anadolu’ya yönelik ikinci bir göç
hareketi başladı.
-XIII. yüzyıldan itibaren Anadolu'ya yönelik Moğol tehdidi
belirgin hâle geldi. Türkiye Selçuklu Sultanı I.Alâeddin Keykubat
bu durum karşısında bazı tedbirler almak zorunda kaldı .
-Konya, Kayseri, Sivas gibi şehirlerin kalelerini yeniden inşa etti.
-Sınır boylarındaki kaleleri güçlendirdi.
-Eyyübilerle dostane ilişkiler kurdu.
-Moğollarla iyi geçindi.
-Harzemşahlarla ittifak kurmaya çalıştı.
Yassı Çimen Savaşı(1230):
Nedeni: I. Alâeddin Keykubat, Moğol tehdidine karşı
Eyyubilerle birlikte Harzemşahlar Devleti’ni de yanına alarak
Moğollara karşı ittifak kurmak istedi. Harzemşah Hükümdarı
Celalettin Harzemşah'ın Ahlat'ı işgal edip Sivas'a doğru
ilerlemesi yüzünden kurmak istediği ittifak gerçekleşmedi.
- Bu gelişmeler üzerine I. Alâeddin Keykubat, Harzemşahlar
Devleti üzerine yürüdü.
Sonucu:
-Erzincan civarındaki Yassı Çimen'de yapılan savaşı Türkiye
Selçuklu Devleti kazandı
- Bu savaştan bir süre sonra Harzemşahlar yıkıldı (1231).
Harzemşahların yıkılmasıyla Türkiye Selçuklu Devleti ve
Moğollar komşu oldular.
-Anadolu'ya hâkim olmak isteyen Moğollar büyük bir ordu ile
Malatya'ya kadar ilerlediler. I. Alâeddin Keykubat Moğolları
Anadolu'dan uzak tutabileceği düşüncesiyle Moğol Hükümdarı
Ögeday’a barış teklifinde bulundu.
- Abbasi halifesi, Selçuklu ve Eyyubilere birbirleriyle savaşmaları
yerine Moğollara karşı ittifak kurmalarını önerdi. Ancak bu
ittifaka karşı olanlar, I. Alâeddin Keykubat'ı zehirleyerek
öldürdüler (1237)
Moğol-İlhanlılar
✓ Cengiz Han'ın torunu Hülagu Han tarafından Tebriz merkezli
olarak kurulmuştur.
✓ Alamut Kalesi'ni ele geçirerek Batınilere darbe vuran İlhanlılar
1258'de Bağdat'ı işgal ederek Abbasilere son vermişlerdir.
✓ Sonraki dönemde Anadolu'ya yönelerek Türkiye
Selçuklularını egemenliğine almışlardır.
✓ Cengiz Han'ın torunu Hülagü Han tarafından kurulan İlhanlı
Devleti; İran, Suriye Kafkasya ve Anadolu'ya hâkim olmuştur.
1.5.2. Türkiye Selçuklu Devleti-Moğol Mücadeleleri
I.Alâeddin Keykubat'ın vefatından sonra yerine oğlu II.
Gıyaseddin Keyhüsrev geçti. II. Gıyaseddin Keyhüsrev, vezir
Sadettin Köpek'in etkisinde kaldı. Hırsı ve ülkeyi tek başına
yönetme isteği olan Sadettin Köpek birçok önemli devlet adamını
ve komutanı ortadan kaldırdı. Ancak tahta çıkmaya kalkışınca II.
Gıyaseddin Keyhüsrev tarafından ortadan kaldırıldı. Bu
gelişmeler merkezi otoriteyi zayıflattı. Bazı Türkmenler isyan
çıkardı.
Baba İshak İsyanı (Babailer İsyanı)(1237):
Nedenleri:
-Moğol İstilası’nın önünden kaçarak Anadolu’ya gelen Oğuzların
artık kontrol altında tutulamaması ve toplumsal dengenin
bozulması
- Selçuklu merkezî otoritesinin zayıflaması
-Bazı Türkmenlerin otlak ve mera yetersizligi, devletin
kendileriyle fazla ilgilenmedigi iddiası ile Baba İshak adlı bir
şeyhin etrafında toplanmaları
Babailer olarak adlandırılan isyancılar Sivas’ı ele geçirip
yağmaladılar. Türkiye Selçuklularına ait bir orduyla yaptıkları
savaş sonucunda yakalanan Baba İshak idam edildi.
Sonuçları-Önemi:
-Türkiye Selçuklu Devleti tarihindeki en büyük isyan hareketidir.
-Devlet yönetimi zayıflamış ve isyanın yarattığı karışıklıkları fırsat
bilen Moğollar, Anadolu’ya girmeye başlamıştır.
Kösedağ Savaşı (1243):
Nedenleri:
- Selçukluların Babailer Ayaklanması’nda zayıf duruma
düştüğünü gören Moğolların harekete geçerek Anadolu’ya
girmeleri
-Erzurum’un yağmalanması ve halkın büyük kısmının kılıçtan
geçirilmesi
*** Sivas'ın doğusunda yer alan Kösedag mevkisinde yapılan
savaşı Türkiye Selçuklu Devleti kaybetti. Moğol komutanı Baycu
Noyan emrindeki Moğollar kısa sürede Sivas, Erzincan ve
Kayseri'yi ele geçirip yağmaladılar
Sonuçları:
-II. Gıyaseddin Keyhüsrev Moğolların ağır şartlar içeren
antlaşmasını vergi ödemek koşuluyla kabul etmek zorunda
kaldı.
-Türkiye Selçuklu Devleti dağılma sürecine girdi.
-Selçuklularda taht kavgaları arttı ve Moğollar istediklerini tahta
çıkarmaya başladı. Böylece Türkiye Selçuklu Devleti Moğolların
egemenliğine girdi.
-Merkezî otoritenin bozulması üzerine birçok Türk beyliği ortaya
çıktı.
-Anadolu’da Türk siyasi birliği bozuldu.
-Anadolu yağmalanarak tahrip edildi. Tarımsal üretim düştü.
Ticaret yollarının güvenliği kalmadığından ticari faaliyetler
azaldı. Bilimsel ve kültürel faaliyetler durdu.
-Moğol tehlikesinden kurtulmak isteyen birçok Türkmen boyu
Batı Anadolu'ya göç ederek buraların Türkleşmesini sağladı.
-Moğol baskısından bıkan Selçuklu veziri Pervane, Memlûklu
Sultanı Baybars’ı Anadolu’ya davet etmiştir.
-Daha önce 1260’ta Ayn-ı Calut Muharebesi’nde Moğolları
yenen komutanlardan olan Baybars gerek Pervane’nin gerekse
diğer Anadolu beylerinin davetine uyarak Anadolu’ya girmiştir.
-Baybars, 1277’de Elbistan Savaşı’nda Moğolları mağlup
 etmiştir. Elbistan Savaşı’nın intikamını almak için 30 000 kişilik
bir kuvvetle Anadolu’ya giren Moğol hükümdarı Abaka Han
yaklaşık 200 000 insanı öldürmüş ve Pervane’yi idam ettirmiştir.
Bundan sonra ise Anadolu’da Moğol İstilası’nın etkisi daha
fazla hissedilmeye başlanmıştır.
- Türkiye Selçuklu Devleti, son hükümdarı II. Mesut’un ölümü
üzerine yıkıldı.(1308)
1.5.3. Moğol İstilası Sonrası Anadolu’nun Siyasi ve Toplumsal
Durumu

Anadolu’da İkinci Beylikler Dönemi:

- Türkiye Selçuklu Devleti Anadolu’ya gelen Türkmenleri, batıda
“uç” adı verdiği Bizans sınırlarına yerleştirdi.
-Uçlara yerleşen Türkmenlerin görevi sınırların güvenligini
saglamaktı. Her ucun bir beyi vardı. Bizans'tan ele geçirdikleri
bölgeler kendilerine “kılıç hakkı” olarak verilirdi.
-Anadolu’da Moğol baskısının artması sonucu, birçok Türkmen
batıya, uçların bulundugu bölgelere göç etmek zorunda kaldı. Bu
durum uçlarda ani bir nüfus artışına, dolayısıyla da sosyal ve
ekonomik sorunlara yol açtı.
-Kösedağ Savaşı sonrasında, Türkiye Selçuklu Devleti, Moğol
İlhanlı Devleti'nin egemenligi altına girdi. Bu durumdan
faydalanan uçlardaki Türkmen beyleri bağımsız hareket etmeye
başladı. İlhanlıların 1336 yılında yıkılmasıyla tamamen bağımsız
oldular. Böylece Anadolu'da İkinci Türk Beylikleri Dönemi
başladı.
- Anadolu’nun siyasi bütünlüğü parçalanmış olsa da Moğolların
Anadolu’da tam bir hâkimiyet kurmasını engelleyen İkinci
Dönem Türk Beylikleri olmuştur.